SPOLJNOPOLITIČKE ORIJENTACIJE DRŽAVA ZAPADNOG …test.fpn.bg.ac.rs/wp-content/uploads/2011/01/15-Dr-Dragan... · Dragan Đukanović │SPOLJNOPOLITIČKE ORIJENTACIJE DRŽAVA ZAPADNOG

Dr Dragan ĐUKANOVIĆ59 UDC 327(497) 330.342

SPOLJNOPOLITIČKE ORIJENTACIJE DRŽAVA ZAPADNOG BALKANA: UPOREDNA ANALIZA60

Sažetak

U ovom radu autor ukazuje na osnovne determinante spoljnopolitičkih orijentacija i strategija zemalja Zapadnog Balkana. U vezi sa navede-nim, on se usredsređuje na komparativnu analizu najvažnijih stra-teških spoljnopolitičkih dokumenata Albanije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Crne Gore, Makedonije i Srbije. U tom kontekstu, on za-ključuje da su sve zemlje Zapadnog Balkana opredeljene za član-stvo u Evropskoj uniji i NATO (sa izuzetkom Srbije), promociju regionalne saradnje i intenziviranje uloge navedenih zemalja Zapadnog Balkana u globalnim i regionalnim međunarodnim organizacijama. Autor ukazuje i na odnos država Zapadnog Balkana u odnosu pre-ma vodećim zemljama sveta – Sjedinjenim Američkim Državama, Ruskoj Federaciji i Narodnoj Republici Kini. Ovom prilikom, kako autor zaključuje, većina zemalja Zapadnog Balkana opredeljena je za jačanje partnerstva sa Sjedinjenim Američkim Državama.

Ključne reči: spoljna politika, strategije, prioriteti, Zapadni Balkan, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Srbija, Albanija, Ma-kedonija, Evropska unija, NATO, bilateralni odnosi, međunarodne organizacije

UVOD

Posle okončanja hladnog rata i uporednog započinjanja procesa raspada nekadašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, novonastale drža-

59 Naučni saradnik, Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd. E-mail: [email protected]. Rad je realizovan u okviru projekta Srbija i savremeni svet: per-spektive i putevi učvršćivanja spoljnopolitičkog, bezbednosnog i spoljnoekonomskog po-ložaja Srbije u savremenim procesima u međunarodnoj zajednici, Ministarstva nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije, br. 149002D, za period 2006–2010. godine.

60 Tekst primljen 26. maja 2010. godine.

296 FPN │Godišnjak 2010 │ III DEO: Međunarodna politika i međunarodni odnosi

ve na njenom tlu otpočele su sa redefinisanjem vlastite spoljne politike.61 Re-publika Albanija je, istovremeno, napustila rigidni model socijalizma i posle višedecenijske izolacije krenula ka novom osmišljavanju svog međunarodnog položaja.

Države nastale od Jugoslavije vidno su se, tokom prvih godina nezavi-snosti, distancirale u odnosu na spoljnu politiku koja je bila vođena u vremen-skom razdoblju između 1945. i 1990. godine. U tom smislu napušteni su prin-cipi politike nesvrstanosti,62 a Republika Slovenija, Republika Hrvatska, Bosna i Hercegovina i Republika Makedonija započele su sa postepenim strateškim zaokretom prema Sjedinjenim Američkim Državama i tadašnjoj Evropskoj zajednici (danas Evropskoj uniji). Republika Srbija i Crna Gora su posle 1992. godine, a u okviru Savezne Republike Jugoslavije, bile usredsređene na reša-vanje nacionalnog pitanja srpskog naroda. Zato su samostalno i bez podrške vodećih međunarodnih činilaca raspad nekadašnje jugoslovenske federacije pokušale da iskoriste za njegovo rešavanje.

