1. NOVAC

Novac je svojevrsna roba za koju se može kupiti svaka druga roba. Novcem se raspoređuju i razmjenjuju svi proizvodi ljudskog rada. Uobičajena definicija novca kaže da je novac obračunska jedinica; spremnik vrijednosti; te sredstvo razmjene, iako većina autora drži da su prva dva svojstva nebitna te da slijede iz posljednjeg.

Davno u prošlosti ljudima nije bio potreban novac, jer je sve za život svatko sam proizvodio ili na neki drugi način pribavljao. Potrebe ljudi bile su male, a višaka nije bilo.

Kada su se neka plemena stala baviti pretežno stočarstvom, a druga pretežno ratarstvom, među njima je počela razmjena, zbog ostatka višaka. Razmjenjivali su stočarske proizvode za ratarske. Takva neposredna razmjena robe za drugu robu naziva se trampa. Pri tome su ljudi dogovorno utvrdili koliko jedne robe vrijedi dati za drugu. tako je npr. za glineni lonac valjalo dati jedno janje, a za bakren nož tri janjeta. Međutim, ponekad vlasniku bakrenog noža n isu trebala tri janjeta, već zemljan lonac. tako se janjetom plaćala druga roba: razvila se posredna razmjena: trgovina. Jednom robom plaćala se druga roba, a takva roba kojom se može platiti bilo koja druga roba je novac. Prvi novac bio je robni.

1.1. ROBNI NOVAC

Stočari su plaćali stokom (oni i danas stoku zovu blagom); lovci krznom, strelicama, zubima ulovljenih životinja; ratari žitom čajem, duhanom, datuljama, kavom; obrtnici glinenim ili bakrenim novcima, čavlima, sjekirama, platnom, suknom; ribari sušenom ribom, solju, školjkama. Ponekad su i ljude (robove) razmjenjivali za drugu robu. U tim je primjerima određena roba predstavljala novac, pa takvu robu nazivamo robnim novcem. Na takav primitivan način donedavno su trgovali u nekim nerazvijenim državama svijeta.

1.2. SIMBOLIČNI NOVAC

U nekim krajevima Afrike za plaćanje je služila jedna vrsta pužića (kauri), slonova kost itd. Zanimljivo je da i djevojke oko Vrlike u Dalmaciji na prslucima stare narodne nošnje imaju prišivene pužiće kaure. U staro su doba oni predstavljali bogatstvo, kao nizovi dukata na nošnjama seoskih djevojaka u Slavoniji i drugdje. Na otoku Japu u Južnome moru sve do naših dana kao sredstvo plaćanja služilo je okruglo probušeno kamenje, vrijednost kojega se određivala prema veličini.

1.3. METALNI NOVAC

1

Takav način plaćanja robnim i simboličnim novcem nije bio spretan i ljudi nisu bili sigurni da su za svoju robu uvijek dobili pravu protuvrijednost. Zato su zaključili da novcem može postati samo ona roba koja će trajno predstavljati sveopću protuvrijednost za svaku drugu robu. Za tu su svrhu poslužili metali, kovine. Oni imaju mnoge prednosti: mogu se sjeći u komade jednake veličine, mogu se pretopiti u predmete praktične uporabe, manje se kvare od drugih proizvoda i zauzimaju manje mjesta. Zato je razumljivo da se uporabom metala javlja i novac kovan od različitih vrsta navedenog (još prije 8000 godina), ali su s vremenom plemeniti metali - zlato i srebro - preuzeli ulogu novca. Oni su u prirodi vrlo rijetki, a u njihovo dobivanje mora se uložiti mnogo rada, zato su i veoma skupi. Za male količine tih kovina moglo se dobiti mnogo potrebne robe.

U prvo su se vrijeme zlato i srebro vagali jer se roba prodavala za određenu količinu zlata ili srebra. Međutim, nije bilo zgodno uvijek i posvuda nositi vagu. Zato se zlato i srebro unaprijed rezalo u komade određene težine, kao jamstvo da je težina točno određena i da je komad novca od zlata i srebra odgovarajuće čistoće, to jest da u njemu nema više primjesa drugih (jeftinijih) metala, utiskivali su se u svaki komad posebni znaci. Obično je taj znak prikazivao vladarov lik, jer su vladari prvi počeli kovati svoj novac, zatim srednjovjekovni gradovi i konačno država. Kovani novac imao je različite oblike: mogao je biti okrugao, četvrtast, u obliku kotača, motike, sidra, mača ili neke životinje itd. Danas je metalni novac svuda u svijetu okrugla oblika. Najstarijim hrvatskim novcem smatra se onaj koji se kovao u Zagrebu godine 1200. a nosio je latinski natpis: Andreas dux Croatiae [Andrija (2.) knez Hrvatske).

Danas je zlatan i srebrn novac rijedak: najčešći je sitan kovani novac od nikla, bakra, aluminija, aluminijske bronce i drugih slitina metala.

