Lecture 2หลั�กแลัะทฤษฎี�เก� ยวก�บ

บริ�การิสาริสนเทศ

412231 Information servicesหลั�กส�ตริศ�ลัปศาสตริบ�ณฑิ�ต สาขาว�ชาสาริสนเทศศาสตริ�

คณะมน"ษยศาสตริ�แลัะส�งคมศาสตริ� มหาว�ทยาลั�ยขอนแก%น

KHON

KAEN UNIV.

บริ�การิสาริสนเทศ(Information Service) การิบริ�การิท� ม"%งเน&นในการิจั�ดให&ผู้�&ใช&ได&ริ�บ

สาริสนเทศท� ถู�กต&อง สมบ�ริณ�แลัะตริงก�บความต&องการิของผู้�&ใช&มาก

ท� ส"ด

บริ�การิสาริสนเทศ 1. บริ�การิสาริสนเทศม�ความเฉพาะเจัาะจัง ท�/ง

ในแง%ของผู้�&ใช& แลัะลั�กษณะสาริสนเทศ

2 . บริ�การิสาริสนเทศม�กจัะจั�ดเตริ�ยมสาริสนเทศด�กริอไว& ลั%วงหน&าให&แก%ผู้�&ใช& ซึ่1 งคาดการิณ�ลั%วงหน&าว%าผู้�&ใช&อาจั ต&องการิใช&3 บริ�การิสาริสนเทศผู้�&ให&บริ�การิจัะไม%ริอผู้�&ใช& แต%จัะพยายาม น2าสาริสนเทศไปส�%ผู้�&ใช&ลั%วงหน&าโดยผู้�&ใช&ย�งไม%ได&ริ&องขอ

องค�ปริะกอบส2าค�ญในการิวางริ�ปแบบบริ�การิสาริสนเทศ

1. ผู้�&ใช& ปริะเภทของผู้�&ใช& ความต&องการิ & การิใช&สาริสนเทศ

2. ผู้�&ให&บริ�การิสาริสนเทศ3. ทริ�พยากริสาริสนเทศ

ทริ�พยากริต�พ�มพ� ทริ�พยากริไม%ต�พ�มพ� ทริ�พยากริอ�เลั6กทริอน�กส�

4. สภาพแวดลั&อมอ7 น ๆ เช%น ส� งอ2านวยความสะดวกแลัะอ"ปกริณ� (ICT) นโยบาย ส�งคม เศริษฐก�จั

ผู้�&ใช&: การิศ1กษาผู้�&ใช&

ผู้�&ใช&: การิศ1กษาผู้�&ใช& [User Studies]

ศ�นย�ว�จั�ยการิศ1กษาผู้�&ใช& [Center for Research on User Studies - CRUS] ของมหาว�ทยาลั�ยเชฟฟ;ลัด� [University of Sheffield] ปริะเทศอ�งกฤษ --

การิศ1กษาผู้�&ใช& เป<นสหว�ทยาการิของความริ�&เก� ยวก�บการิศ1กษาพฤต�กริริมของผู้�&ใช& [แลัะผู้�&ไม%ใช&] สาริสนเทศ ซึ่1 งศ1กษาถู1ง

1)สาริสนเทศ2) ริะบบสาริสนเทศ แลัะ3)บริ�การิ

การิศ1กษาด�งกลั%าวอาจัจัะศ1กษาผู้�&ใช&ต%างกลั"%มก�น ม�ว�ตถู"ปริะสงค�ใน

การิศ1กษาแตกต%างก�น แต%ส%วนใหญ%ม�จั"ดม"%งหมายเด�ยวก�น ค7อ เพ7 อจั�ดสาริสนเทศ/บริ�การิสาริสนเทศให&เหมาะสมก�บผู้�&ใช&

การิศ1กษาผู้�&ใช& [User Studies]

การิศ1กษาผู้�&ใช& [User Studies] หมายถู1ง การิศ1กษาความต&องการิ

สาริสนเทศ พฤต�กริริมการิแสวงหาสาริสนเทศ การิใช&สาริสนเทศ/

แหลั%งสาริสนเทศ ความพ1งพอใจั/ไม%พ1งพอใจัในการิใช&สาริสนเทศ

แลัะการิถู%ายทอดสาริสนเทศ

[Wilson, T.D. “On User Studies and Information Needs” ]

การิศ1กษาผู้�&ใช& [User Studies]

ผู้�&ใช& หมายถู1ง >กลั"%มเป=าหมาย ค7อผู้�&ใช&ท� ม�ความต&องการิข&อม�ลัข%าวสาริ ซึ่1 งอาจั

จัะ (หริ7ออาจัจัะไม%) ได&ริ�บการิบริ�การิเฉพาะด&านจัากแหลั%งบริ�การิข&อม�ลั

ข%าวสาริกลั"%มท� คาดหว�ง ค7อผู้�&ใช&ท� เป<นท� ริ�&จั�กด�ว%าม�ความต�/งใจัท� จัะใช&บริ�การิข&อม�ลัข%าวสาริ

