รายงาน

โครงการการจดระบบอนรกษดนและนาพนทลม-ดอน บานไชยศร หมท ๓ บานนอยพฒนา หมท๔ และบานศรเจรญ

หมท5 ตาบลปาแฝก อาเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

จดทาโดย นายวชาญ ดคา

เจาพนกงานการเกษตรปฏบตงาน

สถานพฒนาทดนบงกาฬ สานกงานพฒนาทดนเขต 5 กรมพฒนาทดน

11 มถนายน 2560

รายงาน

โครงการการจดระบบอนรกษดนและนาพนทลม-ดอนบานไชยศร หมท ๓ บานนอยพฒนา หมท๔ และบานศรเจรญ หมท5 ตาบลปาแฝก อาเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

จดทาโดย นายวชาญ ดคา

เจาพนกงานการเกษตรปฏบตงาน

สถานพฒนาทดนบงกาฬ

สานกงานพฒนาทดนเขต 5 กรมพฒนาทดน 11 มถนายน 2560

รายงานผลการด าเนนงาน

*********************************************************

ชอโครงการ การจดระบบอนรกษดนและนาพนทลม-ดอน บานไชยศร หมท ๓ บานนอยพฒนา หมท๔ และบานศรเจรญ หมท5 ตาบลปาแฝก อาเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

ภายใตแผนงานหลก การสงเสรมประสทธภาพการผลต การสรางมลคาภาคการเกษตร และเสรมสรางความเขมแขงใหแกเกษตรกรอยางเปนระบบ

ยทธศาสตร การพฒนาทรพยากรทดนในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (ป พ.ศ. 2555-2559)

ผรบผดชอบ นายวชาญ ดคา เจาพนกงานการเกษตรปฏบตงาน สานกงานพฒนาทดนเขต 5

ทปรกษาโครงการ นายเกรยงไกร ไชยโพธ ผอานวยการสถานพฒนาทดนบงกาฬ เรมตนเดอน ตลาคม พ.ศ. 2558 สนสดเดอน กนยายน พ.ศ. 2559 รวมระยะเวลาทงสน 12 เดอน

ก

สารบญ หนา สารบญ ก สารบญตาราง ข สารบญภาพ ค สวนท 1 บทน า 1 สวนท 2 ผลการด าเนนการ สวนท 3 ปญหาและอปสรรค

6 21

ภาคผนวก 22

ข

สารบญตาราง ตารางท หนา

1 ตารางแสดงแหลงงบประมาณทใชในโครงการ 4 2 ตารางแสดงระยะเวลาในการด าเนนการโครงการ 4 3 สมบตทางกายภาพและเคมของดนบานศรเจรญ ต.ปาแฝก อ.พรเจรญ จงหวดบงกาฬ 10 4 รายชอเกษตรกรผทไดรบผลประโยชนภายในโครงการ 14

ค

สารบญภาพ ภาพท หนา 1 แผนทแสดงทตงและอาณาเขตโครงการ 7 2 แผนทแสดงชดดนบานศรเจรญ ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ 11 3 แผนทสภาพการใชทดนบานศรเจรญ ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ 12 4 แผนทแสดงปรมาณงานบานศรเจรญ ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ 13 4 รายชอเกษตรกรผทไดรบผลประโยชนภายในโครงการ 14 5 ลกษณะของการปรบรปแปลงนา 15 6 ลกษณะของการกอสรางบอดกตะกอนดน 16 7 กจกรรมการกอสรางบอดกตะกอนดน 16 8 ลกษณะของการกอสรางทางล าเลยงในไรนา 17 9 กจกรรมการกอสรางทางล าเลยงในไรนา 17 10 ลกษณะการกอสรางทอลอดทางล าเลยงในไรนาและทอระบายน าลนบอดกตะกอนดน 18 11 กจกรรมการกอสรางทอลอดทางล าเลยงในไรนา 18 12 กจกรรมการกอสรางทอระบายน าลนบอดกตะกอนดน 19 13 กจกรรมการกอสรางทอลอดแปลงนาลกษณะท 1 19 14 ปายโครงการฯ 20

ภาพผนวกท

1 การส ารวจเพอวงรอบพนทด าเนนงานจดระบบอนรกษดนและน า 23 2 การส ารวจเพอวงรอบพนทด าเนนงานจดระบบอนรกษดนและน า 23 3 ประชมชแจงรายละเอยดโครงการสอบถามความตองการของเกษตรกรในพนท 24 4 ลงพนทเพอออกแบบงานจดระบบอนรกษดนและน า 24 5 ผอ านวยการสถานพฒนาทดนบงกาฬ ลงพนทตรวจเยยมพรอมใหขอเสนอแนะ 25 6 คณะกรรมการตรวจรบงาน ลงพนทตรวจรบงาน 25 7 กจกรรมการใชพชปยสดในพนทโครงการฯ 26 8 กจกรรมการใชพชปยสดในพนทโครงการฯ 26 9 กจกรรมการปรบปรงดนกรดในพนทโครงการฯ 27 10 กจกรรมการปรบปรงดนกรดในพนทโครงการฯ 27 11 กจกรรมการปลกไมยนตนเพอเกบกกน า และความชมชนไวในพนท 28 12 ปายกจกรรมการปลกไมยนตน 28

