BOSNA I HERCEGOVINAREPUBLIKA SRPSKAUNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVUFAKULTET POSLOVNE EKONOMIJEBIJELJINA

SEMINARSKI RADPREDMET: Bankarsko pravo

Tema: FAKTORING

Mentor: Student:Prof. dr Dragutin Mirović Slađana Marković 05/009

Bijeljina, februar 2010. godine.

S A D R Ž A J

S A D R Ž A J.....................................................................................................2

U V O D...............................................................................................................3

1. POJAM FAKTORINGA......................................................................................................4

2. GLAVNI AKTERI U TRANSAKCIJI FAKTORINGA....................................6

3. VRSTE FAKTORINGA........................................................................................................7

4. FAKTORING U ODNOSU NA BANKARSKE ZAJMOVE...........................8

5. PRAVNI OKVIR FAKTORINGA...............................................................................10

6. PREDNOSTI I NEDOSTACI FAKTORINGA.....................................................13

7. SITUACIJA U BOSNI I HERCEGOVINI..............................................................14

Z A K L J U Č A K..........................................................................................17

L I T E R A T U R A.........................................................................................18

2

U V O D

U strategijama ekonomskog razvoja Republike Srpske i Federacije Bosne i Hercegovine, priznata je značajna uloga malih i srednjih preduzeća (MSP) kao motora za rast bosanskohercegovačke privrede. Razvijanje MSP je bitan element u procesu integracije koji vodi članstvu u Evropskoj Uniji.

Međutim, ograničen pristup finansiranju predstavlja suštinsku zapreku za rast MSP. U dinamičnom poslovnom okruženju, kompanija stiče konkurentne prednosti upravljajući svojom likvidnošću na tržištu. U vrijeme sadašnje ekonomske nestabilnosti, kompanije u Bosni i Hercegovini (BiH) nastoje da premoste svoje probleme vezane za likvidnost na različite načine i pronalaze nove modalitete za finansiranje radnog kapitala i investicionih projekata. Tok gotovine je od suštinskog značaja za osiguranje nesmetanog funkcionisanja poslovnih operacija. Tradicionalno, kompanije su se oslanjale na prekoračenja na računima i kredite. Druge forme finansiranja, međutim, mogu povećati iznos finansija koji je na raspolaganju kompaniji, kako se prodaja povećava. Faktoring je jedan od načina da MSP poboljšaju tok gotovine.

Faktoring dobija na popularnosti kao izvor vanjskog finansiranja za korporacije i MSP širom svijeta. Ono što faktoring čini jedinstvenim jeste da je novac koji obezbijedi faktor kompaniji eksplicitno povezan s vrijednošću njenih potraživanja, a ne s njenom ukupnom kreditnom sposobnošću. To omogućava visoko rizičnim snabdjevačima da prenesu svoj kreditni rizik na kupce visokog kvaliteta. BiH nema specifične zakone i propise o faktoringu, iako zakonski okvir postoji. Faktoring omogućava da sredstva brže cirkulišu i omogućava likvidnost i solventnost realne ekonomije. Promet sredstava se može ubrzati, prvenstveno uvodeći faktoring kao novi proizvod za finansiranje.

Nažalost, tržište faktoringa u BiH je nerazvijeno i konkurencija je mala između faktoring kompanija. U svijetu, faktoring još nije bio suočen s finansijskom krizom. Dok je finansijski sektor generalno bio jako pogođen krizom, svjetsko tržište za fakToring je zabilježilo rast u 2008, kao i u prethodnoj deceniji.

3

1. POJAM FAKTORINGA

Faktoring je napredan finansijski proizvod, koji omogućava jednostavnu i djelotvornu, direktnu trgovinu koja podržava finansiranje kompanije. Može unaprijediti domaću i međunarodnu trgovinu. To je efikasno sredstvo kratkoročnog finansiranja i može obezbijediti privatnom sektoru lak pristup radnom kapitalu.

U starom Vavilonu pojedini proiyvođači su angažovali agenta u posredovanju pri prodaji robe i naplati kupovne cijene. Ovaj pravni posao se upražnjavao i u vrijeme kolonijalnih osvajanja Engleske, Francuske i Španije u XV i XVI vijeku i trgovine ovih zemalja i prekomorskih kolonija. Raširen je u XIX vijeku u Americi, gdje su engleski izvoznici fabrikanti teksitla zbog nedovoljnog poznavanja američkog tržišta angažovali agenta na komisionim poslovima prodaje njihove robe. Američki agenti su proširili svoju djelatnost na ispitivanju solventnosti kupca, naplatu potraživanja, vođenje postupka za prinudnu naplatu, bavili se špediterskom djelatnošću. Oni su uz povećanu proviziju preuzimali rizik naplate potraživanja. Očito je da se faktoring razvio iz komisionog posla, pa se umjesto trgovačkih društava ovim poslom bave banke.1

Trenutna aktiva većine kompanija sadrži visok stepen potraživanja. Realizacija potraživanja sadrži troškove, ubrajajući i troškove njihovog finansiranja i naplaćivanja. Od suštinskog značaja je da se potraživanjima upravlja na odgovarajući način. Upravljanje potraživanjima stvara dvije vrste problema: (1) one koji su vezani za podizanje sredstava/radnog kapitala za finansiranje i (2) one koji su vezani za naplatu i kašnjenja i neizvršenja koja su s tim povezana. Male kompanije mogu lako upravljati potraživanjima, ali velike kompanije mogu biti suočene s visokim troškovima i lošim dugovanjima. U takvim slučajevima, mogu se koristiti usluge specijalizovane kompanije koja se zove faktoring kompanija.

