DEPRESJA – Dominika Karaś, Maria Kłym – notatki do prezentacji

Dla tych, którzy błąkali się po ciemnych borach depresji i znają jej niewysłowioną,

agonalną naturę, ich powrót z otchłani jest jak droga poety, wspinającego się krok po kroku z

czarnych czeluści piekieł, aby w końcu wydostać się na „jasny świat”, gdzie każdy, kto

powrócił do zdrowia, prawie zawsze odzyskuje wewnętrzną równowagę i zdolność do

odczuwania radości William Styron, Dotyk ciemności: kronika obłędu

Emil Kraepelin: Nastrój zdominowany jest czasem przez przemożne wewnętrzne

przygnębienie i ponurą beznadziejność, a czasem bardziej przez nieokreślony lęk i niepokój.

Pacjent czuje ciężar na sercu, nic nie jest w stanie na dłużej go zainteresować ani zapewnić

mu przyjemności.

Człowiek taki czuje się samotny i w jakiś niemożliwy do opisania sposób nieszczęśliwy, tak

jakby był „stworzeniem wydziedziczonym z własnego losu”, jest sceptyczny wobec Boga,

cechuje go pewna bierna rezygnacja, która wyklucza wszelkie pocieszenie i najmniejszy

promień światła. Z trudem wegetuje, żyjąc z dnia na dzień. Wszystko stało się dla niego

przykre, wszystko go męczy – towarzystwo, muzyka, podróże, praca zawodowa. Widzi tylko

ciemną stronę wszelkich spraw oraz trudności na każdym kroku: ludzie wokół nie są tacy

dobrzy i bezinteresowni, jak mu się wydawało; spotyka go jedno rozczarowanie za drugim.

Życie jawi mu się jako bezsensowne, myśli, że jest zupełnie niepotrzebny na świecie, nie może

się już powstrzymać, pojawia się myśl, by odebrać sobie życie, choć nie wie dlaczego. Ma

wrażenie, że coś w nim pękło.

Aspekty depresji:

Doświadczenie bolesne dla człowieka

Doświadczenie niezrozumiałe dla innych ludzi

Brak społecznego przyzwolenia na depresję.

Ad. 1 Doświadczenie niezwykle bolesne dla człowieka

Ad. 2 Niezrozumiałe dla innych (np. gdy matka odczuwa nieopanowane przygnębienie po

narodzinach upragnionego dziecka, gdy pracownik popada w depresję, kiedy wreszcie zdobył

awans).

Ad 3. W zachodniej kulturze zostaliśmy wychowani w przekonaniu, że człowiek potrafi

panować nad swoimi nastrojami. Nie ma społecznego przyzwolenia na depresję. Ludzie są

zdziwieni, gdy ktoś bliski nie potrafi otrząsnąć się, wziąć się w garść, tak jakby ten człowiek

celowo i przewrotnie trzymał się nierozsądnych myśli i nastrojów.

Klasyfikacja ICD-10

F30-F39 – zaburzenia nastroju (afektywne)

Kod Nazwa choroby

F30 Epizod maniakalny

F30.0 Hipomania

F30.1 Mania bez objawów psychotycznych

F30.2 Mania z objawami psychotycznymi

F30.8 Inne epizody maniakalne

F30.9 Epizod maniakalny nieokreślony

F31 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe

F31.0 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod hipomanii

F31.1 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod maniakalny bez objawów psychotycznych

F31.2 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod maniakalny z objawami psychotycznymi

F31.3 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod depresji o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu

F31.4 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod ciężkiej depresji bez objawów psychotycznych

F31.5 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod ciężkiej depresji z objawami psychotycznymi

F31.6 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - epizod mieszany

F31.7 Zaburzenie afektywne dwubiegunowe, obecnie - remisja

F31.8 Inne zaburzenia afektywne dwubiegunowe

F31.9 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, nie określone

F32 Epizod depresyjny

F32.0 Epizod depresji łagodny

F32.1 Epizod depresji umiarkowany

F32.2 Epizod depresji ciężki, bez objawów psychotycznych

F32.3 Epizod ciężkiej depresji z objawami psychotycznymi

F32.8 Inne epizody depresyjne

F32.9 Epizod depresyjny, nieokreślony

F33 Zaburzenia depresyjne nawracające

F33.0 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie - epizod depresyjny łagodny

F33.1 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie - epizod depresyjny umiarkowany

F33.2 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie - epizod depresji ciężkiej bez objawów psychotycznych

F33.3 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie - ciężka depresja z objawami psychotycznymi

F33.4 Zaburzenie depresyjne nawracające, obecnie - stan remisji

F33.8 Inne nawracające zaburzenia depresyjne

F33.9 Nawracające zaburzenia depresyjne, nieokreślone

F34 Uporczywe zaburzenia nastroju (afektywne)

F34.0 Cyklotymia

F34.1 Dystymia

F34.8 Inne uporczywe zaburzenia nastroju (afektywne)

F34.9 Uporczywe zaburzenia nastroju (afektywne), nie określone

F38 Inne zaburzenia nastroju (afektywne)

F38.0 Inne występujące pojedynczo zaburzenia nastroju (afektywne)

F38.1 Inne nawracające zaburzenia nastroju (afektywne)

F38.8 Inne określone zaburzenia nastroju (afektywne)

F39 Zaburzenia nastroju (afektywne), nie określone

Epizod depresyjny

1. Czas trwania: co najmniej dwa tygodnie

2. Objawy psychopatologiczne

A. Co najmniej dwa z następujących:

Nastrój obniżony w stopniu wyraźnie nieprawidłowym dla danej osoby, utrzymujący się przez większość

dnia i prawie każdego dnia, w zasadzie nie podlegający wpływowi wydarzeń zewnętrznych i utrzymujący

się przez co najmniej 2 tygodnie

Utrata zainteresowań lub zadowolenia w zakresie aktywności, które zwykle sprawiają przyjemność

Zmniejszona energia lub zwiększona męczliwość

B. Dodatkowe objawy:

Spadek zaufania i szacunku do siebie

Nieracjonalne poczucie wyrzutów sumienia lub nadmiernej a nieuzasadnionej winy

Nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie, albo jakiekolwiek zachowania samobójcze

