UNIVERZITET U TUZLIRudarsko-geološko-građevinski fakultetGrađevinski odsjekPredmet: Zaštita parkova prirode

SEMINARSKI RADTema: Zagađenje i kvalitet zraka u Lukavcu

Autori: ERMIN HUSIĆ

Tuzla,februar,2011. MUHAREM SULJKANOVIĆ

Uvod

Aerozagađenje danas predstavlja jedan od najvećih problema sa kojim se svakodnevno susreću stanovnici svih većih gradova u svijetu,a posebno onih gradova koji imaju razvijenu industriju.

Aerozagađenje

Fenomen aerozagađenja je došao do izražaja u prošlom i ovom vijeku zbog naglog razvoja industrije, energetike i saobraćaja i velike emisije štetnih materija (polutanata) u atmosferu.

Veliki broj jedinjenja, gasova, tečnih i čvrstih čestica mogu da se pojave u atmosferi kao polutanti. Pored polutanata koji se uobičajeno pojavljuju u urbanim sredinama, kao što su: čestice, sumpor dioksid, oksidi azota, ugljen monoksid, fotohemijski oksidanti i organska volatilna jedinjenja (ugljovodonici), atmosfera može da sadrži i specifične polutante, koje emituje industrija.

Kao najopasniji gasovi se izdvajaju sumpor dioksid i azotni oksidi. Sumpor dioksid nastaje iz uglja a u atmosferi reaguje sa vodom i gradi kiseline koje padaju na zemlju u obliku kiselih kiša, dok azotni oksidi nastaju sagorjevanjem benzina i nafte i sa kišom daju azotastu kiselinu.

Koncentracija štetnih materija u vazduhu zavisi od: stepena zagađenja, izvora zagađenja (ložišta, vozila), brzine očišćavanja, reljefa (kotline), brzine kretanja vazduha, visine dimnjaka, padavina i dr.

Posljedice povećanog aerozagađenja manifestuju se preko: oštećenja ozonskog omotača i posljedica toga oštećenja, promjene klime na Zemlji, pojave kiselih padavina, uticaja na biosferu, uticaja na zdravlje ljudi i oštećenja materijalnih dobara i spomenika kulture.

Aerozagađenje na području Lukavca

U dolini srednjeg toka Spreče, na padinama okolnih planina Majevice, Ozrena i Konjuha prostire se općina Lukavac, jedna od najznačajnijih tačaka na industrijskoj, rudarskoj i turističkoj karti Bosne i Hercegovine.

Lukavac

Privreda se u Lukavcu počela razvijati nakon 1823. godine kada su udareni temelji današnjoj Fabrici Sode Lukavac koja je u to vrijeme nosila naziv ''Prva bosanska tvornica amoniačne sode''. Fabrika sode je poznata ne samo po tome što je bila prva fabrika ovog tipa na prostoru ex-Jugoslavije i cijelog Balkana nego i po tome što je ova fabrika bila ''odskočna daska'' cijele industrije na području lukavačke općine. Otvaranje ove fabrike omogućilo je otvaranje rudnika krečnjaka ''Vijenac'' koji je radio za potrebe ove fabrike, a kasnije i otvaranje Fabrike cementa Lukavac koja je radila koristeći nusprodukte Fabrike sode i rudnika krečnjaka.

Godina 1952. je godina pokretanja najvećeg bosansko-hercegovačkog giganta Koksno-hemijskog kombinata Lukavac odnosno Koksare. Koksara je pored osnovnog proizvoda - koksa bavila se proizvodnjom i raznih nusprodukata koksovanja, kao i proizvodnjom azotnog đubriva, preradom vlastitog sirovog katrana, proizvodnjom industrijske i pitke vode za cijelu općinu Lukavac.

Pored navedena dva giganta od većih i značajnijih fabrika za lukavačku industriju, postoji još i Fabrika cementa Lukavac. Inicijativa za osnivanje Fabrike cementa u Lukavcu potekla je od Fabrike sode Lukavac gdje bi se u proizvodnji cementa utrošile otpadne mase koje nastaju pri proizvodnji sode. Realizacija te ideje odnosno gradnja Fabrike traje od 1970. godine do 1974. godine, kada je Fabrika počela sa proizvodnjom. Kao što je i bilo zamišljeno čitava proizvodnja se bazira na otpacima lokalne industrije i to:

- otpadnim sitnim frakcijama krečnjaka sa kamenoloma "Vijenac"; - elektrofilterskom pepelu Termoelektrane Tuzla; - kotlovskoj šljaci Termoelektrane Tuzla.

Fabrika sode Lukavac se bavi proizvodnjom lake i teške sode, kao i drugih proizvoda od sode.