1

สวนท 1 บทน า

๑.หลกการและเหตผล

เนองจากสภาพภมประเทศของบรเวณพนท บานไชยศร หมท๓ บานนอยพฒนา หมท๔ และบานศรเจรญ หมท5 ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ โดยทวไปสวนใหญเปนพนทลมสลบกบดอน และมรองน าธรรมชาตขนาดเลกไหลผาน มความลาดชนของพนทโดยทวไปอยในชวง ๐-๕ เปอรเซนต ทรพยากรดนเปนดนทราย สภาพการใชประโยชนทดนทางการเกษตรเปนพนทนาข าว หรอยางพารา ประมาณ ๓,๑๕๕ ไร พนทสวนใหญเปนดนทรายจงท าใหเกดการชะลางพงทลายไดงายโดยน าและปจจยอนๆ ซงปญหาทส าคญส าหรบพนทบรเวณน เพราะการทหนาดนถกชะลางพงทลายสงผลใหปรมาณอนทรยวตถสญเสยไปจากหนาดน ธาตอาหารทจ าเปนส าหรบพชถกชะลางไปไดงาย จนสงผลใหความอดมสมบรณและความสามารถในการใหผลผลตของดนลดลง ถงระดบทไมสามารถท าการเกษตรไดอยางมประสทธภาพ และปญหาทส าคญอกอยางคอความสามารถในการกกเกบน าในดนไวใชในชวงฤดแลงมนอย ท าใหขาดแคลนทรพยากรน าเพอการเกษตรในชวงฤดแลง อกทงปญหาการจดการดนทไมเหมาะสมกบสมรรถนะของดน การใชประโยชนทดนโดยปราศจากการบ ารงรกษาจากปญหาดงกลาวจงมความจ าเปนทจะตองไดรบการแกไขจากหนวยงานทเกยวของในดานการอนรกษดนและน า

การอนรกษดนและน า (soil and water conservation) หมายถง การใชทรพยากรดนและน าอยางเหมาะสมดวยวธชาญฉลาด คมคา เกดประโยชนสงสด และมความยงยน การอนรกษดนและน าจะลดการชะลางพงทลายของดน ไดดวยการเลอกใช “มาตรการอนรกษดนและน า” (soil and water conservation measure) ซงเปนแนวทางในการอนรกษดนและน าอยางเหมาะสม เพอใชปองกนและรกษาดนไมใหถกชะลางพงทลายทงบนพนททมความลาดชนต าจนไปถงพนททมความลาดชนสงเพอปองกนดนไมใหหลดออกโดยการตกกระทบของเมดฝนและลม เพอลดปรมาณน าไหลบาเพอควบคมหรอชะลอความเรวของน าไหลบา และเพมอตราการไหลซมของน าลงในดน มาตรการอนรกษดนและน าจงผนแปรไปตามความลาดชน ตงแตลกษณะพนทราบ พนทดอน และพนทสง ซงสามารถแบงออกตามลกษณะของมาตรการไดเปน 2 ประเภท คอ มาตรการวธกล (mechanical measures) และมาตรการวธพช (vegetative measures) การเลอกใชมาตรการใดควรพจารณาลกษณะดน ภมประเทศ ปรมาณน าฝน ตลอดจนการใชประโยชนทดน โดยเลอกวธการผสมผสานมาตรการใหเหมาะสมเพอใหการท าการเกษตรเกดความยงยน มาตรการอนรกษดนและน าจะเสรมใหการอนรกษดนและน ามประสทธภาพมากยงขน โดยใชมาตรการดงน ๑) มาตรการวธกล เปนวธการปรบสภาพของพนทเพอลดความยาวและความลาดเทของพนท เพอลดความสามารถในการเคลอนยายตะกอนดน โดยการสรางสงกดขวางความลาดเทของพนทและทศทางการไหลของน า เพอชวยควบคมน าไหลบาหนาดน ลดและชะลอความเรวของกระแสน า วธการนตองใชเทคนค ความร แรงงาน เครองมอและงบประมาณสง ซงการใชมาตรการอนรกษดนและน าวธกลใหเหมาะสมกบสภาพพนทและปจจยตางๆ มาตรการวธกลมวธตางๆดงน การไถพรวนตามแนวระดบ,คนดน,คนดนรบน ารปครงวงกลมและคนดนรบน ารปสเหลยมคางหม,คนดนเบนน า,ขนบนไดดน,ครบน าขอบเขา,ฐานปลกไมผลเฉพาะตน,คนชะลอความเรวของน า,ทางระบายน า,บอดกตะกอน,บอน าในไรนา และทางล าเลยงในไรนา

2) มาตรการวธพช เปนการเพมความหนาแนนของพช การคลมดนปองกนเมดฝนตกกระทบผวดนตลอดจนการปรบปรงบ ารงดน ลงทนต า เกษตรกรสามารถปฏบตไดเอง โดยใชพชตระกลถว หญาเลยง

2

สตว หรอหญาธรรมชาต ปลกเปนแถบขวางความลาดเทของพนทหรอปลกคลมดน หรอการใชระบบปลกพชแบบผสมผสาน เพอลดความแรงของเมดฝน ดกตะกอนดน และชะลอความเรวของน า การใชมาตรการวธพชใหเหมาะสมกบสภาพพนท

