Upload
others
View
5
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Áhrif staðallíkamsmynda í fjölmiðlum á líkamsmynd karlkyns líkamsræktariðkenda
Björgvin Helgi Jóhannsson
Lokaverkefni til BS-gráðu Háskóli Íslands Sálfræðideild
Heilbrigðisvísindasvið
Áhrif staðallíkamsmynda í fjölmiðlum á líkamsmynd k arlkyns líkamsræktariðkenda
Björgvin Helgi Jóhannsson
Lokaverkefni til BS-gráðu í Sálfræði
Leiðbeinandi: Ragna Benedikta Garðarsdóttir
Sálfræðideild
Heilbrigðisvísindasvið Háskóla Íslands Júní 2011
Ritgerð þessi er lokaverkefni til BS gráðu í Sálfræði og er óheimilt að afrita ritgerðina á nokkurn hátt nema með leyfi rétthafa.
© Björgvin Helgi Jóhannsson 2011
Prentun: Háskólaprent
Reykjavík, Ísland 2011
2
Efnisyfirlit
Efnisyfirlit .................................................................................................................................................. 2
Útdráttur .................................................................................................................................................... 3
Líkamsmynd í fjölmiðlum .......................................................................................................................... 5
Mælingar á líkamsmynd karla .................................................................................................................. 9
Félagslegur samanburður.......................................................................................................................10
Ýfing ........................................................................................................................................................12
Ýfing í auglýsingum ................................................................................................................................12
Varnarþættir ............................................................................................................................................13
Innfæring.................................................................................................................................................15
Líkamsþyngdarstuðull .............................................................................................................................16
Tilgátur og markmið ................................................................................................................................17
Aðferð ................................................................................................................................................ 18
Þátttakendur .................................................................................................................................. 18
Mælitæki 18
Rannsóknarsnið ............................................................................................................................. 19
Framkvæmd .................................................................................................................................. 19
Áreiti ........................................................................................................................................... 20
Niðurstöður .............................................................................................................................................20
Umræða ............................................................................................................................................. 22
Heimildaskrá .............................................................................................................................................26
Viðauki 1 ..................................................................................................................................................32
Viðauki 2 ..................................................................................................................................................33
Viðauki 3 ..................................................................................................................................................34
Viðauki 4 ..................................................................................................................................................35
Viðauki 5 ..................................................................................................................................................36
3
Útdráttur
Þessi rannsókn leitast við að skoða sambandið milli birtinga staðallíkamsmynda
karla í fjölmiðlum og líkamskvíða hjá karlmönnum sem stunda reglulega líkamsrækt.
Þátttakendum var skipt í tvo hópa, tilraunahóp (n = 134) og samanburðarhóp (n =
117). Tilraunahópurinn sá auglýsingu sem sýndi staðallíkamsmynd en
samanburðarhópurinn hlutlausa auglýsingu án líkama. Líkamskvíðinn var svo
mældur hjá báðum hópum, ásamt þjálfunarhvöt og líkamsþyngdarstuðli (LÞS).
Tilgáturnar voru: (1) Að líkamskvíði myndi mælast hærri hjá þeim sem sáu auglýsingu
með staðallíkamsmynd. (2) Að það að hafa markmið með líkamsræktinni að auka
vöðvamagn, styrk og þol og þar með að nálgast staðallíkamsmyndina hefði
verndandi áhrif gegn líkamskvíða. (3) Að holdafar (LÞS) hefði tengsl við líkamskvíða.
Eins og búist var við tjáðu þeir sem fengu auglýsingu sem innihélt staðallíkamsmynd
karla meiri líkamskvíða en þeir sem fengu hlutlausa auglýsingu (án fyrirsætu). Hvötin
til að nálgast staðallíkamsmyndina með því að stunda líkamsrækt hafði ekki tengsl
við líkamskvíða ólíkt því sem gert var ráð fyrir. Einnig kom í ljós eins og búist var við
að holdafar hafði tengsl við líkamskvíða þátttakenda þar sem þeir sem voru þyngri
tjáðu meiri líkamskvíða en þeir sem voru léttari.
4
Fjölmiðlar eru nú til dags oft nefndir sem einn helsti áhrifaþáttur á sjálfsmynd fólks
(Lorenzen, Grieve og Thomas, 2004). Þegar talað er um sjálfsmynd er átt við viðhorf
sem fólk hefur til sjálfs sín. Fólk leitar staðfestingar frá öðrum á sjálfsmyndinni, hvort
sjálfsmyndin er góð eða slæm (Sands og Wardle, 2002). Líkamsmynd er
nokkurskonar sjálfsmynd líkamans og byggir á því hvernig fólk upplifir sinn eigin
líkama. Líkamsmynd getur verið bæði jákvæð og neikvæð (Grogan, 2008). Jákvæð
líkamsmynd er þegar fólk er ánægt með líkama sinn og notar síður líkama sinn sem
mælikvarða á eigið ágæti (Grogan, 2008). Neikvæð líkamsmynd er svo andstæðan;
þegar fólk er óánægt með líkama sinn og notar líkamann sem mælikvarða á eigið
ágæti. Óánægja með eigin líkama getur leitt til þess að fólk reyni að betrumbæta
líkama sinn (Grogan, 2008), stundum með skaðlegum aðferðum. Röskun á
líkamsmynd felur í sér neikvæð viðhorf, hegðun og skynjun á eigin líkama (Daniel og
Bridges 2010). Eins og önnur röskun getur röskun á líkamsmynd verið allt frá því að
vera mild í það að vera talsverð (Daniel og Bridges 2010). Slæm líkamsmynd getur
svo leitt til brenglunar á því hvernig fólk skynjar líkama sinn og einnig hegðunar sem
miðast að því að breyta útliti (Cafri og Thompson, 2004). Þegar fólk er óánægt með
líkama sinn eða einhverja hluta hans getur það valdið þeim vanlíðan eða kvíða,
þannig ástand er kallað líkamskvíði (Dittmar o.fl., 2009).
Samkvæmt Garner (1997) ríkir almenn samstaða um að líkamsmynd samanstandi
af tveimur þáttum; skynjunarþætti, þ.e. upplifuð eða skynjuð stærð líkamans eða
hluta hans, og svo hugrænum þætti, þ.e. hvernig viðhorf fólk hefur til eigin líkama.
Röskun á líkamsmynd stafar þannig af röskun á öðrum eða báðum þessara þátta.
Margt bendir til að óánægja með líkamsmynd sé að aukast (Garner,1997).
Samkvæmt Drummond (2006) hefur samfélagslegur þrýstingur þess eðlis að fólk eigi
að líta út á ákveðinn hátt og uppfylla ákveðin samfélagsleg gildi verið troðið uppá
karlmenn síðastliðna áratugi. Líkami karla er nú orðinn söluvara líkt og líkami kvenna
hefur verið um áratugabil, þeir eru notaðir til að selja vörur eða búa til tákn fyrir
karlmennsku sem á að höfða til fjöldans (Drummond, 2006). Karlmannslíkaminn er
núna mjög sýnlegur í fjölmiðlum eins og auglýsingum, sjónvarpsþáttum og
bíómyndum og hefur þessi sýnileiki haft áhrif á það hvernig bæði karlar og konur
skynja karlmannslíkamann (Drummond, 2006). Líkamsmynd karlmanna hefur ekki
fengið mikla umfjöllun undanfarna áratugi ólíkt líkamsmynd kvenna þar sem almennt
hefur verið talið að karlmenn þurfi ekki að takast á við sama samfélagslega þrýsting
og konur um líkama sinn (Drummond, 2006).
5
Staðallíkamsmynd (Ideal Body) karla í vestrænum ríkjum samanstendur af
vöðvamiklum en grönnum líkama (Mishkind o.fl. 1986). Samkvæmt Labre (2005)
skiptir einnig miklu máli að vera með sjáanlega kviðvöðva sem talið er vera stór hluti
af staðalíkamsmynd karlmanna en það útlit krefst talsverðar þjálfunar og einnig
talsvert lágrar líkamsfitu. Þegar lesin eru tímarit eða horft á sjónvarp sést greinileg
staðallíkamsmynd fyrir bæði kynin, þ.e. grönn fyrir konur (Brownell, 1991) og fitulítill V
laga líkami fyrir karla (Leit o.fl., 2000; Olivardia o.fl., 2004; Stanford og McCabe,
2002). Svo virðist einnig sem staðallíkamsmyndin sé samþykkt meðal flestra karla
innan vestrænna ríkja (Labre 2005). Þessi sýnileiki staðalmyndana einskorðast ekki
bara við heilsutímarit heldur birtist hún í nær öllum miðlum (Labre 2005). Ekki virðast
allir sammála um hvaðan þessar staðallíkamsmyndir koma en samkvæmt rannsókn
Adams o.fl. (2005) komu fram mismunandi skýringar meðal karla á uppruna þeirra.
Deilt var um hvort staðallíkamsmyndirnar verði til hjá einstaklingum vegna áreita sem
þeir verða fyrir, hvort þær komi vegna sameiginlegra áherslna innan hópa og fjölmiðla
eða jafnvel að staðallíkamsmyndin endurspegli eiginleika sem eru ákjósanlegir fyrir
þróun og fjölgun mannkyns. Almenn samstaða ríkir þó um að líkamskvíði hefur
neikvæða merkingu fyrir flesta bæði almennt og persónulega
Í þessi rannsókn verður skoðað hvort birting staðallíkamsmyndar karla hafi áhrif á
líkamskvíða hjá körlum sem stunda reglulega líkamsrækt. Hér verður reynt að sýna
að líkamskvíði geti fylgt í kjölfar þess að skoða mynd sem inniheldur þá
staðallíkamsmynd karla sem gjarnan sést í fjölmiðlum. Í inngangi verður fyrst fjallað
um breytingu á staðallíkamsmynd karla undanfana áratugi og aukinn sýnileika
karlmannslíkamans í fjölmiðlum. Einnig verður farið yfir hvernig fjölmiðlar geta haft
áhrif á líkamsmyndina. Loks verður svo ræddir hugsanlegir varnarþættir gegn áhrifum
staðallíkamsmynda á líkamsmynd.
Líkamsmynd í fjölmiðlum
Frá byrjun 9. áratugarins hefur orðið mikil aukning í notkun á líkama karlmanna í
auglýsingum (Pope o.fl 2001). Það almennt talið að fjölmiðlar séu mótandi afl í því að
mynda líkamsmynd einstaklinga og það að verða fyrir áreiti frá óraunhæfum
staðallíkamsmyndum í fjölmiðlum getur haft slæm áhrif á líkamsmynd og valdið
líkamskvíða (Dittmar, 2007; Levine og Harrison, 2004; Thompson, Heinberg, Aglita,
og Tantleff-Dunn, 2004).
