ปฏบตบชา คดจากหนงสอ

ปฏปทาของพระธดงคกรรมฐาน สายทานพระอาจารยมน ภรทตตเถระ

โดย

ทานพระอาจารยพระมหาบว ญาณสมปนโน

วดปาบานตาด จงหวดอดรธาน

ปฏบตบชา คดจากหนงสอ ปฏปทาของพระธดงคกรรมฐาน

สายทานพระอาจารยมน ภรทตตเถระ

พมพครงท ๑ : สงหาคม พ.ศ. ๒๕๕๗

จำนวนพมพ : ๑๐,๐๐๐ เลม

คำนำ

หนงสอ “ปฏบตบชา” น คดมาจากหนงสอ “ปฏปทาของพระธดงค

กรรมฐาน สายทานพระอาจารยมน ภรทตตเถระ” โดย ทานอาจารย

พระมหาบว ญาณสมปนโน หนา ๒๑๖ - ๒๒๒ ๕๓ - ๕๘ ๑๔๑ - ๑๔๗

๓๑๗ - ๓๓๐ ๓๑๓ - ๓๑๖ และ ๓๕๘ ตามลำดบ เนอหาสาระของหนงสอน

วาดวยวธการปฏบตกรรมฐาน เชน วธเดนจงกรมภาวนา วธนงสมาธ

ภาวนา วธตงสตเฉพาะหนา วธนกคำบรกรรมภาวนา ขอควรสงเกตและ

ระวงในการภาวนา การออกจากสมาธภาวนา เปนตน โดยถอเอา

ขอปฏบตของพระธดงคกรรมฐาน สายทานพระอาจารยมนเปนแนวทาง

หวงวาหนงสอนคงเปนประโยชนแกทานผอานบาง

หนงสอนถอไดวาเปนผลงานของทานอาจารยพระมหาบว ดงนนหาก

ทานผใดมศรทธาตองการพมพหนงสอนแจกเปนธรรมทาน คณะผจดทำ

เชอวาทานอาจารยพระมหาบวจะยนดโมทนาดวย แตการพมพจำหนาย

จำตองสงวนลขสทธ เพราะขดกบเจตนาของทานพระอาจารยมหาบว

ทหวงใหธรรมะเปนทานดวยความบรสทธใจ ไมประสงคใหมอะไรเปน

เครองผกพนจงขอความเหนใจมาพรอมนดวย

ขอความเปนสรมงคลทโลกปรารถนา จงเกดมแดทานผอานผฟงและ

ทานผปฏบตตามทงหลายโดยทวกน

คณะผจดทำ

๒๑ กนยายน ๒๕๓๖

คำนำ

“...ปฏปทานเปนทถกจรตจตใจทานผใดในตอนใด กรณายดไปปฏบตเพอ

กำจดสงรกรงรงภายในใจของเราใหเบาบางลงบาง สวนมากกคอความเหนแก

ตวตามนโยบายของกเลสทมกพาคนใหเกยจครานในการงานทชอบ และเปน

ประโยชนในทางสงบสข ไมกระทบกระเทอนตนและผอนนนแล เปนงานท

กเลสพาใหขดขนไมอยากใหทำ แตทไมเกดประโยชนโดยชอบธรรม และเปน

ความเสยหายทงแกตนและผอนนน มนชอบยเราใหทำอยเสมอ ทำไดมาก

เทาไหรยงด มนชอบและชมเชยสงเสรมวาด ทงทตนและโลกไดรบความ

กระทบกระเทอนเดอดรอนและตเตยน เพราะงานนนไมถกไมด คนเราเมอม

ธรรมในใจอยบาง ยอมมทางทราบความผดถกของตวได และมการ

ระมดระวงไมกลาเอาตนเขาไปเสยงกบสงไมดและเปนโทษทงหลาย....”

“...จงขอเชญวงวอนใหทานผอานทงหลาย ไดอานและไดปฏบตจน

ปรากฎผลเปนทพอใจเถด จะสมเจตนาความมงหมายของผเขยน

ทตงปณธานไวเพอประโยชนสขแกสวนรวมอยแลวอยางพงใจ...”

คดจาก หนงสอปฏปทาของพระธดงคกรรมฐาน

สายทานพระอาจารยมนภรทตตเถระ

โดย ทานอาจารยพระมหาบว ญาณสมปนโน

สารบญ

เรอง หนา

ทานอาจารยมนกำหนดรทศทางของทางเดนจงกรม ๑

วธเดนจงกรมภาวนา ๓

วธนงสมาธภาวนา ๒๐

วธตงสตเฉพาะหนา ๒๓

วธนกคำบรกรรมภาวนา ๒๔

ขอควรสงเกตและระวงในขณะภาวนา ๒๖

ขณะนกคำบรกรรมภาวนาทเปนความถกตอง ๓๓

ทตงฐานสงตำแหงอารมณของจต ๓๔

ลมหายใจดบไปในความรสก ๓๖

ภวงคจต ๓๙

ภวงคจตสญสนไปไดเมอไร ๔๓

การออกจากสมาธภาวนา ๔๙

วธผอนอาหาร ๕๕

วธพจารณาทกขเวทนา ๖๕

ปญหาทเกดขนในวงสมาธกบวงปญญาตางกน ๘๑

การพจารณาปจจยาการของทานพระอาจารยมน ๑๐๙

ปญญาอบรมสมาธ ๑๑๗

1

ทานอาจารยมนกำหนดรทศทางของทางเดนจงกรม

การกำหนดรทศทางของสายทางเดนจงกรม ทานอาจารยมนกำหนด

ดตามอรยประเพณในครงพทธกาล ทานทราบวามกำหนดกฎเกณฑมา

แตดงเดม ทานเองจงไดปฏบตตามแบบนนเรอยมา การเดนจงกรมจะ

ครองผากได ไมครองกได ตามแตสถานทควรปฏบตอยางไรเหมาะ

ทงทศทางของสายทางสำหรบเดนจงกรม ทงวธเดนจงกรม ทงการครอง

ผาหรอไมครองในเวลาเดนจงกรม ทงขณะยนรำพงทหวจงกรม เวลาจะ

ทำความเพยรในทาเดนจงกรม ทานอาจารยมนกำหนดดตามอรย

ประเพณทราบโดยละเอยดและไดปฏบตตามทกำหนดทราบแลวเรอยมา

คอการเดนจงกรมทานสอนใหเดนไปตามตะวนหรอเยองตะวนไปทางทศ

เหนอหรอทศใต ทานวาการเดนตามตะวนเปนทหนง เยองตะวนทงสอง

สายเปนอนดบรองลงมา สวนการเดนตดตะวนหรอไปตามทศเหนอทศใต

ไมเหนทานเดนเลย นอกจากไมเหนทานเคยเดนแลว ยงไดยนทานวาไม

ควรเดนดวย แตจะเพราะเหตไรนน ลมคำอธบายทานเสยสน

ในความสนยาวของทางจงกรมแตละสายนน ทานวาตามแตควร

สำหรบรายนนๆ ไมตายตว กำหนดเอาเองไดตามสมควร แตอยางสน

ทานวาไมควรใหสนกวาสบเกาสำหรบเวลาอยในทจำเปนหาทางเดนมได

ทางเดนจงกรมขนาดธรรมดายาวราวยสบกาว ขนาดยาวราวยสบหาถง

สามสบกาวเปนความเหมาะสมทวๆ ไป

2

3

วธเดนจงกรมภาวนา

การเดนจงกรมกลบไปกลบมาไมชานกไมเรวนก พองามตางาม

มรรยาท ตามเยยงอยางประเพณของพระผทำความเพยรทาเดนในครง

พทธกาล เรยกวาเดนจงกรมภาวนา เปลยนจากวธนงสมาธภาวนามาเปน

เดนจงกรมภาวนา เปลยนจากเดนมายน เรยกวายนภาวนา เปลยนจากยน

มาเปนทานอน เรยกวาทาสหไสยาสนภาวนา เพราะฝงใจวาจะภาวนา

ดวยอรยาบถนอนหรอสหไสยาสน การทำความเพยรในทาใดกตาม

แตความหมายมนปนมอกเพอชำระกเลสตวเดยวกนดวยเครองมอชนด

เดยวกน มไดเปลยนเครองมอคอธรรมทเคยใชประจำหนาทและนสยเดม

กอนเดนจงกรมพงกำหนดหนทางทตนจะพงเดนสนหรอยาวเพยงไรกอน

วาเราจะเดนจากทนไปถงทนนหรอถงทโนน หรอตกแตงทางจงกรมไว

กอนเดนอยางเรยบรอย สนหรอยาวตามตองการ

วธเดนจงกรม ผจะเดนกรณาไปยนทตนทางจงกรมทตนกำหนดหรอ

ตกแตงไวแลวนน พงยกมอทงสองขนประนมไวเหนอระหวางคว ระลกถง

คณพระรตนตรย คอพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ ทตนถอเปน

สรณะคอทพงทยดเหนยวของใจ และระลกถงคณของบดามารดา

อปชฌายอาจารย ตลอดทานผเคยมพระคณแกตน จบลงแลวรำพงถง

ความมงหมายแหงความเพยรทกำลงจะทำดวยความตงใจเพอผลนนๆ

4

เสรจแลวปลอยมอลง เอามอขวาทบมอซายทาบกนไวใตสะดอตามแบบ

พทธรำพง เจรญพรหมวหาร ๔ จบแลว ทอดตาลงเบองตำ ทาสำรวม

ตงสตกำหนดจตและธรรมทเคยนำมาบรกรรมกำกบใจหรอพจารณา

ธรรมทงหลาย ตามแบบทเคยภาวนามาในทาอนๆ เสรจแลวออกเดน

จงกรมจากตนทางถงปลายทางจงกรมทกำหนดไว เดนกลบไปกลบมาใน

ทาสำรวม มสตอยกบบทธรรมหรอสงทพจารณาโดยสมำเสมอ ไมสงจต

ไปอนจากงานทกำลงทำอยในเวลานน

การเดนไมพงเดนไกวแขน ไมพงเดนเอามอขดหลง ไมพงเดนเอามอ

กอดอก ไมพงเดนมองโนนมองนอนเปนทาไมสำรวม การยนกำหนดรำพง

หรอพจารณาธรรมนน ยนไดโดยไมกำหนดวาเปนหวทางจงกรมหรอยาน

กลางทางจงกรม ยนนานหรอไม ตามแตกรณทควรหยดอยหรอกาวตอไป

เพราะการรำพงธรรมนนมความลกตนหยาบละเอยดตางกนทควรอนโลม

ตามความจำเปน จนกวาจะเขาใจแจมแจงแลวกาวเดนตอไป บางครงตองยน

พจารณารวมชวโมงกมถงจะเขาใจแจมแจงแลวกาวเดนตอไป การเดน

กำหนดคำบรกรรมหรอพจารณาธรรมไมนบกาวเดน นอกจากจะถอเอากาว

เดนนนเปนอารมณแหงความเพยรกนบกาวได การทำความเพยรในทาใด สต

เปนสงสำคญประจำความเพยรทานนๆ การขาดสตไปจากงานททำเรยกวา

ขาดความเพยรในระยะนนๆ ผบำเพญพงสนใจสตใหมากเทากบสนใจตอ

ธรรมทนำมาบรกรรม การขาดสต แมคำบรกรรมภาวนาจะยงตดตอกนไป

เพราะความเคยชนของใจกตาม แตผลคอความสงบของจตจะไมปรากฏ

ตามความมงหมาย

5

การเดนจงกรมจะเดนเปนเวลานานหรอไมเพยงไร ตามแตจะกำหนดเอง

การทำความเพยรในทาเดนกด ทายนกด ทานอนกด ทานงกด อาจเหมาะ

กบนสยในบางทานทตางกน การทำความเพยรในทาตางๆ นนเพอ

เปลยนอรยาบถไปในตวดวย ไมเพยงมงกำจดกเลสโดยถายเดยว เพราะ

ธาตขนธเปนเครองมอทำประโยชนจำตองมการรกษา เชน การเปลยน

อรยาบถทาตางๆ เปนความเหมาะสมสำหรบธาตขนธทใชงานอยเปน

ประจำ ถาไมมการรกษาดวยวธตางๆ ธาตขนธตองกลบมาเปนขาศก

แกเจาของจนได คอตองพกลพการไปตางๆ สดทายกทำงานไมถงจดท

มงหมาย

6

พระธดงคทานถอการเดนจงกรมเปนงานประจำชวตจตใจจรงๆ โดย

มากทานเดนครงละหนงชวโมงขนไป ตอนเชาหลงจงหนแลวทานเรมเขา

ทางจงกรม กวาจะออกมาก ๑๑ นาฬกา หรอเทยง แลวพกเลกนอย

บายหนงโมงหรอสองโมงกเขาทางและเดนจงกรมตอไปอกจนถงเวลา

ปดกวาดทพก อาบนำ เสรจแลวเขาเดนจงกรมอกจนถงหนงถงสองทม

ถาไมใชหนาหนาวกเดนตอไปจนถงสถงหาทม ถงจะเขาทพกทำสมาธ

ภาวนาตอไป อยางไรกตามการเดนจงกรมกบนงสมาธ ทานตองเดนนาน

นงนานเสมอเปนประจำไมวาจะพกอยในทเชนไรและฤดใด ความเพยร

ทานเสมอตวไมยอมลดหยอนผอนตวใหกเลสเพนพานกอกวนทำความ

รำคาญแกใจทานนก ทานพยายามหำหนอยทกอรยาบถ จงพอเหนผล

จากความเพยรบาง ตอไปกเหนผลไปโดยลำดบ

ขนเรมแรกทฤทธกเลสกำลงแขงแรงนลำบากอยบาง ดไมดถกมนจบ

มดลงหมอนสลบครอกไปไมรสก กวาจะรสกตวขนมามนเอาเครองในไป

กนจนอมและหนไปเทยวรอบโลกไดหลายทวปแลว จงจะงวเงยตนขนมา

และบนใหตวเองวา เผลอตวหลบไปงบหนง วนหลงจะเรงความเพยรให

เตมท วนนความโงกงวงทำพษจงทำใหเสย ความจรงคอกเลสทำพษ

นนเอง วนหลงยงไมมองเหนหนามนเลย ถกมนจบมดเขาอกแตไมเขด

เจบกเจบแตไมเขด คอกเลสเฆยนคนนแล นกภาวนาเคยถกมนดดมา

พอแลว บนกนยงวาลวดลายไมทนมน สมกบมนเคยเปนอาจารยของคน

และสตวทงโลกมาเปนเวลานาน

7

ตอนเรมฝกหดความเพยรทแรกนแลตอนกเลสโมโห พยายามบบ

บงคบหลายดานหลายทาง พยายามทำใหขเกยจบาง ทำใหเจบทนนปวด

ทนบาง ทำใหงวงเหงาหาวนอนบาง ทำหาเรองวายงไมมเวลาภาวนาบาง

จตกระวนกระวายนงภาวนาไมไดบาง บญนอยวาสนานอยทำไมไดมาก

นงไมไดนานบาง ทำใหคดวามวแตนงหลบตาภาวนาจะไมแยไปละหรอ

อะไรๆ ไมทนเขา รายไดจะไมพอกบรายจายบาง ราวกบวากอนแตยงไม

ไดฝกหดภาวนาเคยมเงนเปนลานๆ พอจะเรมภาวนาเขาบาง ตว

“เรมจะ” เอาไปกนเสยหมด ยงถาไดภาวนาเขาจรงๆ ตวกเลสจะไมทอง

ใหญปากกวางยงกวายกษใหญเอาไปกนหมดละหรอ พอถกกเลสเทาน

เขาเกดคนคายเจบปวดระบมไปทงตว สดทายยอมใหมนพาเถลไถลไป

ทางทเขาใจวาไมมยกษมมาร แตเวลากลบกระเปามเทาไรเรยบวธ

ไมทราบอะไรมาเอาไป

คราวนไมบนเพราะไมรจกตวผมาขโมย ไมทราบวาเปนใคร เพราะ

กระเปากตดอยกบตวไมเผลอไผลวางทงไวทไหนพอขโมยจะมาลกไปได

เปนอนวาเรยบตามเคยโดยไมรจกตนสายปลายเหต วนหลงไปใหมกเรยบ

กลบมาอก แตจบตวขโมยไมได นแลทางเดนของกเลสมนชอบเดนแตม

สงๆ อยางนแล จงไมมใครจบตวมนไดงายๆ แมพระธดงคไมมสมบตอะไร

กยงถกมนขโมยได คอขโมยสมาธจตจนไมมสมาธวปสสนาตดตวนนแล

ทานเคยถกมาแลว จงไดรบเตอนพนองชาวพทธทงหลายโปรดพากนระวง

ตวเวลาเรมเขาวดเขาวาหาศลหาธรรมหาสมาธภาวนา กลววามนจะมา

ขโมยหรอแยงเอาตวไปตอหนาตอตาแลวจบตวไมไดไลไมมวนจน ดงพระ

8

ทานถกมาแลว ถาทราบไวกอนบางจะพอมทางระวงตว ไมสนเนอประดา

ตวไปเปลาแบบไมมปมขลยขบกลอมใหอาณตสญญาณวา กเลสมากอบ

โกยเอาของดไปใชไปทานเสยจนหมดตว

ทานทเรมฝกหดใหม กรณากำหนดเวลาในการเดนจงกรมเอาเอง แตกรณากำหนดเผอไวบาง เวลากเลสตวรอยเลหพนลวงมาแอบขโมยเอาสงของ จะไดเหลอคำภาวนาตดตวไวบาง ขณะเดนจงกรมพงกำหนดสตกบคำบรกรรมใหกลมกลนเปนอนเดยวกน ประคองความเพยรดวยสตสมปชญญะ มใจแนวแนตอธรรมทบรกรรม เชน กำหนดพทโธใหจตรอยกบพทโธทกระยะทกาวเดนไปและถอยกลบมา ชอวาผมความเพยรในทานนๆ ไมขาดวรรคขาดตอนไปในระหวางตามทตนเขาใจวาบำเพญเพยร ผลคอความสงบเยน ถาจตไมเผลอตวไปสอารมณอนในระหวางเสยกอน ผภาวนาตองหวงไดครองความสขใจในขณะนนหรอขณะใดขณะหนงแนนอน ขอนกรณาเชอไวกอนกไดวา พระพทธเจาและครอาจารยททานสอนจรงๆ ดวยความเมตตาอนเคราะห ทานไมโกหกใหเสยเวลาและเปลาประโยชนแนนอน