ในการนสถานพฒนาทดนบงกาฬไดศกษาและส ารวจสภาพพนททเปนปญหาของชมชนแหงน จงไดน าระบบอนรกษดนและน าในทราบลม โดยมวตถประสงค เพอลดการชะลางพงทลายของหนาดน ชะลอการไหลของน า เพมประสทธภาพของดนในการเกบกกน า มงเนนใหมการใชประโยชนทดนเพอเพมผลผลตทางการเกษตร ตลอดจนมการปรบปรงบ ารงดนเพอเพมความอดมสมบรณใหแกดน พรอมกบการสนบสนนการปลกไมยนตน/ไมผล โดยมแนวทางการจดการคอ ปรบพนทใหราบสม าเสมอ เพอการกกเกบน าไดทวทงแปลง ปรบปรงบ ารงดนหลงการปรบทนา เพอสรางหนาดนใหม และท าใหโครงสรางของดนดขน ท าใหดนเกบรกษาความชนและเพมธาตอาหาร อกทงไดน ามาตรการทางวธกล เปนวธการควบคมน าไหลบาของหนาดนโดยสรางสงกดขวางความลาดเทของพนทและทศทางการไหลของน า ชวยลดและชะลอความเรวของน า ไดแก การปรบรปแปลงนาลกษณะท ๑ บอดกตะกอน ทางล าเลยงในไรนา ทอลอด รวมทงมาตรการวธพช เปนการเพมความหนาแนนขอพชการคลมดนปองกนเมดฝนกระทบผวดน ตลอดจนการปรบปรงบ ารงดน มการลงทนต า ซงเกษตรกรสามารถปฏบตไดเอง โดยใชพชตระกลถว เพอเปนพนทตนแบบใหแกเกษตรกรน าไปเปนแนวทางการพฒนาทดนอยางมประสทธภาพและยงยน

๒. วตถประสงค

1. เพอสาธตใหเกษตรกรเหนประโยชนของการอนรกษดนและน า สามารถปรบปรงและพฒนาทดนใหใชประโยชนไดอยางมประสทธภาพและยงยน

2. เพอรกษาทรพยากรดนในพนทใหเปนพนทผลตทางดานการเกษตรอยางครบวงจร 3. สาธตกจกรรมดานการพฒนาทดน ใหเปนพนทตนแบบ และสงเสรมงานดานการพฒนาทดนใหกบ

เกษตรกรในพนทใกลเคยง

๓. สถานทด าเนนการ

บานไชยศร หมท 3 บานนอยพฒนา หมท 4 และบานศรเจรญ หมท 5 ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

๔. วธด าเนนการ

1. คดเลอก และก าหนดพนทการด าเนนงาน ประชมชแจงเกษตรกรในพนทเปาหมายกจกรรม รายละเอยดโครงการ และสอบถามความตองการของเกษตรกร

2. ด าเนนการส ารวจ และออกแบบงานระบบอนรกษดนและน า และท าแผนทวางแผนการใชประโยชนทดน

3. ด าเนนการกอสรางระบบอนรกษดนและน า 4. ด าเนนการปรบปรงบ ารงดน 5. ตดตามประเมนผล ตลอดจนแกไขปญหาอปสรรค

3

๕. ระยะเวลาและสถานทด าเนนการ

ระยะเวลา ตลาคม พ.ศ. 2558 – กนยายน พ.ศ. 2559 สถานทด าเนนการ บานไชยศรหมท 3 บานนอยพฒนาหมท 4 และบานศรเจรญหมท 5

ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ ชดดน ดนปลาปาก (Ppk) กลมชดดน 49A และ 49B การจ าแนกดน Ppk-mw-clA ลกษณะทวไป ดนตนทลม มเนอทประมาณ 1,755 ไร หรอรอยละ 50.22ของพนท

โครงการประกอบดวยกลมดนชดท 49A ซงสภาพเปนทราบเรยบความลาดชน 0-2 เปอรเซนต การระบายน าของดนดปานกลาง ความอดมสมบรณของดนต า เนอดนบนเปนดนรวนเหนยว ถงดนรวนเหนยวปนทรายแปง ปฏกรยาดนเปนกรดจดมากถงกรดแกในดนบน (pH 4.5-5.5) เนอดนลางเปนดนเหนยวปนกรวด ปฏกรยาดนเปนกรดแกถงกรดออนในดนลาง (pH 5.5-6.0) ดนตนทดอน มเนอทประมาณ 1,400 ไร หรอรอยละ 40.06 ของพนทโครงการประกอบดวยกลมดนชดท 49Bมสภาพพนทเปนทมความลาดชนเลกนอย 2-5 เปอรเซนต การระบายน าของดนดปานกลาง ความอดมสมบรณของดนต า เนอดนบนเปนดนรวนปนเหนยว ปฏกรยาดนเปนกรดแก (pH 5.5) เนอดนลางเปนดนรวนเหนยวปนทรายแปงปนกรวด ปฏกรยาดนเปนกรดจดถงกรออน (pH 5.0-6.0)

