KONSOLİDE MALİ TABLOLARIN DÜZENLENMESİ VE … 1 KONSOLİDE MALİ TABLOLARIN DÜZENLENMESİ VE İŞTİRAKLERE YAPILAN YATIRIMLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 1. GİRİŞ Finansal

www.hakanguclu.com 1

KONSOLİDE MALİ TABLOLARIN DÜZENLENMESİVE İŞTİRAKLERE YAPILAN YATIRIMLARIN

MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

1. GİRİŞ

Finansal sistemler arasında mekan ve zaman birliği yaratan modern bilgi/iletişim kanallarısayesinde sermaye piyasalarının giderek birbirine yakınlaşması, ekonomik faaliyetlerin büyükbir kısmının çokuluslu şirketler tarafından gerçekleştirilmesine ve ülkeleri portföylerinde yeralan birer hisse senedi gibi uluslararası yatırımcıların çoğalmasına neden olmakta birlikte,çokuluslu şirketlerin faaliyet sınırlarını genişleteceği; uluslararası yatırımcıların isetasarruflarını aktaracağı ülkeyi seçmelerine yönelik kararlarını vermelerinde söz konusuülkenin muhasebe ve finansal raporlama sistemlerinin kalitesi belirleyici rol oynamaktadır.Özellikle, hem ülkeler arasında hem de ülke içerisinde farklı raporlama ve muhasebe veraporlama uygulamalarının bulunması, şirketlerin belirli bir dönemin sonuçlarını farklıesaslara göre birden fazla raporlamalarına neden olmaktadır. Bu durum ise doğru ve gerçeğeuygun rakamların hangi esaslara uyulduğunda ortaya çıktığı hususu belirsizleştirmektedir.Aynı durum, yatırımcılar için de bilgiye dayalı yatırım kararı verilmesi ve yatırım fırsatlarınınkarşılaştırılabilmesi maliyetli, çoğu zaman da imkansız hale getirebilmektedir.1

Uluslararası faaliyet gösteren firma, banka ya da diğer kuruluşlar değerlendirme yaparkenmuhasebeleştirme kaynaklı farklılıkları gidermeye yönelik çalışmalar yapmakta, dünyaçapında uygulanabilecek standartların oluşturulmasına yönelik çalışmaları da teşviketmektedirler. Uluslararası kabul gören muhasebe standartlarının oluşturulması hemekonomik politikaların oluşturulmasını geliştirecek hem de uluslararası finansal sistemingüçlenmesini sağlayacaktır. Uluslararası kamuoyu, standart belirleyici kurumları veridağıtımı, parasal ve finansal şeffaflık, banka gözetim ve denetimi, muhasebe, denetim gibialanlar da dahil olmak üzere ekonomik ve finansal konularda standart geliştirmeye davetetmiştir. 1998 yılında Asya ülkelerinden başlayarak tüm dünyaya yayılan kriz, güvenilir veşeffaf muhasebenin önemini bir kez daha ortaya koymuştur.2

Yukarıda amaçlara yönelik olarak Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS)((International Accounting Standart (IFRS)) geliştirilmiştir. UFRS genel olarak; muhasebenintemel kavramlarını, muhasebe politikalarının açıklanmasını, mali tabloların düzenlenmesinive sunulmasını düzenlemektedir. UFRS kullanılarak işletmelerin tüm faaliyetlerinin ve bufaaliyetlerden elde ettikleri sonuçların sağlık bir şekilde muhasebeleştirilmesi sağlanmışolmaktadır. UFRS’na uygun olarak düzenlenen mali tablolar, ilgili kişi ve kuruluşlara sunulanbilgilerin tutarlı ve güvenilir olmasını sağlamakla birlikte işletmelerin denetimlerini dekolaylaştırmaktadır.

1 PİRGAİP, Burak, “Türk Sermaye Piyasasında Uluslararası Muhasebe Standartlarına Uyum”, Sermaye PiyasasıKurulu Meslek Personeli Dergisi, Sayı:10, Kasım-Aralık 2003, http://www.spk-mpd.org/dergi10, DownloadTarihi: Mart 2005.2 YENİAY, Özer T. “Uluslararası Finansal Raporlama Standartları – 1 Ocak 2005’e hazır mıyız ?”,http://www.sistem.org/depo/meslek/UMS%20v5.11, Download Tarihi: Mart 2005.


Uluslararası sermaye akımlarından pay alma yarışında başta gelişmekte olan ülkeler açısındanönemli bir engel teşkil eden söz konusu farklılıklar ortak dilde muhasebe ve finansalraporlama standartları oluşturulmasını ve ulusal standartların bu standartlara uyumununsağlanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu durum dikkate alındığında, gelişmekte aşamasındakiTürk sermaye piyasasında uygulanmakta olan mevcut muhasebe standartlarının uluslararasıstandartlar ile uyumunun sağlanmasına yönelik çalışmalar tamamlanma aşamasına gelmiştir.Bu durum gelişmiş piyasalara entegre güvenilir bir yatırım merkezi yaratılması yolundaönemli bir adım olmuştur.

Ulusal muhasebe standartları, muhasebenin temel kavramları, mevcut uygulamalar veuluslararası standartlar gözetilerek hazırlanmakta olup, finansal tabloların sunumunda ihtiyacauygun, gerçek, güvenilir, dengeli, karşılaştırılabilir, anlaşılabilir ve “kaliteli” niteliklere sahipolmasına özen gösterilmektedir. Kaliteli muhasebe standartlarının üretilebilmesi için standartbelirleme sürecinin, şeffaf, uygulayıcı ve kullanıcı olarak ilgili tüm çevrelerin görüşlerininsürece katılımını sağlayabilecek bir şekilde yapılandırılması ve düzenlenen standartlarınuygulanmasını teminen, yasal yaptırım mekanizmalarının oluşması gerekmektedir. 3

Türkiye Muhasebe Standartlarının (TMS), UFRS ile uyumlu olarak uygulamaya geçirilmesiile öncelikle ulusal düzeyde işletmeler arasında standartlaşma sağlanarak muhasebeninürettiği finansal bilgilerin kalitesi artırılacak, globalleşme sürecinde ise muhasebe alanındauyumlaştırma sağlanabilecektir.4

Bu çalışmada, UFRS, TMS ve Sermaye Piyasası Kurulu (SPKurulu) düzenlemeleriçerçevesinde, konsolide mali tabloların düzenlenmesi ve iştiraklere yapılan yatırımlarınmuhasebeleştirilmesi üzerinde durulacak ve düzenlemeler çerçevesinde ortaya çıkanfarklılıklar ile benzerlikler incelenecektir.

2. KONSOLİDE MALİ TABLOLAR VE İŞTİRAKLERDE YATIRIMLARA İLİŞKİNULUSAL VE ULUSLARARASI DÜZENLEMELER

2.1. Uluslararası Düzenlemeler

2.1.1. Uluslararası Finansal Raporlama Standartları

Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (IASB); merkezi Londra-İngiltere’de bulunan,bağımsız, özerk muhasebe standartları hazırlama ve yayınlama konusunda genel kabulgörmüş tek otoritedir. IASB üyeleri dokuz kişiden oluşmaktadır. IASB; kamu yararına, genelamaçlı finansal tablolarda, şeffaf ve karşılaştırılabilir bilgiyi gerekli kılan, tek ve yüksekkalitede, anlaşılabilir ve uygulanabilir küresel muhasebe standartları geliştirmeyeamaçlamaktadır. Ayrıca, ulusal muhasebe standardı belirleyicileri (yapıcıları) ile birlikteçalışarak, dünya genelinde muhasebe standartlarını birbirine yakınlaştırmayı amaçlamaktadır.5

3 BAĞCI, Hamdi, "XVII. Türkiye Muhasebe Kongresi – Sunuşlar ve Tartışmalar", TÜRMOB Yayınları – 199,İstanbul, 10-12 Ekim 2002, ss. 109-115.4 AYBOĞA, Doç. Dr. Hanifi, “Uluslararası Muhasebe Standartları, Türkiye Muhasebe StandartlarınınUygulaması ve Meslek Mensuplarının Sorumlulukları”, Vergi Sorunları Dergisi, Sayı:180, Eylül 2003, ss.98-114.5 TÜRMOB, “IASB (Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu)”, http://www.turmob.org.tr/web/uluslararası/IASB, Download Tarihi: Mart 2005.


IASB’nin başlangıcı, Uluslararası Muhasebe Standartları Komitesi’ne (IASC) dayanmaktadır.Komite; Avustralya, Kanada, Fransa, Almanya, Japonya, Meksika, Hollanda, İngiltere,İrlanda ve ABD’de bulunan muhasebe örgütlerinin aralarında imzaladıkları bir anlaşmasonucunda 1973 yılında kurulmuştur.6

Muhasebe örgütlerinin uluslararası alandaki çalışmaları, 1977 yılında UluslararasıMuhasebeciler Federasyonu (IFAC) çatısı altında organize olmuştur. 1981 yılında, IASC veIFAC; IASC’nin uluslararası muhasebe standartlarını oluşturmada ve uluslararası muhasebesorunları üzerinde tartışma çalışmaları yayınlama konusunda tek ve tam yetkili olduğukonusunda anlaşmaya varmış ve aynı dönemde, IFAC’ın tüm üyeleri IASC’nin de üyesiolmuştur. Bu ilişki, IASC Tüzüğü’nün Mayıs 2000’de değişmesine kadar devam etmiştir.7

IASC, ilk başta mali tabloların konsolidasyonu ile ilgili üç adet uluslararası muhasebestandardı yayınlamıştır. Bunlarda ilki, 1976 yılında “Konsolide Finansal Tablolar Standardı”adıyla yayınlanan UFRS-3’tür. 1 Ocak 1990 yılında UFRS-27: “Konsolide Finansal Tablolarve Bağlı Şirket Yatırımların Muhasebeleştirilmesi Standardı” ve UFRS-28: “İlgiliŞirketlerdeki Yatırımların Muhasebeleştirilmesi Standardı”nın yayınlanması ile UFRS-3uygulamadan kalkmıştır. Mali tabloların konsolidasyonu ile ilgili olarak çıkartılan bir diğeruluslararası muhasebe standardı da UFRS-22: “İşletme Birleşmelerinin MuhasebeleştirilmesiStandardı”dır. İlk olması ve o tarihte pek çok ülkede konsolide mali tablolara yeterli talepoluşmadan yayınlanması nedeniyle özellikle UFRS-3; “Konsolide Finansal TablolarStandardı” ve diğer ilgili uluslararası muhasebe standartları, konsolide mali tablolarınhazırlanmasında ve sunulmasında pek çok ülke için yol gösterici olmuştur. Konsolide malitabloların hazırlanmasıyla ilgili olarak son uluslararası düzenleme, 31 Mart 2004 tarihindeyürürlüğe giren UFRS-3; “İşletme Birleşmeleri Standardı”nda açıklanmıştır. Bu standartUFRS-22; “İşletme Birleşmelerinin Muhasebeleştirilmesi Standardı”nın yerine geçmiştir.8

2.1.2. Avrupa Birliği Yönergesi ve Kararı

Mali tabloların konsolidasyonuyla ilgili olarak uluslararası nitelikteki bir diğer düzenleme iseAvrupa Topluluğu (AT) Yedinci Yönergesi’dir. AT Yedinci Yönergesi, 13.06.1983 tarihindekabul edilerek, üye ülkelerin mevzuatlarını bu yönergeye uyumlaştırmaları için 1 ocak 1990tarihine kadar süre verilmiştir. Yedinci Yönerge, konsolide mali tabloların hazırlanmasıkonusunda kesin hükümler içermemekle birlikte, ayrıntılı olarak hazırlanmıştır. Yönergeniniçerdiği hükümler genelde yol gösterici niteliktedir. İlgili konularda, temel ilkelerin nelerolduğu belirtilmiş, uygulamaya ilişkin düzenlemeler üye ülkelerin kendilerine bırakılmıştır.Yedinci Yönerge, üye ülkelerin mali tablolarının karşılaştırılarak geliştirilmesi için önemli biradım olmuştur. Uygulamada bir takım esneklikler sunması ve bazı üye ülkelerin yönergeyeuyumda yavaş davranmalarına rağmen, AT Yedinci Yönergesi, üye ülkelerin konsolide malitablolarının hazırlanmasında çok önemli katkılar yapmıştır. 19.07.2002 tarihinde AvrupaParlamentosu’nda yayınlanıp yürürlüğe giren; uluslararası standartlarla uyumlaştırılmışmuhasebe standartlarına ilişkin yönetmeliğin (Regulation EC No: 1606 – 2602) ABülkelerinde uygulanması kararı ile, AB’de konsolide mali tabloların hazırlanmasıyla ilgili çok

6 A.e.7 A.e.8 DERAN, Arş. Gör. Ali; AKTAŞ, Arş. Gör. Rafet, “Konsolide Mali Tablolarla İlgili, IFRS ÇerçevesindeHazırlanan Ulusal Düzenlemelerin İncelenmesi”, Sosyal Bilimler Araştırmları e-Dergisi, Yıl:1, Sayı:2, Dönem:Eylül, http://www.sosbil.gazi.edu.tr/dergi/makale, Download Tarihi: Mart 2005.


önemli katkıları olan yedinci yönergenin de uluslar arasımuhasebe standartları ileuyumlaştırılması gereği ortaya çıkmıştır.9 Avrupa Birliği Parlamentosu ve Konseyi 19.07.2002 tarihinde yayınladığı yönetmelik ileAvrupa Birliği ülkelerinde uluslararası raporlama standartlarına uyumlu muhasebestandartlarının, 2005 yılından itibaren konsolide finansal tabloların düzenlenmesinde esasalınmasını kararlaştırdı. Ayrıca, IASB ile Amerikan Finansal Muhasebe Standartları Kurulu(Financial Accounting Standarts Board-FASB) arasında 18.09.2002 tarihinde bir anlaşmayapılmıştır. FASB, bu anlaşma hükümlerine göre; 2005 yılına kadar Amerikan MuhasebeStandartlarının uluslararası muhasebe standartlarına uyumlaştırılmasını sağlamayı kabuletmiştir.10

Avrupa Birliği’ne üye tüm ülkelere 2005 yılından itibaren 12 adet UFRS kullanmazorunluluğu getirilmiş olup, söz konusu UFRS arasında Konsolide Mali Tablolar (UFRS-27)ve İştiraklerin Muhasebeleştirilmesi (UFRS-28) ile ilgili standartlar da bulunmaktadır.11

2.2. Ulusal Düzenlemeler

2.2.1. Sermaye Piyasası Kurulu Düzenlemeleri

UFRS-27: “Konsolide Finansal Tablolar ve Bağlı Şirket Yatırımların Muhasebeleştirilmesi”,UFRS-28: “İlgili Şirketlerdeki Yatırımların Muhasebeleştirilmesi” ve UFRS-31: “İşOrtaklıklarındaki Faizlerin Finansal Raporlama” standartlarının kombinasyonu ileSPKurulu’nun, Seri XI, No:25 sayılı “Sermaye Piyasasında Muhasebe StandartlarıHakkındaki Tebliğ”de, Kısım 13: “Konsolide Mali Tablolar, Bağlı Ortaklıklar, MüşterekYönetime Tabi Teşebbüsler ve İştirakler” (25 sayılı Tebliğ) standardı oluşturulmuş ve15.11.2003 tarih ve 25290 Mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğegirmiştir. Bu standardın amacı; 327. maddede, “konsolide mali tabloların hazırlanması veilgililere sunulması, iştiraklerde, bağlı veya müşterek yönetime tabi teşebbüslerdeki paysahipliğinin muhasebeleştirilmesi, konsolide olmayan mali tabloların hazırlanmasına ilişkinusul ve esasları belirlemektir” şeklinde ifade edilmiştir. 12

25 sayılı Tebliğ, 33 adet UFRS’yi kapsamakta ve 34 Kısımdan oluşmaktadır.

01.01.2005 tarihinden sonra sona eren ilk ara mali tablolardan geçerli olmak üzere söz konusuTebliğ hükümlerine Tebliğ kapsamındaki işletmeler zorunlu olarak uyacaklardır. Ancak,işletmeler 01.01.2005 tarihine kadar olan dönemde ihtiyari olarak söz konusu Tebliğhükümlerini uygulamayı tercih edebileceklerdi. Bununla birlikte, bu tarihten itibaren sözkonusu Tebliğ hükümlerini uygulamaya başlayan işletmeler Tebliğ hükümlerine sürekliolarak uymakla yükümlü tutulmuşlardır. 31.12.2003 döneminde 5 şirket bu tebliğ esaslarına

9 A.e.10 YALKIN, Yüksel Koç (2003), “AB ve ABD’nde Uluslararası Finansal Raporlama StandartlarınınUygulamasına Geçiş Çalışmaları”, MUFAD-Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:19, İstanbul, Temmuz, s.26.11 Türkiye Muhasebe Uzmanları Derneği, “IASB’den Haberler”, Dış Haberler Bülteni, Sayı:13, Mayıs 2004,http://www.tmud.org.tr/bulten13, Download Tarihi: Mart 2005.12 DERAN, Arş. Gör. Ali; AKTAŞ, Arş. Gör. Rafet, “Konsolide Mali Tablolarla İlgili, IFRS ÇerçevesindeHazırlanan Ulusal Düzenlemelerin İncelenmesi”.


göre 79 şirket ise bu tebliğin geçici maddesine istinaden UFRS’ye göre mali tablolarınıhazırlamış, SPKurulu’na ve İMKB’ye göndermiştir.13

Ancak, SPKurulu’nun Seri:XI, No:1 sayılı “Sermaye Piyasasında Mali Tablo ve Raporlaraİlişkin İlke ve Esaslar Hakkında Tebliğ”, Seri:XI, No:20 sayılı “Yüksek EnflasyonDönemlerinde Mali Tabloların Düzeltilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ”i veSeri:XI, No:21 sayılı “Sermaye Piyasasında Konsolide Mali Tablolara ve İştiraklerinMuhasebeleştirilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ”i (21 sayılı Tebliğ)yürürlükte kalmaya devam etmiştir.

Bu kapsamda, 31.12.2003 tarihinden itibaren hisse senetleri borsada işlem gören anaortaklıklar ise konsolide mali tablolarının hazırlanmasında 21 sayılı Tebliğ’i uygulamışlardır.Ayrıca, ana ortaklık olsun veya olmasın hisse senetleri borsada işlem gören şirketler,iştiraklerin muhasebeleştirilmesinde de aynı tebliğ hükümleri uygulanmıştır.

Konsolide mali tablo düzenlemekle yükümlü işletmeler, enflasyona göre düzeltilmişkonsolide mali tablolarını ve konsolide olmayan tarihi maliyetli mali tablolarını bağımsızdenetimden geçirdikten sonra genel kurula sunmuşlardır.