บางปริะเภท( สมาช�กของการิบริ�การิข&อม�ลัเฉพาะด&าน เช%น การิบริ�การิ

สาริะส�งเขป)กลั"%มผู้�&ใช&ท� แท&จัริ�ง ค7อผู้�&ใช&ซึ่1 งใช&การิบริ�การิข&อม�ลัข%าวสาริโดยไม%ค2าน1งถู1ง

ผู้ลัปริะโยชน�ใดๆ จัากการิบริ�การิข&อม�ลัเหลั%าน�/นกลั"%มผู้�&ได&ริ�บปริะโยชน� ค7อผู้�&ใช&ซึ่1 งได&ปริะโยชน�มากมายจัากการิบริ�การิของ

ข&อม�ลัข%าวสาริ

ปริะโยชน�ของการิศ1กษาผู้�&ใช&????????

ปริะโยชน�ของการิศ1กษาผู้�&ใช& ท2าให&ทริาบริายลัะเอ�ยดเก� ยวก�บผู้�&ใช& ได&แก%

สถูานภาพส%วนต�วของผู้�&ใช& ลั�กษณะพ7/นฐาน ทางการิศ1กษา ฯลัฯ

เพ7 อท2าให&เข&าใจัผู้�&ใช&มากข1/น

การิศ1กษาสภาพแวดลั&อมเฉพาะด&านของผู้�&ใช& (Study of the User’s Specific Environment)

พ7/นฐานหริ7อปริะว�ต�ความเป<นมาของหน%วยงานท� เก� ยวข&อง พริ&อมท�/งว�ตถู"ปริะสงค�แลัะหน&าท� ท� ริ�บผู้�ดชอบ

โคริงสริ&างขององค�กริ ขอบเขตของก�จักริริมท� ท2าอย�%/ หน&าท� ของหน%วยงานน�/น ๆ การิไหลัของข&อม�ลัข%าวสาริ (ท�/งแนวตริงแลัะแนวริาบ) ในการิท2างานของหน%วยงานน�/น ๆ แหลั%งสาริสนเทศท� ใช&อย�% (ข&อม�ลัจัากแหลั%งภายนอกแลัะแหลั%งภายในริวมท�/งสายงานแลัะ

ส7 อท� ใช&ในหน%วยงาน ปริะเภทของบริ�การิสาริสนเทศท� หน%วยงานใช&บริ�การิอย�% ข&อม�ลัของว�ชาเฉพาะท� แสวงหา ริวมท�/งปริะเภทของข&อม�ลัข%าวสาริแลัะว�ธี�การิน2าเสนอท�

ก2าหนดไว& ( ด&านทฤษฎี� ด&านการิทดลัองปฏิ�บ�ต�การิ ด&านการิค&า ด&านเทคน�ค- การิย%อยข&อม�ลั การิว�จัาริณ� การิริวบริวมข&อม�ลั ความเห6น/ ท�ศนะ แลัะอ7 นๆ)

เหต"การิณ�ส2าค�ญๆ ท� เพ� งเก�ดข1/นแลัะปAญหาท� ได&ริ�บการิแก&ไขแลัะว�ธี�การิแก&ปAญหา แนวทาง “ ” การิแก&ปAญหาริวมท�/งข&อม�ลัเฉพาะด&านท� น2ามาใช&ในการิแก&ปAญหา แลัะ แหลั%งสาริสนเทศ

ของข&อม�ลัข%าวสาริท� ต&องการิ โคริงการิท� น%าสนใจั เช%น โคริงการิท� ก2าลั�งด2าเน�นการิอย�% การิฝึCกอบริมแลัะอ7 นๆ ในหน%วย

งานน�/น

Devadason, F.J . ; Lingam, 1996P. Pratap ( ). A Methodology for the Identification of Information Needs of Users. - - - 6 2 nd IFLA General Conference Conference Proceedings August 2 5 3 1 , 1 9 9 6 . .http://www.ifla.org/IV/ifla62/62-devf.htm

ปริะโยชน�ของการิศ1กษาผู้�&ใช& ท2าให&ทริาบความต&องการิของผู้�&ใช& ลั�กษณะ

การิใช& พฤต�กริริมการิค&นหาสาริสนเทศแหลั%งสาริสนเทศ

ท� ใช& ปAญหาของผู้�&ใช&เก� ยวก�บการิใช&บริ�การิ สาริสนเทศ ปAจัจั�ยท� ม�ผู้ลักริะทบต%อการิใช&

ตลัอดจันความพอใจั ของผู้�&ใช&

ปริะโยชน�ของการิศ1กษาผู้�&ใช& ท2าให&สามาริถูจั�ดบริ�การิสาริสนเทศได&

สอดคลั&อง ก�บความต&องการิของผู้�&ใช& ทริาบ

แนวทางใน การิด2าเน�นงานสาริสนเทศได&อย%างม�ปริะส�ทธี�ภาพ

การิจั�ดกลั"%มผู้�&ใช& [User Focus group]