พชพรรณธรรมชาตและการใชประโยชนทดน

นาขาว หรอยางพารา

4

๖. งบประมาณ

ตารางท 1 ตารางแสดงแหลงงบประมาณทใชในโครงการ

ล าดบ กจกรรม ปรมาณ

งาน หนวย

ราคา/หนวย

จ านวนเงน หมายเหต

บาท บาท

งานอนรกษดนและนา

๑ ปรบปรงแปลงนาลกษณะท ๑ ๖๗.๐๐ กม. ๑๒,๖๔๒ ๘๔๗,๐๑๔

๒ บอดกตะกอน ๑,๐๐๐ ลบ.ม. ๒๒ บอ ๑๘,๙๙๐ ๔๑๗,๗๘๐

๓ ทางลาเลยงในไรนา ๒.๐๐ กม. ๔๒,๗๒๘ ๘๕,๔๕๕

๔ ทอคสล.ขนาดØ ๐.๓๐ ม. ๖๒ จด ๑,๔๐๔ ๘๗,๐๔๘ ลอดแปลงนาลกษณะท๑

๕ ทอคสล.ขนาดØ ๐.๔๐ ม. ๒๒ จด ๕,๔๓๔ ๑๑๙,๕๔๘ ระบายนาบอดกตะกอน

๖ ทอคสล.ขนาดØ ๐.๔๐ ม. ๓ จด ๔,๗๑๖ ๑๔,๑๔๙ ลอดทางลาเลยง

๗ ทอคสล.ขนาดØ ๐.๖๐ ม. ๑๒ จด ๖,๓๘๖ ๗๖,๖๒๗ ลอดทางลาเลยง

๘ ปายบอดกตะกอน ๒๒ ปาย ๒,๐๐๐ ๔๔,๐๐๐ ตามแบบ

๙ ปายโครงการฯ ๒ ปาย ๒,๐๐๐ ๔,๐๐๐ แบบเหลกแผน

๑๐ รวมเปนเงน (๑+๒+๓) ๑,๖๙๕,๖๒๑.๔๐

๑๑ คา-Factor ๑๘๒,๓๖๑ ๒๔๖,๒๓๒.๗๖

๑๒ งานวางแนวและกาหนดขอบเขตการกอสราง ๕๙,๐๐๐.๐๐

รวมเปนเงน(๔+๕+๖+๗+๘+๙+๑๐+๑๑+๑๒) ๒,๐๐๐,๘๕๔.๑๖

จานวนงบประมาณทขอเบกจาย ๒,๐๐๐,๐๐๐.๐๐

รวมเปนเงน(ตวอกษร) (สองลานบาทถวน)

แหลงงบประมาณทใช กรมพฒนาทดน

๗. แผนการด าเนนงาน

ตารางท 2 ตารางแสดงระยะเวลาในการด าเนนการโครงการ

กจกรรม ปงบประมาณ 2559

หมายเหต ต.ค พ.ย ธ.ค ม.ค ก.พ ม.ค เม.ย พ.ค ม.ย ก.ค ส.ค ก.ย

1.ประชมชมชแจงเกษตรกร ระยะเวลาการด าเนน งานสามารถปรบเปลยนไดตามความเหมาะสม

2.ส ารวจและออกแบบอนรกษดน

3.ด าเนนการกอสรางระบบอนรกษดนและน า

4.กจกรรมปรบปรงบ ารงดน

5.ตดตามประเมนผล

5

๘. ผลทคาดวาจะไดรบ

เกษตรกรสามารถจดการทรพยกรดน การอนรกษดนและน า ตลอดจนการปรบปรงบ ารงดนใหเหมาะสมแตละสภาพพนท รวมถงการใชผลตภณฑจลนทรยพ.ด ตาง ๆ ของกรมพฒนาทดน ในการเพมผลผลตทางการเกษตร และความอดมสมบรณของดน

6

สวนท 2 ผลการด าเนนการ

1.สภาพทวไปของพนท

1.1 ทตงและอาณาเขต พนทโครงการจดท าเขตพฒนาทดน ตงอยบรเวณบานไชยศร ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญจงหวดบงกาฬ เนอททงสนประมาณ 3,495 ไร คาพกดระหวาง 1997000 ถง 1999870 เหนอ และ 364000 ถง 367100 ตะวนออกโดยมอาณาเขตตดตอดงน (ภาพท 1)

ทศเหนอ จดบรเวณถนนเชอมระหวางบานนอยพฒนา-บานใหมศรชมพ ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

ทศใต จดบรเวณโรงเรยนบานปรารถนาด บานปรารถนาด ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

ทศตะวนออก จดวดศรชมพพฒนาบานไชยศร ต าบลปาแฝกอ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