1.4. PAPIRNI NOVAC

I papirni novac ima dugu i zanimljivu povijest. U srednjem vijeku ljudi su počeli svoj metalni novac povjeravati bankama na čuvanje. Banke su im izdavale potvrde na osnovu kojih su mogli podići svoj novac kada bi im zatrebao. Te su se potvrde zvale banknote. Postepeno su ljudi počeli plaćati robu tim potvrdama umjesto metalnim novcem. Papir je mnogo praktičniji i lakši od kovina ili roba koje su nezgodne za pohranu i prijenos. Tako je nastao papirni novac. On je u prvo vrijeme predstavljao zlato ili srebro kao sredstva za plaćanje jer je u njima imao podlogu, odnosno vlade su mogle izdavati u opticaj samo onoliko papirnatog novca koliko su po obećanom tečaju za njega imale pokriće u zlatu. Od 1971 godine kad je predsjednik SAD-a Richard Nixon ukinuo Zlatni standard, moderni svjetski novac je izgubio materijalnu podlogu, a središnje banke od kojih su mnoge u privatnom vlasništvu, tako dobile teorijsku mogućnost njegovog izdavanja u neograničenim količinama.

Ni papirni novac nije sredstvo izravnoga plaćanja. Često banka prenosi novac jednoga korisnika na drugog žiro-računom ili vrijednosnim papirima - čekom, doznakom, bonom i dr. - tako se novac samo knjigovodstveno obračunava kao sredstvo plaćanja.

2

2. IZGRAĐIVANJE NOVCA

Novac u ime cijele države izrađuje narodna banka sa središtem u glavnom gradu.Novac se "kuje" pomoću kalupa od osobito tvrda čelika, u kojimea je izdubljen oblik jedne i druge strane (lica i naličja) novca. Između kalupa stave se komadići metala koji pod jakim pritiskom poprimaju oblik novca. Taj rad izvode posebni strojevi. Rub novca obično je nazubljen. danas je to ukras, ali nekada je to bila mjera da ne bi nitko ostrugao rub zlatnog novca i tako mu smanjio vrijednost. Za kovani novac (i za novčanice) upotrebljava se izraz moneta, koji dolazi od toga da je kraj hrama rimske božice Junone MOnete bila kovnica novca.Novčanice se tiskaju u posebnoj tiskari. Za njih se upotrebljava osobit papir, a imaju i zamršene šare da ih je što teže krivotvoriti.

3. PROMJENE VRIJEDNOSTI NOVCA

Promjene vrijednosti novca su inflacija, deflacija, devalvacija i revalvacija. To su riječi latinskog podrijetla.

Ako se prekomjerno povećaju emisije novčanica da bi se pokrili neki državni rashodi, nastaje poremećaj koji se odražava u povišenju cijena. To se zove inflacija (latinski:inflare = napuhati).

Suprotna je pojava deflacija (latinski: deflare = ispustiti zrak). To je novčano-politički potez kojim se smanjuje količina novca da bi se ojačala njegova vrijednost i izazvao pad cijena.

Smanji li se novčanoj jedinici vrijednost u odnosu prema valutama drugih zemalja i prema zlatu, nastaje devalvacija (latinski: devalvare = smanjiti vrijednost). Njoj je suprotna revalvacija (latinski: revalvare = vratiti vrijednost): povećanje vrijednosti vlastitoj valuti u odnosu na ostale.

.

3

4. BANKE

U reprodukciji privrede jedne države postojanje novca i mogućnosti kreditiranja predstavijaju bitne činioce. U kontekstvu ovog kruga, banke imaju posebno mjesto i ulogu jer su specijalizovane institucije, čija je osnovna funkcija da privredu i njenu reprodukciju snabdevaju potrebnom količinom i novca i kredita. Stoga je bankarstvo u cjelini kao specifična privredna djelatnost određena vrstom i sadržinom bankarskih poslova. Po odredbama Zakona o bankama i drugim finansijskim  organizacijama, banka se osniva kao akcionarsko društvo, ugovorom o osnivanju i obezbjeđenjem sredstava za osnivački kapital banke. Druga finansijska organizacija, izuzev Štedno-kreditnih zadruga, osniva se kao akcionarsko društvo, ugovorom o osnivanju i obezbjeđenjem sredstava u osnivački kapital.

Banke i druge finansijske organizacije su pravna lica. Banku mogu da osnuju domaća i strana pravna i fizička lica. Banku mogu da osnuju najmanje dva osnivača. Strana lica mogu da osnuju banku pod uslovima uzajamnosti.