หมายถู1ง กลั"%มของผู้�&ใช&บริ�การิสาริสนเทศแต%ลัะกลั"%มท� ม�ลั�กษณะ

คลั&ายคลั1งก�น หริ7อม�ความส�มพ�นธี�ก�น หริ7อกลั"%มท� ม�ความปริาริถูนา

คลั&ายๆ ก�น ตอบสนองต%อแริงจั�งใจัเหม7อนก�น แลัะเป<นผู้�&ท� คาดว%า

จัะมาใช&บริ�การิเพ7 อสนองความต&องการิของตนเอง

ต�วอย%างลั�กษณะทางปริะชากริศาสตริ� : อาย"แลัะวงจัริช�ว�ตคริอบคริ�ว

5.Full Nest (3)

2. NewlyMarried Couples

3.Full Nest (1)

7.Empty Nest (2)

4.Full Nest (2)

ของส%วนต�ว เส7/อผู้&า บ�นเท�ง

พ�กผู้%อนท&าทาย

ส�นค&าถูาวริบ&าน

ริถูยนต�เฟอริ�น�เจัอริ�

ส�นค&าถูาวริส�นค&าเด6ก

ส�นค&าใหม% ๆ

ส�นค&าบริ�โภคแบบเริ�ยน

ของเลั%น เท� ยวง%าย ๆ

ส�นค&าถูาวริ(ทดแทน)

บ&านใหญ% ริถูใหม%พ�กผู้%อนหริ�หริา

เด�นทางพ�กผู้%อนงานส�งสริริค�

บริ�จัาคเพ7 อส�งคมส�นค&าส"ขภาพยาริ�กษาโริค

พ�กผู้%อนสบาย ๆ

ส�นค&าส"ขภาพส�นค&าผู้�&ส�งอาย"ค%าริ�กษาพยาบาลัยาริ�กษาโริค

6.Empty Nest (1)

8. SolitarySurvivors

1.The Bachelor

ข�/นตอนในการิแบ%งกลั"%มผู้�&ใช& จั2าแนกผู้�&ใช&ท� จัะมาใช&ตามความต&องการิ ศ1กษาให&ได&ว%า ผู้�&ใช&แสวงหาผู้ลัปริะโยชน� อะไริ??? จัากการิมาใช&บริ�การิ พ�จัาริณาลั�กษณะส2าค�ญของผู้�&ใช&แต%ลัะกลั"%ม พ�จัาริณาสภาพแวดลั&อมท� ม�อ�ทธี�พลัหริ7อผู้ลักริะ

ทบต%อกลั"%ม ก2าหนดจั2านวนของกลั"%มเป=าหมายท� สามาริถูจั�ด

สนอง ความต&องการิได&อย%างม�ปริะส�ทธี�ภาพ

ว�ธี�การิศ1กษาผู้�&ใช& (การิส2าริวจั)

การิศ1กษาเพ7 อแก&ไข (Prescriptive) การิศ1กษาหลั�งจัากพบปAญหา (Reactive) การิศ1กษาก%อนพบปAญหา (Proactive)

ว�ธี�การิศ1กษาผู้�&ใช& การิศ1กษาจัากเอกสาริ การิส�งเกต การิส�มภาษณ� การิศ1กษาจัากสถู�ต�การิใช&บริ�การิสาริสนเทศ การิส2าริวจั ว�จั�ย ตามหลั�กทฤษฎี�

การิศ1กษาผู้�&ใช& [User Studies]

ความต&องการิสาริสนเทศ

พฤต�กริริมสาริสนเทศ

การิแสวงหาสาริสนเทศ

การิใช&สาริสนเทศ

ความต&องการิสาริสนเทศของผู้�&ใช&[ Information Needs]

หมายถู1ง ความปริะสงค�ให&ได&ข&อม�ลั ข&อเท6จัจัริ�ง ความริ�&เริ7 องต%าง ๆ เพ7 อน2ามาใช&ตอบปAญหาหริ7อใช&ต�ดส�นใจั เริ7 องใดเริ7 องหน1 ง [หริ7อเพ7 อว�ตถู"ปริะสงค�ใด

ว�ตถู"ปริะสงค�หน1 ง]

ความต&องการิสาริสนเทศของผู้�&ใช&ข1/นอย�% ก�จักริริมของงาน สาขาว�ชาท� สนใจั เคริ7 องอ2านวยความสะดวกท� ม�อย�% ต2าแหน%งตามลั2าด�บช�/นของแต%ลัะบ"คคลั ม�ลัเหต"จั�งใจัในความต&องการิข&อม�ลัข%าวสาริ ความต&องการิท� ต&องต�ดส�นใจั ความต&องการิแสวงหาความริ�&ใหม%ๆ ความต&องการิเสริ�มหริ7อสน�บสน"นเริ7 องท� ถู�กต&องอย�%

แลั&วCRAWFORD, Susan . Information needs and uses . (Annual Review of Information Science and Technology . 13; 1978; pp 61 81).