Fabrika sode Lukavac

Koksara GIKIL Lukavac se bavi proizvodnjom koksa, sirovog benzola i katrana, amonijum sulfata, anhidrid maleinske kiseline (AMK), krečnog amonijum nitrata (KAN), mineralnih đubriva i električne energije.

Koksara GIKIL Lukavac

Fabrika cementa Lukavac je vodeći proizvođač portland i zidarskog cementa u Bosni i Hercegovini.

Fabrika cementa Lukavac

Mnogi Lukavac smatraju „ekološkom bombom“, budući da u krugu od 5 km rade sve tri pomenute fabrike. Danas su koksara GIKIL i Fabrika sode najveći zagađivači. Ranije je to bila i Cementara, ali je izgradnjom nove fabrike i uvođenjem novih tehnologija značajno smanjila zagađenje. O kakvom aerozagađenju je riječ može se zaključiti iz samog proizvodnog asortimana ovih fabrika.

Na opštini Lukavac, koksara u proizvodnji koksa, predstavlja najvećeg potrošača uglja. Sagorijevanjem uglja, u procesu proizvodnje, u vazduh se izdvaja sumpor dioksid, ali i velike količine čvrstih čestica, jer ne postoje odgovarajući filteri ugrađeni na dimnjake ove fabrike.

Tokom proizvodnje koksa, odnosno u završnoj fazi procesa, tj. gašenja koksa dolazi do isparavanja različitih štetnih gasova i drugih hemijskih jedinjenja koja direktno odlaze

u vazduh i na taj način ga još više zagađuju. Nije poznato da li se pomenuti koks gasi vodom ili amonijakom, mada po svemu sudeći građanima Lukavca to ne predstavlja veliku brigu, jer su i onako primorani da udišu sve te štetne gasove.

Samo u proteklih nekoliko godina drastično se povećao broj oboljelih od različitih bolesti disajnih organa, a posebno zabrinjavajući je podatak da od svih tih oboljenja prednjači karcinom pluća. Pored toga što je zrak zagađen različitim otrovnim gasovima, velika emisija čvrtih čestica stvara dodatne poteškoće građanima.

Prevelik stepen zagađenja okoline baca sjenu na sav asortiman njihovih možda i visokokvalitetnih proizvoda, i još više kvari njihov ugled kao ekološki osvještene kompanije.

Iako iz uprave ove firme tvrde da poduzimaju sve mjere na smanjenju emisije štetnih tvari i zaštite okoliša, rezultati su i dalje neprimjetni.

Kao i koksara GIKIL, i Fabrika sode u proizvodnji koristi ugalj, što dodatno povećava i onako visoku koncentraciju sumpor dioksida i čvrstih čestica u vazduhu.

"Ono što je do sada urađeno na zaštiti čovjekove okoline je zabrinjavajuće. Veoma malo se ulaže u termoenergetska postrojenja kao najveće izvore aerozagađenja. Emisija neprečišćenih dimnih plinova u atmosferu je 3,5 puta veća od dozvoljene", kazao je Mehmed Suljić, diplomirani inžinjer mašinstva i višegodišnji radnik u Fabrici sode.

On je naveo i to da postojeća elektrofilterska postrojenja u Fabrici sode, čak i nova uz potpunu ispravnost, ne odgovaraju svojoj funkcionalnoj namjeni.

"Današnja elektrofilterska postrojenja u Fabrici sode, čak i nakon remonta, rade sa maksimalno 50 posto kapaciteta, a posljedice toga možemo vidjeti i golim okom svaki dan na dimnjacima ove fabrike. Za proizvodnju od oko 700 tona sode na dan, uz potrošnju 1,25 tona uglja po toni sode, fabrika spali od 875-900 tona uglja dnevno. To znači da oko 175 tona elektrofilterskog pepela i šljake izađe kao nusprodukt sagorijevanja. Od tih 175

tona, 35 tona je šljaka što znači da je čistog elektrofilterskog pepela ukupno 140 tona", objasnio je Suljić.

O kakvom se zagađenju radi najbolje govori podatak da elektrofilter na kotlu, izdvaja 99,7% čvrstih čestica pri sagorijevanju uglja.

Federalno ministarstvo okoliša i turizma izdalo je rješenje Fabrici sode Lukavac u kome se navodi da do 2012. trebaju osigurati opremu za kontinuiran

monitoring emisije zraka i vode, te smanjiti njihovo zagađenje prije 2012. godine u skladu sa zakonskim propisima.

Da je moguće riješiti problem aerozagađenja, vidljivo je na primjeru Fabrike cementa Lukavac.