Ugovorom o osnivanju banke utvrđuju se naročito:

naziv i sjedište osnivača banke; naziv i sjedište banke;

iznos ukupnog osnivačkog kapitala banke u novčanom i nenovčanom obliku, kao i udio svakog osnivača u tom kapitalu;

rok do koga su osnivači banke dužni da uplate i prenesu novčana i nenovčana sredstva u osnivački kapital banke;

prava, obaveze i odgovornosti osnivača banke za obaveze banke;

uslovi za sticanje i prestanak prava osnivača;

poslovi koje banka obavlja;

način raspoređivanja dijla dobiti na osnivače banke;

način snošenja rizika i pokrića gubitaka banke;

uslovi i način povećanja osnivačkog kapitala i rezervi banke;

način rješavanja sporova među osnivačima banke;

uslovi za prestanak rada banke ako ne postoji ekonomski interes;

način odlučivanja o statusnim promjenama banke i prava osnivača banke u slučaju statusnih promjena banke.

Osnivači banke obezbjeđuju sredstva za osnivaćki kapital, koja mogu da budu u novčanom i nenovčanom obliku (zgrade, opreme i druga sredstva). Novčani dio osnivačkog kapitala banke ne može da bude manji od milion i pet stotina hiljada SAD dolara u dinarskoj protivrednosti, po kursu na dan uplate sredstava.

4

Banka samostalno obavlja delatnost, radi ostvarivanja dobiti. Banka se može baviti depozitnim, kreditnim i drugim bankarskim poslovima u zemlji, i to:

primanjem svih vrsta novčanih depozita; davanjem i uzimanjem kredita; deviznim, devizno-valutnim i mjenjačkim poslovima; izdavanjem hartija od vrijednosti i novčanih kartica; čuvanjem sredstava i hartija od vrijednosti i upravljanjem njima; kupovinom i prodajom hartija od vrijednosti; izdavanjem jemstva, garancija i drugih oblika jemstva; poslovima platnog prometa.

5. OPŠTA PODJELA BANAKA

Zavisno od poslovne aktivnosti i sadržine konkretnih poslova kojima se neka banka pretežno bavi, moguće je banke razvrstati na više tipova (vrsta), ali su sledeći tipovi bankarskih i drugih finansijskih institucija najčešće u okviru bankarskog poslovanja:

centralna ili emisiona banka depozitne banke (komercijalne banke);

univerzalne banke (komercijalne banke);

specijalizovane i granske banke;

poslovne banke;

štedno-kreditne organizacije zadruge i štedno-kreditne službe

ostale bankarske i finansijske institucije (konzorcijumi, ustanove osiguranja, fondova i dr.);

međunarodne i regionalne banke i medunarodne finansijske organizacije.

Banke mogu da se razvrstavaju i prema drugim kriterijumima, na primjer prema:

ročnosti odobrenih kredita, banke se mogu razvrstati na banke koje se bave odobravanjem kratkoročnih, srednjoročnih dugoročnih ili investicionih kredita;

pravnoj formi, banke se razvrstavaju na; inokosne ili jednovlasničke banke, banke u vidu društava sa ograničenim jemstvom, u vidu akcionarskih društava, u vidu zadruga i u vidu javno-pravnih ustanova;

regionalnom rasporedu, banke se razvrstavaju na: lokalne (mjesne), oblasne (regionalne) i savezne banke

5

Ako neka od banaka u okviru svoje bankarske aktivnosti pokriva cijelu kreditno-monetamu sferu i svo bankarsko poslovanje, tada se ta banka naziva monbanka.

 

5.1. CENTRALNA I EMISIONA BANKA

Centralna i emisiona banka prema svom poslovnom obilježju jeste jedinstvena emisiona banka, ili banka banaka. Njena uloga, funkcija i odgovornost u oblasti kreditno-monetarne, emisione i devizne politike i regulisanja novčane mase u opticaju, proizilaze iz prava i ovlašćenja koje država zakonom prenosi na nju kao monetamu instituciju te države. Osnovno pravo ove centralne monetarne institucije jeste da određuje ukupnost odnosa u kreditno-monetamoj sferi države. Stoga, ovakva institucija ima obolježje nacionalne banke, pa se, po pravilu, pripadnost određenoj državi ističe u njenom nazivu.

U Državnoj zajednici Srbije i Cme Gore nije bilo centralne banke. Svaka država članica imala je svoju centralnu banku.

5.2 . DEPOZITNE (KOMERCIJALNE) BANKE

Depozitne (komercijalne) banke su najrasprostranjeniji oblik bankarskog organizovanja, sa primarnim poslom da pribavljaju sredstva iz depozita i uloga na štednju, i da ih usmjeravaju za određene komercijalne aranžmane (kredite) privrednih subjekata. Stoga se ove bankarske institucije i nazivaju komercijalnim bankama.