ความต&องการิสาริสนเทศของผู้�&ใช&ข1/นอย�%

ความต&องการิท� จัะม�ส%วนเสริ�มในว�ชาช�พน�/น ความต&องการิท� จัะจั�ดลั2าด�บก%อนหลั�งส2าหริ�บในเริ7 องท� ค&น

พบ ฯลัฯ ปริ�มาณของแหลั%งข&อม�ลัข%าวสาริท� ม�อย�% การิน2าข&อม�ลัข%าวสาริไปใช& ภ�ม�หลั�ง ความจั�งใจั ความริ�&ทางว�ชาการิแลัะลั�กษณะเฉพาะ

ของผู้�&ใช& ริะบบส�งคม การิเม7อง เศริษฐก�จั กฎีหมายท� แวดลั&อมของผู้�&ใช& แลัะผู้ลัปริะโยชน�จัากการิใช&

ข&อม�ลัข%าวสาริCRAWFORD, Susan . Information needs and uses . (Annual Review of Information Science and Technology . 13; 1978; pp 61 81).

ว�ตถู"ปริะสงค�ของการิศ1กษาความต&องการิผู้�&ใช& เพ7 อต&องการิทริาบความต&องการิท� แท&จัริ�งของผู้�&

ใช& ท�/งลั�กษณะการิใช&ของผู้�&ใช&ท� วไปแลัะผู้�&ใช&เฉพาะกลั"%ม (ตลัอดจันผู้�&ท� ไม%ใช& แต%จั�ดอย�%กลั"%มเป=าหมายท� จัะใช&บริ�การิสาริสนเทศ) เพ7 อจัะได&จั�ดสาริสนเทศแลัะบริ�การิให&ตริงก�บความปริะสงค�

ว�ตถู"ปริะสงค�ของการิศ1กษาความต&องการิของผู้�&ใช& เพ7 อให&ทริาบถู1งปAญหาแลัะอ"ปสริริคความ

ต&องการิใช& แลัะไม%ใช&สาริสนเทศแลัะบริ�การิ ท� จั�ดข1/น เพ7 อน2าไปใช&ปริ�บปริ"งบริ�การิ ให&ตริง

ก�บท� ผู้�&ใช&ต&องการิ

ว�ตถู"ปริะสงค�ของการิศ1กษาความต&องการิผู้�&ใช& เพ7 อปริะเม�นผู้ลัการิให&บริ�การิ ท2าให&ผู้�&ให&บริ�การิ

สาริสนเทศตริะหน�กแลัะริ�บริ�&ว%าบริ�การิท� จั�ดให&ตริงก�บ

ผู้�&ใช&ต&องการิหริ7อไม% เช%น บริ�การิสาริสนเทศท� จั�ดให& ไม%ม�ผู้�&ใช&มาใช&บริ�การิ เป<นเพริาะผู้�&ใช&ไม%ทริาบ เน7 องจัากไม%ม�การิปริะชาส�มพ�นธี�ท� ด�

พอหริ7อผู้�&ใช&เห6นว%าไม%ได&ปริะโยชน�จั1งไม%มาใช& เพ7 อผู้�&ให&บริ�การิจัะได&ปริ�บปริ"งแก&ไขการิให&บริ�การิต%อไป

ปริะโยชน�ของการิศ1กษาความต&องการิของผู้�&ใช& ช%วยให&เข&าใจัลั�กษณะของผู้�&ใช& กลั"%มผู้�&ใช&

ริะด�บการิใช& ริวมท�/งผู้�&ท� ไม%ได&ใช&บริ�การิแต%ควริจัะเป<นผู้�&ใช&บริ�การิสาริสนเทศในโอกาสต%อไป

ท2าให&ทริาบลั�กษณะแลัะความต&องการิสาริสนเทศของผู้�&ใช&เพ7 อจัะได&เลั7อกสริริให&เป<นไปตามท� ต&องการิ

ปริะโยชน�ของการิศ1กษาผู้�&ใช& ท2าให&ทริาบลั�กษณะแลัะว�ธี�การิให&บริ�การิ

สาริสนเทศ ท� ตริงก�บความต&องการิของผู้�&ใช& ท2าให&ทริาบลั�กษณะแลัะปAจัจั�ยท� ม�ผู้ลัต%อการิใช&

แลัะ การิไม%ใช& ริวมท�/งปAญหาแลัะอ"ปสริริคในการิ

เข&าถู1ง แลัะการิใช&สาริสนเทศ

ปริะโยชน�ของการิศ1กษาผู้�&ใช& น2าผู้ลัความต&องการิไปปริ�บปริ"งบริ�การิ

สาริสนเทศ แลัะน2าไปใช&จั�ดก�จักริริมต%าง ๆ เพ7 อเป<นการิให&การิศ1กษา แลัะพ�ฒนาผู้�&ใช&ให&