U proteklih osam godina za modernizaciju proizvodnih procesa uloženo je preko 200.000.000 KM, što je rezultiralo doskora nezamislivim poslovnim i ekološkim preporodom. Od trošne i zapuštene tvornice,  izgrađene daleke 1974. godine, sa starom socijalističkom, tzv „prljavom tehnologijom“, skromnog kapaciteta od oko 300.000 tona cementa godišnje, puštanjem u rad najnovije proizvodne linije sredinom 2009. godine, Fabrika cementa Lukavac dostiže dva i po puta veći kapacitet. Sada je u stanju proizvesti preko 800.000 tona cementa i 600.000 tona klinkera godišnje. FCL (prije modernizacije pogona)

U najnoviju proizvodnu liniju ugrađeni su savremeni, takozvani vrećasti filteri, koji u zrak ispuštaju tek 10 miligrama prašine po metru kubnom zraka. A to je pet puta ekološki učinkovitije od normi, koje propisuju stroga pravila Evropske unije.

FCL (nakon modernizacije pogona)

Fabrika cementa Lukavac danas je ekološki pouzdana i čista i bez bojazni bi se mogla smjestiti u centar bilo kojeg evropskog grada. Zato ova fabrika i nosi nadimak „Zelena fabrika cementa”.

Građani Lukavca su nekoliko puta zahtijevali od nadležnih službi da provjere situaciju, ispravnost i upotrebljivost elektrofilterskih postrojenja u ovim fabrikama, međutim ništa nije učinjeno, te se Lukavčani naprosto guše u prašini koja svakdnevno prekriva njihov grad.

Bitno je napomenuti da u Lukavcu ne postoji stanica za monitoring kvaliteta zraka. Već nekoliko godina građani zahtjevaju izgradnju jedne ovakve stanice kao i postavljanje „eko-displeja“ u centru grada na kojem bi se prikazivao kvalitet zraka, međutim odgovorni u nadležnim insitucijama ništa nisu učinili, što je u maju 2010. godine rezultovalo mirnim protestom građana.

Zakonski i podzakonski akti važni za kvalitet zraka u Lukavcu

- Zakon o zaštiti okoliša (Sl. novine FBiH br. 33/03)- Zakon o zaštiti zraka (Sl. novine FBiH br. 33/03)- Pravilnik o graničnim vrijednostima kvaliteta zraka (Sl. novine FBiH br. 12/05)- Pravilnik o emisiji isparljivih organskih jedinjenja (Sl. novine FBiH br. 12/05)- Pravilnik o ograničenju emisija u vazduh iz postrojenja za spaljivanje biomase

(Sl. novine FBiH br. 34/05)- Pravilnik o uslovima za rad postrojenja za spaljivanje otpada

(Sl. novine FBiH br. 12/05)- Pravilnik o monitoringu emisija zagađujućih materija u vazduh

(Sl. novine FBiH br. 12/05)- Pravilnik o monitoringu kvaliteta zraka (Sl. novine FBiH br. 12/05)- Pravilnik o graničnim vrijednostima emisije u zrak iz postrojenja za

sagorijevanje (Sl. novine FBiH br. 12/05)- Pravilnik o postepenom isključivanju supstanci koje oštećuju ozonski omotač (Sl.

novine FBiH br. 39/05)- Pravilnik o tehničkim propisima za dimnjake (Sl. novine FBiH br. 49/08)- Pravilnik o graničnim vrijednostima emisije zagađujućih materija u zrak

(Sl. novine FBiH br. 12/05)

Zaključak

Praćenje kvaliteta vazduha u urbanim područjima ima veliko značenje sa stanovišta zaštite životne sredine i posebno zaštite zdravlja ljudi. Postavljanje monitoring sistema sa automatskim monitorima i brzom obradom podataka daje mogućnosti brze intervencije u slučaju ekscesnih situacija. Osim toga korišćenje moderne mobilne stanice omogućava praćenje kvaliteta vazduha na različitim lokacijama.

Takođe bi bilo neophodno objediniti podatke o kvalitetu vazduha u jednu bazu podataka koji bi bili dostupni na internet sajtu. Zbog dokazanog velikog negativnog uticajazagađenja vazduha na zdravlje ljudi od izuzetnog ekološkog i javnozdravstvenog značaja je:

uspostavljanje mreže monitoring stanica, kontinuirano provođenje monitoringa kvaliteta vazduha, informisanje javnosti o koncentracijama zagađivača u vazduhu, upozoravanje javnosti na svako povećanje koncentracija pojedinih najznačajnijih

zagađivača iznad graničnih vrijednosti,informisanje javnosti o uticajima zagađenja na zdravu populaciju kao i na posebno ugrožene pulmološke i kardiološke bolesnike i djecu.