กอนทานจะไดธรรมมาสงสอนประชาชน ทานกคอผลมลกคลกคลาน

มาดวยความลำบากทรมานผหนงกอนเราผกำลงฝกหด จงไมควรสงสย

ทานวาเปนผลางมอคอยเปบมากอนทาเดยวโดยไมลงทนลงรอนมากอน

ทนของพระพทธเจากคอความสลบไสลไปสามหน ทนของพระสาวกบาง

องคกคอฝาเทาแตกและเสยจกษไปกมตางๆ กน แตไดผลทพงทงเลศทง

ประเสรฐทงอศจรรยเหนอโลก เปนเครองสนองตอบแทนสงทเสยไป

9

10

เพราะความเพยรอนแรงกลานนๆ ทานขามโลกไปไดโดยตลอดปลอดภย

ไรทกขทงมวล ทงนเพราะการยอมเสยสละสงทโลกรกสงวนกน ถาทาน

ยงมวหงหวงหวงความทกขความลำบากอย กคงตองงมทกขบกโคลนโดน

วฏฏะอยเชนเราทงหลายนแล จะไมมใครแปลกตางกนในโลกมนษย

เราจะเอาแบบไหนดนวธใดบาง จงจะหลดพนจากสงไมพงปรารถนา

ทงหลายทมเกลอนอยในทานในเราเวลาน ควรฝกหดคดอานตวบางใน

ขณะทพอคดไดอานได เมอเขาสทคบขนและสดความสามารถจะดนรน

ไดแลว ไมมใครสามารถเขาไปนงทำบญใหทานรกษาศลทำสมาธภาวนา

อยในกองฟนกองฟอนในเตาแหงเมรได เหนมแตไฟทำงานแตผเดยว จน

รางกายเปนเถาเปนถานไปถายเดยวเทานน เราเคยเหนอยตอหนาตอตา

ดวยกน ซงควรสลดสงเวชและนาฝงใจไปนาน

การเดนจงกรมนงสมาธภาวนาคอการกลนกรองหาสงทเปนสารคณใน

ตวเรา ซงเปนงานสำคญและมผลเกนคาดยงกวางานอนใด จงไมควรยอม

ใหกเลสตณหาอวชชามาหลอกเลนใหเหนเปนงานลอลวงลมจมปนปไมม

ชนด ความจรงกคอตวกเลสเสยเองนนแลเปนผทำคนและสตวใหฉบหาย

ปนปเรอยมา ถาหลงกลอบายมนจนไมสำนกตวบาง การกลนกรองจต

ดวยสมาธภาวนากคอการกลนกรองตวเราออกเปนสดเปนสวน เพอ

ทราบวาอนไหนจรงอนไหนปลอม อนไหนจะพาใหเกดทกข อนไหนจะ

พาใหเกดสข อนไหนจะพาไปนรก อนไหนจะพาไปสวรรค และอนไหน

จะพาไปนพพานสนทกขทงมวลนนเอง

11

ความจำเปนทเราทกคนจะตองเผชญนมใชงานของพระพทธเจา มใช

งานของพระสาวกองคใด และมใชงานของศาสนาจะพงโฆษณาใหคนเชอ

และนบถอเพอหวงผลจากการนน ธรรมประเสรฐสามดวงทกลาวถงนน

เปนความสมบรณตลอดกาลอยแลว ไมมสวนไดสวนเสยจากใครและ

อะไรแมแตนอย งานนนจงตกเปนงานของเราของทานผตองเผชญกบ

ความจำเปนอยเฉพาะหนา จะพงแสวงหาทางหลบหลกปลกตวเตมสต

กำลงความสามารถของแตละราย เพอแคลวคลาดไปไดเปนพกๆ มใชจะ

นงนอนคอยสงนากลวทงหลายอยโดยไมคดอานอะไรบางเลย ราวกบหม

คอยขนเขยงดวยความเพลดเพลนในแกลบรำเพราะเหนแกปากแกทอง

เพยงเทานน เพราะชาตมนษยกบชาตสตวตวไมรจกคดอานไตรตรอง

อะไรเลยนน ผดกนลบลบราวกบฟากบดน ไมควรอยางยงทจะปลอยให

รางกายจตใจ ไปทำหนาทระคนคละเคลากนกบสตวทไมมความหมายใน

สารคณอะไร นอกจากกระเทยมและหวหอมทเปนของคควรกนกบสตว

เหลานนเทานน

การกลาวทงนมไดมงตเตยนทำลายทานสภาพชนทงหลาย ดวยอรรถ

ธรรมทกลาวมา แตกลาวมาเพอชวยพยงสงเสรมจตใจกายวาจาทกำลง

ถกสงลามกตกโคลนมาทำหนาทเปนนายเขยงสบยำเปนอาหารอนอรอย

ของมนตางหาก เพอสตปญญาจะไดสะดดตวทราบวาเวลานเราตกอยใน

สภาพเชนไร จงพยายามดวยอบายทเหนวาจะพอเปนเครองชวยใหพน

ภยจากมนบางสมเปนพทธศาสนกชน ทางทพอจะทราบไดกคอการหด

อานตวเองดวยสมาธภาวนา ซงเปนอบายทควรทราบไดงายกวาวธอน

12

เพราะกจนอยกบตวทำหนาทอยในตว และคดอานเรองของสตวโลกไปใน

ตวโดยตรง ผดกบถก ดกบชว สขกบทกขกมอยกบตว เมออานบอยๆ ก

คอยทราบไปเอง เมอทราบตวเองกตองทราบเรองทกขทเกดกบตว จตใจ

กนบวนจะเดนดวงและมคณคาขนราวกบสนคาขนราคานนแล

13

ใครหดคดหดอานตวเองมากๆ ผนนจะทราบหนทางหลบหลกปลก

ทกขไมเหมากนไปตลอดกาลดงทเคยเปนมา ความเหนภยในทกขทมอย

กบตวกนบวนจะเหนไปโดยสมำเสมอ มหนทางหลบหลกภยไปเรอยๆ

พนไปไดโดยลำดบ การเหนทกขกเหนอยกบตวไปทกระยะททกขเกดขน

แมการพนทกขกทราบวาพนอยกบตวดวยกำลงสมาธสตปญญา พดถง

ความทกข ความเปนความตาย และภพชาตทจะเผชญกนมากนอยเพยง

ไรกไมวตกกงวล เพราะไดประมวลมารเหนในขนธเฉพาะหนาทรวมรบร

อยกบดวงใจเดยวทกำลงฝกซอมตวอยขณะนแลว ยงเปนอยกเยนใจ

เพราะคณธรรมอยกบตว แมตายไปกมสคโตเปนทอยเสวย นคอผลของ

การทำสมาธเดนจงกรมภาวนา สามารถยงผบำเพญใหเกดความรนเรง

อาจหาญไดผดคาดผดหมาย จงเปนกจทควรทำเพอตวเราเองไมควร

ประมาท ซงอาจเปนภยอยางคาดไมถง

การกำหนดจตตงสตในเวลาเดนจงกรมกรณาทำเปนลำเปนสน สมท

เจตนามงหนาหาของด การเดนจงกรมภาวนาเปนการแสวงหาของดทถก

ทางไมมขอควรตำหน นกปราชญชมเชยกนทวโลก ควรพยายามทำจตใจให

สงบในเวลานนจนได อยาสกแตวาทำ จะเหนความประเสรฐอศจรรยของ

ตวเอง คอจตทถกหอหมดวยของเศษเดนทงหลาย จนขาดความสนใจวาสง

ทถกหมหอนนไมสำคญ ยงกวาสงเศษเดนทหมหอ จงมกพากนหลงไปกบ

สงนนจนลมสำนกตว

14

ความจรง พระพทธ พระธรรม พระสงฆ ทกระเดองเลองลอใน

ไตรภพตลอดมานน กออกจากใจทเปนทงเหตและผลอศจรรยดงกลาวมา

คอใจดวงหลดลอยจากของเศษเดนทงหลายออกมาแลวนนแลทม

พระนามวาพระพทธบาง พระสงฆบาง ตามอาการของผทรง เมอปราศ

จากผทรงแลวกเปนธรรมลวนๆ ไมมคำวาจตวาพระพทธเจาอนเปน

สมมตขนสงสดอยในนนอกเลย เหลอแตคำวา “ธรรม” พระนามนกเปน

สมมตขนสงสดอกพระนามหนง แตจำตองทรงพระนามนไวเปนหลก

ใหญของโลกผหวงพงธรรม จนกวาไดบรรลถงความไมหวงพงสงใดแลว

คำวาธรรมกบผนนกทราบกนเองไมมทางสงสยแมไมเคยทราบมากอน

ดงนนคำวา “จต” ทงจตทานจตเรายอมเปนเชนเดยวกนทงโลก แต

สงททำใหจตผดกนไปตางๆ จนคาดไมออกบอกไมถก มองไมเหน

พสจนไมไดในสงคมสามญของคนมกเลสนน เพราะสงแวดลอมทงหลาย

ซงมมากและตางๆ กนจนพรรณนาไมจบเขาเกยวของพวพน จตทถกสง

เหลานนปกคลมคละเคลาจนเปนอนเดยวกนจงเปนจตทผดกนมาก จน

ไมอาจทราบไดวาจตนนมความหนาบางจากสงดงกลาวมากนอยเพยงไร

และพสจนไมไดวาจตของผนนเดมมาจากภพชาตอะไรบาง มอะไร

ปกคลมหมหอมากทสด บรรดาทมนามวากเลสหรอของเศษเดนแหงทาน

ผวเศษทงหลาย

15

ทานผใดพยายามชำระแกไขสงดงกลาวออกไดมากนอยเพยงไร ยอม

ไดรบความสขมากนอยตามเหตทชำระได ถงขนบรสทธกเปนผสนทกขทาง

ใจในทามกลางแหงขนธทกำลงครองอย ดงพระพทธเจาและพระอรหนต

ทานทตรสรและบรรลธรรมแลว ยอมทรงเสวยและเสวยวมตตสขในขณะ

นนโดยไมอางกาลสถานทเลย ขอแตกเลสทเปนตวขาศกแกจตใจไดสนสญ

ไปกพอแลว ฉะนนจงมเพยงกเลสอยางเดยวกนกางมรรคผลนพพานไมให

จตบรรลถงได นอกนนไมมอะไรหรอผใดมอำนาจกนกางได การสอนธรรม

จงสอนลงทจตซงเปนทซองสมของกเลสทงมวล ดวยธรรมปฏบต คอ ศล

สมาธ ปญญา อนเปนหลกใหญในบรรดาธรรมแกไขบกเบก

16

การเดนจงกรม จงเปนวธหนงทจะสามารถทำกเลสใหหลดลอยออก

จากใจไดเชนวธทงหลาย มการนงสมาธภาวนา เปนตน จงควรสนใจ

ฝกหดทำแตบดนเปนตนไป เชนเดยวกบงานทางโลกอนเปนงานอาชพ

และงานเพอเกยรตแหงสงคมมนษยทนยมกน สวนงานคอการทำความด

มการเดนจงกรมเปนตนดงกลาวมา เปนงานพยงตนทงภายในและ

ภายนอก และเปนงานพยงเพอนมนษยและสตวในโลกอกดวย ตามแต

กำลงความดของแตละทานละคนจะแผความสขใหโลกไดรบมากนอย

เพยงไร เชน พระพทธเจาแตละพระองคทรงทำความรมเยนแกโลกทง

สามไดมากมหามาก ไมมทานผใดกลาเปนคแขงได พระอรหนตแตละ

องคทำความรมเยนใหแกโลกไดมากพอประมาณรองพระพทธเจา

ทงหลายลงมา และมากกวาสามญชนทำตอกน

สภาพชนถาเปนผ ใหญมอำนาจวาสนามาก กทำประโยชนแก

ประชาชนราษฎรไดมาก ราษฎรเคารพนบถอและยกยองเปนพอพระแม

พระผหนง และรกมากราวกบพอแมของตนจรงๆ ยงมผใหญเปนคนด

จำนวนมากเพยงไร กเปนการแสดงออกแหงความเจรญรงเรองของหมชน

มากเพยงนน ศาสนาและผประกาศสอนธรรมการสงเคราะหโลกดวยวธ

ตางๆ โดยไมคดคาตอบแทนในทางอามสและสนจางรางวลใดๆ ชอวาผ

สรางความกระหยมปรมดวยความเมตตาวหารธรรม และจงรกภกดแก

ประชาชนไดรบไมมวนจดจางอมพอ หลบและตนเขายอมระลกบชาเปน

ขวญตาขวญใจอยตลอดเวลา ไปทไหนไมเปนภยแกโลก นอกจากสรางบญ

สรางคณแกผอนใหเตมตนไปดวยความปตยนดโดยทวกนถายเดยวเทานน

17

ศาสนากบผสงเคราะหโลกดวยธรรมและอามส จงเปนเหมอนนาย

แพทยและนางพยาบาลทมความสงสารเมตตาเทยวแจกยา และรกษา

โรคใหหมชนผจำเปนทชวตอยกบยาและหมอ แมเขาหายโรคแลวแตบญคณ

ทเขาระลกตอหมอผมคณนนจะไมมวนลมเลย นแลอำนาจของความด

ไมเลอกชาตชนวรรณะ ยอมมความปรารถนาทวหนากน ความดและ

ศาสนาจงมไดเปนของลาสมยดงทบางคนเขาใจ ทงทเขากยงหวงพงผอน

อยดวยความกระหายตอความเมตตาอารของทานผใจบญทงหลาย อนม

ศาสนาเปนแหลงผลตคนด เพราะศาสนาเปนแหลงแหงความดทงมวล

ถามใชคนดจะนำศาสนาออกสอนโลกไมไดแนนอน หลกศาสนาอยางนอย

กคอหวใจของคนดนนแล ยงกวานนกคอหวใจของทานทบรสทธวมตต

ธรรมทงดวง ดงศาสดาของศาสนาพทธเปนตน

จะเปนใครอนมาจากทไหนทจะมแกใจและความสามารถ ใครบางทม

แกใจเสยสละเพอหมชนเหมอนหวใจของเจาของศาสนาผนำธรรมออก

สอนโลก ดงพระพทธเจาทงหลายททรงเสยสละเตมพระทยแลว และ

พระสาวกอรหนตของพระพทธเจาทกๆ พระองคททำประโยชนแกหมชน

ถาไมใชทานผมใจขาวสะอาดปราศจากความเหนแกตวแลว จะยอมเสย

สละทกอยางเพอโลกไมไดเลย ขอนนาเชอเหลอเกน แมไมมใครเชอดวย

กยอมโงเชอคนเดยว เพราะเราทานเกดมาในโลกนกนานพอจะทราบ

ความคบแคบ ความกวางขวาง ความเหนแกตว ความเหนแกผอน เพอนฝง

ทเปนมนษยดวยกนไดด เพราะตางกอยโลกอนเดยวกน ความทกขสกดบ

18

เกยวเนองกนอยทกวนเวลาอยางแยกไมออก จะไมทราบเรองของกนนน

เปนไปไมได ตองทราบแนนอน

คนทเบอหนายเกลยดชงกนกเพราะทราบเรองของกน คนทรกชอบ

ขอบใจตายใจเชอสนทตอกนกเพราะทราบเรองของกน การแสดงออก

แหงศาสนาของศาสดาแตละองคซงเปนการสะเทอนโลกธาต เพราะการ

ปลกปลอบใจสตวทงหลายใหตนจากหลบ ทเคยจมอยในกองกเลสทง

หลายใหฟนตนตวดวยธรรมจกร ทหมนไปดวยอรยสจของจรงอน

ประเสรฐ ทำไมจะทราบไมไดวาบคคลเชนไรเปนผประกาศ และประกาศ

ดวยอธยาศยทสมปยตดวยอะไร ถาไมสมปยตดวยพระเมตตาตามหาคณ

ลนโลกแลว ผเขยนกไมทราบจะเรยนอยางไรจงจะสมใจของทานผอาน

ทงหลาย ถาทานเปนเสมอนเราๆ ทานๆ ทขดคนดในตวในใจเหนแต

ความคบแคบตบตน ความเหนแกตวแบบเขากบใครไมไดนแลว ศาสนา

และศาสดาจะไมมวนอบตขนมาใหโลกไดกราบไหวบชาเปนขวญตา

ขวญใจไดเลย

เทาทโลกยงเปนโลกและมคนดคนชวสบปนกนอย ไมสญปราชญ

ราชบณฑตไปจากพนธมนษย กเพราะอาศยรมเงาแหงใจทขาวสะอาด

ของทานผไมเหนแกตวกลวคนอนจะดกวา มาชบเลยงชโลมไวดวยดวย

ศาสนธรรมนนเอง จงพอมคนดไวประดบโลก การเกดมาเปนมนษยจงไม

ควรคดเอางายๆ วาเปนภพทเกดไดงายและตายยาก แตอาจเปนภพท

เกดงายตายงาย และเกดยากตายงายเชนเดยวกบสตวทวไป เพราะชวต

19

เปนอยกบธาตขนธเหมอนกน ลมหายใจหยดหมดความสบตอกคอคนตาย

สตวตายนนแล จะเรยกอยางไรใหยงกวานนไปอกได จะมความเทยงทน

ถาวรทไหนพอจะประมาทนอนใจไมคดอานเรองของตว พอเปนสคต

นสยสบไปในอนาคต

20

วธนงสมาธภาวนา

การกลาววธเดนจงกรมมากมากพอควร จงขอเรมอธบายวธนงสมาธ

ภาวนาตอไปพอเปนหลกฐานของผเรมฝกหด เพราะงานทกแขนงทกชนด

ยอมมแบบฉบบเปนเครองดำเนน งานสมาธภาวนากจำตองมแบบฉบบเปน

หลกเกณฑ วธนงสมาธภาวนาทานสอนไววา พงนงขดสมาธ คอนงขดสมาธ

ตามแบบพระพทธรปองคแทนศาสดา เอาขาขวาทบขาซาย มอขวาทบ

มอซาย วางมอทงสองไวบนตกหรอบนสมาธ ตงกายใหตรงธรรมดา

อยาใหกมนกเงยนก อยาใหเอยงซายเอยงขวาจนผดธรรมดา ไมกดหรอ

เกรงอวยวะสวนใดสวนหนงอนเปนการบงคบกายใหลำบาก ปลอยวาง

อวยวะทกสวนไวตามปกตธรรมดา

แตเวลาทำหนาทภาวนาตอไปแลว กรณาทำความสนใจกบหนาทนน

อยางเดยว ไมพงกลบมาทำความกงวลรกษาทาสมาธทกำหนดไวเดม

โดยเกรงทานงนนจะเคลอนจากอาการเดม เปนการกมเกนไปหรอเงย

เกนไป เอยงซายเกนไป เอยงขวาเกนไป ซงเปนการกงวลกบอาการทาง

กายมากกวาทางจต สมาธภาวนาจะดำเนนไปไมสะดวก ดงนนพอ

เรมตนทางจตตภาวนาแลว จงไมควรเปนกงวลกบทางกาย ตงหนา

ทำงานทางจตตอไปจนถงวาระสดทายแหงการออกจากทสมาธภาวนา

21

การเรมตนทางจตตภาวนาพงตงความรสก คอ จตลงเฉพาะหนาท

เรยกวาปจจบนธรรม อนเปนทางรความเคลอนไหวของจตของ

ธรรมารมณตางๆ ดชวไดดในเวลานนมากกวาเวลาอนๆ คอ ตงจตลง

เฉพาะหนา มสต คอ ความระลกรอยกบใจอนเปนการเตอนตนใหรวาจะ

เรมทำงานในขณะนน กรณาระวงไมใหจตสงออกไปสอารมณตางๆ ทง

อดต อนาคต ทงดและชว ทนอกจากงานบรกรรมภาวนาซงกำลงทำอย

ในเวลานน

22

23

วธตงสตเฉพาะหนา

จตเปนผรโดยธรรมชาตเทานน ไมมความแยบคายใครครวญในตวเอง

เปนเพยงรคด รนก รเยน รรอน จากสงสมผสตางๆ เทานน ไมมความ

แยบคายใครครวญ ไมรการพนจพจารณาและตดสนวาอะไรถกอะไรผด

ลงไปได คอ ไมรจกผดถกชวดโดยลำพงตนเอง จงตองอาศยสตและ

ปญญาตวรตววนจฉยใครครวญกำกบรกษา เพราะสตปญญามอำนาจ

เหนอจต สามารถรเทาทนจตทคดไปในอารมณตางๆ ไดด ฉะนนพง

กำหนดเอาสต คอความระลกรชนดหนงทมอำนาจเหนอจตนนมาไว

เฉพาะหนา ทำหนาทกำหนดรและรกษาจตไมใหสงไปอนจากอารมณท

ภาวนา การมสตรกษาจตอยทกระยะนน สตสมปชญญะจะพงเปนสมบต

ทควรไดรบในวาระนนหรอวาระตอไปแนนอน การภาวนาดวยบรกรรม

กบธรรมบทใดบทหนงนน พงใหเปนไปตามจรตไมควรฝน ธรรมบทใด

เปนทสบายใจในเวลานน พงนำธรรมบทนนมาบรกรรมภาวนาสบตอไป

ดงทเคยอธบายมาแลว

24

วธนกคำบรกรรมภาวนา

การนกคำบรกรรมภาวนานน จะนกกบธรรมบทใดบทหนงตามนสย

ชอบดงกลาวแลวกได เชน พทโธ ธมโม สงโฆๆๆ ๓ จบ แลวกำหนดเอา

เพยงบทเดยวตดตอกนไปดวยความมสต แตจะกำหนดธรรมบทใดกตาม

นอกจากสามบทน กอนจะเจรญธรรมบทนนๆ ทกครง ควรเจรญรำลก

ธรรมสามบท คอ พทโธ ธมโม สงโฆ ๓ ครง อนเปนองคพระรตนตรย

กอน จากนนคอยบรกรรมบททตนตองการตอไป เชน อานาปานสต หรอ

อฐ หรอ ตโจ เปนตน การททานใหมคำบรกรรมภาวนาเปนบทๆ กำกบ

ใจในเวลานนหรอเวลาอน กเพอเปนอารมณเครองยดของใจในเวลา

ตองการความสงบ เพราะใจเปนของละเอยดตามธรรมชาต ทงยงไม

สามารถพงตวเองได เนองจากจตยงไมเปนตวของตวโดยสมบรณดง

พระพทธเจาและพระอรหนตทาน จำตองมบทเปนคำบรกรรมเพอผกใจ

หรอเพอเปนอารมณของใจเวลานน

การบรกรรมภาวนาในธรรมบทใดกตาม กรณาอยาคาดหมายผลทจะ

พงเกดขนในเวลานน เชน ความสงบจะเกดขนในลกษณะนน นมตตางๆ

จะเกดขนในเวลานน หรออาจจะเหนนรกสวรรคขมใดหรอชนใดในเวลานน

เปนตน นนเปนการคาดคะเนหรอดนเดาซงเปนการกอความไมสงบใหแก

ใจเปลาๆ ไมเกดประโยชนอะไรจากการวาดภาพนนเลย และอาจทำใจ

ใหทอถอยหรอหวาดกลวไปตางๆ ซงผดจากความมงหมายของการ

ภาวนาโดยถกทางททานสอนไว

25

ทถกควรตงจตกบสตไวเฉพาะหนา มคำบรกรรมเปนอารมณของใจ

เพยงอยางเดยวเทานน โดยมใจกบสตสบตออยกบคำบรกรรม เชน

พทโธๆ สบเนองกนไปดวยความมสต และพยายามทำความรสกตวอย

กบคำบรกรรมนนๆ อยาใหจตเผลอตวไปสอารมณอน ระหวางจตสตกบ

คำบรกรรมมความสบตอกลมกลนกนไดเพยงไร ยงเปนความมงหมาย

ของการภาวนาเพยงนน ผลคอความสงบเยนหรออนๆ ทแปลก

ประหลาดไมเคยพบเคยเหน อนจะพงเกดขนใหชมตามนสยวาสนา

ในเวลานน จะเกดขนเอง เพราะอำนาจของการรกษาจตกบคำบรกรรมไว

ไดดวยสตนนแล จะมอะไรมาบนดาลใหเปนขนไมได

26

ขอควรสงเกตและระวงในขณะภาวนา

โดยมากมกคดและพดกนเสมอวาภาวนาดนรกสวรรค ดกรรมดเวรของตนและผอน ขอนทานทมงตออรรถธรรมสำหรบตวจรงๆ กรณาสงเกตขณะภาวนาวา จตไดมสวนเกยวของผกพนกบเรองดงกลาวเหลานบางหรอไม ถามควรระวงอยาใหมขนไดสำหรบผภาวนาเพอความสงบเยนเหนผลเปนความสขแกใจโดยถกทางจรงๆ เพราะสงดงกลาวเหลานนมใชของดดงทเขาใจ แตเปนความคดทรเรมจะไปทางผด เพราะจตเปนสงทนอมนกเอาสงตางๆ ทตนชอบไดแมไมเปนความจรง นานไปสงทนอมนกนนอาจปรากฏเปนภาพขนมาราวกบเปนของจรงกได นรสกแกยาก

27

แมผสนใจในทางนนอยแลวจนปรากฏสงทตนเขาใจวาใชและชอบขนมาดวยแลว กยงทำความมนใจหนกแนนขนไมมทางลดละ จะไมยอมลงกบใครงายๆ เลย

จงไดเรยนเผดยงไวกอนวาควรสงเกตระวงอยาใหจตนกนอมไปใน

ทางนน จะกลายเปนนกภาวนาทนาทเรศเวทนา ทงทผนนยงทะนงถอ

ความรความเหนของตววาเปนสงทถกตองอย และพรอมจะสงสอนผอน

ใหเปนไปในแนวของตนอกดวย จตถาไดนกนอมไปในสงใดแลว แมสงนน

จะผดกยงเหนวาถกอยนนเอง จงเปนการลำบากและหนกใจแกการแกไข

อยไมนอย เพราะจตเปนของละเอยดมากยากทจะทราบไดกบบรรดา

อารมณทจตเขาเกาะเกยว วาเปนอารมณดหรอชวประการใด นอกจาก

ทานทเชยวชาญทางดานภาวนาซงเคยผานเหตการณตางๆ มาแลวอยาง

โชกโชน เชน อาจารยมนเปนตนนน ทานพอตวเสยทกอยางไมวาภายใน

ภายนอก ทานคลคลายดโดยละเอยดทวถงไมมทางสงสย จงสมนามท

ทานเปนอาจารยหรอครชนเอกในการสอนธรรมกรรมฐานแกบรรดาศษย

ทานผใดจะมความรความเหนในดานภาวนามากนอย ทงภายใน

ภายนอกมาเพยงไร เวลาเลาถวายทานจบลงแลว จะไดยนเสยงทาน

แสดงออกดวยความเขมขนมนใจในความรความเหนของทานเองอยาง

จบใจและหายสงสย ทงทานทมาเลาถวายและบรรดาศษยทแอบฟงอยทนน

ทงเกดความรนเรงในธรรมนนสดจะกลาว แมผนนจะยงสงสยในบางแขนง

ขณะทานอธบายจบลงแลว ไดแยกแยะเรยนความรความเหนของตนให

28

ทานฟงซำอก ทานจะชแจงเหตผลของสงนนๆ ใหฟงทนทดวยความ

มนใจททานเคยผานมาแลว

ทานจะวาทานองคนนวาทานลงไปงมกองมตรกองคถอยทำไม

ผมเคยงมมากอนทานแลว และลางมอดวยสงซกฟอกตางๆ ตงสามวนก

ยงไมหายกลน และทานยงขยนนำสงนนมาทาตวชโลมศรษะโดยเขาใจวา

เปนนำหอมอยหรอ นนคอกองมตรคถทเขาถายมาไดสองสามวนแลวซง

กำลงสงกลนฉนเตมท ทานอยากลาหาญอวดเกงไปสดดมเลน เดยวนำ

ในบอจะหมด แตสงททานนกวาหอมนนจะยงไมหายกลนจะวาผมไมบอก

ผมเคยโดนมาแลวจงไดเขดและรบบอก กลวทานจะโดนเขาไปอก ถาไมม

นำลางอาจรายกวาผมทเคยโดนมา ทงทมนำลางยงแยและเขดอยจนปานน

ดงน ซงเปนคำทออกรสอยางยงสำหรบผเขยนซงมนสยหยาบ ทานผม

นสยละเอยดอาจเกดความขยะแขยงไมนาฟง แตการททานแสดงเชนนน

เปนคำยนยนอยางหนกแนนแมนยำในใจ ทงทางผดและทางถกททานเคย

ผานมาใหผมาศกษาฟง และหายสงสยในสงทตนยงเหนวาถกวาดนน

แลวพยายามตดตามทานดวยความแนใจ จะไมโดนกองมตรกองคถอก

ซงรายกวาคำททานชแจงใหฟงทคดวาเปนคำหยาบเสยอก

การยกธรรมทานมาแทรกบาง กเพอทานนกอบรมทงหลายจะไดนำ

ไปเปนขอคดวา ความรทางดานภาวนานไมสนสดอยกบผใดทพอจะยนยน

ไดทเดยว โดยมไดไตรตรองหรอไตถามผรมากอนเสยกอน นอกจากทานท

ชำนชำนาญมาอยางเตมภมแลว นนไมนบเขาในจำพวกทกำลงเหนกอง

29

30

มตรคถททานตำหนวาเปนของด แลวชนชมในความรความเหนของตน

แมผเขยนเองกเคยอวดเกงในความหางองของตนและถกเถยงทานแบบ

ตาแดงมาแลว จนไมอาจนบไดวากครงกหนเพราะทำอยเสมอ รขนมาอย

เสมอและสำคญตววาถกอยเสมอ คำถกเถยงทานทกประโยคทตนเขาใจ

วาถกตองดแลว เหมอนยนไมแตละชนใหทานตเอาๆ จนแทบศรษะไมม

ผมเหลอคางอยนนแล จงจะไดความฉลาดอนแหลมคมและความดจาก

ปญหาขยไมไผ (ปญหาฆาตวเอง) ของตนทถอวาถกวาดมาจากทไหน

นอกจากทานตเอาอยางถนดมอ แลวกยนยาใสแผลทถกตมาใหไปใสแผล

เอาเองเทานน จะไดดกรอะไรมาจากความฉลาดหางองนนเลา

ทวาทานยนยามาใหไปใสแผลเอาเองนน ไดแกทานแกความร

ความเหนทางดานภาวนาทตนสำคญผดไปนน แลวเรากลบยอมเหน

ตามทาน กวาจะยอมลงไดดวยเหตและผล กถกทานเขนเอาเจบพอเขด

หลาบทเรยกวาถกตนนแล ฉะนนจงเรยนไวเพอทราบวาคนทรแลวกบคน

ทยงหลงอยในกองกเลสนนผดกนอยมาก ถาไมใชผรมาแกความรความ

เหนผดนน ปลอยใหเฉพาะพวกทเกงๆ แกกนเอง ทนนจะตองกลายเปน

เวทมวยฝปากทไมยอมลงกนได แบบไมมใครกลาจองตวเขาฟงดวยได

แนนอน เพราะกลวจะไปเหยยบนำลายของนกมวยฝปากบนเวทเสย

จนลน และเลอะไปทงตวโดยไมมผลดอะไรตดตวมาบางเลย

31

ทงนเพราะความรภายในจากการภาวนาเปนความสลบซบซอนมาก

ยากจะกำหนดไดวาอนไหนถกอนไหนผด ผปฏบตทไมมครอาจารยคอย

อบรมสงสอนตองลบคลำ ผดกคลำ ถกกคลำ คลำทงนำท งเนอ

ทงเปลอกทงกระพ ทงรากแกวรากฝอย ทงกงทงใบเอาไปทำบานเรอน

คอเครองอยของจตทภาคภมใจดวยไมทงตน แลวกชมวาสวยงามเอาเอง

ทงทคนอนดไมได การปฏบตภาวนาทไมใชวจารณญาณกเปนทำนองน

เหมอนกน อะไรๆ กจะเหมาเอาเสยวาถกไปหมด เวลาระบายออกมาให

ผอนฟงกบปากกบหตวเองซงอยใกลๆ แทบตดกน กไมยอมฟงวาทพด

ไปนนถกหรอผดประการใดบาง แตจะเขาใจวาถกและพดฟงไปทเดยว

ความเสยหายจงไมเปอนเฉพาะผไมพจารณาสำรวมใหรอบคอบและรจก

ประมาณเพยงเทานน ยงมสวนแปดเปอนเลอะเลอนแกวงพระศาสนาอน

เปนจดสวนรวมอกดวยจงควรสำรวมระวงไวใหมากเปนการด

32

33

ขณะนกคำบรกรรมภาวนาทเปนความถกตอง

ทานนกภาวนาควรสนใจกบคำบรกรรมของตน โดยเฉพาะในขณะนง

บรกรรมภาวนาไมควรเปนกงวลกบทานงทกำหนดไวถกตองแตตนแลว

คอขณะภาวนาทกำลงทำความกำหนดจดจอกบงานททำนน กายอาจ

เอยงหนาเอยงหลงเอยงซายเอยงขวาไปบาง เพราะขาดความสนใจกบกาย

เวลานนมความสนใจกบการภาวนาโดยเฉพาะ ดงนนแมกายจะเอยงไป

บางกตาม แตจตขออยาใหเอยงไปจากอารมณภาวนาเปนการด เพราะ

จดสำคญทตองการจรงๆ อยกบภาวนา ถาจตมากงวลกบกายอยเรอยๆ

กลวจะเอนหนาเอยงหลง ทำใหจตเผลอตวจากคำภาวนา ไมอาจเขาส

ความละเอยดเทาทควรไดตามกำลงของตน

เพอใหจตไดทำหนาทเตมความสามารถของตนในเวลานน จงไมควร

กงวลกบกายภายนอก แตควรทำความจดจอตอคำภาวนาอยางเดยว

จนจตสงบและรเหตรผลของตนไดตามความมงหมาย แมขณะทจตสงบ

รวมลงสภวงคคอทพกผอน ตวหมดความรสกกบสงภายนอกมกาย

เปนตนกตาม เวลาจตถอนขนมาแลวเหนกายเอนเอยงไปในลกษณะตางๆ

กไมควรสงสยของใจวากายนนไมเทยงตรงตามทกำหนดไว การกงวลทาง

กายและกงวลทางใจ นอกจากกอความวนวายใหแกจตทไมรหนาทของ

ตนแลว ผลทจะพงไดรบเวลานนจงไมมอะไรปรากฏยงไปกวา กายกบใจ

เกดยงกนในเวลาภาวนาโดยไมรสกตว จงควรทำความเขาใจไวแตขณะ

เรมลงมอภาวนา

34

ทตงฐานสงตำแหงอารมณของจต

กรรมฐานบางประเภทอนเปนอารมณของจตยอมมฐานเปนตวอยแลว

เชน ผม ขน เลบ ฟน มฐานเปนของตวอยโดยเฉพาะ สวนหนงบางสวนท

ถกกำหนดเปนฐาน ยอมทราบวาอยในทเชนไร สงทถกกำหนดนนๆ พง

ทราบไววามอย อารมณแหงกรรมฐานในทเชนนนๆ สงหรอตำประการใด

สงนนๆ มฐานของตนทเปนอยตายตว เชน ฟนมอยในมขทวาร ผมตงอย

บนศรษะมสวนสงเปนทอย นอกนน เชน หนง ผม ขน เอน กระดก มอย

ในททวไปตามแตจะกำหนดเอาอาการใดเปนอารมณแหงกรรมฐาน และ

อาการนนๆ ตงอยในทเชนไร เวลากำหนดสงนนๆ เปนอารมณตามฐาน

ของตนทตงอยสงหรอตำประการใด กรณาทราบไวตามฐานของสงนนๆ

เวลากำหนดอาการใดอาการหนงทกลาวมาเปนอารมณในขณะ

ภาวนา พงกำหนดเฉพาะอาการนนเปนสำคญกวาความสงหรอตำท

กำหนดไวเดม เชนเดยวกบทานงสมาธทเอนเอยงไปบางไมสำคญ ความ

สงหรอตำทเรากำหนดไวเดมอยางไร กปลอยตามสภาพเดม อยายก

กรรมฐานทเคยกำหนดแลววาอยในทเชนนนมาตงใหมเรอยๆ โดยเขาใจ

วาเคลอนจากทเดม ถายกมาตงใหมตามความสำคญของใจ จะทำใหเปน

กงวลไปกบฐานนนๆ ไมเปนอนกำหนดภาวนากบกรรมฐานบทนนได

อยางถนดชดเจน เชน กำหนดกระดกศรษะและเพงสงนนเปนอารมณ

จนปรากฏเหนเปนภาพชดเจนเหมอนกบดดวยตาเนอ แตแลวเกดความ

35

สำคญขนวากระดกศรษะนนไดเคลอนจากฐานบนมาอยฐานลางซงผดกบ

ความจรง แลวกำหนดใหม ดงนเปนตน ซงเปนการสรางความลบคลำ

สงสยใหแกใจอยเสมอ ไมมเวลาพจารณาอาการนนๆ ใหแนบสนทลงได

ทถกควรกำหนดอาการนนๆ ใหอยในความรสกหรอความเหนภาพ

แหงอาการนนๆ ดวยความรสกทางสตไปตลอดสาย แมภาพของอาการ

นนๆ จะแสดงอาการใหญขนหรอเลกลงหรอแสดงอาการแตกสลายไป

กควรกำหนดรไปตามอาการของมน โดยไมคำนงถงความสงตำทเคย

กำหนดไวเดม การทำอยางนจะทำใหจตแนบสนทและเกดความสลดสงเวช

ไปกบอาการทกำหนด ซงแสดงอาการแปรสภาพใหเหนอยางเตมใจ

การกำหนดลมหายใจและฐานทตงของลมกเหมอนกน เมอกำหนด

ลมทแรกไดกำหนดไวในทเชนไร เชน กำหนดทดงจมกเปนตน เวลาดลม

เพลนไปดวยความสนใจอาจเกดความสงสยขนมาในเวลานนไดวา ลมได

เคลอนจากดงจมกไปอยในฐานอนเปนตน แลวตงลมทดงจมกใหมดงน

เรยกวากอกวนตวเองดวยความสำคญ จะไมเกดผลไดเลย เพราะความ

สงสยมาแยงเอาไปเสยหมด เพอความถกตองและหายกงวลในฐานตางๆ

จงควรปฏบตตามทกลาวมาในอาการอนๆ คอพงทำความรชดในกองลม

ทผานเขาผานออกดวยสตทกระยะไปจนถงทสดของลม แมฐานของลม

จะปรากฏวาสงตำ หรอผดฐานเดมไปตามความเขาใจกตาม จะไมทำให

การกำหนดนนเสยไปแมแตนอยเลย ยงจะทำใหจตกบลมสนทแนบตอกน

ไปตลอดทสดของการภาวนาหรอทสดของลม

36

ลมหายใจดบไปในความรสก

ขณะภาวนาอานาปานสตในบางครง ทสดของลมคอดบไป ทสดของใจ

คอรวมลงสนท หมดความรบผดชอบกบลม ตงอยเปนเอกจตคอม

อารมณเดยว เพยงรอยางเดยวไมเกยวกบสงใดตอไปอก ทเรยกวาจตรวม

สนททางสมาธภาวนา แตผภาวนาอานาปานสต เมอเขาถงลมละเอยดและ

ลมดบไปในความรสกขณะนน เกดตกใจดวยความคดหลอกตวเองวา “ลม

ดบตองตาย” เพยงเทานลมกกลบมมา และกลายเปนลมหยาบไปตามเดม

จตกหยาบ สดทายการภาวนากไมกาวไปถงไหน คงไดเพยงขนกลวตาย

แลวถอยจตถอยลมขนมาหาททตนเขาใจวาจะไมตายนเทานน การภาวนา

แบบนมมากรายในวงปฏบต จงไดเรยนไวบาง เพราะอาจเกดมแกทานท

ภาวนาอานาปานสตเปนบางราย แลวอาจเสยทาใหกบความหลอกลวงนได

การภาวนาเพอเหนความจรงกบลมในอานาปานสต กรณากำหนดลม

ดวยสตจนถงทสดของลมและของจต จะเหนความอศจรรยอยางเดนชดขณะ

ผานความกลวตายในระยะทเขาใจวาลมดบไปแลวดวยความกลาหาญ คอ

ขณะเจรญอานาปานสตไปถงลมละเอยดและลมดบไปในความรสกขณะนน

โปรดทำความเขาใจวา แมลมจะดบไปจรงๆ กตาม เมอความรสกคอใจยง

ครองตวอยในรางน อยางไรกไมตายแนนอน ลมจะดบกจงดบไป หรออะไรๆ

ในกายจะดบไปตามลมกจงดบไปตามธรรมชาตของตน สำหรบใจผไมดบ

ไมตายไปกบสงเหลานน จะกำหนดดใหรทกอยางบรรดาทผานเขามาใน

ความรสกขณะน แตจะไมเปนกงวลกบอะไรทเปนสภาพเกดๆ ดบๆ

37

เพยงเทานจตจะตดความกลวและกงวลตางๆ ทเคยสงสมไวออกไดอยางไมคาดฝน และสงบลงถงฐานของสมาธโดยไมมอะไรมากดขวางไดเลย สงทเปนอปสรรคกดขวางขณะลมจะดบหรอขณะลมดบไป กมเฉพาะความกลวตายเทานนเอง พอผานอปสรรคนไปไดดวยอบายดงกลาวเพยงครงเดยวเทานน ครงตอไปความกลวหายหนาไปเลยไมอาจกลบมาหลอกไดอก เราจงพอมองเหนเลหเหลยมของกเลสไดชดตอนนแล ครนแลวเรากไมเหนตายดงความคาดคด กยงทำใหเหนตวมารทแสนปนเรองขนหลอกไดชดเจน ฉะนนทานทภาวนาอานาปานสต กรณาจำหนามารตวนไวดวยด เวลาเจอกนในวนขางหนาจะไดทราบวธหลบหลกแกไข และดำเนนไปไดโดยสะดวกจนถงฝงแหงความปลอดภยไรทกขทงมวล ดงองคศาสดาทานททรงดำเนนธรรมบทนมากอนจนไดตรสรและนพพานดวยธรรมบทนเปนบาทฐาน