Ove banke su, po pravilu, organizovane kao institucije ili su u sastavu bankarskih asocijacija-holding banaka. Depozitna (komercijalna) banka je osnovni subjekt preko kojeg Narodna banka sprovodi mjere regulisanja emisione, kreditno-monetame i devizne politike. Depozitne (komercijalne) banke mogu da obavljaju i druge bankarske poslove, kao što su:

devizni, devizno-valutni i mjenjački poslovi; izdavanje hartija od vrijednosti i novčanih kartica (emisioni posao);

čuvanje sredstava i hartija od vrijednosti;

kupovanje i prodaja hartija od vrijednosti;

izdavanje garancija i drugih oblika jemstva (garancijski posao):

poslovi platnog prometa (u skladu sa zakonom).

5.3. UNIVERZALNE BANKE (BANKE OPŠTEG TIPA)

6

Univerzalne banke (banke opšteg tipa) bave se svim poslovima iz oblasti bankarskog poslovanja u obimu i širini samom veličinom banke i njenim potencijalom. I kod od ovih banaka depozitni posao predstavlja primami bankarski posao za koji se vezuju i svi drugi bankarski poslovi u određenoj veličini.

5.4. SPECIJALIZOVANE I GRANSKE BANKE

 Specijalizovane i granske banke bave se samo pojedinim vrstama bankarskih poslova sa svim obilježjima poslovne specijalizacije. U ovoj grupi banaka posebno se razlikuju banke koje se bave: investicionim poslovima, izvoznim poslovima, uvoznim poslovima, deviznim poslovima, poslovima hartija od vrijednosti i drugim specijalizovanim bankarskim poslovima.

Slično specijalizovanim bankama, i granske banke obavljaju sve ili samo neke bankarske poslove za potrebe pojedinih djelatnosti, privrednih grana, za određenu proizvodnu grupaciju preduzeća ili njihovo udruženje, odnosno asocijaciju. Ove banke se kod nas obično poznaju po atributima: "investiciona' "privredna", "izvozna" i sl.

5.5. POSLOVNE BANKE

Poslovne banke se, po pravilu, razvijaju u zemljama tržisne ekonomije i najčešće se bave kreditiranjem razvoja na osnovu depozita sa drugim rokom.

5.6. ŠTEEDNO-KREDITNE ORGANIZACIJE

Štedno-kreditne organizacije po svojoj osnovnoj društvenoj ulozi pripadaju krugu bankarskih i finansijskih institucija, iako ne ispunjavaju primarni uslov bankarske aktivnosti kreiranja novčanih sredstava. U zavisnosti od postavljenih ciljeva i struktura poslova koje će obavljati štedno-kreditna organizacija, kao oblici organizovanja se pojavljuju;

poštanska štedionica, štedionica,

štedno-kreditna organizacija i

štedno-kreditna zadruga.

5.7. OSTALE BANKE I FINANSIJSKE INSTITUCIJE

7

Ostale bankarske i finansijske institucije su usko specijalizovane institucije, čija je zajednička karakteristika da raspolažu, koriste i usmjeravaju znatna finansijska sredstva sa kojima se pojavljuju na finansijskom tržistu. Ove institucije, iako nemaju odlučujuću funkciju u finansijskom mehanizmu jedne države, ipak dopunjuju cjelinu finansijske infrastrukture, koja je kao raznovrsna upravo i neophodna privredi i stanovništvu.

Među ovim institucijama, kao najpoznatije mogu se navesti:

novčane i robne berze; stambene i druge zadruge koje se bave i kreditiranjem;

fondovi penzijskog i socijalnog osiguranja, kao i specijalizovani drugi javni i društveni fondovi;

ustanove koje se bave osiguranjem i reosiguranjem imovine i lica;

poslovi korporacije za plasiranje novca i kapitala;

ustanove koje se bave poslovima lizinga i kliringa;

ustanove koje se bave forftling i faktoring poslovima;

ostale pomoćne finansijske organizacije (mjenjačnice, agencije. komisionari, posredničke ustanove i sl.).

6. BANKARSKI SISTEM

Bankarski sistemi pojedinih zemalja se znatno razlikuju, ali imaju i dosta sličnosti, s obzirom na to da im je svima zajedničko postojanje centralne banke i velikog broja poslovnih banaka različitog profila. Generalno gledano, zavisno od toga kome pripada vodeća uloga pri finansiranju preduzeća u razvijenim tržišnim privredama, razlikuju se dva osnovna modela finansijskih sistema.

6.1. NJEMAČKO-JAPANSKI SISTEM

Njemačko-japanski - bankarski sitem u kome banke i njihovi krediti imaju dominantnu ulogu pri finansiranju preduzeća. Banke su veliki akcionari preduzeća. Za njemački model bankarsta karakterističan je model univerzalne banke koja predstavlja kombinaciju komercijalni i investicione banke i predstavlja glavni izvor finansiranja firmi svih veličina.