6
Staðallíkamsmyndir dynja á fólki frá sjónvarpi, tímaritum, í kvikmyndum og á
auglýsingaskiltum ásamt öðrum net og prent miðlum (Turner o.fl., 1997). Það hefur
verið talað um að aukin óánægja karlmanna með líkama sinn tengist fjölgun á
sýnilegum staðallíkamsmyndum karlmanna í fjölmiðlum (Morrison og Morrison, 2003)
Staðallíkamsmynd karla hefur tekið talsverðum breytingum á undanförnum
áratugum, en það kemur fram í rannsókn þar sem skoðaðar voru breytingar á
birtingamynd staðallíkamsmyndar karlmanna yfir 30 ára tímabil (Law og Labre,
2002). Law og Labre skoðuðu karlablöðin GQ, Rolling Stone og Sports Illustrated til
að meta breytingar á líkamsmynd, í ljós kom talsverð fjölgun á fyrirsætum sem höfðu
mikið vöðvamagn en lágt fituhlutfall (Law og Labre, 2002). Staðalmyndir birtast fólki
ekki bara þegar þau verða fullorðin eða jafnvel unglingar. Þær staðalmyndir sem
birtast börnum geta hugsanlega haft áhrif á hvernig sjálfsmat þeirra verður.
Fyrirmyndirnar geta verið margvíslegar og haft mismunandi birtingamyndir, t.d í formi
leikfanga. Auglýsingar beinast að börnum í auknu mæli og ætti sú staðalmynd sem
þar birtist að geta haft áhrif á börnin (Kunkell o.fl. 2004). Samkvæmt Hatoum og Belle
(2004) hefur Barbie dúkkan með sinn ofurstóra barm, mjóa mitti og löngu fótleggi
lengi þótt líkamlegt viðmið fyrir ungar stúlkur en er í algerlega óraunhæfum
hlutföllum. Sú breyting sem Law og Labre greindu á fyrirsætum kemur einnig fram í
leikföngum fyrir drengi, en þau hafa orðið talsvert vöðvameiri á síðustu áratugum
(Pope, Olivardia, Gruber, Borowiecki, 1999). Samkvæmt Norton o.fl. (1996) er lítið
þekkt hvernig börn skynja þessi leikföng með stórlega ýktar líkamsmyndir. Einnig eru
langtíma áhrif þess að nota þessi leikföng lítið þekkt. Það er hugsanlegt að leikföngin
móti börnin til þess að sækjast eftir nánast óraunhæfum líkamsmyndum í þeirri trú að
það sé heilbrigt, ákjósanlegt og aðlaðandi þar sem börnin fara að nota leikföngin sem
viðmið við eigin líkama og útlit. Til dæmis sýndi rannsókn Dittmar, Halliwell og Ive
(2006) að stúlkur sem voru látnar lesa myndabók um Barbie dúkkur voru óánægðari
með líkama sinn heldur en stúlkur sem lásu myndabók um dúkku í raunhæfum
hlutföllum (Dittmar, Halliwell, Ive,. 2006).
Telja má líklegt að fjölgun á birtingum staðallíkamsmynda í fjölmiðlum og svo
breytingin á staðallíkamsmyndinni geti skilað sér í neikvæðum áhrifum á líkamsmynd.
Nokkrar vísbendingar eru um að líkamskvíði meðal karla sé að aukast (Furnham og
Calman, 1998; Raudenbush og Zellner, 1997).
7
Röskun á líkamsmynd og líkamskvíði getur orðið sjúklegt ástand, þannig hefur
orðið talsverð aukning á tíðni átröskunar og líkamslýtisröskunar (body dysmorphic
disorder) meðal karla á síðustu árum (Cororve og Gleaves, 2001; Phillips, 2005).
Líkamslýtisröskun er geðsjúkdómur sem lýsir sér í því að sjúklingar verða sjúklega
uppteknir af ímynduðum galla í útliti sínu, það getur verið að eitthvað minniháttar lýti
sé til staðar en sjúklingurinn upplifir óhóflegar áhyggjur yfir því (Phillips, 1991).
Sérstök tegund líkamslýtisröskunar sem kallast vöðvalýtisröskun (muscle
dysmorphia) veldur því að sjúklingnum finnst hann aldrei nægjanlega vöðvamikill.
Aukning hefur orðið á tíðni þeirrar röskunar (Pope, Gruber, Choi, Olivardia, og
Phillips, 1997). Vöðvalýtisröskun getur leitt til þess að sjúklingur stundi óæskilega
hegðun til að reyna að bæta upp fyrir ímyndaða galla sína, eins og óhóflegra
líkamsæfinga, óhóflegrar inntöku fæðubótaefna og jafnvel steraneyslu (Pope,
Gruber, Choi, Olivardia, og Phillips, 1997).
Þar sem áreiti frá auglýsingum og öðrum miðlum varir oftast stutt þá væri eðlilegt
að ætla að áhrif þeirra væru lítil en svo virðist ekki vera. Rannsóknir hafa t.d. sýnt að
áreiti sem varir í stuttan tíma, ýmist í formi mynda í tímaritum eða
sjónvarpsauglýsinga með mjög gönnum fyrirsætum geta aukið á óánægju kvenna
með líkama sinn (Groesz, Levine, og Murnen, 2002), valda áhyggjum kvenna af eigin
þyngd (Ogden og Mundray, 1996) og einnig að konur upplifa sig minna aðlaðandi
eftir að hafa séð áreitið (Cash, Cash, og Butters, 1983). Þegar farið er að skoða
hvaða áhrif birtingar í fjölmiðlum á staðallíkamsmynd karla hefur á líkamsmynd
þeirra kemur í ljós mjög svipað mynstur og hjá konum. Karlar sem sáu vöðvastælta
karlkyns staðallíkamsmynd í stuttan tíma í tímaritsauglýsingu tjáðu meiri óánægju
með vöðvamagn sitt heldur en samanburðarhópur sem sá fullklædda karla í
fataauglýsingum. Þó að um stutt áreiti væri að ræða þá má tengja það við
líkamsánægju karla á sama hátt og stutt áreiti frá mjóum fyrirsætum hafa á
líkamsmynd kvenna (Lorenzen, Grieve, og Thomas, 2004). Það að sjá
staðallíkamsmyndir í auglýsingum getur leitt til depurðar og þunglyndis hjá körlum og
einnig óánægju með eigin vöðvamagn á meðan hlutlausar auglýsingar með engum
fyrirsætum hafa engin áhrif á líðan (Adliata og Tantleff-Dunn 2004). Við þetta má svo
bæta að þó fólk verði fyrir áreitum af þessu tagi aðeins skamma stund í einu, eru
áreitin það útbreidd, í öllum miðlum, að yfirleitt líður aðeins stuttur tími þar til næsta
8
áreiti birtist. Þannig geta áhrif staðallíkamsmyndanna náð að viðhaldast yfir lengri
tíma.
Í ljósi þessarar vitneskju þá er vert að spyrja hvernig áreiti það er sem vekur þessa
líkamsóánægju. Í fljótu bragði væri hægt að ætla að áreitið verði að innihalda mjög
ýkta staðalmynd en svo virðist hinsvegar ekki vera. Hvort sem fyrirsætan er
vöðvamikil eða hefur aðeins íþróttamannslegt útlit þá koma þessi áhrif fram. Áreitið
þarf því ekki endilega að koma frá fyrirsætu sem er vöðvamikil til að kalla fram
neikvæða líkamsmynd (Barlett o.fl. 2008). Það virðist því ekki skipta máli hvernig
áreitið er sett fram. Undantekning er þó ef fyrirsætan er óvenjulega vöðvamikil, með
vöxt líkt og sjá má í þungavigtarflokki vaxtarræktarkeppenda koma ekki fram áhrif á
líkamskvíða (Tiggemann og Slater, 2004), en um það er betur rætt hér að neðan.
Það ætti þannig ekki að koma á óvart að aukinn lestur karla á tímaritum sem sýna
staðallíkamsmynd karla, eins og tísku og heilsutímarit hefur jákvæða fylgni við löngun
þeirra til að bæta líkama sinn, þá sérstaklega að auka vöðvamassa. Þeir sem lesa
fleiri slík blöð lýsa auknum áhyggjum af vöðvamagni og almennri hreysti (Hatoum og
Belle, 2004). En fylgni þarf ekki endilega að merkja að það sé orsakasamband þarna
á milli, einnig gæti hugsast að þeir sem hafi slæma líkamsmynd eða þjást af
líkamskvíða sæki einnig í lestur slíkra miðla. Þannig er óljóst hvort lestur blaðana
valdi líkamskvíða eða hvort þeir sem eru haldnir líkamskvíða lesi fleiri tísku- og
heilsutímarit.
Niðurstöður fyrri rannsókna um áhrif staðallíkamsmynda í fjölmiðlum á líkamsmynd
karla hafa gefið misvísandi niðurstöður. Þannig sýndi rannsókn Barletts o.fl. (2008)
framá að þrýstingur sem karlar upplifa frá fjölmiðlum tengist því beint að karlmönnum
líður illa með líkama sinn og að skynjaður þrýstingur frá miðlum tengist þannig beint
slæmri líkamsmynd. Samkvæmt Barlett getur þessi þrýstingur einnig leitt til
þunglyndis og óheilbrigðrar hegðunar eins og ofþjálfunar (Barlett o.fl., 2008).
Samkvæmt Stice (2002) eru hinsvegar engin bein tengsl milli fjölmiðla og slæmrar
líkamsmyndar, frekar að það séu áhættuþættir sem geta leitt til neikvæðra áhrifa
fjölmiðla á líkamsmynd (Stice, 2002). Með því að rannsaka þetta samband enn frekar
ætti að vera hægt að finna þessa þætti og þannig þannig reyna að koma í veg fyrir að
fjölmiðlar hafi slæm áhrif á líkamsmynd.
9
Mælingar á líkamsmynd karla
Rannsóknir hafa leitt í ljós að stór hluti karla og kvenna segjast óánægð með
líkama sinn (McCabe og Ricciardelli, 2004). Talsvert af þessari líkamsóánægju meðal
kvenna virðist vera sá þrýstingur sem þær upplifa frá samfélaginu um að þær verði
að uppfylla staðalmyndir fyrir líkama kvenna (O’Dea,1995; Thompson og Heinberg,
1999). Það er ljóst að þessi þrýstingur er einnig til staðar hjá körlum eins og fram kom
hér að ofan.
Þegar farið er yfir fyrri rannsóknir á líkamsmynd karla kemur í ljós að þau
mælitæki sem hafa verið notuð hafa miðað við staðalmynd kvenna og löngun til að
léttast (McCabe og Ricciardelli, 2004), þannig að ætla má að niðurstöður hafi ekki
endurspeglað líkamsmynd karla. Þetta getur hugsanlega skýrt það sem komið hefur
fram í mörgum rannsóknum að konur eru almennt óánægðari með líkamsmynd sína
en karlar.