38

39

ภวงคจต

คำวาจตตกภวงค บางทานอาจไมเขาใจ จงขออธบายไวบางเลกนอย

คำวา ภวงค แปลอยางปาๆ ตามนสยทถนดใจ จงขอแปลวา องคแหงภพ

หรอเรอนพกเรอนนอนของอวชชามาตงแตดกดำบรรพแสนกปนบไมถวน

คำวา จตตกภวงค คอ อวชชารวมตวเขาไปอยในทแหงเดยว ไมทำงานและ

ไมใชสมนใหออกเทยวลาเมองขนตามสายทางตางๆ นนแล ทางออกทาง

เขาของสมนอวชชา คอ ตา ห จมก ลน กาย เมองขนของอวชชา คอ รป

รอยแปด เสยงรอยแปด กลนรอยแปด รสรอยแปด เครองสมผสรอยแปด

ซงลวนเปนทรกชอบของอวชชาทงสน สมนของอวชชา คอ ราคะตณหาโดย

อาศย สญญา สงขาร วญญาณ เหลาน เปนเครองมอชวยจดการงานตางๆ

ใหเปนไปตามความหวง

ขณะทจตตกภวงคดวยกำลงของสมาธ อวชชากพกงานไปชวระยะ

หนง พอจตถอนขนมากเรมทำงานอกตามหนาทของตน แตไมรนแรง

เหมอนทยงไมถกหกแขงหกขาจากสมาธภาวนา ดงนนสมาธภาวนาจง

เปนเครองมอตดกำลงของอวชชาไดด เพอปญญาจะไดทำการกวาดลาง

ไปโดยลำดบ จนไมมอวชชาเหลออยภายในใจ คำวาภวงคจตน เรมทราบ

ไดจากการภาวนาเมอจตรวมสงบตวลงไป พอถอนออกมา เรยกวาจต

ออกจากภวงค และเรมยงไปกบเรองรอยแปดทอวชชาเปนผบงการ ไมมวน

40

สำเรจเสรจสนลงไป ฉะนนจงไมมงานใดจะยดยาวจนสบสาวราวเรอง

หาเหตผลตนปลายไมได เหมอนงานของอวชชาทแผกระจายไปทกแหงหน

ตำบลหมบานตลอดโลกสงสาร และกลาไดกลาเสยตองานของตน

รกชงเกลยดโกรธ เปนงานประจำของอวชชาไมมรงเกยจ พอใจทงรก

ทงชง พอใจทงเกลยดทงโกรธ แมจะมความทกขทรมานแกผรบใชเพยงไร

อวชชาเปนไมยอมใหถอย ยใหรกใหชง ใหเกลยดใหโกรธ จนผรบผลเกด

ความฉบหายปนปไปเพราะสงเหลาน อวชชากไมยอมเหนใจและสงสาร

บงคบใหทำจนผรบใชแหลกลาญไปกบมน นนแลคอความเปนธรรมของ

อวชชาทกๆ อวชชาทมอยในใจสตวโลก งานทอวชชาพาใหทำนนไมมวน

สนเสรจสำเรจเหมอนงานอนๆ นอกจากแตกแขนงกวางขวางออกไป

เรอยๆ ไมมวนเวลาเปนกฎเกณฑขอบเขตเทานน

ผมธรรมในใจ เชน ผมสมาธปญญาบาง จงพอเหนโทษของอวชชาท

พาทำงานไมหยด ดงนนเมอจตรวมลงสภวงคทเรยกวาอวชชาพกงาน

ชวคราว จงปรากฏมความสขสบายหายหวงไปพกหนง ตอนทจตพกงาน

นแลทพอเหนโทษแหงความหมนของตนทมอวชชาอยหลงฉาก ซงความ

หมนนนผดธรรมดาทอยในภวงคมากมาย ขณะทจตถอนขนมาใหมๆ ใจ

กยงมความสงบเยนอยดวยกำลงของสมาธหลอเลยง จตมความสงบ

เพราะสมาธมากเพยงไร กเหนโทษแหงความวนวายของอวชชาเปนเหต

มากเพยงนน ดวยเหตนผปฏบตจงมกตดสมาธจนไมสนใจจะแกดวย

วธใดๆ เพราะเปนความสงบเยนมากพอใหตดได สดทายจตกลบเหน

41

โทษแหงความวนวายเพราะอวชชา แตกตดในสมาธซงเปนบานพกเรอน

นอนของอวชชาจนได เพราะไมมทางออกซงเหนวาดกวาน นแลผปฏบต

จะเหนคณของสตปญญาอยางถงใจ กมาเหนตอนพยายามถอดถอน

ทำลายอวชชานแล เพราะนอกจากสตกบปญญาแลว ไมมเครองมอใด

สามารถทำลายได

42

43

ภวงคจตจะสญสนไปไดเมอไร

ภวงคจตไมมวนสญสนไปโดยลำพง เพราะเปนแหลงสรางภพสราง

ชาตสรางกเลสตณหามานาน และทางเดนของอวชชากคอการสรางภพชาต

บนหวใจสตวโลกอยตลอดไป ไมมวนเกยจครานและอมพอ ผปฏบต

ถายงรกสงวนภวงคจตและรกฐานแหงสมาธของตนอย ไมคดหาทางขยบ

ตวเขาสปญญา เพอสอดสองดตวอวชชาทเปรยบเหมอนนางบงเงาอยในจต

หรอในภวงคจตในสมาธ กเทากบเปนสมนของภพชาตอยเรอยไปไมมวน

พนไปได

ถาตองการหลดพน กตองสรางสตปญญาขนกบใจจนคลองแคลว

แกลวกลา สามารถทำลายภวงคจตอนเปนตวภพชาตนนเสย ภวงคจตก

สลายหายซากไปเอง ผจะทราบภวงคจตได ตองเปนผมสมาธอนมนคง

และมสตปญญาอนแหลมหลก เขาเขตขายแหงมหาสตมหาปญญานนแล

นอกนนไมสามารถทราบได แมเรยนจบพระไตรปฎก กไมพนจากความ

พกเอาความรอวชชาไวอยางเตมพงไปได เครองมออนยอดเยยมกคอ

มหาสตมหาปญญา นแลเปนเครองสงหารทำลายภวงคจตภวงคอวชชา

พระปากเขยนไปตามนสยปาอยางนนเอง กรณาอยาไดถอสาและยดเปน

หลกเปนเกณฑนกเลย เพราะพดไมมแบบมฉบบเปนเครองยนยนรบรอง

เวลาปฏบตกอยในปา เวลาเรยนกเรยนในปา ธรรมจงเปนธรรมปา

รวมแลวมแตเรองปา ไมมคำวาคมภรแฝงอยบางเลย

44

การอธบายวธเดนจงกรมกบวธนงสมาธกไมคอยเปนแถวเปนแนว

เนองจากความเกยวโยงแหงแขนงธรรมตางๆ ทควรอธบายมสมผสกน

เปนตอนๆ จงเขยนวกเวยนซำซากไปตามความจำเปน ผเรมฝกหดใหม

อาจเปนปญหาและทำใหเกดความรำคาญอยบาง แตอาจเกดผลในวาระ

ตอไป จงขอสรปวธการทงสองลงวา ถาเหนวาการเดนจงกรมเหมาะกบ

นสย และไดรบความสงบหรอเกดอบายตางๆ ขนมากกวาวธนงสมาธ

กควรเดนมากกวานง ถาการนงจตไดรบผลมากกวากควรนงมากกวาเดน

แตไมควรปดทางของการเปลยนอรยาบถ ซงเปนความสำคญสำหรบกาย

ทเปนเครองมอทำงาน ทงสองนจะเปนวธใดกคอการทำลายกเลสสง

พอกพนภพชาต และกองทกขทงมวลภายในใจอนเดยวกนนนแล

กรณาทำความสนใจกบจตซงเปนสงสำคญของโลกดวย โลกกบเราจะ

อยดวยกนเปนผาสก ไมอยดวยความเดอดรอนนอนครางนก เพราะจต

ไดรบการอบรมพอ มเครองปองกนหลบซอนบาง ดกวาทไมมอะไรในตวเลย

เวลาดบขนธจะไดอาศยพงรมพงเงาความดภายในตวทสงสมไว สตวโลก

เปนไปกบกรรมดกรรมชวและเสวยผลเปนสขบางทกขบางตลอดมา

ไมเคยมสตวตวใดหรอผใดหลกพนไปไดโดยไมยอมเสวยผลทไมพง

ปรารถนา แมในโลกมนษยเรากรเหนกนอยอยางเตมตาเตมใจทงทาน

และเราตลอดสตว ซงมสขบางทกขบางเจอปนกนไปเปนคราวๆ ในราย

หนงๆ การอบรมความดมศลสมาธปญญาเปนตน เพอเปนเรอนใจ

อนเปนสงทผบำเพญจะพงรเหนในปจจบน วนนชาตนไมสงสย เชนเดยว

45

กบสมยพทธกาล สวนขณะจตทรวมลงเปนสมาธซงมหลายขณะตางๆ กน

ตามนสยนน ไมขอแสดงไว ณ ทน เกรงวาทานทเรมปฏบตจะคดคาด

หมายไปตางๆ ซงมใชความจรงทเปนเองจากสมาธนสยของตน

ทอธบายวธเดนจงกรมและนงสมาธภาวนาทผานมาน อธบายเปน

กลางๆ นำไปปฏบตไดทงพระและฆราวาส สวนผลคอความเปนของจต

ทเกดจากการเดนจงกรมหรอนงสมาธนน สวนใหญคอความสงบของจต

เวลารวมลงไปถงทแลว จตเปนหนงมอารมณเดยวกน สวนยอยทอาจ

เปนไปตามนสยนนผดกน ผปฏบตจงไมควรเปนกงวลเมอไดทราบจาก

เพอนฝงเลาใหฟงวา จตเขาเปนอยางนน รอยางนน เหนอยางนน และร

เหนนมตตางๆ อยางนน โปรดถอหลกใหญคอความสงบ ขณะทจตรวม

ลงเปนสำคญนเปนหลกรบรองผลของสมาธโดยทวไป ทานทมความเพยร

พยายามอยแลวไมนยมวาเปนนกบวชหรอสาธชน ยอมจะเหนความ

อศจรรยของจตจากสมาธภาวนาในวนหนงแนนอน

ขาวทเคยอานในประวตของอรยสาวกทงหลาย จะกลายมาเปนขาว

ของตนในวนหนงจนได เพราะสงทเปนกเลสบาปกรรมและธรรมเครอง

แกกเลสนนมอยกบทกคนและทงครงโนนครงนไมลำเอยง ผปฏบตเปน

สามจกรรมชอบในสมาธวธ ผลเปนทพอใจเหมอนอรยสาวกในครงพทธ

กาลไดรบ ตนจะพงไดรบเชนกน ขอสำคญอยาคาดกาลสถานทวาเปนท

เกดแหงมรรคผลนพพาน ยงไปกวาการปฏบตตนดวยมรรคโดยชอบธรรมเถด

นแลเปนเครองปลดเปลองกเลสกองทกขทางใจออกไดโดยสนเชง และ

46

มรรคนแลคอธรรมแกกเลสโดยตรงเรอยมาแตครงโนนถงครงน ไมมการ

เปลยนแปลง กรณานำมาแกจตซงเปนทเกดทอยแหงกเลสทงมวลใหเหน

ประจกษขนกบใจ วาใจไดเปลยนตวจากความเคยเปนภาชนะแหงกเลส

ทงหลาย มาเปนภาชนะแหงธรรมโดยลำดบจนเปนธรรมทงดวง

ใจถาลงไดเปนธรรมทงดวงแลว อยทไหนๆ กอยเถด ความเกดทกข

ทางใจจะไมมมาเยยมมาผานอกเลย นอกจากธาตขนธอนเปนเรอนของ

ทกขโดยตรงอยแลว ขนธกเปนขนธและทกขกเปนทกขไปตามเคย จนถง

วนสดทายปลายแดนแลวกสนซากจากความเปนขนธเปนทกขไปตามกน

คำวาอวชชาทเคยเรองอำนาจบนหวใจกสนอำนาจขาดความหมายไป

ในขณะทจตกลายเปนธรรมทงดวงไปแลว นแลงานของธรรมมความสนสด

ยตและหลดพนไปได ไมเหมอนงานของอวชชาซงแผกระจายไปทวโลก

สงสารไมมประมาณและเวลาจบสนลงได จงพอนำผลมาเทยบกนดวางาน

หนงไมมประมาณและเวลาจบสนลงได แมจะทำไปกกปกกลปกพาให

หมนเวยนอยตลอดไป แตงานหนงมทางเสรจสนลงได ไมตองวกวนขนทกข

ใหแบกหามอยเรอยไป ทงสองงานน ผเคยผานมาพอจะทราบผลทผดกน

เปนคนละโลก ถาใหเลอกดวยความเปนธรรมจะเอางานไหน เพยงเทานก

พอมทางออกได ไมตดจมอยกบงานวนงานเวยนนน จนลมสนใจคดถง

ธรรมสมบตเพอตนเองในกาลตอไป

47

48

49

การออกจากสมาธภาวนา

เวลาจะออกจากทภาวนา พงออกดวยความมสตประคองใจ ถาจตยง

สงบอยในภวงค นนมใชฐานะจะบงคบใหถอนขนมาแลวออกจากทภาวนา

แมถงเวลาจะตองไปทำงานการหรอออกบณฑบาตกไมควรรบกวน ปลอย

ใหรวมสงบอยจนกวาจะถอนขนมาเอง งานภายนอกแมจำเปนกควรพกไว

กอนในเวลาเชนนน เพราะงานของภวงคจตสำคญกวามากมายจนนำมา

เทยบกนไมได หากไปบงคบใหถอนขนมาทงทจตยงไมชำนาญในการเขา

การออก จะเปนความเสยหายแกจตในวาระตอไป คอจตจะไมรวมสงบลง

ไดอกดงทเคยเปนแลว จะเสยใจภายหลง เพราะเรองทำนองนเคยมเสมอ

ในวงปฏบต จงควรระมดระวงอยาใหเรองซำรอยกนอก

การออกถาจตรวมสงบอยกตองออกในเวลาทจตถอนขนมาแลว หรอ

เวลาทรสกเหนอย ขณะออกกควรมสต ไมควรออกแบบพรวดพราด

ไรสตสมปชญญะ ซงเปนธรรมประดบตวตามกรยาทเคลอนไหว กอน

ออกควรนกถงวธทำทตนเคยไดผลในขณะททำสมาธกอนวา ไดตงสต

กำหนดจตอยางไร นกคำบรกรรมบทใด ชาหรอเรวขนาดใดใจจงรวมสงบ

ลงได หรอเราพจารณาอยางไรดวยวธใด ใจจงมความแยบคายไดอยางน

เมอกำหนดจดจำทงเหตและผลทตนทำผานมาไดทกระยะแลว คอยออก

จากสมาธภาวนา การทกำหนดอยางนเพอวาระหรอคราวตอไป จะทำให

ถกตองตามรอยเดมและงายขน

50

เฉพาะนกบวชทเปนนกปฏบตอยแลว แมออกจากสมาธมาแลว สตทเคยประคองจต กไมควรปลอยวางในอรยาบถตางๆ คอ ยน เดน นง นอน และทำขอวตรหรอทำงานอะไรอยกควรมสตกำกบคำบรกรรม หรอมสตสมปชญญะอยกบตว ไมปลอยใจใหสายแสไปตามอารมณตางๆ ตามนสยของจตทเคยตออารมณ การมสตอยกบคำบรกรรมหรอมสตอยกบตว กรยาทแสดงออกตางๆ ทางกายวาจายอมไมผดพลาด และเปนความงามไมแสลงหแสลงตาผอน แมจะมนสยเชองชาหรอรวดเรวประการใดกอยในกรอบแหงความนาดนาฟงและงามตา ขณะทำสมาธภาวนาจตกสงบลงไดเรว เพราะสตเครองควบคมใจและงานทตนกระทำอยกบตว ถาเปนสตวกอยในความอารกขาจะจบมาใชงานเมอไรกงาย ภยกไมคอยเกดไดงายเหมอนปลอยไปตามยถากรรม

จตทพยายามรกษาอยทกเวลาแมไมรวมสงบลงไดดงใจหวง กไมคอยเทยวกอกรรมทำเขญใสตวเหมอนทปลอยไปตามยถากรรม การรกษาจตไดแทบทกครงหรอไดทกเวลานน เปนการบำรงสตและจตเพอควรแกงานทางดานสมาธภาวนาและงานอนๆ ไดด งานใดกตามทผทำทำดวยความจงใจ มสตจดจออยกบงาน งานนนยอมเปนทนาดไมคอยผดพลาด ตวเองกไมเปนคนเผอเรอ เปนคนหรอพระทอยในระดบ ไมลดฐานะและการงานใหเปนของนาเกลยด

ทวา “สตจำตองปรารถนาในททงปวง” นน ถกตองเหมาะสมอยางยงหาทคดคานไมได ทงนเราจะเหนความจำเปนของสตในเวลาทำสมาธภาวนา หรอการพจารณาธรรมภาคทวไป สตจำตองตามกจการนนๆ อย

51

ทกระยะ จงจะทราบเรองราวของจตของธรรมไดละเอยดลออสมความมง

หมาย ยงผมภมจตภมธรรมสงมากเพยงไร สตกยงเปนธรรมจำเปนทก

ระยะโดยปราศจากไมไดเลย ปญญาจะคมกลาสามารถเพยงไร ยอมขน

อยกบสตเปนเครองพยงสงเสรม แมปญญาจะกาวขนสภมมหาปญญาก

เปนการแสดงถงสตวา ตองกาวขนสภมมหาสตเชนเดยวกน เพราะสต

เปนธรรมเครองนำทางของงานทกชนด คนเราธรรมดาสามญเพยงขาด

สตไปบางเปนบางเวลา กรยาทแสดงออกไมนาดเลย ยงปลอยใหขาดไป

มากแบบไมสนใจเลยแลว กนบวาจวนจะเขา..แนนอนไมสงสย

ดวยเหตนนกปฏบตทบรรลธรรมชาหรอเรวแมจะตางกนตามนสยวาสนา กยงขนอยกบสตปญญาเปนของสำคญอยดวย ผเรงรดทางสตมาก สมาธกปรากฏไดเรว คดอานทางปญญากไปไดเรวผดกน เราคดเพยงงานเขยนหนงสอกพอทราบได คอถาวนใดสตเลอนลอยเพราะความคดสบสนมาก วนนนเขยนหนงสอกผดๆ ถกๆ ทงขดทงฆายงไปหมด แตถาวนใดใจไมยง สตมอยกบตวบาง วนนนเขยนหนงสอกถกดไมคอยขดฆาอะไรนกเลย ทานทมชอเสยงกตตศพทกตตคณในทางจตทางธรรมโดยมากมกเหนความสำคญของสต ทานพยายามตงสตอยตลอดมาไมยอมใหพลงเผลอไปได ยงเวลาทำสมาธภาวนาและพจารณาธรรมทงหลายดวยแลว สตกบปญญาตองกลมกลนเปนอนเดยวกนไปโดยตลอด ไมยอมใหขาดวรรคขาดตอนได ผเชนนนทำอะไรอยทใด กคอผมชาครธรรมเครองตนอยกบตว เปนผมเครองปองกนตวอยางแนนหนามนคง ขาศกยากจะเขาถงได ภยทางใจจงไมม ผดกบผไมมสตซงเปนพวกกอบโกยทกขเปนไหนๆ มเทาไรรบเหมาจนหมด

52

ทานอาจารยมนทานสงสอนเนนหนกทางสตมาก ไมวาความเพยรในทาใด อรยาบถใด ไมวาผเรมอบรมใหมหรอเกา ทานเปนตองสอนสตตามไปกบโอวาทเพอภมจตภมธรรมของผมาศกษานนไมลดละเลย ทานวาทานเคยเหนโทษแหงความขาดสตและเหนคณในความมสตทงในระยะเรมตนแหงความเพยร ตลอดไปถงทสดจดหมายปลายทางมาแลว วาเปนสงสำคญดวยกนทงสองอยาง ประมาทไมได โดยใหความมนใจแกนกปฏบตวา นกปฏบตในเพศใดวยใดกตาม ถาเปนผสนใจกบสตอยเสมอ ไมใหขาดวรรคขาดตอนในอรยาบถและอาการตางๆ นกปฏบตนนจะพงมหวงไดชมสมาธสมาบตมรรคผลนพพานไมพนมอไปได