SPKurulu’nun UFRS ile uyumlu 25 sayılı Tebliğ’ine göre, hisse senetleri borsada işlem görenşirketler, yatırım ortaklıkları, hisse senetleri borsada işlem görsün veya görmesin tüm aracıkurumlar, portföy yönetim şirketleri ile bu işletmelerin bağlı ortaklığı, müşterek yönetime tabiortaklığı ve iştiraki konumunda olan ve konsolidasyon kapsamı dışında tutulmamış olanşirketler; 01.01.2005 tarihinden sonra sona eren ilk ara mali tablolardan geçerli olmak üzere,25 sayılı Tebliğ kapsamında, asgari formatları Kurul’un 10.12.2004 tarih ve 1604 sayılıKararı ile belirlenen ve 06-10.12.2004 tarih ve 2004/51 sayılı Kurul Haftalık Bültenindeyayımlanan, mali tablo ve rapor düzenlemekle yükümlü kılınmışlardır.14

2.2.2. Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu Düzenlemeleri

TÜRMOB yönetim kurulu kararı ile 09.02.1994 tarihinde Türkiye Muhasebe ve DenetimStandartları Kurulu (TMUDESK) oluşturulmuştur. TMUDESK, Uluslararası MuhasebeStandartlarını esas alarak ülkemiz uygulama ve mevzuatını da göz önünde bulundurarak 19adet standart yayınlamıştır.15

2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda (SPKanunu) değişiklik yapılarak 15.12.1999 tarihli4487 sayılı Kanun ile SPKanunu’na bir madde eklenerek (SPKanunu Geçici Hükümler, Ekmd.1) Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu (TMSK) kurulmuştur (18.12.1999 tarih ve23910 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.). TMSK, denetlenmiş finansal tablolarınsunumunda; finansal tabloların ihtiyaca uygun, gerçek, güvenilir, dengeli, karşılaştırılabilir veanlaşılabilir nitelikte olmaları için uygulanacak ulusal muhasebe standartlarını saptamak ve

13 Sermaye Piyasası Kurulu, “Uluslararası Finansal Raporlama Standartları ile Uyumlu Seri:XI, No:25 SayılıTebliğ/UFRS Uyarınca Düzenlenecek Mali Tablo ve Dipnot Formatları Hakkında Duyuru”,http://www.spk.gov.tr/HaberDuyuru/duyurular/UFRS_duyuru, 10.12.2004, Download Tarihi: Mart 2005.14 Sermaye Piyasası Kurulu, Seri XI, No:25 sayılı “Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları HakkındakiTebliğ”, http://www.spk.gov.tr/mevzuat, Download Tarihi: Mart 2005. 15 AYBOĞA, Doç. Dr. Hanifi, “Uluslararası Muhasebe Standartları, Türkiye Muhasebe StandartlarınınUygulaması ve Meslek Mensuplarının Sorumlulukları”.


yayınlamak üzere kurulmuştur. TMSK, muhasebe standartları ile ilgili olarak yasal tek yetkilikuruluş olarak 07.03.2002 tarihinde ilk toplantısını yaparak faaliyete geçmiştir.16

Kurul, geçmişte yapılan çalışmaları değerlendirmek amacıyla daha önce TMUDESKtarafından yayınlanmış bulunan “Türkiye Muhasebe Standartları”nı taslak metin olarak kabuledip, bunları gözden geçirdikten sonra kamuoyunun görüşüne sunmaktadır. Böylece, tümmuhasebe ilgi gruplarının standart oluşturma sürecine katılımına imkan tanıyan bu yöntemsonucunda gözden geçirilen ve gerekli değişiklikler yapılan standartların “genel kabulgörmüş” niteliğe kavuşması amaçlanmaktadır.17

TMUDESK tarafından UFRS-27 paralelinde TMS-5: “Konsolide Finansal TablolarStandardı” ve UFRS-28 paralelinde TMS-6: “İştiraklerdeki Yatırımların MuhasebeleştirilmesiStandardı” oluşturulmuştur. Bir şirket topluluğuna dahil ana ortaklık ile bağlı ortaklıkların vekontrol gücüne sahip olunan iştiraklerin ve diğer ortaklıkların varlık, borç, sermaye, gelir vegiderlerinin tek bir ortaklık şeklinde gösterilerek topluluğun finansal durumu ve faaliyetsonuçları hakkında gerçeğe uygun ve güvenilir konsolide finansal tabloların hazırlanması vesunulmasına ilişkin ilke ve kurallar ile konuya ilişkin kavramlar bu standart tarafındanaçıklanmaktadır.18

3. KONSOLİDE MALİ TABLOLAR VE İŞTİRAKLERDE YATIRIMLARA İLİŞKİNDÜZENLEMELERİN AMAÇ VE KAPSAMLARI İLE ÖNEMLİTANIMLAMALAR

3.1. Düzenlemelerin Amaç ve Kapsamları

UFRS-27 ve UFRS-28 numaralı standart taslaklarında, standartların amacına yönelik biraçıklamaya gidilmemiştir. 21 sayılı Tebliğ’in 1. maddesinde ve 25 sayılı Tebliğ’in 327.maddesinde konsolide mali tablolar ile iştiraklerinde yatırımlarla ilgili düzenlemenin amacıaynı ifadelerle açıklanmıştır: “konsolide mali tabloların hazırlanması ve ilgililere sunulması,iştiraklerde, bağlı veya müşterek yönetime tabi teşebbüslerdeki pay sahipliğininmuhasebeleştirilmesi, konsolide olmayan mali tabloların hazırlanmasına ilişkin usul veesasları belirlemektir.”

TMS-5’de ise standardın amacı daha ayrıntılı olarak tanımlanmıştır: “Bu standart bir şirketlertopluluğuna dahil ana ortaklık ile bağlı ortaklıkların ve kontrol gücüne sahip olunaniştiraklerin ve diğer ortaklıkların varlık, borç, sermaye, gelir ve giderlerinin tek bir ortaklıkşeklinde gösterilerek topluluğun finansal durumu ve faaliyet sonuçları hakkında gerçeğeuygun ve güvenilir bilgi verilmesini sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.” TMS-6 standardınınamacı ise “Bu standardın konusu işletmelerin iştiraklerdeki yatırımlarınınmuhasebeleştirilmesidir.” şeklinde tanımlanmıştır.

16 A.e. ve SÖNMEZ, Yrd. Doç. Dr. Feriştah; GERŞİL Arş.Gör. Aydın, “6 No’lu TMS – İştiraklerdekiYatırımların Muhasebeleştirilmesi (UMS-28 ile Karşılaştırmalı)” http://www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/fergersil, Download Tarihi: Mart 2005.17 GÜCENME, Ümit, “Ülkemizde Muhasebe Uygulamalarının Türkiye Muhasebe Standartlarına Uyumu”,MUFAD-Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:19, İstanbul, Temmuz 2003, ss.27-28.18 DERAN, Arş. Gör. Ali; AKTAŞ, Arş. Gör. Rafet, “Konsolide Mali Tablolarla İlgili, IFRS ÇerçevesindeHazırlanan Ulusal Düzenlemelerin İncelenmesi”.


TMS-5 ve TMS-6’da standartların kapsamına ilişkin bir açıklamaya gidilmemiştir.

UFRS-27 numaralı standart taslağında kapsam belirlenirken bireysel finansal tablolar dataslağa dahil edilmiş, birleşme işlemlerinin muhasebeleştirilmesi kapsam dışı bırakılmıştır.“Bu Standart bir ana şirketin kontrolü altında bulunan bir grup işletmenin konsolide finansaltabloların hazırlanma ve sunum esaslarının belirlenmesinde kullanılır. Bu standart işletmebirleşmeleri sırasında ortaya çıkan şerefiye de dahil olmak üzere işletme birleşmeleri ile ilgilimuhasebeleştirme yöntemleri ve bunların konsolidasyon etkilerini kapsamaz. Bu Standart,herhangi bir işletmenin yerel mevzuatı gereği ya da kendi isteği ile bireysel finansal tablodüzenlemesi söz konusu olduğunda, bu işletmenin bağlı şirketleri, iştirakleri ve birliktekontrol edilen işletmelerinin muhasebeleştirilmesinde de kullanılmalıdır.

UFRS-28 numaralı standart taslağında kapsam geniş tutulmuş ancak bazı istisnalara yerverilmiştir. “Bu standart, iştiraklerdeki yatırımların muhasebesinde uygulanacaktır. Bununlabirlikte standart, ticari amaçla bulundurulan varlık olarak sınıflandırılan ve UFRS-39:Finansal Araçlar: Tahakkuk ve Ölçüm gereğince muhasebeleştirilen; a) risk sermayesikuruluşları, b) yatırım fonları, birim teminatları ve yatırım amaçlı sigorta fonları da dahilolmak üzere benzeri kuruluşlarca tutulan iştirak yatırımları için uygulanmaz. Bu türyatırımlar, gerçeğe uygun değerlerinde ortaya çıkan değişiklikler, değişikliğin gerçekleştiğidönem kar ya da zararına tahakkuk ettirilmek/kaydedilmek suretiyle UFRS-39 uyarıncagerçeğe uygun değerlerine göre ölçülecektir.”

21 sayılı Tebliğ’in 2. maddesinde konsolide mali tablolar ile iştiraklerinde yatırımlarla ilgilidüzenlemenin kapsamına hisse senetleri işlem gören şirketler alınmıştır: “Ana ortaklıklarkonsolide mali tabloların hazırlanmasında; ana ortaklık olsun veya olmasın hisse senetleriborsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören şirketler, iştiraklerinmuhasebeleştirilmesinde bu Tebliğ’de belirtilen usul ve esaslara uyarlar.”

25 sayılı Tebliğ’in 328. maddesinde konsolide mali tablolar ile iştiraklerinde yatırımlarla ilgilidüzenlemenin kapsamı 21 sayılı Tebliğ’e göre daha geniş tutulmuştur: “İşletmeler, konsolidemali tablo düzenlemede, bağlı ortaklıklar, iştirakler, ve müşterek yönetime tabiteşebbüslerdeki pay sahipliğini muhasebeleştirmede, konsolide olmayan mali tablodüzenlemede bu Kısımdaki hükümlere uyarlar.”

3.2. Önemli Tanımlamalar

Konsolide Mali Tablo: UFRS-27 ve UFRS-28 numaralı standart taslağında ve 25 sayılıTebliğ’de konsolide mali tablo grubun ana şirket unvanı altında düzenlenen mali tablosuolarak tanımlanmıştır. TMS-5 ve 21 sayılı Tebliğ’de daha ayrıntılı bir tanıma gidilerek,konsolide mali tablolar ana şirketin unvanı altında düzenlenen ve ana ortaklık ve bağlıortaklıklarının varlık, borç, özkaynak, gelir ve giderlerini, finansal durumundakideğişikliklerini bir bütün olarak gösteren, müşterek yönetime tabi şirketlerdeki ana ortaklığınpayını içeren, dipnotlarıyla birlikte konsolide bilanço, konsolide gelir tablosu ile butabloların eki diğer konsolide mali tablolar olarak tanımlanmıştır. TMS-5 ise ayrıcaiştiraklerin muhasebeleştirilmesinde kullanılan yöntemler ifade edilmiştir.

Kontrol: UFRS-27 ve UFRS-28 numaralı standart taslağı ile 25 sayılı Tebliğ’de kontrol; anaşirketin, bir işletmenin faaliyetlerinden fayda sağlamak amacıyla söz konusu işletmeninfinansal ve faaliyet politikaları ile ilgili kararlarında tek başına etkin rol oynama gücünü


olarak tanımlanmıştır. TMS-5’te ise kontrol gücü terimi kullanılmış ve ana şirketin, iştirakveya bağlı menkul kıymet kapsamındaki şirketlerin yönetim çoğunluğuna sahip olma, ya dayasa veya bir anlaşma sonucu yönetim kararlarında tamamen etkin rol oynama gücü olaraktanımlanmıştır. 21 sayılı Tebliğ’de ise bu tanıma yer verilmemiştir.

Maliyet yöntemi: UFRS-27 sayılı standart taslağında maliyet yöntemi yatırımlarınbaşlangıçta elde etme maliyeti ile kaydedilerek, bu tutarın yatırımın net varlıklarında iştirakedenin payına düşen kısmı gösterecek şekilde artırılması veya azaltılması suretiyle finansaltablolara yansıtıldığı ve böylelikle iştirak edenin kar veya zararında, yatırımın karından veyazararından paylarına düşen kısmın yer aldığı yöntemi olarak tanımlanmıştır. Diğer yöntemtanımlamalarına tanımlar bölümünde yer verilmemiştir.

Ana şirket: UFRS-27 numaralı standart taslağında ve 25 sayılı Tebliğ’de ana şirket bir başkaşirketin bağlı ortaklığı durumunda olsun ya da olmasın bağlı ortaklığı bulunan şirketlerolarak tanımlanmıştır. TMS-5’de ana şirket, sermaye ve yönetim ilişkileri çerçevesinde, bağlıortaklıkları, iştirakleri ve diğer ortaklıkları bulunabilen şirketler olarak tanımlanmıştır. 21sayılı Tebliğ’de ise işlem görme esası çerçevesinde ana şirket, bir başka ortaklığın bağlıortaklığı durumunda olsun ya da olmasın, sermaye ve yönetim ilişkileri çerçevesinde bağlıortaklığı ve/veya müşterek yönetime tabi ortaklığı bulunan, hisse senetleri borsalar veyateşkilatlanmış diğer piyasalarında işlem gören şirket ana şirket olarak tanımlamıştır.

Grup: UFRS-27 numaralı standart taslağında ve 25 sayılı Tebliğ’de grup, ana şirket ve tümbağlı şirketler olarak tanımlanmıştır. 21 sayılı Tebliğ’de herhangi bir tanıma gidilmemiştir.TMS-5’te ise terim, şirketler topluluğu olarak alınarak daha geniş bir tanımlamaya gidilmiş vehukuksal yönden birbirlerinden bağımsız olmakla beraber, sermaye, yönetim ve denetimaçısından birbirleriyle ilişkili, faaliyet konuları yönünden aynı sektöre bağlı olsun veyaolmasın, planlama, organizasyon, yönetim, finansman konularının ana ortaklık çatısı altındatek merkezden koordine edildiği ana ortaklık, bağlı ortaklıklar ve kontrol gücü ana ortaklıktaolan iştirakler bütünü şeklinde tanımlanmıştır.

Bağlı şirket: UFRS-27 ve UFRS-28 numaralı standart taslağında 25 sayılı Tebliğ’de yer alantanımı da içerecek şekilde bağlı şirket, ana şirket olarak tanımlanan bir başka işletmetarafından kontrol edilen adi ortaklıklar gibi kuruluşlarda dahil olmak üzere şirketleri olaraktanımlanmıştır. 21 sayılı Tebliğ’de, TMS-5 ve TMS-6’da ise daha geniş olarak bağlı şirket,ana şirket tarafından hisselerinin doğrudan veya dolaylı olarak %50’den fazlasına veya aynıoranda oy hakkına ya da yönetim çoğunluğunu seçme hakkına sahip olunan şirketler olaraktanımlanmıştır.

Azınlık payı: 21 ve 25 sayılı Tebliğ’de azınlık payı tanımı yapılmamıştır. TMS-5’de azınlıkpayları, bağlı ortaklıkların ve kontrol gücü ana ortaklıkta olan iştiraklerin topluluk dışındakalan özkaynaklarına ilişkin paylar olarak tanımlanmıştır. UFRS-27 sayılı standart taslağındaise daha geniş bir tanımlamaya gidilerek azınlık payları, konsolide bilanço ve gelirtablosunda, bağlı şirketlerin net varlıklarından ve net dönem karlarından veya zararlarındanana şirketin doğrudan ve/veya dolaylı kontrolü dışında kalan paylara isabet eden kısımşeklinde tanımlanmıştır.

İştirak: UFRS-27 sayılı standart taslağında iştirak tanımı verilmemiş iken UFRS-28 sayılıstandart taslağında iştirak; iştirak edenin, bir adi ortaklık gibi tüzel kişiliği olmayan bir işletme dedahil olmak üzere, iş ortaklığı hissesi ya da bir bağlı şirket niteliğinde olmayan, ancak üzerindeönemli etkisinin bulunduğu işletmeler olarak tanımlanmıştır. 25 sayılı Tebliğ’de işletmenin


önemli derecede etkide bulunduğu, bağlı ortaklık ve müşterek yönetime tabi teşebbüslerdışında kalan işletmeler olarak tanımlanmıştır. 21 sayılı Tebliğ’de iştirak Ana ortaklığın,yönetimine ve işletme politikalarının belirlenmesine katılma anlamında devamlı bir bağınınve/veya doğrudan veya dolaylı sermaye ve yönetim ilişkisinin bulunduğu ya da sermayesindeyüzde yirmi veya daha fazla, yüzde elliden az oranda paya veya bu oranda yönetime katılmahakkına sahip bulunduğu işletmeler olarak tanımlanmıştır. TMS-5 ve TMS-6’da ise iştirakAna ortaklık tarafından hisselerinin doğrudan veya dolaylı olarak en az %10’una, en fazla%50’sine kadar veya aynı oranlarda oy hakkına sahip olunan şirketlerdir şeklindetanımlanmıştır.

Bireysel finansal tablolar: UFRS-27 ve UFRS-28 numaralı standart taslağında bireyselfinansal tablolar, bir ana şirket, bir iştirak yatırımcısı ya da bir birlikte kontrol edilen işletmeyatırımcısı tarafından sunulan ve yatırımların faaliyet sonuçları ya da net aktifleri yerinedirekt sahiplik oranı ile muhasebeleştirildiği finansal tablolar şeklinde tanımlanmıştır.

Önemli derecede etki: 25 sayılı Tebliğ’de, UFRS-27 numaralı standart taslağında ve TMS-6’da bir işletmenin finansal ve faaliyet politikalarına ilişkin kararları üzerinde kontrol yetkisiolmaksızın katılma yetkisi olarak tanımlanmıştır.

Ana ortaklık dışı öz sermaye: 21 ve 25 sayılı Tebliğ’de konsolide bilançoda, bağlıortaklıkların net varlıklarından ana ortaklığın doğrudan ve/veya dolaylı kontrolü dışındakalan paylara isabet eden kısım olarak tanımlanmıştır.

Ana ortaklık dışı kâr - zarar: 21 ve 25 sayılı Tebliğde konsolide gelir tablosunda, bağlıortaklıkların net dönem kârlarından veya zararlarından ana ortaklığın doğrudan ve/veyadolaylı kontrolü dışında kalan paylara isabet eden kısım olarak tanımlanmıştır.

Müşterek yönetime tabi teşebbüsler (Ortaklık): 21 ve 25 sayılı Tebliğ’de yönetimi, iki veyadaha fazla tarafça, bir sözleşme çerçevesinde birlikte paylaşılan işletmeleri veya ekonomikfaaliyetler olarak tanımlanmıştır.

Müşterek kontrol: 25 sayılı Tebliğ’de bir ekonomik faaliyetin sözleşmeler çerçevesindekontrolünün iki veya daha fazla tarafça paylaşılması olarak tanımlanmıştır.

Yöntem tanımlamaları özellikle SPKurulu tebliğlerinde yapılmıştır. Öz sermaye yöntemiTMS-6’da ve UFRS-28 numaralı standart taslağında da tanımlanmış, ayrıca TMS-6’damaliyet yöntemi tanımı da yapılmıştır.

(Tam) konsolidasyon yöntemi: Konsolidasyon kapsamındaki ana ortaklık ve bağlıortaklıklara ait mali tablolarda yer alan varlık, borç, öz sermaye, gelir ve giderlerin bir bütünolarak bir işletme tarafından gerçekleşmiş gibi konsolide mali tablolarda gösterilmeyöntemidir.

Oransal (müşterek yönetim) konsolidasyon yöntemi: Müşterek yönetime tabi teşebbüse aitmali tablolarda yer alan varlık, borç, öz sermaye, gelir ve giderlerin müteşebbis ve bununbağlı ortaklıklarının sahip olduğu payın yüzdesi ile konsolidasyona tabi tutulması ve bunauygun konsolidasyon düzeltmelerinin yapılarak konsolide mali tabloların hazırlanmasıyöntemidir.


Öz sermaye (Öz kaynak) yöntemi: İştiraklerin ve müşterek yönetime tabi teşebbüslerinbaşlangıçta elde etme maliyeti ile kaydedilerek, bu tutarın iştirakin net varlıklarında iştirakedenin veya müteşebbisin payına düşen kısmı gösterecek şekilde artırılması veya azaltılmasısuretiyle mali tablolara yansıtıldığı ve böylelikle iştirak edenin veya müteşebbisin kar veyazararında, iştirakin veya müşterek yönetime tabi teşebbüslerin karından veya zararındanpaylarına düşen kısmın yer aldığı tanımlanan yöntemidir.

Maliyet Yöntemi: Bu yöntemde yatırımlar maliyet değeri ile muhasebeleştirilir. Yatırımcıyadağıtılan kar payları ise gelir tablolarında gösterilir.