Þær rannsóknir sem skoðað hafa þætti sem hafa þýðingu fyrir karlmenn eða reynt
að meta líkamsóánægju meðal karla hafa hinsvegar gefið misvísandi niðurstöður
(McCabe, Ricciardelli. 2001; Vincent og McCabe 2000). Þar sem talsverður munur er
á staðallíkamsmyndum kynjanna má gera ráð fyrir að upplifuð líkamsóánægja sé
einnig ólík milli kynjanna og er því ekki hægt að yfirfæra niðurstöður sem koma úr
rannsóknum á líkamsmynd kvenna yfir á karla og segja að karlar upplifi líkamskvíða í
sama mæli og konur. Flestar rannsóknir benda til þess að karlar skiptast nokkuð jafnt
í hópa sem vilja þyngjast eða léttast (t.d Drewnowski og Yee, 1987). Karlar sem eru
mjög léttir eða jafnvel í undirþyngd tjá sumir mjög neikvæða líkamsmynd sem getur
einnig haft talsverð áhrif á félagslega aðlögun þeirra (Harmatz, Gronendyke og
Thomas, 1985). Þessar niðurstöður er best að túlka útfrá ólíkum staðalmyndum karla
og kvenna. Það að fjarlægjast staðallíkamsmyndina ætti að geta valdið auknum
líkamskvíða. Þar sem karlar í undirþyngd fjarlægjast staðallíkamsmyndina sem er
vöðvamikil ætti það ekki að koma á óvart að þeir upplifa aukinn líkamskvíða og einnig
þeir sem eru í yfirþyngd, þar sem þeir fjarlægjast staðallíkamsmyndina einnig. Þetta
kemur vel fram hjá Pingitore o.fl.(1997) en niðurstöður þeirra gefa til kynna að eftir
því sem fólk var þyngra jókst líkamsóánægja hjá báðum kynjum þó heldur meira hjá
konum. Þetta má hugsanlega skýra með löngun sumra karla til að þyngjast en það
kemur hinsvegar ekki fram hvort að þeir sem vilja þyngjast vilji bæta á sig
10
vöðvamagni eða fitumagni (Law og Labre 2002). Konur stefna samkvæmt þessari
rannsókn alltaf að því að léttast óháð líkamsþyngd.
Félagslegur samanburður
Til þess að staðallíkamsmyndir geti kallað fram neikvæð áhrif á líkamsmynd þarf
að eiga sér stað einhver samanburður. Fólk þarf að bera sig saman við
staðallíkamsmyndina. Eins og áður sagði hefur því verið haldið fram að sú aukning
sem komið hefur fram í líkamskvíða meðal karla megi að hluta skýra með auknum
sýnileika á staðallíkamsmynd karla í fjölmiðlum undanfana áratugi (Morrison og
Morrison, 2003). Þessi tengsl má helst til skýra með kenningum Festingers um
félagslegan samanburð. Samkvæmt kenningum Festingers (1954) ber fólk sig saman
við aðra til að meta sig sjálft. Fólk notar félagssamburð þegar eitthvað annað hlutlægt
mat vantar, fólk metur getu sína og skoðanir með því að bera sig saman við aðra í
sínu nánasta umhverfi. Í vestrænum samfélögum, þar sem talsverð áhersla er lögð á
útlit og nóg er um staðalmyndir, má gera ráð fyrir að fólk beri sig saman við þessar
staðalmyndir. Félagssamanburður getur átt sér stað meðvitað og einnig án þess að
hugað sé sérstaklega að því (Dunning og Hays, 1996).
Félagssamanburður getur verið tvennskonar, annarsvegar upp á við og hinsvegar
niður á við. Upp á við samanburður felst í því að fólk ber sig saman við aðra sem búa
yfir meira af þeim eiginleikum sem verið er að meta. Þannig getur uppávið
samanburður við þá sem eru nær staðallíkamsmyndinni leitt til líkamskvíða (Collins,
1996). Niður á við samanburður er þegar fólk ber sig saman við aðra sem búa yfir
minna af þeim eiginleikum sem verið er að meta og getur þar með haft jákvæð áhrif
á líkamsmynd og líðan (van den Berg og Thompson, 2007), þar sem viðkomandi
metur sjálfan sig hærra en viðmiðið. Þannig hlýtur uppávið samanburður við
staðallíkamsmyndir að leiða til þess að það myndist eitthvað misræmi milli eigin
líkamsmyndar og svo staðallíkamsmyndarinnar. Sjálfsmisræmis kenningin (self-
discrepancy theory) (Higgins, 1987) segir að það misræmi sem fólk upplifir milli þess
sem það er í raun, raunsjálfs (actual self) og svo þess sjálfs sem það vill vera (ideal
self) eða það sem viðkomandi finnst hann eiga að vera (ought self) muni valda
neikvæðum áhrifum. Sjálfsmisræmiskenningin tengist svo tilgátu Festingers um
félagssamanburð. Þannig að þegar fólk sér staðallíkamsmyndina í fjölmiðlum þá ber
það staðallíkamsmyndina við eigin líkama sem veldur sjálfsmisræmi sem svo veldur
neikvæðum hugsunum og líkamskvíða (Dittmar o.fl., 2009). Sjálfsmisræmiskenningar
11
eru bæði félagslegar og menningarlegar (Stice, 2002) sem gefur til kynna að
samfélagsleg viðmið geti verið tekin sem persónuleg viðmið. Sjálfsmisræmi stuðlar
að auki að samanburði við aðra. Sjálfsmisræmi er alltaf neikvætt en það getur verið
missterkt. Fólk getur fundið fyrir sjálfsmisræmi í stuttan tíma en finnur svo innra
jafnvægi. Aðrir eru haldnir krónískri neikvæðni gagnvart sjálfum sér og getur það
jafnvel leitt til átröskunar (Higgins, 1987). Samkvæmt Dittmar (2008) er stuðst við
actual - ideal sjálfsmisræmið vegna þess að rannsóknir hafa leitt í ljós að afleiðingar
þess geta verið kvíði, neikvæðar tilfinningar og þunglyndi. Samkvæmt Pope (2002)
tjá karlar meira misræmi milli líkama síns og staðallíkamsmyndarinnar eftir að hafa
séð fyrirsætur sem bjuggu yfir staðallíkamsmyndinni heldur en samanburðarhópur
sem ekki sá staðallíkamsmyndina. Innsýn í það hvað veldur þessum samanburði ætti
því að vera nauðsynleg til að skilja líkamsóánægju meðal karlmanna.
Félagssamanburðurinn virðist ekki alltaf eiga sér stað hjá karlmönnum, ólíkt því sem
komið hefur í ljós í rannsóknum á konum þá virðast karlmenn ekki notast við
félagssamanburð þegar um er að ræða mjög ýktar fyrirmyndir (Tiggemann og
Slater,2004). Ein ástæða þess að myndir af of vöðvamiklum mönnum hafa ekki sýnt
áhrif getur verið sú að um þær eru óraunhæfar fyrir félagssamanburð. Hugsanlega
sjá karlar mjög mikið vöðvamagn eða ofurstóra vöðva sem óraunhæft takmark með
æfingum einum saman. Karlar eru því kannski ekki að nota félagssamanburð sem
veldur óánægju þegar horft er á slíkar myndir (Tiggemann og Slater, 2004). Konur
virðast hinsvegar nota mjög ýktar og óraunhæfar myndir í félagsamanburð og tjá enn
meiri líkamsóánægju eftir að hafa séð óraunhæfar myndir af mjóum fyrirsætum
(Groesz o.fl.,2002) samanborðið við minna ýkta myndir. Karlar virðast því hafna
samanburði við líkamsmyndir sem þykja óraunhæfur möguleiki nema með notkun
lyfja. Hugsanlegt er að líkamsmynd af ofurvöðvum sé fyrir utan staðallíkamsmyndina
eins og sú sem sést hjá vaxtaræktarmönnum.
Samanburður við líkamsmyndir sem birtast í fjölmiðlum hefur ekki bara áhrif á það
hvernig fólk metur eigin líkama heldur einnig á það hvernig þau meta líkama af
gagnstæðu kyni (Frederick o.fl. 2005). Þannig ofmeta karlmenn það vöðvamagn sem
konum þykir aðlaðandi og konur ofmeta einnig hversu grannar þær þurfi að vera til
að þykja aðlaðandi. Sú mynd sem birtist af líkama karlmanna í fjölmiðlum ætluðum
konum er talsvert vöðvaminni heldur en í þeim sem beinast að körlum, þessi mynd er
12
síðan enn vöðvameiri í miðlum sem beint er að líkamsræktariðkendum (Frederick,
o.fl. 2005).
Ýfing
Í daglegu lífi verður fólk fyrir talsvert miklu sjónáareiti sem ekki nær í öllum tilvikum
athygli þess auk þess sem mismunandi áreiti nær mismikilli athygli og ógjörningur
væri að taka eftir öllu. Þegar fólk horfir yfir umhverfi sitt, vekja sjónáreitin þannig
mismikla athygli. Fólk er fyrr að bera kennsl á kunnugleg áreiti þ.e. eitthvað sem það
hefur séð áður og er aðgengilegt í minni, þetta kallast ýfing eða ýfingaráhrif (Roskos-
Ewoldsen, Roskos- Ewo ldsen, og Carpentier, 2002). Ýfing segir þannig til um aukið
næmi fyrir ákveðnum tegundum af áreiti í kjölfar fyrri reynslu eða fyrra áreiti.
Rannsóknir hafa einnig sýnt að ýfing getur haft áhrif á ákvarðanatöku (Jacoby, 1983).
Ýfing ætti því að skipta auglýsendur talsverðu máli, þar sem þeir reyna að hafa áhrif
á ákvarðanatöku fólks. Framleiðendur geta þannig aukið sölu vöru sinnar ef fólk hefur
séð og þekkir útlit vörunar innan um aðrar sambærilegar í hillum verslana.
Neysluhegðun fólks hefur verið talsvert rannsökuð og áhrif auglýsinga á neytendur
hefur einnig verið vinsælt rannsóknarefni. Meðal annars hafa ýfingaáhrif auglýsinga
verið skoðuð sérstaklega, venjulega skoða þær rannsóknir hvernig staðsetning
auglýsinga hefur áhrif á mat fólks á auglýsingunni (Yi 1990).
Ýfing í auglýsingum
Með ýfinga áhrifum auglýsinga er átt við áhrif auglýsingarinnar á hegðun og
viðhorf (Roskos-Ewoldsen, o.fl., 2002). Miðlar eru svo stór partur af okkar daglega lífi
sem gerir þá að öflugu tóli fyrir ýfingu fyrir hvernig við hugsum og hegðum okkur
(Roskos-Ewoldsen, o.fl., 2002). Ýfingaráhrifa gætir við áhorf á auglýsingar og segir
þá til um þau áhrif sem miðlar hafa á hegðun fólks og mat þess á innihaldi þeirra
(Roskos-Ewoldsen, o.fl., 2002) þannig mætti segja að markmið auglýsinga sé ýfing.