ทศตะวนตก จดบรเวณถนนบานปรารถนาด-บานนอยพฒนา ต าบลปาแฝก จงหวดบงกาฬ

1.2 ลกษณะภมประเทศ สภาพภมประเทศของบรเวณพนทโครงการ โดยทวไปสวนใหญเปนพนทลมสลบกบทดอนและมรองน าธรรมชาตขนาดเลกไหลผานพนทโครงการ สภาพพนทโดยทวไปมความสงจากระดบน าทะเลประมาณ 164–186 เมตร และความลาดชนของพนทโดยทวไปอยในชวง 0 - 5 เปอรเซนต พนทลมมสภาพพนทเปนแบบราบเรยบถงคอนขางราบเรยบสวนบรเวณพนทดอนมสภาพพนทเปนลกคลนลอนลาดเลกนอยทเหลอคางจากการกรอนและกระบวนการเกลยของพนผวแผนดน (denudation surface) ท าใหเกดการเคลอนยายอนภาคดนจากทสงลงสสวนต าของพนทโดยการชะลางของกระแสน า บางสวนถกพดพาโดยกระแสน าล าหวยไปยงพนทอน ซงในพนทโครงการม หวยนายาว วางตวผานบรเวณทศเหนอของพนทโครงการในแนวทศตะวนตกไปทศตะวนออกของพนทโครงการ

1.3 สภาพภมอากาศ 1) อณหภม

- อณหภมเฉลยตลอดป 32.3 องศาเซลเซยส - อณหภมเฉลยต าสดเดอนธนวาคม เทากบ 29.4 องศาเซลเซยส - อณหภมเฉลยสงสดเดอนเมษายน เทากบ 35.5 องศาเซลเซยส

2) ความชนสมพทธ - ความชนสมพทธเฉลยตลอดปเทากบ 73 เปอรเซนต - ความชนสมพทธเฉลยสงสดในเดอนกนยายน เทากบ 83.0 เปอรเซนต - ความชนสมพทธเฉลยต าสดในเดอนกมภาพนธ เทากบ 65.0 เปอรเซนต

7

ภาพท 1 แผนทด าเนนการบานศรเจรญ ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

7 ภาพท 1 แผนทแสดงทตงและอาณาเขตโครงการเขตพฒนาทดน ป 2559 บานศรเจรญ ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

8

2. สถานภาพทรพยากร

2.1 ทรพยากรทดนและการใชทดน

1) สถานะภาพของทรพยากรทดนในปจจบน จากการส ารวจทรพยากรดน โดยกลมวางแผนการใชทดน ส านกงานพฒนาทดนเขต 5 (2555) พบวา ทรพยากรดนในพนทบานศรเจรญ ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญจงหวดบงกาฬเมอพจารณาตามสภาพพนทสามารถแยกไดเปนดนในทดอนและดนในทลม มทงสน 1 กลมชดดน คอ กลมชดดนท 49A และ 49B โดยในหนงกลมชดดนน ประกอบไปดวย 7 ประเภทดน ไดแกดนปลาปากทระบายน าดปานกลางและเปนดนตน มความลาดชน 0 -2 % (Ppk-mw-clA/d2,E0) ดนปลาปากทระบายน าดปานกลางและเปนดนลกปานกลางมความลาดชน 0 -2 % (Ppk-mw-siclA/d3,E0) ดนปลาปากทระบายน าดปานกลางและเปนดนตน มความลาดชน 0 -2 % (Ppk-mw-clA/d2,E0) ดนปลาปากทระบายน าดปานกลางและเปนดนตน มความลาดชน 2-5% (Ppk-mw-clB/d2,E0) ดนปลาปากทระบายน าดปานกลางและเปนดนตน มความลาดชน 2 -5 % (Ppk-mw-clB/d2,E1) ดนปลาปากทระบายน าดปานกลางและเปนดนลกปานกลางมความลาดชน 2 -5 % (Ppk-mw-clB/d3,E1) ดนปลาปากทระบายน าดปานกลางและเปนดนลก มความลาดชน 2-5 % (Ppk-mw-clB/d4,E1) โดมรายละเอยดสมบตทางกายภาพและเคมดงตารางท 3 2) สภาพปญหาของทรพยากร สามารถสรปไดไดน ดนตนทลม มเนอทประมาณ 1,755 ไร หรอรอยละ 50.22ของพนทโครงการประกอบดวยกลมดนชดท 49A ซงสภาพเปนทราบเรยบความลาดชน 0-2 เปอรเซนต การระบายน าของดนดปานกลาง ความอดมสมบรณของดนต า เนอดนบนเปนดนรวนเหนยว ถงดนรวนเหนยวปนทรายแปง ปฏกรยาดนเปนกรดจดมากถงกรดแกในดนบน (pH 4.5-5.5) เนอดนลางเปนดนเหนยวปนกรวด ปฏกรยาดนเปนกรดแกถงกรดออนในดนลาง (pH 5.5-6.0) ดนตนทดอน มเนอทประมาณ 1 ,400 ไร หรอรอยละ 40.06 ของพนทโครงการประกอบดวยกลมดนชดท 49Bมสภาพพนทเปนทมความลาดชนเลกนอย 2-5 เปอรเซนต การระบายน าของดนดปานกลาง ความอดมสมบรณของดนต า เนอดนบนเปนดนรวนปนเหนยว ปฏกรยาดนเปนกรดแก (pH 5.5) เนอดนลางเปนดนรวนเหนยวปนทรายแปงปนกรวด ปฏกรยาดนเปนกรดจดถงกรออน (pH 5.0-6.0) ดนตนเปนดนทมหนปะปนอยในเนอดนตงแตรอยละ 35 หรอมากกวาโดยปรมาตรภายในความลก 50 เซนตเมตรจากผวดน ดนตนเปนอปสรรคตอการซอนไชของรากพช นอกจากนยงมสวนทเปนดนนอยท าใหมความสามารถในการดดซบธาตอาหารและอมน าต า พชจะขาดน าท าใหเหยวเฉาไวกวาพนทอนทไมเปนดนปนกรวด แนวทางการจดการและแกไขในพนทลม ควรมการปรบปรงบ ารงดนดวยปยคอก หรอปยพชสดอยเปนประจ าพรอมทงจดหาแหลงน าเพอการเกษตร ในยามขาดแคลนน า เนองจากดนกลมนมกสญเสยความชนออกไปจากดนไดงาย ตลอดจนการท าการเกษตรแบบวนเกษตรหรอแบบผสมผสานไมท าลายไมพนลาง ในพนทดอนการเตรยมดนกอนปลกควรมการขดหลมปลกพรอมปรบปรงดนดวยปยหมกในอตรา 25 – 50 กโลกรมตอหลม หรอปยคอกอตรา 10 – 20 กโลกรมตอหลมรวมกบปยเคมตามชนดพชทปลก มระบบอนรกษดนและน า เชน วสดคลมดนหรอหญาแฝก เพอรกษาความชนและลดการกดกรอนของดน พฒนาแหลงน าไวใชในระยะทฝนทงชวง