4. KONSOLİDE MALİ TABLOLAR

4.1. Konsolidasyon ve Konsolide Mali Tabloların Tanımı

Konsolide, Fransızca kökenli bir kelime olup sağlamlaştırmak, takviye etmek anlamınagelmektedir. Konsolidasyon ise konsolide mali tablo hazırlama, konsolide etme, bir birimolarak düşünülen işletme grubu ve iki ya da daha fazla işletmenin birleşmesi anlamındakullanılmaktadır. Sözcüğün bu anlamı, konsolide sözcüğünün mali tablolarla ilgili işleviniyansıtmaktadır. Bu çerçevede konsolidasyon; bir topluluğa dahil ana ortaklık ile bağlıortaklıkların ve kontrol gücüne sahip olunan iştiraklerin ve diğer ortaklıkların varlık, borç,sermaye gelir ve giderlerinin tek bir ortaklık şeklinde gösterilerek topluluğun finansaldurumunu ve faaliyet sonuçları hakkında gerçeğe uygun ve güvenilir bilgi sunma işlemiolarak tanımlanabilir.19

UFRS-27’de “bir grubun mali tablolarını tek bir şirketinmiş gibi gösteren mali tablolar”şeklinde tanımlanan konsolide mali tablolar, TMS 5’te “ana ortaklığın unvanı altındadüzenlenen ve ana ortaklık ile bağlı ortaklığın ve kontrol gücü ana ortaklıkta olaniştiraklerin, konsolidasyon yöntemi uygulanmak sureti ile varlık, yabancı kaynaklar, özkaynaklar, gelir ve karlar ile gider ve zararlarını bir bütün olarak gösteren, iştiraklerin ise özkaynaklardan pay alma yöntemi uygulanarak eklenmesi sureti ile oluşturulan konsolidebilanço, konsolide gelir tablosu ve bu tabloların eki diğer konsolide finansal tablolar iledipnotları” şeklinde tanımlanmıştır. SPK’ da ise; “Grubun, ana ortaklığın ünvanı altındadüzenlenen mali tablosu” şeklinde ifade edilmiştir. Tüm bu tanımlar yanında, konsolide malitablolar, ayrı tüzel kişiliklere sahip şirketlerin aktiflerinin, borçlarının, öz kaynaklarının,gelirlerinin ve giderlerinin bir araya getirilmesi, diğer bir ifadeyle ana şirketinkiylebirleştirilmesi sonucu elde edilen tablolar şeklinde de tanımlanmaktadır.

4.2. Konsalidasyonun Kapsamı

Konsolide finansal tablolar ana şirketin tüm bağlı şirketlerini içerir. Ancak, bir bağlı şirketsatın alınması; UFRS-5 “Satılmaya Hazır Duran Varlıklar ve Durdurulan Faaliyetler”uyarınca satılmaya hazır duran varlık olarak sınıflanabilme koşullarını yerine getiriyorsa, ozaman UFRS-5’e göre muhasebeleştirilmelidir (UFRS-27 madde 12).

19 DERAN, Arş. Gör. Ali; AKTAŞ, Arş. Gör. Rafet, “Konsolide Mali Tablolarla İlgili, IFRS ÇerçevesindeHazırlanan Ulusal Düzenlemelerin İncelenmesi”.


Ana şirketin doğrudan veya bağlı şirketleri vasıtasıyla dolaylı olarak bir şirketteki oyhaklarının yarıdan fazlasını kontrol etmesi durumunda, aksini kanıtlayan açık delillerolmadıkça, kontrolün var olduğu kabul edilir. Oy haklarından yarıdan daha azı kontroledilmekle beraber, aşağıdaki şartlardan birinin varlığı halinde de kontrolün var olduğu kabuledilir (UFRS-27 madde 13, TMS-5 madde 10 ve 25 Sayılı Tebliğ madde 330):

a) Diğer pay sahipleriyle yapılan anlaşma gereği oy hakkının yarıdan fazlasının kontroledilmesi,

b) Bir düzenleme veya sözleşme gereği, işletmenin finansal ve faaliyet politikalarını idareetme yetkisini haiz olunması,

c) İşletmenin yönetim kurulu veya bu hakları haiz yürütme organının üyelerininçoğunluğunu atama veya görevden alma gücüne sahip olunması,

d) Yönetim kurulunda veya bu hakları haiz yürütme organında oyların çoğunluğunu kontroletme gücünün elde bulundurulması.

Bir işletme, hisse teminatları, önceden belirlenmiş fiyattan satın alma hakları, adi hissesenedine çevrilebilir borç ve hisse senedi araçları, yada buna benzer kullanıldığında işletmeyeoy gücü veren yada başka bir tarafın şirketin faaliyet ve finansal politikalarıyla ilgili oygücünü düşüren (olası oy hakkı) araçlara sahip olabilir. Bir işletmenin diğer bir işletmeninfinansal ve faaliyet politikalarını kontrol etme gücü olup olmadığı değerlendirilirken, işletmeya da başka bir işletme tarafından sahip olunan o an için mevcut olası oy hakları da dikkatealınır. Olası oy hakları gelecekteki bir tarihte kullanılabilmeleri yada gelecekte meydanagelecek bir olaya bağlı olarak kullanılabilmeleri söz konusu olduğunda o an için mevcutsayılmazlar (UFRS-27 madde 14, 25 Sayılı Tebliğ madde 330).

Olası oy haklarının kontrole katkıda bulunup bulunmadığı değerlendirilirken işletme,yönetimin bu hakları kullanma istek ve finansal yeterliliği haricinde olayla ilgili tüm hususlarıinceler (bireysel veya topluca değerlendirilen olası oy haklarının kullanılma koşulları vesözleşmeye bağlı düzenlemeler dahil) (UFRS-27 madde 15).

Bir bağlı şirket sadece yatırımcının bir girişim sermayesi, yatırım fonu, birim teminat yadabenzeri bir kuruluş olması sebebiyle konsolidasyon kapsamı dışında bırakılmaz (UFRS-27madde 15).

İlgili işletmenin iflas aşamasında olması veya diğer yasal yeniden yapılandırmauygulamalarına konu olması veya ana ortaklığa fon transfer etmesini kısıtlayan uzun vadelikısıtlar altında faaliyet göstermesi durumunda kontrolün ortadan kalktığı kabul edilebilir (25Sayılı Tebliğ madde 330). Bir ana şirket bağlı şirketin faaliyetlerinden fayda sağlamakamacıyla finansal ve faaliyet politikalarını yönlendirme gücünü kaybettiği zaman kontrolükaybetmiş sayılır. Kontrolün kaybı mutlak ya da göreceli sahiplik oranlarının değişmesi veyasabit kalması hallerinde oluşabilir. Bir bağlı şirketin bir hükümetin, mahkemenin, yöneticininya da düzenleyicinin kontrolü altına girmesi buna örnek olabilir. Bu tip bir durum birsözleşmeye bağlı düzenleme ile de oluşabilir (UFRS-27 madde 21).

Bağlı ortaklıklar, bağlı ortaklık olma sıfatlarını kaybettikleri ve iştirak veya müşterekyönetime tabi teşebbüsler haline de gelmedikleri takdirde, bağlı ortaklık olma sıfatını


kaybettikleri tarih itibarıyla, “Finansal Araçlar” olarak muhasebeleştirilir. (25 Sayılı Tebliğmadde 336).

Ana ortaklık, aynı zamanda başka bir ana ortaklığın tamamen sahip olduğu veya kontrolaltında bulundurduğu bir bağlı ortaklık ise, azınlık payları sahiplerinden onay alma koşulu ilekonsolide finansal tabloları sunmak zorunda değildir. Bu durumda ana ortaklık, konsolidefinansal tabloları hazırlamama nedenleri ile birlikte, bağlı ortaklıkların kendi bireysel(konsolide öncesi) finansal tablolarından sorumlu olmalarının nedenlerini belirtir. Konsolidefinansal tabloları yayımlayan ana ortaklığın adı ile sicil kaydının bulunduğu yer de belirtilir(TMS-5 madde 7).

Bir ana şirket aşağıdaki durumlarda konsolide finansal tablo hazırlamayabilir (UFRS-27madde 10):

a) ana şirketin kendisinin bir başka ana şirketin tamamen yada kısmen bağlı şirketi olması vediğer şartlarda oy hakkı olmayan ortaklarda dahil olmak üzere diğer ortakların ana şirketinkonsolide finansal tablo hazırlamayacağından haberdar edilmesi ve buna itiraz etmemişolmaları;

b) ana şirketin borçlanma araçları yada hisse senetlerinin herhangi bir borsada işlemgörmüyor olması (yerel yada yabancı bir borsa yada yerel yada yabancı bir tezgah üstüpiyasa dahil);

c) ana şirketin bir borsada işlem görmek üzere herhangi bir menkul kıymet ihracı için birSermaye Piyasası yada diğer düzenleyici kuruluşlar nezdinde başvuruda bulunmamışolması; ve

d) ana şirketin ana şirketi yada onun ana şirketinin kamuya açıklanmak üzere UluslararasıFinansal Raporlama Standartları’na uygun konsolide finansal tablo hazırlaması.

4.3. Konsolidasyon Dışında Tutulma Şartları

UFRS-27’de konsolidasyon dışında tutulma şartlarına yer verilmemiştir.

Aşağıdaki durumlarda bir bağlı ortaklık konsolidasyon dışı tutulabilir (TMS-5 madde 11 ve21 Sayılı Tebliğ madde 6):

a) Yakın bir gelecekte (gelecek 12 ay içinde - 25 Sayılı Tebliğ madde 332) elden çıkarılmakamacıyla elde tutulan ve dolayısıyla kontrolü geçici bir süre ana şirkette olan bağlıortaklıklar,

b) Ağır ve uzun süreli kısıtlamalar altında olan ve bu durum nedeniyle ana şirkete fonaktarım gücü bulunmayan bağlı ortaklıklar.

Bunun yanında, gerek ilgili işletmenin toplam aktif, hasılat, bilanço dışı yükümlülükler vb.mali tablo büyüklükleri bakımından küçük olması gerekse faaliyet hacminin düşük olmasıgibi nedenlerle, konsolide mali tabloları önemli ölçüde etkilemeyen işletmeler dekonsolidasyon kapsamı dışında tutulabilir (21 sayılı Tebliğ madde 6, 25 sayılı Tebliğ madde


332, TMS-5 madde 20). Ancak, konsolidasyon kapsamı dışında tutulma şartlarını sağlayanbirden fazla işletmenin bulunması ve söz konusu işletmelerin konsolide mali tablolara olantoplam etkilerinin önemli olması halinde, bunlar toplu olarak değerlendirilir (25 sayılı Tebliğmadde 332).

Bu şekilde konsolidasyon kapsamı dışında tutulan bağlı ortaklıklar TMS-5’e göre TMS-7Yatırımların Muhasebeleştirilmesi standardında belirtilen esaslar dahilinde ele alınırken; 21ve 25 sayılı Tebliğ’e göre, finansal araçlar kabul edilerek makul değerleri ile değerlemeye tabitutulur ve makul değerlerindeki değişim dönemin gelir tablosu ile ilişkilendirilir.

4.4. Konsolide Mali Tabloların Düzenlenmesinde Genel Esaslar

Konsolide finansal tabloların hazırlanmasında ana şirket ve bağlı şirketlerin tüm varlık,yükümlülük özkaynak, gelir ve gider kalemleri satır satır toplanır (UFRS-27 madde 22, 21sayılı Tebliğ madde 7/b). Konsolide finansal tabloları düzenleyen ana ortaklık, bütün yabancıve yerli bağlı ortaklıklarını konsolide etmelidir. Yabancı bağlı ortaklıkların finansal tablolarıKur Değişmelerinin Etkilerine ilişkin standarda göre TL’ye çevrildikten sonra konsolidasyonkapsamına alınır. (TMS-5 madde 9).

Bağlı şirketlerin finansal tablo tarihi ve kapsadığı dönemin, ana şirketin finansal tablo tarihive kapsadığı dönemle aynı olması esastır. Ana şirket ve bağlı şirketin hesap dönemlerininbirbirinden farklı olması durumunda, uygulanmasının mümkün olmadığı durumlar hariçolmak üzere, bağlı şirket konsolidasyon amacıyla ana şirketin hesap dönemini esas alarakilave finansal tablolar hazırlar (UFRS-27 madde 26, TMS-5 madde 15, 21 sayılı Tebliğmadde 7/d, 25 sayılı Tebliğ madde 333/d).

Konsolide finansal tabloların hazırlanmasında kullanılan bağlı şirket finansal tablosunun anaşirketin finansal tablosundan farklı bir hesap dönemine ait olması durumunda bu süre zarfındagerçekleşen önemli işlem ve olaylar ilgili finansal tablolara yansıtılır. Her hal ve şartta anaşirket ile bağlı şirketin raporlama tarihleri arasındaki fark üç aydan fazla olamaz. Raporlamadönemlerinin uzunluğu ve raporlama tarihlerinin farklılığı dönemler itibariyle aynı olmalıdır(UFRS-27 madde 27, TMS-5 madde 15, 21 sayılı Tebliğ madde 7/d, 25 sayılı Tebliğ madde333/d).

Hesap dönemi farklı olan şirketlerin adları, hesap dönemi kapanış tarihi ve farklılık nedenidipnotlarda açıklanır. Ancak, özel finansal tabloların (ara finansal tablolar) hazırlanmasınınmümkün olmadığı durumlarda hesap dönemlerinin kapanış tarihleri arasındaki fark 3 aylıksüreyi aşmamak koşuluyla ortaklıkların finansal tabloları düzeltilerek konsolidasyona tabitutulur (TMS-5 madde 15, 21 sayılı Tebliğ madde 7/b, 25 sayılı Tebliğ madde 333/d).

Ana ortaklığın hesap döneminin konsolidasyon kapsamındaki diğer ortaklıkların hesapdönemlerine göre üç aydan daha fazla bir farklılık gösterdiği durumlarda, ana ortaklığın hesapdöneminin esas alınması gerekmekle birlikte, konsolidasyon kapsamındaki ortaklıklararasında yoğunlaşma olduğu durumlarda en fazla yoğunlaşma bulunan hesap dönemi esasalınır (21 sayılı Tebliğ madde 7/d).

Konsolidasyona tabi şirketlerin finansal tabloları benzer işlemler için benzer muhasebepolitikaları benimsenerek düzenlenir (UFRS-27 madde 28, TMS-5 madde 13, 21 sayılı Tebliğmadde 7/c, 25 sayılı Tebliğ madde 333/c, 25 sayılı Tebliğ madde 333/d).


Konsolide finansal tablolara dahil olan şirketlerin herhangi birinin finansal tablolarının farklımuhasebe politikaları kullanılarak hazırlanması durumunda, konsolide finansal tablolarınhazırlanması sırasında gerekli düzeltmeler ilgili şirketin finansal tablolarına yapılır (UFRS-27madde 29, TMS-5 madde 13, 21 sayılı Tebliğ madde 7/c, 25 sayılı Tebliğ madde 333/c).

Topluluğa dahil şirketlerin finansal tabloları farklı muhasebe politikaları benimsenerekdüzenlenmiş ise, muhasebe politikalarının neden olduğu farklılıklar muhasebenin önemlilikkavramı göz önüne alınarak konsolide finansal tabloların hazırlanması sırasında giderilir.Muhasebe politikalarının neden olduğu farklılıkların tam olarak hesaplanamamasıdurumunda, yapılabilecek düzeltme işlemleri belli varsayımlar ve tahminlere göre yapılır.Düzeltme yapılamayan farklılıklar ise, dipnotlarda belirtilir. Düzeltme işlemlerine temel olanvarsayımlar ve tahminler de dipnotlarda açıklanır (TMS-5 madde 14, 21 sayılı Tebliğ madde7/c, 25 sayılı Tebliğ madde 333/c).

4.5. UFRS-27 ve TMS-5’e Göre Konsolide Mali Tabloların Düzenlenmesine İlişkinİlke ve Esaslar

Konsolide finansal tabloların grupla ilgili finansal bilgileri tek bir ekonomik işletmeye aitmişgibi gösterebilmesi için daha sonra aşağıdaki işlemler uygulanır (UFRS-27 madde 22):

a) Ana şirketin her bir bağlı şirketteki iştirak tutarı ve bağlı şirketlerin özsermayelerindenana şirketin payına isabet eden tutar elimine edilir (Bu işlemden arta kalan şerefiye ileilgili hususlarla ilgili düzenlemeler UFRS-22’de bulunmaktadır.);

b) Konsolide edilen bağlı şirketlerin dönem kar/zararından azınlık paylarına isabet edentutarlar belirlenir; ve

c) Konsolide edilen bağlı şirketlerin net aktiflerinden azınlık paylarına isabet eden tutarlarana şirkete isabet eden tutardan ayrı olarak belirlenir. Net aktiflerden azınlık paylarınaisabet eden tutarlar:

(i) UFRS-22’ye uygun olarak işletme birleşmesinin gerçekleştiği tarihte mevcut olanazınlık payları ve

(ii) İşletme birleşmesinin gerçekleştiği tarihten sonra özkaynaklarda meydana gelendeğişikliklerden azınlık paylarına isabet eden tutarlardan oluşur.

Olası oy haklarının mevcut olduğu durumlarda, ana şirket ve azınlık paylarına isabet edentutarlar belirlenirken mevcut sahiplik durumu dikkate alınır, olası oy haklarının muhtemelkullanımı gibi durumlar bu hesaplamaya dahil edilmez (UFRS-27 madde 23).

Grup içi bakiyeler, işlemler, kar ve zararlar tamamen elimine edilir (UFRS-27 madde 24).

Grup içi bakiyeler, işlemler, karlar, zararlar ve temettüler tamamen elimine edilir. Grup içiişlemler nedeniyle oluşan ve stoklar ve maddi duran varlıklar gibi varlıkların maliyetine dahiledilen kar ve zararlar tamamen elimine edilir. Grup içi işlemlerden oluşan zararlar, ilgilivarlıklarda bir değer düşüklüğünün oluştuğunun göstergesi olarak değerlendirilebilir. Grup içiişlemler sırasında oluşan kar ve zararların elimine edilmesi sırasında ortaya çıkan geçici


zamanlama farklılıkları UFRS-12 “Gelir Vergileri”ne uygun olarak değerlendirilir (UFRS-27madde 25).

Bir bağlı şirketin gelir ve giderleri UFRS-22’de tanımlanan satın alımın gerçekleştiği tarihtenitibaren konsolide finansal tablolara dahil edilir. Bir bağlı şirketin gelir ve giderleri anaşirketin bağlı şirket üzerindeki kontrol gücünü kaybettiği tarihe kadar konsolide finansaltablolara dahil edilir. Bağlı şirketin elden çıkarılması durumunda, elde edilen gelir ile bağlışirketin konsolide finansal tablolarda izlenen tutarı arasındaki fark (ile varsa UFRS-21 “KurDeğişiminin Etkileri”’ne uygun olarak doğrudan özsermaye ile ilişkilendirilen döviz kurudönüştürme farkları-UFRS) bağlı şirket elden çıkarıldığında gelir tablosuna kazanç veyakayıp olarak yansıtılır (UFRS-27 madde 30, TMS-5 madde 16).

Finansal tabloların iki dönem itibariyle karşılaştırılabilirliğini sağlamak için bu işlemlereilişkin gerekli ek bilgiler konsolide finansal tablo dipnotlarında açıklanır (TMS-5 madde 16).

UFRS-27 madde 31’e göre; bağlı şirket, bağlı şirket olma sıfatını kaybettiği ve UFRS-28’detanımlanan iştirak veya UFRS-31’de tanımlanan birlikte kontrol edilen işletme haline degelmediği takdirde, bağlı şirket olma sıfatını kaybettiği tarih itibariyle, UFRS-39’a uygunolarak muhasebeleştirilir. TMS-5 madde 17’e göre ise; bir işletmeye yapılan yatırım buişletme bağlı ortaklık ve TMS-6 “İştiraklerdeki Yatırımların Muhasebeleştirilmesi”standardında tanımlandığı şekilde iştirak olma niteliğini kaybettiği tarihten itibaren TMS-7“Yatırımların Muhasebeleştirilmesi” standardına göre muhasebeleştirilir.

Bağlı şirket sıfatının kaybedildiği tarih itibariyle ilgili işletmenin kayıtlı değeri, UFRS-39’auygun olarak finansal varlık olarak ilk defa değerlenmesi ile ilgili hükümler çerçevesindemaliyet olarak kabul edilir (UFRS-27 madde 32).