Faktoring je moćan finansijski instrument koji omogućava kompanijama da se uspješno razvijaju, jačanjem pozicije toka gotovine.

Faktoring je odnos, potvrđen ugovorom, između prodavca robe i finansijske institucije koja se zove faktor, gdje faktor otkupljuje potraživanja prodavca, koje takođe kontroliše i kojima upravlja, dok prodavac dobija gotovinu.

Faktoring može biti stalni odnos između faktora i klijenta po osnovu otvorenog računa, gdje faktor kupuje cijelu knjigu klijentovih dugova (sva potraživanja) sa ili bez regresa - vezano za kontrolu nad klijentovim kreditima i upravljanje evidencijom o prodaji u vezi s transakcijom.

Međunarodni institut za unificiranje privatnog zakona ili UNIDROIT je formiran prije 25 godina radi promovisanja međunarodne podudarnosti komercijalnih zakona. Nudi definiciju faktoringa koja uključuje tri sljedeće karakteristike:

1 Prof. dr Dragutin Mirović, Bankarsko pravo, Fakultet poslovne ekonomije, Bijeljina, 2005.

4

Prvo, mora postojati odredba koja omogućava da dugovanja koja nastaju iz prodaje robe ili usluga prema komercijalnom ugovoru budu prenesena. Faktoring obično nije povezan s potrošačkim dugovanjima.Drugo, mora postojati odredba da dužnici trebaju biti obaviješteni o takvom prenosu.Treće, faktor mora vršiti najmanje dvije od sljedećih usluga:

(1) Obezbjeđivati finansije - faktor obezbjeđuje klijentu finansiranje, uključujući kredite i avanse (otprilike 80% prenesenih dugova unaprijed, ostatak na datum dospijeća nakon naplate).

(2) Održavati potraživanja - faktor je odgovoran za upravljanje i održavanje evidencije o prodaji za svakog klijenta. Faktor proizvodi i šalje klijentu periodične izještaje o trenutnom statusu potraživanja i iznosu dobijenom od klijenata.

(3) Naplaćivati dugove - faktor naplaćuje potraživanja klijenta, preuzimajući sve probleme povezane s naplatom. Klijent se može koncentrisati na posao, dok se trošak naplate smanjuje uštedama u radnoj snazi, vremenu i naporima.

(4) Štiti od kreditnog rizika [1] - faktor štiti klijenta od rizika neizvršenja obaveza u plaćanjima od strane klijenata, ali samo u faktoringu bez regresa. Limit do kojeg klijent može prodavati robu odobrenim klijentima određuje faktor. Faktor, takođe, obezbjeđuje savjet o kreditnoj sposobnosti potencijalnih klijenata.

Pošto je praksa faktoringa razrađena u razvijenim zemljama, izvjesna saglasnost je postignuta o definiciji faktoringa.

Faktoring [2] je finansijska usluga koja uključuje pretvaranje kreditnih mjenica (potraživanja, nadoknadive mjenice i druga potraživanja koja nastaju kao rezultat prodaje na kredit) u gotovinu. Rizik povezan s kreditom može, ali ne mora, biti preuzet od strane faktora koji otkupljuje kreditna potraživanja i naplaćuje ih kada dospiju.

Faktor uplaćuje avans klijentu do izvjesnog procenta odgovarajućih dugova. Klijent plaća «proviziju» [3] faktoru kao dio «kupovne cijene», što obuhvaća uslužne aspekte aranžmana, kao što su upravljanje evidencijom, naplatu dugova, kreditno pokriće itd...oring je zabilježilo rast u 2008, kao i u prethodnoj deceniji.

5

2. GLAVNI AKTERI U TRANSAKCIJI FAKTORINGA

Transakcija faktoringa obično uključuje tri aktera2:1. Kupac robe2. Prodavac robe3. Faktor

Ove strane su u interakciji tokom prodaje.