Skargi na zmniejszoną zdolność myślenia lub skupiania się albo jej przejawy, takie jak niezdecydowanie lub

wahanie się

Zmiany w zakresie aktywności psychoruchowej w postaci pobudzenia lub zahamowania

Zaburzenia snu wszelkiego typu

Zmiany łaknienia wraz z odpowiednią utratą wagi

Wg klasyfikacji DSM-IV:

I. Co najmniej pięć spośród niżej wymienionych objawów występuje niemal codziennie przez okres dwóch tygodni,

zmieniając dotychczasowe funkcjonowanie człowieka; jednym z głównych objawów jest albo (1) depresyjny

nastrój, albo (2) utrata zainteresowań lub przyjemności:

1. depresyjny nastrój lub rozdrażnienie utrzymujące się przez większość dnia

2. istotnie zmniejszone zainteresowanie lub obniżenie przyjemności we wszystkich lub prawie wszystkich

codziennych działaniach

3. znaczny spadek wagi pomimo braku diety lub przyrost wagi oraz wzrost lub spadek apetytu

4. bezsenność lub nadmierna senność

5. pobudzenie psychomotoryczne lub zahamowanie psychoruchowe

6. zmęczenie lub brak energii

7. poczucie braku własnej wartości lub nadmiernej, często nieadekwatnej winy

8. zmniejszona zdolność myślenia lub koncentracji uwagi, niezdecydowanie

9. powracające myśli o śmierci, powracające myśli samobójcze, plany samobójcze

II. Zespół objawów nie spełnia kryteriów rozpoznawania stanów mieszanych

III. Symptomy powodują istotny w sensie klinicznym stres lub nieprzystosowanie społeczne, niemożność sprostania

zwykłym obowiązkom lub inne trudności w ważnych obszarach funkcjonowania.

IV. Objawy nie są spowodowane działaniem substancji chemicznych (leki, narkotyki), ani ogólnym stanem zdrowia

(np. nadczynność tarczycy)

V. Zaburzenie nie jest naturalną reakcją na stratę bliskiej osoby (naturalna do ok. 2 miesięcy po śmierci)

Co to jest depresja?

Potocznie: obniżenie nastroju, przygnębienie, smutek, itp.

W znaczeniu klinicznym: określenie zespołu objawów psychopatologicznych, wśród

których zasadniczym jest długotrwałe, stale utrzymujące się przygnębienie. Często

towarzyszy mu obniżenie zdolności przeżywania przyjemności, negatywny wzorzec

myślenia (pesymizm), obniżenie aktywności życiowej, zaburzenia popędów i

czynności wegetatywnych.

Dodatek: Terminu depresja na co dzień używamy do nazywania wielu doświadczeń,

poczynając od ledwie zauważalnego, przejściowego obniżenia nastroju, aż do zaburzeń

niezwykle głębokich i zagrażających życiu.

Epidemiologia

Depresja jest chorobą bardzo często występującą

Roczna zachorowalność: 3% populacji

Tylko 57% osób z depresją szuka pomocy lekarskiej.

Częściej chorują kobiety.

Podziały depresji:

1. Endogenne i reaktywne (psychogenne)

2. Pierwotne i wtórne

3. Występujące w przebiegu zaburzeń jedno- lub dwubiegunowych

Depresja endogenna:

Nie jest wywołana czynnikami psychologicznymi

Etiologia ma charakter ściśle biologiczny

Obecnie: podkreśla się, że czynniki biologiczne odgrywają również dużą rolę w depresji

endogennej.

Depresja wtórna: w wyniku (i w przebiegu) innego schorzenia

PRZYCZYNY

Rola czynników genetycznych

Układy neuroprzekaźnikowe ośrodkowego układu nerwowego

Zaburzenia hormonalne

Organiczne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego

Dysregulacja rytmu okołodobowego

Czynniki psychodynamiczne

Dysfunkcjonalne schematy poznawcze

Stresujące wydarzenia życiowe

Rola czynników genetycznych: jest

Układy neuroprzekaźnikowe ośrodkowego układu nerwowego:

Deficyt w układzie serotoninergicznym

Układy katecholaminergiczne

Dysfunkcja układu noradrenergicznego (dwubiegunowa choroba afektywna)

Zaburzenia hormonalne:

Częste podłoże wtórnych zespołów depresyjnych (np. niedoczynność tarczycy,

choroby nadnerczy)

Występują również w pierwotnych zespołach depresyjnych: dotyczą osi: podwzgórze-

przysadka-nadnercza (zwiększona sekrecja kortyzolu – zwiększone wydzielanie) oraz

podwzgórze-przysadka-tarczyca

Organiczne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego:

Uszkodzenia i zaburzenia funkcji płatów czołowych, skroniowych i jądra ogoniastego

– osłabienie metabolizmu w tych regionach widoczne w metodach

neuroobrazowania

Dysregulacja rytmu okołodobowego:

Z faktu występowania w depresji problemów ze snem oraz wyraźnie obniżonego nastroju

rano, niektórzy wysuwają wniosek, że to właśnie zaburzenia rytmu okołodobowego mogą

być przyczyną, a nie skutkiem depresji.

Czynniki psychodynamiczne

Można rozpatrywać depresję jako zaburzenie systemu samooceny w wyniku

reaktywacji zinternalizowanych nieprawidłowych związków interpersonalnych z

okresu dzieciństwa.

Frustracja potrzeb w okresie dzieciństwa – zachwianie samooceny

Triada poznawcza

Poznawczy model depresji – Beck:

Depresyjna triada poznawcza: negatywny obraz siebie, świata i przyszłości

Depresyjne stereotypy poznawcze, powstałe z negatywnych doświadczeń

Błędy myślenia (arbitralność wnioskowania, selektywność uwagi, skłonność do

nadmiernego uogólniania wniosków, skłonność do nadmiernego powiększania lub

pomniejszania znaczenia faktów, tendencja do odnoszenie wydarzeń zewnętrznych

do siebie.

Negatywne procesy poznawcze, myśli o porażce, samokrytycyzm i brak nadziei przyczyniają

się w depresji do deficytów nastroju oraz deficytów behawioralnych, fizjologicznych i

motywacyjnych. Ludzie podatni na tę chorobę często uważają się za wybrakowanych,

uznają, że okoliczności ich życia i ich świat pokonują ich i czegoś pozbawiają. Myślą, że

przyszłość jest jałowa, a możliwość zmiany na lepsze praktycznie żadna.