Azınlık payları konsolide bilançoda ana şirketin özsermayesinden ayrı olarak özsermayeiçerisinde gösterilir. Grubun kar yada zararından azınlık paylarına isabet eden tutar ayrıcagösterilir (UFRS-27 madde 33).

Kar yada zarar ana şirket ve azınlık paylarına dağıtılır. Ana şirket ve azınlık paylarının herikisi de özkaynak olarak değerlendirildiği için azınlık paylarına isabet eden tutar gelir yadagider değildir (UFRS-27 madde 34).

Bir bağlı şirketle ilgili olarak azınlık paylarına isabet eden zararın tutarı, bağlı şirkettekiazınlık pay tutarını aşabilir. Bu durumda, azınlık pay sahiplerinin zararı karşılamaya yönelikherhangi bir bağlayıcı yükümlülüğün olması ve zararı karşılamak için gerekli ilave yatırımlarıyapabilme gücünün yeterli olmaması halinde, söz konusu fazla kısım ana şirketin bağlışirketteki payından mahsup edilir. Konsolidasyona tabi şirketin daha sonra kara geçmesihalinde, daha önce mahsup edilen tutarlara ulaşılıncaya kadar tüm karlar ana şirketin payınailave edilir (UFRS-27 madde 35, TMS-5 madde 18).

Bir bağlı şirketin azınlık paylarına ait ve özkaynak olarak sınıflanan imtiyazlı hisse senediolması durumunda, ana şirket kendi payına isabet eden kar yada zararı hesap ederken,açıklansın yada açıklanmasın bu imtiyazlı hisselerin payına düşen temettülerin etkilerinidikkate alır (UFRS-27 madde 36, TMS-5 madde 19).


4.6. Konsolide Bilançonun Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar

4.6.1. TMS-5 Göre Konsolide Bilançonun Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar

Topluluk şirketlerinin bilanço kalemleri ayrı ayrı toplanır (TMS-5 madde 21).

Konsolidasyona alınan ortaklıkların sermayesindeki hisse veya payların defter değeri,konsolidasyona alınan ortaklığın öz sermayesine isabet eden tutar ile mahsup edilir (TMS-5madde 22).

a) Mahsup işlemi, bu ortaklık ilk defa konsolidasyona alındığı andaki defter değerine göreyapılır.

b) Mahsup işlemi, konsolide edilecek ortaklıkların hisselerinin iktisap edildiği anda tespitedilebilen aktif ve pasif değerlerine göre veya hisseler farklı zamanlarda iktisapedildiğinde, bu ortaklığın bağlı ortaklık olduğu tarihte yapılır.

c) Konsolidasyondan kaynaklanan olumlu fark aktifte şerefiye olarak ve olumsuz fark(negatif şerefiye) ise pasifte uzun vadeli yabancı kaynaklarda gelecek yıllara ait gelirlergrubunda gösterilir. Bu farklar 5 yıl içinde itfa edilir.

Konsolide bilançonun ödenmiş/çıkarılmış sermayesi, ilke olarak, ana ortaklığınödenmiş/çıkarılmış sermayesine eşit olmalıdır. Konsolide bilançoda bağlı ortaklıkların vekontrolü ana ortaklıkta olan iştirak ve bağlı menkul kıymetlerin ödenmiş/çıkarılmış sermayesiyer almaz. Ancak, bağlı ortaklıkların veya kontrolü ana ortaklıkta olan iştiraklerin ve bağlımenkul kıymetlerin ana ortaklıkta pay sahibi olmaları durumunda, konsolide bilançonunödenmiş/çıkarılmış sermayesi ana ortaklığın ödenmiş/çıkarılmış sermayesinden daha azolabilir (TMS-5 madde 22).

Topluluğa dahil ortaklıkların birbirlerine sermaye taahhütlerinden kaynaklanan borçlarınbulunması halinde bu borçlar, ilgili oldukları ödenmemiş sermaye ve varsa hisse senedi ihraçprimi alacaklarından indirilerek tasfiye edilir (TMS-5 madde 22).

Topluluk şirketlerinin finansal tablolarında gösterilen "bağlı ortaklıklar sermaye payları değerdüşüş karşılıkları", "iştirakler sermaye payları değer düşüş karşılıkları" ve "bağlı menkulkıymetler değer düşüş karşılıkları" ile ilgili gider hesapları konsolide finansal tablolardadüzeltme yapmak suretiyle kapatılır (TMS-5 madde 22).

Yapılan toplama işleminden, topluluğa dahil ortaklıkların birbirlerinden olan alacak veborçları karşılıklı olarak indirilir. Ortaklıklar, birbirlerinin borçlanmayı temsil eden menkulkıymetlerine veya kıymetli evrakına sahiplerse, söz konusu menkul kıymetler ve kıymetlievrak da indirime tabi tutulur (TMS-5 madde 23).

Topluluğa dahil ortaklıkların birbirlerinden satın almış oldukları dönen ve duran varlıklar, ilkeolarak, bu varlıkların topluluğa olan ilk maliyetleri üzerinden gösterilmelidir. Bu nedenle,gerekli düzeltmeler hesap edilerek konsolide bilançoya yansıtılmalıdır (TMS-5 madde 24).

Topluluğa dahil ortaklıkların stoklarına ilişkin topluluk içi mal alım ve satımından doğan kar,konsolide finansal tablolarda "brüt satışlar", "satışların maliyeti" ve "stok" hesaplarındanoranı dahilinde indirime tabi tutulurlar. Stoklara ilişkin topluluk içi mal alım satımından


doğan zarar ise, konsolide finansal tablolarda "brüt satışlar", "satışların maliyeti" ve "stok"hesaplarına oranına uygun olarak eklenir (TMS-5 madde 24).

İlk madde ve malzeme, yarı mamul, mamul, ticari mallar ve diğer stokların satış işlemisonunda stoklarda kalan tutarın ve/veya kar/zararın saptanmasının olanaksız olduğudurumlarda bu hesaplama belli varsayımlar altında yapılır ve kullanılan varsayımlardipnotlarda açıklanır (TMS-5 madde 24).

Topluluk içinde alım ve satıma konu olan amortismana tabi duran varlıklarla ilgili topluluk içiişlemler nedeniyle oluşmuş gelir ve gider kalemleri arındırılır. Bu kalemin konsolide finansaltablolara yansıtılması için şu işlemler yapılır: Satış kar ve zararının yanı sıra satış nedeniyledoğan yeni koşullarda yapılan hesaplamalarla satış öncesi koşulların devamı niteliğindekihesaplamalar arasındaki amortisman farkları ile yeniden değerleme yapılması halinde,yeniden değerleme değer artış farkları ilgili hesaplarla karşılıklı olarak mahsup edilerekkonsolide finansal tablolarda düzeltme işlemi tamamlanır (TMS-5 madde 24).

Topluluk içindeki amortismana tabi duran varlık satış kar veya zararının, amortismana tabiduran varlık satış kar veya zararı elimine edilmeden önceki konsolide net kar ve zararın%5’ini aşmaması durumunda, yukarıda belirtilen mahsup işlemleri yapılmayabilir (TMS-5madde 24).

Konsolide bilançonun ve konsolide gelir tablosunun düzenlenmesine ilişkin ilke ve esaslarbölümlerinde belirtilen hususların düzeltme olarak konsolide finansal tablolarayansıtılmasından sonra, topluluğa dahil bağlı ortaklıkların özkaynakları içindeki topluluk dışıpaylara ait özkaynak kalemleri konsolide bilançonun ilgili özkaynak kalemlerinden mahsupedilerek saptanan "azınlık payları" konsolide bilançoda özkaynaklar grubunu izleyen ayrı birkalem olarak yer alır (TMS-5 madde 24).

4.6.2. 21 Sayılı Tebliğ’e Göre Konsolide Bilançonun Düzenlenmesine İlişkin İlke veEsaslar

Konsolide bilançonun düzenlenmesinde aşağıdaki esaslara uyulması zorunludur (madde 8).

a) Konsolidasyon kapsamındaki ortaklığın bağlı ortaklık haline geldiği tarih itibarıyla ve dahasonraki pay alımlarında bir defaya mahsus olmak üzere, ana ortaklığın bağlı ortaklığınsermayesinde sahip olduğu payların elde etme maliyeti, bu payların bağlı ortaklığın makuldeğere göre değerlenmiş bilançosundaki özsermayesinde temsil ettiği değerden mahsup edilir.Kayıtlı değer lehine oluşan fark, pozitif şerefiye olarak konsolide bilançonun aktifinde ayrı birkalemde gösterilir ve şerefiyenin izafe edildiği ekonomik birimin faydalı ömrünü geçmemeküzere en fazla 20 yıl içinde itfa edilir; kayıtlı değer aleyhine oluşan fark ise negatif şerefiyeolarak bilançonun aktifinde negatif olarak ayrı bir kalemde gösterilir ve en fazla 20 yıl içindeitfa edilir. Ancak, bu tutarlar ilgili bağlı ortaklığın dönem zararından mahsup edilebilir. Buşekilde her bir bağlı ortaklık için hesaplanacak pozitif şerefiyeler aktifte “maddi olmayanduran varlıklar” hesap grubu altında ‘bağlı ortaklıklar şerefiyesi’ olarak, negatif şerefiye iseaynı hesap grubu içerisinde negatif bir kalem olarak “bağlı ortaklıklar negatif şerefiyesi”olarak konsolide bilançoya yansıtılır. Önceki dönemlerde elde edilen bağlı ortaklıklar içingerekli şerefiye ve itfa payı hesaplamaları yapılarak sonuçlar geçmiş yıllar kar veya zararıile ilişkilendirilir.


b) Ana ortaklık ile bağlı ortaklıkların ödenmiş sermayesi ve satın alma tarihindeki özsermayeleridışındaki bilanço kalemleri toplanır.

c) Yapılan toplama işleminde, konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların birbirlerinden olanalacak ve borçları karşılıklı indirilir. Ortaklıklar, birbirlerinin borçlanmayı temsil eden menkulkıymetlerine veya kıymetli evrakına sahiplerse, söz konusu menkul kıymetler ve kıymetlievrak da indirime tabi tutulur.

d) Konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların birbirlerinden satın almış oldukları dönen veduran varlıklar, ilke olarak, bu varlıkların konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıklara olan eldeetme maliyetleri üzerinden gösterilmesini sağlayacak düzeltmeler yapılmak suretiyle bulunantutarları üzerinden konsolide bilançoda yer alır.

Stokların konsolide bilançoda gösterilmesinde 9 uncu Maddenin (b) bendi hükmü gözönünde tutulur.

İlk Madde ve malzeme, yarı mamul, ara mamul, mamul ve emtianın satış işlemi sonundastoklarda kalan tutarın ve/veya kâr-zararın tespitinin imkansız olduğu durumlarda buhesaplama belli varsayımlar altında yapılır ve kullanılan varsayımlar dipnotlarda açıklanır.

Konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların kendi aralarında alım-satıma konu olanamortismana tabi iktisadi kıymetlerin, konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıklar arasındakiişlem nedeniyle oluşmuş gelir ve gider kalemlerinden arındırılarak konsolide malitablolara yansıtılmasını sağlamak üzere, satış kâr-zararının yanı sıra, satış nedeniyle doğanyeni şartlarda yapılan hesaplamalarla satış öncesi şartların devamı niteliğindekihesaplamalar arasındaki amortisman farkları ile yeniden değerleme yapılması halindeyeniden değerleme değer artış fonu farkları da ilgili hesaplarla karşılıklı mahsup edilir.

Konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıklar arasındaki amortismana tabi sabit kıymet satışkâr-zararının, amortismana tabi sabit kıymet satış kâr-zararı elimine edilmeden öncekikonsolide net kâr-zararın %5’ini aşmaması halinde, dördüncü paragrafta belirtilen mahsupişlemleri yapılmayabilir. Bu durumda konu hakkında dipnotlarda açıklama yapılır.

e) Konsolide bilançonun ödenmiş/çıkarılmış sermayesi ilke olarak ana ortaklığınödenmiş/çıkarılmış sermayesidir; konsolide bilançoda bağlı ortaklıkların ödenmiş/çıkarılmışsermayesi yer almaz. Ancak, bağlı ortaklıkların ana ortaklıkta pay sahibi olmaları durumunda,konsolide bilançonun ödenmiş/çıkarılmış sermayesi, (a) bendi uyarınca yapılan işlemnedeniyle, ana ortaklığın ödenmiş/çıkarılmış sermayesinden daha az olabilir.

Konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların birbirlerine sermaye taahhütle-rindenkaynaklanan borçlarının bulunması halinde bu borçlar, ilgili oldukları ödenmemişsermaye ve varsa emisyon primi alacaklarından indirilerek tasfiye edilir.

f) Konsolidasyon kapsamındaki bağlı ortaklıkların ödenmiş/çıkarılmış sermaye dahil bütün özsermaye hesap grubu kalemlerinden, ana ortaklık ve bağlı ortaklıklar dışı paylara isabet edentutarlar indirilir ve konsolide bilançonun özsermaye hesap grubundan önce, “Ana OrtaklıkDışı Özsermaye” hesap grubu adıyla gösterilir.

g) Bir bağlı ortaklıkla ilgili olarak ana ortaklık dışı paya isabet eden zararın tutarı, bağlıortaklıktaki ana ortaklık dışı pay tutarını aşabilir. Bu durumda, ana ortaklık dışı pay


sahiplerinin zararı karşılamaya zorunlu ve mali açıdan yeterli olmaması durumunda fazla olankısım ana ortaklığın payından mahsup edilir. Konsolidasyona tabi ortaklığın daha sonra karageçmesi halinde, daha önce mahsup edilen tutarlara ulaşılıncaya kadar tüm karlar anaortaklığın payına ilave edilir.

h) Konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların faaliyet konularının birbirinden çok farklı olmasıhalinde, konsolide bilançonun hesap grupları faaliyet konuları itibarıyla sınıflandırılabilir veyakonu dipnotlarda açıklanabilir.

4.6.3. 25 Sayılı Tebliğ’e Göre Konsolide Bilançonun Düzenlenmesine İlişkin İlkeve Esaslar

Konsolide bilançonun düzenlenmesinde aşağıdaki esaslara uyulması zorunludur (madde 334).

a) Ana ortaklık ile bağlı ortaklıkların tüm bilanço kalemleri toplanır.

b) Konsolidasyon kapsamındaki ortaklığın bağlı ortaklık veya müşterek yönetime tabi teşebbüshaline geldiği tarih itibarıyla ve daha sonraki pay alımlarında bir defaya mahsus olmak üzere,ana ortaklığın bağlı ortaklığın veya müşterek yönetime tabi teşebbüsün sermayesinde sahipolduğu payların elde etme maliyeti, bu payların alım tarihi itibariyle bağlı ortaklığın veyamüşterek yönetime tabi teşebbüsün makul değere göre değerlenmiş bilançosundaki özsermayesinde temsil ettiği değerden mahsup edilir. Şerefiyenin muhasebeleştirilmesinde buTebliğin “İşletme Birleşmeleri” başlıklı Kısmında düzenlenen ilgili hükümlere uyulur. Öncekidönemlerde elde edilen bağlı ortaklıklar ve müşterek yönetime tabi teşebbüsler için gereklişerefiye ve itfa payı hesaplamaları yapılarak sonuçlar birikmiş kar/zarar ile ilişkilendirilir.

c) Bağlı ortaklığın ana ortaklığın bilançosundaki kayıtlı değeri ile, ana ortaklığın bağlıortaklıkların öz sermayesindeki payı karşılıklı olarak birbirinden indirilir.

d) Yapılan toplama işleminde, tam konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların birbirlerindenolan alacak ve borçları karşılıklı indirilir. Ortaklıklar, birbirlerinin borçlanmayı temsileden menkul kıymetlerine veya kıymetli evrakına sahiplerse, söz konusu menkulkıymetler ve kıymetli evrak da indirime tabi tutulur.

e) Tam konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların birbirlerinden satın almış oldukları carive cari olmayan varlıklar, bu varlıkların tam konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıklaraolan elde etme maliyetleri üzerinden gösterilmesini sağlayacak düzeltmeler yapılmaksuretiyle bulunan tutarları üzerinden konsolide bilançoda yer alır.

f) Grup içinde satışa konu olan stoklar bu Kısımdaki düzeltmeler yapıldıktan sonrakonsolide bilançoda izlenir. İlk Madde ve malzeme, yarı mamul, ara mamul, mamul veemtianın satış işlemi sonunda stoklarda kalan tutarın ve/veya kâr-zararın tespitininimkansız olduğu durumlarda bu hesaplama uygun varsayımlar kullanılarak yapılır vekullanılan varsayımlar dipnotlarda açıklanır.

g) Tam konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların kendi aralarında alım-satıma konu olanamortismana tabi iktisadi kıymetlerin, tam konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıklararasındaki işlem nedeniyle oluşmuş gelir ve gider kalemlerinden arındırılarak konsolidemali tablolara yansıtılmasını sağlamak üzere, satış kâr-zararının yanı sıra, satış nedeniyle


doğan yeni şartlarda yapılan hesaplamalarla satış öncesi şartların devamı niteliğindekihesaplamalar arasındaki amortisman farkları ile bu Tebliğde müsaade edilmesi şartıylayeniden değerleme yapılması halinde yeniden değerleme değer artış fonu farkları da ilgilihesaplarla karşılıklı mahsup edilir.

h) Grup içi bakiyeler, işlemler, kar ve zararlar tamamen elimine edilir. Grup içi işlemlernedeniyle oluşan ve stoklar ve cari olmayan varlıklar gibi varlıkların maliyetine alınan karve zararlar tamamen elimine edilir. Grup içi işlemlerden oluşan zararlar, ilgili varlıklardabir değer düşüklüğünün oluştuğunun göstergesi olarak değerlendirilir.

i) Konsolide bilançonun ödenmiş/çıkarılmış sermayesi ilke olarak ana ortaklığın ödenmiş/çıkarılmış sermayesidir; konsolide bilançoda bağlı ortaklıkların ödenmiş/çıkarılmışsermayesi yer almaz. Ancak, bağlı ortaklıkların ana ortaklıkta pay sahibi olmalarıdurumunda, konsolide bilançonun ödenmiş/çıkarılmış sermayesi, ana ortaklığınödenmiş/çıkarılmış sermayesinden daha az olabilir.

j) Tam konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların birbirlerine sermaye taahhütlerindenkaynaklanan borçlarının bulunması halinde bu borçlar, ilgili oldukları ödenmemişsermaye ve varsa emisyon primi alacaklarından indirilerek tasfiye edilir.

k) Konsolidasyon kapsamındaki bağlı ortaklıkların ödenmiş/çıkarılmış sermaye dahil bütünöz sermaye hesap grubu kalemlerinden, ana ortaklık ve bağlı ortaklıklar dışı paylara isabeteden tutarlar indirilir ve konsolide bilançoda öz sermaye hesap grubundan önce “AnaOrtaklık Dışı Öz sermaye” hesap grubu adıyla gösterilir.

l) Bir bağlı ortaklıkla ilgili olarak ana ortaklık dışı paya isabet eden zararın tutarı, bağlıortaklıktaki ana ortaklık dışı pay tutarını aşabilir. Bu durumda, ana ortaklık dışı paysahiplerinin zararı karşılamaya yönelik herhangi bir bağlayıcı yükümlülüğün olması vezararı karşılamak için gerekli ilave yatırımları yapabilme gücünün yeterli olmamasıhalinde, söz konusu fazla kısım ana ortaklığın bağlı ortaklıktaki payından mahsup edilir.Konsolidasyona tabi ortaklığın daha sonra kara geçmesi halinde, daha önce mahsup edilentutarlara ulaşılıncaya kadar tüm karlar ana ortaklığın payına ilave edilir.

4.7. Konsolide Gelir Tablosunun Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar

4.7.1. TMS-5 Göre Konsolide Gelir Tablosunun Düzenlenmesine İlişkin İlke veEsaslar

Topluluk şirketlerinin gelir tablosu kalemleri ayrı ayrı toplanır (TMS-5 madde 26).