เรมแรกแตการอบรม ขอใหมสตเปนพเลยงรกษาเถด ความรสกตน

และรสกผดถกชวดทเกดกบตนและผอนนน อยางไรตองทราบไดตาม

ลำดบทสตอยกบตว ไมยอมพลงเผลอปลอยใหกเลสฉดลากและลวงเอา

ของดไปกนเสย ยอมมหวงแนนอน โดยมากผปฏบตธรรมกลายเปนนก

ตำหนธรรมวาไมใหผลเทาทควร หรอไมใหผลแกตนในเวลาบำเพญนน

เพราะกเลสตวพาใหเผลอนนแลแอบมาทำหนาทกอนสตซงเปนผนำ และ

แอบทำหนาทแฝงไปกบจต ทงเวลาประกอบความเพยรและเวลาธรรมดา

จงทำใหผดหวงไมไดดงใจหมาย แลวแทนทจะตำหนตวผเสยทาใหกเลส

แตกลบไปตำหนธรรมวาไรผลไปเสย จงมแตเรองขาดทนโดยถายเดยว

ในขอนเปนเพราะผปฏบตไมสนใจสงเกตกเลสตวพาใหเผลอนนเปนภย

ตอตนและความเพยร เจาตวนจงไดโอกาสออกหนาออกตาอยกบ

นกปฏบต โดยผนนไมรสกวาตนไดถกมนลากจงอยตลอดเวลา

53

ถาเปนนกสงเกตอยบาง จะพอทราบไดในชวงระยะเวลาไมถงนาทเลย

คอขณะเรมประกอบความเพยรดวยทาตางๆ โดยเรมตงสตตอความ

เพยรนนแล เปนขณะทจะทราบไดวาความตงสตกบความเผลอสตจะรบกน

ใหผปฏบตด และไมนานเลยความเผลอสตอนเปนฝายกเลสทคอยจดจอง

มองทอยจะเปนฝายชนะ และฉดลากจตหายเงยบไปเลย จากนาทนนกม

แตรางของนกปฏบตผไมมสตทำความเพยรอยเปลาๆ ถาเดนจงกรมกสก

แตกรยาวาเดน ถานงสมาธอยกสกแตกรยาวานง ถายนเปนทารำพง

ธรรมกสกแตกรยาวายนอยเทานน เหมอนหนหรอตกตาเราดๆ นเอง หา

เปนความเพยรตามองคของผบำเพญอยางแทจรงไม เพราะสตทเปนองค

ความเพยรอนจะยงผลนนๆ ใหเกด ไดถกกเลสตวเผอเรอเอาไปกนเสย

สนแลว เหลอแตรางซงเปนเพยงกรยาแหงความเพยรอยเทานน

นแลกเลสทำลายคนทำลายความเพยรของนกปฏบต มนทำลายตอ

หนาตอตาและทำเอาอยางสดๆ รอนๆ ดวยวธกลอมใหหลบสนทขณะ

กำลงทำความเพยรนนเอง ถาอยากทราบวากเลสประเภทตางๆ มความ

สามารถอาจเออมเพยงไรยอมจะทราบไดทกระยะ แมขณะเรมจะ

ทำความเพยรกทราบไดไมยากเยนอะไรเลย แตโดยมากไมอยากทราบกน

อยากทราบแตสมาธสมาบตมรรคผลนพพานอยางเดยว หาทราบไมวา

ธรรมเหลานจะปรากฏขนมาไดเพราะอะไร ถาไมใชเพราะสตกบปญญา

เปนเครองมอบกเบกอนสำคญ หาใชเพราะความเผอเรอไม พอทจะไม

สนใจระวงมน อนเปนตวทำลายธรรมทงหลายทตนพงประสงค ดงน

54

55

วธผอนอาหาร

คำวาผอนนนคอ ทานฉนแตนอย มไดฉนตามความตองการของธาต

หรอดวยอำนาจตณหาทอาจมแทรกขนมาไดในบางเวลา เชน ฉนเพยง

๗๐% บาง ๖๐% บาง ๕๐% บาง ๔๐% บาง ตามทเหนควร หรออาจเพมขน

ผอนลงบางในบางโอกาส ทานพยายามผอนของทานไปเรอย หรออาจถอ

เปนปฏปทาคเคยงกนไปกบวธบำเพญทงหลายเปนเวลานาน เชน เปน

เดอนๆ หรอหลายๆ เดอนกได ตามแตสะดวกในการปฏบตจตตภาวนา

และธาตขนธใหพอเปนไป ไมเกดโรคภยและไมเกดความหวโหยออนเพลย

จนเกนไป ทานกพยายามพยงความเพยรของทานไปจนกวาธาตขนธจะ

แสดงปฏกรยา หรอจตใจดขนโดยไมตองฝกทรมานวธนเขาชวย กดำเนน

ไปไดดวยความราบรนสมำเสมอ ทานอาจงดการผอนอาหารไปกได ทงน

กแลวแตกรณไมแนนอนตายตวนก

เทาททราบมา ทานเคยไดกำลงใจจากวธใด ทานมกจะยดวธนนไวไม

ยอมปลอยวางไปเสยอยางเดยว แมมกำลงใจสงขนาดไหนทานกมกจะม

ลวดลายไปในทางทเคยดำเนนมาอยเสมอ ราวกบทานเหนคณและระลก

ถงวธนนอยเสมอดวยความสำนกตน ถาเปนคนกเรยกวารบญคณตอผท

เคยทำคณแกตน ถาเปนธรรมกคงระลกถงคณของธรรมทเคยใหคณแกตน

ดงพระองคทรงกราบไหวพระธรรมเปนตวอยาง

56

การผอนอาหารฉนแตนอย ทำใหรางกายทกสวนเบา กำลงกลดนอย

ลงไมทบจต การภาวนากสะดวกและสงบไดเรวกวาธรรมดาทไมไดผอน

(สำหรบรายทถกกบจรต) การภาวนาในเวลาผอนอาหาร ใจไมคอยมท

ไดทเสยเกยวกบความสงบ ผดกบปกตทไมไดผอนซงกำลงอยในขนฝกหด

ขณะผอนอาหารเวลาเดนจงกรมกสะดวก นงสมาธกสบาย กลางคน

กลางวนภาวนามกไดผลพอๆ กน ซงตามปกตเดนจงกรมนงสมาธใน

เวลากลางคนอนเปนเวลาทธาตละเอยด มกจะดกวากลางวนอยเสมอ

สวนผชอบผอนอาหารกมลกษณะเชนเดยวกน ถาอดไปหลายวนความ

รสกหวโหยออนเพลยจะมมาก สวนจตมกละเอยดยงกวาการผอนอาหาร

อยมาก ทงดานสมาธและดานปญญามความคลองแคลวกวากน

การอดทานมกจะอดแตนอยไปหามาก คอแรกกอดเปนการทดลองด

เพยง ๒ - ๓ วนบาง ๔ - ๕ วนบาง พอเหนไดวาผลทางการภาวนาด

กขยบขนไปอกเปนครงละ ๖ - ๗ วนบาง ๘ - ๙ วนบาง ในระหวางท

กำลงอดกภาวนาไปและสงเกตจตและธาตขนธไปดวย ถาเหนวาทกสวน

ยงดกอดไปบาง ฉนบางสลบกนไป จนกลายเปนอดครงละหลายๆ วนขน

ไปเรอยๆ คอครงละ ๑๔ - ๑๕ วนบาง ๑๖ - ๑๗ วนบาง จนถงเดอนกมใน

บางราย ขณะทกำลงอดอาหารนน ถาธาตรสกออนเพลยมาก ทานกฉน

นมบางเปนบางวนระหวางทอด สำหรบรายทถกกบนสยยอมไดประโยชน

หลายอยาง คอ ความงวงเหงาหาวนอนนบแตสองคนลวงไปแลวไมคอยม

ยงหลายคนลวงไปเทาไร ความงวงไมรบกวนเลย นงอยทไหนกายกเทยง

57

ตรงอยตลอดเวลาเหมอนหวตอ ไมมอาการสปหงกงกงนใดๆ ทงสน

สตดไมคอยเผลอ นานวนไปเทาไรสตยงดไมคอยเผลอเลย จตคดเรอง

อะไรขนมาสตรทนแทบทกระยะหรอทกระยะ โดยมไดเขมงวดกวดขนวา

จะพยายามไมใหเผลอสต แตกเปนไปไดเอง

ทงนอาจเปนเพราะการอดอาหารกเพอความเพยร และตงสตเรอย

มานบแตวนเรมแรกอดกเปนได สตจงไมคอยเผลอในระยะแรกอด และ

ไมเผลอสตเวลาอดไปหลายวน การภาวนารสกวาสะดวกคลองแคลวไป

เสยทกอยาง ทงดานสมาธและปญญา เมอตองการใหจตพกลงในสมาธ

กลงไดตามใจหวง เวลาตองการพจารณาทางปญญาหลงจากจตถอนขน

มาจากสมาธแลว กเปนปญญาอยางคลองแคลวไปโดยลำดบ ไมอดอาด

เนอยนายดงทพจารณาในเวลาปกต ในอรยาบถตางๆ มสตอยกบตว

ไมคอยเผลอไปกบอะไรงายๆ พจารณาเรองราวตางๆ กรวดเรวทนใจ

และเขาใจแจมแจงไดเรวผดธรรมดา รางกายกไมคอยขดทนนเจบปวดทน

และเบาผดปกต จตกมกเหนภยไดงาย ไมคอยฝนความจรงและดอดงนก

เหมอนทเคยเปน

ผอยในขนสมาธกอยดวยความสงบในอรยาบถตางๆ ผอยในขน

ปญญากอยดวยการใครครวญไตรตรองกรองเหตกรองผลไปตามสงทมา

สมผสชนดตางๆ ไมมประมาณ จตเพลนตอการพจารณาในธรรมทงหลาย

หายเหนดเหนอยเมอยลาราวกบฉนอาหารอยโดยปกต ถารสกเมอยหว

ออนเพลยกตอเมอจตถอนออกจากสมาธ หรอจตพกจากการพจารณา

58

และเวลาออกเปลยนอรยาบถจงจะรสกตอนนน เวลาจตเขาสมาธและ

กำลงพจารณาธรรมทงหลายอย ไมรสกหวหรอออนเพลยเลย เนองจาก

จตเพลนตอสมาธและปญญา ไมสนใจกบธาตขนธ เวทนาทางกายจงเปน

เหมอนไมมในเวลานน

พอถงวนกำหนดจะฉน ระหวางจตกบขนธเกดทะเลาะไมลงรอยกน

ฝายธาตขนธกวาออนเพลยตองการอาหารเครองเยยวยาพอประทงชวต

ฝายจตกวาขณะอดอาหารภาวนาด จตใจสงบผองใส ไมกงวลวนวายกบ

สงใดๆ พอฉนแลวภาวนาไมด อมแลวคดถงแตหมอนแทนทจะคดถง

อรรถถงธรรมเหมอนเวลาอด จงไมอยากฉน เพราะเวลาฉนแลวภาวนา

ไมเปนทา แทนทกายมกำลงแลวจะด ระหวางจตกบขนธทะเลาะกน

อยางนแล เจาของตองตดสนใหอดบางอมบางนนแลด จตกไดประโยชน

กายกรจกอดทนเสยบาง ไมปรนปรอจนเกนไปซงเปนทางของสตว

เดยรจฉาน มแตกนกบนอน การอดมากกทนไมไหว กายตองแตก

การอมมากกขเกยจวงหาแตหมอน แทนทจะวงหาอรรถหาธรรมเหมอน

เวลาอด การอดอาหารมประโยชนหลายอยางดงนแล

เวลาทกำลงอดเปนเวลาทเรงความเพยรเตมทในอรยาบถตางๆ การ

หลบนอนมนอย หลบงบเดยวกพอกบความตองการของธาตโดยไมม

ความโงกงวงอกเลย สำหรบรายทถกกบจรต ทำใหเหนทนตาทงดาน

สมาธและปญญา ความหวจดจะมเฉพาะสองสามวนแรก พอเลยไป

หลายวนแลวความหวกเบาลง แตความออนเพลยคอยเพมขน จตกม

59

60

ความละเอยดแยบคายไปโดยลำดบตามวนทอด ดงนนถงวนจะฉนจง

ทำใหเสยดาย อยากจะอดตอไป แตธาตขนธรสกเตมทน ตองผอนให

เขาบาง ไมเชนนนทำงานไมตลอดสาย ธาตขนธจะทลายไปกอนกเลส

จำตองเยยวยากนไป ถาจะทำตามใจ กายคงไปไมรอดแน แตถาจะปลอย

ตามรางกายทเขาตองการ ใจกคงไมไดดมธรรมตามความมงหมายเทาท

ควรจะได

การอดอาหารไดผลประจกษทงสมาธและปญญา จงทำใหระลกถง

พระพทธองคเวลาทรงทำทกรกรยาไมเสวยพระกระยาหาร ดวยทรงมง

ความตรสรธรรมจากการทรงอดโดยถายเดยวไมทรงบำเพญเพยรทางใจ

จงไมทรงปรากฏผลในเวลานน แตพอมาเสวยขาวมธปายาสทนางสชาดา

นำไปถวายแลว ในคนวนนนเอง ซงแมเสวยแลวกตาม แตพระอาการ

ทกสวนแหงพระกายยงผองใสและเบาหววอย พอทรงเจรญอานาปานสต

อนเปนความเพยรทางใจ จงทำใหพระองคไดตรสรในราตรวนนน ผลทาง

พระกายทเกยวกบการทรงอดพระกระยาหารจงเขาใจวามสวนชวยทาง

พระทยอยบาง ไมทบใจจนเกนไปในเวลานน แมพระองคจะทรงตำหน

วาการอดอาหารมใชทางตรสรนน คงมไดหมายการอดเพอความเพยร

ทางใจดวย นาจะหมายการอดเพอตรสรลวนๆ จงผดทาง

เพราะการตรสรหรอบรรลธรรมตองหมายถงใจเปนสำคญ มไดหมาย

ถงกายแตอยางใดเลย เนองจากกเลสมอยทใจอยางเดยว มไดอยทกาย

สวนกายเปนปจจยเครองหนนกเลสใหกำเรบรนแรงไดนนมทางเปนได

61

เชน เวลาธาตมกำลงเตมท จะแสดงใหใจทอบรมมาดวยดแลวรทนทวา

ขนธกำเรบ ถามกเลสอยในใจดวยแลวกตองฉดลากกนไปใหญ ดไมดตาม

ไมทนเสยดวยและพากนจมปลกไปเลย จนโผลขนจากปลกในเวลาพอตว

แลวถงจะทราบถาสงเกต แตถาไมสงเกตกไมมทางทราบไดตลอดไป

ปลอยใหกเลสและธาตขนธพาไป แบบถงไหนถงนนแล กเลสกบกายม

สวนเกยวของกนอยางน แตลำพงขนธลวนๆ กไมเปนภยแกจตใจท

บรสทธแลว

ดงนนการอดอาหารจงมสวนดแกจตตภาวนาอยไมนอยในบางนสย

ทานจงมไดหามไมใหอดอาหารไวโดยเดดขาดทมสวนเกยวของกบการ

ภาวนาอยดวย จะเหนไดจากพระวนยบางขอทวาดวยการอดอาหารวา

ภกษทอดอาหารเพอการอวดโลก เปนอาบตทกครงทอด และทกประโยค

ทเคลอนไหวเพอการโออวด แตถาอดเพอความเพยรทางใจแลวอดเถด

เราตถาคตอนญาตดงน ทงนพระองคอาจทรงมองเหนสาระของการอด

เพอความเพยรทางใจอยบาง ซงอาจเหมาะกบจรตเปนบางราย จงทรง

อนญาต ไมทรงหามไปเสยทเดยว สวนรายทไมเกยวกบนสย แมขนอดก

คงไมเกดประโยชนเชนเดยวกบกรรมฐานทไมถกกบจรตของนกภาวนา

ฉะนน จงเปนทำนองวาลางเนอชอบลางยาเปนรายๆ ไป

เทาทสงเกตด ทานทถกจรตกบการอดอาหารรสกมมากแมปจจบนน

จงเรยนไวในทนบางพอเปนขอคด เฉพาะวดปาบานตาดซงเปนวดของผ

เขยนเองยงมพระทานชอบอดอาหารกนบอยและมมากรายดวยกน

62

แทบทงวดทผลดเปลยนกนอดเสมอมานบแตเรมสรางวดมาจนบดน ทง

แลงทงฝน ทงในพรรษาและนอกพรรษา แมทกวนนกยงมผอดอาหารอย

ในวดเชนกน พระฝรงองกฤษไมเลอกหนา ชอบอดกนทงนน โดยทานให

เหตผลวา เวลาอดอาหารแลวภาวนาดกวาไมอด จงตองอดบอยๆ ซง

เปนความสมครใจของแตละทาน มไดมการบงคบขเขญแตอยางใด พระ

ฝรงกอดอาหารเกงเหมอนพระไทยและอดไดทละหลายๆ วนจงฉนเสย

วนสองวนแลวกอดตอไปอก บางองคอดไดถง ๑๔ - ๑๕ วนกม นบวา

ทานอดทนอยมาก บางองคกอดไดราว ๙ - ๑๐ วน ทานอดไดเชนเดยว

กบพระไทยเรา

ทานบอกวาขณะอดอาหาร จตไมคอยดนรนกวดแกวง บงคบงายกวา

ปกตทไมไดอด ทงจตกสงบเยนดและสมำเสมอ ไมวอกแวกคลอนแคลน

อยางงายดาย จงทำใหอยากอดบอยๆ เพอจตจะไดกาวหนาเรวเทาทควร

ดงนจงนาสงสารและอนโมทนากบทานทอตสาหขามนำขามทะเลมาบวช

ในพระพทธศาสนา มาจำศลภาวนาดวยความอดอยากกนดาร ขาวปลา

อาหารกไมคอยฉน ทงจากบานจากเมองจากบดามารดาวงศาคณาญาต

เปนเวลานานป ไมคอยบนวาคดถงบานคดถงเมอง คดถงหมเพอนญาต

วงศพงศพนธทเคยอยอาศยใกลชดสนทสนมมาแตกอนเลย นบวาทาน

บวชมาเพอแสวงหาธรรมความเจรญจรงๆ สมเปนชาตทฉลาดมาดงเดม

ไมเคยแสดงความเยอหยงถอตวใหปรากฏเลย มแตความออนนอมถอม

ตนทกอาการทนาเลอมใส การวางตนกบพระเณรในวด ทานปฏบตไดด

63

พระฝรงทอยในวดนนแทบทกองคชอบอดอาหารกนโดยมไดชกชวน

เหนหมเพอนอดทานกถาม เมอไดความแลวทานกอดทดลองดบาง

ตอมาเลยเหนทานอดกนเรอยๆ เมอถามกตอบวาภาวนาดกวาปกต

จงชอบอดบอยเรอยมา ยงในพรรษาซงเปนเวลาวางบาง และเปนเวลา

ทานเรงความเพยรในวดนน บางวนแทบไมมพระออกบณฑบาตฉนกน

เพราะเมอไมฉนกไมจำเปนตองไป ตางองคตางอดองคละ ๔ - ๕ วนบาง

๗ - ๘ วนบาง ๑๑ - ๑๒ วนบาง ครงเดอนบาง คอนเดอนบาง จนออก

พรรษา ทงพระไทยพระเทศอดเหมอนกนและไดองคละหลายๆ วน

เหมอนกน ทวดนนในพรรษา ๗ วนประชมธรรมกนหนหนงตลอดไปจน

ออกพรรษา เพอเปนการสงเสรมความเพยรทางใจใหกาวหนาตามโอกาส

อำนวย ออกพรรษาแลวงานยงมากเกยวกบประชาชนไปหามาสเพอ

อรรถเพอธรรม ศลทานการกศลตางๆ ซงเปนนสยของคนไทยชาวพทธ

เคยปฏบตกนมาแตปยาตายาย และถอเปนจตใจของชาวพทธตลอดมา

จงนาอนโมทนาดวยเปนอยางยง เพราะกจประเภทนนอกจากจะเปน

กศลผลบญแกผบำเพญแลว ยงเปนการวางรากฐานอนดแกอนชนรนหลง

ไดเจรญรอยตามดวย

64

65

วธพจารณาทกขเวทนา

การนงสมาธภาวนานานเปนเวลาหลายชวโมง ในบางโอกาสทานกฝก

ของทานไปตามเหตการณ การนงนานรสกจะเปนความทกขทรมานมากกวา

วธอนๆ เพราะเกยวกบทกขเวทนาทโหมกนมาในขณะนน ถาสตปญญา

ไมทนกบทกขเวทนาทโหมกนมาอยางหนกหนวง แทบไมมปลงวางกาย

วางใจลงไดเวลานน ยอมจะฝนทนนงตอไปมได บลลงกสมาธทขดไวดวย

ดในเวลาปกต นาจะแตกจากกนในไมกชวโมงอยางไมเปนขบวน เพราะ

ความเจบปวดรวดราวเปนไปทกอวยวะนอยใหญ หลงมอ หลงเทา

ราวกบถกไฟเผา ทำใหรอนกระวนกระวายทงกายทงใจ สวนภายใน

รางกายเปนเสมอนกระดกทกทอนทตอกน จะแตกกระเดนออกคนละชน

ละอน เพราะความเจบปวดระบมไปทวรางกาย

นอกนนใจยงแสดงความระสำระสายไปดวย เพราะกลวตวจะตายใน

ขณะนนจนได ทำใหหวนไปทวรางกายและจตใจกลวจะทนตอไปไมไหว

ทกขเวทนาทแสดงขนในเวลานน กอนจะถงเวทนาใหญทสำคญกวาเพอน

มถงสามวาระ ลวนแตเกดขนแลวตงอยนานๆ กวาจะสงบลงลำพงตวเอง

โดยไมมการกำจดตานทานดวยวธตางๆ อยางใด พอสงบลงไปสกพกกเรม

ขนมาอก ทำนองนถงสามครง แตละครงเวทนาเหลานตองตงอยและ

ซาบซานไปตามสรรพางครางกายนอยใหญเปนเวลานานคอยสงบลง

66

จนถงวาระทสซงเปนวาระของทกขเวทนาใหญ หรอกองทพกองทกขใหญ

เขามาถง บลลงกทนงขดสมาธอยเวลานน นบแตกองทพกองทกขใหญ

เขาถงตวแลวเทานน รางกายทกสวนเปนเหมอนกองเพลงทงกองเอาเลย

ขางนอกกายเหมอนถกไฟลน ขางในกายเหมอนถกทบตดวยคอนและทม

แทงดวยเหลกอนแหลมคม ปรากฏวาระบมไปหมดทงรางราวกบจะแตก

ทลายจากกนเปนผยผงไปคนละทศละทางในขณะนน เพราะอำนาจ

ความทกขทรมานเผาผลาญอยรอบดาน

ทกขเวทนาใหญนนบแตขณะทกาวเขามาถงกายแลว ไมมเวลาขยบขยาย

ตวออกพอไดรบความผอนคลายทางกายบางเลย มแตบบขยทบตใหแหลกไป

ทาเดยว ตอนนแมจตจะกำลงพจารณากบธรรมแขนงใดอยกจำตองถอยทพ

กลบ ยอนสตปญญาและกำลงทกดานเขามาพจารณาทดทานกนอยางเอา

จรงเอาจง มฉะนนรางกายจตใจจะกลายเปนทะเลไฟไปเสยหมด เพราะ

ทกขเวทนากลาสาหสกำลงเหยยบยำทำลายกาย และยงเขยาใจใหสน

สะเทอนไปดวยความกลวตายวาจะสไมไหว เพราะกายทงรางกลายเปนไฟ

ทงกองในตวเรา ไมมสวนใดอยเยนใจไดโดยไมถกความกระทบกระเทอนจาก

ทกขเวทนาประเภทน

นบแตขณะเรมนงจนถงขนเวทนาใหญเกดขน ถาผยงไมเคยประสบ

มากอนกนาจะไมทราบวาอนไหนเปนเวทนาเลก อนไหนเปนเวทนาใหญ

กลวจะเรมเหมาไปแตเวทนาเลกซงเปนเพยงลกหลานของมนเทานน วา

เปนเวทนาใหญไปเสยหมด ทงทเวทนาใหญยงไมตนนอนกเปนได แตถา

67

ผเคยประสบมาแลว กทราบไดทนทวาเปนเวทนาอะไร เพราะเวทนาใหญ

จะเรมปรากฏตวนบแตหา หก ชวโมงลวงไปแลว กอนหนานมแตเวทนา

เลกซงเปรยบกบลกๆ หลานๆ เทานนมาเยยมหยอกเลนพอใหรำคาญ

สำหรบผยงไมเคยนงนานและไมเคยพบมากอน นาจะเรมโดนทงลก

หลานทงปยาตายายของทกขเวทนาแตขนแรก คอ สองสามชวโมงแรก

และใหเกดความทกขกระวนกระวายแตบดนเปนตนไป ถาสตปญญา

แกไขเหตการณไมทน อาจจะทนนงตอไปไมไหว ทงอาจจะรอบลลงก

สมาธเสยแตระยะนงไดเพยงสองสามชวโมงแรกกได ทงทเวทนาใหญยง

ไมปรากฏเลย แตจะเหมาเอาวาตนไดเผชญกบเวทนาใหญจนทนไมไหว

เสยแลว ความจรงยงไมถงขนแตกหกกนเลย

เฉพาะผเคยนงสมาธภาวนาและเคยมความสงบจตมาพอประมาณ

ตลอดการนงกไดนานพอสมควร ราวสอง สาม สชวโมงเปนประจำ

ความเพยรในเวลาหนงๆ ยอมทราบทกขเวทนาตางๆ ไดพอประมาณ

ทกขเวทนาเลกทเกดขน สอง สาม วาระแลวสงบลงไปเองนน ถายงไม

เคยเจอเวทนาใหญมากอน กนาจะเรยกวาเปนเวทนาใหญไดเหมอนกน

แตพอเจอเวทนาใหญจรงๆ แลว เวทนาเหลานนเลยกลายเปนเรองเลกไป

เพราะความรนแรงระหวางเวทนาทงสองนผดกนอยมาก ราวชางกบแมว

นนแล เวทนาใหญเมอเกดขนเตมทแลว อวยวะสวนตางๆ ปรากฏวาเจบ

ปวดรวดราวและระบมไปหมด ราวกบจะแตกทลายลงเขาในขณะนน

จรงๆ ความออกรอนตามหลงมอหลงเทารนแรงมาก เหมอนมคนมากอ

68

ไฟหงตมแกงอะไรๆ ในทนน กระดกในอวยวะสวนตางๆ เหมอนมคน

เอาคอนมาทบตใหแตกใหหกไปในขณะนน เพราะความเจบปวดแสบ

รอนสาหส จนไมมทปลงวางรางกายจตใจลงไดเลย ปรากฏเปนกองเพลง

ไปทงราง

สงทจะสามารถตานทานกนไดเวลานน มแตสตปญญาศรทธาความเพยร

มความอดความทนเปนเครองหนนหลง ไมยอมถอยทพกลบแพขาศกท

กำลงโหมกนมาอยางเตมท ราวกบจะบดใหแหลกละเอยดเปนผยผงไปใน

เวลานน ไมยอมปลอยใหชวตลมหายใจสบตอกนไปไดอกเลย ขณะท

กำลงเขาตาจนนน จตจะหาทางออกดวยวธอนใดไมไดทงสน นอกจาก

ตองปกหลกตอสกนดวยสตปญญาอยางถงเปนถงตาย เพอความจรงใน

กายในจตทควรรควรเหนจากความเพยรเทานน ความอยากใหเวทนา

หายและความคดทอใจวาจะทนสไปไมไหวเปนตน นคอสมทยเครองสงเสรม

ทกขใหมกำลงกลายงขน จะปลอยใหคดขนมาในขณะนนไมไดเดดขาด

ถาไมอยากลมละลายแบบไมเปนทา มสตกบปญญาเทานนทตองผลตขน

มาดวยอบายตางๆ เพอใหทนกบเวทนาในเวลานน โดยแยกแยะกาย

เวทนา จต ออกทดสอบเทยบเคยงกนดจนทราบความจรงของแตละสง

อยางชดเจนดวยปญญา

69

การแยกแยะกายควรถอเอาจดสำคญทวาเปนทกข มากกวาทอนใด

ออกพจารณา เชนกระดกขาหรอกระดกเขาเปนทกขมาก กกำหนดจตตง

สตพจารณาปญญาลงในจดนนวา กระดกนเปนทกขหรอทกขเปนกระดก

กนแน ถากระดกเปนทกขจรงดงทเขาใจ เวลาทกขดบไปแลว ทำไม

กระดกจงไมดบไปดวยทกขเลา ถาเปนอนเดยวกนดงทเขาใจ สงทงสอง

ตองดบไปดวยกนจงจะถกกบหลกความจรง อนง เวลาคนตายและหมด

ทกขในรางกายไปแลว กระดกยงมอย ขณะนำไปเผาไฟ กระดกแสดง

อาการเปนทกขอยางไรใหปรากฏหรอไม ถาไมแสดงทกขคอความเจบ

ปวดรวดราวใหปรากฏเลย กระทงถกไฟเผาจนกลายเปนเถาเปนถานไป

เชนนน การไปเหมาเอาดวยความสำคญวากระดกเปนทกขทงทกระดก

มไดเปนทกขดงเขาใจนน จะไมอบอายกระดกและอวยวะสวนตางๆ ทม

ลกษณะเชนเดยวกน ซงมไดเปนตวทกขตามคำกลาวหาบางหรอ

และถาทกขเปนกระดกจรงๆ กระดกมมาแตวนเกดจนถงบดน แตทกขทำไมจงมขนเฉพาะกาล เชนเรมมขนในขณะนงสมาธนเทานน ทำไมจงไมมทกขตดทกขตอกนมาเชนเดยวกบกระดกทมตอเนองกนมาแตเรมแรกเกดเลา เมอเปนเชนน จะถอวากระดกเปนทกข หรอทกขเปน กระดกกตองเปนความเหนผด เปนความถอผดจากความจรง ซงเปนทนาอบอายความจรงอยางยง ทมไดเปนไปตามความสำคญมนหมายใดๆ เลย

70

ขณะทกำลงคลคลายแยกแยะกระดกกบเวทนาเพอทราบความจรงนน จตและสตปญญาตองจดจอและทำหนาทดวยความสนใจกบงานนนจรงๆ จะสงจตไปอนไมได ตองหมนตวอยกบกจทกำลงพจารณา และพจารณายอนหนายอนหลงจนเปนทเขาใจประจกษ จะพจารณากเทยวไมสำคญ แตพจารณาจนเขาใจ อนเปนจดมงหมายของงานน เมอเขาใจชดเพยงสวนใดสวนหนงแลว จตยอมซมซาบไปในอวยวะอนๆ ซงมลกษณะเหมอนกนไปเอง

อนดบตอไป ในเวลาเดยวกนกแยกเวทนากบจตออกทดสอบเทยบเคยงกนดดวยสตปญญาอยางละเอยดถถวน เชนเดยวกบการแยกกายกบเวทนาออกพจารณา โดยตงปญหาถามตวเองวา จตเปนเวทนาหรอเวทนาเปนจตอยางไรกนแน ถาจตเปนเวทนาจรงดงความสำคญ เวลาทกขเวทนาดบไปทำไมจตจงมไดดบไปดวยเลา และถาเวทนามาเปนจต เมอจตมอยตราบใด ทกขเวทนานตองมอยตราบนนจะดบไปไมได

71

แตแลวทกขเวทนาทำไมจงมเกดๆ ดบๆ ทงทจตทรงความรความเปนจตอยตลอดเวลา อกาลโก มไดดบไปดวยเวทนา เมอเปนเชนนจะถอวาจตกบเวทนาเปนอนเดยวกนนน ไมฝนความจรงและไมอบอายความจรงบางหรอ ทคดกลนความจรงใหกลายเปนของปลอมไปตามความรความเหนแบบปาๆ เถอนๆ เชนนน

