1

Poradnik dla pacjentów i ich bliskich na temat zaburzeń poznawczych w depresji.

Depresja to więcej niż nastrój

ZmiesZany, prZytłocZony, roZkojarZony “Wszystko wewnątrz mnie jest chaotyczne, jak zaśmiecone biurko - bez struktury, tak wiele zadań, a ja nie potrafię im sprostać. Wszystko jawi się jak najtrudniejsze zadanie, nawet te najprostsze."

2 3

Poradnik dla pacjentów i ich bliskich na temat zaburzeń poznawczych

w depresji.

Depresja to więcej

niż nastrój

4 5

Depresja to nie tylko

nastrój

Depresja jest jednym z zaburzeń nastroju, które przyczynia się do niezwykłej zmiany w codziennym życiu

w porównaniu do normalnego stanu psychicznego.

ludzie przeważnie są świadomi emocjonalnych i fizycznych zmian towarzyszących depresji. zmiany te, to przede wszystkim obniżenie nastroju, niezdolność do

odczuwania przyjemności, zmniejszenie zainteresowań,

spadek energii, a także zaburzenia snu i zasypiania.

pacjentom często towarzyszą myśli ruminacyjne,

doświadczają poczucia winy i beznadziejności,

w przemyśleniach dominują myśli negatywne. pacjentom

w depresji często towarzyszą także objawy somatyczne takie

jak zmiana apetytu, zmiana masy ciała.

ogólnie mówiąc, powyższe objawy mogą być

skutecznie leczone dzięki interwencjom farmakologicznym '

i psychoterapeutycznym.

istnieje jednakże jeszcze inny wymiar objawów,

który nie zawsze łączony jest z depresją. są to tak zwane

objawy zaburzeń funkcji poznawczych.

6 7

jak możemy

rozpoznawać

“objawy

zaburzeń

funkcji

poznawczych”?

funkcje poznawcze to proces związany z myśleniem, który angażuje umiejętności takie jak skupienie

uwagi, rozumienie języka mówionego i czytanego, uczenie

się, pamięć i logiczne wnioskowanie, a także rozwiązywanie

problemów i podejmowanie decyzji. mówiąc najogólniej,

powyższe procesy umysłowe umożliwiają nam zbieranie,

przetwarzanie i zapamiętywanie informacji w codziennym

życiu oraz wykorzystywanie ich przy rozwiązywaniu problemów

i wykonywaniu codziennych zadań.

upośledzenie tych umiejętności nazywane jest

zaburzeniami funkcji poznawczych. mogą mieć

one różne przyczyny na przykład: nadużywanie alkoholu lub

substancji psychoaktywnych, schorzenia takie jak otępienie,

czy też wiek. Depresja może być także ważną przyczyną

pogorszenia funkcji poznawczych.

pojawienie się zaburzeń poznawczych w depresji

nie jest koniecznie związane z występowaniem zaburzeń

nastroju lub emocji. zaburzenia te mogą zarówno

występować wcześniej, jak i wtórnie do nich. ponadto,

mogą istotnie czynić codzienne życie trudniejszym nawet

w depresji o nasileniu łagodnym, gdy objawy zaburzeń

nastroju nie są wiodące.

pacjenci zwykle nie odnoszą się bezpośrednio do

zaburzeń poznawczych, jednakże zauważają takie objawy jak

zapominanie słów lub rzeczy np. kluczy i mogą nie wiązać

8 9

powyższych trudności z depresją.

Dlatego, w wielu przypadkach, gdy stawiane jest rozpoznanie

depresji, współwystępujące objawy zaburzeń funkcji

poznawczych nie są uznawane za część choroby.

prędzej uważa się je za niezależny proces lub postrzega się

jako zmianę osobowości (demotywację, zaniedbywanie itp.).

utrata zdolności poznawczych może z łatwością przyczyniać

się do samooskarżania się, obniżenia samooceny, poczucia

bycia bezwartościowym, a także może być trudne do

zrozumienia dla innych osób, że osoby z depresją mogą mieć

obniżoną lub wolniejszą wydajność.

poczucie samooceny u pacjentów gwałtownie spada, co

więcej, osoby wokół nich mogą reagować negatywnie na

zauważone przez nich zmiany.

jakie są typowe skargi

pacjentów na objawy

związane z zaburzeniami

funkcji poznawczych

w Depresji3?