1. Kupac robe: Pregovara o uslovima za kupovinu na kredit s prodavcem Prima robu, fakturu i detaljna uputstva od prodavca da plati faktoru na datum

dospijeća Plaća faktoru na vrijeme ili traži produženje Predmet je zakonske akcije faktora za plaćanja poslije dospijeća

2. Prodavac robe Prima nalog za kupovinu robe na kredit od kupca Potpisuje ugovor o prodaji s kupcem, uključujući uslove Prodaje kupcu robu na kredit, obezbjeđujući kopiju fakture s robom, s

detaljnim uputstvima za izvršavanje plaćanja faktoru na datum dospijeća (to su nova potraživanja)

Prodaje potraživanja faktoru i dobija 80% ili više u vidu avansnog plaćanja Dobija ostatak plaćanja od faktora, umanjeno za provizije za usluge

3. Faktor Potpisuje ugovor s klijentom (prodavcem) radi obezbjeđenja naplate

potraživanja i drugih usluga faktoringa Obično plaća 80% ili više iznosa fakture klijentu (prodavcu) unaprijed Obezbjeđuje usluge faktoringa klijentu (prodavcu) Prima plaćanja od kupca na datume dospijeća i izvršava plaćanje ostatka

klijentu (prodavcu) nakon odbijanja svih provizija za usluge

Kada prodavac robe i kupac nisu locirani u istoj zemlji, govorimo o međunarodnom faktoringu. U tim slučajevima, postoje četiri uključena aktera:

1. Kupac robe2. Prodavac robe3. Izvozni faktor (domaći faktor)4. Uvozni faktor (faktor u inostranstvu)

Uloge prodavca i kupca su kao u gornjem tekstu.

Izvozni ili domaći faktor potpisuje ugovor s klijentom (prodavcem) radi obezbjeđenja naplate

potraživanja i drugih usluga faktoringa predaje potraživanja faktoru u inostranstvu, tj. u zemlji kupca obično plaća 80% ili više iznosa fakture klijentu (prodavcu) unaprijed

2 www.cbbh.ba

6

pruža usluge faktoringa klijentu (prodavcu) dobija plaćanja od faktora u inostranstvu na datume dospijeća i plaća ostatak

plaćanja klijentu (prodavcu), nakon odbijanja svih provizija za uslugeUvozni faktor ili faktor u inostranstvu

obavještava klijenta (kupca robe) da su potraživanja prenesena prima plaćanja od kupca robe na datum dospijeća i prebacuje novac na račun

domaćeg faktora (nakon odbijanja provizije za usluge).

3. VRSTE FAKTORINGA

Postoji znatan broj vrsta faktoringa u teoriji i praksi. Oni zavise od odnosa između glavnih aktera u poslu faktoringa. Neki osnovni podaci o faktoringu su dati u daljem tekstu:

Faktoring s regresom i bez regresa

U faktoringu s regresom, faktor se obraća klijentu (prodavcu) ako potraživanja postanu loša, tj. ako klijent ne plati na dospijeću. Rizik loših potraživanja ostaje na klijentu, a faktor ne preuzima rizik povezan s potraživanjem. Faktor pruža uslugu naplate potraživanja, ali ne pokriva rizik kupca koji ne uspijeva da plati dug. Faktor može povratiti sredstva od prodavca (klijenta) u slučaju takvog neizvršenja. Prodavac preuzima rizike povezane s kreditom i kupčevom kreditnom sposobnošću. Faktor naplaćuje prodavcu za upravljanje potraživanjima i usluge naplate dugova, dok takođe naplaćuje kamatu na iznos unaprijed plaćen klijentu (prodavcu).

U faktoringu bez regresa, faktor preuzima rizik neplaćanja klijentovih klijenata. Faktor ne može tražiti neizmireni iznos od klijenta (prodavca). Provizija ili takse naplaćene za usluge faktoringa bez regresa su više nego za faktoring s regresom. Faktor preuzima rizik neplaćanja na dospijeću i kao rezultat toga uzima dodatnu proviziju koja se zove del credere provizija.

Domaći i izvozni faktoring

Domaći i izvozni faktoring se razlikuju po broju uključenih strana. U domaćem faktoringu, uključene su tri strane (prodavac, kupac i faktor), dok u izvoznom faktoringu postoje četiri (prodavac, kupac, domaći faktor i faktor u inostranstvu).3

U domaćem faktoringu, faktor posreduje između prodavca i kupca. Sve tri strane su locirane u istoj zemlji.

Izvozni faktoring je sličan domaćem faktoringu, osim što su četiri strane uključene. Kao rezultat toga, postoje dva faktora u transakciji, i to se zove dvofaktorski sistem faktoringa.

3 Prof. dr Dragutin Mirović, Bankarsko pravo, Fakultet poslovne ekonomije, Bijeljina, 2005.

7

Objavljeni i neobjavljeni faktoring

U objavljenom faktoringu (faktoring sa obavještenjem), prodavac obavještava kupca o imenu faktora u fakturi, govoreći kupcu da izvrši plaćanje faktoru na dan dospijeća. Objavljeni faktoring može biti i na osnovu faktoringa s regresom i bez regresa.

U neobjavljenom faktoringu (faktoring bez obavještenja), prodavac ne obavještava kupca o postojanju faktoringa, tako da ime faktora nije objavljeno na fakturi. U objavljenom faktoringu, faktor ipak zadržava kontrolu, vodeći evidenciju prodavčeve prodaje i obezbjeđujući kratkoročno finansiranje prema fakturama o prodaji, iako se transakcije izvršavaju u ime prodavca.