ได&สาริสนเทศแลัะบริ�การิสาริสนเทศอย%าง เต6มท� แลัะได&ปริะโยชน�ส�งส"ดตริงตาม

นโยบาย แลัะว�ตถู"ปริะสงค�ของการิบริ�การิสาริสนเทศ

องค�ปริะกอบท� เก� ยวข&องก�บความต&องการิสาริสนเทศ

1. องค�ปริะกอบด&านผู้�&ใช& ความต&องการิพ7/นฐานริ%างกาย จั�ตใจัหริ7ออาริมณ�

สต�ปAญญา ลั�กษณะอาช�พ ลั�กษณะเฉพาะบ"คคลั ลั�กษณะอ7 น ๆ เช%น ปริะสบการิณ�ในการิท2างานเฉพาะ

ด&าน ปริะสบการิณ�ท� เก� ยวข&องก�บสาริสนเทศ ฯลัฯ

องค�ปริะกอบท� เก� ยวข&องก�บความต&องการิสาริสนเทศ

2. องค�ปริะกอบด&านสภาพแวดลั&อม โคริงสริ&างองค�กริหริ7อโคริงสริ&างการิบริ�หาริงาน สภาพการิจั�ดพ7/นท� แลัะทริ�พยากริสาริสนเทศ บริริยากาศของการิใช&สาริสนเทศเพ7 อการิปฏิ�บ�ต�งาน

ในองค�กริ

องค�ปริะกอบท� เก� ยวข&องก�บความต&องการิสาริสนเทศ

3. องค�ปริะกอบด&านแหลั%งสาริสนเทศท�/งภายใน/ภายนอก แหลั%งสาริสนเทศบ"คคลั แหลั%งสาริสนเทศสถูาบ�น แหลั%งสาริสนเทศอ�เลั6กทริอน�กส�/ส7 อมวลัชน

ค%าใช&จั%ายค%าใช&จั%ายเก� ยวก�บเวลัาค%าใช&จั%ายเก� ยวก�บเง�นค%าใช&จั%ายเก� ยวก�บแริงงาน

ค"ณภาพของสาริสนเทศแลัะปริะโยชน�ท� ได&ริ�บ

องค�ปริะกอบท� เก� ยวข&องก�บความต&องการิสาริสนเทศ4. สาริสนเทศ

เน7/อหาสาริสนเทศ (Content) ลั�กษณะของสาริสนเทศ (Nature) ปริ�มาณสาริสนเทศ (Quantity) การิผู้%านกริะบวนการิ (Processing) ริ�ปแบบสาริสนเทศ (Packaging) ความริวดเริ6วในการิได&ริ�บสาริสนเทศ(Speed of

Supply) ความท�นสม�ยหริ7อช%วงอาย"ของสาริสนเทศ (Data

Range) ความเฉพาะ (Specificity)

Paisley, W.J. “Assessing User Needs”สาเหต"ของความต&องการิสาริสนเทศของผู้�&ใช&

สาริสนเทศน�/นหาได&ง%าย สะดวกในการิใช& ท�/งจัากแหลั%งทางการิแลัะแหลั%งอ7 น ๆ

สาริสนเทศน�/นม�ปริะโยชน� ไม%ว%าจัะเป<นปริะโยชน�ต%อการิปฏิ�บ�ต�งาน การิศ1กษา หริ7อปริะโยชน�ด&านอ7 น ๆ

ลั�กษณะเฉพาะบ"คคลัของผู้�&ใช&สาริสนเทศ ได&แก% ลั�กษณะงานท� ท2า ปริะสบการิณ�ในการิท2างาน ริะด�บการิศ1กษา ฯลัฯ

ริะบบเศริษฐก�จั ส�งคม แลัะการิเม7อง ท� แวดลั&อมผู้�&ใช& ผู้ลัการิใช&สาริสนเทศ

ว�ธี�การิศ1กษาความต&องการิของผู้�&ใช& ศ1กษาค&นคว&าแลัะว�เคริาะห�จัากเอกสาริ หน�งส7อ

บทความ ริายงานการิว�จั�ย แลัะว�ทยาน�พนธี� ท� ได&ม�ผู้�&ท2าการิศ1กษาว�เคริาะห�ไว&แลั&วเก� ยวก�บผู้�&ใช&แลัะความต&องการิของผู้�&ใช&

ศ1กษาจัากสถู�ต�การิใช&ทริ�พยากริสาริสนเทศ บริ�การิสาริสนเทศ

การิศ1กษาแลัะด�งานสถูาบ�นบริ�การิสาริสนเทศ เพ7 อให&ได&แนวค�ดแลัะข&อม�ลัในเริ7 องการิจั�ดการิบริ�การิสาริสนเทศ ซึ่1 งอาจัใช&ผู้สมผู้สานก�บ ว�ธี�การิอ7 น เช%น การิส�งเกต การิส�มภาษณ� เป<นต&น

ว�ธี�การิศ1กษาความต&องการิของผู้�&ใช& การิส�งเกตผู้�&ใช& การิส�มภาษณ�ผู้�&ใช&โดยตริง การิส2าริวจัแลัะว�จั�ย ตามหลั�กว�ชาการิโดยใช& แบบสอบถูามเป<นแนวทางหริ7ออาจัผู้สม