Rannsóknir á ýfingaráhrifum í auglýsingum hafa sýnt að samhengi sem auglýsing
birtist í getur haft talsverð áhrif á það hvernig auglýsingin og þar með varan sem
verið er að auglýsa er metin (Schmitt 1994). Oftast beinast þessar rannsóknir að því
hvernig staðsetning greina og auglýsinga í tímaritum hafa áhrif á túlkun
auglýsinganna (Schmitt, 1994). Þannig geta upplýsingar sem birtast í auglýsingum
verið túlkaðar á marga mismunandi vegu, allt eftir því hvað kom á undan.
13
Í einni rannsókn á ýfingaráhrifum auglýsinga í fjölmiðlum (Yi, 1990), var
þátttakendum sýnd auglýsing fyrir stóran bíl eftir að hafa lesið grein í blaðinu áður,
greinarnar voru tvær, annarsvegar um öryggi flugsamgangna og hinsvegar um
stjórnarformann olíufélags. Þeir sem lásu öryggisgreinina höfðu jákvæðari viðhorf til
bílsins og frekar ætlun til kaupa heldur en þeir sem lásu greinina um
stjórnarformanninn. Yi skýrir þetta með ýfingu. Fólk sýndi jákvæðari viðhorf eftir
öryggisgreinina þar sem hugmyndin um öryggi hefur ýfingar áhrif og öryggi er tengt
við stóra bíla. Lakara viðhorf eftir að hafa lesið hina greinina var þá skýrt með ýfingu
við eldsneytisnotkun. Þátttakendur tengdu stóran bíl við mikla eldsneytisnotkun.
Þannig virðist sem tímaritsgreinar geti valdið ýfingaráhrifum við mat á auglýsingum.
Þannig getur það samhengi sem samanburður við staðallíkamsmyndir á sér stað í
haft talsverð áhrif á það hvaða niðurstaða kemur úr samanburðinum. Komið hefur í
ljós að þegar fólk er fengið til að meta myndir af konum sem þykja í meðallagi
aðlaðandi eru þær metnar verr þegar þær eru metnar innan um myndir af konum sem
þykja mjög aðlaðandi. Sömu myndir eru hinsvegar metnar hærra þegar þær eru
innan um myndir af minna aðlaðandi konum (Cash, Cash, og Butters, 1983). Þar
með virðist vera að fegurðarstaðallinn breytist eftir aðstæðum. Ekki er ósennilegt að
ýfingaráhrif séu að hafa þessi áhrif á mat fólks. Út frá þessu mætti álykta að áhrif
ýfinga ættu einnig að geta komið fram eftir að hafa séð auglýsingu með
staðallíkamsmyndum og gætu ýfingaráhrif þá hugsanlega að hluta til skýrt þau áhrif
sem staðallíkamsmyndir í auglýsingum hafa á líkamsmynd fólks. Í þessari rannsókn
eru ýfingaráhrif ekki mæld, en þau geta hugsanlega hjálpað til við að skilja neikvæð
áhrif staðallíkamsmynda í fjölmiðlum á líkamsmynd beggja kynja.
Varnarþættir
Það hefur löngum verið talað um að líkamsrækt sé góð fyrir almenna heilsu og
líðan fólks en það er hins vegar ekki jafn ljóst hver áhrif þess að stunda líkamsrækt
eru á áhrif staðalíkamsmynda á líkamsmynd. Williams og Cash (2001) rannsökuðu
áhrif 6 vikna styrktarþjálfunar á líkamsmynd, niðurstöður þeirra gefa til kynna að
styrktarþjálfun hafi talsverð jákvæð áhrif á líkamsmynd fólks. Þátttakendur lýstu
aukinni ánægju með líkama sinn. Líkamskvíði mældist lægri og þátttakendur mátu
útlit sitt betur heldur en samanburðarhópurinn sem ekki stundaði líkamsrækt
(Williams og Cash, 2001). Samkvæmt Ginis o.fl. upplifa karlar og konur sambærilega
aukningu á ánægu með líkamshluta og jafnframt minnkun á líkamskvíða eftir
14
líkamsþjálfun. Karlar tjá að auki meiri ánægju með vöðvamagn sitt (Ginis o.fl. 2005).
Þessar niðurstöður ættu kannski ekki að koma á óvart þar sem líkamsrækt getur
stuðlað að því að nálgast staðallíkamsmyndina.
Samkvæmt Fawkner og McMurray, (2002) ber stór hluti ungra karla sig saman við
fjölmiðla staðallíkamsmyndir en upplifa ekki allir líkamskvíða. Nokkrar rannsóknir hafa
gefið það til kynna að áhrif frá staðallíkamsmyndum í fjölmiðlum þurfi ekki alltaf að
vera neikvæð. Þessar rannsóknir gefa til kynna að sumar konur virðast, undir vissum
kringumstæðum, nota staðallíkamsmyndir sem markmið og verður samanburður við
staðallíkamsmyndina þá að hvatningu (Halliwell og Dittmar, 2005; Tiggemann, 2002).
Þegar ýfingu er beitt sérstaklega á konur, til að nota félagssamanburð sem
hvatningu til að ná árangri, þá auka staðallíkamsmyndirnar ekki á líkamskvíða
(Halliwell og Dittmar, 2005). Komið hefur í ljós að ef markmið kvenna er að léttast
getur samanburður við staðallíkamsmynd þeirra haft jákvæð áhrif á líðan (Mills o.fl.,
2002) og á líkamsmynd (Joshi o.fl., 2004). Staðallíkamsmyndirnar geta hinsvegar
verið talsvert óraunhæfar eins og áður sagði og má telja frekar ólíklegt að slík
markmið náist í mörgum tilfellum. Eðlilegt er því að ætla að staðallíkamsmyndin fari
að hafa neikvæð áhrif á líðan þegar til lengri tíma er litið. Það ætti að vera eðlilegt að
ætla að áhrif staðallíkamsmynda karla á líkamsmynd þeirra fari einnig eftir því undir
hvaða kringumstæðum þeirra samanburður er gerður þ.e. hvaða hvöt þeir hafa fyrir
samanburðinum. Einn tilgangur með þeirri rannsókn sem hér verður fjallað um var
einmitt að skoða hvaða áhrif staðallíkamsmynd karla hefur á þá ef markmiðið er að
nálgast staðalmyndina. Halliwell, Dittmar og Orsborn (2007) hafa gert svipaða
rannsókn á verndandi þætti líkamsræktar gegn neikvæðum áhrifum
staðallíkamsmynda í fjölmiðlum. Niðurstöður þeirra gáfu til kynna að þeir sem eru
með það markmið að auka þol sitt, vöðvamassa og styrk, og þar með nálgast
staðallíkamsmyndina með líkamsrækt, verða fyrir minni áhrifum af áreitum
staðallíkamsmynda (Halliwell, Dittmar, og Orsborn, 2007). Rannsókn þeirra sýndi
einnig að líkamsræktariðkendur urðu fyrir mun minni áhrifum af staðallíkamsmyndum
en þeir sem ekki stunda líkamsrækt.
Staðallíkamsmyndin sem birtist í fjölmiðlum virðist þannig ekki hafa sömu áhrif á
alla, og ýmsir verndandi þættir virðast vera til staðar. Það að vera sáttur við eigin
líkama og virðist vera einn þeirra verndandi þátta sem geta komið í veg fyrir slæm
áhrif frá áhorfi á staðallíkamsmyndir í fjölmiðlum (Humphreys og Paxton, 2004).
Þannig að góð líkamsmynd er verndandi þáttur fyrir líkamskvíða. Annar verndandi
15
þáttur getur verið að tileinka sér ekki þá staðallíkamsmynd sem birtis í fjölmiðlum.
Þannig segjast sumir segjast ekki samsama sig með gildandi staðallíkamsmynd og
ættu því ekki að verða fyrir neikvæðum áhrifum hennar (Fawkner og McMurray
2002).
Þrátt fyrir að margar rannsóknir styðji það að líkamsrækt hafi góð áhrif á
líkamsmynd virðist sambandið milli líkamsræktariðkunar og líkamsmyndar ekki vera
alveg svona einfalt. Svo virðist vera að þeir sem leggja höfuð áherslu á að auka
vöðvamassa geri oftar líkamlegan samanburð og einnig að tíðari þyngdar- og
vöðvasamanburður spái fyrir um hærri líkamskvíða. Þeir sem gera tíðari
líkamssamanburð á þyngd og vöðvamassa virðast þannig hafa tilhneigingu til að
upplifa meiri líkamsóánægju en aðrir (McCreary og Saucier 2009). Niðurstöður
rannsóknar Williams og Cash (2001) benda til þess að útlits- og þyngdartengd
markmið með líkamsrækt, þ.e. að stunda líkamsrækt til að breyta þyngd eða útliti,
skili sér í verri líkamsmynd. Samanborið við þá sem hafa t.d félagsleg markmið (hitta
nýtt fólk, vera með vinum) með því að stunda líkamsrækt. Tekið saman bendir þetta
til þess að markmið líkamsræktariðkenda, frekar en líkamsræktin sjálf, skipti
talsverðu máli sem verndandi þættir á áhrif staðallíkamsmynda á líkamsmynd. Þeir
sem segjast hafa félagsleg markmið með líkamsræktinni tjá minni líkamskvíða.
Samkvæmt Williams og Cash (2001) má hugsanlega skýra það með því að samskipti
við aðra minnka líkamlega sjálfvitund (Williams, Cash 2001).
Áhrif líkamsræktar á líkamsmynd virðast þannig ekki vera alveg ljós. Sumar
rannsóknir segja að líkamsræktariðkun hafi góð áhrif á líkamsmynd meðan aðrar
virðast benda til þess að hún geti haft slæm áhrif á líkamsmynd. Einnig kemur fram
ósamræmi milli rannsókna um áhrif mismunandi markmiða með líkamsræktinni.
Þannig benda niðurstöður rannsókna ýmist til þess að markmið sem miða að því að
nálgast staðallíkamsmyndina þ.e. auka vöðvamagn, styrk og þol, sé verndandi þáttur
fyrir slæmri líkamsmynd meðan aðrar virðast sína þetta markmið sem áhættuþátt fyrir
slæma líkamsmynd.
Innfæring
Það kallast innfæring (internalization) þegar gildi samfélagsins um hvað sé
aðlaðandi eru gerð að eigin gildum (Dittmar o .fl. 2009). Þannig verður
staðallíkamsmyndin að eigin gildi með innfæringu. Innfæring hefur verið nefnd sem
einn af áhættuþáttum átröskunar meðal kvenna (Thompson og Stice, 2001).