9

2.2 สภาพการใชประโยชนทดนในปจจบน

จากการส ารวจในป 2558 โดยกลมวางแผนการใชท ดน ส านกงานพฒนาทดนเขต 5 พบวาในพนทบานไชยศร ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญจงหวดบงกาฬ มการใชประโยชนทดนดงน 1) พนทชมชนและสงปลกสราง มเนอทประมาณ 274 ไร หรอรอยละ 7.85 ของพนทโครงการ ซงประกอบดวยพนทชมชน โรงเรยน วด ยานการคา และสถานทราชการ 2) พนทเกษตรกรรม มเนอทประมาณ 3,155 ไร หรอรอยละ 90.27ของพนทโครงการ ซงประกอบดวยพนทนา และพนทปลกยางพารา 3) พนทแหลงน า มเนอทประมาณ 81ไร หรอรอยละ 2.32 ของพนทโครงการ ซงประกอบดวย แหลงน าธรรมชาตและแหลงน าทสรางขนเอง 4) พนทอนๆ ไดแก ไมละเมาะและพนทถนน มเนอทประมาณ 107ไร หรอรอยละ 3.06 ของพนทโครงการ

2.3 ทรพยากรน า

1) แหลงน าธรรมชาต ไดแกหวยนายาว 2) แหลงน าทสรางขน ไดแก บอน าในไรนาและอางเกบน า เพอใชในการเกษตร

10

ตารางท 3 สมบตทางกายภาพและเคมของดน บานศรเจรญ ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

กลมชดดน

ชดดน เนอดน pH

การะบายน า ความลก

(เซนตเมตร) ความลาดชน (%)

ความอดมสมบรณ

พนท ดนบน ดนลาง ดนบน ดนลาง ไร %

49A Ppk-mw-clA/d2,E0 cl vgsic 4.5 5.0 เลว 0-30 0-2 ต า 646 18.47 49A Ppk-mw-siclA/d3,E0 sicl vgc 5.5 6.0 เลว 0-100 0-2 ต า 652 18.67 49A Ppk-mw-clA/d3,E0 cl vgc 5.5 5.0 เลว 0-100 0-2 ต า 457 13.08 49B Ppk-mw-clB/b,d2,E0 cl vgcl 5.5 5.0 คอนขางเลว 0-50 2-5 ต า 363 10.38 49B Ppk-mw-clB/b,d2,E1 cl vgsic-c 5.5 5.5 คอนขางเลว 0-50 2-5 ต า 688 19.67 49B Ppk-mw-clB/b,d3,E1 cl vgsic-c 5.5 6.0 คอนขางเลว 0-100 2-5 ต า 127 3.64 49B Ppk-mw-clB/d4,E1 cl vgsic-c 5.5 5.0 คอนขางเลว 0-120 2-5 ต า 207 5.91

U - - - - - - - - 274 7.85

W - - - - - - - - 81 2.32

รวม 3,495 100.00 หมายเหต : ค าอธบายชดดน เนอดน c = ดนเหนยว / l = ดนรวน / sil = ดนรวนปนทรายแปง / cl = ดนรวนปนทราย / s = ดนทราย / gsl = ดนรวนปนทรายมกรวดปน / gsicl = ดนรวนเหนยวปนทรายแปงมกรวดปน / sl = ดนรวนปนทราย / gscl = ดนรวนเหนยวปนทรายมกรวดปน / gl= ดนรวนมกรวดปน / scl = ดนรวนเหนยวปนทราย / gc = ดนเหนยวมกรวด gcl = ดนรวนปนดนเหนยวมกรวดปน / sic = ดนเหนยวปนทรายแปง / vgcl = ดนรวนปนดนเหนยวมกรวดปนมาก / ls = ดนทรายปนดนรวน gsic = ดนเหนยวปนทรายแปงมกรวดปน / sicl = ดนรวนเหนยวปนทรายแปง

การระบายน าพนทเบดเตลด pd = เลว / spd = คอนขางเลว / mwd = ดปานกลาง / wd = ด / sed = คอนขางดมากเกนไป