Yapılan toplama işleminden topluluğa ait ortaklıkların birbirlerine yapmış oldukları mal vehizmet satışları, "brüt satışlar" ve "satışların maliyeti" hesaplarından indirilir (TMS-5 madde27).

Topluluğa dahil ortaklıkların stoklarına ilişkin topluluk içi mal alım satımından doğan kar,konsolide finansal tablolarda stoklardan düşülerek satışların maliyetine eklenir, zarar isestoklara eklenerek satışların maliyetinden düşülür (TMS-5 madde 27).


Topluluğa dahil ortaklıkların birbiriyle olan işlemleri nedeniyle oluşmuş gelir ve giderkalemleri (fazla ya da eksik ayrılan amortismanlar, faiz, temettü vb.) ilgili hesaplarla karşılıklımahsup edilir (TMS-5 madde 28).

Konsolide edilen tüm ortaklıklara ilişkin dönem karı vergi ve diğer yasal yükümlülükkarşılıklarının toplamı konsolide finansal tablolardaki aynı başlıklı kalemlerin tutarınıoluşturur (TMS-5 madde 29).

Topluluğa dahil bağlı ortaklıkların dönem net kar veya zararlarından topluluk dışı paylaraisabet eden kısım, net konsolide gelir tablosunda "Azınlık Payları Kar/Zarar" hesap grubuadıyla indirim olarak gösterilir (TMS-5 madde 30).

4.7.2. 21 Sayılı Tebliğ’e Göre Konsolide Gelir Tablosunun Düzenlenmesine İlişkinİlke ve Esaslar

Konsolide gelir tablosunun düzenlenmesinde aşağıdaki esaslara uyulması zorunludur (madde9).

a) Ana ortaklık ile bağlı ortaklıkların gelir tablosu kalemleri ayrı ayrı toplanır. Hesap dönemiiçinde elde edilen bağlı ortaklıklar için gelir tablosu kalemlerinin toplanmasında bağlıortaklığın elde edildiği tarihten sonra gerçekleşenler dikkate alınır.

b) Yapılan toplama işleminde konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların birbirinden yapmışoldukları mal ve hizmet satışları, toplam satış tutarından ve satılan mal maliyetindenindirilir. Konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların stoklarına ilişkin bu ortaklıklararasındaki mal alım-satımından doğan kâr, konsolide mali tablolarda stoklardan düşülereksatılan malın maliyetine eklenir; zarar ise stoklara eklenerek satılan malın maliyetindendüşülür.

c) Konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların birbirleriyle olan işlemleri nedeniyle oluşmuşgelir ve gider kalemleri ilgili hesaplarla karşılıklı mahsup edilir.

d) Konsolidasyona tabi ortaklıklar arasında amortismana tabi iktisadi kıymet alım satımınailişkin kâr-zarar ve amortisman farklarının mahsubunda 8 inci Maddenin (d) bendi hükmügöz önünde tutulur.

e) Konsolidasyon kapsamındaki bağlı ortaklıkların net dönem kâr veya zararlarındankonsolidasyon yöntemine tabi ortaklıklar dışındaki paylara isabet eden kısım, netkonsolide kâr-zarardan önce “Ana Ortaklık Dışı Kâr-Zarar” hesap grubu adıyla indirimveya artırım olarak gösterilir.

f) Gelir tablosuna, bağlı ortaklığın elde edilme ve elden çıkarılma tarihleri arasında geçensüredeki işlemleri dahil edilir. Bağlı ortaklığın elden çıkarılması durumunda, elde edilengelir ile bağlı ortaklığın aktiflerde izlenen tutarından borçlarının çıkarılması sonucubulunan tutar arasındaki fark gelir tablosu ile ilişkilendirilir.

g) Konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların faaliyet konularının birbirinden çok farklıolması halinde konsolide gelir tablosu kalemleri 8 inci Maddenin (h) bendinde belirtilenşekilde işleme tabi tutulabilir.


4.7.3. 25 Sayılı Tebliğ’e Göre Konsolide Gelir Tablosunun Düzenlenmesine İlişkinİlke ve Esaslar

Konsolide gelir tablosunun düzenlenmesinde aşağıdaki esaslara uyulması zorunludur (madde335).

a) Ana ortaklık ile bağlı ortaklıkların gelir tablosu kalemleri ayrı ayrı toplanır. Hesap dönemiiçinde elde edilen bağlı ortaklıklar için gelir tablosu kalemlerinin toplanmasında bağlıortaklığın elde edildiği tarih esas alınır.

b) Yapılan toplama işleminde tam konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların birbirindenyapmış oldukları mal ve hizmet satışları, toplam satış tutarından ve satılan malmaliyetinden indirilir. Tam konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların stoklarına ilişkinbu ortaklıklar arasındaki mal alım-satımından doğan kâr, konsolide mali tablolardastoklardan düşülerek satılan malın maliyetine eklenir; zarar ise stoklara eklenerek satılanmalın maliyetinden düşülür.

c) Tam konsolidasyon yöntemine tabi ortaklıkların birbirleriyle olan işlemleri nedeniyleoluşmuş gelir ve gider kalemleri ilgili hesaplarla karşılıklı mahsup edilir.

d) Konsolidasyona tabi ortaklıklar arasında amortismana tabi iktisadi kıymet alım satımınailişkin kâr-zarar ve amortisman farklarının hesaplanmasında, bu Kısımdaki hükümlerçerçevesinde ilgili varlığın grubun şirketlerine olan maliyeti esas alınır.

e) Konsolidasyon kapsamındaki bağlı ortaklıkların net dönem kâr veya zararlarından tamkonsolidasyon yöntemine tabi ortaklıklar dışındaki paylara isabet eden kısım, netkonsolide kâr-zarardan önce “Ana Ortaklık Dışı Kâr-Zarar” hesap grubu adıyla indirimveya artırım olarak gösterilir.

f) Elden çıkarılan bağlı ortaklığın gelir ve giderleri, ana ortaklığın bağlı ortaklık üzerindekikontrol gücünü kaybettiği tarih olan elde çıkarılma tarihine kadar konsolide mali tablolaradahil edilir. Bağlı ortaklığın elden çıkarılması durumunda, elde edilen gelir ile bağlıortaklığın konsolide mali tablolarda izlenen tutarı arasındaki fark ile varsa bu Tebliğin“Kur Değişiminin Etkileri” Kısmındaki hükümler çerçevesinde doğrudan öz sermaye ileilişkilendirilen döviz kuru dönüştürme farkları gelir tablosuna kazanç veya kayıp olarakyansıtılır

4.8. Raporlanacak Bilgiler

4.8.1. UFRS-27 Göre Raporlanacak Bilgiler

UFRS-27 madde 40’a göre, konsolide finansal tabloların dipnotlarında aşağıdaki açıklamalarayer verilir:

a) Doğrudan veya bağlı şirketler vasıtasıyla dolaylı olarak oy hakkının %50’sine sahipolunmamakla beraber, konsolidasyona dahil edilen işletmeler ile konsolide finansal tablodüzenleyen işletme arasındaki ilişkinin esası,


b) Doğrudan veya bağlı şirketler vasıtasıyla dolaylı olarak oy hakkının %50’sine sahipolunmakla beraber, kontrolün olmadığı varsayılarak konsolidasyona dahil edilmeyenişletmelerin konsolidasyona dahil edilmeme nedenleri,

c) Konsolide finansal tabloların hazırlanmasında kullanılan bağlı şirket finansal tablolarınbilanço tarihi ile söz konusu bağlı şirket finansal tablolarının bilanço tarihi ile dönemininkonsolide finansal tablo hazırlayan işletmenin bilanço tarihinden veya döneminden farklıolması durumunda bunun nedeni,

d) Borçların geri ödenmesi veya nakit temettü dağıtılması şeklinde, bağlı şirketin ana şirketefon aktarması ile ilgili olarak bir kısıtlama varsa, bu kısıtlamanın esası ve boyutu.

4.8.2. TMS-5 Göre Raporlanacak Bilgiler

TMS-5 madde 31’e göre, konsolide finansal tabloların dipnotlarında aşağıdaki açıklamalarayer verilir:

a) Topluluğa dahil bağlı ortaklıkların ünvanı, ikamet yeri, sermayesi ve bu sermaye içinde anaortaklık ile diğer bağlı ortaklıkların sahip olduğu paylar,

b) Topluluğa dahil ortaklıkların yapısında bir önceki döneme göre oluşan değişiklik,

c) Topluluk kapsamına girmeyen bağlı ortaklıklarda ana ortaklığın sahip olduğu paylar ve bupayların varsa borsa değeri, yoksa net defter değerine göre hesaplanmış değerlerini gösterenbilgiler ve konsolide edilmemesinin nedenleri,

d) İflas veya tasfiye halinde olan veya kanuni merkezleri yurt dışında bulunan konsolidefinansal tablo kapsamındaki ortaklıklar ve bunlara ilişkin bilgiler,

e) Konsolide finansal tablo uygulamasında yıllar arasında farklı muhasebe politikalarıuygulanmışsa nedenleri ve parasal etkileri,

f) Konsolidasyonda kullanılan varsayım, teknik ve yöntemlere ilişkin açıklama,

g) Ana ortaklık ile bağlı ortaklıkların konsolide finansal tablo düzenleme tarihinden sonraortaya çıkan ve açıklamayı gerektiren hususlara ilişkin bilgi,

h) Oylama gücünün yarısından daha fazlasına dolaylı veya dolaysız olarak sahip bulunmadığıbağlı ortaklıklar ile ana ortaklık arasındaki ilişkinin mahiyeti,

ı) Oylama gücünün yarısından fazlasına, bağlı ortaklıklar aracılığıyla dolaysız veya dolaylıolarak sahip bulunulan fakat kontrolün yokluğu nedeniyle de bir bağlı ortaklık olmayanişletmenin adı,

i) Yabancı bağlı ortaklıkların finansal tablolarının TL’ye çevrilmesinde esas alınan yöntemler,

j) Bağlı ortaklıkların elde edilmesi ve satılmasının, rapor verme döneminde finansal duruma,rapor dönemine ait sonuçlara ve ayrıca bir önceki döneme ait tutarlara etkisi,


k) Topluluğun istihdam ettiği personel sayısı,

l) Konsolide finansal tabloları önemli ölçüde etkileyen ya da bunların açık, yorumlanabilir veanlaşılabilir olması bakımından açıklanması gerekli olan diğer bilgiler.

4.8.3. 21 Sayılı Tebliğ’e Göre Raporlanacak Bilgiler

21 Sayılı Tebliğ’in 5. maddesinde ayrıca, konsolide mali tablo düzenleme, ilan ve bildirimesasları belirlenmiştir.

Ana ortaklıklar, ara ve yıllık dönemler itibarıyla, konsolide mali tablo düzenlemek ve butabloları bu Tebliğde ve Kurulun muhasebe standartları ile ilgili diğer düzenlemelerindebelirlenen esaslar çerçevesinde ilan etmek ve Kurula ve yayımlanmak üzere ilgili borsayabildirmek zorundadırlar. Konsolide mali tablolara ilişkin ilanlar ve bildirimler, ara ve yıllıkmali tablolar için Kurulun muhasebe standartlarına ilişkin diğer tebliğlerinde öngörülen ilânve bildirim yükümlülüklerinin son gününden itibaren altı hafta içinde yapılır. Konsolide malitablo ve raporlarını ilan edecek ortaklıklar, konsolide olmayan mali tablolarını ilanetmeyebilirler. Ancak bu tablolar Kurula ve Borsaya bildirilir.

Menkul kıymetleri halka arz olunan veya arz olunmuş sayılan anonim ortaklıklarca herhangibir yolla halka yapılacak duyurularda, bu Tebliğe uygun olarak hazırlanmamış konsolide malitablolar veya bu tablolarda yer alan veriler kullanılamaz.

Halka yapılacak duyuru ve açıklamalarda, bu Tebliğe uygun olarak hazırlanmamış konsolidemali tabloların veya bu tablolarda yer alan verilerin kullanılması, halka yapılan yazılıaçıklama ve ilanlarda menkul kıymetlerin değerini etkileyecek önemli hususlara ilişkingerçeğe aykırı veya noksan bilgi verilmesi sayılır.

Konsolide yıllık mali tablolar bir önceki dönem yıllık konsolide mali tabloları ile ve konsolideara mali tablolar bir önceki yılın aynı ara dönemi konsolide mali tabloları ile karşılaştırmalıolarak düzenlenir.

Kurul’un muhasebe standartları ile ilgili diğer düzenlemelerinde öngörülenlere ilave olarak,konsolide mali tabloların dipnotlarında aşağıdaki açıklamalara yer verilir (madde 17):

a) Konsolide mali tablolara dahil edilen bağlı ortaklıklar, müşterek yönetime tabi ortaklıklarve iştiraklerin ünvanı, sermayesi ve sermayeleri içinde ana ortaklık ile diğer bağlıortaklıkların sahip oldukları paylar,

b) Ana ortaklığın, bağlı ortaklıkları, müşterek yönetime tabi ortaklıkları, iştirakleri veyabunların veya kendi ortakları veya yöneticileri vasıtasıyla yönetiminde %20’den fazla oyhakkına, yöneticilerini seçme hakkına veya yönetimine sahip olmakla birliktesermayesinde pay sahibi olunmaması nedeniyle konsolide mali tablolara dahil edilemeyenbağlı ortaklıklar, müşterek yönetime tabi ortaklıklar ve iştiraklerle yapılan işlemlerinkonsolide mali tablo kalemleri üzerindeki etkilerine ilişkin ayrıntılı açıklamalar,

c) Konsolide mali tablolara dahil edilen ortaklıkların kompozisyonunda bir önceki dönemegöre oluşan değişiklik,


d) Konsolide mali tabloların kapsamına girmeyen iştiraklerde ana ortaklığın sahip olduğuhisseler ve bu hisselerin muhasebeleştirilmelerine ilişkin bilgiler,

e) Konsolidasyona dahil edilmeyen ve ana ortaklık ve bağlı ortaklık ile sermaye, yönetim vedenetim bakımından ilişkili bulunan ortaklıkların dahil edilmeme nedenleri,

f) İflas veya tasfiye halinde olan veya kanuni merkezleri yurt dışında bulunan konsolide malitablo kapsamındaki bağlı ortaklıklar, müşterek yönetime tabi ortaklıklar ve iştirakler ilebunlara ilişkin bilgiler,

g) Konsolide mali tablo uygulamasında yıllar arasında farklı muhasebe politikalarıuygulanmışsa nedenleri ve parasal etkileri,

h) Konsolide mali tablolara dahil edilen ortaklıklar arasındaki herbir ikili sermaye ilişkisibazında şerefiye tutarları,

i) Her bir bağlı ortaklık, müşterek yönetime tabi ortaklık ve iştirak bazında ana ortaklığındoğrudan veya dolaylı kontrolü dışında kalan paylar,

j) 7 nci Maddenin (c) bendine göre kullanılan varsayımlara ilişkin açıklama,

k) Ana ortaklık ile bağlı ortaklıkların konsolide mali tablo düzenleme tarihinden sonra ortayaçıkan ve açıklama gerektiren hususlara ilişkin bilgi,

l) 8 inci Maddenin birinci fıkrasının (d) bendinde belirtilen hususlar,

m) 8 inci Maddenin birinci fıkrasının (h) bendinde belirtilen hususlar,

n) 9 uncu Maddenin birinci fıkrasının (f) bendinde belirtilen hususlar,

o) 13 üncü Maddede belirtilen yöntemlere ilişkin açıklama,

p) 21 inci Maddede belirtilen hususlar,

q) Konsolide mali tabloları önemli ölçüde etkileyen ya da bunların açık, yorumlanabilir veanlaşılabilir olması bakımından açıklanması gerekli olan diğer bilgiler,

r) Konsolide mali tablolara dahil edilen ortaklıklar arasındaki işlemlerle ilgili olarak, bilançove gelir tablosu ana kalemleri itibarıyla, elimine edilen kalemler ve tutarları.


Konsolide mali tabloların dipnotlarında aşağıdaki açıklamalara yer verilir (madde 338):

a) Kontrolün geçici olması nedeniyle konsolidasyona dahil edilmeyen ortaklıklar,

b) Konsolidasyona dahil edilmeyen her bir bağlı ortaklığın varlık, yükümlülük, öz sermaye,hasılat ve kar ve zararını da içerecek şekilde özet finansal verileri,


c) Doğrudan veya bağlı ortaklıklar vasıtasıyla dolaylı olarak oy hakkının %50’sine sahipolunmamakla beraber, konsolidasyona dahil edilen işletmeler ile konsolide mali tablodüzenleyen işletme arasındaki ilişkinin esası,

d) Doğrudan veya bağlı ortaklıklar vasıtasıyla dolaylı olarak oy hakkının %50’sine sahipolunmakla beraber, kontrolün olmadığı varsayılarak konsolidasyona dahil edilmeyenişletmelerin konsolidasyona dahil edilmeme nedenleri,

e) Konsolide mali tabloların hazırlanmasında kullanılan bağlı ortaklık mali tabloların bilançotarihi ile söz konusu bağlı ortaklık mali tablolarının bilanço tarihi ile döneminin konsolidemali tablo hazırlayan işletmenin bilanço tarihinden veya döneminden farklı olmasıdurumunda bunun nedeni,

f) Borçların geri ödenmesi veya nakit temettü dağıtılması şeklinde, bağlı ortaklığın anaortaklığa fon aktarması ile ilgili olarak bir kısıtlama varsa, bu kısıtlamanın esası veboyutu,

g) Konsolide mali tabloları önemli ölçüde etkileyen ya da bunların açık, yorumlanabilir veanlaşılabilir olması bakımından açıklanması gerekli olan diğer bilgiler,

h) Bu Kısımda dipnotlarda açıklanması öngörülen diğer hususlar.

Konsolide olmayan mali tablo düzenlenmesi durumunda, bunun dipnotlarında, bağlı ortaklık,iştirak ve müşterek yönetime tabi teşebbüslerin muhasebeleştirilme yöntemi hakkında bilgiverilir.

4.9. Bağlı şirket, iştirak ve birlikte kontrol edilen işletmelerin bireysel finansaltablolarda muhasebeleştirilmesi (UFRS-27)

Konsolide finansal tablo hazırlama yükümlülüğünden muaf ana şirket, bireysel finansaltablolarını tek finansal tablosu olarak yayınlayabilir (madde 8). Herhangi bir bağlı şirketi,iştiraki yada birlikte kontrol edilen işletmesi bulunmayan bir işletmenin finansal tablolarıbireysel finansal tablo olarak adlandırılmaz (madde 7). Bireysel finansal tablolar, konsolidemali tablolara ilave olarak hazırlanan finansal tablolardır. Bireysel finansal tabloların,konsolide finansal tablolarla beraber yada onlara ek olarak sunulma zorunlulukları yoktur(madde 6).

Bireysel finansal tabloların hazırlanması durumunda, UFRS-5’e uygun olarak satışa hazırduran varlık olarak sınıflanan (yada satışa hazır duran varlık olarak sınıflanan bir grup varlıkiçerisine dahil edilen) bağlı şirketler, birlikte kontrol edilen işletmeler ve iştirakler; a) maliyet değeriyle, ve ya

b) UFRS-39’a uygun olarak

muhasebeleştirilirler (madde 37).

Her bir grup için aynı muhasebe politikasının uygulanması esastır. Satışa hazır duran varlıkolarak sınıflanan (ya da satışa hazır duran varlık olarak sınıflanan bir grup varlık içerisine


dahil edilen) bağlı şirketler, birlikte kontrol edilen işletmeler ve iştiraklerin UFRS-5’e uygunolarak muhasebeleştirilmesi esastır (madde 37).