6.2. ANGLO-SAKSONSKI SISTEM

8

Anglo-saksonski (prije svega u SAD i V.Britaniji)– model sa razvijenim

finansijskim tržištem, primarna uloga u finansiranju preduzeća pripada

finansijskom tržištu, uglavnom na osnovu emisije akcija i obveznica, ali i drugih

finansijskih instrumenata. U Americi 1999. donijet je zakon kojim se ukida

obaveza razdvajanja komercijalnih, investicionih banaka i osiguravajućih

društava.

7. BANKARSTVO RAZVIJENIH ZEMALJA

Razvijene zemlje imaju razvijenu privredu, razvijen finansijski sistem, bogatu

strukturu bankarskog sistema i disperziranu ponuda usluga sa elementima E –

bankinga.

7.1. AMERIČKI MODEL

U većini zemalja, četiri ili pet velikih banaka dominiraju u sektoru bankarstva, dok

samo u SAD-u postoji oko 8000 komercijalnih banaka, 1500 štedno-kreditnih

organizacija, 400 štedionica i 10000 kreditnih unija. Da li je dobro imati toliki broj

banaka? Čime se objašnjava toliki broj bankarskih institucija, i da li to znači da je

američki bankarski sistem efikasniji i konkurentniji od drugih?

Savremeno bankasrtvo SAD-a započeto je osnivanjem Bank of North America u

Filadelfiji 1782. Godine. U prvim godinama razvoja se postavilo pitanje da li bi

ovlašćenja za rad banaka trebalo da daje federalna vlada ili savezne države

ponaosob. Rezultat zalaganja federalista je osnivanje Bank of United States 1791.

godine, koja je imala obilježja kako privatne tako i centralne banke odgovorne za

količinu novca i kredita u zemlji. Protivnici centralizacije bankasrstva su uspjeli da

izdejstvuju zatvaranje pomenute banke 1811. godine. Ipak, zbog zloupotreba

državnih banaka i potrebe za obezbjeđivanjem sredstava tokom rata, 1816. godine

se osniva Second Bank of United States kao nacionalne banke. Do 1863. godine su

sve komercijalne banke SAD-a dobijale dozvole za rad od bankarskih komisija onih

saveznih država u kojima su postojale (tzv. državne banke), koje nisu bile nimalo

9

stroge pa je dolazilo do prevara i propasti pojedinih banaka. Da bi se tome stalo na

kraj, usvajanjem Zakona o nacionalnom bankarstvu stvara se novi sistem banaka

koje ovlašćenja dobijaju na federalnom nivou (tzv. nacionalne banke), tako da i

danas postoji tzv. “dvojni bankarski sistem”.

Centralno bankarstvo se uspostavlja 1913. godine formiranjem Sistema federalnih

rezervi. Tokom Velike ekonomske krize oko 9000 banaka je propalo, pa se radi

sprječavanja sličnih gubitaka formira FDIC – Federalna korporacija za osiguranje

depozita. Obzirom da je investiciono bankarstvo bilo jedan od značajnijih uzroka

propasti pomenutih banaka, Glass- Steagallovim zakonom iz 1933. godine je

odvojeno komercijalno od investicionog bankarstva. Pored toga, bio je donijet zakon

koji je ograničavao filijalsku mrežu svake američke banke samo na onu saveznu

državu u kojoj se nalazi glavno sjedište banke.

Tako je stvorena struktura bankarskog sistema sastavljena iz jako decentralizovane

mreže banaka i razgraničenja izmenu komercijalnih i investicionih banaka. Pomenuti

koncept je doprinio bržem rastu američkog finansijskog tržišta, odnosno doveo je do

jačanja uloge tržišta kapitala. Tako je stvoren sistem kontrole kompanija od strane

berzi, čime je težište stavljeno na tu spoljnu kontrolu, iako je postojala i kontrola od

strane upravnih odbora kompanija. Jedino su preduzeća koja nisu registrovana na

finansijskim berzama više usmjerena na bankarsko kreditiranje I u tom segmentu

ekonomije postoji jača uloga banaka u sprovođenju kontrola tih manjih I srednjih

kompanija.

Uloga banaka u spoljnoj kontroli većih kompanija nije naročito značajna iz razloga što

se investiciono finansiranje samo manjim dijelom vrši preko bankarskih institucija a

većim dijelom putem emisije akcija i obveznica na tržištu kapitala. Reagle-Nealovim

zakonom iz 1994. godine je dozvoljeno bankama da otvaraju filijale u drugim

saveznim državama, kao i da se vrše fuzije banaka čija su glavna sjedišta locirana u

raznim saveznim državama. Gramm-Leach-Blileyevim zakonom iz 1999. godine je

ukinuto zakonsko razdvajanje komercijalnih, investicionih banaka i osiguravajućih

kompanija, čime su otvorene mogućnosti za fuzionisanje. U funkcionalnom pogledu i

dalje postoje razlike između komercijalnih, investicionih banaka i osiguravajućih

10

zavoda, dok je u vlasničkom pogledu moguće stvaranje onih kombinacija za koje

akcionari procijene da su najkorisnije za stvaranje profita.