Przekształcanie informacji jest zniekształcone w tym sensie, że dana osoba wybiórczo

koncentruje się na pewnych aspektach rzeczywistości i popełnia błędy logiczne pochopnie

wyciągając niekoniecznie słuszne wnioski.

Osoba skłonna do depresji trzyma się zestawu przekonań negatywnych, które mogły

ukształtować się już w dzieciństwie, być może w wyniku powtarzających się doświadczeń z

krytycznymi czy odrzucającymi rodzicami. Zwraca uwagę na przykłady potwierdzające te

przekonania, a ignoruje te, które im przeczą.

Negatywne myślenie jako czynnik powodujący lub podtrzymujący objawy depresyjne.

Różne wersje modeli poznawczych kładą nacisk na schematy Ja, samoocenę, styl

atrybucji, brak nadziei, samoregulację i inne aspekty depresyjnego myślenia.

Wiele dowodów popiera hipotezę, że ludzie cierpiący na depresją są tendencyjni w

kierunku negatywnym, kiedy przeżywają epizod choroby, lecz mniej badań

potwierdza przyczynową rolę negatywnego myślenia w powodowaniu depresji.

Stresory odgrywają ważną rolę w wyzwalaniu reakcji depresyjnych (model

podatności na stres).

Model aktualnego stresu i model poznawczy podkreślają, że znaczenie, jakie dla

osoby ma dane wydarzenie, decyduje o tym, czy doprowadzi ono do depresji.

Podsumowując:

Nie ma jednej spójnej i udowodnionej teorii wskazującej na przyczyny występowania

depresji. Badania bliźniąt i wzorców rodzinnych potwierdziły, że w niektórych przypadkach

istnieją uwarunkowania biologiczne.

Chociaż leczenie lekami przeciwdepresyjnymi zmienia funkcjonowanie neuroprzekaźników,

nie ma trafnej teorii, która by udowodniła, że depresję można sprowadzić jedynie do

nadmiaru lub deficytu określonych neuroprzekaźników. Dlatego nie ma też magicznej pigułki

na depresję.

Nieprawidłowy poziom kortyzolu i jego nieprawidłowa regulacja mogą wskazywać na to, ze

że depresja ma związek z defektem w systemie reagowania na stres.

CZYNNIKI RYZYKA:

Płeć żeńska

Niedostateczne wsparcie społeczne

Osobowość zależna/histrioniczna/borderline

PRZEBIEG I PROGNOZA:

Czas trwania nieleczonego epizodu: przeważnie 3-8 miesięcy

Pełna remisja: 70% chorych

Ale: depresja jest chorobą śmiertelną!

Przeważnie wczesny początek – im wcześniejszy, tym gorsze rokowania

Choroba przewlekła i nawracająca

Nieleczony epizod depresyjny trwa zwykle 3-8 miesięcy, ale niekiedy przedłuża się do 2 lat i

dłużej. Pełna remisja i powrót do funkcjonowania przedchorobowego występuje u ok. 70 %

chorych.

Depresja związana jest ze zwiększonym ryzykiem śmiertelności, wynikającym w dużej mierze

z dokonywanych przez chorych zamachów samobójczych.

Współwystępowanie depresji wpływa niekorzystnie na przebieg współistniejących chorób

somatycznych.

Przebieg i konsekwencje:

Niektórzy uważają, że depresja jest „zwykłym przeziębieniem” wśród ogromu zaburzeń

psychicznych. Jednak taka etykieta jest myląca, ponieważ sugeruje, że cierpienie wywołane

przez tę chorobę jest wprawdzie kłopotliwe i łagodne, ale przemijające, co jest bardzo

dalekie od prawdy.

Depresja może prowadzić do śmierci, a dla większości ludzi jest zaburzeniem nawracającym

lub nawet przewlekłym. Próby samobójcze bardzo często podejmowane są w okresie remisji,

gdy osoba ma energię i siłę działać, a także z powodu lęku przed nawrotem.

Skutki choroby mogą być druzgoczące i mają niszczący wpływ na pracę, relacje rodzinne i

małżeńskie.

Wiek

Przeważnie wczesny początek: typowo: dorastanie i wczesna dorosłość.

Ryzyko największe przed ukończeniem 30 roku życia.

Niektórzy sugerują, że im wcześniejszy początek, tym gorsze rokowania i trudniejszy

przebieg, gdyż choroba zaburza proces uczenia się oraz utrudnia nabycie ważnych

umiejętności adaptacyjnych, potrzebnych by radzić sobie z trudnościami w dalszym życiu.

Powracanie i przewlekłość depresji

Depresja jednobiegunowa jest zaburzeniem nawracającym i przewlekłym

Chociaż niektórzy ludzie mogą przeżyć stosunkowo bolesny, lecz łagodny pojedynczy epizod

dużej depresji, do większość z tych, którzy mają za sobą jeden epizod będzie musiała przejść

kolejne.

Przewlekłość: wiele badań wskazuje na to, że prawie 1/3 pacjentów doświadcza depresji

przelekłej, gdzie epizod jest długi (dłuższy niż rok) i nie wraca do pełnego zdrowia.

Rośnie świadomość faktu, że okres po kilku miesiącach po wyzdrowieniu wiąże się z ryzykiem

powrotu choroby i że z czasem, im dłużej nie dochodziło ponownego wystąpienia objawów,

tym mniej staje się ono prawdopodobne.

Predyktory nawrotów:

Przebyty epizod depresyjny

Zaprzestanie przerywania leków w czasie podjętej terapii

Obraz kliniczny (współwystępowanie zaburzeń)

Czynniki demograficzne (różne wyniki badań: płeć, wiek: im młodszy wiek, tym

większe prawdopodobieństwo nawrotu)

Stan psychospołeczny

Depresja a śmiertelność:

Depresja jest chorobą śmiertelną.

Ok. 40-60% wszystkich samobójstw spowodowanych jest depresją.

Decyzja o odebraniu sobie życia może wynikać z negatywnego myślenia i przekonania o

daremności wszelkich wysiłków, o tym, że jest się beznadziejnym, a powrót do zdrowia nie

jest możliwy. Chory wieży, że nie może zrobić niczego, co przyniesie ulgę w cierpieniu i sądzi,

że innym będzie lepiej, gdy on sam umrze.

Trudno jest określić ryzyko, że dany pacjent podejmie samobójstwo.