Bu standart hangi şirketlerin kamuya açıklanmak üzere bireysel finansal tablo hazırlamasıgerektiğini belirlemez. Bir işletmenin UFRS’ye uygun bireysel finansal tablo hazırlayabilmesiiçin madde Paragraf 37 ve 39-42’ye uyması gerekir. İşletme, paragrafta 10’da belirtilenistisnalar kapsamına girmedikçe, 9. madde zorunlu tutulduğu üzere kamuya açıklanmak üzerekonsolide finansal tablo düzenlemeye devam eder (madde 38).

Konsolide finansal tablolarda UFRS-39’a uygun olarak muhasebeleştirilen bağlı şirketler,birlikte kontrol edilen işletmeler ve iştirakler, bireysel finansal tablolarda da aynı yöntemlemuhasebeleştirilirler (madde 39).

Madde 41’e göre, bir ana şirket için bireysel finansal tablo hazırlanması ve 10. paragrafaistinaden konsolide finansal tablo hazırlanmasının tercih edilmediği durumlarda, bireyselfinansal tablolar aşağıdaki açıklamaları içermelidir:

a) finansal tabloların bireysel finansal tablo olduğu; konsolidasyondan muafiyetin tercihedildiği; kamuya açıklanmak üzere UFRS’ye uygun konsolide finansal tablosu hazırlananişletmenin adı ve kayıtlı olduğu yada faaliyet gösterdiği ülke ve bu konsolide finansaltabloların elde edilebileceği adres;

b) Önemli bağlı şirketler, birlikte kontrol edilen işletmeler ve iştiraklerin isimleri, kayıtlıolduğu yada faaliyet gösterdiği ülkeler, sahiplik oranları, oy hakkı oranının sahiplikoranından farklı olması durumunda oy hakkı oranınıda içeren bir liste;

c) b maddesinde belirtilen yatırımların muhasebeleştirilmesinde kullanılan yöntemlerinaçıklaması.

4.10. Ana Ortaklığın Bireysel (Konsolide Öncesi) Finansal Tablolarında BağlıOrtaklıklara Yapılan Yatırımların Muhasebeleştirilmesi (TMS-5)

Konsolide finansal tablolara dahil edilen bağlı ortaklıklara yapılan yatırımlar, ana ortaklığınbireysel (konsolide öncesi) finansal tablolarında aşağıda belirtilenlerden birine göremuhasebeleştirilir (madde 32):

a) TMS-6 İştiraklerdeki Yatırımların Muhasebeleştirilmesi standardı,

b) TMS-7 Yatırımların Muhasebeleştirilmesi standardı.

Konsolidasyona dahil edilmeyen bağlı ortaklık yatırımları, TMS-7 YatırımlarınMuhasebeleştirilmesi standardına göre yatırım yapılmış gibi, ana şirketin bireysel (konsolideöncesi) finansal tablolarında açıklanmalı ve muhasebeleştirilmelidir (madde 33).

Bireysel (konsolide öncesi) finansal tablolar, yasal ve diğer koşulları karşılamak amacıyla anaortaklık tarafından sunulur (madde 34).


5. İŞTİRAKLERDEKİ YATIRIMLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

5.1. İştirakin Tanımı

27 sayılı standart taslağında iştirak tanımı verilmemiş iken 28 sayılı standart taslağındaiştirak; iştirak edenin, bir adi ortaklık gibi tüzel kişiliği olmayan bir işletme de dahil olmak üzere, işortaklığı hissesi ya da bir bağlı şirket niteliğinde olmayan, ancak üzerinde önemli etkisinin bulunduğuişletmeler olarak tanımlanmıştır. 25 sayılı tebliğde işletmenin önemli derecede etkidebulunduğu, bağlı ortaklık ve müşterek yönetime tabi teşebbüsler dışında kalan işletmelerolarak tanımlanmıştır. 21 sayılı tebliğde iştirak Ana ortaklığın, yönetimine ve işletmepolitikalarının belirlenmesine katılma anlamında devamlı bir bağının ve/veya doğrudan veyadolaylı sermaye ve yönetim ilişkisinin bulunduğu ya da sermayesinde yüzde yirmi veya dahafazla, yüzde elliden az oranda paya veya bu oranda yönetime katılma hakkına sahipbulunduğu işletmeler olarak tanımlanmıştır. TMS-5 ve TMS-6’da ise iştirak Ana ortaklıktarafından hisselerinin doğrudan veya dolaylı olarak en az %10’una, en fazla %50’sine kadarveya aynı oranlarda oy hakkına sahip olunan şirketlerdir şeklinde tanımlanmıştır.

İşletmenin, doğrudan veya dolaylı olarak diğer şirketlerin yönetimine ve ortaklıkpolitikalarının belirlenmesine katılmak üzere edindiği hisse senetleri veya ortaklık paylarıiştirak olarak nitelenir. İştirak edilen ortaklıklarda iştirak ilişkisinden söz edebilmek içinsermaye payı dikkate alınmaksızın sahip olunan oy hakkı veya yönetime katılma hakkının enaz %l0 oranında bulunması yeterlidir. Böylece oy hakkı veya yönetime katılma hakkı %l0 -%50 arasında bulunan şirketlere ait hisse senetleri veya ortaklık payları “iştirak” olaraknitelenir. Muhasebe yazınında bağlı ortaklık işlemini gösteren 245 nolu hesap, işletmenindoğrudan veya dolaylı olarak % 50 oranından fazla sermaye ya da oy hakkına veya en az buoranda yönetim çoğunluğunu seçme hakkına sahip olduğu iştiraklerin, sermaye paylarınınizlendiği hesaptır. Bağlı ortaklığın sahipliğinin belirlenmesinde yukarıdaki kıstaslardanyönetim çoğunluğunu seçme hakkı, esas alınır. 20.

5.2. Önemli Etki

Aksi açıkça ortaya konulmadığı sürece, bir yatırımcının doğrudan ya da dolaylı olarak(örneğin; bağlı şirketleri vasıtasıyla) yatırım yapılanın oy hakkının % 20 (Türkiyeuygulamasında oran % 10’dur.) ya da daha fazlasını elinde tutması durumunda, söz konusuyatırımcının önemli etkisi bulunduğu kabul edilir. Diğer taraftan, yatırımcının doğrudan ya dadolaylı olarak (örneğin; bağlı şirketleri vasıtasıyla) yatırım yapılanın oy hakkının % 20’sindendaha azını elinde bulundurması durumunda ise, aksi açıkça ortaya konulmadığı sürece sözkonusu yatırımcının önemli etkisi bulunmadığı kabul edilir. Başka bir yatırımcının dahabüyük miktarlı ya da mutlak çoğunlukla sahip olduğu payların varlığı, bu madde uyarınca“önemli etkiye sahip olduğu” kabul edilen bir yatırımcının bu özelliği taşımasına engel teşkiletmez (UFRS-28 madde 6, TMS-6 madde 3).

Bir yatırımcının bir iştirakte “önemli etkisinin” bulunduğu, çoğunlukla aşağıdaki hususlarınbir ya da birden fazlasının varlığı halinde söz konusu olur (UFRS-28 madde 7, TMS-6 madde4, 25 sayılı Tebliğ madde 345):

20 SÖNMEZ, Yrd. Doç. Dr. Feriştah; GERŞİL Arş.Gör. Aydın, “6 No’lu TMS – İştiraklerdeki YatırımlarınMuhasebeleştirilmesi (UMS-28 ile Karşılaştırmalı)”


a) Yatırım yapılanın yönetim kurulu ya da eşdeğer idari organında temsil edilme;b) Temettüler ya da diğer dağıtımlar konusundakiler de dahil olmak üzere, işletmenin idari

politikalarının belirlenmesi sürecine katılma;c) Yatırımcı (İştirak eden) ile yatırım yapılan arasında önemli boyutta işlemlerin

gerçekleştirilmesi,d) İdari personelin işletmeler arasında yer değiştirmesi; ya dae) Bir işletmenin sahip olduğu asli teknik bilginin diğer işletmeye verilmesi.

25 sayılı Tebliğ’in 345. maddesinde, yukarıdaki hususlara ilave olarak, işletmenin doğrudanve dolaylı olarak diğer bir işletmenin oy hakkında %20 ve daha fazla paya sahip olmasıdurumunda da önemli etkinin olduğu hükme bağlanmıştır.

Bir işletme, hisse ilmühaberlerine, önceden belirlenmiş fiyattan hisse alma haklarına (sharecall options=hisse senedi alım opsiyonları), adi hisse senedine dönüştürülebilir borç vesermaye araçlarına ya da kullanıldığında/ dönüştürüldüğünde bir işletmeye, bir başkaişletmenin finansal ve işletme politikaları üzerindeki oy hakkını artırma ya da söz konusuişletmedeki diğer tarafların oy hakkını azaltma imkanı verebilecek diğer benzeri finansalaraçlara sahip olabilir. Kullanılabilir ya da dönüştürülebilir durumdaki olası oy haklarınınetkisi ve varlığı, diğer işletmelerin elinde tuttuğu olası oy hakları ile birlikte, bir işletmeninönemli etkisinin olup olmadığının değerlendirilmesi sırasında dikkate alınır. Olası oy haklarıilerideki bir tarihe veya ilerideki bir olayın oluşumuna kadar kullanılamayacak ya dadönüştürülemeyecekler ise “kullanılabilir ya da dönüştürülebilir” oy hakları olarak kabuledilmezler (UFRS-28 madde 8, 25 sayılı Tebliğ madde 345).

Olası oy haklarının önemli etkiye katkı sağlayıp sağlamadığının değerlendirilmesinde işletme,yönetimin niyeti ve kullanım ya da dönüştürme hakkını uygulama yeteneği dışındaki, sözkonusu olası hakları etkileyebilecek tüm vaka ve etkenleri (olası oy haklarının kullanılmakoşulları ve bireysel ya da birbiri ile bağlantılı sözleşmeye bağlı diğer tüm düzenlemeler dedahil olmak üzere) inceler (UFRS-28 madde 9).

Bir işletmenin, yatırım yapılan bir iştirakin finansal ve faaliyet kararlarına katılma gücünükaybetmesi durumunda, bu işletmenin söz konusu yatırım yapılan iştirakteki önemli etkisinikaybettiği kabul edilir. Önemli etkinin kaybedilmesi, mutlak ve nispi sahiplik düzeylerindebir değişim gerçekleşmeksizin meydana gelebilir. Örneğin, bir iştirakin; devletin,mahkemenin, bir başka idarenin ya da bir başka düzenleyici kurumun kontrolüne geçmesidurumunda önemli etki ortadan kalkabilir. Önemli etkinin ortadan kalkması, sözleşmeye bağlıbir mutabakat sonucunda da gerçekleşebilir (UFRS-28 madde 10).

İlgili işletmenin iflas aşamasında olması veya diğer yasal yeniden yapılandırmauygulamalarına konu olması veya ana ortaklığa fon transfer etmesini kısıtlayan uzun vadelikısıtlar altında faaliyet göstermesi durumunda kontrolün ortadan kalktığı kabul edilebilir (25sayılı Tebliğ madde 345).

5.3. İştirak Yatırımlarının Muhasebeleştirme Yöntemleri

TMS-6 madde 5’e göre iştirak yatırımların muhasebeleştirilmesinde özkaynak ile maliyetyöntemi esas alınır. UFRS-28 ile 21 ve 25 sayılı Tebliğlerde yalnızca özkaynak yöntemiöngörülmüştür.


Konsolide finansal tablolardaki iştiraklere ilişkin yatırım daha sonra satılmak amacıylayapılmadıkça özkaynak yöntemiyle muhasebeleştirilir. Daha sonra satılmak amacıyla yapılanyatırımlar maliyet yöntemiyle muhasebeleştirilir (TMS-6 madde 8).

Yatırımcı aşağıda belirtilen tarihlerden itibaren özkaynak yöntemini kullanmaktan vazgeçer(TMS-6 madde 9):

a) Yatırımcının ilgili ortaklıktaki önemli etkinliğini yitirmesi ancak yatırımın tamamen veyakısmen devam etmesi, veya;

b) Yatırım yapılan ortaklığın yatırımcıya fon transferi yapmasının oldukça sınırlı olmasıveya ilgili ortaklığın yakın bir tarihte elden çıkarılması amacıyla satın alınması.

Bu tarihten itibaren yatırımlar maliyet yöntemine göre muhasebeleştirilir.

5.4. Maliyet Yöntemi

Konsolidasyon ve özkaynak yöntemiyle muhasebeleştirme kapsamı dışında kalan şirketyatırımları maliyet yöntemiyle muhasebeleştirilir. Bu yöntemde, yatırımcı, yatırım yaptığıortaklıktaki yatırımı maliyet bedeli ile muhasebeleştirir. Yatırımdan sağlanan kar payları iseilgili dönemin gelir tablosunda gösterilir. Dağıtılmayan kar payları ile ilgili herhangi bir kayıtyapılmaz (TMS-6 madde 7).

5.5. Özkaynak Yöntemi

Önemli etkinliğin var olduğu saptanan iştiraklerin muhasebeleştirilmesi özkaynak yöntemi ileyapılır (TMS-6 madde 6, 21 sayılı Tebliğ madde 11).

Özkaynak Yöntemine göre, iştirak yatırımı başlangıçta elde etme maliyeti ile kaydedilir.İktisap tarihinden sonra ise, yatımcının yatırım yapılan işletmenin kar ya da zararındanalacağı pay yansıtılacak şekilde yatırımın defter değeri artırılır ya da azaltılır. Yatırımcınınyatırım yapılan işletmenin kar ya da zararından alacağı pay, yatırımcının kar ya da zararıolarak kaydedilir. Yatırım yapılan bir iştirakten alınan kar payı dağıtımları yatırımın defterdeğerini azaltır. Yatırım yapılan iştirakin kar zararına henüz kaydedilmemiş tutarların yatırımyapılan iştirakin özkaynağında ortaya çıkardığı değişiklikler de yatırımcının yatırım yapılaniştirakteki pay değerinde, dolayısıyla yatırımın defter değerinde düzeltme yapılmasını gereklikılabilir. Bu tür değişiklikler, maddi duran varlıkların yeniden değerlemesinden ya da yabancıpara çevrim farklarından kaynaklanan değişiklikler olabilir. Bu değişikliklerden yatırımcıyadüşen pay doğrudan yatırımcının kendi özkaynağına kaydedilir (UFRS-28 madde 11, TMS-6madde 6).

Olası oy haklarının varlığı durumunda, yatırımcının yatırım yapılan iştirakin kar zararındakive özkaynağındaki değişiklerdeki payı, olası oy haklarının kullanılması ya da dönüştürülmesiimkanları dikkate alınarak değil, mevcut sahiplik durumuna göre belirlenir (UFRS-28 madde12).


5.6. Özkaynak Yönteminin Uygulanması

5.6.1. UFRS-28 ve TMS-5’e Göre Özkaynak Yönteminin Uygulanması

Bir iştirak yatırımı için aşağıdaki istisnalar dışında Özkaynak Yöntemi uygulanacaktır(UFRS-28 madde 13);

a) İştirak yatırımının özellikle iktisap tarihinden itibaren 12 ay içerisinde elden çıkarılmakamacıyla aktife alındığı ve elde tutulduğuna, işletme yönetiminin de faal olarak bir alıcıaradığına ilişkin kanıtlar mevcut ise,

b) UFRS-27’nin 10. maddesindeki istisna sebebiyle konsolide finansal tablo hazırlamayükümlülüğü bulunmayan bir ana şirketin ayrıca bir iştirak yatırımının da bulunmasıdurumunda, ya da

c) aşağıdaki durumların tamamında: i) Yatırımcı, tamamına bir işletmenin sahip olduğu bir bağlı şirketse ya da bir başka

işletmenin kısmen sahip olduğu bir bağlı şirket ise ve bu işletmenin aksi yönde oyverme yetkisi olmayanlar da dahil olmak üzere, diğer sahiplerine bilgi verilmiş ve bukişiler yatırımcının özkaynak yöntemi uygulamamasına karşı değillerse,

ii) Yatırımcının borçlanma ve özkaynak araçları halka açık bir piyasada(yerel ve bölgeselpiyasalar da dahil olmak üzere yurtiçi ya da yurtdışı menkul kıymet piyasası ya datezgah üstü(over-the-counter) piyasasında) işlem görmüyorsa,

iii) Yatırımcı, halka açık bir piyasada işlem görmek üzere herhangi bir finansal araç ihraçetmek amacıyla finansal tabloları ile bir Menkul Kıymetler komisyonu/sermayepiyasası komisyonu ya da benzeri bir düzenleyici örgüte/kuruma başvurmadıysa ya dabu tür bir başvuru süreci/hazırlığı içinde değil ise, ve

iv) Yatırımcının en üst ya da ara düzeylerdeki ana şirketi niteliğindeki işletmenin,Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına uygun konsolide finansal tablolarhazırlayarak kamuoyunun bilgisine sunması söz konusu ise.

13(a) maddesinde tanımlanan yatırımlar UFRS-39’a uygun olarak muhasebeleştirilir (UFRS-28 madde 14).

Daha önce satılmaya hazır kıymet olarak sınıflandırılmış bir iştirak yatırımının söz konususınıflama için gereken kriterleri karşılayamaması halinde, yatırım satılmaya hazır kıymetolarak sınıflandırıldığı tarihten itibaren özkaynak yöntemi kullanılarakmuhasebeleştirilmelidir. Satılmaya hazır kıymet olarak sınıflandırıldığı tarihten itibaren geçendönemlere ilişkin finansal tablolar da bu çerçevede düzeltilmelidir (UFRS-28 madde 15).

Alınan kar payları iştirakin finansal performansı ile bire bir ilişkili olamayabileceği için, sözkonusu kar paylarına dayalı olarak gelirin tahakkuk ettirilmesi, bir iştirak yatırımındanyatırımcının kazandığı gelirin ölçülmesi için uygun bir ölçüt oluşturmayabilir. Yatırımcı,iştirak üzerinde önemli etkisinin bulunması sebebiyle, iştirakin finansal başarısı ve bununsonucu olarak yatırımının getirisi üzerinde menfaat sahibidir. İştirak yatırımcısı söz konusumenfaatini, bu tür bir iştirakin kar zararından payına düşen tutarları da finansal tablolarınadahil ederek muhasebeleştirir. Sonuç olarak, özsermeye yönetiminin uygulanması iştirakedenin net varlıkları ve kar zararı hakkında çok daha bilgi verici bir raporlama olanağı sağlar(UFRS-28 madde 17).


Bir iştirak yatırımı bir bağlı şirkete ya da UFRS-31’de tanımlandığı şekliyle iş ortaklığınadönüşmediği sürece, yatırımcı iştirakteki önemli etkinin bittiği tarihten itibaren özkaynakyöntemini uygulayamayacak ve yatırımını söz konusu tarihten itibaren UFRS-39’a göremuhasebeleştirecektir (UFRS-28 madde 18).

UFRS-39’a göre, bir yatırımın iştirak niteliğinin sona erdiği tarihteki defter değeri, finansalvarlık olarak ilk kayıt tarihindeki maliyet değeri olarak kabul edilecektir (UFRS-28 madde19).

Özkaynak Yönteminin uygulanması için uygun olan usullerin çoğu konsolidasyon usulleri ilebenzerlik taşır. Bunun dışında, bir bağlı şirket iktisabının muhasebesinde kullanılan usulleriçin belirleyici olan kavramlar, bir iştirak yatırımı ediniminin muhasebesinde de uygulanır(UFRS-28 madde 20, TMS-6 madde 12).

Bir grubun bir iştirakteki payı söz konusu iştirakteki ana şirketin ve bu ana şirketin bağlışirketlerinin paylarının toplamı kadardır. Bu amaçla, söz konusu grubun diğer iştiraklerinin veiş ortaklıklarının elindeki paylar göz ardı edilir. Bir iştirakin kendi bağlı şirketlerinin,iştiraklerinin ya da iş ortaklıklarının bulunması durumunda, özkaynak yöntemininuygulanmasında dikkate alınan kar zarar ve net varlıkları, iştirakin muhasebe politikalarınıntekdüzen/yeknesak hale getirilmesi için gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra (Bak. 26. ve 27.maddeler) hazırlanmış finansal tablolarında yer alan (iştirakin kendi iştirak ve işortaklıklarının kar zarar ve net varlıklarından alacağı payları kapsayacak şekilde) kayıtlıtutarlardır (UFRS-28 madde 21).