Pośród zgłaszanych skarg mogą dominować:

rozkojarzenie/roztargnienie (spadek koncentracji),

zaPominanie (trudność w zapamiętywaniu, co się wydarzyło

i co powinno być zrobione),

ogólne sPowolnienie,

osPałość,

niezdecydowanie (trudności w podejmowaniu decyzji, odkładanie zadań na później),

zmniejszenie codziennej wydajności.

jednakże zmiany te dotyczą przede wszystkim obniżenia

nastroju, obserwowane są takie objawy jak niezdolność do

odczuwania przyjemności, zmniejszenie zainteresowań

czy też spadek energii. pacjentom często towarzyszą myśli

ruminacyjne, doświadczają poczucia winy i beznadziejności,

w przemyśleniach dominują myśli negatywne. pojawiają się

zaburzenia snu i zasypiania. pacjentom w depresji często

towarzyszą także objawy somatyczne takie jak zmiana

apetytu, zmiana masy ciała. “zmieszany, rozkojarzony,

przytłoczony” to terminy najczęściej używane przez

pacjentów, którymi opisują swoje doświadczenia2.

10 11

najbardziej typowym dla upośledzenia uwagi jest to, że coraz ciężej jest utrzymać ciągłość uwagi, skupić się nad tym co widzimy, co czytamy lub słyszymy. ma to wpływ na nasze życie nie tylko wtedy, gdy pracujemy, czy prowadzimy samochód. możemy być niezdolni do słuchania, nadążania i przyswajania informacji podczas spotkań twarzą w twarz, czy podczas rozmów telefonicznych, czy nawet podczas oglądania interesującego filmu, programu telewizyjnego, jak również podczas czytania gazety, ulubionej książki. nasze myśli uciekają, ciągle i ciągle, a my nie jesteśmy w stanie precyzyjnie nadążyć za tym, co się dzieje. a zatem mamy wrażenie, że nie jesteśmy w stanie skupić się na zadaniach, nasz mózg jest jakby zamglony, często tracimy poczucie ciągłości naszych myśli, stajemy się zawstyDzeni3.

poczucie tego, że dla innych możemy wydawać się po prostu niezainteresowani i zdemotywowani dodatkowo pogłębia nieprzyjemne doznania.

zbyt wiele bodźców może doprowadzić do zmęczenia mózgu, a ponieważ istnieje narastająca potrzeba by unikać ekspozycji na okoliczności prowadzące do takich bodźców, prowadzi to również do wycofania społecznego. Dążenie do izolacji społecznej potęguje narastająca wrażliwość na negatywne wydarzenia. pomimo, iż umiejętność do skupiania ogólnej uwagi jest obniżona, zdolność do skupienia się i przeżywania nieprzyjemnych wydarzeń, słów, ekspresji twarzy i ocen jest zwiększona

w porównaniu do pozytywnych wydarzeń.

rozkojarzenie(utrata

zDolności koncentracji,

czyli utrzymania

uwagi)

12 13

zapominanie (problemy z pamięcią)

jeśli nie możemy się skoncentrować nad tym co właśnie robimy oraz nad tym co dzieje się wokół nas, to musi również mieć to wpływ na naszą pamięć. oczywiste jest, że nie jesteśmy w stanie pamiętać rzeczy, nad którymi nie skupialiśmy uwagi, a po prostu się nam „przytrafiły”. a zatem dość powszechnym jest gubienie rzeczy, zapoDziewanie przeDmiotów takich jak wspomniane już klucze. nie jest łatwym przypomnienie sobie, co ostatnio się wyDarzyło, co przeczytaliśmy lub usłyszeliśmy (na przykład zapominamy na jaki temat była prowadzona rozmowa przez telefon, zaraz po tym jak ją zakończyliśmy). nazwiska, wydarzenia z łatwością uciekają z naszej pamięci, a trudności w znalezieniu odpowiedniego słowa, wyrażenia również są jedną z częstszych oznak.