Objawy depresji

Objawy afektywne:

Zaburzenia nastroju (smutek, przygnębienie, pustka, bezradność, beznadzieja, ale też często

drażliwość, utrata zainteresowań, zanik umiejętności doświadczania przyjemności,

zniechęcenie, apatia

Objawy poznawcze:

Trudności w koncentracji, negatywne myślenie o sobie, otoczeniu i przyszłości, uważanie

siebie za niekompetentnego, bezlitosny autokrytycyzm, irracjonalność negatywnych myśli.

Również zaburzenia procesu myślenia: koncentracji, podejmowania decyzji i funkcjonowania

pamięci. Osobie dotkniętej depresją ogromną trudność może sprawiać nawet dokonywanie

prostego wyboru, a decydowanie w ważnych momentach życia wydaje się w ogóle

wykraczać poza możliwości.

Objawy behawioralne:

Są pokłosiem apatii i obniżonej motywacji: wycofanie z aktywności społecznej, ograniczenie

typowego repertuaru zachowań, unikanie interakcji. Osoby takie często (nie bez racji)

dostrzegają, że przebywanie z nimi może być przykre dla innych.

Zmiany psychoruchowe: spowolnienie lub pobudzenie i niepokój. Wolniejsza mowa,

poruszanie się, osłabiona mimika, monotonny głos, brak kontaktu wzrokowego

Pobudzenie psychoruchowe: najczęściej u osób, które doświadczają również objawów

lękowych.

Objawy somatyczne:

Zmiany dotyczące apetytu, snu, energii. Często obniżony poziom energii (93% pacjentów),

zniechęcenie, apatia, ociężałość, poczucie problemów ruchowych, brak wigoru.

Zmiany wzorca snu: trudności z zasypianiem, niedosyt snu, nadmiar snu. Często wczesne

budzenie się i trudności z ponownym zaśnięciem.

Zaburzenia łaknienia: zarówno zwiększenie, jak i zmniejszenie apetytu.

Rodzaje depresji

Depresja jednobiegunowa – wyłącznie stany depresyjne

Depresja dwubiegunowa: mania i depresja

Epizod dużej depresji: Kryteria ICD i DSM

Dystymia:

Symptomy łagodniejsze lecz chroniczne, utrzymujące się przez przynajmniej 2 lata (chociaż w

tym czasie mogą się pojawiać okresy „normalnego” nastroju trwające nie dłużej niż 2

miesiące)

Depresja sezonowa:

Odmiana choroby, która wyraźnie i regularnie rozpoczyna się w określonej porze roku.

Na półkuli północnej najczęściej depresja zimowa lub jesienna. Takie epizody charakteryzuje

niski poziom energii, zwiększona ilość snu, przejadanie się i przybieranie na wadze oraz

ochota na pożywienie bogate w węglowodany.

Depresja z cechami psychotycznymi:

W przebiegu pojawiają się omamy lub urojenia, w których dominują temety depresyjne:

poczucie winy wynikające z przekonania chorego, że wywołał straszne nieszczęścia, że

zasługuje na karę, lub, że depresja jest karą (np. głosy oskarżające o grzechy czy

niepowodzenia), przekonania nihilistyczne (urojenia o końcu świata lub o tym, że zostanie się

lub nawet jest się zabitym1

Depresja poporodowa:

Wiele kobiet doświadcza łagodnych objawów depresyjnych: płaczliwość, bezsenność, słaby

apetyt i zmienność nastroju w ciągu ok. 3-7 dniu po porodzie (baby blues). – jest to normalna

reakcja na ogromną zmianę hormonalną w organizmie.

W przypadku większych epizodów depresyjnych, przypuszcza się, że urodzenie dziecka nie

jest bezpośrednią przyczyną, ale wynikiem wcześniejszych problemów emocjonalnych

(model podatności na zranienie)

Współwystępowanie:

Obok zróżnicowania form depresji jej zrozumienie i leczenie utrudnia również to, że mogą

towarzyszyć jej inne zaburzenia.

Bardzo często lękowe (agorafobia, napady paniki, uogólnione zaburzenie lękowe)

Częste nadużywanie substancji, alkoholizm, zaburzenia odżywiania.

Częste współwystępowanie przy zaburzeniach osobowości

Psychologiczne czynniki zapowiadające dużą, uporczywą depresję:

Relacje małżeńskie, rodzinne, interpersonalne, stresujące wydarzenia i okoliczności życiowe

oraz indywidualne właściwości psychologiczne.

Kto choruje na depresję?

Każdy może zachorować.

Wskaźnik występowania: 4,6 – 7,4%

Rosnący współczynnik występowania depresji wśród młodych ludzi

Częściej kobiety

U starszych ludzi – związana ze zmianami biologicznymi w organizmie.

Dlaczego kobiety częściej chorują na depresję?

Trudno powiedzieć, chociaż fakt jest faktem.

Może to artefakt wynikający z odmienności społecznych ról płciowych. Może

mężczyźni inaczej niż kobiety przeżywają depresję (nie skarżą się na niedomagania

fizyczne i podkreślają np. bardziej trudności w pracy niż aspekt subiektywnego

cierpienia.

Różnice biologiczne – hormonalne. Nie ma wielu dowodów potwierdzających tę

teorię.

Model podatności na stres: stres jest częściej odczuwany przez kobiety i przyczynia

się do powstawania depresji. Stres może wynikać z pełnienia jednocześnie

sprzecznych ról (pracownika i matki)

Czynniki związane z radzeniem sobie w sytuacjach trudnych: niektóre teorie

wskazują, że kobiety mogą mieć mniej zasobów do radzenia sobie z sytuacjami

trudnymi, słabiej potrafią się dystansować od problemów i słabiej je rozwiązują

Różnice etniczne i kulturowe oraz demograficzne i społeczne

Częściej w kulturze zachodniej.

Częściej na terenach zurbanizowanych

Poziom depresji wzrasta wraz z obniżaniem się statusu społecznego, ale trudno powiedzieć,

co jest przyczyną, a co skutkiem. Więcej osób z depresją na bezrobociu.

Gorsze funkcjonowanie i konsekwencje depresji:

Osłabienie zdolności cierpiących na depresję osób do podejmowania pracy, wykonywania

codziennych obowiązków domowych i utrzymywania właściwych relacji z rodziną i

przyjaciółmi.