การแยกแยะ ไมวาแยกแยะกายกบเวทนา หรอแยกแยะจตกบเวทนา สต

กบปญญาตองหมนตวอยในวงงานททำ จะสงออกไปอนไมได เวลานน

ทกขเวทนาแสดงตวมากเพยงไร สตปญญายงพจารณาไมหยดหยอน เพอ

ความรจรงในสงทประสงคอยากรอยากเหนอยากเขาใจ เวทนาจะกำเรบ

หรอลดตวลงหรอวาจะดบไป กใหรประจกษในวงการพจารณาเปนสำคญ

ขอสำคญอยาตงความหวงใหทกขดบไป โดยทพจารณายงไมเขาใจความจรง

ของกาย ของเวทนา และของจต วาตางอนตางเปนความจรงของตนอยางไร

กนแน พจารณาจนเขาใจทงกายทงเวทนาทงจต เมอเขาใจดวยสตปญญา

จรงๆ แลว กายกสกแตวากาย ไมไดนยมวาตนเปนทกขเปนเวทนา เวทนาก

สกแตวาเวทนาอยเทานน ไมนยมวาตนเปนกายเปนจต แมจตกสกแตวาเปน

จตอยเทานน ไมนยมวาตนเปนกายเปนเวทนา ดงทเคยสำคญแบบสมๆ

เดาๆ มาแตเวลาทยงมไดพจารณาใหเขาใจ

พอสตปญญาพจารณารอบแลว ทกขเวทนาทงหลายกดบลงในขณะนน

ไมกำเรบตอไป จตกรวมลงอยางสนทชนดไมรบรกนเลย อกประการหนง

แมจตจะไมรวมลงถงขนดบสนท แตกมไดรบความกระทบกระเทอนจาก

72

เวทนา คอกายกจรง เวทนากจรง จตกจรง ตางอนตางจรง ตางอนตาง

อยตามความจรงของตน ขณะทตางอนตางจรงนนจะไดเหนความ

อศจรรยของจต และเหนความอาจหาญของจตวา สามารถแยกตนออก

จากเวทนาทงหลายไดอยางอศจรรยเกนคาด นอกจากนนยงเกดความ

อาจหาญตอความเปนความตายทขวางหนาอยอยางไมสะทกสะทานใดๆ

อกดวย เนองจากไดเหนหนาตาเวทนา ทเคยหลอกลวงใหกลวเปนกลว

ตายอยางประจกษใจแลวในขณะนน คราวตอไป แมเวทนาจะแสดงความ

กลาสาหสมากมายขนาดใด ใจกสามารถพจารณาไดทำนองทเคย

พจารณาและเขาใจมาแลว การรเหนอยางนแลคอการรเหนสจธรรม

ดวยสตปญญาแท แมจะมใชรเหนขนเดดขาดฟาดกเลสใหจมไปโดย

สนเชงกตาม แตกเลสจะจมมดหวไมมฟนได กตองอาศยวธนเปนเครอง

ดำเนนในวาระตอไป

ทานผใดกลาหาญตอสกบทกขเวทนาดวยการพจารณาตามวธน

ไมยอมถอยทพพบบลลงกแบบสนทา ทานผนนตองกำชยชนะจากวธน

โดยไมมทางสงสย ทงยงจะเหนรอยพระบาททพระศาสดากบพระสาวก

เสดจไปอยางสดๆ รอนๆ โดยลำดบและอาจลมคำวา พระองค

ปรนพพานไปได ๒๕๐๐ ปเศษแลว ซงแสนนานกได เพราะความจรงกบ

ศาสดาเปนอนเดยวกน ศาสดาแทมใชกาลสถานทบคคล พอจะเปลยน

แปลงหางเหนวา ไกลกนลบลบกบเราตง ๒๕๐๐ ปเศษ แตควรทราบวา

ความจรงอยทใด ศาสดากอยทนน เพราะธรรมเกดจากความจรงท

พจารณารเหนอยางเตมภม ไมนอกเหนอไปจากน

73

74

ดงนนทานทสามารถพจารณาทกขเวทนาจนถงความจรงของกาย

ของเวทนา ของจต ยอมเหนธรรมอยางประจกษโดยลำดบ ซงไมนยม

กาลสถานทเปนเครองพสจนตดสนเลย ดงธรรมแสดงไววา ดกอน

อานนท ถาการปฏบตธรรมสมควรแกธรรมยงมอย พระอรหนตยอมไม

สญจากโลกดงน ซงเปนพระโอวาททตรสเพงสนพระกระแสเสยงไปเมอ

สกครนเทานน เพราะธรรมของจรงยอมไมขนกบเวลานาทอะไรเลย

แตจรงอยอยางสมำเสมอ ไมมอะไรจะยงใหญกวาความจรงในโลกทงสาม

การอธบายวธพจารณาทกขเวทนานเปนเพยงโดยยอ พอเปนคตแก

ทานผมนสยในทางเปนนกตอสเพอกภพชาต ประหยดความเกดตาย ไม

ปลอยใหเรยราดสาดกระจายไปตามภมกำเนดตางๆ ไมมทสนสด เพอ

ทรงวมตตหลดพนไมกงวลกบกองทกขนอยใหญทงหลายอกตอไปเปน

เวลานาน ซงแสนนารำคาญและกงวลใจนกหนา ไดนำไปพจารณาเพอ

หาทางออก โดยอาศยกองทกขในขนธเปนหนลบสตปญญาใหคมกลา

ตามแตอบายจะพลกแพลงแกไขตนดวยวธตางๆ ซงมมากมายเหลอทจะ

นำกลาวไดละเอยดทวถง เพราะการพจารณาธรรมทงหลายเปนเทคนค

ของแตละรายจะผลตมาใชเพอเปลองตน

ใครเปนนกใครครวญไตรตรอง ผนนจะเจอทางออกจากกองทกขใน

เรอนจำแหงวฏสงสาร มพระนพพานเปนทสถต มความสงบสขเปน

นจนรนดร แตใครกลวทกขไมยอมพจารณา กเทากบสงวนหวหนามทฝง

จมอยในฝาเทาไวใหกำเรบเปนหนองและทำความเจบปวดแสบรอน

75

นอนครางไปนาน และอาจทำความกำเรบจนเทาเสยใชการอะไรไมได

กลายเปนคนพการงอยเปลยเสยอวยวะไปได สวนผเหนภยรบถอดถอน

หนามออกเสย แมจะเจบปวดเพยงไรในขณะนนกยอมทนเอา แผลกนบ

วนจะหาย ความเจบปวดกไมทรมานไปนาน และมวนจะหายกลายเปน

ผหมดทกขกงวลในวนขางหนา เพราะกลาเผชญทกขเพอนำสขมาสตน

ทานผนนบวาสรางความเปนสรมงคลแกตนโดยถกทาง ทานทกลาหาญ

ตอสพจารณาทกขเวทนาในขนธกเชนกน แมทกขจะมมากนอยกสามารถ

พจารณาจนรทวถงความจรงทกสวน ไมสงวนไวเพอกอไฟเผาตนไปนาน

คำวา “นพพาน” จะเปนสมบตอนพงพอใจในวนหนงแนนอน หนไมพน

ทานวาทกขควรกำหนดรนน กำหนดจนรประจกษใจจรงๆ ดงทอธ

บายมานแล ชอวากำหนดร และละสจจะทงสองคอ ทกขกบสมทย ดวย

มรรคคอสตกบปญญาททำงานถอดถอนกเลสไปพรอมๆ ในขณะเดยวกน

ทานวาทกขควรกำหนดร สมทยควรละนน ถาไมนำสตกบปญญาซงเปน

องคของมรรคมากำหนดรและละถอนแลว จะเอาอะไรมารและมาละถอน

นโรธความดบกเลสกองทกขทงหลายจงจะมทางดบทกขได จำตองนำสต

กบปญญามาทำงานดวย ในขณะเดยวกนทกขกจะดบไปโดยลำดบจนดบ

สนทดวยอำนาจของมรรค จงเปนทางแสดงออกได

การเกยวโยงกนระหวางสจธรรมทงสจงแยกกนไมออก ตองทำงาน

เกยวเนองกนเหมอนลกโซตลอดไปแตตนจนอวสาน สตปญญาทเปนองค

ของมรรคมกำลงมากเพยงไร กเลสชนดตางๆ กยอมออนกำลงลงเพยงนน

76

แมนโรธความดบแหงกเลสกองทกขทงหลาย ยอมคอยๆ ดบไปตามกำลง

ของมรรค จนไมมกเลสกองทกขเหลอหลออยภายใน กลายเปนความ

บรสทธขนมาลวนๆ โดยไมตองไปหามาจากทไหน แตมอยทใจดวงหมด

กเลสโดยสนเชงแลวนนแล คำวาพทธะแทกหมายอนน ธรรมะแทกหมาย

อนน สงฆะแทกหมายความบรสทธน คำวาธรรมคออะไรกคออนนแลท

เปนธรรมแท ซงโลกกราบไหวใฝฝนมานาน

ทานผประสงคอยากพบอยากเหนธรรมแทคออะไรอยางถงใจ จงไม

ควรมองขามการอบรมใจดวงพรอมทจะเปนธรรมทงแทงอยทกเวลาน

การแปลชอของธรรมวาคออะไร จะแปลจนจรดขอบฝงมหาสมทรทะเลก

ไมมวนหายสงสยได แปลไปกวางขวางเทาไร ความสงสยไมมทางสนสด

ยตลงได เชนเดยวกบคนไมเคยเหนเพชรนลจนดา แมจะถายภาพมาดจน

77

กองเทาภเขา กเปนเพยงภาพของเพชรนลจนดาอยเทานน มใชตวจรง

ของเพชรนลแท พอจะทำความสงสยใหหายไดดวยการดภาพนนเลย แต

จะทำใหหายสงสยไดดวยการเหนเพชรนลอนแทจรง ฉะนนธรรมจงเปน

ธรรมชาตลกลบเมอยงคนไมพบ แมจะอานธรรมเรยนธรรมไดมากมาย

เพยงไร กเทากบการถายภาพเพชรนลจนดามาใหคนไมเคยพบเคยเหน

ดกนนนแล จะไมสามารถตดความสงสยไดเลย

การตดความสงสยในธรรมวาคออะไรเปนตนไดนน จงควรเรยนเรอง

ของใจซงเปนเรองของธรรมโดยตรง เรยนรมากเพยงไรยอมจะทราบเรอง

ตวของธรรมมากเพยงนน จนทราบธรรมโดยตลอดทวถงภายในใจตวเอง

เมอทราบประจกษกบใจโดยสมบรณแลว ยอมสนสงสยลงในทนททนใด

และสนสงสยตลอดกาล คำวาธรรมคออะไร กคอสงทรๆ เหนๆ อยกบ

ใจนเอง จะเปนอะไรอนมาจากไหน แตทงทรอยอยางเตมใจ เวลาจะ

อธบายใหถกตองตามความจรงของธรรมแทนน ไมมทางอธบายไดเลย

เพยงเปรยบๆ เปรยๆ ไปอยางนนเอง เหมอนเวลาเกดคนภายในลำคอ

ขนมา ไมทราบจะเกาอยางไรใหถกกบจดทคนนนได เกาเทาไรกเกาไดแต

ภายนอก สวนภายในทคนจรงๆ เกาไมได เกาไมถก ทงทรจดทคนอย

อยางเตมใจฉะนน

ดงนนคำวาธรรมจงเปนธรรมชาตละเอยดสขมมากในความรสกทวๆ ไป

และมผสงสยไตถามกนยงตลอดมา แตกไมมทานผใดสามารถอธบายให

เปนทเขาใจพอหายสงสยไดตลอดมา และยงแนใจวาตลอดไปอกเชนกน

78

ทานนกปฏบตททรมานตนดวยความเดดๆ เผดๆ รอนๆ เชน การนง

ตอสทกขเวทนาดวยสตปญญาไมทอถอย มกเจอธรรมดวงทแปลยากๆ

อธบายยากๆ เรวกวาธรรมดาทควรจะเปน โดยมากครอาจารยทไดธรรม

เดดๆ จงๆ มาสอนหมชน ทานมกไดดวยวธดงกลาวเปนสวนมาก มาก

กวาไดโดยทางธรรมดาทคอยเปนคอยไป แมเวลามาสอนผอนกมกจะ

สอนตามนสยททานเคยฝกอบรมมา คอสอนชนดเผดๆ รอนๆ ทงกรยา

อาการและสมเสยงอรรถธรรม มนกลมกลนกนไปในขณะเดยวกน

ดงทานอาจารยมนเปนตวอยาง แตผตงใจตออรรถธรรมจรงๆ ฟงแลว

ถงใจ ไดผลผดธรรมดาอยมาก

ผเขยนเปนคนปามนสยหยาบมาดงเดม จงชอบการแสดงแบบนนมา

ประจำนสยไมจดจาง กเลสคงยงหยาบอยมากจงชอบของแขงๆ ตเอาๆ

ใจรสกหมอบงายไมกลาลำพองผยองตวยวยนก เหมอนทเคยเกงกาจ

ฉลาดกวาครตอนทยงไมเคยพบของแขงของคมสบเขก ทานอาจารยมน

ทานรนสยคนเกงไมไดเรองไดราว จงมกมอบแตเครองดดสนดาน

เจาบอนนใหเสมอมา แทนทจะยนผลไมลกหอมหวานให เมอถกยาขนาน

สำคญๆ หนกๆ เขา เพยงไดยนเสยงและไดยนชอทานเทานน เจาบอนน

วงหาทหมอบหลบซอนเรวยงกวาลง ซงเปนเรองทดเยยมและเหมาะสม

เสยเหลอเกน แมทกวนนเจาบอนนยงกลวทานอย เลยไมหาญโดดกงนน

กงนอยางโลดโผนนก เพยงระลกถงทานกหมอบราบทนท

79

80

81

ปญหาทเกดขนในวงสมาธกบวงปญญาตางกน

คำวาปญหาเปนคำกลางๆ ยงไมบงชดลงไปวาปญหาอะไรบาง

เกดขนมาไดอยางไร และเกดขนในระยะใดบาง จงขอชแจงไวพอเปน

แนวทางสำหรบทานทเปนนกจตตภาวนาเพอเปนขอคด เวลาปรากฏกบ

ตวเองจะพอมทางแกไข โดยอาศยยดหลกทอธบายไวเปนแนวทาง

ทดสอบแกไข ปญหาทเกดในวงสมาธ มกจะเกดแกรายทจตสงบลง แลว

ถอยออกไปรสงตางๆ ทมาเกยวของไมมประมาณ เพอตดปญหาความ

ยงยากเกนภมแหงขนเรมแรกของตนทเรมฝกหด ควรยอนจตเขาสภายใน

องคสมาธเสย ไมตามวนจฉยใครครวญสงทมาปรากฏนนๆ ตอไป

ขณะจตเขาสความสงบ ควรมสตระวงใหจตอยกบความสงบนน

ไมยอมใหความผลกดนพาจตออกสภายนอก เชน พาเหาะเหนเดนฟา

เทยวชมนรกสวรรควมาน หรอความคะนองในสมาธ คดอยากดจตของ

ผอนในขณะทจตสงบ เหลานเปนเครองเขยากอกวนจตใหกระเพอมตว

ออกสอารมณ ควรใหจตเปนสขสงบอารมณอยในองคสมาธ คอความ

สงบในเวลานน จะไดชมความสขอยางบรสทธใจ ไมมอะไรรบกวนชวนให

ยงและเกดปญหาขนมาโดยไมมประโยชน เพราะยงมใชกาลเวลาและ

ฐานะทควรจะรและไดรบประโยชนจากปญหานนๆ

82

เรองบาปบญมจรง นรกมจรง สวรรคมจรง นพพานมจรงหรอไม

เหลานลวนเปนปญหาใจแตก หรอโลกภายในใจแตก จงควรสรางสมาธ

สรางปญญา อนเปนทางรบญรบาป รนรกรสวรรค และรนพพานให

มนคง สงเหลานจะไมพนวสยของใจทขดเกลาดวยด หรอขดเกลาดแลว

ไปได ตองรประจกษยงกวาการคาดคดซงเปนปญหาทำลายหวใจเปน

ไหนๆ และควรทราบวา ทานทมาชแจงบาปบญ นรก สวรรค นพพาน ให

พวกเราดนเดาจนหวเสยไปตามๆ กน แบบเดกขนบนบานโดดชชพดวย

รมกนแดดกนฝน สงทไดรบคอขาหกสลบเหมอดไปพกหนง นนทานร

ดวยหลกใจหลกธรรมเปนเครองพาใหรใหเหน ทานจงรไดชด พดไดชด

ชแจงไดชด ไมผดพลาดจากความจรง

แมสงนนจะมจรงจากความรความเหนจรงทาน แตพวกเรายงดนเดา

ไมถก สงทถกอยางปฏเสธไมไดกคอความเหลวไหลไรสาระ และคำ

ปฏเสธวาสงเหลานนไมม แลวกสรางกรรมพอกพนทบถมตวเองจนหาบ

ขนไปไมไหว แมเชนนนกยงกลาดนเดาและปฏเสธตอไปอก ดวยความ

ลบคลำกำมอวาตายแลวกสญเทานน ไมมอะไรมาคอยรบผลแหงกรรม

เหลานสบตอไปอก โดยมไดคำนงวาโลกทเกดมาบนวาทกขกนนน

ถาเสยงบนใหความทกขทรมานททบถมจนหาทางออกมได ดงเหมอน

เสยงฟาเสยงระเบดแลว โลกนคงตบแตกหวใจวายตายฉบหายปนป

กนไปหมด เพราะเสยงระเบดแหงความบนดงสนนแผดเผาทวโลกธาต

ไมมกาลสถานทพอใหหายใจไดบางเลย แมตางคนตางบนใหกบทกขทอย

83

บนหวใจของตวดวยกน ยงไมทราบวากรรมมและกรรมใหผลมาตลอด

สายแตอดต ปจจบน ตลอดอนาคตไมมสนสด แลวกยากจะหากรรมดชว

ใหเจอไดในนรกสวรรควมานหลงไหนกน

ผเขยนกอยในแดนแหงทกขดวยกน จงไมมปญญาจะแนะบอกวธให

เหนกรรมและผลของกรรม ตลอดสถานทอยของผมกรรมทตองรบเสวยได

นอกจากจะบอกวาตวทกขอยทไหน ตวกรรมกอยทนนเทานน ใครสนทกข

ผนนกสนกรรม ดงพระพทธเจาและสาวกทงหลายททรงสนทกขไปแลว

กรรมจงไมมอำนาจตามบงคบใหทรงรบเสวยไดเชนโลกจอมบนทงหลาย

ทกลาวมาเกยวกบการคดเรองนรกสวรรคเปนตน นนคอตนปญหา

ทำลายจตใจ ควรระวงอยาดวนใหเกดขน แตพยายามทำใจใหรแจงแทง

ตลอดสงปกปดกำบงทงหลาย หากจะรไปเองปดไมอย ตองรแนนอน

สงมอยเหลานนไมปดบงตวเอง นอกจากโลกปดบงตวเองไมมอะไรมา

ปดบง โลกมจกษคอตาในเปดเผยกเหนเอง สมาธจตอาจใหเกดปญหาได

หลายทาง แตปญญาคอฝงหรอทำนบกนนน ปญหาทกชนดพนไปไมได

ถานำมาใชตองเหนผลทนตา แตการเรมแรกปฏบตไมควรวตกใหเกด

ปญหาสลบซบซอนกอนปญหาจะเกดดงทกลาวมา ปกตธรรมดาถาจตม

ความสนใจอยเฉพาะบทธรรมทบรกรรมและรวมสงบตวลงอยดวยความ

สงบสขเทานน กไมคอยเกดมปญหาตางๆ มารบกวนใหจตฟงซาน

สำคญทชอบคดไมมเหตผลจงมกกอความกงวลใสตนอยเสมอ ปญหาทาง

สมาธมมาก แตขอยตไวเพยงนเพออธบายปญหาทางปญญาตอไป

84

แตกอนจะอธบายปญหาทางดานปญญา จะขอเลาเรองผลของปญหา

ทางสมาธทอบรมดแลวใหทานฟงพอเปนคตตอไป เพราะภมสมาธและ

ปญหาตางๆ ทเกดจากสมาธของรายทมจตผาดโผน เมอฝกอบรม

ถกทางแลว ยอมใชทำประโยชนไดลกซงและกวางขวางผดธรรมดา ดงท

เคยทราบจากประวตทานอาจารยมน เปนตน ซงเปนอาจารยทมจต

ผาดโผนในขนฝกทรมาน และเปนจตอาชาไนยหลงจากทานฝกดแลว

แตทจะเลาตอไปน เปนผหญงซงเคยเปนลกศษยทไดรบการอบรมมาจาก

ทานในขนตน ขณะนหญงคนนนเปนอบาสกานงขาวหมขาวแลวและยงม

ชวตอย จตของแกมนสยผาดโผนคลายคลงกบทานอาจารยมนอยหลายแขนง

ซงพอจะนำมาลงไวเปนขอคดแกทานนกปฏบตไดพจารณาหาสาระเทาท

ควรเปนได

สมยแกยงเปนสาว ทานอาจารยมนเคยไปจำพรรษาอยทบานแกหนง

พรรษา พรอมพระเณรเปนจำนวนมาก ทราบวานบแตตงบานนนมาเพง

มพระมาอยจำพรรษาราว ๔๐ - ๕๐ องค คราวนนเอง พระเถรานเถระท

มอายพรรษามากซงเปนลกศษยทานกมมาจำพรรษาดวยหลายองค

องคทมความรทางปรจตตวชชา รวาระจตของคนอนกม และทำหนาท

ชวยดกจบพระทชอบขโมยเกงๆ (จตพระทชอบขโมยคดออกนอกลนอกทาง)

อกดวย คอกอนทานจะแสดงธรรมอบรมพระในเวลากลางคน บางครง

ทานสงพระองคทมความสามารถในทางปรจตตวชชานนวา วนนทานชวย

ผมปราบขโมยหนอยนะ ขณะเทศนผมไมคอยมโอกาสดกจบขโมยเหลาน

85

86

แมจบไดกไมถนดดงทคอยซมดกจบอยทประต (คอยกำหนดจตดกจบจต

ทคดตางๆ ของผอนอยโดยเฉพาะ ไมมงานอนเขามาแทรก) เนองจากผม

ทำหนาทแสดงธรรมไมมเวลาคดอยางอน กวาจะยอนจตมาตรวจจบ

ขโมยกรบไปกวานเอาอะไรแลวรบกลบมาเสยกอน เรองจงมกจะเยนไป

ไมไดคาหนงคาเขา จงขอใหทานชวยจบใหไดคาหนงคาเขาใหหนอย

ขโมยพวกนเกงนก คอยดอมออกเวลาเรามธระจำเปน คอยดกเอาตว

เกงๆ ทฉลาดใหได

พอสงเสรจกเรมแสดงธรรมตอไปโดยไมสนใจกบอะไรอก สกประเดยว

ขโมยกดอมออกเทยวเพนพานตามเคย และกไดยนเสยงทานองคทำ

หนาทปราบทกขนในเวลาตอมาวา... ทาน คดอะไรอยางนน ทานอาจารย

หยดเทศนชวคราว และชวยเสรมการปราบของทานองคนนวา มนตอง

อยางนนจงจะทนกบพวกพรรคนทแสนรวดเรว แลวกแสดงธรรมตอไป

สกครตอมาขโมยรายใหมกโผลออกมาอก ทานองคปราบกทกอกวา

ทาน... คดอะไรอยางนนละ จงกำหนดจตใหอยกบตวซ อยาสงจตออกไป

คดเรองตางๆ อยางนนมนผด ขโมยกลบกลวทานและเขดหลาบไมกลา

ออกเทยวเพนพานเหมอนแตกอน

ทานทกไมกรายโจรผรายกสงบลงเหนกบตา แตบางรายกลบกลว

ทานมากทงในขณะนนและวาระตอไป ไมกลาสงจตออกเทยวนกเหมอน

แตกอน นทานสงใหทำเปนครงคราว สวนจะมความหมายอยางไรบาง

นนพวกเราทราบไมได เพราะทานไมบอก แมองคทเคยชวยทาน ถาทาน

87

ไมสงกทำเปนเหมอนไมรไมเหน ราวกบวาไมรอะไร แตพระเณรกกลว

ทานมากรองทานอาจารยลงมา นเขยนออกนอกลนอกทางยงกวาขโมย

พระเสยอก จงขอยอนกลบเขารอยเดมทวางแนวเอาไว

หญงสาวคนนน กอนทจะเรมฝกหดภาวนากเนองจากทานอาจารย

ไปจำพรรษาทนน และแกกเคยไปวดกบชาวบานอยเสมอ ทานจงสงให

ทำภาวนาและแนะวธใหไปทำทบาน ไดผลอยางไรใหออกไปเลาใหทาน

ฟงเพอทานจะไดอธบายตอให ตอนบวชเปนชแลวแกเลาใหผเขยนฟงวา

พอทานสงแลวสงอกหลายครงหลายหนใหทำภาวนา แกจงคดสะดดใจวา

ชะรอยเราจะพอมวาสนาอยบางกระมง ทานอาจารยจงมกเมตตาเราเปน

พเศษเสมอมา ถาไมมอะไรดอยบาง ทานจะมาสนใจอะไรกบเราทเปน

เพยงเดกกลางบานคนหนง ซงเทยบกบหมาตวหนงเราดๆ นเอง ไมม

อะไรดยงกวานน ตอไปนเราควรทำภาวนาตามวธททานเมตตาแนะนำ

แกเลาวา ทานแนะใหภาวนาพทโธ

กลางคนวนหนง พอทานอาหารเยนเสรจแลวกเตรยมเขาหองนอนแต

หวคำ ความมงหมายจะเขาททำภาวนาอยางเอาจรงเอาจงตามคำทานสง

พอไหวพระเสรจกเรมเขาทภาวนาตามวธททานแนะ พอเรมบรกรรม

ภาวนาพทโธๆ ไปไดราว ๑๕ นาท จตกสงบรวมลงไป แตแกเองไมทราบ

วาจตของตวรวมเพราะไมเคยเหนไมเคยเปนมากอน เพงมาเปนเอาวนนน

ขณะทจตรวมลงนนเหมอนตวเองตกลงไปกนบอลก พบเดยวแลวหาย

เงยบไปพกหนง จากนนปรากฏวาตวแกเองตายจรงๆ คอภาพตวแกเอง

88

มาตายอยตอหนา มองเหนไดชดเจนวาเปนตวแกจรงตายอยตอหนา และ

เชอแนในขณะทเหนภาพนนวาตวเองตายแลวจรงๆ

แตสงหนงนกขนมาวา โอหนอ เราตายเสยแลวบดน วนพรงนใครจะ

นงขาวใสบาตร (ทางภาคอสานทานขาวเหนยวกนโดยมาก) แทนเราหนอ

เวลาทานอาจารยมาบณฑบาตไมเหนเราใสบาตรทานกจะถามถง แลว

ใครจะเรยนตอบทานแทนไดวา เราตายเสยแลวตอนนงภาวนาคนน เลย

นกตดสนใจในขณะนนวา เอา ตายเปนตาย คนและสตวทงโลกลวนจะตาย

เชนเดยวกบเรานแล ไมมใครจะมาจบจองครองโลกแตผเดยวไดไมยอมตาย

พอตดสนใจไดแลว กยอนจตมาสนใจกบภาพศพตวเองทกำลงนอน

ตายอยตอหนาไมเลอนรางหายไปไหน ราวกบเตอนใหรสกตววาตายแลว

ไมมทางสงสย ขณะทกำลงรำพงการตายของตวเองยงไมถงไหน ชาวบาน

พากนมาหามศพนนไปปาชาในขณะนน พอไปถงปาชากมองเหนทาน

อาจารยมนกบพระทงหลายกำลงเดนตรงเขามาทศพซงนอนอย เฉพาะ

องคทานอาจารยมนพดกบพระวา นเดกหญงคนนตายแลว เอา พวกเรา

มาตกา แตคำมาตกานนเปนคำของทานอาจารยมนพดออกมาองคเดยว

ในทามกลางพระสงฆทกำลงยนมงดอย วา อนจจา วต สงขารา สงขาร

รางกายตายแลวใชงานอะไรไมได แตจตไมตายยงใชงานไดตลอดไป

นอกจากจะนำไปใชในทางทเสยใจกเปนภยแกตวเอง วาสามหนซำๆ กน

อยประโยคเดยว

89

เสรจแลวปรากฏวาทานเอาไมเทาทานเขยไปตามรางศพเบาๆ พรอม

กบพดวา รางกายไมเทยงเกดแลวตองตาย แตจตใจเทยงไมมเกดไมม

ตายไปกบรางกาย เปนเพยงหมนไปตามเหตปจจยพาใหเปนไป และพด

ซำซากไปมา แตไมทานเขยไปถงทใด เนอหนงมงสงเปอยออกไปถงนน

จนเปอยไปหมดทงราง เพราะทานเขยไปทวรางของศพนน จนเหลออย

เฉพาะหมากหวใจทานจงหยบเอาหมากหวใจออกมา และพดวาหวใจน

ทำลายไมได ถาทำลายตองตายไมมฟนอก ตวแกกดอยดวยตลอดเวลา

แตขณะแรกปรากฏ จงคดขนมาวา กคนตายจนเปอยไปหมดทงรางแลว

ยงเหลอแตกระดกจะเอาอะไรมาฟน ทานตอบความคดนกของแกทนท

แตไมไดมองดหนาแกวา ตองฟนซ ไมฟนอยางไร เพราะสงทจะพาใหฟน

ยงมอย จวนสวางพรงนกฟนเทานนเองดงน

นบแตชลมนวนวายอยกบศพแตหวคำจนเรองจะยตลง และทาน

อาจารยกบพระสงฆจะจากไปกนเวลานานแสนนานแกวา แกเลา

เหตการณของแกยดยาว ผเขยนจำไมคอยหมด แกวาจตเรมปรากฏแต

ขณะสงบลงทแรก และตอเรองราวไปจนจวนสวางจงถอนขนมา พอจต

ถอนรสกตวขนมาจงไดยนเสยงไกขนกระชนจวนสวาง มองดตวยงนงอย

ตามปกตมไดตายดงทเขาใจในเวลานน จงกลบดใจคนมาวาตวมไดตาย

ไปกบเรองทปรากฏ เมอทราบเรองของตวโดยตลอดวาไมตายจรงๆ แลว

กมานกตำหนตวเองวา ทานใหนงภาวนา แตทำไมเราจงนงหลบ และ

หลบเสยจนฝนวาตวตายไปทงคนกยงไมตน แหม คนนภาวนาเลวจรงๆ

90

พอรงเชาวนตอมา ทานอาจารยมาบณฑบาตกสงแกในขณะนนวา

ประมาณพระฉนเสรจใหออกไปหา โดยทแกมไดเรยนอะไรใหทานทราบ

ไวกอนเลย แมแตกอนทานกไมเคยสงใหแกออกไปหา เพงมครงนน

เทานน จงเปนทนาประหลาดวาทานตองทราบเรองของตนแตตอนกลาง

คนแลวอยางชดเจน พอออกไปทานกถามทนทวา เปนอยางไรภาวนาเมอ

คนน แกเรยนตอบวาภาวนาไมไดเรองอะไรเลย พอภาวนาพทโธๆ ไปได

ราว ๑๕ นาท จตกตกลงไปกนบอแลวหลบ และฝนไปเลยเกอบตลอดคน

จวนสวางตนขนมาจงรสกเสยใจไมหายจนบดน กลวหลวงพอจะดเอาวา

ภาวนาไมเปนทาไดแตหลบ พอทราบเทานนทานกหวเราะชอบใจและ

ถามทนทวา มนหลบอยางไรและฝนอยางไรบาง ลองเลาใหฟงดท

91

แกเลาถวายทานดงกลาวมา ทานยงหวเราะใหญและพดออกมาดวย

ความชอบใจวา นนไมใชหลบ ไมใชฝน นนแลจตสงบจตรวม จงจำไว

ทวาฝนมใชฝน แตเปนนมตทเกดจากสมาธภาวนาตางหาก นแลททานวา

ภาวนาเหนนมตตางๆ นนคอเหนอยางทหนเหนนนเอง ทานอธบายให

ฟงจนเปนทเขาใจแลวกบอกใหพากนกลบบาน และสงกำชบใหภาวนาตอไป

และบอกวาจตจะรเหนอะไรกปลอยใหมนเหนไปไมตองกลว หลวงพอ

ไมใหกลว อะไรผานมาในขณะภาวนาจงกำหนดรใหหมด เวลาหลวงพอ

อยทนไมเปนอะไร ไมตองกลว เวลาภาวนารอะไรเหนอะไรใหออกมาเลาใหฟง

จากนนมาแกกพอใจภาวนา เหตการณเปนไปเรอยๆ ในลกษณะตางๆ กน

จนเวลาทานจะจากไปจงสงใหออกไปหา และสงกำชบใหหยดภาวนา

ไปพกหนงกอน เมอถงกาลแลวจะคอยเปนไปเอง คอเวลาทานจากไป

หามไมใหภาวนา ทานคงคดพอแลววาแกมนสยของจตผาดโผน หากเปน

อะไรขนเวลาทานไมอยจะไมมผชวยแนะแกไขอาจมทางเสยได จงหามไมให

ทำตอไป ตวแกเองกไมทราบความหมายแตเชอตามทานสง จงมได

ภาวนาตอไปทงทอยากทำแทบใจจะขาด จนอายแกจวนยางเขา ๔๐ ป

จงไดสละครอบครวออกบวชและฝกหดภาวนาตอไป นสยทเคยรเคยเหน

สงตางๆ กปรากฏรเหนเรอยมา ตอนแกพบผเขยนและเลาภาวนาใหฟง

จงทราบนสยและทราบความมงหมายของทานอาจารยทหามไมใหแก

ภาวนา เพราะเปนนสยผาดโผน ถาไมมผรทเหนอกวาจะรงไวไมอยเวลา

เปนขนมา เนองจากไมมอบายจะรงนนเอง อาจมทางเสยได

92

จงขอสรปเรองของแกเอาแตใจความ มาประกอบกบปญหาทางสมาธ

และปญญาเทาทควร ความรแปลกๆ ของแกมมากพอสมควร แมตอน

ทานอาจารยมนปวยหนกคราวจะมรณภาพ แกกทราบทางสมาธเหมอนกน

ทงทอยคนละจงหวดระยะทางหางไกลกนมาก คอตอนกลางคนเวลาเขา

ทสมาธ ปรากฏทานอาจารยมนเหาะมาทางอากาศ มายบยงอยบน

อากาศ แลวประกาศกองลงมาวา พอปวยหนก จงรบไปเยยมพอเสยแต

เนนๆ พอจะลาโลกเพราะการปวยครงนแนนอน ททานเหาะมาโดยทาง

อากาศนนแกทราบโดยทางสมาธภาวนาแทบทกคน โดยมาเตอนใหรบไป

เดยวจะไมทนเหนรางของพอ จะตายกอน ยงจวนวนทานจะมรณภาพ

เทาไร กยงมาปรากฏใหเหนทกคนไมมวนเวนเลย

ตามปกตเวลาแกบวชแลวกเคยไปกราบนมสการเยยมทาน เพอฟง

การอบรมทกปมไดขาด ในระยะทปรากฏเหนองคทานอาจารยมาปรากฏ

บอยนน จะวากรรมหรออะไรกยากจะเดาถก เพราะขณะปรากฏทาง

สมาธนมตกไดเลาใหหมเพอนฟงอยเสมอวา ทานอาจารยปวยหนก

จวนเตมทแลว ทานอตสาหเมตตาเหาะมาบอกแทบทกคน และตอมาก

มาปรากฏทกคน พวกเรายงไมไดไปกราบเยยมทานเลย ยงตดธระนนน

อยไมมวนสรางซา พอนดกนวนนนวนนวาจะออกเดนทางไปกราบเยยม

ทานกไมสำเรจ พอวนสดทายทกำหนดออกเดนทางกเปนวนทาน

มรณภาพมาถง

93

และกคนนนแลทานไดเหาะมาทางอากาศยามดกสงด มายนประกาศ

กกกองอยบนอากาศวา เหนไหม พอบอกหลายครงแลววาใหรบไปเยยมพอ

บดนหมดเวลาเสยแลว จะพากนนอนจมกองมตรกองคถอยทนกตามใจ

ถาไมสนใจคำของพอกเปนอนหมดหวงเพยงวนน ไมไดพบรางพออกแลว

บดนพอลาโลกไปเสยแลว พากนทราบหรอยง ถายงกคอยฟงขาวเสย

พอบอกความจรงใหแลวไมเชอ ไปกเหนแตซากนนแลทไมมอะไรรบร

เหลออยแลว บดนพอลาโลกแลวนะเชอหรอยง หรอยงไมเชออยอก

เพราะกรรมเกดจากความประมาทตวเดยวนนแลพาโลกใหผดหวง

พอลาโลกในคนวนนแลวไมสงสยดงน แลวกหายไปในอากาศ

พอจตถอนออกจากสมาธกจวนสวาง ตวแกเองทนไมไหว เพราะเหน

ทานเมตตาโปรดทกคนในระยะจวนจะลาโลกลาขนธ ตองรองไหอยคน

เดยวหลงจากสมาธแลว พอสวางกรบมาบอกหมคณะวา ทานอาจารย

มนนพพานไปเสยแลวเมอคนน ฉนทราบทางนมตภาวนาอยางชดเจนไม

สงสย ดงทเคยเตอนใหทราบอยเสมอมา และรองไหตอหนาหมเพอน

อยางไมอาย จนใครกงงงนไปตามๆ กน ถาจะวาแกเปนบาหรอกไม

ถนดใจ เพราะความรทางสมาธของแกเคยแมนยำมาแลว จนเชออยาง

ตายใจยงกวาจะมาคดวาแกเปนบา

94

ขณะทพดสนทนากนยงไมขาดคำ กมคนวงตารตาขวางออกมาบอกวา

ทานอาจารยมนมรณภาพเสยแลวเมอคนน คณแมทราบหรอยง วทยทาง

อำเภอประกาศเมอเชานเวลา ๘ นาฬกา วาทานอาจารยมน ภรทตตเถระ

องคลอนามในวงปฏบตสมยปจจบนไดมรณภาพเสยแลวแตเวลา ๒.๓๓ น.