Tokom prve decenije samostalnosti većina postjugoslovenskih država nije imala osnovna strateška dokumenta iz oblasti spoljne politike. Štaviše, ni u konstitutivnim aktima postjugoslovenskih država nije bilo detaljnijeg preci-ziranja spoljnopolitičke orijentacije i prioriteta. Sve države Zapadnog Balkana utvrdile su, zvanično ili ne, sa izuzetkom Republike Srbije, strateška doku-menta iz oblasti spoljne politike. To se može pravdati činjenicom da u Srbiji još uvek nije postignut širi društveni konsenzus u vezi određivanja spoljnopo-litičkih prioriteta, a pre svega sa eventualnim pristupanjem zemlje Severno-atlantskom savezu.63

Dokument Odrednice vanjske politike Republike Hrvatske,64 premda je po obimu veoma kratak, celovito sagledava sadašnji položaj zemlje u savremenim međunarodnim odnosima. Sa druge strane, dokument Opšti pravci i prioriteti

61 O spoljnoj politici druge Jugoslavije videti: Velibor Gavranov i Momir Stojanović, Međunarodni odnosi i spoljna politika Jugoslavije, „Savremena administracija“, Beo-grad, 1972, str. 147–347.

62 Videti: „Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije“, preambula, alineja VII, Službeni list Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, godina XXX, broj 9, Beograd, 21. februar 1974; Leo Mates, Nonalignment: Theory and Current Policy, The Institute of International Politics and Economics, Belgrade, Oceana Pu-blications, Inc., Dobbs Ferry, New York, 1972, pp. 74–92.

63 Videti: Dragan Đukanović i Ivona Lađevac, „Prioriteti spoljnopolitičke strategije Re-publike Srbije“, Međunarodni problemi, godina LXI, broj 3, Beograd, 2009, str. 343–364.

64 „Odrednice vanjske politike“, Ministarstvo vanjskih poslova Republike Hrvatske, In-ternet, http://rs.mvp.hr/?mh=335&mv=1933, 15/05/2010.

297Dragan Đukanović │SPOLJNOPOLITIČKE ORIJENTACIJE DRŽAVA ZAPADNOG...

za sprovođenje spoljne politike Bosne i Hercegovine,65 usvojen tokom marta 2003. godine, trenutno u mnogim elementima ne korespondira sa realnim stanjem u međunarodnim odnosima, premda uopšteno ističe neophodnost pristupa-nja ove države evroatlantskim integracijama. Posle jednostranog proglašenja nezavisnosti, tokom februara 2008. godine, novoformirano Ministarstvo ino-stranih poslova Kosova usvojilo je interni dokument Program i ključni ciljevi.66 U navedenom dokumentu je, između ostalog, ukazano na neophodnost usta-novljavanja diplomatsko-konzularne mreže Kosova, ali i na vodeće spoljno-političke prioritete u vezi sa ubrzavanjem procesa priznanja nezavisnosti ovog entiteta. Važno je da se napomene da je Vlada Crne Gore, mesec dana po do-nošenju novog konstitutivnog akta i pet meseci po osamostaljivanju, utvrdila i dokument Spoljnopolitički prioriteti u kome su navedeni svi najvažniji ciljevi spoljne politike zemlje.67 Ciljevi i prioriteti,68 dokument Ministarstva inostra-nih poslova Republike Makedonije, koji nije zvanično usvojen na sednicama Vlade, na veoma detaljan način analizira trenutno stanje u međunarodnim odnosima sa posebnim akcentom na goruće probleme u Aziji i Africi. Pose-ban kvalitet ovog strateškog dokumenta predstavlja objektivno ukazivanje na trenutni status Makedonije u regionu, Evropi i svetu. Program Vlade Republike Albanije (2005–2009),69 koji je u parlamentu ove zemlje predstavljen i usvojen 8. septembra 2005. godine, takođe sadrži veoma detaljan osvrt na nekoliko spoljnopolitičkih prioriteta – sprovođenje unutrašnjih reformi i okončanje pristupanja Evropskoj uniji, intenziviranje pristupanja Severnoatlantskom sa-vezu i promovisanje načela regionalne stabilnosti i jačanja mira na jugoistoku Evrope.

65 „Opći pravci i prioriteti za provođenje vanjske politike Bosne i Hercegovine“, Pred-sjedništvo Bosne i Hercegovine, broj 01-645-30/03, Sarajevo, 26. mart 2003.

66 „The Programme and Core Objectives of the Ministry of Foreign Affairs“, Mi-nistry of Foreign Affairs, Kosovo, Prishtina, Internet, http://www.mfa-ks.net/?page=2,9/15/05/2010.

67 Videti: Dragan Đukanović i Ivona Lađevac, „Definisanje spoljnopolitičkih prioriteta: slučaj Crne Gore“, u: dr Edita Stojić-Karanović i mr Slobodan Janković (urs), Ele-menti strategije spoljne politike Srbije, Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2008, str. 32–47.