Potpuni faktoring i ograničeni faktoring

U potpunom faktoringu faktor pruža gotovo sve usluge: naplatu, vođenje evidencije o prodaji, kreditnu kontrolu i kreditno osiguranje. To je poznato kao konvencionalni faktoring ili tradicionalni faktoring. Faktor, takođe, može obezbijediti druge usluge zasnovane na zahtjevima klijenta: naplatu mjenica po dospijećima, vođenje računa, davanje limita unaprijed za ograničeno diskontovanje faktura na selektivnoj osnovi. Faktori obično obezbjeđuju potpuni faktoring s regresom za dobre kompanije.4

U ograničenom faktoringu faktor bira ograničen broj faktura koje će biti predmet sporazuma o faktoringu s klijentom (prodavcem).

4. FAKTORING U ODNOSU NA BANKARSKE ZAJMOVE

Banke generalno odobravaju kratkoročne kredite na osnovu sposobnosti kompanije da ih otplaćuje, kako je određeno tokom gotovine i kolateralom. Kompanija mora da zadovolji generalne kriterije banke:

Stabilno i jako preduzeće (min. 3-5 godina) Pozitivan tok gotovine (min. 2-3 godine) Dobri finansijski rezultati u prošlosti Kolateral bar jednak iznosu zajma (obično je to fiksna aktiva na kojoj nema

drugih prava zadržavanja, ponekad lična aktiva) Dobra, čista kreditna istorija

Takođe može uključivati: Dugačak proces apliciranja za zajam i proces isplate Obimnu popratnu dokumentaciju Fiksni iznos zajma i dospijeće Ponovno apliciranje za dodatna sredstva (dodatni kolateral) Da banka bude jedina koja pruža finansijske usluge kompaniji

4 Prof. dr Dragutin Mirović, Poslovno pravo, Viša škola za spoljnu trgovinu, Bijeljina, 2004.

8

Zajam nudi prednost fiksnog iznosa za direktno investiranje.

Kao alternativan način finansiranja rasta, faktoring eliminiše mnoge od kriterija banke koje je teško zadovoljiti. Štaviše, pod pretpostavkom da kompanija može dobiti zajam da pokrije incijalni kapital za početak rada ili svakodnevne poslove, kada se ta sredstva potroše, i dalje se čeka da se plate fakture.

Najveći problem s bankarskim finansiranjem je da, kada kompanija jednom dostigne maksimalni kreditni limit, ostaje joj malo prostora za manevrisanje, sa slabim tokom gotovine i bez dodatnog kolaterala.

Faktori obično zasnivaju svoju odluku o obezbjeđenju gotovine kompaniji na kreditnoj sposobnosti klijenata i vrijednosti potraživanja. Na ovaj način, faktor može obezbijediti finansiranje, čak i ako je kompanija nova ili ima slabu kreditnu istoriju ili spor tok gotovine.

Faktor je fleksibilniji od banke kod uzimanja u obzir povećane prodaje, jer se svaki račun procjenjuje pojedinačno.

Generalne osobine faktoringa uključuju: Odobrenje zasnovano na kvalitetu klijenata kompanije, ne kompanije same Kratak proces apliciranja Kratak proces odobravanja Gotovinu u roku od 48 sati ili manje Potraživanja koja se koriste kao «kolateral», ostavljajući fiksnu aktivu

slobodnu za osiguranje bankarskih kredita Faktoring kreditna linija se povećava zajedno s kompanijom (tako da faktoring

«zajam» nije ograničen) Kompanije koje počinju posao su prihvatljive (potrebni su jaki poslovni

odnosi) Jednostavne i kratke procedure za izmjenu ili proširenje kreditnih uslova Obezbjeđenje nefinansijskih usluga, uključujući: vođenje potraživanja, naplata

dugova/potraživanja i zaštita od kreditnog rizika/neizvršenja obaveza.

5. PRAVNI OKVIR FAKTORINGA

Faktoring je u povitku u BiH. Ne postoji zakon o faktoringu, ali se može pronaći zakonski okvir za faktoring u izvjesnom broju različitih entitetskih zakona.

9

Postojanje zvaničnih pravnih propisa ne garantuje poslovnu efikasnost. Kada je riječ o pravnom okruženju za faktoring, izvršenje ugovora i efikasnost sudova u rješavanju potraživanja je naročito značajno. Naročito je bitno da ugovori budu završeni ili izvršeni na vrijeme, u vrijeme početka rada kompanija s novim klijentima.