16
Innfæring getur þar með haft talvert slæm áhrif á líkamsmynd því eins og áður hefur
verið nefnt getur staðallíkamsmyndin verið óraunhæf fyrir stóran hluta fólks. Áhrifa
innfæringar virðist einnig gæta hjá körlum þar sem þeir innfæra einnig óraunhæfar
staðalmyndir og upplifa í kjölfarið líkamskvíða þar sem þeirra útlit uppfyllir ekki
samfélagsleg viðmið um útlit (Arbour og Martin Ginis, 2006; Lorenzen o.fl., 2004).
Tiggemann (2002) nefnir innfæringu sem einn af þrem þáttum sem auka áhrif
auglýsinga og teljast áhættuþættir fyrir slæma sjálfsmynd, ásamt félagslegum
samanburði og að útlit sé hluti af sjálfsmati (Tiggemann og McGill, 2004).
Innfæring á þeirri líkamsmynd sem birtist í fjölmiðlum virðist hafa mestu áhrifin í að
auka þá löngun að vilja auka vöðvamagn sitt fyrir þá sem eru grannvaxnir.
Rannsóknir hafa sýnt að innfæring og lág líkamsþyngd séu stærstu áhættuþættirnir
fyrir því að vilja auka vöðvamagn meðal karla (Daniel og Bridges 2010), en eins og
fram kemur hér að ofan getur þessi löngun skilað sér í slæmri líkamsmynd.
Samkvæmt Fawkner o.fl. (2002) er innfæring og það að stunda líkamsrækt
áhættuþættir fyrir slæma líkamsmynd meðal karla. Líkamsrækt getur þá bæði verið
áhættuþáttur fyrir slæma líkamsmynd og einnig varnarþáttur eins og áður hefur komið
fram, sem gerir það að verkum að nauðsynlegt að skoða þetta samband enn frekar í
framtíðarannsóknum. Líkamsrækt getur þannig verið áhættuþáttur fyrir slæma
líkamsmynd þegar staðallíkamsmyndin er innfærð og gerður er uppávið
samanburður. Í þessari rannsókn var ekki verið að skoða innfæringu þó skiptir hún
talsverðu máli þegar verið er að skoða skaðleg áhrif staðallíkamsmynda í fjölmiðlum
á líkamsmynd beggja kynja.
Líkamsþyngdarstuðull
Líkamsþyngdarstuðull (LÞS Body Mass Index,) er stuðull sem reiknaður er út til
þess að meta holdafar fólks, þ.e. hvort einstaklingur er of þungur, léttur eða í
kjörþyngd. Stuðullin er mælikvarði á þyngd miðað við hæð og er fengin með því að
deila þyngdinni í kílóum með hæðinni í metrum í öðru veldi (kg/m²). Útkoman er svo
notuð til að bera saman við fyrirfram ákveðin viðmiðsgildi og meta þannig holdafar.
Hægt er að nota LÞS til að ákvarða heildarfitumagn líkamans og telst hann nokkuð
áreiðanlegur sem slíkur, þrátt fyrir að fitumagn sé ekki mælt beint. Samkvæmt
mælitölum alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar (WHO) er eðlilegt viðmiðsgildi 18,5-
24,99, ofþyngd er skilgreind sem 25 og yfir og undirþyngd sem undir 18,5. Fólk telst
þjást af offitu ef stuðull þeirra er kominn yfir 30 (Vísindavefur.hi.is, e.d.). LÞS er þó
17
ekki alltaf jafn áreiðanleg mæling á holdafar fólks, til að mynda er íþróttafólk oft á
tíðum þyngra en annað fólk í sambærilegri hæð sökum aukins vöðvamagns
líkamasanns og mælast þeir þá talsvert hærri en raunverulegt magn líkamsfitu þeirra
gefur til kynna. Einnig er LÞS óáreiðanleg mæling fyrir eldra fólk, þar sem
vöðvamagn þeirra er aftur á móti talsvert minna en hjá þeim yngri (Vísindavefur.hi.is
e.d.). Aðrar leiðir til að meta holdafar eru mittismælingar og svo helstu áhættuþættir
sem tengjast offitu (Vísindavefur.hi.is e.d.). Samkvæmt van Den Berg o.fl. (2007) er
líkamsþyngdarstöðullinn stöðugur þáttur sem hefur jákvæða fylgni við líkamskvíða.
Þetta þýðir að óánægja með líkamsmynd eykst með aukinni líkamsþyngd.
Tilgátur og markmið
Í þessari rannsókn verða athuguð þau áhrif sem staðallíkamsmyndir hafa á
líkamskvíða karlmanna sem stunda líkamsrækt. Einnig verður er athugað hvort það
markmið að auka vöðvamagn og styrk sé verndandi þáttur gegn þeim neikvæðu
áhrifum staðallíkamsmyndir hafa, líkt og rannsókn Halliwell, Dittmar og Orsborn
(2007) gefur til kynna. Hér er lagt til að staðallíkamsmyndir geti haft góð áhrif á
líkamsmynd karla ef stefna þeirra er að nálgast staðalmyndina. Jafnframt verða
rannsökuð tengsl holdafars við líkamskvíða.
Tilgáta 1:
Það að sjá staðallíkamsmynd í auglýsingu hefur neikvæð áhrif á líkamsmynd og
eykur líkamskvíða. Þeir þátttakendur sem fá áreiti með staðallíkamsmynd greina frá
meiri kvíða en samanburðarhópurinn.
Tilgáta 2:
Það að hafa að markmiði að auka styrk, vöðvamagn og þol og þar með nálgast
staðallíkamsmyndina minnkar neikvæð áhrif frá staðallíkamsmyndinni.
Tilgáta 3:
Líkamsþyngdarstuðull (LÞS) hefur jákvæða fylgni við líkamskvíða, þ.e. líkamskvíði
mun aukast eftir því sem þátttakendur eru þyngri.
18
Aðferð
Þátttakendur
Þátttakendur voru fengnir úr póstlista líkamsræktarstöðvar World Class. Allir þeir
sem voru á listanum fengu boð um að taka þátt. Þátttakendur voru beðnir að taka
þátt í rannsókn á áhrifum auglýsinga, ekki var veitt umbun fyrir þátttöku. Þátttakendur
voru spurðir hversu oft í viku þeir stundi líkamsrækt og voru aðeins þeir notaðir sem
fóru að lágmarki 1x í viku þar sem verið var að skoða líkamsræktariðkendur. Alls
bárust því 251 nothæft svar, 134 í tilraunahóp og 117 í samanburðarhóp. Aldur
þátttakenda í samanburðahóp var frá 15 til 68 ára (M = 40 ár, sf = 11,9). Aldursbil
þátttakenda í tilraunahóp var 18 til 75 ára (M = 41,6, sf = 11,2)
Mælitæki
Líkamskvíði var mældur með Physical appearance state and trait anxiety scale
(PASTAS) eftir Reed, Thompson, Brannick og Sacco (1991). Kvarðinn metur kvíða
tengdan mismunandi líkamshlutum og líkamsþyngd. Listinn samanstendur af alls 16
atriðum. Spurt var „Hversu vel eiga eftirfarandi staðhæfingar við um þig?“ og „Ég finn
fyrir óöryggi gagnvart…“. Þátttakendur mátu svo á 5 punkta likert kvarða hve óörugg
þau voru gagnvart mismunandi líkamshlutum svo sem lærum, rassi mjöðmum, maga
fótleggjum, mitti, vöðvamótun og að hvaða marki þátttakendum fannst þeir líta út fyrir
að vera of þungir. Bætt var inn nokkrum atriðum til að reyna minnka gegnsæi og þar
með fela raunverulegan tilgang rannsóknarinnar. Þetta voru atriði eins og fjárhag,
fjölskyldu og samfélaginu (sjá viðauka 1).
Þjálfunarhvöt var mæld með nokkrum atriðum úr Exercise Motivation Inventory (EMI-
2) eftir Markland og Ingledew (1997), sem mælir þjálfunarhvöt þ.e. hver hvötin er að
baki því að stunda líkamsrækt. Upprunalegi listinn samanstendur af 51 staðhæfingu
sem mældar eru á 5 punkta kvarða (alls ekki, lítið, meðal, frekar mikið, mjög mikið). Í
þessari rannsókn var aðeins notast við fjögur atriði. EMI skiptist í nokkra undirkvarða
sem meta mismunandi hvata fyrir því að stunda líkamsrækt t.d. forðast streitu,
skemmtanagildi, þyngdarstjórnun, almenn heilsa, útlit og keppni. Sá undirkvarði sem
notaður er hér er styrkur og þol sem samanstendur af 4 staðhæfingum um styrk og
vöðvamassa. Spurt var: „Hversu vel eiga eftirfarandi staðhæfingar við um þig? Ég
stunda líkamsrækt til að/ vegna þess að… „Byggja upp styrk“, „verða sterkari“, „auka
þol mitt“ og „þjálfa vöðva“.
19
Líkamsþyngdarstuðull var reiknaður út frá hæð og þyngd þátttakenda, sem þeir voru
beðnir að gefa upp. Stuðullinn er reiknaður þannig að þyngd í kg er deilt í hæð í m².
Stuðullinn tekur ekki mið af fitumagni heldur bara hversu þungur viðkomandi er
miðað við hæð.
Rannsóknarsnið
Þessi rannsókn er hálftilraun með millihópasniði. Millihópafrumbreytan er tegund
auglýsingar og tekur hún tvö gildi; auglýsing með fyrirsætu og auglýsing án fyrirsætu.
Þátttakendabreytur eru líkamsþyngdarstuðull og þjálfunarhvöt. Fylgibreytan var
líkamskvíði.
Framkvæmd
Spurningalistar voru sendir út með netforritinu questionpro. Þátttakendur fengu
tölvupóst með boði um að taka þátt í rannsókninni með því að fara inn á tengil sem
fylgdi með í tölvupóstinum. Tilraunahópur fékk auglýsingu þar sem sást karlkyns
fyrirsæta ásamt rakvél (Viðauki 3) en samanburðarhópurinn fékk aðeins auglýsingu
með rakvél (Viðauki 4). Til að reyna að halda raunverulegum tilgangi rannsóknarinnar
leyndum var þátttakendum sagt frá því að viðhorf og skap hefðu áhrif á hve
árangursríkar auglýsingar væru og því væri spurt um skap, líðan, geðslag og viðhorf.
Einnig var tekið fram að verið væri að skoða hvort ólíkar auglýsingar höfði til
mismunandi hópa og því væri spurt um lífsstíl og viðhorf og bakgrunnsupplýsingar
eins og kyn aldur og þyngd, til að tryggja að fólk með mismunandi bakgrunn hafi tekið
þátt.