Bir yatırımcı (yatırımcının konsolide edilen bağlı şirketleri de dahil olmak üzere) ile biriştirak arasında “yukarı yönlü”(upstream) ve “aşağı yönlü”(downstream) gerçekleşenişlemlerden doğan kar zararın iştirak edenin finansal tablolarına kaydedilmesi ancakiştirakteki grup dışı (unrelated) yatırımcıların menfaatlerinin sınırına kadar söz konusuolabilir. “Yukarı yönlü” işlemler, bir iştirakin yatırımcıya yaptığı varlık satışı gibi işlemlerdir.“Aşağı yönlü” işlemler ise, bir yatırımcının iştirakine yaptığı varlık satışı gibi işlemlerdir.İştirakin bu işlemler sebebiyle oluşan kar zararından yatırımcıya düşen pay elimine edilir(UFRS-28 madde 22).

Bir iştirak yatırımı ancak, yatırım yapılanın “iştirak” niteliği kazandığı tarihten itibarenözkaynak yöntemine göre muhasebeleştirilir. Yatırımın iktisabında, yatırımın elde etmemaliyeti ile iştirakin tespit edilebilen net varlık, borç ve koşullu borçların gerçeğe uygundeğerinden yatırımcıya düşen pay arasındaki her türlü fark işletme birleşmelerine uygunolarak muhasebeleştirilir. Bu nedenle (UFRS-28 madde 23, TMS-6 madde 13);

a) Bir iştirak ile ilgili şerefiye, iştirak yatırımının defter değerine dahil edilir. Bununlabirlikte, söz konusu şerefiyenin amortismanına izin verilmez ve bu sebeple iştirakin karzararından yatırımcıya düşen payın belirlenmesinde de hesaba katılmaz.

b) İştirakin varlık, yükümlülük ve koşullu borçlarının tespit edilebilen gerçeğe uygundeğerlerinden yatırımcının payına düşen kısmın yatırımın elde etme maliyetine göre fazlaolan tutarı yatırımın defter değerinden ayrıştırılır. Defter değerinden ayrıştırılan sözkonusu tutar, yatırımın iktisap edildiği dönemde iştirakin kar ya da zararından yatırımcıyadüşen payın belirlenmesinde gelirlere dahil edilir.


İktisap sonrasında iştirakin kar zararından yatırımcıya düşen paylarda da, amortismana tabikıymetlerin iktisap tarihindeki gerçeğe uygun değerleri baz alınarak hesaplananamortismanlarının muhasebeleştirilmesi gibi, uygun düzeltmeler yapılır. Benzer şekilde,maddi duran varlıklar ya da şerefiye gibi kalemler için iştirakin tahakkuk ettirdiği değerdüşüklüğü zararları ile ilgili olarak yatırımcının iştirakin iktisabı sonrasında oluşan kar ya dazararından kendisine düşen paylarda da uygun düzeltmeler yapılır (UFRS-28 madde 23).

Yatırımcının özkaynak yöntemini uygulamasında, iştirakin elde edilebilen en yakın tarihlifinansal tabloları kullanılır. İştirakin ve iştirak edenin raporlama dönemlerinin farklı olmasıdurumunda iştirak, uygulanamaz olmadığı/pratikte mümkün olmadığı/gerçekleştirilmesimümkün olduğu sürece, iştirak edenin kullanımı amacıyla iştirak edenin finansal tabloları ileaynı tarihli tablolar hazırlar (UFRS-28 madde 24, TMS-6 madde 14).

24. maddeye uygun olarak, özkaynak yöntemi uygulamasında kullanılan iştirak finansaltablolarının, yatırımcının raporlama tarihinden farklı bir tarihte hazırlanması durumunda, sözkonusu tarih ile yatırımcının finansal tablolarının hazırlandığı tarih arasında ortaya çıkanönemli işlem ve olayların etkilerinin yansıtılmasına yönelik olarak gereken düzeltmeleryapılmalıdır. Her durumda, iştirakin raporlama tarihi ile yatırımcının raporlama tarihiarasındaki fark üç aydan daha fazla olmamalıdır. Raporlama dönemlerinin uzunluğunun veraporlama tarihleri arasındaki her türlü farklılığın dönemsel olarak aynı olması gerekir(UFRS-28 madde 25, TMS-6 madde 15).

İştirak edenin finansal tabloları aynı koşullarda gerçekleşen olay ve benzer işlemler içintekdüzen/yeknesak muhasebe politikaları uygulanarak hazırlanmalıdır (UFRS-28 madde 26,TMS-6 madde 16).

Bir iştirak, aynı koşullarda gerçekleşen olay ve benzer işlemler için yatırımcının kullandığınındışında muhasebe politikaları kullanıyor ise, iştirakin finansal tablolarının yatırımcı tarafındanözkaynak yöntemi uygulamasında kullanılması durumunda, iştirakin muhasebe politikalarınıniştirak edenin muhasebe politikaları ile uyumlu hale getirmek için gerekli düzeltmeleryapılmalıdır (UFRS-28 madde 27, TMS-6 madde 16).

Bir iştirakin ihraç ettiği, iştirak eden dışındaki taraflarca tutulan imtiyazlı hisse senetlerimevcut ise ve söz konusu hisse senetleri özkaynak içerisinde sınıflandırılmış ise, kar payıdağıtım kararı alınmış olsun ya da olmasın, yatırımcı bu hisse senetleri için ödenecek karpaylarına göre gereken düzeltmeyi yaptıktan sonra iştirakin kar zararından kendisine düşenpayı hesaplar (UFRS-28 madde 28, TMS-6 madde 17).

Bir yatırımcının bir iştirakin zararlarından kendisine düşen payı, söz konusu iştirakteki toplampayına eşit ya da bu payın üstünde ise, yatırımcı kendi payının ötesindeki zarar tutarınıtahakkuk ettirmez. Bir iştirakteki pay, özünde iştirak edenin iştirakteki net yatırımının birbölümünü teşkil eden uzun vadeli her türlü hakkı ile birlikte, özkaynak yöntemine görebulunan söz konusu iştirak yatırımının defter değerine eşittir. Örneğin, mahsubu/ödenmesi/tasfiyesi öngörülebilir bir gelecekte gerçekleşmeyecek ya da planlanmamış birkalem, özünde işletmenin ilgili iştirakteki yatırımının bir uzantısıdır. İmtiyazlı hisse senetleriya da uzun vadeli alacak ve krediler bu tür kalemler arasındadır. Bununla birlikte, söz konusukalemler ticari borç ve alacakları, ya da teminatlı krediler gibi, uygun karşılıkları olan uzunvadeli alacakları kapsamaz. Özkaynak Yöntemine göre tespit edilen ve yatırımcının adi hissesenedi ile yaptığı yatırım tutarının üstünde ortaya çıkan zararlar, iştirak edenin iştirakteki


haklarının diğer unsurlarına da öncelik sıralarının tersi yönünde uygulanır (örnek: tasfiyesürecinde öncelik) (UFRS-28 madde 29, TMS-6 madde 18).

Yatırımcının payı sıfıra indikten sonra, ilave zarar karşılığı ayrılması ve borç tahakkukettirilmesi ancak yatırımcının yasal ve telafi edici (constructive) yükümlülüğe maruz kalmışolması ya da iştirak adına ödemeler yapmış olması halinde söz konusudur. İştirakin sonrakidönemlerde kar etmesi durumunda, iştirak edenin kardan aldığı payı yazmaya kaldığı yerdendevam etmesi, ancak iştirakin karından kendisine düşen payın kaydedilmemiş zararlardankendisine düşen paya eşitlenmesinden sonra söz konusu olur (UFRS-28 madde 30, TMS-6madde 18).

5.6.2. 21 ve 25 Sayılı Tebliğ’e Göre Özkaynak Yönteminin Uygulanması

Öz sermaye yöntemine göre muhasebeleştirilen iştirakler, iştirak edenin mali tablolarında cariolmayan değerler içinde ayrıca gösterilir. İştiraklerin kar ve zararından iştirak edenin payınadüşen kısım gelir tablosunda ayrı bir kalem olarak gösterilir. İştirakin durdurulanfaaliyetlerinden iştirak eden düşene isabet eden pay da gelir tablosunda ayrıca gösterilir.İştirakin öz sermayesinde değişimlerden iştirak edene düşen payın doğrudan iştirak edenin özsermayesi ile ilişkilendirilen kısmı, iştirak edenin öz sermaye değişim tablosunda ayrıcagösterilir (25 sayılı Tebliğ madde 350).

Bir grubun iştirakteki çıkarı, o iştirakte ana ortaklık ve diğer bağlı ortaklıklarının payınıntoplamıdır. Öz sermaye yönteminin uygulanmasında, ilgili iştirakte bağlı ortaklıkların vemüşterek yönetime tabi teşebbüsün payı ihmal edilir. Öz sermaye yöntemine göremuhasebeleştirilecek iştiraklerin iştiraki, bağlı ortaklığı veya müşterek yönetime tabiteşebbüsünün varlığı halinde, iştirakteki net varlık, kar veya zarar olarak iştirakin konsolidebilançosundaki tutarlar dikkate alınır. Bu şekilde işleme tabi tutulan iştiraklerde, ilgiliiştirakin iştiraki, bağlı ortaklığı ve müşterek yönetime tabi teşebbüsü tarafından uygulananfarklı muhasebe politikalarının etkileri giderilir (25 sayılı Tebliğ madde 346).

İştirakle ana ortaklık ve ana ortaklığın konsolidasyona tabi bağlı ortaklıkları arasındagerçekleşen işlemler neticesinde oluşan karlar ve zararlar, ana ortaklığın iştirakteki payıoranında elimine edilir. Ancak, bu işlemler neticesinde oluşan zararlar, işleme konu varlığındeğerinde bir düşüklüğün gerçekleştiğini gösteriyorsa, elimine edilmez (25 sayılı Tebliğmadde 346).

İşletmelerin iştirak niteliği kazandığı tarih itibarıyla ve daha sonraki pay alımlarında, birdefaya mahsus olmak üzere, ana ortaklığın iştirakin sermayesinde sahip olduğu payların eldeetme değeri ile bu payların iştirakin makul değerler esas alınarak düzenlenmiş bilançosundakiözsermayesinde temsil ettiği değer arasında oluşan pozitif veya negatif fark şerefiye olarakbilançoda ayrı kalemler olarak gösterilir ve konsolidasyonda belirtilen şekilde itfa edilir (21sayılı Tebliğ madde 11, 25 sayılı Tebliğ madde 346).

Bu şekilde her bir iştirak için hesaplanacak pozitif şerefiyeler aktifte "maddi olmayan duranvarlıklar" hesap grubu altında, 'iştirakler şerefiyesi' olarak, negatif şerefiye ise aynı hesapgrubu içerisinde negatif bir kalem olarak "iştirakler negatif şerefiyesi" olarak konsolidebilançoya yansıtılır. Önceki dönemlerde elde edilen iştirakler için gerekli şerefiye ve itfa payıhesaplamaları yapılarak sonuçlar geçmiş yıllar kar veya zararı ile ilişkilendirilir (21 sayılıTebliğ madde 11).


Bu Tebliğe göre hazırlanacak mali tablolardaki şerefiyenin belirlenmesinde kullanılacakmakul değer, bilgili ve istekli taraflar arasında, herhangi bir ilişkiden etkilenmeyecek şartlaraltında bir varlığın el değiştirebileceği fiyatı veya yükümlülüklerin yerine getirilmesinde esasteşkil edecek olan meblağı ifade eder. Gayrimenkullerin makul değerinin belirlenmesindeuzman kuruluşların ve eksperlerin görüşleri esas alınır (21 sayılı Tebliğ madde 12).

Bu yöntemde iştirakler öncelikle elde etme maliyeti ile kaydedilir (21 sayılı Tebliğ madde11).

Hesaplanan şerefiye tutarına göre gerekli değer düzeltmeleri yapıldıktan sonra, mali tablolarınhazırlanması sırasında bu tutar iştirakin özsermayesinden ana ortaklığın payına düşen kısmaisabet eden tutar kadar artırılır veya azaltılır. Bu işlemlerde, elde etme maliyetine kıyaslaözsermaye payına isabet eden tutarda meydana gelen artışlar kar, azalışlar ise zarar olarakgelir tablosunda gösterilir. Özsermayedeki değişikliğin kar veya zarar dışındaki özsermayekalemlerinden kaynaklanması halinde ana ortaklığın özsermayesinde de bu kalemlere ilişkingerekli düzeltmeler yapılır. İştiraklerden tahsil edilen kar payları ilgili iştirak tutarındandüşülür (21 sayılı Tebliğ madde 11, 25 sayılı Tebliğ madde 346).

İştirakin olağanüstü gelir ve giderlerinden kaynaklanan özkaynak değişiklikleri gelirtablosunda diğer olağanüstü kalemlerle birlikte veya ayrı bir olağanüstü kalem olarakgösterilebilir (21 sayılı Tebliğ madde 11).

İştirakin elde edilmesinden sonra, varlıkların iştirakin bilançosunda izlenen tutarı ileşerefiyenin hesaplanması sırasında kullanılan makul değerleri arasındaki farkın kar ve zararaolan etkisi, mali tablolar hazırlanırken dikkate alınır (25 sayılı Tebliğ madde 346).

İştirak eden ortaklığın, iştirakin zararlarındaki payı iştirakteki hakkına eşit veya bundan fazlaise iştirak iz bedeli ile izlenir (21 sayılı Tebliğ madde 11, 25 sayılı Tebliğ madde 346).

Ana ortaklığın iştirakteki hakkı, iştirakin öz sermaye yöntemine göre muhasebeleştirilmesidurumunda bilançoda görünen tutar ile özü itibariyle ana ortaklığın iştirakin öz sermayesindepayını temsil eden diğer tutarların toplamıdır. Öngörülebilir gelecekte ifa edilmesiplanlanmayan veya beklenmeyen uzun vadeli alacaklar ve benzeri kalemler, özü itibariyle anaortaklığın iştirakin sermayesindeki bir payını temsil etmekte olup, bu kalemlerin özü itibariyeişleme tabi tutulması şarttır (25 sayılı Tebliğ madde 346).

Öz sermaye yöntemine göre muhasebeleştirilen iştiraklerle ilgili olarak, iştirak eden ortaklığıniştirakin zararındaki payının, iştirakteki adi payla temsil edilen yatırım tutarını aşan kısmı,iştirak eden ortaklığın iştirakteki haklarının diğer bileşenlerinden tasfiyeden pay alma önceliğidikkate alınarak indirilir. Ayrıca, ana ortaklık, bu Tebliğin “Finansal Araçlar” başlıklı Kısmı”uyarınca, ana ortaklığın iştirakteki haklarının diğer bileşenlerinde değer düşüklüğü ayrılıpayrılmayacağını değerlendirir (25 sayılı Tebliğ madde 346).

İştirak edenin iştirak tüm paylarının zararlar sonucunda sıfıra inmesi halinde, iştirak edenortaklık iştirak adına yükümlülükler üstlendiği veya ödemeler yaptığı ölçüde, bu tutarları biryükümlülük ve zarar olarak mali tablolarında izler. İştirakin daha sonraki dönemlerde kar eldeetmeye başlaması durumunda, bu karın daha önce mali tablolara alınmayan zararları aşankısmı iştirak edenin mali tablolarına yansıtılır. İz bedeliyle izlenen iştirakin öz sermayesindekiazalmanın ortaklığın payına düşen kısmı ayrıca dipnotlarda belirtilir (21 sayılı Tebliğ madde11, 25 sayılı Tebliğ madde 346).


Aktifte öz sermaye yöntemi ile izlenen iştirakler,

a) İştirak üzerindeki önemli derece etkinin ortadan kalkması ve bu tarih itibariyle buTebliğin “Finansal Araçlar” başlıklı Kısmı uyarınca muhasebeleştirilecek durumagelmesi, veya

b) İştirakin ciddi ve uzun dönemli kısıtlar altında faaliyet göstermesi nedeniyle, ana ortaklığafon aktarma yeteneğinin ciddi biçimde azalmış olması

hallerinde, bu tarihlerden itibaren öz sermaye yöntemine göre muhasebeleştirilmelerine sonverilir. İlgili iştirakin bu tarihte defterlerde izlenen değeri bu Tebliğin “Finansal Araçlar”başlıklı Kısmı uyarınca söz konusu finansal varlığın ilk değerlemesi sonucunda oluşanmaliyet olarak dikkate alınır (25 sayılı Tebliğ madde 347).

5.7. Yabancı ülkelerde faaliyet gösteren bağlı ortaklık, iştirak ve müşterek yönetimetabi ortaklıklar

Yabancı ülkelerde faaliyet gösteren bağlı ortaklık, iştirak ve müşterek yönetime tabiortaklıkların muhasebeleştirilmesine ilişkin ayrıntılı düzenlenme 21 sayılı Tebliğ’in 14.maddesinde yapılmıştır.

Yabancı bir ülkede faaliyet gösteren bağlı ortaklık, iştirak ve müşterek yönetime tabi yabancıişletmelerin ana ortaklığın bilançosunda gösteriminde bu madde hükümlerine uyulur. Yabancı işletmeler, konsolidasyon kapsamında ana ortaklığın mali tablolarında yabancıişletmenin şube benzeri veya bağımsız nitelikte olmalarına göre farklı işleme tabi tutulur. Ayrı bir tüzel kişiliğe sahip olmakla birlikte, faaliyetleri ana ortaklığın uzantısı olan, anaortaklığın yurt dışı faaliyetlerini yürütmekle görevli bulunan yabancı işletmeler şube benzeriyabancı işletmelerdir.

Şube benzeri işletmelerin işlemleri ana ortaklığın işlemleri gibi değerlemeye tabi tutulur. Buçerçevede, parasal kalemler bilanço tarihindeki piyasa kurları kullanılarak, parasal olmayankalemler ise işlem tarihindeki veya makul değerlerin belirlendiği tarihteki geçerli piyasakurları üzerinden Türk Lirasına çevrilir. Çevrim işleminden kaynaklanan kur farkları gelirtablosu ile ilişkilendirilir.

Şube benzeri işletmeler dışında kalan işletmeler, bağımsız yabancı işletmelerdir. Bağımsızyabancı işletmeler, esas itibarıyla faaliyet gösterdikleri ülkelerde borçlanma, üretimdebulunma, harcama yapma anlamında bağımsız hareket etme kabiliyetine sahip olup, dövizkurundaki değişikliklerin hem bu ortaklığın hem de ana ortaklığın gelecekte beklenen nakitakımları üzerine doğrudan bir etkisi bulunmamaktadır.

Bağımsız yabancı işletmelerin mali tablolarının ana ortaklık tarafından konsolide malitablolara dahil edilmesinde aşağıdaki ilkelere uyulur. Parasal ve parasal olmayan yükümlülükler bilanço gününde geçerli olan piyasa kurlarıüzerinden Türk Lirasına çevrilir. Gelir ve gider kalemleri, işlem gününde geçerli olan kurlarüzerinden Türk Lirasına çevrilir. Eğer ilgili işletme yüksek enflasyonlu bir ülkede faaliyet


gösteriyorsa, bu durumda bilanço tarihinde geçerli olan piyasa kurları dikkate alınır. Çevrimişleminden kaynaklanan kur farkları, konsolide bilançoda özsermaye hesap grubu altında"Çevrim Farkları" hesabında, bunun ana ortaklık dışı paylara isabet eden kısmı "Ana OrtaklıkDışı Paylar" hesabında izlenir.

5.8. İştiraklerde Değer Düşüklüğü Zararları

29. maddeye uygun olarak iştirakin zararlarının tahakkuku da dahil olmak üzere özkaynakyönteminin uygulanması sonrasında, yatırımcı iştirakteki net yatırımı ile ilgili olarak herhangibir ilave değer düşüş zararı tahakkukunun gerekip gerekmediğini belirlemek için UFRS-39’unicaplarını yerine getirir (UFRS-28 madde 31, 25 sayılı Tebliğ madde 348).