wiele z osób cierpiących z powodu depresji staje się „zapominalskimi”, traci ciąg zadań zarówno w domu oraz co bardziej ważne w pracy. osoby te mają truDności w zapamiętaniu „codziennych zadań”, listy zakupów, umówionych spotkań, czy też terminów. wiele z nich pozostaje zależnymi oD notatek lub prowaDzonego Dziennika, zatem wiele osób zapomina daty, codzienne zadania, chyba, że odszuka je w swoich notatkach.

jako rezultat wszystkich powyższych objawów, częściej pojawiają się pomyłki i błędy. zagubione przedmioty również są przyczyną wielu zmartwień. wiele osób postrzega tą sytuację jako całkowity chaos w odniesieniu do poprzedniego,

14 15

zintegrowanego życia i obwinia się tym. równie często można mieć wrażenie, że mózg ogarnęła całkowita pustka i odczuwać siebie jako starego lub zdemenciałego (jak w przypadku choroby alzheimera). może to przyczyniać się do czucia się

w pracy zawstydzonym, a nawet głupim.

w dePresji równie Powszechne jest: odczuwanie braku energii lub motywacji

Poczucie krańcowego wycieńczenia

letargu

możesz doświadczać spowolnienia twoich ruchów,

mowy i myśli lub mieć wrażenie, że twój mózg przestał

pracować, a najmniejsze zadania zabierają ci bardzo

dużo czasu. z łatwością prowadzi to do poczucia braku

możliwości zrobienia czegokolwiek oraz wrażenia,

że nie powinno się ciebie obciążać.

ogólne spowolnienie, ospałość

zmniejszona wyDajność

16 17

większości osób cierpiących z powodu depresji trudność sprawia myślenie o zadaniu, planowanie

i organizowanie harmonogramu obowiązków

oraz radzenie sobie z pojawiającymi się trudnościami.

wykonywanie więcej niż jednego zadania równocześnie jest

niemalże niemożliwe, a jeśli się udaje, to ze znacznie większą

ilością pomyłek niż wcześniej.

wolne myślenie wpływa na podejmowanie decyzji

i rozwiązywanie problemów. w konsekwencji powstaje

niezdecydowanie w odniesieniu do nawet prostych,

codziennych czynności. codzienne sprzeczności, proste

decyzje odbierane są jako trudne problemy, wydają się być

nierozwiązywalnymi.

(O której godzinie muszę wstać rano by zdążyć na czas do pracy?

W co powinienem się ubrać?

Co powinienem ugotować na weekend?

Czy powinienem to kupić, czy nie?

Które z nich powinienem wybrać?

W którym kierunku się udać?

Powinienem do niego zadzwonić, czy nie?).

nie ma końca dla kłębiących się codziennych pytań, na

które nie można znaleźć odpowiedzi. planowane codzienne

zadania pozostają zatem bez realizacji.

zmniejszona koncentracja może czynić

rozpoczynanie, a właściwie kończenie zwyczajnych i prostych zadań ekstremalnie trudnymi. jeśli z trudem

ostatecznie udało się rozpocząć czynność, większość

pacjentów czuje się zmęczona i zawstyDzona, że

nawet najprostsze zadanie ich przytłacza, czego skutkiem

jest jeszcze większa trudność w ukończeniu czynności,

a zaDania często pozostają nieukończone z powodu niemożliwości skupienia się i ospałości.

często obserwuje się pojawiające dążenie do unikania

albo oddelegowywania nawet małych codziennych zadań

i decyzji gdy tylko jest to możliwe, zarówno w pracy, jak

i w domu. jest to element radzenia sobie w chorobie

z tymi problemami. alternatywnie spotykane jest odkładanie

lub opóźnianie czynności na potem. oba typy reakcji

(Delegacja i prokrastynacja) prowadzą do dalszych

następstw takich jak wyrzuty sumienia czy też lęk.