Lokalni propisi o faktoringu

Kako je primijećeno, BiH nema zakon o faktoringu. To ne znači da ne postoji zakonski okvir. Izvjestan broj entitetskih zakona, u kombinaciji, obezbjeđuju zakonski okvir u kojem se može vršiti faktoring:

Zakon o imovini pravnih lica (1984/1992, Službeni glasnik RBiH 2/92), Zakon o obligacijama usvojen 1978. (Službeni glasnik SFRJ 29/78 i drugi Zakon o kompanijama (Službeni glasnik FBiH 23/99, Službeni glasnik RS

127/08) Zakon o bankama (Službeni glasnik FBiH, 39/98 i 14/02, Službeni glasnik RS

44/03) - nema ništa u tom zakonu što bi spriječilo da faktoring bude posebna oblast

Zakon o registraciji kompanija (Službeni glasnik FBiH 4/2000; Odluka u Službenom glasniku 12/00, 23/00)

Zakon o Centralnoj banci (Službeni glasnik BiH 1/97) Zakon o bankrotu (Službeni glasnik RS 67/02, Službeni glasnik FBiH 29/03) Zakon o likvidaciji (Službeni glasnik FBiH 29/03, Službeni glasnik RS

64/02).5

Bankrot

Početkom jula 2003, Zakon o bankrotu je izmijenjen (Službeni glasnik FBiH 29/03, Službeni glasnik RS 67/02) prema njemačkom zakonu. Većina ovih izmjena je pogodna za faktoring.

Poglavlje o prestrukturiranju je značajno za faktoring. Osnovna ideja koja se nalazi iza ovih propisa je da nesolventni dužnici ne moraju biti prognani sa posla. U skladu s planom nesolventnosti, tj, planom za prestrukturiranje, veliki broj poslovnih aranžmana može biti zadržan da bi se nesolventni dužnik zadržao na poslu. Faktor može aktivno učestvovati u njima i zadržati ili svoja ili prava svojih klijenata u slučajevima nesolventnosti.

Likvidacija

Zakon o likvidaciji je usvojen u isto vrijeme kada i propisi o bankrotu (Službeni glasnik FBiH 29/03, Službeni glasnik RS 64/02). Ono što je bitno za faktoring je da se u novom zakonu zadržava kontrola sudova nad procesom likvidacije i da kreditore direktno štiti likvidator.

Zakon o obligacijama

5 www.cbbh.ba

10

Zakon o obligacijama sadrži opšte propise o obligacijama, ugovorima i šteti koji se odnose na faktore direktno ili putem interpretacije. Izmjena ovog zakona (Službeni glasnik SFRJ 29/78, Službeni glasnik FBiH 29/03) sadrži novu pretpostavku da se kamata na neplaćeni dug prenosi zajedno s glavnicom.

Ugovori

Zakon o obligacijama uključuje pravila o tome kako kreirati ugovore (članovi 26-83). Obuhvaćeni su i ugovori i opcioni ugovori. Faktori insistiraju na pisanoj formi ugovora.

Prenos

Prenos je osnovi ugovorni instrument za prebacivanje potraživanja, što se može raditi nezavisno ili na osnovu prenosa ugovora kao cjeline. U članovima 436-445 Zakona o obligacijama razmatra se prenos, zahtjevi vezani za potraživanja koja se ne mogu prenijeti ili kada dužnik mora biti obaviješten o transferu.

Ugovor o garanciji

Zaštita od nemogućnosti plaćanja od strane faktora znači da se klijentu trebaju obezbijediti garancije da će potraživanja biti plaćena, ako ne od strane dužnika onda od strane faktora. Kad je riječ o zakonu BiH, postoje dva glavna načina da se to osigura: ugovor o garanciji i ugovor o proviziji. Generalno govoreći, ovaj propis je pozitivan za faktoring.

Naplata potraživanja

Oba entiteta BiH su naslijedili Zakon o izvršnoj proceduri bivše Jugoslavije (Službeni glasnik FBiH 2/92, Službeni glasnik RS 17/93 i 14/94). Zakon sadrži opšte i detaljne odredbe kontinentalnog zakona. U 2003. oba entiteta su usvojili nove zakone o izvršnoj proceduri (Službeni glasnik FBiH 32/03; Službeni glasnik RS 59/03).

Faktoring kao usluga

Član 23 Zakona o BiH o politici vanjske trgovine (Službeni glasnik BiH 7/98) i član 27 Zakona o FBiH o poslu vanjske trgovine (Služeni glasnik FBiH 2/95) definišu faktoring kao uslugu.

Propisi o vanjskoj trgovini

Osnovni zakon koji reguliše vanjsku trgovinu je Zakon o deviznim poslovima (Službeni glasnik FBiH 35/98).

Zakon o porezu na dodatnu vrijednost

Zakon o porezu na dodatnu vrijednost (PDV) BiH je usvojen 2005. Član 25 (Službeni glasnik BiH 09/05) navodi finansijske i monetarne usluge koje su izuzete od PDV-a i

11

ne uključuje plaćanje dugova i faktoring. To znači da oni koji obezbjeđuju usluge faktoringa (ako su poreski obaveznici prema Zakonu o PDV-u BiH) treba da dodaju 17% PDV-a na cijenu svojih faktoring usluga, čime ukupni trošak faktoringa postaje veći. PDV se obračunava na maržu za faktoring, tj. na razliku između iznosa koji plati faktor za dug i iznosa koji će on naplatiti od dužnika. Marža uključuje PDV. Bilo koja dodatna provizija za faktoring je takođe predmet PDV-a. PDV može odbiti prvobitni vlasnik duga kao ulazni porez.