Fyrst var spurt um kyn, þar sem ekki var verið að kanna konur í þessari rannsókn
þá endaði þátttaka þeirra með þessari spurningu og fengu þær útskýringu á
raunverulegum tilgangi rannsóknarinnar. Karlar fengu áframhaldandi spurningar og
voru næst spurðir hve oft þeir stunduðu líkamsrækt. Því næst var auglýsingin birt,
ýmist með eða án fyrirsætu og þátttakendur beðnir að meta hversu vel þeim líkaði
auglýsingin. Á eftir myndinni kom EMI spurningalistinn og PASTAS til að meta
líkamskvíðann. Að lokum var spurt um hæð, þyngd (til að geta fundið LÞS) og aldur
þátttakenda. Í lokin voru þátttakendur upplýstir um raunverulegan tilgang
rannsóknarinnar. Ekki var boðin umbun fyrir þátttöku og ekki var leitað eftir samþykki
vísindasiðanefndar við framkvæmd rannsóknarinnar.
20
Áreiti
Tvær rakvélaauglýsingar voru notaðar sem áreiti (viðaukar 3 og 4). Hvor hópur um
sig mat aðeins eina auglýsingu. Auglýsingarnar voru eins að því undanskildu að
samanburðarhópurinn fékk mynd af karlkyns fyrirsætu í sinni auglýsingu. Fyrirsætan
var valin þar sem hann þótti uppfylla þá líkamsstaðalímynd sem gildir í samfélaginu.
Myndin var þó ekki forprófuð til þess að athuga hvort hún uppfyllti þau skilyrði. Power
point var notað til að búa til auglýsinguna og bæta auglýsingaslagorði inná myndina.
Slagorðið sem var notað var „karlmenn eiga aðeins skilið það besta“.
Niðurstöður
Tafla 1 sýnir lýsandi tölfræði fyrir líkamskvíða (PASTAS), þyngdarstuðul (LÞS) og
þjálfunarhvöt (EMI) eftir því hvort fyrirsæta var birt í auglýsingunni eða ekki.
Tafla 1. Meðaltöl og staðalfrávik tilrauna- og samanburðarhóps og Cronbach‘s alfa
áreiðanleiki.
Tilraunahópur Samanburðarhópur n = 134 n = 117
α M sf M sf t p
PASTAS ,92 6,64 6,46 4,96 5,32 2,19 ,03
EMI ,77 11,83 2,46 11,91 2,45 -,26 ,80
LÞS 27,25 3,33 27,23 3,27 ,04 ,97
Til að ganga úr skugga um að hóparnir væru svipað samsettir í upphafi
rannsóknar var athugaður munur á meðaltölum hópanna á LÞS og þjálfunarhvöt.
Einfalt t-próf gefur til kynna að ekki var marktækur munur á hópunum hvað varðar
líkamsþyngdarstuðul, LÞS t(235,253) = ,044; p =,965 eða þjálfunarhvöt t(238,064) = -
,259; p = ,796.
Tafla 2. Fylgni milli breytanna í greiningu
PASTAS EMI PASTAS - - EMI -,11óm - LÞS ,36*** -,28***
óm p >,05; * p <,05; **p <,01; ***p <,001
21
Tafla 3. Niðurstöður fjölbreytuaðfallsgreiningar R2 B SE β
Hópur ,16 -1,96 ,07 -,16**
LÞS ,69 ,12 ,37***
EMI ,01 ,16 ,01 óm óm p >,05, * p < ,05; **p < ,01; ***p < ,001
Tafla 4. Niðurstöður þrepa fjölbreytuaðhvarfsgreiningar
Þrep Breytur R² ∆R² df ∆F B SE β 1 LÞS ,13 ,13 1, 225 34,40 ,67 ,11 ,36*** 2 LÞS ,16 ,03 2, 224 7,03 ,68 ,11 ,37***
Hópur -1,96 ,74 -,16** 3 LÞS ,16 ,00 3, 223 0,01 ,69 ,12 ,37***
Hópur -1,96 ,74 -,16** EMI ,01 ,16 ,01óm
óm p > ,05;* p <,05; **p < ,01; ***p < ,001
Tilgáta 1 stóðst þar sem það kom fram marktækur munur á líkamskvíða eftir því
hvort fyrirsæta var birt eða ekki. Þeir sem fengu auglýsingu sem sýndi
staðallíkamsmynd mældust með marktækt meri líkamskvíða, t(232,44)= 2,186, p =
0,03, eins og sjá má í töflu 1.
Til að skoða þetta samband betur var skoðað hvaða áhrif birting
staðallíkamsmyndar hefði á líkamskvíða þegar stjórnað var fyrir áhrifum LÞS. Gerð
var marghliða aðfallsgreining. Staðlaði hallastuðullinn fyrir módel var -,163. Þar sem
breytan módel tók gildin 1 = módel, 2 = án módels þá þýðir þetta að þegar módel var
ekki til staðar þá lækkaði heildarskor á PASTAS um ,163, óháð LÞS-stuðli. Þessi
áhrif voru marktæk, p = ,01.
Til þess að rannsaka tilgátu 2, hvort þjálfunarhvöt hefði verndandi áhrif gegn
slæmum áhrifum staðallíkamsmyndar á líkamskvíða þátttakenda, var notuð
marghliða aðhvarfsgreining í 3 þrepum.
Þegar áhrifum frá breytunum LÞS og MODEL er haldið stöðugum þá er
hallastuðullinn fyrir EMI β =,005; p = ,939 og því engin tengsl milli líkamskvíða og
þjálfunarhvatar. Þegar EMI er bætt inní líkanið í þriðja skrefi hækkar forspárhæfni
ekki, R² er = ,16 hvort sem EMI er inn í líkaninu eða ekki, eins og kemur fram í töflu
22
4. Tilgáta 2 stóðst því ekki. Tafla 2 sýnir að þjálfunarhvöt (EMI) hefur neikvæða fylgni
við líkamskvíða eins og búist var við, en fylgnin er lág, r = - 0,11, og p var = 0,058 og
nær því ekki hefðbundnum viðmiðum um tölfræðilega marktekt.
LÞS hefur jákvæða fylgni við líkamskvíða r = ,36 p < ,05 sem segir að líkamskvíði
eykst eftir því sem þátttakendur eru þyngri. Tilgáta 3 telst því studd. Þetta kom fram
hjá báðum hópum r = ,29, p < 0,05 fyrir tilrauna hópinn og r = ,48, p < 0,05 fyrir
samanburðarhópinn. Þegar tengsl allra frumbreyta á líkamskvíða eru kannaðar í
fjölbreytuaðhvarfsgreiningu er staðlaður hallastuðull fyrir LÞS β =,373. Þetta þýðir að
þegar LÞS stuðullinn hækkar um eina einingu þá hækkar heildarskor PASTAS að
jafnaði um ,373, óháð þjálfunarhvöt eða því hvort módel var til staðar eða ekki. Þessi
áhrif voru marktæk, p < ,001.
Umræða
Í þessari rannsókn var verið að skoða hvaða áhrif birting staðallíkamsmynda í
auglýsingum fjölmiðla hefur á líkamskvíða hjá karlmönnum sem stunda líkamsrækt.
Einnnig var athugað hvort þjálfunarhvöt geti varið menn fyrir neikvæðum áhrifum
slíks áreitis. Einnig var skoðað hvaða áhrif líkamsþyngd hefur á líkamskvíða.
Tilgáta 1 stóðst, þeir sem fengu að sjá auglýsingu með staðallíkamsmynd tjáðu
meiri líkamskvíða en samanburðarhópurinn sem sá auglýsingu sem ekki innihélt
staðallíkamsmynd. Þessar niðurstöður eru í samræmi við það sem komið hefur fram í
fyrri rannsóknum (Halliwell, Dittmar, og Orsborn, 2007; Dunn, S. 2004).
Tilgáta 2 stóðst ekki þar sem það að hafa það að markmiði með
líkamsræktariðkun að auka vöðvamagn, styrkjast og auka þol hafði ekki áhrif á
líkamskvíða. Þessar niðurstöður eru ekki í samræmi við það sem búist var við og
áður hefur komið fram (Halliwell, Dittmar og Orsborn, 2007). Þetta mætti hugsanlega
skýra þannig að þeir sem hafi þessi markmið innfæri einnig staðalmyndina í meira
mæli en aðrir. Eins og áður sagði þá getur líkamsrækt ásamt innfæringu verið
áhættuþáttur fyrir slæma líkamsmynd (Fawkner o.fl. 2002). Samkvæmt Dittmar,
Halliwell og Orsborn (2007) eru karlar sem leggja reglulega stund á líkamsrækt
líklegri til að notast við útlitslegan samanburð við staðallíkamsmyndir, sér í lagi ef
markmið þeirra með líkamsræktinni er að auka vöðvamagn sitt og styrk. Þannig getur
verið að verndandi þáttur þessa markmiðs þurrkist því út.
23
Tilgáta 3 stóðst þar sem skýr jákvæð fylgni kom fram milli LÞS og líkamskvíða;
þyngri karlmenn upplifa meiri líkamskvíða. Þetta er í samræmi við margar fyrri
rannsóknir, en þar kemur alltaf fram að eftir því sem LÞS hækkar þá hækkar
líkamskvíði einnig (Pingitore og fl.1996; P. van den Berg o.fl, 2007). Lágur LÞS
veldur einnig líkamskvíða hjá körlum (Paxton SJ, Phythian K. 1999), en slík tengsl
voru ekki skoðuð hér.
Nokkrir aðferðafræðilegir gallar eru á rannsókninni. Sú mynd sem valin var sem
áreiti í auglýsinguna var ekki forprófuð til að ganga úr skugga um að hún endurspegli
í raun staðallíkamsmynd samfélagsins. En þar sem tilgátan stóðst þá má gera ráð
fyrir að myndin hafi staðið fyrir raunverulega staðallíkamsmynd.
Notast var við sjálfsmat til að meta líkamskvíða en hafa þarf í huga þegar
niðurstöður eru túlkaðar að sjálfsmatskvarðar eiga það til að vera óáreiðanlegir,
sjálfsmat er mjög háð þóknunarhrifum sem getur haft áhrif á það hvort þátttakendur
svara heiðarlega og gefi rétt svör. Oft er hætta á því í rannsóknum sem þessum að
gegnsæi rannsóknar verði töluvert og að þátttakendur nái þar með að átta sig á
raunverulegum tilgangi hennar og breyti svörum sínum eftir því. Reynt var að fela
raunverulegt markmið rannsóknarinnar með því að nota uppfyllingar atriði í
spurningalistunum sem tengdist rannsókninni ekki og minnka þannig gegnsæið.