Dakle, američki model koji je važio do 2000.godine zasnivao se na striktnom

razgraničenju komercijalnog i investicionog bankarstva. Osiguravajuće kompanije

činile su treću institucionalnu komponentu amereičkog sistema finansijskih institucija.

Investicione banke su pripremale emisije vrednosnih papira korporacija, a

komercijalne banke su zakonom bile onemogućene da učestvuju u emisiji vrednosnih

papira.

Ovaj koncept je doprinio bržem rastu amričkog finansijsog tržišta u odnosu na rast

koji bi postojao da je bila dozvoljena veća intermedijacija kamate banaka u okviru

čitavih SAD kao i da su komercijalne banke imale zakonsku osnovu da vrše emisiju

vrijednosnih papira za velike kompanije na tržištu kapitala. Time je stvoren sistem

kontrole kompanija od strane finansijskih berzi. Tržište akcija je postalo specifično

tržište za transfer vlasničke kontrole nad kompanijama koje su registrovane na

berzama. Sudbina menadžmenta većih kompanija bila je vezana za kretanje

berzanskih cena njihovih akcija. Iako u američkom sistemu postoji i interna kontrola

od strane upravnih odbora kompanije Board of Directors nad upravljačkim

menadžmentom, tržište je na spoljnoj kontroli preko tržišta kapitala.

7.2. NJEMAČKI MODEL

Ovak model bankarskog sistema je karakterističan po znatno većem značaju banaka

u odnosu na američki model. Znatno je manja uloga berzi.

Njemački bankarski sistem ima sljedeću institucionalnu strukturu:

1. Njemačka Bundesbanka;

2. Državne banke;

3. Privatne i javne banke;

4. Štedionice, kreditne zadruge i instituti za imobilisani kredit;

11

Takođe, karakterističan je koncept univerzalne banke koja predstavlja kombinaciju

komercijalne i investicione banke. Univerzalne banke su glavni izvor finansiranja firmi

svih veličina. Pošto u njemačkom modelu postoji dominacija univerzalne banke u

odnosu na tržište kapitala logično je i da je kontrola kompanija preko bankarskih

institucija značajnija u odnosu na finansijske berze. Vlasničko preuzimanje kompanija

preko tržišta kapitala tradicionalno su vrlo rijetko korišćena u njemačkom modelu.

Vlasnička prestruktuiranja i transferi kontrolnih paketa akcija vrše se iza zatvorenih

vrata od strane univerzalne banke i krupnih akcionara.

Obzirom da u njemačkom modelu postoji dominacija univerzalnih banaka u odnosu

na tržište kapitala, samim tim je i kontrola kompanija preko bankarskih institucija

značajnija u odnosu na finansijske berze.

Kontrola ekonomske efikasnosti upotrebe resursa u njemačkim kompanijama se vrši

preko upravnih i nadzornih odbora samih kompanija, kao i nadzoru univerzalnih

banaka.

Prvi nivo upravljačke kontrole u kompanijama je VORSTAND (upravni odbor) u koji

ulaze glavni menadžeri kompanije.

Viši nivo upravljačke kontrole AUFSICHTSRAT (nadzorni odbor) koji se obično

sastaje jednom kvartalno I donosi najvažnje investicione I finansijske odluke,

sprovodi nadzor nad Vorstandom I vrši izbor top menadžera kompanije.

Skupština akcionara je treći upravljački nivo u kompaniji. Univerzalna banka na

istima ima znatno veći glasački potencijal od onog koji bi imali na osnovu akcijskog

kapitala banke u kompaniji, iz razloga što mali akcionari svoje akcije prodaju banci u

depo uz ovlašćenje da prestavnici te banke koriste njihove glasove.

Osim toga, za njemački model je karakterističan koncept glavne ili domaće banke za

nefinansijsku kompaniju, što znači da jedna kompanija ima banku koja je akcionar u

istoj, i koja vrši glavni dio finansiranja. Ipak, savremeni trendovi u razvoju bankarskog

i finansijskog sistema idu u pravcu jačanja uloge finansijskog tržišta, čime se

njemački model sve više približava američkom.

12

7.3 JAPANSKI MODEL

U japanskom finansijskom sistemu je prisutna značajna državna kontrola

finansijskog sektora kao i specijalizacija banaka. Japanski model bankarskog

sistema je karakterističan po ulozi glavnih banaka oko kojih su formirani

industrijski konglomerati poznati kao keiretsu. U okviru svake keiretsku grupe

se nalazi po jedna komercijalna banka koja je ujedno i stožer cele industrijske

grupe. Kompanije u okviru keiretsu grupe imaju unakrsno učešće u akcijskom

kapitalu, što omogućava homogenizaciju same grupe. Dakle, korporacijska

kontrola u odnosu na velike poslovne sisteme vrši se uglavnom preko glavnih

banaka koje su u centru same grupe, čime se svode na najmanju mjeru tzv.

informacione asimetrije. Drugim rijčima, najveći broj regulativnih i kontrolnih

mjera se smatra endogenim i neformalnim. Odnosi između kompanija i banaka

se oslanjaju na japansku filozofiju koja ističe poslovni moral i poverenje u prvi

plan. Banka obezbeđuje neophodno finansiranje kompanije pod uslovom da

kompanija garantuje banci očekivani nivo prinosa.