Godine 2004. Parlament BiH je usvojio Zakon o izvoznoj kreditnoj agenciji, stvarajući institucionalni okvir za nastavak posla Agencije za investicione garancije ili IGA BiH. U članu 8. tog zakona se kaže da će sve usluge IGA (uključujući faktoring) biti izuzete od PDV-a, čime će dobiti konkurentnu prednost nad drugima koji pružaju usluge faktoringa.

Međunarodni izvori zakona o faktoringu

BiH nije članica UNIDROIT-ove konvencije o međunarodnom faktoringu, koja je potpisana u Otavi u maju 1988. Međunarodni izvori zakona o faktoringu nisu uključeni u okviru međunarodnog ekonomskog zakona BiH na bilo koji sistematičan način. U decembru 2001, Generalna skupština UN je usvojila Konvenciju o prenosu potraživanja u međunarodnoj trgovini, čiji je osnovni cilj da promoviše kretanje robe i usluga preko državnih granica olakšavajući pristup jeftinijim kreditima. Konvencija otklanja zakonske prepreke za neke međunarodne prakse finansiranja (kao što je faktoring), ujedinjuje zakon o prenosu, obezbjeđuje zakon koji je primjenjiv na ključna pitanja (kao što je prioritet između konkurentnih potraživanja) i olakšava harmonizaciju domaćih zakona o prenosu.

Dva zakona koji se odnose na međunarodne ekonomske zakone su posebno bitni: Pravilnik o međunarodnoj konvenciji o faktoringu Pravilnik o međunarodnom lancu faktoringa.

6. PREDNOSTI I NEDOSTACI FAKTORINGA

Prednosti faktoringa

Faktoring je postao popularan širom svijeta zahvaljujući uslugama koje nudi. Faktori obezbjeđuju usluge od finansiranja do upravljanja prodajom na kredit: finansiranje, vođenje računa, naplaćivanje potraživanja i zaštita od kreditnih rizika. Usluge koje

12

treba pružiti su navedene u ugovoru o faktoringu - ugovor, kao bilo koji drugi ugovor o prodaji, regulisan je prema zakonu o ugovoru.

Neke prednosti faktoringa uključuju: Ne gubi se vrijeme na dugo apliciranje za kredite Bolji tok gotovine i brži pristup radnom kapitalu Bolja likvidnost kroz pravovremeno ubrizgavanje gotovine (avansi od faktora) Bolji finansijski položaj, kreditna sposobnost i solventnost Veći obim prodaje - kompanija može ponuditi svojim klijentima bolje kreditne

uslove i može prihvatiti više posla Bolji uslovi za nove klijente (važno za izvozne kompanije) Rizik ili loši dugovi su eliminisani, u okviru faktoringa bez regresa, ili su

barem umanjeni kroz pravovremenu naplatu Rast kompanije se finansira bez novih dugova - bez mjesečnih plaćanja ili

plaćanja odjednom na dan dospijeća Bez prodaje kapitala (nema novih dioničara koji bi podizali sredstva) Nema ličnih garancija, za razliku od većine kreditnih programa Nema materijalnog osiguranja Jači bilans stanja, povećan potencijal pozajmljivanja, pošto je faktoring van

bilansa i ne mora se saopštavati potencijalnim kreditnim institucijama, čime se povećava omjer efikasnosti (npr. povrat na aktivu itd...)

Lakše je finansirati sezonsku proizvodnju «Svjež» radni kapital znači da snabdjevači mogu biti plaćeni unaprijed, uz

dodatni popust Manje vremena i napora za naplaćivanje potraživanja, jer je faktor

specijalizovan za te poslove Umanjeni operativni troškovi (iz razloga koji su gore navedeni) Čak i kompanija koja tek počinje poslovanje ili mlada kompanija može brzo

doći do finansija Bolje upravljanje informacijama (naročito u okviru potpunog faktoringa) Omogućava brže manje kupovine «u pravi čas».

Nedostaci faktoringa

Treba naglasiti da, pored očiglednih prednosti, faktoring takođe ima nedostatke, kao što su:

Prekomjerno oslanjanje na faktoring kompaniju može rezultirati prekomjernom trgovinom i pogrešnim upravljanjem

Prekomjerno oslanjanje na faktoring kompaniju može takođe rezultirati gubitkom direktnih odnosa s klijentom

Neke vrste kompanija nisu atraktivne za faktoring, kao što su: male kompanije, kompanije čija potraživanja potiču od samo nekoliko klijenata kompanije s mnogo malih klijenata kompanije sa spekulativnim poslom kompanije sa širokim spektrom proizvoda koji se prodaju opštoj javnosti