18 19

objawy zaburzeń funkcji poznawczych są bardzo powszechne4 i wywierają znaczny wpływ5 skoro są

obecne przez całość epizodu depresyjnego. ponadto, w

wielu przypadkach6 utrzymują się i wywierają wpływ7 nawet

po ustąpieniu objawów związanych z nastrojem, czyli w

remisji choroby. subiektywnie oceniając, uskarżanie się na

objawy zaburzeń funkcji poznawczych może przyczyniać się

do pogłębienia cierpienia, poczucia winy, bezwartościowości

oraz wrażenia zmieniania się. obiektywnie oceniając,

zwiększają obciążenia codziennych zadań wręcz do

brzemiennego wrażenia. oczywiście mają wpływ na większość

życia zawodowego pracowników, a w większości przypadków

wywołują również lęk przeD utratą pracy.

choć wydaje się mniej oczywistym, a jednocześnie

trudno temu zaprzeczyć, to fakt, że zaburzenia te mają

również wpływ na życie pracowników fizycznych. zarządzanie

codziennymi aktywnościami, typowa codzienna rutyna,

czy też proste zadania mogą stanowić wyzwanie nawet dla

gospodyń domowych. ponadto, we wszystkich przypadkach

ich wpływ można zauważyć również w pogarszających się

relacjach w życiu osobistym.

Doświadczanie zaburzeń funkcji poznawczych, a także

ich negatywnego wpływu na życie codzienne prowadzi do

samoobwiniania się i wpływa na nastrój.

to z kolei pogłębia zaburzenia poznawcze tworząc błęDne

koło (rycina 1). cykl wciąga pacjentów coraz głębiej w

depresję i przyczynia się do ich wycofywania się z życia. taki

przykład negatywnej spirali może sprzyjać utrzymywaniu

się Depresyjnego nastroju, oraz czyni szanse

na powrót Do zDrowia jeszcze barDziej trudnymi.

co więcej jeśli objawy te utrzymują się w okresie remisji

(ustąpienia zaburzeń nastroju), mogą stanowić jeden

z głównych czynników ryzyka nawrotu Depresji.

Dlaczego

objawy zaburzeń

poznawczych

mają tak Duże znaczenie?

20 21

współwystępujące z depresją zaburzenia funkcji

poznawczych mogą utrzymywać się nawet po

ustąpieniu objawów zaburzeń nastroju, jako tzw.

„objawy rezydualne”. ta utrzymująca się dysfunkcja oznacza

wyłącznie częściowe zDrowienie oraz zwiększenie

ryzyka nawrotu8. przecież poczucie bycia “wreszcie

zDrowym” oznacza, że oczekuje się od nas prawidłowego

funkcjonowania. z drugiej strony, z powodu utrzymujących

• Zaburzenia poznawcze często prowadzą do popełniania błędów mniejszych (np. gubienia

kluczy) i większych (np. zapominanie o terminie płatności podatków), których występowania nie

wiąże się z obecnym epizodem depresji.

• Skutki zaburzeń poznawczych mogą być poważne; pacjenci mogą tracić wiarę w siebie, często kończąc związki lub porzucając pracę, są napięci zarówno w pracy jak i w domu

• Nastrój pogarsza się, a myśli negatywne zaostrzają zaburzenia poznawcze.

prowadzi to do występowania jeszcze większej ilości błędów, jeszcze bardziej

pogłębiając depresję i wycofanie z życia.