Osoba często spędza niekończące się godziny w łóżku, w zasadzie tylko wpatrując się w

przestrzeń lub chodzi bez celu, nieustannie się zamartwiając. Często trudno jej wykonać

nawet takie zadania, jak wykąpanie się i ubranie. Negatywizm, brak nadziei i motywacji

nierzadko staje się źródłem zdziwienia a nawet frustracji i niecierpliwości innych osób i

dlatego nietrudno przewidzieć rozwój konfliktów interpersonalnych, dodatkowo

powiększających wyraźne problemy chorego z pełnieniem typowych ról.

Praca: Osoby często niezdolne są do pracy, pogarsza się jakość wypełniania przez nich

obowiązków zawodowych.

Rodzinny kontekst depresji

Wprowadzenie:

Większość zaburzeń psychicznych wywiera wpływ na interpersonalne życie chorych,

pogarszając ich społeczne funkcjonowanie, wskutek zmiany zachowań przejawianych wobec

innych ludzi i jakości odnoszenia się do nich.

Depresja nie jest wyjątkiem: jej objawy zakłócają normalne relacje międzyludzkie.

Relacje rodzice dzieci:

Badania wykazały, że człowiek w depresji znacznie gorzej wypełnia rolę rodzica. Depresja

matki może stać się predykatorem depresji w dorosłym życiu dziecka.

Problem we wrażliwym reagowaniu na dzieci, wspieraniu ich i utrzymywaniu z nimi ciepłych

relacji.

Zamiast tego, kobiety chore na depresję obserwowane w interakcjach ze swoimi dziećmi są

mniej wrażliwe na ich potrzeby.

Depresja odbiera matkom mnóstwo energii, odbiera im cierpliwość, zawęża zainteresowania

i odmienia nastrój, co ogranicza ich zdolność do utrzymania pozytywnego, uważnego i

wspierającego związku z dziećmi.

Waga przywiązania

Doświadczenia rodzinne z wczesnego dzieciństwa

Dysfunkcyjne relacje rodzic-dziecko prowadzą do nabycia dysfunkcjonalnych

schematów Ja lub negatywnego stylu wyjaśniania

Wczesne relacje rodzinne relacjonowane przez dorosłych chorujących na depresje.

Wrogość

Odrzucenie

Kontrola

Rezerwa

Lęk

Negatywne interakcje

Wrogość

Napięcie

Konflikty

Niezadowolenie ze związku

Relacje małżeńskie:

Często depresja staje się źródłem problemów małżeńskich: wycofywaniu się chorego

partnera, jego skłonności do irytacji. Druga strona często spostrzega chorego jako ogromne

obciążenie, ponieważ przydaje on powodów do zmartwień, nie można razem z nim cieszyć

się wieloma przyjemnymi czynnościami, nie reaguje on na zachęty i wsparcie.

Cierpienie jest tak wielkie, że badania wykazują, że ok. 40% partnerów tak bardzo cierpi z

powodu depresji współmałżonka, że również kwalifikuje się do leczenia.

Bowlby w swym modelu położył nacisk na znaczenie wczesnego przywiązania między

niemowlęciem a opiekunem. Tą więzią łączą się implikacje nie tylko w postaci ewentualnej

depresji, ale także implikacje dla kluczowych elementów osobowości danego człowieka i

adaptacyjnego stylu funkcjonowania. Bowlby przekonywał, że niemowlęta mają wrodzoną i

podstawową skłonność do tworzenia więzi z głównym opiekunem, służących ochronie i

przetrwaniu. Rozwój stabilnego i bezpiecznego przywiązania jest decydujący dla zdrowego

rozwoju. Jeśli jednak przywiązanie nie zapewnia poczucia bezpieczeństwa, z powodu

przerwania więzi lub utraty obiektu, odrzucenia przez matkę, niereagowania przez nią na

dziecko, czy jej niekonsekwentnego zachowania człowiek staje się podatny na depresję.

Teorie społecznego uczenia się podkreślają rolę, jaką odgrywają w depresji doświadczenia

rodzinne z wczesnego dzieciństwa. Dysfunkcyjne relacje rodzic-dziecko prowadzą do nabycia

Badania wykazują na wzorce negatywnych interakcji, nacechowanych wrogością,

napięciem i trudnościami z rozwiązywaniem konfliktów. Występuje drugotrwałe

niezadowolenie ze związku i długotrwałe problemy małżeńskie.

Z drugiej strony to niewłaściwe relacje mogą prowadzić do epizodów depresji.

Są badania, które wskazują, że ludzie chorujący na depresję często zawierają związek

małżeński z osobą, która także wykazuje zaburzenia psychiczne. Małżeństwa, w których

oboje partnerzy cierpią z powodu problemów emocjonalnych bardzo często cechują się

cierpieniem i trudnościami w rozwiązywaniu konfliktów. Pojawiają się też w nich stresory

związane z takim stylem życia.

Stresory w dzieciństwie a podatność na depresję.

Strata w dzieciństwie

Niewłaściwy styl wychowawczy

Alkohol

Choroba psychiczna w rodzinie

Przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna

Problemy małżeńskie rodziców

Śmierć ojca lub matki

Brak bliskiego związku z dorosłym

..stanowią zapowiedź zachorowania na depresję

Szczególnie często do zaburzeń w dorosłości prowadzi doświadczanie w dzieciństwie

molestowania seksualnego.

Związki rodzinne dziecka chorego na depresję

Rozbicie środowiska rodzinnego, dysfunkcjonalne relacje między rodzicami a dziećmi,

wysoki poziom przewlekłego stresu.

Dzieci chorujące na depresję zgłaszają mniejsze wsparcie społeczne.

Pogorszenie jakość stosunków

Dysfunkcjonalne przystosowanie

Zaburzenia psychiczne u dzieci

Niewłaściwa reakcja matki na dziecko

Zaburzenia emocjonalne i behawioralne

Zaburzenia nastroju

Choroba matki wiąże się z dysfunkcjonalnym przystosowaniem i możliwym do

zdiagnozowania zaburzeniem psychicznym u potomstwa.

Matki przeżywające epizod depresji nie reagują na maluchy lub reagują przypadkowo, a

czasem ich postawa wobec potomstwa nacechowana jest negatywizmem i odrzuceniem,

dzieci zaś są niepewne i niespokojne. Niemowlęta i małe dzieci wychowywane przez takie

matki wykazują problemy z regulowaniem reakcji emocjonalnych, złość i problemy w

angażowanie się w interakcje z innymi oparte na współpracy. Przejawiają częściej zaburzenia

emocjonalne i behawioralne, opóźniony rozwój ekspresji językowej i słabszy rozwój

poznawczych.