Troškovi faktoringa su obično veći nego troškovi bankarskih kredita, tako da je cijena konačnog proizvoda takođe veća

13

Izvoznici moraju osigurati da nema neslaganja s kupcima u pogledu kvaliteta proizvoda

Neki kupci ne žele da budu uključene druge strane, osim prodavca Faktoring je kratkoročno finansiranje i ne može zadovoljiti sve poslovne

potrebe Do faktoringa dolazi samo kada je faktor zaista siguran u solventnost klijenta Faktoring kompanije preferiraju klijente s većim poslovima Samo faktoring bez regresa oslobađa klijenta od rizika naplate. U svim drugim

slučajevima, klijent ostaje odgovoran za neizvršenje obaveza (čak i za diskontovana potraživanja)

Klijent može pretrpiti znatan gubitak dohotka, uzimajući u obzir sve provizije i rizik gubitka koji je uključen.

7. SITUACIJA U BOSNI I HERCEGOVINI

Najčešće prepreke za razvoj faktoringa u Bosni i Hercegovini odnose se na: Pravno okruženje Narušavanje odnosa između kupaca i prodavaca Nedostatak informacija o kreditnoj kvaliteti Moguće visoke provizije faktoring kuća zbog izraženih rizika Neizgrađena poslovna etika Slaba informisanost okruženja po pitanju faktoringa

U pogledu pravnog okruženja od posebnog značaja za faktoring je izvršenjeugovora od strane ugovornih strana i efikasnost sudova u razrješavanjueventualnih sporova. Potpuno i pravovremeno izvršenje ugovora je posebnovažno kod ulaska preduzeća u aranžmane sa novim kupcima ili kreditorima.Sudovi, koji su zaduženi za prinudno sprovođenje ugovora, često znaju biti spori, neefikasni, pa čak i korumpirani. Prema istraživanju koje je sprovela Svjetska banka u 2004. godini, zakon ili sudski propisi u BiH nalažu 31 proceduru koja zahtijeva interakciju između strana u sporu ili između njih i sudije ili sudskog službenika u situaciji kada je tužitelj u potpunosti ispoštovao ugovor i podnosi tužbu u cilju naplate duga. Prema istom istraživanju, vrijeme potrebno za rješavanje spora (koje se mjeri kao broj dana koji protekne od trenutka kada tužitelj podnese tužbu sudu pa do momenta nagodbe ili isplate kada to bude adekvatno) u BiH iznosi 630 dana. Zvani_ni troškovi sudskog postupka (troškovi suda i advokatski honorari) iznose 21.3% procenata u odnosu na dohodak po glavi stanovnika. U tabelama je data usporedba navedenih pokazatelja sa najvišim svjetskim standardima, zatim prosjekom za zemlje OECD-a i ECA-a, te drugim odabranim zemljema.

Jedna od navedenih mogućih prepreka odnosi se na narušavanje odnosaizmeđu kupaca i prodavaca zbog činjenice da se u odnos sada uključuje i treća strana. Ovo se može izbječi diskontiranjem faktura kao oblikom faktoring aranžmana koji se radi na povjerljivoj bazi i gdje kupac nije svjestan o umiješanosti faktora. Međutim,

14

sama činjenica da se kupac (dužnik) suprotstavlja uspostavljanju faktoring aranžmana od strane prodavca može upućivati na njegov kredibilitet kao ugovorne strane. Konačno, ovdje je bitno istaći da, kao štoje već ranije objašnjeno, otkup potraživanja predstavlja samo dio ukupne ponude proizvoda i usluga faktoring kuća.

Kada su u pitanju informacije o kreditnoj kvaliteti treba napomenuti da u BiH javni kreditni registar nije u funkciji. Privatni kreditni biro uspješno egzistira ipokrivenost ovog biroa (broj zajmoprimaca na 1000 stanovnika) u 2004. godini je, prema podacima Svjetske banke iznosila 67. U tabeli je data usporedba pokrivenosti kreditnih registara u BiH sa prosjecima za zemlje OECD-a i ECA-a, te nekih drugih odabranih zemalja. Ono što se može uočiti jeste da je u ovom pogledu situacija u BiH ipak nešto bolja u odnosu na zemlje regiona u kojima već uveliko egzistiraju faktoring kompanije.

Na samim počecima uvođenja faktoring poslova u BiH realno je očekivati da će se faktoring kompanije uglavnom fokusirati na otkup potraživanja u odnosuprema renomiranim preduzećima. Upravo stoga, barem u ovom dijelu, ne bitrebalo o_ekivati pretjerano visoke provizije. Takođe, od koristi bi bilouspostavljenje više faktoring kompanija kako bi se razvila zdrava konkurencija te time i onemogućile eventualno visoke provizije.Što se tiče povećanja informiranosti preduze_a u BiH, jedan korak u tom pravcu je već napravljen budući da je sa anketnim listom anketiranim kompanijama distribuirano i pismo u kojem je u kratkim crtama objašnjena priroda faktoring posla kao i najznačajniji proizvodi i usluge faktoring kompanija. Ipak, autori smatraju za svrsishodno organizaciju serije seminara, možda u saradnji sa regionalnim razvojnim agencijama, kako bi se što veći broj posebno malih i srednjih preduzeća širom BiH upoznao sa mogućnostima koje pruža faktoring posao u pogledu poboljšanja njihovog poslovanja.