• Nie wiążąc tych skutków z depresją, wielu pacjentów staje się sfrustrowanymi swoim brakiem wpływu na kontrolowanie sytuacjii zaczyna się o to obwiniać.

Negatywna interpretacja doświadczeń, która wpływa na nastrój

NegatywNa sPirala związaNa z zaburz eNiami fuNkcji PozNawcych w dePresji

Zaczyna popełniać

błędy

Negatywne skutki dla pacjenta i otoczenia

Obniżony nastrój pogłębia

zaburzenia poznawcze dopełniając

spiralę

się oznak zaburzeń poznawczych, to niestety jeszcze nie

jest ta chwila! nadal mamy trudności w codziennym życiu,

a to może zniszczyć odbudowane poczucie samooceny,

spowodować spadek nastroju, w skutek czego doprowadzić

do nawrotu depresji. oznacza to, że poza wywoływaniem

subiektywnie postrzeganych i obiektywnie doświadczanych

trudności, zaburzenia funkcji poznawczych mogą również być

miarą realnej poprawy i zdrowienia.

22 23

leczenie zaburzeń poznawczych powinno być częścią ogólnej terapii depresji i może składać się zarówno

z oddziaływań farmakologicznych, jak i psychospołecznych.

co możesz zrobić, jeśli doświadczasz takich jak Powyższe Problemów?

jeśli dośWiadcZasZ tych objaWóW osobiście

… i WiesZ, że cierpisZ Z poWodu depresji

związek pomiędzy zdolnościami poznawczymi a depresją pozostaje dla pacjentów nieczytelny. uznaj, że objawy te są częścią twojej depresji. Dla wielu pacjentów ta informacja jest pomocna.

pacjenci uświadamiają sobie, że to co się dzieje nie jest skutkiem ich osobistej słabości lub obniżenia kondycji intelektualnej. jeśli doświadczasz takich objawów w związku ze zdolnościami poznawczymi, możesz poczuć się spokojniej i zapamiętaj, że nie “wariujesz” ani „wpadasz w otępienie”, tylko to właśnie depresja stoi za tym wszystkim2.

równie ważne jest by podkreślić podczas wizyty u twojego lekarza, że cierpisz na tego typu dolegliwości! uwierz w skuteczność swojego leczenia i poczekaj cierpliwie na jego efekty, które by móc odczuć poprawę potrzebują nieco czasu (początki poprawy można już zauważyć po 1-2 tygodniach, a

spodziewany pełny efekt terapii po 4-6 tygodniach leczenia).

jak możemy przezwyciężać objawy zaburzeń poznawczych w Depresji?

24 25

poza poszukiwaniem profesjonalnej pomocy, istnieją proste zasady, którymi kierując się możesz zmniejszyć swoje dolegliwości związane z depresją jak i problemami poznawczymi.

1) Planuj swoje codzienne zadania najlepiej w formie pisemnej; nie przeładowuj dnia zbyt wieloma zadaniami; wcale nie musisz rozwiązać wszystkich swoichproblemów jednego dnia!

2) Jeśli zadanie wymaga od Ciebie specjalnej uwagi, zadbaj o spokojne otoczenie wokół siebie, postaraj się wykluczyć wszelkie rozpraszające Cię bodźce.

3) Zaplanuj regularne przerwy pomiędzy twoimi zadaniami; dzięki temu możesz pozostać dłużej w formie, a także uniknąć albo opóźnić wystąpienie zmęczenia.

4) Zbudowanie powtarzalnych schematów postępowania może pomóc Ci w ustrukturyzowaniu dnia oraz pokonać twoje zapominalstwo.

5) Odkładaj swoje najważniejsze przedmioty zawsze w to samo miejsce.

6) Używaj kalendarza, dziennika, przypominajek, aplikacji mobilnych.

koniecznie powiedz swojemulekarzowi, jeśli pomimo

ustąpienia zaburzeń nastroju trudności będą się utrzymywać.

pamiętaj: Nie osiągNiesz PełNi zdrowia,doPóki Nie będziesz wolNy od wszystkich utrzymujących się, wyłączających cię objawów!