Dzieci osób chorych na depresję osiągają wyższe współczynniki zaburzeń nastroju, ale też

innych zaburzeń.

Wyniki badań koncentrujące się na dzieciach kobiet depresyjnych wskazują na ograniczenia

w funkcjonowaniu potomstwa dotyczące dzieci w każdym wieku (dotyczy to zarówno kobiet

leczących się i nieleczących, jak i takich, które zgłaszają tylko łagodne objawy depresji).

Osoby chore oceniają relacje jako bardziej wrogie, opisują rodziców jako bardziej

odrzucających, kontrolujących i przejawiających wrogą rezerwę. Relacjonują również

mniejszą troskę rodzicielską i nadopiekuńczość ze strony matek.

Badania wskazują również, że negatywny obraz rodziców stanowi predykator zapadnięcia

na depresję podczas połogu, a im bardziej negatywny ten obraz tym wolniejszy powrót do

zdrowia.

Lękowy styl przywiązania, charakteryzujący się unikaniem czy odrzucaniem innych może

prowadzić do depresji skoncentrowanej na problemach związanych z poczuciem własnej

wartości, z samokrytycyzmem i osiągnięciami.

Wyniki badań dowodzą, że obecna jakość życia rodzinnego również ma wpływ na chorobę.

Krytyczni, niezapewniający wsparcia lub przejawiający negatywne wzorce interakcji

rodzinnych członkowie rodziny stanowią predykator mniejszego prawdopodobieństwa

wyzdrowienia i większego prawdopodobieństwa nawrotu.

Ciekawostki:

Przebywanie z osobą depresją: badacze stwierdzili, że studenci mieszkający w jednym

pokoju z osobą przygnębioną, sami stawali się coraz bardziej dysfotyczni w ciągu kilku

miesięcy.

Wpływ depresji na relacje rodzinne

Nieodpowiednia więź emocjonalna

Dysfunkcjonalne interakcje rodzinne

Obciążenie dla rodziny

Ciężar dla bliskich

Odczuwanie wsparcia

Z jednej strony niektóre formy depresji wynikają z nieodpowiedniej emocjonalnej więzi z

rodzicem, lecz z drugiej sama choroba często prowadzi do problemów interpersonalnych w

rodzinach. Depresja łączy się z dysfunkcjonalnymi interakcjami rodzinnymi – wzbudzając

negatywne reakcje u innych i prowadząc do zakłóconych relacji w rodzinie, a stresujące

reakcje mogą przyczyniać się do dalszej depresji.

Obciążenie dla rodziny: Coyne – autor hipotezy, że objawy depresji mogą się utrzymywać

lub pogłębiać z powodu reakcji innych ludzi, z którymi chory się kontaktuje. Początkowo

reakcją na depresję jest troska i współczucie, jednak w końcu nawet bliscy zaczynają

reagować odrzuceniem i wrogością, dlatego, że objawy choroby są trudne do zniesienia.

Konsekwencje mogą okazać się bardzo szkodliwe dla wszystkich stron zwłaszcza w

kontekście małżeńskim i rodzinnym.

Depresja staje się ciężarem dla bliskich, co powoduje ich wycofywanie się, a w efekcie

pogorszenie stanu chorego.

Badani partnerzy chorych na depresję wskazują, że borykają się oni z wyraźnymi

trudnościami, takimi jak ograniczona aktywność społeczna, obniżone dochody i zwiększone

trudności małżeńskie związane z chorobą partnera.

Niezależnie od poważnego obciążenia dla rodzin, obecność dorosłej osoby chorej na

depresję przynosi dwa konkretne negatywne skutki: zmianę jakości związku i wpływ depresji

rodzica na dzieci.

Cechy osobowości:

zależność

introwersja

Wśród osób chorych na depresję poczucie zależności od innych częściej wykazują kobiety.

Introwersja wiąże się z depresją zarówno podczas epizodów, jak i okresów remisji.

Zachowania introwertywne mogą pociągać za sobą podatność na depresję, ponieważ

człowiek doświadcza trudności w związkach interpersonalnych, prawdopodobnie odczuwa

mniej zadowolenia z sytuacji i relacji społecznych oraz mniej wierzy w siebie, uczestnicząc w

wydarzeniach o charakterze społecznych.

Wsparcie społeczne:

Większość nadań wskazuje, że przekonanie o dostępności wsparcia społecznego chroni

przed niekorzystnymi następstwami depresji.

Badania wskazują, że zakres objawów depresyjnych zmniejsza się w dwuletnim okresie, jako

funkcja dostępności postrzeganego wsparcia.

Osoby w depresji poprzez swoją nadmierną potrzebę otrzymywania wsparcia mogą

sprawiać, że bliscy im ludzie wykazują obojętność lub wrogość, co prowadzi do odrzucenia,

które z kolei nasila lub przedłuża chorobę.

Rozwiązywanie problemów społecznych

istnieje hipoteza, że niewystarczające umiejętności rozwiązywania problemów i radzenia

sobie w trudnych sytuacjach mogą się przyczyniać do depresyjnych reakcji na stresory.

Pozostaje jednak niejasne, czy osoby cierpiące na depresję wykazują szczególne trudności z

rozwiązywaniem problemów społecznych, czy też bardziej ogólne braki w reakcjach na stres

polegających na radzeniu sobie z nim.

Terapia depresji

W terapii powinno uwzględniać się podmiotową, subiektywną perspektywę depresji jako

traumatyzującego doświadczenia wewnętrznego oraz patogenezę zespołów, która

determinuje wybór określonych metod leczniczych.

Leki przeciwdepresyjne

Psychoterapia

Fototerapia

Deprywacja snu

Elektrowstrząsy

Leki przeciwdepresyjne

Bardzo często się stosuje leki w terapii tych zaburzeń, coraz częściej

Leki dzielą się na trójpierścieniowe i inhibitory monoaminooksydazy. Opracowana też została

nowsza generacja, heterocyklicznych atypowych leków, takich jak Prozac.