Ekki liggur ljóst fyrir að hvað miklu leiti hægt er að yfirfæra þessar niðurstöður yfir
á almenning. Rannsóknin fór fram við tilraunaaðstæður sem felur í sér að
þátttakendur sjá mynd án samhengis. Í raunveruleikanum er það hinsvegar ekki svo
þar sem áreitin koma í samhengi, t.d. heilsuáróður, fæðubóta- eða
nærfataauglýsingar. Þar með gæti ytra réttmæti hugsanlega verið lágt. Einnig geta
þátttakendur sem völdu að taka þátt hugsanlega verið á einhvern hátt ólíkir þeim sem
völdu að gera það ekki.
Varast ber að alhæfa um þessar niðurstöður yfir á aðra en líkamsræktariðkendur.
Tilgangur rannsóknarinnar var að einblína á karlmenn sem stunda líkamsrækt.
Nauðsynlegt er því að gera sambærilega rannsókn á körlum sem ekki stunda
líkamsrækt og bera svo þessar niðurstöður saman við þær til að fá betri mynd á
áhrifum staðallíkamsmynda á líkamsmynd karla. Aðeins þá væri hægt að yfirfæra
niðurstöðurnar á breiðari hóp.
Rannsóknir hafa sýnt að auglýsingar með karlkyns fyrirsætum í meðalstærð er
metin af báðum kynjum sem jafn áhrifamikil og auglýsing með vöðvastæltri fyrirsætu
24
eða engri fyrirsætu (Diedrichs og Lee, 2010). Það veltir upp spurningunni um
hversvegna vöðvamiklar ímyndir eru notaðar. Sama hefur einnig komið fram í
rannsóknum á áhrifum auglýsinga á konur, þ.e auglýsing með fyrirsætu í meðalstærð
er metin jafn áhrifamikil og auglýsing sem sýnir mjóa fyrirsætu (Dittmar og Halliwell,
2004). Hinsvegar þarf það ekki að vera að auglýsingarnar með módelum í
meðalstærð séu í raun jafn áhrifamiklar og þær sem sýna staðallíkamsmynd, hvort
sem um er að ræða konur eða karla. Þó svo að bæði kynin meti auglýsingar sem jafn
áhrifamiklar (sjálfsmat) er ekki þar með sagt að þær skili sama árangri þegar horft er
til sölu á vörum. Rannsóknir á kauphegðun hafa sýnt að ef fólki hefur slæma
sjálfsmynd þá sé það líklegra til þess að kaupa vöru til að fylla bilið sem hefur
myndast milli raunsjálfs og staðalmyndanna (Dittmar, 2000). Framtíðarrannsóknarefni
gæti verið hvort það þjóni raunverulegum tilgangi fyrir auglýsendur að nota
staðallíkamsmyndir í auglýsingum sem stuðlar að lakari líkamsmynd fólks. Þannig
væri hægt að skoða hvort að sala vörunar eykst frekar ef staðallíkamsmynd er notuð
í stað fyrirsæta í meðalstærð eða engin fyrirsæta. Þannig er hægt að skoða
raunverulega kauphegðun eftir að hafa séð auglýsingu en ekki bara styðjast við
sjálfsmatskvarða eins og fyrri rannsóknir þar sem fólk metur auglýsingar jafn
áhrifamiklar hvort sem þær innihaldi staðallíkamsmynd eða ekki. Sjálfsmatskvarðar
eru háðir því að þátttakendur segi satt og rétt frá. Það getur vel hugsast að
þátttakendur vilji gefa betri mynd af sér eða reyna að þóknast rannsakandanum og
getur það hæglega skekkt niðurstöður rannsókna. Sjálfsmatskvarðar eru því ekki
alltaf áreiðanlegir.
Mikil þörf er á því að auka skilning á líkamskvíða meðal karla svo að hægt sé að
fyrirbyggja og hafa áhrif á líkamsóánægju áður en hún veldur vandamálum sem þurfa
meðferð. Með því að auka skilning á þessum vandamálum verður hægt að fá skýrari
mynd af líkamsóánægju meðal karla og áætla áhrif líkamsóánægju á hættulega
hegðun sem gæti fylgt, eins og megrun, uppköst, æfingafíkn, óhófleg fæðubótaefna
inntaka og jafnvel steranotkun. Rannsóknir benda til beinna tengsla milli
líkamsóánægju og hættulegra matarvenja, ofþjálfunar og lyfjanotkunar meðal karla,
sem gefur til kynna að líkamsóánægja meðal karla getur skapað talsverða hættu fyrir
heilsu þeirra (Cafri og fl., 2005).
Þar sem fjölmiðlar eru sífellt að birta myndir af staðalmyndum kynjanna sem skilar
sér í auknum líkamskvíða hjá bæði konum(Groesz, Levine, og Murnen, 2002) og hjá
25
körlum, eins og fram kemur hér, þá er vert að skoða hvort það þjóni tilgangi fyrir
auglýsendur að notast við þessar staðallíkamsmyndir sem þeir gera.
26
Heimildaskrá
Adliata, D., og Tantleff-Dunn, S. (2004). The impact of media exposure on males’ body
images. Journal of Social and Clinical Psychology, 23, 7–22.
Adams, G. o.fl. (2005). The experience of body dissatisfaction in men. Body Image, 2, 271–
283.
Arbour, K. P., og Martin Ginis, K. A. (2006). Effects of exposure to muscular and
hypermuscular media images on young men’s muscularity dissatisfaction and body
dissatisfaction. Body Image, 3, 153–161.
Bardone-Cone A.M., Cass, K. M., og Ford, J. A. (2008). Examining body dissatisfaction in
young men within a biopsychosocial framework Body Image 5 (2008) 183–194
Barlett, C. P., Vowels, C. L., og Sauser D. A. (2008). Meta-Analyses of the effects of media images on men’s body –image concerns. Journal of Social and Clinical Psychology, 27(3),
279–310.
Blond. A. (2008). Impacts of exposure to images of ideal bodies on male body dissatisfaction:
A review Body Image 5, 244–250.
Brownell, K. D. (1991). Personal responsibility and control over our bodies: When
expectation exceeds reality. Health Psychology, 10, 303–310.
Cash, T. F., Cash, D. F., og Butters, J.W. (1983). Mirror, mirror, on the wall. . .?: Contrast
effects and self-evaluations of physical attractiveness. Personality and Social Psychology
Bulletin, 9, 351–358.
Cafri, G., Thompson, J. K., Ricciardelli, L., McCabe, M., Smolak, L., og Yesalis, C. (2005).
Pursuit of the muscular ideal: Physical and psychological consequences and putative risk
factors. Clinical Psychology Review, 25, 215–239.
Cafri, G., og Thompson, J. K. (2004). Measuring male body image: A review of the current
methodology. Psychology of Men and Masculinity, 5, 18–29.
Collins, R. L. (1996). For better or worse: The impact of upward social comparison on self–
evaluations. Psychological Bulletin, 119, 51–69.
Cororve, M. B. og Gleaves, D.H. (2001). Body dysmorphic disorder: A review of
conceptualizations, assessment, and treatment strategies. Clinical Psychology Review,
21, 949-970.
Daniel, S., Bridges, S.K. (2010) The drive for muscularity in men: Media influences and
objectification theory. Body Image, 7, 32–38.
Diedrichs, P.C., og Lee, C. (2010). GI Joe or Average Joe? The impact of average-size and
muscular male fashion models on men's and women's body image and advertising
effectiveness. Body Image, 7, 218-226.
Dittmar, H. (2000). The role of self-image in excessive buying. Í A. Benson (ritstjóri), I Shop
Therfore I am: Compulsive Buying and the Search for Self, 105-132. London and New
York: Jason Aronson
27
Dittmar, H. (2008). Consumer culture, identity, and well-being: The search for the ‘‘good life’’
and ‘‘body perfect’’. In R. Brown (Series Ed.), European Monographs in Social
Psychology. London: Psychology Press.
Dittmar, H. og Halliwell. (2004). Does size matter? The Impact of Model´s Body Size on
Women´s Body-Focused Anxiety and Advertising Effectiveness Journal of Social and
Clinical Psychology, 23, (1), 104-122.
Dittmar, H., Halliwell, E. og Stirling, E. (2009). Understanding the impat of thin media models
on women´s body focused affect: the role of thin-ideal internalization and weight-
related self-discrepancy activation in experimental exposure effects. Journal of Social
and Clinical Psychology, 28(1), 43 – 72.
Dittmar, H. og Howard, S. (2004). Thin-ideal internalization and social comparison tendency
as moderators of media models impact on women´s body-focused anxiety. Journal of
Social and Clinical Psychology, 23(6), 768 – 791.
Drewnowski, A., og Yee, D. K. (1987). Men and body image: Are males satisfied with their
body weight? Psychosomatic Medicine, 49, 626–634.
Drummond, M. (2006). Introduction. International Journal of Men's Health, 5(3), 225-227. Dunning, D., og Hayes, A. F. (1996). Evidence for egocentric comparison in social judgment.
Journal of Personality and Social Psychology, 71, 213-229.
Fawkner, Helen J., McMurray, Nancy E. (2002) Body Image in Men: Self-Reported Thoughts,
Feelings, and Behaviors in Response to Media Images. International Journal of Men's
Health. Harriman, 1(2), 137-162.
Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7, 117-140.
Frederick, D. A., Fessler, D. M. T., og Haselton, M. G. (2005). Do representations of male
muscularity differ in men’s and women’s magazines? Body Image, 2, 81–86.
Furnham, A., og Calman, A. (1998). Eating disturbance, self-esteem, reasons for exercising
and body weight dissatisfaction in adolescent males. European Eating Disorders Review,
6, 58–72.
Garner, D. M. (1997). The 1997 body image survey results. Psychology Today, 30,30-44, 75-
80, 84.
Ginis K. A., Eng J. J., Arbour, K. P., Hartman, J. W., Philips, S. M. (2005) Mind over muscle?
Sex differences in the relationship between body image change and subjective and
objective physical changes following a 12-week strength-training program. Body Image 2
363–372.
Groesz, L. M., Levine, M. P. og Murnen, S. K. (2002). The effect of experimental presentation
of thin images on body satisfaction: A meta-analytic review. International Journal of
Eating Disorder, 31, 1 – 16.
Grogan, S. (2008). Body Image:Understanding body dissatisfaction in men, women and
children. New York: Routledge.
28
Halliwell, E., og Dittmar, H. (2005). The role of self-improvement and self-evaluation motives
in social comparisons with idealized female bodies in the media. Body Image, 2, 249–
261.
Halliwell, E., Dittmar, H., og Orsborn, A. (2007). The effects of exposure to muscular male
models among men: Exploring the moderating role of gym use and exercise motivation.
Body Image, 4, 278–287.
Harmatz MG, Gronendyke J, Thomas T. (1985) The underweight male: the unrecognized problem
group of body image research. Journal of Obesity & Weight Regulation; 4(4):258 – 67.
Hausenblas, H. A., Janelle, C. M., Gardner, R. E., og Hagan, A. L. (2003). Affective responses
of high and low body satisfied men to viewing physique slides. Eating Disorders, 11,
101–113.