Yatırımcı ayrıca, net yatırımın ve değer azalış tutarının bir parçasını oluşturmayan hakları ileilgili olarak bir değer azalışı kaydedilip kaydedilmeyeceğini belirlemek amacıyla da UFRS-39gereklerini yerine getirir (UFRS-28 madde 32, 25 sayılı Tebliğ madde 348).

UFRS-39’un gereklerinin yerine getirilmesi yatırımın değerinin azaltılabileceğinigösteriyorsa, işletme UFRS-36 Varlıkların Değer Düşüklüğü’nü uygular. Yatırım içinbelirlenecek değerin tespitinde işletme aşağıdakileri tahmin eder (UFRS-28 madde 33, 25sayılı Tebliğ madde 348):

a) Yatırım yapılan iştirakin, söz konusu iştirakin faaliyetlerinden sağlanacak nakit akımlarıve nihai olarak yatırımın elden çıkartılması ile elde edilecek kazançlar da dahil olmaküzere, gelecekte gerçekleştirmesi beklenen tahmini nakit akımlarının net bugünküdeğerinden kendisine düşen pay.

b) İştirakten alınacak kar paylarından kaynaklanması beklenen gelecekteki tahmini nakitakımlarının net bugünkü değerinden kendisine düşen pay.

Uygun varsayımlar altında her iki yöntem de aynı sonucu verir (UFRS-28 madde 33).

Bu işlemler sonucunda değer düşüklüğü karşılığı ayrılmasının gerekli olması durumunda, buTebliğin “Varlıklarda Değer Düşüklüğü” Kısmına uygun olarak karşılık ayrılır (25 sayılıTebliğ madde 348).

İşletmenin diğer varlıklarından kaynaklananlardan büyük ölçüde bağımsız nakit akımlarınıkullanmaya devam ederek nakit akımı yaratmadığı sürece, bir iştirak yatırımındaki gerikazanılabilir tutar, her bir iştirak için ayrı ayrı tespit edilir. (UFRS-28 madde 34)

5.9. Raporlanacak Hususlar

5.9.1. UFRS-28 ve TMS-6’e Göre Raporlanacak Bilgiler

Raporlamada aşağıdaki hususlara yer verilir (UFRS-28 madde 37):

a) İlan edilmiş fiyat kotasyonları bulunan iştirak yatırımlarının gerçeğe uygun değerleri;


b) varlıklarının, yükümlülüklerinin, gelirlerinin toplam tutarları ve kar zararları da dahilolmak üzere iştiraklerin özet finansal bilgileri;

c) doğrudan ya da bağlı şirketleri vasıtasıyla dolaylı olarak yatırım yapılan bir işletmenin oyhakkının veya olası oy hakkının % 20’sinden daha azına sahip olunması halinde yatırımyapılan işletmede önemli etki bulunmadığı varsayımının kendi iştirak yatırımı ile ilgiliolarak geçersiz olduğu ve önemli etkisi bulunduğu sonucuna varan yatırımcının önemlietki bulunmadığı varsayımını geçersiz kılma gerekçeleri;

d) doğrudan ya da bağlı şirketleri vasıtasıyla dolaylı olarak yatırım yapılan bir işletmenin oyhakkının veya olası oy hakkının % 20’sine ya da daha fazlasına sahip olunması halindeiştirakte önemli etki bulunduğu varsayımının kendi iştirak yatırımı ile ilgili olarakgeçersiz olduğu ve önemli etkisi bulunmadığı sonucuna varan yatırımcının önemli etkibulunduğu varsayımını geçersiz kılma gerekçeleri;

e) Bir iştirakin finansal tablolarının Özkaynak yöntemi uygulanmak üzere kullanılması ve bufinansal tabloların yatırımcının raporlama tarihi ya da raporlama döneminden farklı olmasıdurumunda iştirakin finansal tablolarının raporlama tarihi ile farklı raporlama tarihi ya daraporlama dönemi kullanılmasının gerekçeleri;

f) İştirakin nakit temettü, kredi ya da avansların geri ödemesi şeklinde yatırımcıya fontransferi yapma yeteneği üzerindeki her tür önemli kısıtlamanın (örneğin, borçlanmadüzenlemelerinden ya da mevzuat gereklerinden kaynaklanan kısıtlamalar gibi) içeriği vekapsamı,

g) Yatırımcı iştirakin zararlarından kendi payına düşen tutarı tahakkuk ettirmeye/kaydetmeyeson vermiş ise, tahakkuk ettirilmeyen/kaydedilmeyen iştirak zararından yatırımcıya hemilgili döneme, hem de birikimli olarak düşen toplam zarar tutarı,

h) 13. maddeye uygun olarak özkaynak yöntemine göre muhasebeleştirilmemiş bir iştiraksöz konusu ise bunun gerekçeleri ve

i) Bireysel olarak ya da gruplandırmak suretiyle toplam varlıklar, toplam yükümlülükler,Gelirler ve Kar/Zarar da dahil olmak üzere Özkaynak yöntemine göremuhasebeleştirilmeyen iştiraklerin özet finansal bilgileri

TMS-6 madde 20’ye göre ise dipnotlarda aşağıdaki açıklamalara yer verilir:

a) Önemli iştiraklerin listesi, iştirak oranları ve eğer değişikse oy gücü oranları;

b) İştiraklerdeki yatırımların muhasebeleştirme yöntemleri.

Özkaynak yöntemine göre muhasebeleştirilen iştirak yatırımları (finansal) duran varlık olaraksınıflandırılacaktır. Bu iştiraklerin kar ya da zararlarından yatırımcıya düşen pay ve bu iştirakyatırımlarının defter değerleri ayrı ayrı kamuya açıklanmalıdır. Bu iştiraklerin sürdürülmeyenfaaliyetlerinden yatırımcıya/iştirak edene düşen pay da kamuya ayrı olarak açıklanacaktır(UFRS-28 madde 38, TMS-6 madde 21).

İştirakin özkaynaklarına doğrudan tahakkuk ettirilen/kaydedilen değişikliklerden yatırımcıyadüşen pay, yatırımcı/iştirak eden tarafından doğrudan kendi özkaynağına tahakkuk


ettirilir/kaydedilir ve UFRS-1-Finansal Tabloların Sunumu’nun gerektirdiği şekildeÖzkaynaklar Değişim Tablosunda kamuya açıklanır (UFRS-28 madde 39).

UFRS-37 Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar gereğince yatırımcı/iştirak eden(UFRS-28 madde 40);

a) bir iştirakin diğer yatırımcıları ile birlikte maruz kaldığı koşullu borçlarından kendisinedüşen payı,

b) kendisinin iştirakin yükümlülüklerinin tamamı ya da bir kısmından “ayrı olaraksorumlu”(severally liable) olması sebebiyle ortaya çıkan koşullu borçlarını kamuyaaçıklamalıdır.


21 sayılı Tebliğ’de, muhasebeleştirilen iştiraklerle ilgili dipnotlara ilişkin ayrı bir düzenlemeyapılmamış ve 17. maddede iştiraklere ilişkin bilgilerin de yer aldığı konsolide mali tablonundipnotlarında bilgiler ayrıntılı olarak verilmiştir.


Öz sermaye yöntemine göre muhasebeleştirilen iştiraklerle ilgili olarak aşağıdaki hususlardipnotlarda açıklanır (madde 349):

a) Hisse senetleri borsada işlem gören iştiraklerdeki yatırımın makul değeri,

b) Her bir iştirakin varlık, yükümlülük, öz sermaye, hasılat ve kar ve zararını da içerecekşekilde özet finansal verileri,

c) Doğrudan veya bağlı ortaklıklar vasıtasıyla dolaylı olarak oy hakkının %20’sine sahipolunmamakla beraber, önemli derecede etkiye sahip olunduğu sonucuna varılmasınedeniyle öz sermaye yöntemine göre muhasebeleştirilen işletmelerle ilgili olarak bukararın nedenleri,

d) Doğrudan veya bağlı ortaklıklar vasıtasıyla dolaylı olarak oy hakkının %20’sine sahipolunmakla beraber, önemli derecede etkiye sahip olunmadığı sonucuna varılmasınedeniyle öz sermaye yöntemine göre muhasebeleştirilmeyen işletmelerle ilgili olarak bukararın nedenleri,

e) Bir iştirakin öz sermaye yöntemine göre muhasebeleştirilmesinde, iştirak eden ortaklığınmali tablo tarihi veya döneminden farklı bir tarihe veya döneme ait mali tablokullanılması durumunda bunun nedenleri ve iştirakin mali tablo tarihi ve dönemi,

f) Borçların geri ödenmesi, avans verilmesi veya nakit temettü dağıtılması şeklinde, iştirakiniştirak edene fon aktarması ile ilgili olarak bir kısıtlama varsa, bu kısıtlamanın esası veboyutu,

g) İştirakteki zararların iştirak edenin mali tablolarına alınması uygulamasındanvazgeçilmişse, iştiraklerde birikmiş zararlardan iştirak edenin payına düşen kümülatiftutar ve bundan dönem içinde meydana gelen değişiklik,


h) Bu Tebliğin “Karşılıklar, Şarta Bağlı Yükümlülükler ve Şarta Bağlı Varlıklar” Kısmıçerçevesinde; iştirakin şarta bağlı yükümlülüklerinden iştirak edenin de şarta bağlı olarakyükümlü olduğu tutardan iştirak edene düşen kısım ile iştirak edenin iştirakinyükümlülüklerinden sorumlu olması nedeniyle ortaya çıkan şarta bağlı yükümlülükler.


KAYNAKÇA

ATAMAN AKGÜL, Doç. Dr. Başak; AKAY, Yard. Doç. Dr. Hüseyin "UluslararasıMuhasebe Standartları ve Türkiye’de Uygulama etkinliğine İlişkin BirAraştırma”, Türkmen Kitapevi, 2. Baskı, İstanbul 2004,

AYBOĞA, Doç. Dr. Hanifi, “Uluslararası Muhasebe Standartları, Türkiye MuhasebeStandartlarının Uygulaması ve Meslek Mensuplarının Sorumlulukları”, VergiSorunları Dergisi, Sayı:180, Eylül 2003, ss.98-114.

BAĞCI, Hamdi, "XVII. Türkiye Muhasebe Kongresi – Sunuşlar ve Tartışmalar",TÜRMOB Yayınları – 199, İstanbul, 10-12 Ekim 2002, ss. 109-115.

DERAN, Arş. Gör. Ali; AKTAŞ, Arş. Gör. Rafet, “Konsolide Mali Tablolarla İlgili, IFRSÇerçevesinde Hazırlanan Ulusal Düzenlemelerin İncelenmesi”, Sosyal BilimlerAraştırmları e-Dergisi, Yıl:1, Sayı:2, Dönem: Eylül,http://www.sosbil.gazi.edu.tr/dergi/makale, Download Tarihi: Mart 2005.

GÜCENME, Ümit, “Ülkemizde Muhasebe Uygulamalarının Türkiye MuhasebeStandartlarına Uyumu”, MUFAD-Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:19,İstanbul, Temmuz 2003, ss.27-28.

PİRGAİP, Burak, “Türk Sermaye Piyasasında Uluslararası Muhasebe StandartlarınaUyum”, Sermaye Piyasası Kurulu Meslek Personeli Dergisi, Sayı:10, Kasım-Aralık2003, http://www.spk-mpd.org/dergi10, Download Tarihi: Mart 2005.

PricewaterhouseCoopers, “2005’e doğru Uluslararası Finansal Raporlama Standartları”,Seminer Notları, 22.12.2004.

PricewaterhouseCoopers, “Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında TebliğSeri:XI, No:25”, http://www.pwcglobal.com/Tr/tur/about/events/training/spk,Download Tarihi: Mart 2005.

Sermaye Piyasası Kurulu, “Diğer Duyurular”,http://www.spk.gov.tr/HaberDuyuru/duyurular/041221_UFRS_taslaklar, 21.12.2004,Download Tarihi: Mart 2005.

Sermaye Piyasası Kurulu, “Sermaye Piyasasında Muhasebe Standartları Hakkında Tebliğ(Seri:XI, No:25) Gerekçesi”, http://www.spk.gov.tr/teblig/SeriXI_No25_Gerekce,Download Tarihi: Mart 2005.

Sermaye Piyasası Kurulu, “UFRS’nin Uygulama Esasları Hakkında Açıklama”,http://www.spk.gov.tr/ofd/Guncel_Karar_Duyuru/UFRS_uygulama_esasları_hakkinda, 19.11.2003, Download Tarihi: Mart 2005.

Sermaye Piyasası Kurulu, “Uluslararası Finansal Raporlama Standartları ile UyumluSeri:XI, No:25 Sayılı Tebliğ/UFRS Uyarınca Düzenlenecek Mali Tablo veDipnot Formatları Hakkında Duyuru”,http://www.spk.gov.tr/HaberDuyuru/duyurular/UFRS_duyuru, 10.12.2004,Download Tarihi: Mart 2005.

Sermaye Piyasası Kurulu, Seri XI, No:25 sayılı “Sermaye Piyasasında MuhasebeStandartları Hakkındaki Tebliğ”, http://www.spk.gov.tr/mevzuat, DownloadTarihi: Mart 2005.

Sermaye Piyasası Kurulu, Seri:XI, No:21 sayılı “Sermaye Piyasasında Konsolide Mali


Tablolara ve İştiraklerin Muhasebeleştirilmesine İlişkin Usul ve EsaslarHakkında Tebliğ ”, http://www.spk.gov.tr/mevzuat, Download Tarihi: Mart 2005.

SÖNMEZ, Yrd. Doç. Dr. Feriştah; GERŞİL Arş.Gör. Aydın, “6 No’lu TMS – İştiraklerdekiYatırımların Muhasebeleştirilmesi (UMS-28 ile Karşılaştırmalı)”http://www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/fergersil, Download Tarihi: Mart2005.

TSPAKB, “Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisans Eğitimi – MuhasebeDenetim ve Etik Kurallar”, Ders Notları, Ekim 2004.

Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu, “Genel Bilgiler”, http://www.tmsk.gov.tr, DownloadTarihi: Mart 2005.

Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu, “Türkiye Muhasebe Standartları İkinci TaslakMetinleri”, http://www.tmsk.gov.tr, Download Tarihi: Mart 2005.

Türkiye Muhasebe Uzmanları Derneği, “IASB’den Haberler”, Dış Haberler Bülteni,Sayı:13, Mayıs 2004, http://www.tmud.org.tr/bulten13, Download Tarihi: Mart2005.

TÜRMOB, “IASB (Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu)”,http://www.turmob.org.tr/web/uluslararası/IASB, Download Tarihi: Mart 2005.

TÜRMOB, “Türkiye Muhasebe Standartları”, http://www.turmob.org.tr/tmudesk,Download Tarihi: Mart 2005.

YALKIN, Yüksel Koç (2003), “AB ve ABD’nde Uluslararası Finansal RaporlamaStandartlarının Uygulamasına Geçiş Çalışmaları”, MUFAD-Muhasebe veFinansman Dergisi, Sayı:19, İstanbul, Temmuz, s.26

YENİAY, Özer T. “Uluslararası Finansal Raporlama Standartları – 1 Ocak 2005’e hazırmıyız ?”, http://www.sistem.org/depo/meslek/UMS%20v5.11, Download Tarihi:Mart 2005.


1. GİRİŞ....................................................................................................................................................12. KONSOLİDE MALİ TABLOLAR VE İŞTİRAKLERDE YATIRIMLARA İLİŞKİN ULUSAL VEULUSLARARASI DÜZENLEMELER........................................................................................................2

2.1. Uluslararası Düzenlemeler ...............................................................................................................22.1.1. Uluslararası Finansal Raporlama Standartları .........................................................................22.1.2. Avrupa Birliği Yönergesi ve Kararı ........................................................................................3

2.2. Ulusal Düzenlemeler ........................................................................................................................42.2.1. Sermaye Piyasası Kurulu Düzenlemeleri ................................................................................42.2.2. Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu Düzenlemeleri .......................................5

3. KONSOLİDE MALİ TABLOLAR VE İŞTİRAKLERDE YATIRIMLARA İLİŞKİNDÜZENLEMELERİN AMAÇ VE KAPSAMLARI İLE ÖNEMLİ TANIMLAMALAR ...........................6

3.1. Düzenlemelerin Amaç ve Kapsamları..............................................................................................63.2. Önemli Tanımlamalar ......................................................................................................................7

4. KONSOLİDE MALİ TABLOLAR....................................................................................................104.1. Konsolidasyon ve Konsolide Mali Tabloların Tanımı ...................................................................104.2. Konsalidasyonun Kapsamı .............................................................................................................104.3. Konsolidasyon Dışında Tutulma Şartları .......................................................................................124.4. Konsolide Mali Tabloların Düzenlenmesinde Genel Esaslar.........................................................134.5. UFRS-27 ve TMS-5’e Göre Konsolide Mali Tabloların Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar 144.6. Konsolide Bilançonun Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar.....................................................16

4.6.1. TMS-5 Göre Konsolide Bilançonun Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar.......................164.6.2. 21 Sayılı Tebliğ’e Göre Konsolide Bilançonun Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar .....174.6.3. 25 Sayılı Tebliğ’e Göre Konsolide Bilançonun Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar .....19

4.7. Konsolide Gelir Tablosunun Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar ...........................................204.7.1. TMS-5 Göre Konsolide Gelir Tablosunun Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar .............204.7.2. 21 Sayılı Tebliğ’e Göre Konsolide Gelir Tablosunun Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar214.7.3. 25 Sayılı Tebliğ’e Göre Konsolide Gelir Tablosunun Düzenlenmesine İlişkin İlke ve Esaslar22

4.8. Raporlanacak Bilgiler.....................................................................................................................224.8.1. UFRS-27 Göre Raporlanacak Bilgiler...................................................................................224.8.2. TMS-5 Göre Raporlanacak Bilgiler.......................................................................................234.8.3. 21 Sayılı Tebliğ’e Göre Raporlanacak Bilgiler .....................................................................244.8.4. 25 Sayılı Tebliğ’e Göre Raporlanacak Bilgiler .....................................................................25

4.9. Bağlı şirket, iştirak ve birlikte kontrol edilen işletmelerin bireysel finansal tablolardamuhasebeleştirilmesi (UFRS-27)............................................................................................................264.10. Ana Ortaklığın Bireysel (Konsolide Öncesi) Finansal Tablolarında Bağlı Ortaklıklara YapılanYatırımların Muhasebeleştirilmesi (TMS-5)...........................................................................................27

5. İŞTİRAKLERDEKİ YATIRIMLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ ...........................................285.1. İştirakin Tanımı ..............................................................................................................................285.2. Önemli Etki ....................................................................................................................................285.3. İştirak Yatırımlarının Muhasebeleştirme Yöntemleri ....................................................................295.4. Maliyet Yöntemi ............................................................................................................................305.5. Özkaynak Yöntemi.........................................................................................................................305.6. Özkaynak Yönteminin Uygulanması .............................................................................................31

5.6.1. UFRS-28 ve TMS-5’e Göre Özkaynak Yönteminin Uygulanması .......................................315.6.2. 21 ve 25 Sayılı Tebliğ’e Göre Özkaynak Yönteminin Uygulanması ....................................34

5.7. Yabancı ülkelerde faaliyet gösteren bağlı ortaklık, iştirak ve müşterek yönetime tabi ortaklıklar 365.8. İştiraklerde Değer Düşüklüğü Zararları .........................................................................................375.9. Raporlanacak Hususlar...................................................................................................................37

5.9.1. UFRS-28 ve TMS-6’e Göre Raporlanacak Bilgiler ..............................................................375.9.2. 21 Sayılı Tebliğ’e Göre Raporlanacak Bilgiler .....................................................................395.9.3. 25 Sayılı Tebliğ’e Göre Raporlanacak Bilgiler .....................................................................39

Documents

KONSOLİDE MALİ TABLOLARIN DÜZENLENMESİ VE … 1 KONSOLİDE MALİ TABLOLARIN DÜZENLENMESİ VE İŞTİRAKLERE YAPILAN YATIRIMLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 1. GİRİŞ Finansal