ผู้สาน ก�บริ�ปแบบแลัะว�ธี�การิข&างต&น

ว�ธี�การิศ1กษาความต&องการิของผู้�&ใช& ศ1กษาโดยใช&ว�ธี�ข&างต&นแยกตามปริะเภทของผู้�&ใช&

ศ1กษาความต&องการิของผู้�&ใช&ท� เป<นกลั"%มเฉพาะ ตาม

สาขาว�ชา ลั�กษณะงาน อาช�พ เป<นต&น ศ1กษาสภาวะแวดลั&อมผู้�&ใช&แลัะสถูาบ�นบริ�การิ

สาริสนเทศ เช%น ศ1กษาองค�การิ สภาพแวดลั&อม ว�ตถู"ปริะสงค� นโยบายของ องค�การิ ความ

ต&องการิของผู้�&ใช&เฉพาะกลั"%ม ซึ่1 งเป<นสมาช�กของ องค�การิ เพ7 อจัะได&สาริสนเทศ แลัะแนวโน&มปริะกอบ

การิวางแผู้นจั�ดบริ�การิสาริสนเทศ

หลั�กการิวางแผู้นการิศ1กษาความต&องการิของผู้�&ใช& ว�ตถู"ปริะสงค�ของการิศ1กษา ขอบเขตแลัะปริะชากริท� จัะศ1กษา ว�ธี�การิศ1กษาแลัะเคริ7 องม7อท� ใช&ในการิ

ศ1กษา ความต&องการิของผู้�&ใช& ได&แก% สาริสนเทศ บริ�การิสาริสนเทศ

พฤต�กริริมสาริสนเทศ [Information Behavior]

พฤต�กริริมสาริสนเทศ หมายถู1ง การิกริะท2าท� บ"คคลัแสดง

ออกเม7 อตริะหน�กถู1งความต&องการิสาริสนเทศของตน

พฤต�กริริมสาริสนเทศปริะกอบด&วย1. การิเก6บริวบริวมสาริสนเทศ2. การิแสวงหาสาริสนเทศ3. การิใช&แลัะการิปริะเม�นสาริสนเทศท� ได&ริ�บ

Models of Information Seeking Behaviour

The lettered paths on the diagram are intended to show some of the possible search paths:

1( ) Paths a, b, c and d identifysearchstrategiesbya user i ndependent of any i nformati on system, and will be referred to as “Category a” paths.

(2) Paths e and f identify search paths involving either a mediator or an information system’s technology (manual card file,

computer terminal, etc.) –Category b paths.

(3) Paths g, h and i identify search strategies employed by a mediator to satisfy a user’s demand for information –

cc.

(4) Paths j and k identify strategies employed by a sophisticated technology on behalf of either the user or the mediator –

Category d cc ccccccc cc cccc cccccc ccccccccc c cccccc ccccc cc ccccccccc cc ccccc c cccccccc . , network could be searched at the initiative of any computer, w

hich is a member of that system. The network might include fil es of knowledge in the process of creation, such as research d

ata files, computer conference files, etc.

การิเก6บริวบริวมสาริสนเทศก�จักริริมท� เก�ดเม7 อบ"คคลัตริะหน�กแลัะยอมริ�บ

ว%าตนม�ความต&องการิสาริสนเทศริะด�บหน1 ง โดยความต&องการิน�/นอย�%ในริะด�บท� ไม%ริ�บด%วน

แลัะเป<นความต&องการิท� ไม%แสดงออกอย%าง เด%นช�ด บ"คคลัน�/นจั1งเก6บริวมริวมสาริสนเทศท�

ตนสนใจั หริ7อท� คาดการิณ�ว%าจัะเป<นปริะโยชน� ต%อการิใช&งานในอนาคต โดยม�จั"ดม"%งหมาย

อย%างเด%นช�ด จั"ดม"%งหมายท� ม�น�/นม�ใช%เพ7 อการิ แก&ปAญหา หริ7อต�ดส�นใจัเฉพาะในเริ7 องใดเริ7 อง

หน1 ง

การิแสวงหาสาริสนเทศ [Information Seeking]

ก�จักริริมท� บ"คคลักริะท2าเพ7 อหาข&อม�ลั ข%าวสาริท� จัะตอบสนองความต&องการิท� ตนตริะหน�กแลัะเลั6งเห6นความ

ต&องการิ แสดงออกแลัะน2าไปส�%พฤต�กริริมการิแสวงหา สาริสนเทศ การิแสวงหาสาริสนเทศจั1งเป<นกริะบวนการิเริ� ม

ต&นเม7 อบ"คคลัเลั6งเห6นว%าสภาพความริ�&ท� ตนม�อย�%ด&อยกว%าท� ตนต&องการิ ไม%ว%าจัะเพ7 อการิตอบค2าถูามท� ตนสงส�ย อยาก

ริ�& เพ7 อการิแก&ปAญหา หริ7อการิต�ดส�นใจั กริะบวนการิน�/จัะ จับลังเม7 อการิเลั6งเห6นความต&องการิน�/นไม%ปริากฎีอ�กต%อไป