Co ważne pozytywne efekty działania leków dostrzegane są dopiero po kilku tygodniach,

dlatego ważne jest informowanie chorych, że nie powrócą do zdrowia natychmiast

Leki zmieniają funkcje noradrenaliny, dopaminy, serotoniny i poszczególnych układów

neuroprzekaźnikowych. Nowsze leki blokują zwrotny wychwyt serotoniny, co sprawia, że

większa jej ilość pozostaje dostępna w szczelinach synaptycznych.

Skuteczność leków – badania z wykorzystaniem placebo, w kontrolowanych ślepych próbach

wskazują, że dla ostrej depresji skuteczność wynosi od 50 do 70%.

O wiele mniej badań poświęcono ocenie skuteczności kontynuacji leczenia. Ryzyko nawrotu

przy stosowaniu leków wynosi ok. 22%, a bez ok. 50%.

Leki mają działania niepożądane: suchość w ustach, nieostre widzenie, bezsenność,

pobudzenie lub spowolnienie, dysfunkcje seksualne. Ważna jest zatem stała ocena

ogólnomedycznego stanu pacjenta.

Należy pamiętać o tym, że leki nie leczą przyczyny. Błąd logiczny w myśleniu o skuteczności

leków stanowi przykład błędu logicznego zwanego błędem leczenie-etiologia. Jeśli aspiryna

pomaga na ból głowy, to czy znaczy to, że ból głowy jest spowodowany brakiem aspiryny?

Objawy związane z wadliwą neurotranmisją mogą być nie tylko przyczyną, ale i skutkiem

depresji.

Terapia elektrowstrząsami.

Kontrowersyjna, przez wielu uważana za barbarzyńską, przez lata stosowana niewłaściwie. A

jednak… bardzo skuteczna przy ciężkich, lekoopornych depresjach niepodatnych na inne typy

terapii.

Obecnie przeprowadza się ją w warunkach kontrolowanych: z minimalną stymulacją

elektryczną, po podaniu leków uspakajających i środków zwiotczających.

Mechanizm działania ETC nie został w pełni zrozumiany.

Fototerapia – skuteczność nawet 70% (Rosenthal)

Przy zaburzeniach sezonowych

Deprywacja snu

Ćwiczenia fizyczne

Ważne aspekty leczenia:

Kontakt z chorym: wniknięcie w świat jego przeżyć, dające możliwość ich zrozumienia i

odpowiedniego wsparcia.

Farmakoterapia: o ile możliwe, leczenie najlepiej prowadzić w warunkach domowych, czyli

w środowisku naturalnych chorego. Na leczenie szpitalne decydujemy się w przypadku

znacznego ryzyka samobójstwa, niekorzystnych dla leczenia warunków środowiskowych,

konieczności monitorowania stanu pacjenta ze względu na współistniejącą chorobę

somatyczną i interakcje lekowe. Depresje lekooporne stanowią ok. 30% ogółu stanów

depresyjnych.

Inne biologiczne metody leczenia: fototerapia (depresje sezonowe), deprywacja snu

(czasowa wymuszona bezsenność, efekty mają przeważnie krótkotrwały charakter i

wyraźniej widoczne są w depresjach w przebiegu choroby afektywnej, szczególnie

dwubiegunowej)

Psychoterapia:

Psychoterapia dynamiczna:

Gdy depresja związana jest z długotrwałym konfliktem interpersonalnym, będącym

konsekwencją nieprawidłowych wczesnych związków, doświadczania przewlekłego uczucia

odrzucenia, niskiej samooceny z towarzyszącym poczuciem winy, separacji od lub utraty

drugiej osoby, znaczącej w dzieciństwie. Najbardziej skuteczna, gdy nasilenie depresji jest

łagodne lub ew. umiarkowane.

Terapia małżeńska:

Stanowi najczęściej fragment całego procesu terapeutycznego.

Ważna rola psychoedukacji

Niektóre problemy rodzinne i małżeńskie mogą podtrzymywać objawy depresji

Terapia poznawczo-behawioralna:

Najczęściej stosowana

Służy do zidentyfikowania stereotypowych, nieprawidłowych schematów

funkcjonowania poznawczego, a w ich miejsce wypracowania alternatywnych,

bardziej dostosowanych i plastycznych.

Uczy umiejętności odbierania i poszukiwania wzmocnień pozytywnych

Często współistnieje z farmakoterapią

Kładzie nacisk na rolę nieadaptacyjnych procesów poznawczych

Techniki:

o Pobudzanie do aktywności (aktywność przynosi nagrody, które stanowią

antidotum na depresję)

o Stopniowanie zadań – pomaga zaangażować się w działania stopniowo

przynoszące coraz większej nagrody.

o Rozpoznawanie myśli – negatywnych i automatycznych – stanowi

podstawowe narzędzie zmiany nieprzystosowawczych, depresjogennych

schematów. Często stosowane są dzienniki emocji. Chory wypisuje emocje,

towarzyszące im negatywne myśli, realistyczne odpowiedzi i wątpliwości.

Terapeuta uczy pacjentów kwestionować automatyczne myśli i pomaga

zastąpić dysfunkcjonalną myśl inną, bardziej realistyczną.

Psychoterapia interpersonalna

Oparta jest na założeniu, że depresja może być zarówno przyczyną, jak i skutkiem

trudności w związkach z ważnymi osobami. Celem jej jest złagodzenie objawów

depresyjnych oraz poprawa funkcjonowania interpersonalnego przez „wyjaśnienie,

przeogniskowanie i renegocjowanie kontekstu interpersonalnego związanego z

początkiem depresji”.

Skuteczność

Wydaje się, że psychoterapia interpersonalna jest skuteczna w porównaniu do braku

leczenia i że przynosi podobne skutki, co farmakoterapia i terapia poznawczo-

behawioralna w kategoriach wyników krótkoterminowych. Psychoterapia

interpersonalna jest jedynym do tej pory leczeniem, które wykazuje efekty

podtrzymujące.

W długoterminowym zapobieganiu nawrotom terapia poznawczo-behawioralna wydaje

się być bardziej skuteczna w długoterminowym zapobieganiu nawrotom.

Zarówno terapia CBT jak i lekowa rozczarowują, biorąc pod uwagę fakt, że u większości

pacjentów dochodzi do nawrotów.

Psychoterapia – podsumowanie

Psychoterapię depresji uważa się często za trudną i niewdzięczną, z powodu silnego negatywizmu

pacjentów, ich braku energii i niedużej motywacji. W trakcie terapii przyjmują oni niekończące się zachęty i

wsparcie, lecz często nie przynosi im to ulgi.