SC = พนทภเขา / U = ชมชนและทอยอาศย / RC= พนทหนโผล / W = แหลงน า / RL = พนทหนพน / NP = อทยานแหงชาต / ML = พนทดดแปลง / ES = หนาผาชน

ทมา : สวนมาตรฐานการส ารวจจ าแนกดนและทดน (2550 )

10

11

ภาพท 2 แผนทแสดงชดดนบานศรเจรญ ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

11

12

ภาพท 3 แผนทสภาพการใชทดนบานศรเจรญ ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

12

13

13

ภาพท 4 แผนทแสดงปรมาณงานบานศรเจรญ ต าบลปาแฝก อ าเภอพรเจรญ จงหวดบงกาฬ

14

ภาพท ๕ รายชอเกษตรกรผทไดรบผลประโยชนภายในโครงการ

ตารางท ๔ รายชอเกษตรกรผทไดรบผลประโยชนภายในโครงการ ล าดบท ชอ – นามสกล บอดกตะกอนและ

ทอระบายน าลน(บอ)

กจกรรมปรบรปแปลงนา (เมตร)

ทางล าเลยง (เมตร)

1 นางสมย คนขยน 1 1,861 2 นางทองจนทร ออนสงเนน 1 1,060 3 น.ส.แสงจนทร นามแปะ 1 2,600 4 นายบญม มสกรงค 1 1,543 5 นายเหลอม ทองด 1 1,649 340 6 นายดอ สพร 1 2,001 7 นายสข วทวบลย 1 1,890 8 นางไพรนทร วทวบลย 1 1,341 9 นายทองสข สพร 1 3,040 310 10 นางดวงใจ สงหส 1 2,640 11 นายรนดาร สงหส 1 1,600 12 นางวนด ดอนโสม 1 4,010 100 13 นางทองเลอน วงศค าชาว 1 1,860 260 14 นายค าพนธ เทพโคราช 1 1,960 15 นายศรวงษ วรคนทกษ 1 1,900 390 16 นายสมบรณ จนตร 1 2,000 17 นายบญมา วงศษา 1 1,800 18 นางกฤษณา วงคใหญ 1 4,550 400 19 นายวระชน มาตรา 1 1,100 20 นางบว เมองยศ 1 1,300 21 นายสงคม มาศงามเมอง 1 3,600 200 22 นายผง บรบญ 1 1,860 23 นายกอง ทองน า 1,004 24 นายจตร รงเรอง 19,90 25 นายไชย วงตาผา 1,240 26 นางสข เมองยศ 2,005 27 นางแกน ผาล 1,160 28 นายเชาวลต อาแพงพนธ 1,460 29 นายจวนไชย บตรชา 1,840 30 นางนาง บตรสา 1,720 31 นายชยวชต ผาล 2,005 32 นายแหล สวรรณศร 1,432 33 นางกอง ผาล 1,010 34 นายสอนชย ศรงาม 1,042 35 นางคณศร พสทธ 1,980

รวม 22 67,053 2,000

15

3. ผลการด าเนนการตามกจกรรม

3.1 กจกรรมปรบรปแปลงนา 1 กอสรางโดยการลบคนนาเดมซงม ขนาดเลกและเปนผนนาแปลงเลก แปลงนอยแลวสรางคนนาขนมาใหม โดยใหมขนาดกวางและสงกวาเดม เปนคนดนทสรางขนโดยใหระดบของ ดนอยในระดบเดยวกน วตถประสงคเพอเกบกกน าทไหลบามาไวเปน ชวง ๆ มลกษณะเหมอนคนนา บนคนนาสามารถปลกพชชนดตาง ๆ เชน ไมผล-ไมยนตน พชไร และพชผก ความสงและความกวางของคนนาหรอ คนดนจะผนแปรไปตามลกษณะดน พนทดนและลกษณะการใช ประโยชนทดน ปรมาณน าฝนทตกลงมาหรอปรมาณน าทจะเกบกกหรอ ระบายออก ด าเนนการ จ านวน 67,053 เมตร เกษตรกรทไดรบประโยชน 35 ราย

ภาพท 4 ลกษณะของการปรบรปแปลงนา

16

3.2 กจกรรมกอสรางบอดกตะกอนดน เปนการกอสรางบอขนาดเลกทสรางขนเพอดกตะกอนทไหลมาตามทางระบายน ากอนลงสบอน าประจ าไรนา เพอดกตะกอนทไหลมาตามน าไมใหไหลลงไปทบถมบอน าประจ าไรนา ท าใหอายการใชงานของบอน ายาวนานขนและเปนการรกษาคณภาพน า สรางเนอพนทอางเกบน า กอนทน าจะพดพาตะกอนดนไหลลงสอางเกบน า ซงท าใหอางเกบน าตนเขนอยางรวดเรว ด าเนนการขดบอดกตะกอน ขนาด 1,000 ลบ.ม. จ านวน 22 บอ จ านวนเกษตรกรทไดรบประโยชน 22 ราย