Definitions …Information seeking

Process in which humans purposefully engage in order to change their state of knowledge (Marchionini, 1995)

A conscious effort to acquire information in response to a need or gap in your knowledge (Case, 2002)

The process of construction within information seeking involves fitting information in with what one already knows and extending this knowledge to create new perspectives (Kuhlthau, 2004)

การิแสวงหาสาริสนเทศเป<นกริะบวนการิการิค&นหาหนทางท� จัะให&ได&สาริสนเทศท�

ต&องการิ ปริะกอบด&วย1. การิตริะหน�กถู1งหริ7อการิเลั6งเห6นความต&องการิ

สาริสนเทศ2. การิพ�จัาริณาถู1งแหลั%งสาริสนเทศ แหลั%งสาริสนเทศภายในต�วบ"คคลั แหลั%งสาริสนเทศภายนอก3. การิเลั7อกหนทางแสวงหาสาริสนเทศ

การิเลั7อกหนทางแสวงหาสาริสนเทศ1. ลั�กษณะของแหลั%งสาริสนเทศแลัะลั�กษณะ

ของ สาริสนเทศท� จัะได&จัากแหลั%งน�/น ได&แก% ความ

สะดวกในการิเข&าถู1ง ค%าใช&จั%าย ค"ณภาพของ สาริสนเทศ ฯลัฯ

2. สถูานการิณ�ความต&องการิสาริสนเทศ3. ลั�กษณะของผู้�&แสวงหาสาริสนเทศ4. ลั�กษณะของงานท� ปฏิ�บ�ต�

สริ"ปจัากงานว�จั�ย > พฤต�กริริมการิแสวงหาสาริสนเทศ บ"คคลัม�แนวโน&มแสวงหาสาริสนเทศจัากแหลั%งซึ่1 งเข&า

ถู1งง%ายแลัะสะดวกท� ส"ด บ"คคลัม�แนวโน&มท� จัะปฏิ�บ�ต�ตามน�ส�ยท� ท2าเป<นปริะจั2า ท�/งผู้�&ใช&แลัะผู้�&ไม%ใช&สาริสนเทศม�กไม%ค%อยตริะหน�กถู1ง

แหลั%งสาริสนเทศ แลัะว�ธี�ใช&แหลั%ง การิส7 อสาริต�วต%อต�วเป<นช%องทางการิแสวงหา

สาริสนเทศท� ส2าค�ญ บ"คคลัต%างกลั"%มจัะม�พฤต�กริริมแสวงหาสาริสนเทศ

ต%างก�น

การิใช&สาริสนเทศ [Information Use]

เป<นก�จักริริมข�/นส"ดท&ายท� เก� ยวข&องก�บพฤต�กริริม สาริสนเทศ

การิใช&สาริสนเทศเป<นผู้ลัส7บเน7 องจัากการิท� บ"คคลัม�ความ

ต&องการิแลัะแสวงหาสาริสนเทศเพ7 อน2าตอบค2าถูามไปลัด

ความสงส�ย ความอยากริ�&แก&ปAญหาหริ7อใช&เป<นแนวทางในการิต�ดส�นใจัด2าเน�นงาน

องค�ปริะกอบของการิศ1กษาการิใช&สาริสนเทศ ผู้�&ใช& ว�ตถู"ปริะสงค�ในการิใช&สาริสนเทศ แหลั%งสาริสนเทศ สาริสนเทศ/บริ�การิสาริสนเทศ

ว�ตถู"ปริะสงค�การิใช&สาริสนเทศสามาริถู จั2าแนก :

เพ7 อสนองความต&องการิส%วนบ"คคลั เพ7 อการิศ1กษา เพ7 อปริะกอบอาช�พ เพ7 อการิถู%ายทอดสาริสนเทศไปย�งบ"คคลัอ7 น

องค�ปริะกอบในการิต�ดส�นใจัเลั7อกใช&สาริสนเทศ

แหลั%งสาริสนเทศน�/นหาได&ง%าย พ�จัาริณาจัากปริะโยชน�หริ7อค"ณค%าของ

สาริสนเทศ ภ�ม�หลั�งแลัะลั�กษณะของผู้�&ใช& ริะบบส�งคม การิเม7อง เศริษฐก�จั ของผู้�&ใช& ผู้ลัของการิใช&สาริสนเทศคริ�/งท� ผู้%านมา

Kuhlthau model of the information search process (ISP)

Originally studying pupils & undergraduates but subsequently looking at other user groups as well, Kuhlthau (1991, 2004) formulated a six-stage information search process (ISP), each stage representing differing needs, behaviors, and cognitive and affective states

Kuhlthau six stages1. Initiation: user “becomes aware of a lack of

knowledge or understanding”2. Selection: user needs to “identify and select the

general topic to be investigated”3. Exploration: user needs to “investigate information

on the general topic in order to extend personal understanding”

4. Formulation: user forms “a focus from the information encountered”

5. Collection: user needs “to gather information related to the focused topic”

6. Presentation: user completes the search and presents findings

Kuhlthau model (cont.)