U Japanu postoji nekoliko velikih (mega) finansijskih holdinga, u čijem je sastavu više

banaka i drugih finansijskih institucija. Najveći finansijski holdinzi i banke su

Kabushiki Kaisha, Mitsubishi UFJ Financial Holdings Inc., Mizuho Holdings, Inc.,

Sumitomo Mitsui Financial Group Inc. i Norinchukin Bank.

Ipak je u posljednje vrijeme prisutno slabljenje čvrstih odnosa između kompanije

i banaka.

Ovo se objašnjava na dva načina:

Kada su japanske firme postale jače i manje zavisne od bankarskih

kredita, ta veza je počela da slabi;

Drugi faktor je vezan za preusmeravanje dijela štednje stanovništva u

kupovinu HOV neposredno na tržištu ili pak u ulaganja kod

institucionalnih investitora, čime je pojačana uloga tržišta kapitala.

Centralna banka je Banka Japana (Bank of Japan) osnovana 1882. I posluje

13

kao jedinstvena institucija sa svim ovlašćenjima centralne banke i relativno

velikim stepenom nezavisnosti. U kapitalu je većinsko učešće države, sa

značajnim privatnim učešćem (oko 45%). U Japanu postoje specijalizovane

banke kao što su izvozno-uvozna banka Japan (Eximbank), Banka za

finansiranje razvoja itd.

7.4 BANKARSKI SISTEM FRANCUSKE

Osnovne karakteristike:

Centralna banka 1800., a monopol od 1848., jedinstvena, mješovito vlasništvo

do 1945., guverner i zamenik na 5-7 godina, Odbor direktora, zavisna od vladine

politike.

Poslovno bankarstvo:

Depozitne banke – potencijal depoziti, kratkoročno kreditiranje,

nacionalne i privatne.

Poslovne banke – finansiranje privrede direktnim učešćem,

kreditiranjem i emisijom HOV.

Kreditne banke – srednjeročno i dugoročno kreditiranje, specijalan

status, jer su od posebnog javnog interesa.

7.5. BANKARSKI SISTEM ITALIJE

Osnovne karakteristike:

Centralna banka 1893. Od 6 privatnih banaka, monopol od 1926., jedinstvena

institucija, vlasnici kreditne institucije, socijalni fondovi i osiguranje, guverner i

zamenik bez ograničenja mandata, Odbor direktora, autonomija je velika

polazeći od vlasništva i načina izbora.

Poslovno banakrstvo:

Banke javnog prava – univerzalne i specijalizovane za privredne grane.

14

Banke nacionanog interesa – velike depozitne banke orijentisane na

pojedine privredne grane.

Banke običnog kredita – privatne banke.

Narodne banke - kao zadruge.

Štedionice – na cijloj teritoriji Italije.

Banke za kreditiranje - srednjeročno i dugoročno.

8. BANKARSKI SISTEM ZEMALJA U RAZVOJU I TRANSFUZIJI

Proces tranzicije i izgradnje snažnog banakrskog sistema je dugoročan i

težak zadatak. Privrede u razvoju, tranziciji karakteriše plitak i nedovoljno

produbljen finansijski sistem, nepotpuno restrukturiran bankarski sektor,

nedovoljna disperzija bankarskih proizvoda i prisustvo e – bankinga.

8.1. BANKARSKI SISTEM KINE

Kineski bankarski sistem je veoma specifičan i obuhvata banke sa različitim

funkcijama i vlasništvom. Ovaj sistem obuhvata Centralnu banku, različite državne

banke, mješovite komercijalne banke i strane banke.

Narodna banka Kine (People’s Bank of China) je slična Federal Reserve banci u

SAD. PBC posluje kao Centralna banka, ali je istovremeno u konkurenciji sa ostalim

banakama u Kini. Ova Banka ima oko 10.000 filijala i 20.000 predstavništava u

zemlji. Ona prima depozite od državnih preduzeća i ostalih organizacija, odobrava

kredite za zajednička ulaganja i mobiliše sredstva za investicije. Odgovorna je za

transakcije u stranim valutama i međunarodna plaćanja.

Bank of Cina (BoC) je osnovana je 1912. godine kao instrument PBC. Ova banka

nadgleda budžet i monetarni sistem i posluje kao komercijalna banka i štedna

institucija. Ona obavlja međunarodne finansijske transakcije, vrši nadzor plaćanja u

15

stranim valutama, izdaje akreditive i garancije i aranžira kredite za finansiranje velikih

uvoznih poslova.