U ovom trenutku, sljedeće kompanije pružaju usluge faktoringa u BiH:

IGA [1] (izvozno kreditna agencija BiH)

IGA je osnovana 1996. kao agencija koju je osnovao Savjet ministara BiH. Agencija je implementirala dva projekta u BiH: Projekat osiguranja s polugom za trgovinu (obezbjeđujući nekomercijalno osiguranje od rizika stranim kompanijama i finansijskim institucijama s trgovinskom izloženošću u BiH) i Projekat podrške izvoznim kompanijama (počelo 1999, obezbjeđujući kredite za radni kapital bh. izvoznicima). Parlament BiH je usvojio Zakon o izvoznoj kreditnoj agenciji 2004, stvarajući institucionalni okvir za rad agencije IGA.

IGA nudi sljedeće proizvode: kreditno osiguranje (izvozno, uvozno i domaće), faktoring, garancije (izvršenje, avans, zadržavanje i tender), kratkoročne zajmove i kreditne informacije. IGA je stekla značajno iskustvo u izvršavanju transakcija na međunarodnom tržištu i razvila je bazu podataka o kompanijama da bi olakšala pristup kreditnim informacijama. Ona nudi usluge konsaltinga u oblastima investicija i međunarodne trgovine, kao i usluge kreditnog biroa, za bh. i strane kompanije.

15

Prvi faktor d.o.o. Sarajevo [2]

Prvi faktor je prva bh. kompanija koja se specijalizovala u domaćem i međunarodnom faktoringu. Uspostavljena je 2006. od strane faktoring kompanije Prvi faktor d.o.o. Ljubljana, Slovenija. Prvi faktor nudi usluge domaćeg i međunarodnog faktoringa i otkup pojedinačnih potraživanja od klijenata u BiH i u inostranstvu i osiguranje prudencijalnih informacija o kompanijama.

ZAKLJUČAK

Faktoring je sve veći izvor vanjskog finansiranja za korporacije i MSP i omogućava veoma rizičnim dobavljačima da prenesu svoj kreditni rizik na visoko kvalitetne kupce. Faktoring je naročito koristan u zemljama sa slabim sudskim izvršenjem i evidencijom koja nije kompletna o podržavanju prioriteta potraživanja jer se potraživanja prodaju, prije nego da se pokrivaju kolateralom, a potraživanja koja su predmet faktoringa nisu dio imovine bankrotiranih MSP. Statistika pokazuje da je faktoring uobičajeniji u zemljama s većim ekonomskim razvojem i rastom i razvijenim biroima s kreditnim informacijama.

16

U BiH, faktoring je u začetku, ali ima potencijal da donese značajne beneficije u BiH poslovnu zajednicu i doprinese boljem poslovnom okruženju. To može biti jedan od najfleksibilnijih finansijskih instrumenata koji podržava trgovinu i pogonska snaga za dalji rast ekonomije BiH. Faktoring s regresom je tehnologija koja može ublažiti problem nedostatka transparentnosti u poslovnom okruženju sa slabim informacionim infrastrukturama ali samo u slučaju kada su predmet faktoringa potraživanja od veoma kvalitetnih kupaca. Faktoring omogućava bržu cirkulaciju sredstava i osigurava likvidnost i solventnost realne ekonomije. Uvođenje faktoringa kao široko raspostranjene finansijske usluge u BiH bi obezbijedilo brži promet sredstava.

Kada bi banke u BiH mogle da obezbijede adekvatno kreditiranje privatnog sektora, uključujući kratkoročne kreditne linije, potreba za faktoringom bi vjerovatno bila mala. Što se tiče uvođenja faktoringa kao novog finansijskog proizvoda u BiH, u vrijeme sadašnje svjetske finansijske krize, finansijske institucije mogu da čekaju stabilnije vrijeme, prije nego što ponude usluge faktoringa poslovnoj zajednici. A u drugom slučaju, mogu početi da nude faktoring kao novi proizvod pokazujući svojim klijentima da rade u njihovom najboljem interesu tako što im pomažu da osiguraju likvidnost i solventnost u sadašnjem teškom vremenu.

LITERATURA:

1. Centralna Banka Bosne i Hercegovine, ”Bilten broj 3. CBBiH“, 2004.,2. Prof. dr Dragutin Mirović, Bankarsko pravo, Fakultet spoljne trgovine,

Bijeljina, 2005.,3. Prof. dr Dragutin Mirović, Poslovno pravo, Viša škola za spoljnu trgovinu,

Bijeljina, 2004.,4. Prof. dr Spasoje Tuševljak, prof. dr Jovan Rodić, Poslovne finansije, Beograd,5. www.cbbh.ba.

17