ทวดสทธาวาส จงหวดสกลนคร ผมทราบเพยงเทานกรบกลบมาบาน

บอกใครตอใครบาง แลวกวงมาเรยนใหคณะคณแมทราบ เกรงวาจะยงไม

ทราบกนดงน พอทราบความแนนอนในวาระทสองวาทานอาจารยมน

มรณภาพแลวจรงๆ เทานน สำนกแมชไดกลายเปนสภานำตาขนมาอก

วาระหนง หลงจากพากนหลงนำตาไปแลวในตอนเชาทแมชคนนน

เลานมตใหฟง

แมชคนนแกมความรทางสมาธแปลกๆ ผดธรรมดาอยหลายแขนง

ทราบวาแกเพลนตดความรประเภทนอยเปนเวลาสบกวาป วนใดภาวนา

ไมรเหนสงตางๆ โดยทางสมาธนมต แกถอวาวนนนไมไดรบประโยชน

ทางสมาธภาวนาเลย แกตดทางนจนฝงใจวาการเหนนมตตางๆ เปนทาง

มรรคผลของการภาวนาจรงๆ ตอเมอมพระทเปนสายทานอาจารยไปพก

จำพรรษาทนน และอบรมสงสอนทงดานนมตและดานอนๆ จนเปนท

แนใจและรวธปฏบตตอสมาธนมต และทางดำเนนอนเปนทางมรรคทางผล

จนกลายเปนความราบรนดงามตลอดมา ไมกำเรบเปนตางๆ ดงทเคย

เปนอยเสมอ แกจงยอมแกไขดดแปลงไปตาม และเหนผลเปนทพอใจ

ไมตนเตนอบเฉาไปตามนมตตางๆ ทมาปรากฏ ดำรงตนอยดวยสต

95

96

ปญญาอนเปนทางดำเนนเพอความพนภยไรทกข แกจงไดรบความ

สะดวกในการบำเพญตลอดมาจนปจจบนทกวนน การปฏบตตอสมาธ

นมตของแกจงไมมอะไรทนาวตกอกตอไป สมาธประเภทนจงกลายเปน

ความสำคญขนในการทำประโยชนตนและสวนรวม แกมความรแปลกๆ

ทนกปฏบตทงหลายไมคอยมกน เรองเหตการณในอดต อนาคต เปรต

ภตผ เทวดา จำพวกกายทพยประเภทตางๆ แกรไดดพอสมควร จะขอ

ยกตวอยางมาลงโดยสงเขป พอเปนขอคดเกยวกบตาในใจทพยของผ

ปฏบตทมนสยในทางน คอ

คนวนหนงแกนงภาวนา ปรากฏมสตวชนดหนงเขามาหาในภาพแหงบรษ

มารองทกขวา เธอเปนสตวเลยงในบานนไมไดรบความเปนธรรมจาก

เจาของ วาใชสอยแกมาตงแตพอลากคราดลากไถใสลอใสเกวยนไดเรอย

มา แทนทจะเหนบญคณแกบาง นอกจากทรมานเฆยนตในเวลาลากเขน

และเวลาปกตธรรมดาแลว ยงถกจงไปมดคอใสตนไมแลวฆาแทงแกจน

ตายและกนเนอกนหนงเสยอก ซงเปนการกระทำทโหดรายทารณสน

มนษยธรรมเสยจรงๆ กอนจะตายกทนทกขทรมานแสนสาหสทนไมไหว

จงไดตายทงทไมอยากตาย รสกมความเคยดแคนในเจาของเปนอยาง

มากแทบไมมทปลงวางจตใจเวลาน จงไดเดนโซซดปดเปมาหาคณแมให

ชวยบรรเทาทกข และขอพงบญบารมแบงสวนกศลผลบญทคณแมได

บำเพญมา พอมสวนไดไปเกดเปนมนษยกบเขา พอมทางหายใจระบาย

ทกขบาง ไมถกกดขบงคบทรมานจนเกนไปดงทเปนมาเวลาน

97

การเกดเปนสตวลำบากทรมานมากเหลอเกน เพราะถกบงคบ

ทรมานดวยประการตางๆ ทงจากมนษยและจากสตวดวยกน การเกด

เปนมนษยแมจะอดอยากกนดาร สองวนหวสามวนอมปากอมทองครงหนง

กยงดกวามาเกดเปนสตว ซงมความทกขลำบากทรมานอยตลอดเวลา

แมชจงถามบรษนนบางวา ทำไมวาเขาไมรจกบญคณของเราและวา

เขาไมมมนษยธรรมในใจ ฆาตทรมานโดยประการตางๆ จนถงกบผกโกรธ

ผกแคนจองกรรมจองเวรในเขา มใชเราไมดไปเทยวหาลกขโมยสงของ

หวงแหนทเขาปลกไวตามไรนารวสวนมากนละหรอ อยดๆ ทำไมเขาจะ

เอาตวมาเฆยนตทรมานและนำตวไปฆา มนษยแถวนกปรากฏวาดม

ศลธรรมพอเชอถอได ทำไมเขาจะทำไดลงคอถาเรายงดอย นนากลวจะ

ไปเทยวทำไมดอยางแมวากระมง เขาจงไดทำอยางนนใหเราเพอสาสม

กบความไมดของตน เราไดทำดงทแมวาบางหรอเปลาละ

เขาตอบนาสงสารจบใจวา กเพราะความหวโหยอดอยากเกยวกบ

ปากทองอนเดยวนแลเปนสำคญในมวลสตวโลก เหนอะไรกเขาใจวาเปน

อาหารจะพอประทงชวต จงไมทราบวาอะไรเปนสมบตของใคร อะไรใคร

หวงแหนหรอไมหวงแหน พอควาถงปากกกดกแทะกนไปตามประสาสตว

อยางนนเอง ถารภาษาอยบางเหมอนมนษยกคงไมทำและไมมาเกดเปน

สตวใหเขาฆาตทำลายดงทเปนอยเวลาน สวนมนษยผมความฉลาดกวา

สตวกนาจะเหนใจใหอภยบาง ไมทำตามอำนาจจนเกนไปซงผดจากศล

ธรรมของมนษย มนษยผดเขาไมทำอยางน เพราะเปนความอจาดบาดใจ

98

ขายชาตของตวเอง ทวามนษยแถวนเปนคนดมศลธรรมเขาคงไมทำชวแก

สตวไดลงคอนน จรงสำหรบมนษยทมธรรมดงคณแมวา แตมนษยคนชอวา…

ทเปนเจาของของผมน มใชมนษยทดมศลธรรมตดใจพอเปนเชอสายของ

มนษยบางเลย มนเปนเพยงเศษมนษยมาเกดตางหาก ฉะนนเขาจงมใจ

โหดรายทารณทอะไรๆ จะใหอภยเขาไมได แมแตมนษยดวยกนเขาก

ทำรายได อยาวาแตสตวซงอาภพวาสนาเลย

แมชจงใหโอวาทสงสอนเขาดวยความเมตตาสงสาร และแบงสวน

กศลใหเขาดวยใจเอนดอยางถงใจ พรอมกบใหศลใหพร ขอใหกศลผล

เมตตาของแมทแบงใหน จงเปนเสบยงเครองหลอเลยงสงเสรม และ

99

นำทางใหคณไดไปเกดในสคตสถาน มอาหารทพยและวมานทองเปนท

อยเสวยเถด พอเขาสาธรบสวนกศลแลว กลาคณแมเขาไปดวยอาการอน

แชมชนเบกบาน ราวกบจะไดไปเกดในกำเนดและสถานทอนสมหวงใน

ขณะนน

พอรงขนกเรยกหลานชายในบานมากระซบบอกวา คนนแมนงภาวนา

ปรากฏ ขอใหแกหาอบายไปสบดพฤตการณของนาย……ใหแมท จากคน

ใดคนหนงทพอทราบได (นาย.. คอคนทสตวลกลบระบชอวาเปนผทนำ

เขาไปฆา) แตอยาใหเขารตววาแมสงใหไปสบถาม เดยวเขาจะอายเรา

หรออาจคดไมดตอเราแลวจะเปนบาปหนกเพมขนอกกยงจะแยใหญ พอ

เรยกหลานมากระซบสงดงนน หลานกบอกขนทนทเพราะอยในหมบาน

เดยวกนกบอตาคนนน และทราบเรองนไดดวา คณแมจะใหผมไปถามให

เสยเวลาทำไม กเมอคนนราวสองทม แกลากเอาควายของแกไปฆาอยท…

เสยงควายรองเพราะความทกขทรมานไดยนถงไหนโนน เสรจแลวกเอา

เนอมนมากนเลยงกนใหญ เสยงเอดตะโรโฮเฮจนเกอบสวางจงไดสงบลง

ปานนมนตนนอนกนหรอยงกไมร ผมรเรองนดจงอยาใหไปสบถามใหเสย

เวลาเลยดงน ความจรงทแมชเลาใหฟงเปนอยางน การปรากฏนมตก

ปรากฏในคนเดยวกน เปนเพยงแกปรากฏตอนดกสงดซงผดเวลากน

เลกนอย จงเปนเรองทนาคดสำหรบพวกเราทกำลงตกอยในหวงวฏฏะ

ซงมทางเปนไดดวยกนโดยไมเลอกกาลสถานทและใครๆ

100

เรองทสองนเปนหมปา นกนาประหลาดไปอกทางหนง คอหมปาตวน

กเทยวหากนมาตามชายเขาโดยลำพง ไมนกวาจะมคนดกซมอยตาม

บรเวณนน เพราะอยหางไกลจากหมบานมาก นยวานายพรานไปดกซม

ยงสตวปาทมาหากนนำในแองหนชายภเขา เผอญคนนนกรรมของหมปา

ตวนมาถง จงลงไปกนนำในแองหนทเขากำลงนงหางคอยทอยกอนแลว

พอมาถงนำกโดนยงตายในขณะนน จวนสวางหมตวนนกมาหาแมช

ซงกำลงนงสมาธภาวนาอย ดวยเพศแหงบรษเชนเดยวกน แมชจงถามวา

มเหตทกขรอนอะไรหรอถงไดมาหาเรา บรษนนกเลาเหตการณทเปนมา

ใหฟงวา ตนไดถกนาย... ยงตายเสยแลวขณะทมากนนำเพราะความ

หวโหย แมชถาม ตอนลงกนนำมไดคดระวงเนอระวงตวบางหรอ

การระวงกระวงอยตลอดเวลาไมเคยเผลอตวเพราะกลวอนตราย

ความเปนสตวนลำบากมากไมมอสระในตวเอง ไปทไหนกมแตภยแตเวร

รอบดาน ตองระวงตวอยเสมอ แมเชนนนกยงถกเขาฆาจนได

แตการตายคราวนกมไดตดใจเสยดายอะไร ยงกวาการไปเกดในภพ

ตอไป กลวจะไปเกดเปนสตวอกดงทเคยเกดมาแลว ซงแสนทกขทรมาน

เพราะความอดอยากและการระวงภยนนแลพาใหเกดทกข จนกลายเปน

ชวตทเตมไปดวยความระแวงระวงอยรอบดานไมเปนอนกนอยหลบนอน

ทตะเกยกตะกายมานกเพราะความกลวการเกดจะผดพลาดไมอาจหามได

หากไมมบญชวยคำชอดหนน จงไดกระเสอกกระสนมาหวงพงบญบารม

คณแมผบำเพญธรรมมบญคำหนนโลก ไดชวยอนเคราะหเมตตาสตวผ

อาภพอบวาสนาในคราวนดวยเถด อาจไดไปเกดในทและกำเนดอนสมหวง

101

ผมไมมสมบตใดตดตวพอเปนเครองอบอนมนใจในคตภพ มแต

รางกายเนอหนงทถกทำลายตายไปเมอคนนเทานน พอไดถวายเปนทาน

บชาธรรมแดทานผทรงธรรมบำเพญพรหมจรรย จงไดมากราบเรยน

วงวอนไวเพอคณแมทราบเหตการณและอนเคราะหดวย คอเวลาเขาเอา

อวยวะเครองภายในอนเปนของมคา และเนอหนงมงสงอวยวะภายนอก

ของผมมาใหทานทน ขอคณแมไดโปรดเมตตาบรโภคขบฉนใหผมดวยเถด

เผอบญอนเกดแตทานนจะไดเปนเครองอดหนนเชดช ใหผมไดไปเกดเปน

มนษยในภพตอไปสมความมงปรารถนา สงทเปนนำใจอนประสงคอยาก

ถวายทานอยางยงของผมนนคอ เครองในแหงอวยวะของหมทตายอน

เปนตวผมเอง

แตมนษยมความละโมบโลภมากกวาสตวทงหลาย จงกลววาเนอชน

ใดทดๆ เขาจะเกบสงสมไวเพอพงของตวมากกวาเพอทำบญ แลวไมนำ

มาใหทาน เพราะกลวจะหมดจากลนจากปากดวยอำนาจกเลสตว

โลโภพาใหเปนไป ผมจงมความวตกกงวลมากเกรงไมสมใจทอยากให

ทานในวาระสดทาย แมชไดเมตตาอบรมสงสอนเขาพรอมกบใหศลใหพร

และแผสวนกศลแกเขา ขอใหไดไปเกดในกำเนดทมงหมายตามใจหวง

เขารบอนโมทนาสวนบญแลวไดลาจากไปในขณะนน

พอรงเชาแกกมากระซบบอกคณะแมชดวยกนวา แกนงทำสมาธ

ภาวนาอยตอนดกราว ๓ นาฬกา ไดมนมตปรากฏเหนบรษคนหนงเขามา

หาดวยทาทางทมความทกขทรมานใจมาก เมอถกถามกไดความวาบรษ

102

นนเปนหมปาอาศยอยในภเขา… มาหลายป คนนขณะหมปาตวนนลงมา

กนนำทแองหนชายภเขา จงถกนาย… อยหมบาน... ซงนง หางคอยทอยยง

ตายในขณะนน จากรางหมตวทตายนนจงนรมตเพศเปนมนษยมาหาฉน

แสดงความประสงคอยากอทศรางกายอวยวะของตวทถกเขาฆา ใหทาน

แกพวกเราเพอรบประทานเนอหนงมงสงของเขา เผอภพตอไปเขาจะได

เกดเปนมนษยเพราะผลแหงทานน จงไดเลาเหตการณใหทราบลวงหนาวา

เมอเขานำเนอหนงมงสงสวนใดกตามมาใหทานทน ขอใหพวกเรา

อนเคราะหเมตตาบรโภคใหเขาดวย เพอบญนไดเกอหนนเขาไดไปเกด

เปนมนษยในภพชาตตอไป ทำไมจงเปนอยางนกไมทราบ ฉนเองกไมเคย

ปรากฏเชนนมากอนเลย ทสตวเดยรจฉานคดใจบญอยากใหทานเนอหนง

ของตนดงหมปาตวน ถาเปนความจรง คอยสงเกตดตอไป จะจรงหรอ

เทจประการใดบางกทราบกนคราวนเอง

เปนทนาประหลาดและอศจรรยอยไมนอยถาตามเหตผลทเปนมาน

คอพอสายหนอยประมาณ ๘ นาฬกา กเหนผหญงสองสามคนกบภรรยา

ของนาย... นนเอง คนหนงนำเนอหมปามาใหทานทนน พอคณะแมชมอง

เหนเนอทเขานำออกแสดงกทราบกนโดยนยวา ตองเปนเนอหมปาตวนน

แนนอนไมสงสย เมอถามเขากทราบเปนความจรงทกประการ แมผยง

หมปาตวนนกเปนนาย… จรงๆ ดวย นคอนมตตางๆ ทเกดในสมาธของ

นกปฏบตบางราย และปญหาท เกดจากสมาธกมมากดงกลาวมา

จงขอยตไวเพยงเทาน

103

104

สวนปญหาทเกดขนตามขนปญญายงมมากกวาสมาธ ทงลกซงและ

สลบซบซอนกวาสมาธอกมากมาย วนหนงๆ เกดไดไมมกำหนด ตอง

อาศยปญญาเปนผคลคลายแยกแยะแกไขเปนตอนๆ ไป มฉะนนไมมทาง

ผานพนไปได นอกจากไมสามารถผานไปไดแลว ยงทำใหเกดงงงนอนต

อยเปนพกๆ เปนวนๆ เพราะปญหาแตละขอมความหนกเบาตางกน

นกภาวนาจำตองเปนนกใครครวญไปในตวโดยไมมใครมาบงคบ ปญหา

ตางๆ ทเกดขนแตละปญหาหากเปนเครองเขยาสตปญญาใหตนตวไปเอง

นบแตขนอสภะจนถงขนนามธรรมอนเปนสวนละเอยด ยอมเปนทางเดน

ของสตปญญาโดยแท นกปฏบตตองเกดปญหาและปญญาในตอนนแล

มากกวาทกขนทกตอนทผานมา

ถาเขาใจวาตนมภมจตภมธรรมละเอยดคลองแคลวในอสภธรรม และ

นามธรรมคอ เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ แตปญหามไดเกดขนมา

รบกวนใจ เลยคดภาคภมวาตนเปนประเภท สขา ปฏปทา คอ ปฏบต

สะดวก นนคอการภาคภมในความนอนใจของการปฏบตเพอรอถอน

รากแกวรากฝอย หรอรากเหงาเคามลของกเลสทงปวงโดยไมรสกตว

เพราะการแกกเลสดวยปฏปทาเรมแตขนสมาธถงขนปญญาตามลำดบขน

นนๆ โดยมากตองเกดปญหาตางๆ แทรกขนในระหวางเปนระยะไป

ซงเปนการปลกหรอเขยาสตปญญาใหตนตวไปในขณะเดยวกน ผปฏบต

ธรรมไมมปญหาใดๆ เกดขนบางเลย นนนาจะปฏบตสะดวกเกนไป

ถาเปนชนเนอตางๆ กชนดเขยงกลวไปตามๆ กน ไมกลาเขามารองรบให

105

สบหน นกนากลวตวประมาทนอนใจหรอตวโมหะพากนกลวไปตามๆ กน

ไมกลารบเขาในบญช กลวจะไปทำลายจำพวกโมหะทมอยมากพอแลวให

แตกคอกแหวกแนวไปเสยหมดนนเอง

เฉพาะขนปญญาโดยตรงดวยแลว ตองเปนเรอนรงแหงปญหาแง

ตางๆ จะพงเกดขนเสมอในวนเวลาหนงๆ ขณะทปญหาตางๆ เกดขน

สตปญญาจะนงนอนใจอยไมได เพราะถกปญหานนๆ เขยาเซาซอยไม

หยดจนทนอยเฉยๆ ไมได จำตองทำการพจารณาแกไขใหลลวงไปเปน

ตอนๆ ซงเปนการดำเนนผานพนไปดวยในขณะทปญหาแตละขอตกไป

อบายแยบคายตางๆ ยอมเกดขนเสมอ โดยสตปญญาทขดคนคลคลาย

พาใหเปนไป การปฏบตทไมมปญหาใดๆ เกดขนบางเลย ยอมแสดงถง

ความนอนใจของผปฏบตเองวา ไมแสวงหาทางหลดพนดวยความสนใจ

เทาทควร เพราะโดยมากปญหายอมเกดขนจากการใครครวญไตรตรอง

หาเหต จตเปนตวการคอยรบเหตดชวอยตลอดเวลา เมอสงเกตใครครวญ

อยบาง ยอมตองเจอสงทจะใหเกดปญหาเรองตางๆ ขนมา อนเปนทาง

ใหเกดปญญาในอนดบตอไป สำหรบผสนใจตอปญญาเครองตดฟนกเลส

จงขอเรยนตามความรสกวา นกปฏบตใดทไมมปญหาใดๆ เกดขน

จากการปฏบตบางเลยนบแตขนสมาธเปนตนไป นกปฏบตนนมไดปฏบต

เพอปญญาความรแจงในสจธรรมทงหลายอยางแทจรง และยอมจะหา

ทางหลดพนไปไมได เพราะสจธรรมฝายผกมดจตอนมสมทยเปนสำคญนน

คอแหลงแหงปญหาเครองปลกหรอเขยาทงมวล และมรรคมสมมาทฐ

106

สมมาสงกปปะเปนสำคญ เปนแหลงแหงปญญาทกขนซงเปนเครองแก

ปญหาทเกดจากสมทยสจ ธรรมทงสองนตองทำหนาทตอกนอยางเตม

ภมกอนจะผานไปไดแตละขนละภม การทสตปญญาทำหนาทตอสมทย

อนเปนตนเหตแหงปญหานน เรยกวาปญหาเกด และเรยกวาแกปญหาใน

วงปฏบตของนกภาวนาทงหลาย ดงนนผกาวเขาสความสงบบางแลว

จงควรใชปญญาหาเหตผลในลำดบตอไป หรอเรยกวาเรมตนหาเรองให

เกดปญหา เพอปญญาจะไดมงานทำตอไปไมวางงาน อนเปนลกษณะ

ของคนขเกยจ ทำความสนทตดจมอยกบความนอนใจทเรยกวาโมหะ

กลอมใหหลบตลอดเวลาไมมวนตนเอาเลย ซงมใชทางเดนของสมาธ

ปญญา อนเปนทางหลดพนตามหลกของผแกกเลสดวยสตปญญา

แตจะอธบายระบวาปญหาทเกดตองเปนปญหานน ตองเกดใน

ลกษณะนน และปญญาทจะนำมาแกไขปญหาตองเปนปญญาเชนนน

ตองใชอบายอยางนนดงนยอมไมได เรองทำนองนตองเปนเทคนค

คอความแยบคายของแตละรายจะคดผลตขนเพอเหมาะแกกรณนนๆ

เปนขอๆ และเปนรายๆ ไป เพราะคำวาปญหากด ปญญากด มมากมาย

และสลบซบซอนไปตามกลมารยาของกเลสสมทย และความแยบคาย

ของสตปญญา ดงนนจงลงไวเทาทควร ไมฟนเฝอเรอรงเกนไปจนทำให

ทอถอยนอยใจกอนจะลงมอปฏบต อยางไรกตามการปฏบตทางใจเพอ

เหตเพอผลจรงๆ จำตองมปญหาและปญญาเปนขาศกศตรกนตลอดไป

จนถงทสดของเหตและผลโดยสมบรณแลวนนแล ปญหาเกยวกบสมทยกด

ปญหาเกยวกบมรรคเครองแกกด ยอมหมดไปตามๆ กน

107

ทานนกปฏบตทงหลายจงกรณาหนกแนนในสตกบปญญา ทจะ

พสจนปญหาแงตางๆ ทเกดขนกบตวในทางสมาธ และทางความรำพง

ไตรตรองหรอทางปญญา ใหลลวงไปดวยความมเหตผลเปนเครองดำเนน

กเลสทแทรกอยกบปญหานนๆ จะหลดลอยไปดวยขณะทปญหาสนสด

ลงแตละขอ การอธบายปญหาทจะพงเกดขนโดยทางสมาธและทาง

ปญญา ทคดวาพอเปนแนวแกทานผสนใจกนบวาพอสมควร จงยตไว

เพยงน

108

109

การพจารณาปจจยาการของทานพระอาจารยมน

ทานวาปจจยาการมแยกเปนสองนย คอทแสดงไวในตำรานน

ทานแสดงเปนความเกยวโยงแหงความเจรญของอวชชา หนง แสดงความ

ดบไปโดยลำดบแหงอวชชาจนไมเหลอหลอ หนง ถาเทยบกเหมอนแบบ

แปลนแผนผงของบานเรอนทผจะปลกบานสรางอาคารใดๆ จำตองทำตาม

แปลนทนายชางทำเปนแบบไวแลว จนสำเรจรปเปนบานเรอนขนมา

แมการรอถอนบานเรอนจะไมมแปลนบอกไวเหมอนวธการดบอวชชากตาม

แตผรอถอนกยอมคำนงถงวธการรอถอนดวยสตปญญาอนเปนธรรม

คควรแกเหตผลดวยดกอนทำการ

อวชชาในตำราเปนเพยงความบอกเลาวา อวชชาเปนปจจยใหเกด

สงขาร สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ จนถง สมภวนต เปนฝายสมทย