Sistem komercijalnog bankarstva čine Industrial and Commercial Bank of China,

Agricultural Bank of China, Bank of China i China Construction Bank. To su državne

banke koje imaju najveći udio u sadašnjem komercijalnom bankarstvu Kine. Nazivaju

ih ‘’četiri velike banke’’ i one imaju filijale širom zemlje i ključnu ulogu u ekonomskom

razvoju.

Državne, tzv ’’političke banke’’ za razliku od komercijalnih banaka, su osnovane da

posluju u skladu sa makroekonomskom politikom vlade i podržavaju glavne

nacionalne projekte. Vodeće banke iz ove grupe su National Development Bank;

Export & Import Bank of China; Agriculture Development Bank of China. Aktivu ove

tri banke čine finansijske obveznice i sredstva vlade umjesto štednje stanovništva.

Njihov zadatak je determinisan u skladu sa njihovim zadacima upravljanja aktivom.

Na primjer, Nacionalna razvojna banka uglavnom samo podržava nacionalne

infrastrukturne projekte.

8.2. BANKARSKI SISTEM RUSIJE

Ruska državna banka osnovana je 1880. godine i bila je među prvim centralnim

bankama tog doba u rukama države. Inostrani kapital, naročito francuski, engleski i

njemački imao je veliki uticaj na rad privatnih banaka u Rusiji. U odsustvu

specijalizacije bankarskog poslovanja tog perioda karakteriše sistem univerzalnog

bankarstva. Na čelu bankarskog sistem SSSR-a od 1921. nalazi se Gosudarstveni

bank (Gosbank), kao centralna banka SSSR-a. U periodu postojanja SSSR-a dolazi

do osnivanja posebnih granskih banaka - Industrijske banke, Poljoprivredne banke,

Trgovinske banke, Centralne komunalne banke, a kasnije Svesavezne banke za

finansiranje investicija, te Banke za spoljnu trgovinu koja je imala svoje filijale u

Londonu, Parizu, Bejrutu, Singapuru i Montrealu. Gosbanka je bila centralna banka i

jedina komercijalna banka (do 1988. godine kada su komercijalni poslovi preuzeti od

strane drugih banaka).

Ruska centralna banka (RCB), tj. Centralna banka Ruske Federacije je preuzela

16

funkcije Gosbanke 1991. Krajem 1995. godini u Rusiji je bilo preko 2.000

komercijalnih banaka, ali su bile uglavnom male i podkapitalizovane. Specijalizovane

granske banke ili su ukinute ili su reorganizovane sa kontrolnim učešćem RCB. U

Rusiji je krajem 2005. bilo 1.409 banaka, a krajem 2006. bilo je registrovano 1.189

banaka i kreditnih institucija sa 3.281 filijalom.

Najveće banke u Rusiji sada su Sberbank i Vneshtorgsbank i one su u direktnom

vlasništvu države ili u vlasništvu diržavnih preduzeća (Gazprombanka) i ne očekuje

se da dođe do njihove skore privatizacije. Učešće banaka u državnom vlasništvu je u

2005. bilo u bankarskom sektoru Rusije 34,3%, dok su banke u većinskom stranom

vlasništvu imale učešće od 6,8%.

9. ZAKLJUČAK

U periodu razvoja tzv. industrijskog bankarstva (1960-1980-te) karakteristični su

bili modeli anglsaksonskog i evropskog bankarstva. U anglosaksonskom

bankarstvu je bilo naglašeno razlikovanje komercijalnih i investicionih banaka,

dok je kod evroskog prisutan model univerzalne banke. U periodu

internacionalnog bankarstva, od 1990-tih godina naovamo, karakteristično je

približavanje anlosaksonskog bankarstva modelu univerzalne banke. Za

bankarstvo razvijenih evropskih zemalja najbitnija skorija promjena vezana je za

stvaranje Evropske monetarne unije i Evropske centralne banke, pri čemu

nacionalne centralne banke gube najveći dio autonomije. U zemljama istočne i

centralne Evrope na djelu je proces tržišne transformacije poslovnog bankarstva

i povećavanja stepena samostalnosti centralnih banaka. Za islamsko

bankarstvo, koje se snažno razvija od 1960-tih godina, osnovna karakteristika je

nepoznavanje kamate kao cijene novca.

17

18

LITERATURA:

http://hr.wikipedia.org/wiki/Novac

-Prof. dr Svetolik Kostadinović, prof. dr Mile Račić, prof. dr Gordana Ljubojević, Poslovno pravo, četvrto izmenjeno i dopunjeno izdanje, Novi Sad, 2006.

-Prof. dr Milutin Srdić, Poslovno i finansijsko pravo, Čačak, 2007.

-Bankarsko i berzansko pravo, interna skripta Fabus

-Internet sajt www.economist.co.yu

19