Hatoum, I. J. og Belle, D. (2004) Mags and Abs: Media Consumption and Bodily Concerns in
Men. Sex Roles, 51, 7/8, 397-407
Higgins, E. T. (1987). Self-discrepancy: A theory relating self and affect. Psychological Review,
94(3), 319–340.
Humphreys, P., og Paxton, S. J. (2004). Impact of exposure to idealised male images on
adolescent boys’ body image. Body Image, 1, 253–266.
Jacoby, L.L. (1983). Perceptual Enhancement: Persistent Effects of an Experience. Journal of
Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 9 (1), 21-38.
Joshi, R., Herman, C. P., og Polivy, J. (2004). Self-enhancing effects of exposure to thin body
images. International Journal of Eating Disorders, 35, 333–341.
Labre, M. P. (2005) The male body ideal: perspectives of readers and non-readers of fitness
magazines. The Journal of Men's Health & Gender, 2(2), 223-229.
Law C, Labre, M. P. (2002) Cultural standards of attractiveness: A 30-year look at changes in
male images in magazines. Journalism and Mass Communication Quarterly, 79(3). 697–
711.
Leit, R. A., Pope, H. G., Jr., og Gray, J. J. (2000). Cultural expectations of muscularity in men:
The evolution of playgirl centerfolds. International Journal of Eating Disorders, 29, 90–
93.
Levine, M. P., og Harrison, K. (2004). The role of mass media in the perpetuation and
prevention of negative body image and disordered eating. In J. K. Thompson (Ed.),
Handbook of eatingdisorders and obesity (695–717). New York: Wiley.
Lorenzen, L. A., Grieve, F. G., Thomas, A. (2004). Exposure to muscular male models
decreases men‘s body satisfaction. Sex Roles, 51(11-12),743-748.
Markland, D., og Ingledew, D. K. (1997). The measurement of exercise motives: Factorial
validity and invariance across gender of a revised Exercise Motivations Inventory. British
Journal of Health Psychology, 2, 361–376.
29
Martin Ginis, K. A o.fl. (2005) Mind over muscle? Sex differences in the relationship between
body image change and subjective phisical changes following a 12 week strength
training program. Body Image 2, 363–372.
McCabe, M. P. og Ricciardelli, L. A. (2001). Body image and body change techniques among
young adolescent males. European Eating Disorders Review, 9(5), 335–347.
McCabe, M. P. og Ricciardelli, L. A. (2004). Body image dissatisfaction among males across
the lifespan A review of past literature. Journal of Psychosomatic Research 56, 675–685.
McCreary, D.R., og Saucier, D.M. (2009). Drive for muscularity, social comparison, and social
physique anxiety in men and women. Body Image, 6, 24-30.
Mills, J. S., Polivy, J., Herman, P., og Tiggemann, M. (2002). Effects of exposure to thin media
images: Evidence of self-enhancement among restrained eaters. Personality and Social
Psychology Bulletin, 28, 1687–1699.
Mishkind, M. E., Rodin, J., Silberstein, L. R., og Striegel-Moore, R. H. (1986). The embodiment
of masculinity: Cultural, psychological, and behavioral dimensions. American Behavioral
Scientist, 29, 545–562.
Morrison, T. G., og Morrison, M. A. (2003). Striving for bodily perfection? An exploration of
the drive for muscularity in Canadian men. Psychology of Men and Masculinity, 4, 111-
120.
Myers, P. N., og Biocca, F. A. (1992). The elastic body image: The effect of television
advertising and programming on body image distortions in young women. Journal of
Communication, 42, 108–133.
Norton, K. I., Olds, T. S., Olive, S., og Dank, S. (1996). Ken and Barbie at life size. Sex Roles, 34,
287–294.
O’Dea JA. (1995) Body image in Australian adolescents. In: Kenny DDT, Job DRFS, editors.
Australia’s adolescents. A health psychology perspective. Armidale (NSW): University of
New England Press,. 24– 28.
Ogden, J., og Mundray, K. (1996). The effect of the media on body satisfaction: The role of
gender and size. European Eating Disorders Review, 4, 171–182.
Paxton SJ, og Phythian K. (1999) Body image, self-esteem, and health status in middle and
later adulthood. Australian Psychologist 34, 116–21.
Phillips, K.A. (2005). The broken mirror: Understanding and treating body dysmorphic
disorder. Oxford: University Press.
Phillips, K.A. (1991). Body dysmorphic disorder: the distress of imagined ugliness. The
American Journal of Psychiatry, 148, 1138-1149.
Pingitore R, Spring B, og Garfield D. (1997) Gender differences in body satisfaction. Obesity
research, 5, 402–409.
Pope, H.G., Gruber, A.J., Choi, P., Olivardia, R. og Phillips, K.A. (1997). Muscle dysmorphia: An
underrecognized form of body dysmorphic disorder. Psychosomatics, 38, 548-557.
30
Pope H. G., Olivardia R., Borowiecki J.J. og Cohane G. H. (2001) The growing commercial
value of the male body: a longitudinal survey of advertising in women’s magazines.
Psychother Psychosom, 70(4), 189–92.
Pope, H. G., Olivardia, R., Gruber, A., og Borowiecki, J. (1999). Evolving ideals of male body
image as seen through action toys. International Journal of Eating Disorders, 26, 65–72.
Raudenbush, B., og Zellner, D. A. (1997). Nobody’s satisfied: Effects of abnormal eating
behaviors and actual perceived weight status on body image satisfaction in males and
females. Journal of Social and Clinical Psychology, 16, 95–110.
Reed, D. L., Thompson, J. K., Brannick, M. T. og Sacco, W. P. (1991). Development and
validation of the Physical Appearance State and Trait Anxiety Scale (PASTAS). Journal of
Anxiety Disorders, 5(4), 323–332.
Roskos-Ewoldsen, D. R., Roskos-Ewoldsen, B., & Dillman Carpentier, F. R. (2002). Media
priming: A synthesis. Í J. B. Bryant og D. Zillmann (ritstjórar), Media effects in theory and
research, (97-120) Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
Schmitt, B. H. (1994). Contextual Priming of Visual Information in Advertisements.
Psychology & Marketing, 11(1), 1-14.
Stanford J. N. og McCabe M. P. (2002) Body Image Ideal among Males and Females:
Sociocultural Influences and Focus on Different Body Parts. Journal of Health
Psychology, 7(6), 675–684.
Stice, E. (2002). Sociocultural influences on body image and eating disturbance. Í C. G.
Fairburn, og K. D. Brownell (ritstjórar), Eating disorders and obesity: a comprehensive
handbook. (103-107). New York: Guilford Press.
Thompson, J. K., Heinberg, L. J. (1999) The media’s influence on body image disturbance and
eating disorders: we’ve reviled them, now can we rehabilitate them? Joumal of Social
Issues, 55(2), 339–353.
Thompson, J. K., Heinberg, L. J., Altabe, M., og Tantleff-Dunn, S. (1999). Exacting beauty:
Theory, assessment, and treatment of body image disturbance. Washington, DC:
American Psychological Association.
Thompson, J. K. og Stice, E. (2001). Thin-Ideal Internalization: Mounting evidence for a new
risk factor for body-image disturbance and eating pathology. Current direction in
psychological science, 10(5), 181–183.
Tiggemann, M. (2002). Media influences on body image development. Í T. F. Cash, og T.
Pruzinsky (ritsjórar), Body image: A handbook of theory, research, and clinical practice
(pp. 91 98). New York: Guilford Press.
Tiggemann, M. og McGill, B. (2004). The role of social comparison in the effect of magazine
advertisements on women´s mood and body dissatisfaction. Journal of Social and
Clinical Psychology, 23(1), 23 – 44.
31
Tiggemann, M. og Slater, A. (2004). Thin ideals in music television: A source of social
comparison and body dissatisfaction. International Journal of Eating Disorders, 35, 48–
58.
Turner, S. L., Hamilton, H., Jacobs, M., Angood, L. M., og Dwyer, D. H. (1997). The influence
of fashion magazines on the body image satisfaction of college women: An exploratory
analysis. Adolescence, 32, 603–614.
van den Berg, P., Paxton, S. J., Keery, H., Wall, M., Guo, J. og Neumark-Sztainer, D. (2007).
Body dissatisfaction and body comparison with media images in males and females.
Body Image, 4, 257–268.
van den Berg, P., og Thompson, J. K. (2007). Self-schema and social comparison explanations
of body dissatisfaction: A laboratory investigation. Body Image, 4, 29-38.
Veale, D. (2004a). Body dysmorphic disorder. Postgraduate Medicine, 80, 67-71.
Vincent MA, og McCabe MP. (2000). Gender differences among adolescents in family and
peer influences on body dissatisfaction, weight loss and binge eating behaviors. Journal
of Youth and Adolescence, 29, 205–11.
Vísindavefurinn (e.d.). Sótt 1 maí 2011 kl 20.00 af http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=3452.
Williams, P. A., Cash T. F. (2001). Effects of Circuit Weight training Program on Body Image of
College Students. International Journal of Eating Disorders. 30(1). 75-82.
Yi, Y. (1990). The effects of contextual priming in print advertisements. Journal of Consumer
Research, 17, 215-222.
32
Viðauki 1
PASTAS listinn með uppfyllingaratriðum.
Hversu vel eiga eftirfarandi staðhæfingar við um þig?
Ég finn fyrir óöryggi gagnvart: Alls ekki Lítið Meðal Frekar mikið Mjög mikið
1. Persónuleika mínum
2. því að líta út fyrir að vera of þungur.
3. lærunum.
4. rassinum.
5. samfélaginu
6. mjöðmunum.
7. fjölskyldunni
8. kviðnum/maganum
9. fótleggjunum.
10. mittinu.
11. ástarlífinu
12. vöðvamótun.
13. réttlæti
14. eyrunum.
15. gáfnafari
16. vörunum.
17. starfsframanum
18. úlnliðnum.
19. handleggjunum.
20. enninu.
21. tekjunum
22. hálsinum.
23. hökunni.
24. fótunum.
25. peningum
33
Viðauki 2
EMI listinn
Ég stunda líkamsrækt til að/ vegna þess að
Alls ekki Lítið Meðal Frekar mikið Mjög mikið
1. Byggja upp styrk
2. Auka þol mitt
3. Verða sterkari
4. Þjálfa vöðva
34
Viðauki 3
35
Viðauki 4
36
Viðauki 5
Hér koma spurningar um bakgrunnsupplýsingar sem notaðar verða til að vinna úr gögnum
1) Kyn
( ) Kk
( ) Kvk
2) Hversu oft í vikur stundar þú líkamsrækt
i. 1-2 x í viku
ii. 3-4 x í viku
iii. 5x eða oftar
iv. Éf stunda ekki líkamsrækt
3) Hæð í cm _______ Þyngd í kg _________