ลวนๆ และการดบอวชชาเพยงอนเดยว สงขาร วญญาณ นามรปฯ

ยอมดบไปตามๆ กน ไมมกเลสตวใดเหลออยพอจะเปนเชอแหงภพชาต

ตอไป อนเปนฝายนโรธ ดงบทสดทายแหงอวชชาวา นรชฌนต ทงฝาย

สงเสรมอวชชาใหตดตอกอแขนงกลายเปนภพชาต เปนสตวเปนบคคล

จนถงความชราครำคราและสลายไปในทสด ทงฝายบำราบปราบปราม

อวชชาใหสนไปจากใจ หมดการตอภพตอชาต ดงทานททำพระนพพาน

ใหแจงดวยการดบอวชชามพระพทธเจาเปนตน

110

ทงสองนยนทานแสดงเรองหรอโครงรางความเปนไปของอวชชา และ

การดบอวชชาไวเทานน มไดแสดงวธสงเสรมอวชชาวาทำอยางไร อวชชา

จงมกำลงกำเรบถงกบพาสตวใหเกดตายไมมทสนสดไว และมไดแสดงวธ

การระงบดบอวชชาวาทำอยางไร อวชชาจงถกตดกำลงลงโดยลำดบ

จนดบไปจากใจโดยสนเชง ไมสามารถทำใจทอวชชาไปปราศแลวใหเกด

ตายตอไปอกได ในปจจยาการทแสดงไวกมเพยงเทานทานวา

ผปฏบตเพอกำจดอวชชาใหสนไป จำตองยดอรยสจสหรอสตปฏฐานส

อนเปนทรวมแหงอวชชาเปนทางดำเนน ทานเองวาเมอจตกาวขนสความ

วางเปลาจากรปธรรมทงหลายแลว กมแตตามตดสงขารความปรงของใจ

กบวญญาณทสมผสรบรจากสงตางๆ และเวทนาจตทแสดงผลใหปรากฏ

จากการปรงการรบรทางวญญาณ ดวยสตกบปญญาทมอยในทแหง

เดยวกนเทานน เพราะสงขารกปรงจากจต วญญาณกรบทราบจากจต ตาง

กดบลงทจต เมอสตตามทนปญญาคนพบสาเหตและวพากษคลคลายทน

กบเหตการณ สงเหลานนยอมกำเรบรนแรงไปไมได การตามรสงขาร

วญญาณวาปรงเรองอะไร รบทราบเรองอะไร เพยงเทานนยงไมสากบใจ

ทมสตปญญาอตโนมตเปนพเลยงอยตลอดเวลาไมเผลอตว ยงสามารถขด

คนลงถงตนตอทเกดแหงสงขารและวญญาณอกวาเกดมาจากทไหน อะไร

เปนเครองผลกดนใหเกดอยไมหยดไมถอย ตวทผลกดนนคอตวอวชชาแท

การพจารณาอวชชาเพอถอนรากถอนโคนจรงๆ จงอยทตรงน คอ

ขดคนลงทใจอนเปนเรอนรงของอวชชาฝงจมอยนนแล จงเหนตวอวชชา

111

112

แตกกระจายสลายตวลงในขณะทมหาสตมหาปญญาเขาถงตว นคอการ

พจารณาอวชชาแท และคอวธการถอดถอนอวชชาออกจากใจตามทาง

มรรคทางผลทพระศาสดาทรงสงสอนไวแท ไมเพยงไปอานแตแบบแผน

ตำรบตำราแลวกมาถกเถยงกนจนตาดำตาแดงหาทสนสดยตมได พอให

อวชชารำคาญและหวเราะเปลาๆ โดยไมมกเลสแมตวเดยวทถกกระทบ

กระเทอนจากการถกเถยงกนพอผวถลอกปอกเปกไปบางเลย เราเปน

ชาวพทธทมศาสดาองคเอกเปนครสงสอน จงควรมเหตมผลเปนเครอง

ตามเสดจบาง อยามแตทฐมานะความรความเหนดงลงไปถายเดยว

ทำนองกเลสบาปธรรมทงหลายอยในตำรา แลวกมาถกเถยงกนแทนการ

แกกเลส สงทไดรบจงมกมแตลมปากไมมเนอมหนงตดมอมาบางเลย

ถาเปนทำนองนเรยนมากเทาไรรมากเทาไร ขนเวทโตเถยงจดเจนเพยงไร

กยงเหลวไปเพยงนน ไมมอะไรเปนเครองหมายของปราชญตามทาง

ศาสดาและศาสนธรรมเลย

อวชชาตณหาจรงๆ มนอยทใจ สรางโครงรางขนทใจคนใจสตว และ

ทำการระงบดบลงทใจเรานเทานน ไมมทอนเปนทเกดและสรางโครงราง

ตลอดความดบของอวชชาตณหาทงมวล ขณะอวชชาดบลงอยางราบคาบ

แลวนนแล จงเหนความโงความหลงงมงายของตวของมนษยและของสตว

ทงหลาย ทอยใตอำนาจแหงความบงคบทรมานของมน วาแสนโงแสน

ลำบากตลอดกาล แมจะมความสขบางกชวขณะราวฟาแลบเทานน

แตสตวโลกกหลงพอใจกนและอยกนอยางเพลดเพลน ไมคดถงภยวาจะม

แกตวหนกเบามากนอยเพยงไร

113

คนๆ เดยวกน จตดวงเดยวกน เมอถกขดเกลาดวยดจนเตมภมแลว

ยอมผดกนอยมากยงกวาฟากบดน จตทพนจากอำนาจอวชชานนเปนจต

ทไมอยในขอบเขตแหงขอบงคบของสงใดในโลกสมมต เปนจตททรงอสระ

สดสวน เกนความคาดหมายทจะดนเดาไดถก นนแลททานเรยกวาแดน

แหงความเกษมสำราญ เปนภมของทานผทรงอำนาจเหนอสมมตทรงไวและเสวยกน ถาอยากรอยากเหนกอยาพากนขเกยจอนเปนเหยอลอของกเลสตณหาอวชชาทงมวล เราเปนภกษบรษททพรอมแลวทกอยาง จงพากนตนตว อยามวเอากเลสออกอวดกน ดวยอากปกรยาทขดตอธรรมเครองนำออกจากกองทกข จะเสยชาตทเกดซงเปนภาชนะทเหมาะแกศาสนธรรมอยแลว ในชาตและเพศทเปนอยขณะน

พอทานแสดงอวชชาจบลง แทนทจะเมตตาฝากของดแหงผลทเกดจากการถอดถอนอวชชาคอวชชาวมตตใหเพยงเทานน ยงเมตตาฝากธรรมเผดรอนแกบรรดาศษยใหเปนทระลกไมลมอกวาระหนง ทำใหจดจำไดด ดงทนำมาเขยนใหทานผอานทงหลายไดอานอยขณะน ปกตนสยทาน ถาลงไดพดธรรมขนสง กรยาทาทางตองแสดงความเขมขนออกมาตามธรรมขนนนๆ จนผฟงทยงไมเคยชนตอนสยทานตองตกใจกลวในเวลานน โดยคดวาทานดดาเฆยนตดวยวาทะ ความจรงเพราะอำนาจแหงธรรมเปนพลง สามารถยงกรยาทานใหแสดงออกในลกษณะนนตางหาก พอแสดงธรรมจบลงกรยากเปนปกตทนทราวกบไมเคยแสดงอยางนนมากอนเลย บางครงยงมความขบขนและเสยงหวเราะแทรกออกมากบกรยาเผดรอนนนดวยกม จงไมมใครสามารถดนสยทานออกเปนความจรงไดเลย

114

การอธบายอวชชาของทานกทำนองทนำมาลงใหทานไดอานอยเวลาน สวนความหลดพนจากอวชชาตามททานเลาใหฟง รสกกวางขวางพสดารจบใจอยางยง แตนำมาลงเฉพาะเนอความทเหนวาเหมาะกบเราๆ ทานๆ ทอยในฐานะแหงการศกษา ถาลกมากนกกอาจไมเขาใจ การอานกเสยเวลาไปเปลา ไมคอยเกดประโยชนเทาทควร

115

116

117

ปญญา อบรม สมาธ

ศล

ศล เปนรวกนความคะนองทางกายวาจา มใจเปนผรบผดชอบในงาน

และผลของงานทกายวาจาทำขน คนทไมมศลเปนเครองปองกนความ

คะนอง เปนผทสงคมผดรงเกยจ ไมเปนทไววางใจของสงคมทวไป แมจะ

เปนสงคมในวงราชการหรอสงคมใดๆ กตาม ถามคนทศลไมมยางอาย

ทางความประพฤตแฝงอยในสงคมและวงงานนนๆ แมแตคนเดยวหรอ

สองคน แนทเดยวทสงคมและวงงานนนๆ จะตงอยเปนปกแผนแนนหนา

ไมไดนาน จะตองถกทำลายหรอบนทอนจากคนประเภทนน โดยทางใด

กได ตามแตเขาจะมโอกาสทำไดในเวลาทสงคมนนเผลอตว เชนเดยวกบ

อยใกลอสรพษตวรายกาจ คอยแตจะขบกดในเวลาพลงเผลอฉะนน

ศล จงเปนธรรมคมครองโลกใหอยเยนเปนสข ปราศจากความระแวง

สงสยอนเกดแตความไมไวใจกนในทางทจะใหเกดความเดอดรอนเสยหาย

นบแตสวนเลกนอยไปถงสวนใหญ ซงเปนสงทใครๆ ไมพงปรารถนา ศล

มหลายประเภท นบแต ศล ๕ ศล ๘ ศล ๑๐ ถงศล ๒๒๗ ตามประเภท

ของบคคลทจะควรรกษาใหเหมาะแกเพศและวยของตน เฉพาะศล ๕

เปนศลทจำเปนทสดสำหรบฆราวาสผเกยวของกบสงคมหลายชน จงควร

มศลเปนเครองรบรองความบรสทธของตน และรบรองความบรสทธ

ของกนและกนตอสวนรวมทเกยวแกผลไดเสย อนอาจเกดมไดในวงงาน

และสงคมทวไป

118

คนมศล ๕ ประจำตนคนเดยวหรอสองคน เขาทำงานในวงงานหนง

วงงานใด จะเปนงานบรษท หางราน หรองานรฐบาลซงเปนงานแผนดน

กตาม จะเหนไดวา คนมศล ๕ เพยงคนเดยวหรอสองคนนน จะไดรบ

ความนยมชมชอบ ความไววางใจในกจการนนๆ เชน การเงน เปนตน

จากชมนมชนในวงงานนนๆ เปนอยางยง ตลอดเวลาทเขายงอย หรอแม

เขาจะไปอยหนใด กตองไดรบความนยมนบถอในททวไป เพราะคนมศล

กแสดงวาตองมธรรมประจำใจดวย เชนเดยวกบรสของอาหารกบตวของ

อาหารจะแยกจากกนไมได ในขณะเดยวกน คนมธรรมกแสดงวาเปนผม

ศลดวย ขณะใดทเขาลวงเกนศลขอใดขอหนง ขณะนนแสดงวาเขาไมมธรรม

เพราะธรรมอยกบใจ ศลอยกบกายวาจา แลวแตกายวาจาจะเคลอนไหว

ไปทางถกหรอผด ตองสอถงเรองของใจผเปนหวหนารบผดชอบดวย

ถาใจมธรรมประจำ กายวาจาตองสะอาด ปราศจากโทษในขณะทำ

และพด ฉะนนผมกายวาจาสะอาดจงเปนเครองประกาศใหคนอนเขา

ทราบวา เปนคนมธรรมในใจ คนมศลธรรมประจำกาย วาจา ใจ จงเปน

คนมเสนห มเครองดงดดใจประชาชนทวโลกใหหนมาสนใจและนยมรก

ชอบทกยคทกสมยไมมวนจดจาง แมผไมสามารถกระทำกายวาจาใหเปน

อยางเขาได กยงรจกนยมเลอมใสในคนผมกาย วาจา ใจ อนมศลธรรม

เชนเดยวกบทพวกเขาเคารพและเลอมใสในพระพทธเจาและสาวก

ทงหลาย ฉะนนจงชใหเหนวา ศลธรรมคอความดความงาม เปนสงทโลก

ตองการอยทกเวลา ไมเปนของลาสมย ทงมคณคาเทากบโลกเสมอไป

119

จะมอยบางกเนองจากศลธรรมไดถกแปรสภาพจากธรรมชาตเดม

ออกมาสระเบยบลทธประเพณ ซงแยกออกไปตามความนยมของชาต

ชน วรรณะ จงเปนเหตใหศลธรรมกลายเปนของชาต ชน วรรณะ ไปตาม

ความนยมของลทธนนๆ อนเปนเหตใหโลกตชมตลอดมา นอกจากทวาน

ศลธรรมยอมเปนคณธรรมทนำยคนำสมยไปสความเจรญไดทกโอกาส

ถาโลกยงสนใจทจะนำเอาศลธรรมไปเปนเสนบรรทดดดกาย วาจา ใจ

ของตนใหเปนไปตามอย

จะเหนไดงายๆ กคอ กาลใดทโลกเกดความยงเหยงไมสงบ กาลนน

พงทราบวาโลกเรมขาดความสมบรณทางศลธรรม ถาไมรบปรบปรงให

ตรงกบทางศลธรรมแลว ไมนานฤทธของโลกลวนๆ จะระเบดอยางเตมท

แมตวโลกผทรงฤทธเอง กตองแตกทลายลงทนททนอยไมได

เฉพาะอยางยงในครอบครวหนงๆ ถาขาดศลธรรมอนเปนหลกของ

ความประพฤตแลว แมคสามภรรยากไวใจกนไมได คอยแตจะเกดความ

ระแวงแคลงใจวา คครองของตนจะไปคบชกบชายอนหญงอน อนเปน

เหตบอนทำลายความมนคงของครอบครวและทรพยสน เพยงเทานความ

ปวดราวภายในใจเรมฟกตวขนมาแลว ไมเปนอนกนอนนอน แมการงาน

อนเปนหลกอาชพประจำครอบครว ตลอดลกเลกเดกแดงกจะเรมแตก

แหลกลาญไปตามๆ กน ในขณะทครอบครวนนๆ เรมทำลายศลธรรม

ของตน ยงไดแตกจากศลธรรมโดยประพฤตอยางทกลาวแลว แนทเดยว

สงทมนคงทงหลายจะกลายเปนกองเพลงไปตามๆ กน เชนเดยวกบหมอ

120

นำทเตมไปดวยนำ ไดถกสงอนกระทบใหตกลง นำทงหมดทบรรจอย

ในหมอจะตองแตกกระจายไปทนทฉะนน

ดงนนเมอโลกยงตองการความเจรญอยตราบใด ศลธรรมจงเปนสง

จำเปนสำหรบโลกอยตราบนน ใครจะคดคานหลกความจรง คอศลธรรม

อนเปนสงทมอยประจำโลกมาแตกาลไหนๆ ไมได คำวาศลธรรมในหลก

ธรรมชาตนน ไมตองไปขอรบมาจากพระหรอจากใคร ตามวดหรอตาม

สถานทตางๆ แลว จงจะเกดเปนศลธรรมขนมา แมเพยงแตผรกษาความ

ถกความดงามประจำนสย แลวประพฤตแตสงถกและดงามแกตนและแก

ผอน เวนการประพฤตสงทเปนขาศกตอความถกความดงามของตน

เพยงเทานน กพอจะทราบไดแลววา ผนนมศลธรรมขนในตวแลว

อนงเหตทจะเกดศลธรรมขนในใจและความประพฤต เกดขนจาก

หลกธรรมชาตทกลาวแลวอยางหนง เกดจากการคบคาสมาคมกบนก

ปราชญ มสมณะชพราหมณ เปนตน ไดศกษาไตถามจากทานแลว

สมาทานนำมาปฏบตอกอยางหนง เพยงเทานกพอจะยงศลธรรมใหเกด

ขนในตน และกลายเปนคนมศลธรรมไดพอแกการทรงตวและครอบครว

ตลอดสงคมทตนเกยวของ ใหเปนไปไดโดยปราศจากความระแวงสงสย

ในสงทไมนาไวใจในครอบครวและสวนรวม ฆราวาสปฏบตไดเพยงศล ๕

กสามารถทำความอนใจใหแกตนและครอบครวโดยประจกษใจ ตลอด

เวลาทตนมความประพฤตอยในกรอบของศลธรรม

121

สวนศล ๘ ศล ๑๐ ศล ๒๒๗ นน แยกจากศล ๕ ขนไปสความ

ละเอยดตามอธยาศย ของผใครประพฤตตนในศลธรรมชนสงขนไป ทง

ดานปฏบตรกษาและความเอาใจใส ยอมมกฎเกณฑหรอวธการตางจาก

ศล ๕ ขนไปเปนชนๆ เมอสรปความแลว ศลทกประเภทเปนคณสมบต

เพอทจะรกษาความคะนองทางความประพฤตของกายและวาจา เพอ

ความอยเยนเปนสขสบายใจสำหรบทานผปฏบตถก และเปนสงจำเปนแก

ผเกยวของทตองการจะทำตนใหเปนคนดทกรายไป แตสำหรบผเลวทราม

ไมเหนวาเปนของจำเปน เพราะไมตองการอยากเปนคนดเหมอนโลกเขา

แตคอยจะทำลายความสขของผอน กอความเดอดรอนแกโลกทกเวลาท

ไดชองและโอกาส ศลธรรมบางสวนแมแตสตวดรจฉานเขายงมได อยาวา

แตมนษยจะเปนเจาของศลธรรมโดยถายเดยวเลย เราพอจะสงเกตไดวา

สตวดรจฉานเขายงมรศมแหงธรรมแทรกอยในใจและความประพฤตของ

เขาบาง เชน สตวเลยงในบานเรา

ผทมศลธรรมเปนภาคพนประจำนสยและความประพฤตตลอดเวลา

นอกจากจะเปนผใหความอบอนเปนทไววางใจ และใหความนยมแก

ประชาชนตลอดกาลแลว ยงเปนผมความอบอนในตนเอง ทงวนน วน

หนา ชาตนและชาตหนาอกดวย ศลธรรมจงเปนคณสมบตอนจำเปนของ

โลกตลอดกาล

122

สมาธ

ธรรมกรรมฐานทกบทเปนรวกนความคะนองของใจ ใจทไมมกรรมฐาน

ประจำและควบคม จงเกดความคะนองไดทกวย ทงเดกเลก หนมสาว

เฒาแกชรา คนจน คนม คนฉลาด คนโง คนมฐานะสง ตำ ปานกลาง

คนตาบอด หหนวก ตาด หด งอยเปลยเสยขา พกลพการ และอนๆ ไมม

ประมาณ ทางศาสนธรรมเรยกวา ผยงตกอยในวยความคะนองทางใจ

หมดความสงาราศทางใจ หาความสขไมได อาภพความสขทางใจ

ตายแลวขาดทนทงขนทงลอง เชนเดยวกบตนไม จะมกงกานดอกผลดก

หนาหรอไม ไมเปนประมาณ รากแกวเสยหรอโคนลงแลว ยอมเสยความ

เปนสงาราศและผลประโยชนฉะนน แตลำตนหรอกงกานของตนไม กยง

อาจจะมาทำประโยชนอยางอนไดบาง ไมเหมอนมนษยตาย

123

โทษแหงความคะนองของใจ ทไมมธรรมะเปนเครองรกษา จะหาจด

ความสขไมพบตลอดกาล แมความสขจะเกดเพราะความคะนองของใจเปน

ผแสวงหามาได กเปนความสขชนดเปนบทบาททจะเพมความคะนองของใจ

ใหมความกลาแขงไปในทางทไมถก มากกวาจะเปนความสขทพงพอใจ

ฉะนนสมาธ คอ ความสงบหรอความตงมนของใจ จงเปนขาศกตอ

ความคะนองของใจทไมอยากรบ “ยา” คอ กรรมฐาน ผตองการปราบ

ปรามความคะนองของใจ ซงเคยเปนขาศกตอสตวมาหลายกปนบไมถวน

จงจำเปนตองฝนใจรบ “ยา” คอ กรรมฐาน การรบยาหมายถง การอบรม

ใจของตนดวยธรรมะ ไมปลอยตามลำพงของใจ ซงชอบความคะนองเปน

มตรตลอดเวลา คอ นอมธรรมเขามากำกบใจ ธรรมกำกบใจ เรยกวา

กรรมฐาน ม ๔๐ หอง ตามจรตนสยของบรรดาสตว ไมเหมอนกน ม กสณ

๑๐ อสภ ๑๐ อนสสต ๑๐ พรหมวหาร ๔ อาหาเรปฏกลสญญา ๑

จตธาตวตถาน ๑ และ อรป ๔ จะขอยกมาพอประมาณ ทใชกนโดยมาก

และใหผลแกผปฏบตเปนทพงพอใจ คอ

อาการของกาย ๓๒ ม เกสา (ผม) โลมา (ขน) นขา (เลบ) ทนตา

(ฟน) ตโจ (หนง) ททานเรยกวา กรรมฐาน ๕ หรอ พทโธ ธมโม สงโฆ

ฯลฯ หรออานาปานสต (ระลกลมหายใจเขาออก) บทใดกได ตามแต

จรตชอบ เพราะนสยไมเหมอนกน จะใชกรรมฐานอยางเดยวกน ยอม

เปนการขดตอจรต ไมไดผลเทาทควร เมอชอบบทใดกตกลงใจนำบทนน

มาบรกรรม เชน จะบรกรรมเกสา กนกวาเกสาซำอยในใจ ไมออกเสยง

124

เปนคำพดใหไดยนออกมาภายนอก (แตลำพงนกเอาชนะใจไมได จะบร

กรรมทำนองสวดมนต เพอใหเสยงผกใจไว จะไดสงบกได ทำจนกวาใจ

จะสงบไดดวยคำบรกรรม จงหยด) พรอมทงใจใหทำความรสกไวกบผม

บนศรษะ จะบรกรรมบทใดกใหทำความรอยกบกรรมฐานบทนน เชน

เดยวกบบรกรรมบทเกสา ซงทำความรอยในผมบนศรษะฉะนน

สวนการบรกรรมบท พทโธ ธมโม สงโฆ บทใดๆ ใหทำความรไว

จำเพาะใจไมเหมอนบทอนๆ คอ ใหคำบรกรรมวา พทโธ เปนตน

สมพนธกนอยกบใจไปตลอดจนกวาจะปรากฏ พทโธ ในคำบรกรรมกบผร

คอ ใจเปนอนเดยวกน แมผจะบรกรรมบท ธมโม สงโฆ ตามจรต กพงบร

กรรมใหสมพนธกนกบใจ จนกวาจะปรากฏ ธมโม หรอ สงโฆ เปนอน

เดยวกนกบใจ ทำนองเดยวกบบท พทโธ เถดฯ

อานาปานสตภาวนา ถอลมหายใจเขาหายใจออก เปนอารมณของใจ

มความรและสตอยกบลมหายใจเขาออก เบองตนการตงลม ควรตงท

ปลายจมกหรอเพดานเพราะเปนทกระทบลมหายใจ พอถอเอาเปน

เครองหมายได เมอทำจนชำนาญ และลมละเอยดเขาไปเทาไร จะคอยร

หรอเขาใจความสมผสของลมเขาไปโดยลำดบ จนปรากฏลมทอย

ทามกลางอก หรอลนปแหงเดยว ทนจงกำหนดลม ณ ทนน ไมตองกงวล

ออกมากำหนดหรอตามรลมทปลายจมกหรอเพดานอกตอไป

การกำหนดลมจะตามดวย พทโธ เปนคำบรกรรมกำกบลมหายใจเขา

ออกดวยกได เพอเปนการพยงผรใหเดน จะไดปรากฏลมชดขนกบใจ

125

เมอชำนาญในลมแลว ตอไปทกครงทกำหนด จงกำหนดลงทลมหายใจ

ทามกลางอกหรอลนปโดยเฉพาะ ทงนสำคญอยทตงสต จงตงสตกบใจ

ใหมความรสกในลมทกขณะทลมเขาและลมออก สนหรอยาว จนกวาจะ

รชดในลมหายใจ มความละเอยดเขาไปทกท และจนปรากฏความ

ละเอยดของลมกบใจเปนอนเดยวกน

ทนใหกำหนดลมอยจำเพาะใจ ไมตองกงวลในคำบรกรรมใดๆ ทงสน

เพราะการกำหนดลมเขาออกและสนยาวตลอดคำบรกรรมนนๆ กเพอจะ

ใหจตถงความละเอยด เมอถงลมละเอยดทสด จตจะปรากฏมความ

สวางไสว เยอกเยนเปนความสงบสขและรอยจำเพาะใจ ไมเกยวของกบ

อารมณใดๆ แมทสดกองลมกลดละความเกยวของ ในขณะนนไมมความ

กงวล เพราะจตวางภาระ มความรอยจำเพาะใจดวงเดยว คอ ความเปนหนง

(เอกคคตารมณ) นคอผลทไดรบจากการเจรญอานาปานสตกรรมฐาน

ในกรรมฐานบทอนพงทราบวา ผภาวนาจะตองไดรบผลเชนเดยวกนกบบทน

การบรกรรมภาวนา มบทกรรมฐานนนๆ เปนเครองกำกบใจดวยสต

จะระงบความคะนองของใจไดเปนลำดบ จะปรากฏความสงบสขขนทใจ

มอารมณอนเดยว คอรอยจำเพาะใจ ปราศจากความฟงซานใด ๆ ไมม

สงมากวนใจใหเอนเอยง เปนความสขจำเพาะใจ ปราศจากความเสกสรร

หรอปรงแตงใดๆ ทงสน เพยงเทาน ผปฏบตจะเหนความอศจรรยในใจ

ทไมเคยประสบมาแตกาลไหนๆ และเปนความสขทดดดมยงกวาอนใดท

เคยผานมา

126

อนงพงทราบ ผบรกรรมบทกรรมฐานนนๆ บางทานอาจปรากฏ

อาการแหงกรรมฐาน ทตนกำลงบรกรรมนนขนทใจ ในขณะทกำลงบร

กรรมอยกได เชน ปรากฏผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก

เปนตน อาการใดอาการหนง ประจกษกบใจเหมอนมองเหนดวยตาเนอ

เมอปรากฏอยางน พงกำหนดดอาการทตนเหนนนใหชดเจนตดใจ และ

กำหนดใหตงอยางนนไดนาน และตดใจเทาไรยงด เมอตดใจแนบสนท

แลวจงทำความแยบคายในใจ กำหนดสวนทเหนนน โดยเปนของปฏกล

โสโครก ทงอาการสวนใน และอาการสวนนอกของกายโดยรอบ และแยก

สวนของกายออกเปนสวนๆ หรอเปนแผนกๆ ตามอาการนนๆ โดย

เปนกองผม กองขน กองเนอ กองกระดก ฯลฯ

เสรจแลวกำหนดใหเนาเปอยลงบาง กำหนดไฟเผาบาง กำหนดให

แรง กา หมา กนบาง กำหนดใหแตกลงสธาตเดมของเขา คอ ดน นำ ลม ไฟ

บางเปนตน การทำอยางนเพอความชำนาญ คลองแคลวของใจในการ

เหนกาย เพอความเหนจรงในกายวา มอะไรอยในนน เพอความบรรเทา

และตดขาดเสยไดซงความหลงกาย อนเปนเหตใหเกดราคะตณหา คอ

ความคะนองของใจ ทำอยางนไดชำนาญเทาไรยงด ใจจะสงบละเอยดเขา

ทกท ขอสำคญเมอปรากฏอาการของกายขน อยาปลอยใหผานไปโดยไม

สนใจ และอยากลวอาการของกายทปรากฏ จงกำหนดไวเฉพาะหนา

ทนท กายนเมอภาวนาไดเหนจนตดใจจรงๆ จะเกดความเบอหนายสลด

สงเวชตน จะเกดขนพองสยองเกลา นำตาไหลลงทนท อนงผทปรากฏ

127

กายขนเฉพาะหนาในขณะภาวนา ใจจะเปนสมาธไดอยางรวดเรว และจะ

ทำปญญาใหแจงไปพรอมๆ กนกบความสงบของใจทภาวนาเหนกาย

ผทไมเหนอาการของกาย จงทราบวา การบรกรรมภาวนาทงน

กเปนการภาวนาเพอจะยงจตใหเขาสความสงบสขเชนเดยวกน จงไมมขอ

ระแวงสงสยทตรงไหนวา จตจะไมหยงลงสความสงบ และเหนภยดวย

ปญญาในวาระตอไป จงทำความมนใจในบทภาวนา และคำบรกรรมของ

ตนอยาทอถอย ผดำเนนไปโดยวธใด พงทราบวา ดำเนนไปสจดประสงค

เชนเดยวกน และจงทราบวา บทธรรมทงหมดน เปนบทธรรมทจะนำใจ

ไปสสนตสข คอ พระนพพาน อนเปนจดสดทายของการภาวนาทกบทไป

ฉะนน จงทำตามหนาทแหงบทภาวนาของตน อยาพะวกพะวนในกรรมฐาน

บทอนๆ จะเปนความลงเลสงสย ตดสนใจลงไปสความจรงไมได จะเปน

อปสรรคแกความจรงใจตลอดกาล จงตงใจทำดวยความมสตจรงๆ และ

อยาเรยงศล สมาธ ปญญา ใหนอกไปจากใจ เพราะกเลสคอ ราคะ โทสะ

โมหะ เปนตน อยทใจ ใครไมไดเรยงรายเขา เมอคดไปทางผด มนกเกด

กเลสขนมาทใจดวงนน ไมไดกำหนดหรอนดกนวา ใครจะมากอนมาหลง

มนเปนกเลสมาทเดยว กเลสชนดไหนมา มนกทำใหเรารอนไดเชนเดยวกน

เรองของกเลสมนจะตองเปนกเลสเรอยไปอยางน กเลสตวไหนจะมากอน

มาหลงเปนไมเสยผล ทำใหเกดความรอนไดทงนน วธการแกกเลสอยาคอย

ใหศลไปกอน สมาธมาทสอง ปญญามาทสาม นเรยกวา ทำสมาธเรยงแบบ

เปนอดต อนาคตเสมอไป หาความสงบสขไมไดตลอดกาล

128

129

ปญญาอบรมสมาธ

ความจรงการภาวนาเพอใหใจสงบ ถาสงบดวยวธปลอบโยนโดยทาง

บรกรรมไมได ตองภาวนาดวยวธปราบปรามขเขญ คอคนคดหาเหตผลใน

สงทจตตดของดวยปญญา แลวแตความแยบคายของปญญา จะหาอบาย

ทรมานจตดวงพยศ จนปรากฏใจยอมจำนนตามปญญาวา เปนความจรง

อยางนนแลว ใจจะฟงซานไปไหนไมได ตองหยงเขาสความสงบเชนเดยว

กบสตวพาหนะตวคะนอง ตองฝกฝนทรมานอยางหนกจงจะยอมจำนน

ตอเจาของ

ฉะนนในเรองนจะขอยกอปมาเปนหลกเทยบเคยง เชน ตนไมบาง

ประเภท ตงอยโดดเดยวไมมสงเกยวของ ผตองการตนไมนนกตองตด

ดวยมดหรอขวาน เมอขาดแลว ไมตนนนกลมลงสจดทหมาย แลวนำไป

ไดตามตองการ ไมมความยากเยนอะไรนก แตไมอกบางประเภท ไมตง

อยโดดเดยว ยงเกยวของอยกบกงแขนงของตนอนๆ อกมาก ยากทจะตด

ใหลงสทหมายได ตองใชปญญาหรอสายตาตรวจดสงเกยวของของตนไม

นนโดยถถวน แลวจงตดตนไมนนใหขาด พรอมทงตดสงเกยวของจนหมด

สนไป ไมยอมตกหรอลมลงสทหมายและนำไปไดตามความตองการ

ฉนใด จรตนสยของคนเรากฉนนน

130

คนบางประเภทไมคอยมสงแวดลอมเปนภาระกดถวงใจมาก เพยงใชคำบรกรรมภาวนา พทโธ ธมโม สง.โฆ เปนตน บทใดบทหนงเขาเทานน ใจกไดรบความสงบเยอกเยนเปนสมาธลงได กลายเปนตนทนหนนปญญา ใหกาวหนาตอไปไดอยางสบายทเรยกวา สมาธอบรมปญญา แตคนบางประเภทมสงแวดลอมเปนภาระกดถวงใจมาก และเปนนสยชอบคดอะไรมากอยางน จะอบรมดวยคำบรกรรมอยางทกลาวมาแลวนน ไมสามารถทจะยงจตใหหยงลงสความสงบเปนสมาธได ตองใชปญญาไตรตรองเหตผล ตดตนเหตของความฟงซานดวยปญญา เมอปญญาไดหวานลอมในสงทจตตดของนนไวอยางหนาแนนแลว จตจะมความรเหนอปญญาไปไมได และจะหยงลงสความสงบเปนสมาธได ฉะนนคนประเภทน จะตองฝกฝนจตใหเปนสมาธไดดวยปญญา ทเรยกวา ปญญาอบรมสมาธ ตามชอหวเรองทใหไวแลวในเบองตนนน เมอสมาธเกดมขนดวยอำนาจปญญา อนดบตอไปสมาธกกลายเปนตนทนหนนปญญาใหมกำลงกาวหนา สดทายกลงรอยเดยวกนกบหลกเดมทวา สมาธอบรมปญญา