Each stage – task - in the information search process incorporates three realms:

1. Affective (feelings)2. Cognitive (thoughts)3. Physical (actions)“The process of information seeking involves construction

in which the user actively pursues understanding and seeks meaning from the information encountered over a period of time.”

Links the process to reduction of uncertainty

Kuhlthau model (cont.)

  

Tasks       Initiation       Selection   Exploration   Formulation   Collection   Presentation---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- →Feelings uncertainly optimism confusion clarity sense of

satisfaction or(affective) frustration direction/ disappointment

doubt confidence

Thoughts vague-------------------------------------→focused(cognitive) -----------------------------------------------→

increased interest

Actions seeking relevant information----------------------------→seeking pertinent information

(physical) exploring documenting

Ellis’s analysis of search characteristics

Starting Chaining Browsing Differentiating Monitoring Extracting Verifying Ending

Kuhlthau’s search stages & feelings

Search stage Associated feelings

Initiation Uncertainty

Selection Optimism

Exploration Confusion/frustration/doubt

Formulation Clarity

Collection Sense of direction/confidence

Presentation Satisfaction or disappointment

Models of Information Seeking Behaviour

WILSON'S INFORMATION BEHAVIOURMODEL 1981

- Wilson's INFORMATION SEEKING BEHAVIOUR MODEL

A comparison of Ellis's and Kuhlthau's frameworks

Wilson's model of1996

Ingwersen's cognitive model

A - nested model from information behaviour to information searching

Relationship between communication and information behaviour

การิศ1กษาผู้�&ใช& [User Studies]

ความต&องการิสาริสนเทศ

พฤต�กริริมสาริสนเทศ

การิแสวงหาสาริสนเทศ

การิใช&สาริสนเทศ

ก�จักริริม ให&ศ1กษาเอกสาริท� ให&มา ได&แก%

การิศ1กษาความต&องการิของผู้�&ใช& การิศ1กษาการิใช&สาริสนเทศ ทริ�พยากริ

สาริสนเทศ เคริ7 องม7อ

บทบาทหน&าท� บริริณาริ�กษ�/ผู้�&ให&บริ�การิสาริสนเทศ

ปริะเด6นการิศ1กษา ค"ณลั�กษณะของผู้�&ใช& ค7อใคริ

บทบาทหน&าท� ฯลัฯ ว�ตถู"ปริะสงค�ในการิใช&แลัะความ

ต&องการิใช&สาริสนเทศ สาริสนเทศท� ต&องการิใช& เช%น

เน7/อหา ริ�ปแบบ ความท�นสม�ยฯลัฯ

ข้�อมู�ล/สารสนเทศ ข้�อมู�ล จปฐ . ข้�อมู�ล กชช2ค. ข้�อมู�ลด้�านการเกษตร ข้�อมู�ลด้�านสาธารณส�ข้ ข้�อมู�ลด้�านเศรษฐก�จ การค�าการลงท�น ข้�อมู�ลด้�านการบร�การ การท�องเท� ยว ข้�อมู�ลด้�านการศ#กษา ข้�อมู�ลด้�านการโครงสร�างพื้&'นฐาน การคมูนาคมู น('าประปา

ไฟฟ,า ข้�อมู�ลด้�านทร-พื้ยากรธรรมูชาต�และส� งแวด้ล�อมู ข้�อมู�ลด้�านการเมู&องการปกครอง

สถูานการิณ�พฤต�กริริมการิแสวงหาสาริสนเทศ (Five Information Seeking Scenario)

Buying Product Finding Information in a Library Betting on Race Horses Finding the Law “I want to know more about

Cancer”

สริ"ป การิศ1กษาผู้�&ใช&1. ผู้�&ใช&สาริสนเทศ : ค"ณลั�กษณะของผู้�&ใช&

ภาริก�จัทางด&านอาช�พแลัะหน&าท� การิ งานของผู้�&ใช&

ค"ณสมบ�ต�ส%วนต�วของผู้�&ใช& การิเข&าถู1งแลัะการิใช&สาริสนเทศ

2. ลั�กษณะสาริสนเทศท� ใช& เช%น เน7/อหาสาริสนเทศ

สริ"ป การิศ1กษาผู้�&ใช&2. ปริะเภทสาริสนเทศ

ทริ�พยากริต�พ�มพ� ทริ�พยากริไม%ต�พ�มพ� ทริ�พยากริอ�เลั6กทริอน�กส�

3. แหลั%งสาริสนเทศ แหลั%งสาริสนเทศภายในบ"คคลั แหลั%งสาริสนเทศภายนอก แหลั%งสาริสนเทศบ"คคลั (informal information source) แหลั%งสาริสนเทศสถูาบ�น แหลั%งสาริสนเทศส7 อมวลัชน

4. อ7 น ๆ ความท�นสม�ยของสาริสนเทศ ความถู� ในการิใช& ว�ธี�การิได&มาซึ่1 งสาริสนเทศ/การิแสวงหาสาริสนเทศ