ภาพท 6 ลกษณะของการกอสรางบอดกตะกอนดน

ภาพท 7 กจกรรมการกอสรางบอดกตะกอนดน

17

3.3 กจกรรมกอสรางทางล าเลยงในไรนา เปนการกอสรางทางล าเลยงทสรางโดยการท าคนดนใหมขนาดใหญส าหรบใชเปนทางล าเลยงผลตผลการเกษตรสตลาด เพอความสะดวกในการขนสงผลตผลจากพนทเกษตรสตลาด และเพอเปนถนนใหเครองจกรกลเขาท างานในพนทเพาะปลก ใชในพนทท าการเกษตรทมความลาดเท 2-12 เปอรเซนต ด าเนนการจ านวน 2 กม. เกษตรกรทไดรบประโยชนจ านวน 7 ราย

ภาพท 8 ลกษณะของการกอสรางทางล าเลยงในไรนา

ภาพท 9 กจกรรมการกอสรางทางล าเลยงในไรนา

18

3.4 กจกรรมกอสรางทอลอดทางล าเลยงในไรนา ทอลอดแปลงนา และทอระบายน าลนบอดกตะกอนดน เปนการกอสรางทอลอด (Culvert) เพอสงผานน าตรงบรเวณทคสงน าตดผานทางล าเลยงในไรนา ทอลอดระหวางแปลงนา และกอสรางทอลอดเพอสงผานน าออกจากบอดกตะกอนดน ด าเนนกอสรางทอลอดแปลงนาลกษณะท 1 ขนาดเสนผานศนยกลาง 0.30 ม. จ านวน 62 จด กอสรางทอลอดระบายน าบอดกตะกอนขนาด 0.40 ม. จ านวน 22 จด และ 0.60 ม. กอสรางทอลอดทางล าเลยงขนาด 0.40 ม. จ านวน 3 จด และกอสรางทอลอดทางล าเลยงขนาด 0.60 ม. จ านวน 12 จด

ภาพท 10 ลกษณะการกอสรางทอลอดทางล าเลยงในไรนาและทอระบายน าลนบอดกตะกอนดน

ภาพท 11 กจกรรมการกอสรางทอลอดทางล าเลยงในไรนา

19

ภาพท 12 กจกรรมการกอสรางทอระบายน าลนบอดกตะกอนดน

ภาพท 13 กจกรรมการกอสรางทอลอดแปลงนาลกษณะท 1

20

ภาพท 14 ปายโครงการฯ

21

สวนท 3 ปญหาและอปสรรค

ปญหา 1). เกษตรกรทเขารวมโครงการจดระบบอนรกษดนและน าบางราย ยงมมมมองเกยวกบความยงยากในการน าเครองจกรมาด าเนนงาน และยงมการลงทนทคอนขางสง ในกรณทเกษตรกรสนใจจะด าเนนการเอง 2). เกษตรกรยงมความเคยชนในการท าการเกษตรในรปแบบแปลงเดมผนวกกบรอดผลการเปลยนแปลงในดานตางๆ ของเกษตรกรรายอนทด าเนนการจดระบบฯ แลวเสรจไปกอน การแกไข 1). แนะน าและสงเสรมใหเกษตรกรมความรความเขาใจในการจดระบบฯ ทง 2 มาตรการ 1.1 วธกล เชน การจดรปแบบแปลงนา คนกนน า บอดกตะกอน 1.2 วธพช เชน การปลกพชคลมดน การใชแถบหญาแฝก ปลกพชขวางความลาดชน

ปลกพชหมนเวยน เกษตรกรทมความสนใจจะด าเนนการเอง สงเสรมใหใชมาตรการพช ซงเปนการลดความยงยากในการใชเครองจกรและประหยดคาใชจายในการด าเนนการ 2). แปลงสาธตเพอสรางการเรยนรใหเกษตรกรไดเหนการเปลยนแปลงกอนและหลงการด าเนนการจดระบบฯและเขาถงกระบวนการผลตไดอยางใกลชดและถกตอง พรอมทจะน าไปปฏบตในพนทของตนเอง

22

ภาคผนวก

23

ภาพผนวกท 1 การสารวจเพอวงรอบพนทดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนา

ภาพผนวกท 2 การสารวจเพอวงรอบพนทดาเนนงานจดระบบอนรกษดนและนา

24

ภาพผนวกท 3 ประชมชแจงรายละเอยดโครงการ สอบถามความตองการของเกษตรกรในพนทเปาหมาย

ภาพผนวกท 4 ลงพนทเพอออกแบบงานจดระบบอนรกษดนและนา

25

ภาพผนวกท 5 ผอานวยการสถานพฒนาทดนบงกาฬ ลงพนทตรวจเยยมพรอมใหขอเสนอแนะ

ภาพผนวกท 6 คณะกรรมการตรวจรบงานลงพนทตรวจรบงาน

26

ภาพผนวกท 7 กจกรรมการใชพชปยสดในพนทโครงการฯ

ภาพผนวกท 8 กจกรรมการใชพชปยสดในพนทโครงการฯ

27

ภาพผนวกท 9 กจกรรมการปรบปรงดนกรดในพนทโครงการฯ

ภาพผนวกท 10 กจกรรมการปรบปรงดนกรดในพนทโครงการฯ

28

ภาพผนวกท 11กจกรรมการปลกไมยนตนเพอเกบกกนา และความชมชนไวในพนท

ภาพผนวกท 12 ปายกจกรรมการปลกไมยนตน