ผตองการอบรมใจใหเปนไปเพอความฉลาด รเทาทนกลมายาของกเลส อยายดปรยตจนเกดกเลส แตกอยาปลอยวางปรยตจนเลยศาสดา ผดพระประสงคของพระพทธเจาทงสองนย คอ ในขณะททำสมาธภาวนา อยาสงใจไปยดปรยตจนกลายเปนอดตอนาคตไป ใหตงจตลงสปจจบน คอ เฉพาะหนา มธรรมทตนเกยวของเปนอารมณเทานน เมอมขอของใจ ตดสนใจลงไมไดวาถกหรอผด เวลาออกจากทภาวนาแลว จงตรวจสอบกบปรยต แตจะตรวจสอบทกขณะไปกผด เพราะจะกลายเปนความร ในแบบ ไมใชความรเกดจากภาวนา ใชไมได

131

สรปความ ถาจตสงบไดดวยอารมณสมถะ คอ คำบรกรรมดวย

ธรรมบทใด กบรกรรมบทนน ถาจะสงบไดดวยปญญาสกดกนโดยอบาย

ตางๆ กตองใชปญญาเปนพเลยงเพอความสงบเสมอไป ผลรายไดจาก

การอบรมทงสองวธน คอ ความสงบและปญญา อนจะมรศมแฝงขนจาก

ความสงบนนๆ

132

สมาธ

สมาธ วาโดยชอและอาการแหงความสงบ ม ๓ คอ

ขณกสมาธ ตงมนหรอสงบชวคราวแลวถอนขนมา

อปจารสมาธ ทานวา รวมเฉยดๆ นานกวาขณกสมาธ แลวถอนขนมา

จากนขอแทรกทศนะของ “ธรรมปา” เขาบางเลกนอย อปจารสมาธ

เมอจตสงบลงไปแลว ไมอยกบทถอยออกมาเลกนอย แลวตามรเรอง

ตางๆ ตามแตจะมาสมผสใจ บางครงกเปนเรองเกดจากตนเอง ปรากฏ

เปนนมตขนมา ดบาง ชวบาง แตเบองตนเปนนมตเกดกบตนมากกวา

ถาไมรอบคอบกทำใหเสยได เพราะนมตทจะเกดขนจากสมาธประเภทน

มมากเอาประมาณไมได บางครงกปรากฏเปนรปรางของตวเองนอนตาย

และเนาพองอยตอหนา เปนผตาย และเนาพองอยตอหนาบาง มแตโครง

กระดกบาง เปนซากศพเขากำลงหามผานมาตอหนาบาง เปนตน

ทปรากฏลกษณะน ผฉลาดกถอเอาเปน อคคนมตเพอเปนปฏภาคนมตได

เพราะจะยงสมาธใหแนนหนา และจะยงปญญาใหคมกลาไดเปนลำดบ

สำหรบผกลาตอเหตผล เพอจะยงประโยชนตนใหสำเรจ ยอมไดสต

ปญญาจากนมตนนๆ เสมอไป

แตผขขลาดหวาดกลวอาจจะทำใจใหเสย เพราะสมาธประเภทนม

จำนวนมาก เพราะเรองทนากลวมมาก เชน ปรากฏมคน รปราง สสน

วรรณะ นากลว ทำทาจะฆาฟน หรอจะกนเปนอาหาร อยางนเปนตน

แตถาเปนผกลาหาญตอเหตการณแลว กไมมความเสยหายอะไรเกดขน

133

ยงจะไดอบายเพมขนจากนมตหรอสมาธประเภทนเสยอก สำหรบผมกกลว

ปกตกแสหาเรองกลวอยแลว ยงปรากฏนมตทนากลวกยงไปใหญ ดไมด

อาจจะเปนบาขนในขณะนนกได

สวนนมตนอกทผานมา จะรหรอไมวาเปนนมตนอก หรอนมตเกดกบ

ตวนน ตองผานนมตใน ซงเกดกบตวไปจนชำนาญแลวจงจะสามารถรได

นมตนอกนน เปนเรองทเกยวกบเหตการณตางๆ ของคนหรอสตว เปรต

ภตผ เทวบตร เทวดา อนทร พรหม ทมาเกยวของกบสมาธในเวลานน

เชนเดยวกบเราสนทนากนกบแขกทมาเยยม เรองปรากฏขนจะนานหรอ

ไมนน แลวแตเหตการณจะยตลงเมอใด บางครงเรองหนงจบลง เรองอน

แฝงเขามาตอกนไปอกไมจบสนลงงายๆ เรยกวา สนบางยาวบาง เมอจบ

ลงแลว จตกถอนขนมา บางครงกกนเวลาหลายชวโมง

สมาธประเภทนแมรวมนานเทาใดกตาม เมอถอนขนมาแลวกไมม

กำลงเพมสมาธใหแนนหนา และไมมกำลงหนนปญญาไดดวย เหมอนคน

นอนหลบแลวฝนไป ธาตขนธยอมไมมกำลงเตมท สวนสมาธทรวมลงแลว

อยกบท พอถอนขนมาปรากฏเปนกำลงหนนสมาธใหแนนหนา เชนเดยว

กบคนนอนหลบสนทดไมฝน พอตนขนธาตขนธรสกมกำลงด ฉะนนสมาธ

ประเภทน ถายงไมชำนาญ และรอบคอบดวยปญญา กทำใหเสยคน เชน

เปนบาไปได โดยมากนกภาวนาทเขาเลาลอกนวา “ธรรมแตก” นน

เปนเพราะสมาธประเภทน แตเมอรอบคอบดแลวกเปนประโยชนเกยวกบ

เหตการณไดด

134

สวนอคคหนมตทปรากฏขนจากจตตามทไดอธบายไวขางตนนน เปน

นมตทควรแกการปฏภาคในหลกภาวนา ของผตองการอบายแยบคายดวย

ปญญาโดยแท เพราะเปนนมตทเกยวกบอรยสจ นมตอนหลงตองนอม

เขาหา จงจะเปนอรยสจไดบาง แตทงนมตเกดกบตน และนมตผานมาจาก

ภายนอก ถาเปนคนขลาดกอาจเสยไดเหมอนกน สำคญอยทปญญาและ

ความกลาหาญตอเหตการณ ผมปญญาจงไมประมาทสมาธประเภทนโดย

ถายเดยว เชน งเปนตวอสรพษ เขานำมาเลยงไวเพอถอเอาประโยชนจากง

กยงได วธปฏบตในนมตทงสองซงเกดจากสมาธประเภทน นมตทเกดจาก

จตทเรยกวา “นมตใน” จงทำปฏภาค มแบงแยก เปนตน ตามทไดอธบาย

ไวขางตนแลว นมตทผานมาอนเกยวแกคนหรอสตว เปนตน ถาสมาธยงไม

ชำนาญ จงงดไวกอนอยาดวนสนใจ เมอสมาธชำนาญแลว จงปลอยจต

ออกรตามเหตการณปรากฏ จะเปนประโยชนทเกยวกบเรองราวในอดต

อนาคตไมนอยเลย สมาธประเภทนเปนสมาธทแปลกมาก อยาดวน

เพลดเพลนและเสยใจในสมาธประเภทนโดยถายเดยว จงทำใจใหกลาหาญ

ขณะทนมตนานาประการเกดขนจากสมาธประเภทน เบองตนใหนอมลงส

ไตรลกษณ ขณะนมตปรากฏขนจะไมทำใหเสย

แตพงทราบวา สมาธประเภทมนมตนไมมทกรายไป รายทไมมกคอ

เมอจตสงบแลว รวมอยกบท จะรวมนานเทาไร กไมคอยมนมตมา

ปรากฏ หรอจะเรยกงายๆ กคอ รายทปญญาอบรมสมาธ แมสงบรวมลง

แลวจะอยนานหรอไมนานกตามกไมมนมต เพราะเกยวกบปญญาแฝงอย

กบองคสมาธนน สวนรายทสมาธอบรมปญญา มกจะปรากฏนมตแทบ

135

ทกรายไป เพราะจตประเภทนรวมลงอยางเรวทสด เหมอนคนตกบอตก

เหวไมคอยระวงตว ลงรวดเดยวกถงทพกของจต แลวกถอนออกมาร

เหตการณตางๆ จงปรากฏเปนนมตขนมาในขณะนน และกเปนนสยของ

จตประเภทนแทบทกรายไป แตจะเปนสมาธประเภทใดกตาม ปญญาเปน

สงสำคญประจำสมาธประเภทนนๆ เมอถอนออกมาแลว จงไตรตรอง

ธาตขนธดวยปญญา เพราะปญญากบสมาธเปนธรรมคเคยงกน จะแยก

จากกนไมได ถาสมาธไมกาวหนาตองใชปญญาหนนหลง ขอยตเรอง

อปจารสมาธแตเพยงเทาน

อปปนาสมาธ เปนสมาธทละเอยดและแนนหนามนคง ทงรวมอย

ไดนาน จะใหรวมอยหรอถอนขนมาไดตามตองการ สมาธทกประเภท

พงทราบวา เปนเครองหนนปญญาไดตามกำลงของตน คอ สมาธ

อยางหยาบ อยางกลาง และอยางละเอยด กหนนปญญาอยางหยาบ

อยางกลาง และอยางละเอยดเปนชนๆ ไป แลวแตผมปญญาจะนำออกใช

แตโดยมากจะเปนสมาธประเภทใดกตามปรากฏขน ผภาวนามกจะตด

เพราะเปนความสข ในขณะทจตรวมลงและพกอย การทจะเรยกวาจตตด

สมาธ หรอตดความสงบไดนนไมเปนปญหา ในขณะทจตพกรวมอย

จะพกอยนานเทาไรกไดตามขนของสมาธ ทสำคญกคอ เมอจตถอนขน

มาแลวยงอาลยในความพกของจต ทงๆ ทตนมความสงบพอทจะใช

ปญญาไตรตรอง และมความสงบจนพอตว ซงควรจะใชปญญาไดอยาง

เตมทแลว แตยงพยายามทจะอยในความสงบไมสนใจในปญญาเลย

อยางนเรยกวา ตดสมาธถอนตวไมขน

136

137

ปญญา

ทางทถกและราบรนของผปฏบตกคอ เมอจตไดรบความสงบพอเหน

ทางแลว ตองฝกหดจตใหคดคนในอาการของกาย จะเปนอาการเดยว

หรอมากอาการกตาม ดวยปญญาคลคลายดกายของตน เรมตงแต ผม

ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด

ไต ปอด ไสนอย ไสใหญ อาหารใหม อาหารเกาๆ ฯลฯ ทเรยกวา อาการ ๓๒

ของกาย สงเหลานตามปกตเตมไปดวยของปฏกลนาเกลยดตลอดเวลา

ไมมอวยวะสวนใดจะสวยงามตามโมหนยม ยงเปนอยกปฏกล ตายแลว

ยงเปนมากขนไมวาสตว บคคล หญงชาย มความเปนอยางนทงนน

ในโลกนเตมไปดวยของอยางน หาสงทแปลกกวานไมม ใครอยในโลกน

ตองมอยางน ตองเปนอยางน ตองเหนอยางน

ความเปนอนจจ ไมเทยง กกายอนน ทกข ความลำบากกกายอนน

อนตตา ปฏเสธความประสงคของสตวทงหลายกกายอนน สงทไมสมหวง

ทงหมดกอยทกายอนน ความหลงสตวหลงสงขารกหลงกายอนน ความ

ถอสตวถอสงขารกถอกายอนน ความพลดพรากจากสตวและสงขารก

พลดพรากจากกายอนน ความหลงรกหลงชงกหลงกายอนน ความไม

อยากตายกหวงกายอนน ตายแลวรองไหหากนกเพราะกายอนน ความ

ทกขทรมานแตวนเกดจนถงวนตายกเพราะกายอนน ทงสตวและบคคล

วงวอนไปมาหาอยหากน ไมมวนไมมคน กเพราะเรองของกายอนเดยวน

มหาเหตมหาเรองใหญโตในโลก ทเปนกงจกรผนมนษยและสตวไมมวน

ลมตาเตมดวง ประหนงไฟเผาอยตลอดเวลา กคอเรองของกายเปนเหต

138

กเลสทวมหวจนเอาตวไมรอดกเพราะกายอนน สรปความเรองในโลก

คอเรองเพอกายอนเดยวนทงนน

เมอพจารณากายพรอมทงเรองของกายใหแจงประจกษกบใจ ดวย

ปญญาอยอยางน ไมมวนหยดยง กเลสจะยกกองพลมาจากไหนใจจงจะ

สงบลงไมได ปญญาอานประกาศความจรงใหใจฟงอยอยางนตลอดเวลา

ใจจะฝนความจรงจากปญญาไปไหน เพราะกเลสกเกดจากใจ ปญญาก

เกดจากใจ เรากคอใจ จะแกกเลสดวยปญญาของเราจะไมไดอยางไร เมอ

ปญญาเปนไปในกายอยอยางน จะไมเหนแจงในกายอยางไรเลา? เมอ

เหนกายแจงประจกษใจดวยปญญาอยางน ใจตองเบอหนายในกายตน

และกายคนอนสตวอน ตองคลายความกำหนดยนดในกาย แลวถอน

อปาทานความถอมนในกาย โดยสมจเฉทปหาน พรอมทงความรเทากาย

ทกสวน ไมหลงรกหลงชงในกายใดๆอกตอไป

การทจตใชกลอง คอ ปญญา ทองเทยวในเมอง “กายนคร” ยอมเหน

“กายนคร” ของตน และ “กายนคร” ของคนและสตวทวไปไดชด ตลอด

จนทางสามแพรง คอไตรลกษณ อนจจ ทกข อนตตา และทางสแพรง

คอ ธาตส ดน นำ ลม ไฟ ทวทงตรอกของทางสายตางๆ คอ อาการของ

กายทกสวน พรอมทงหองนำ ครวไฟ (สวนขางในของรางกาย) แหงเมอง

กายนคร จดเปน โลกวท ความเหนแจงในกายนครทวทงไตรโลกธาต

กไดดวย ยถาภตญาณทสสนะ ความเหนตามเปนจรงในกายทกสวน

หมดความสงสยในเรองของกายทเรยกวา รปธรรม

139

ตอไปนจะอธบายวปสสนาเกยวกบ นามธรรม คอ เวทนา สญญา

สงขาร และวญญาณ นามธรรมทงสน เปนสวนหนงของขนธหา แตละ

เอยดไปกวารปขนธ คอ กาย ไมสามารถมองเหนดวยตา แตรไดทางใจ

เวทนา คอ สงทจะตองเสวยทางใจ สขบาง ทกขบาง เฉยๆ บาง สญญา

คอ ความจำ เชน จำชอจำเสยง จำวตถสงของ จำบาลคาถา เปนตน

สงขาร คอ ความคด ความปรง เชน คดด คดชว คดกลางๆ ไมด ไมชว

หรอ ปรงอดตอนาคต เปนตน และ วญญาณ ความรบร คอ รบร รป

เสยง กลน รส เครองสมผส และธรรมารมณ ในขณะทสงเหลานมา

กระทบ ตา ห จมก ลน กาย และใจ นามธรรมทงสน เปนอาการของใจ

ออกมาจากใจ รไดทใจ และเปนมายาของใจดวย ถาใจยงไมรอบคอบ

จงจดวา เปนเครองปกปดความจรงไดดวย

การพจารณานามธรรมทงส ตองพจารณาดวยปญญา โดยทาง

ไตรลกษณลวนๆ เพราะขนธเหลานมไตรลกษณประจำตนทกอาการท

เคลอนไหว แตวธพจารณาในขนธทงสน ตามแตจรตจะชอบในขนธใด

ไตรลกษณใด หรอทวไปในขนธ และไตรลกษณนนๆ จงพจารณาตาม

จรตชอบในขนธและไตรลกษณนนๆ เพราะขนธและไตรลกษณหนงๆ

เปนธรรมเกยวโยงถงกน จะพจารณาเพยงขนธหรอไตรลกษณเดยวกเปน

เหตใหความเขาใจหยงทราบไปในขนธและไตรลกษณอนๆ ไดโดย

สมบรณ เชนเดยวกบพจารณาไปพรอมๆ กน เพราะขนธและไตรลกษณ

เหลานมอรยสจเปนรวกนเขตแดนรบรองไวแลว เชนเดยวกบการรบ

140

ประทานอาหารลงในทแหงเดยว ยอมซมซาบไปทวอวยวะนอยใหญของ

รางกาย ซงเปนสวนใหญรบรองไวแลวฉะนน

เพราะฉะนนผปฏบตจงตงสตและปญญาใหเขาใกลชดตอนามธรรม

คอ ขนธสน ทกขณะทขนธนนๆ เคลอนไหว คอ ปรากฏขน ตงอย และ

ดบไป และไมเทยง เปนทกข เปนอนตตาประจำตน ไมมเวลาหยดยงตาม

ความจรงของเขา ซงแสดงหรอประกาศตนอยอยางน ไมมเวลาสงบแมแต

ขณะเดยว ทงภายใน ทงภายนอก ทวโลกธาตประกาศเปนเสยงเดยวกน

คอ ไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ปฏเสธความหวงของสตว พดงายๆ ก

คอ ธรรมทงนไมมเจาของ ประกาศตนอยอยางอสรเสรตลอดกาล

ใครหลงไปยดเขากพบแตความทกขดวยความเหยวแหงใจตรอมใจ

หนกเขากนอยหลบนอนไมได นำตาไหลจนจะกลายเปนแมนำลำคลอง

ไหลนองตลอดเวลา และตลอดอนนตกาลทสตวยงหลงของอย ชใหเหน

งายๆ ขนธทงหาเปนบอหลงนำตาของสตวผลมหลงนนเอง การพจารณา

ใหรดวยปญญาชอบในขนธและสภาวธรรมทงหลาย กเพอจะประหยด

นำตาและตดภพชาตใหนอยลง หรอใหขาดกระเดนออกจากใจผเปน

เจาทกข ใหไดรบสขอยางสมบรณนนเอง

สภาวธรรมมขนธเปนตนน จะเปนพษสำหรบผยงลมหลง สวนผรเทาทน

ขนธและสภาวธรรมทงปวงแลว สงทงนจะสามารถทำพษอะไรได และ

ทานยงถอเอาประโยชนจากสงเหลานไดเทาทควร เชนเดยวกบขวาก

หนามทมอยทวไป ใครไมรไปโดนเขากเปนอนตราย แตถารวาเปนหนาม

141

แลวนำไปทำรวบานหรอกนสงปลกสราง กไดรบประโยชนเทาทควร

ฉะนน เพราะฉะนนผปฏบต จงทำความแยบคายในขนธและสภาวธรรม

ดวยด สงทงนเกดดบอยกบจตทกขณะ จงตามรความเปนไปของเขาดวย

ปญญาวาอยางไรจะรอบคอบและรเทานน จงถอเปนภาระสำคญประจำ

อรยาบถ อยาไดประมาทนอนใจ

ธรรมเทศนาทแสดงขนจากขนธและสภาวธรรมทวไปในระยะน

จะปรากฏทางสตปญญาไมมเวลาจบสน และเทศนไมมจำนนทางสำนวน

โวหาร ประกาศเรองไตรลกษณประจำตลอดเวลา ทงกลางวน กลางคน

ยน เดน นง นอน ทงเปนระยะทปญญาของเราควรแกการฟงแลว

เหมอนเราไดไตรตรองตามธรรมเทศนาของพระธรรมกถกอยางสดซง

นนเอง ขนนนกปฏบตจะรสกวาเพลดเพลนเตมท ในการคนคดตามความ

จรงของขนธ และสภาวธรรมทประกาศความจรงประจำตน แทบไมม

เวลาหลบนอน เพราะอำนาจความเพยรในหลกธรรมชาต ไมขาดวรรค

ขาดตอนโดยทางปญญา สบตอในขนธหรอสภาวธรรมซงเปนหลก

ธรรมชาตเชนเดยวกน กจะพบความจรงจากขนธและสภาวธรรม

ประจกษใจขนมาดวยปญญาวา แมขนธทงมวลและสภาวธรรมทวไป

ตลอดไตรโลกธาต กเปนธรรมชาตธรรมดาของเขาอยางนน ไมปรากฏวา

สงเหลานเปนกเลสตณหาตามโมหนยมแตอยางใด

142

อปมาเปนหลกเทยบเคยง เชน ของกลางทโจรลกไปกพลอยเปนเรอง

ราวไปตามโจร แตเมอเจาหนาทไดสบสวนสอบสวนดถวนถ จนไดพยาน

หลกฐานเปนทพอใจแลว ของกลางจบไดกสงคนเจาของเดม หรอเกบไว

ในสถานทควรไมมโทษแตอยางใด เจาหนาทกมไดตดใจในของกลาง

ปญหาเรองโทษกขนอยกบโจร เจาหนาทจะตองเกยวของกบโจรและจบ

ตวไปสอบสวนตามกฎหมาย เมอไดความตามพยานหลกฐานถกตองตาม

กฎหมายวาเปนความจรงแลว กลงโทษผตองหาตามกฎหมายและปลอย

ตวผไมมความผดและไมมสวนเกยวของออกไปเปนอสรเสรตามเดม

ฉนใด เรองอวชชาจตกบสภาวธรรมทงหลายกฉนนน

ขนธและสภาวธรรมทวทงไตรโลกธาต ไมมความผดและเปนกเลส

บาปธรรมแตอยางใด แตพลอยเปนเรองไปดวย เพราะจตผฝงอยใต

อำนาจของอวชชา ไมรตววาอวชชาคอใคร อวชชากบจตจงกลมกลนเปน

อนเดยวกน เปนจตหลงไปทงดวง เทยวกอเรองรก เรองชง ฝงไวตามธาต

ขนธ คอ ตามรป เสยง กลน รส เครองสมผส ตามตา ห จมก ลน กาย

และใจ และฝงรกฝงชงไวตามรป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ตลอด

ไตรโลกธาต เปนสภาวะทถกจบจองและรกชงยดถอจากใจดวงลมหลงนทง

สน เพราะอำนาจความจบจองยดถอเปนเหต ใจอวชชาดวงนจงเทยวเกด

แก เจบ ตาย หมนเวยนไปไดทกกำเนด ไมวาสง ตำ ด ชว ในภพทงสามน

143

แมจะแยกกำเนดของสตวทตางกนในภพนนๆ ไวมากเทาไร ใจดวง

อวชชานสามารถจะไปถอเอากำเนดในภพนนๆ ไดตามแตปจจยเครอง

หนนของจตดวงน มกำลงมากนอยและดชวเทาไร ใจดวงนตองไปเกดได

ตามโอกาสทจะอำนวย ตามสภาวะทงหลายทใจดวงนมความเกยวของ

จงกลายเปนเรองผดจากความจรงของตนไปโดยลำดบ เพราะอำนาจ

อวชชาอนเดยวเทาน จงกอเหตรายปายสไปทวไตรโลกธาตใหแปรสภาพ

คอ ธาตลวนๆ ของเดมไปเปนสตว เปนบคคล และเปนความเกด แก

เจบ ตาย ตามโมหะ (อวชชา) นยม เมอทราบชดดวยปญญาวา ขนธหา

และสภาวธรรมทงหลาย ไมใชตวเรองและตวกอเรอง เปนแตพลอยม

เรอง เพราะอวชชาเปนผเรองอำนาจ บนดาลใหสภาวะทงหลายเปนไปได

ตามอยางนแลว ปญญาจงตามคนลงทตนตอ คอจตดวงร อนเปนบอเกด

ของเรองทงหลายอยางไมหยดยงตลอดอรยาบถ คอ ยน เดน นง นอน

โดยความไมวางใจในความรอนน

เมอสตปญญาทไดฝกซอมเปนเวลานานจนมความสามารถเตมท

ไดแผวงลอมและฟาดฟนเขาไปตรงจดใหญ คอ ผรทเตมไปดวยอวชชา

อยางไมรรอ ตอยทธกนทางปญญา เมออวชชาทนตอดาบเพชร คอสต

ปญญาไมไหวกทลายลงจากจตทเปนแทนบลลงกอนประเสรฐของอวชชา

มาแตกาลไหนๆ เมออวชชาไดถกทำลายตายลงไปแลวดวยอำนาจ

“มรรคญาณ” ซงเปนอาวธทนสมย เพยงขณะเดยวเทานน ความจรงทง

หลายทไดถกอวชชากดขบงคบเอาไวนานเปนแสนกปนบไมถวน กไดถก

144

เปดเผยขนมาเปนของกลาง คอ เปนความจรงลวนๆ ทงสน ธรรมทไม

เคยรไดปรากฏขนมาในวาระสดทาย “ยถาภตญาณทสสนะ” เปนความร

เหนตามเปนจรงในสภาวธรรมทงหลายอยางเปดเผย ไมมอะไรปดบง

แมแตนอย

เมออวชชาเจาผปกครองนครวฏฏะตายไปแลวดวยอาวธ คอ ปญญา

ญาณ พระนพพานจะทนตอความเปดเผยของผทำจรง รจรง เหนจรงไป

ไมได แมสภาวธรรมทงหลาย นบแตขนธหา อายตนะภายใน ภายนอก

ทวทงไตรโลกธาต กไดเปนธรรมเปดเผยตามความจรงของตน จงไม

ปรากฏวาจะมอะไรทเปนขาศกแกใจตอไปอก นอกจากจะปฏบตขนธหา

พอใหถงกาลอนควรอยควรไปของเขาเทานน กไมเหนมอะไร เรอง

ทงหมดกมอวชชา คอความรโกหกอนเดยวเทานน เทยวรงแกและ

กดขวางตอสภาวะใหเปลยนไปจากความจรงของตน อวชชาดบอนเดยว

เทานน โลก คอสภาวะทวๆ ไปกกลายเปนปกตธรรมดา ไมมใครจะไป

ตำหนตชมใหเขาเปนอยางไรตอไปไดอกแลว

เชนเดยวกบมหาโจรผลอนามไดถกเจาหนาทฆาตายแลว ชาวเมอง

พากนอยสบายหายความระวงภยจากโจรฉะนน ใจทรงยถาภตญาณทสสนะ

คอความรเหนตามเปนจรงในสภาวธรรมทงหลายอยางสมบรณ และเปน

ความรทสมำเสมอไมลำเอยงตลอดกาล นบแตวนอวชชาไดขาดกระเดน

ไปจากใจแลว ใจยอมมอสรเสรในการนกคดไตรตรองรเหน ในสภาวธรรมท

เกยวกบใจไดอยางสมบรณ ตา ห จมก ฯลฯ และรป เสยง กลน รส ฯลฯ

145

กกลายเปนอสรเสรในสภาพของเขาไปตามๆ กน ไมถกกดขบงคบหรอสง

เสรมใดๆ จากใจอกเชนเคยเปนมา ทงนเนองมาจากใจเปนธรรม มความ

เสมอภาคและใหความเสมอภาคแกสงทงปวง จงหมดศตรตอกนเพยง

เทาน

เปนอนวาจตกบสภาวธรรมทงหลายในไตรโลกธาต ไดประกาศสนต

ความสงบตอกนลงในสจจะความจรงดวยกนอยางสมบรณ ภาระของจต

และเรองวปสสนาของนามธรรมทเกยวกบจต จงของยตเพยงเทาน

ฉะนนจงขออภยโทษเผดยงทานนกปฏบตทงหลาย เพอกำจดกเลส

ดวยธรรมของพระพทธเจา จงเหนธรรมในคมภรทกๆ คมภรชตรงเขามา

หากเลสและธรรมในตวของเราโดยไปซมซอนอยในทใดทหนง ผใดม

โอปนยกธรรมประจำใจ ผนนจะเอาตวรอดได เพราะศาสนธรรมสอน

ผฟงใหเปนโอปนยกะ คอ นอมเขามาสตวทงนน และอยาพงเหนวา

ศาสนธรรมของพระพทธเจาเปนอดต อนาคต โดยไปอยกบคนทลวงลบ

ไปแลว และไปอยกบคนทยงไมเกด จงทราบวา พระพทธเจาไมไดสอน

คนตายแลว และไมสอนคนทยงไมเกด จงเหนวาพระองคสอนคนเปน

คอยงมชวตอย เชน พวกเราทงหลาย สมกบพระพทธศาสนาเปนปจจบน

ทนสมยตลอดกาล

ขอความสวสดมงคล จงมแดทานผอานผฟงทงหลายโดยทวหนา

กนเถดฯ

146