Najczęściej stosuje się terapię poznawczo-behawioralną i interpersonalną

DEPRESJA. DZIECI I NASTOLATKI

W wielu przypadkach rodzina nie postrzega depresji w kategoriach choroby, częściej różne

zachowania bliskiego takie jak poirytowanie, smutek, obniżona aktywności itd.,

przypisywane są jego „złemu charakterowi”. A depresja to choroba jak każda inna i takie

właśnie ma objawy. Na powstanie depresji składa się wiele czynników i uwarunkowań,

trudno jednoznacznie określić jej etiologię. Należy uznać fakt, że naszego bliskiego dotknęła

choroba, że pojawiające się objawy są niezależne od jego woli.

Pierwszą rzeczą, jaką może zrobić rodzina to zdjąć z chorego brzemię poczucia winy. A więc

zaakceptować fakt pojawienia się choroby i nie doszukiwać się przyczyn zachorowania, bo to

w efekcie kończy się często wzajemnymi oskarżeniami.

WAŻNE !

Głównie u dzieci depresyjnych pojawiają się objawy behawioralne i somatyczne. Ponieważ

dzieciom jest trudniej niż dorosłym przekazać swoje uczucia, częściej sygnalizują swoje

problemy poprzez zachowanie i w sferze somatycznej.

Dzieci, szczególnie te młodsze, nie dysponują odpowiednim słownictwem, żeby szczegółowo

opisać swoje uczucia. Do pewnego wieku po prostu nie rozumieją takich złożonych

terminów, jak „samoocena”, „wina”, „koncentracja uwagi”. Nie rozumiejąc tych pojęć, nie

potrafią precyzyjnie określić swoich nastrojów.

Objawy

* SEN: (utrzymujące się przez pewien czas wyraźne trudności z zasypianiem lub wczesne

wybudzanie, np. ok. czwartej, piątej rano).

* Trudności w funkcjonowaniu szkolnym, np. częstsze spóźnienia, zwiększona absencja,

opuszczanie zwłaszcza pierwszej lekcji, unikanie lekcji, na których przewidziane są

sprawdziany, wycofanie z aktywnego udziału w lekcjach, częsty brak przygotowania do lekcji

* Trudności w usiedzeniu bez ruchu, niespokojne kręcenie się,

niepokój manipulacyjny, np. pociąganie lub skręcanie włosów, skubanie skóry, ubrania czy

innych przedmiotów, co często pozostaje w wyraźnym kontraście z ogólnym spowolnieniem

psychoruchowym oraz monotonnym często bardzo cichym i skąpym sposobem

wypowiadania się

* nagłe wybuchy złości, częste uskarżanie się i pretensje lub trudna do wyjaśnienia

drażliwość

* wzmożona płaczliwość

* widoczne przejawy napięcia, niepokoju, lęku

* odmowa współpracy, zachowania aspołeczne

Przyczyny

GENY:

chorzy rodzice - 15—45% ryzyka,

chory bliźniak MZ – 70% ryzyka

Wpływ środowiska zewnętrznego

Do czego prowadzą nieprawidłowe relacje rodzinne ?

- z jednej strony do negatywnych przekonań na temat własnej wartości i kompetencji,

z drugiej — utrudniają nabywanie ważnych umiejętności adaptacyjnych, umożliwiających

radzenie sobie z trudnymi wydarzeniami.

Czynnik ryzyka depresji:

Samoocena jest wynikiem dwóch wewnętrznych sądów: (1) Rozbieżności między tym, kim

dziecko chciałoby być, a tym, kim myśli, że jest oraz (2) Poczucie wsparcia ze strony ważnych

dla dziecka osób.

Dla prawidłowego rozwoju samooceny u dziecka konieczne jest współdziałanie obu

czynników.

Charakterystyczna dla dzieci cierpiących na depresję jest też przewaga atrybucji

wewnętrznej nad zewnętrzną. Dzieci z depresją wybierają dysfunkcjonalne strategie

rozwiązywania problemów, takie jak unikanie czy odwracanie uwagi.

Współzachorowalność

30—75% dzieci z depresją spełnia równocześnie kryteria diagnostyczne zaburzeń

lękowych.

Zab. Lękowe częściej występują u dziewczynek.

Zab. zachowania i ADHD częściej występują u chłopców.

Cechy depresji u nastolatków

W okresie dojrzewania liczba przypadków zaburzeń depresyjnych wyraźnie wzrasta,

osiągając poziom porównywalny z zachorowalnością u dorosłych.

Myśli samobójcze występują u większości dzieci depresyjnych, natomiast pomiędzy 15 a 19

rokiem życia ryzyko samobójstwa (usiłowanie a nie tylko rozważanie) znacznie wzrasta

Postaci depresji okresu dorastania – A. Kępiński

Postać apatyczno – abuliczna

Chorzy są smutni, senni, trudno zaangażować ich do działania.

Postać rezygnacyjna – nazywana też ABNEGACJĄ;

obniżenie poczucia własnej wartości, poczucie braku perspektyw i celowości

podejmowania jakichkolwiek działań.

Postać buntownicza - najbardziej popularna;

Cechy charakterystyczne: brak wiary w przyszłość, zachowania agresywne, negacja

osób znaczących, brak autorytetów, lub poszukiwanie ich w nieakceptowanych , lub

marginalizowanych grupach społecznych (subkultury).

Postać labilna - Ostatni rodzaj to forma labilna, łącząca objawy. Jest ona

najtrudniejszym do rozpoznania rodzajem depresji, ponieważ przejawia się częstą w

okresie dorastania zmiennością emocjonalną, z okresami buntu, kończącymi się

nasilonym poczuciem winy i żalu.

Dodatkowo pacjent może wykazywać tendencje samobójcze- od deklaracji do prób

samobójczych.

Leczenie

Terapia indywidualna, grupowa lub rodzinna - w zależności od potrzeb i okoliczności.

Leczenie farmakologiczne u dzieci i młodzieży nie jest tak skuteczne jak u dorosłych.

UWAGA

Niektóre schorzenia somatyczne, mogą powodować objawy przypominające symptomy

depresji (, np. niedoczynność tarczycy m.in. spowolnienie psychoruchowe, przyrost masy

ciała, wzmożona męczliwość).