… jeśli cierpiałeś Z poWodu depresji W prZesZłości,

a teraZ ZauWażasZ, że nadal ZmagasZ się

Z dolegliWościami poZnaWcZymi

odwiedź swojego lekarza i podziel się z nim swoimi problemami w celu znalezienia wyjścia z tej sytuacji oraz opracuj wspólnie plan terapeutyczny nastawiony na twoje

całkowite wyzdrowienie!

… jeśli nie Zostałeś jesZcZe ZdiagnoZoWany,

ale podejrZeWasZ,

że cierpisZ Z poWodu depresji

szukaj profesjonalnej pomocy medycznej w celu stwierdzenia, czy rzeczywiście przyczyną twoich dolegliwości jest depresja, czy coś innego!

26 27

7) Gdy musisz podjąć decyzję, postaraj się odsunąć od siebie zmartwienia. Zwróć uwagę, że łatwiej podjąć jest decyzję (nawet, jeśli nie jest to najlepsza alternatywa), niż nie podjąć jej wcale i stracić swoją szansę, a później cierpieć z powodu swojej bierności.

8) Miej odwagę prosić o pomoc bliskie Ci osoby; Twoje

objawy nie są z twojej winy, są objawami choroby!

jeśli rozPozNajesz te objawy Pośród swoich zNajomych lub bliskich

przyjmuj zgłaszane dolegliwości swoich przyjaciół lub bliskich ze współczuciem, unikaj

postawy oceniającej. bądź świadomy, że to czego

doświadczasz jest oznaką jego/jej choroby, a nie jego/jej

osobistą winą. Daj wsparcie w poszukiwaniu profesjonalnej

pomocy, zachęcając go/ją do leczenia, ponieważ może

być skuteczne. wspieraj go/ją w podejmowaniu wysiłków

celem powrotu do zdrowia. 1. Na podstawie publikacji Ágoston G. w Orvostovábbképző Szemle, wrzesień 2015 2. Ilościowe badanie pacjentów z Kanady i Europy, przeprowadzone przez H. Lundbeck A/S, lipiec 2011 3. Gonda X, Rihmer Z. Lege Artis Medicinae 2014;24(7):329-335 4. Pettit JW i wsp. Psychiatry Res 2006;141:271-278 5. Conradi HJ i wsp. Psychol Med 2011;41:1165-1174 6. Fava M i wsp. J Clin Psychiatry 2006; 67:1754-1759 7. Conradi HJ i wsp. Psychol Med 2011;41:1165-1174 8. Judd LL i wsp. J Affect Disord 1998; 50: 97–108.

28

Poproś swojego lekarza o poradę, jeśli w okresie minionych 4 tygodni doświadczyłeś

występowania poniższych objawów

1) czy miałeś trudności w podejmowaniu decyzji w pracy albo w domu?

2) czy miałeś trudności w skoncentrowaniu się na takich czynnościach jak czytanie gazety, czy oglądanie programu telewizyjnego?

3) czy uważasz się za osobę gubiącą przedmioty takie jak klucze, albo masz trudności w przypominaniu sobie nazwisk, nazw lub zapominasz o czym była rozmowa po zakończeniu rozmowy telefonicznej?

4) czy zapominasz daty terminów, listę z zakupami, listę zadań prac domowych lub zadań w pracy, póki nie spojrzysz do swojego dziennika lub notatek?

5) czy masz wrażenie, że twój umysł ogarnęła całkowita pustka?

6) czy zmagasz się z rozpoczynaniem, a właściwie z ukończeniem typowych zadań w pracy albo w domu?

7) czy masz trudności w uporządkowywaniu swoich spraw?

lundbeck poland sp. z o.o.ul. krzywickiego 34, 02-078 warszawa, tel +48226269300; fax +48226269301, www.lundbeck.pl

LUN

09/

2015

/1