68 „Цели и приоритети“, Министерство за надворешни работи на Република Македонија, Скопје, 2009, Internet, http://www.mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=263, 15/03/2010.

69 „Government Program 2005–2009“, Parliament of Albania, Tirana, September 8, 2005.


SPOLJNA POLITIKA REPUBLIKE HRVATSKE POSLE 1991. GODINE

Nakon proglašenja nezavisnosti Republike Hrvatske, 21. juna 1991. go-dine, usledila je rekonceptualizacija spoljne politike novoformirane države. Ipak, u prvih deset godina nezavisnosti Republike Hrvatske vodeći cilj spoljne politike ove zemlje bio je usredsređen na razvoj strateških odnosa sa Sjedinje-nim Američkim Državama i Saveznom Republikom Nemačkom, tada vode-ćom državom Evropske unije.

Tek je promenom vlasti u Hrvatskoj početkom 2000. godine suštinski definisana nova spoljna politika. Osnovna težnja novih vlasti u Republici Hr-vatskoj u tom periodu bila je vezana za ulazak u Evropsku uniju i Severno-atlantski savez. U tom kontekstu donet je i dokument Odrednice vanjske po-litike70, koji detaljno definiše osnovne ciljeve spoljnopolitičkih aktivnosti ove zemlje. U uvodu ovog dokumenta se navode određena opredeljenja na kojima će se zasnivati nova spoljna politika zemlje. To su, između ostalog, očuvanje i jačanje mira, razumevanja među državama i narodima, učvršćivanje međuna-rodnog položaja Republike Hrvatske, stvaranje uslova za ostvarenje osnovnih strateških prioriteta učlanjenjem u evropske i transatlantske političke bezbed-nosne i ekonomske integracije i poštovanje preuzetih međunarodnih obaveza. Takođe, u načela nove spoljne politike ubrojani su i rešavanje otvorenih i pre-ostalih pitanja iz procesa raspada bivše države, uspostavljanje dobrosusedskih odnosa i saradnje sa svim državama regiona, razvijanje prijateljskih odnosa sa najvažnijim državama i faktorima u svetu, jačanje privrednog položaja i pro-mocija ukupnog imidža Republike Hrvatske. U ovom dokumentu Hrvatska je definisana kao „sredozemna, srednjoeuropska i podunavska zemlja“.71 U tom kontekstu je napomenuto da Republika Hrvatska, kao država, treba da prona-đe svoje mesto i ulogu u savremenom svetu koji je izrazito dinamičan. Poseb-no je uvodni deo Odrednica vanjske politike posvećen konsolidaciji prilika u Jugoistočnoj Evropi, sa ciljem da se na načelima pravde prava i ravnopravnosti poboljšaju odnosi i pređe iz faze sukoba u novu fazu saradnje i partnerstva. Značajno mesto u uvodu ovog dokumenta posvećeno je uspešnom okončanju unutrašnjih reformi, kao i prihvatanja evropskih standarda u oblasti vladavine prava i ljudskih i građanskih prava.72

Kao osnovni spoljnopolitički ciljevi Republike Hrvatske nabrojani su ulazak u Evropsku uniju i NATO, unapređenje odnosa sa susednim država-

70 „Odrednice vanjske politike“, Ministarstvo vanjskih poslova Republike Hrvatske, nav. delo.

71 Ibidem, preambula, alineja 2.72 Ibidem, preambula, alineja 4.


ma, razvijanje bilateralne i multilateralne saradnje, promocija hrvatskih pri-vrednih kapaciteta, i sveukupne promocije Republike Hrvatske.73 Jako je bit-no napomenuti da je u ovom dokumentu ukazano na neophodnost uspešnog okončanja evroatlantskih integracija. Ovi ciljevi bi, napomenuto je u istom dokumentu, istovremeno podrazumevali puno očuvanje državnih, nacional-nih, političkih, kulturnih i privrednih osobenosti zemlje. Posebno se, s tim u vezi, ističe široki društveni konsenzus za pridruživanje EU, što potvrđuje i deklaracija Hrvatskog sabora od novembra 2002. godine, kada je postignuta saglasnost političkih partija vlasti i opozicije u ovom zakonodavnom telu.74 Potom se navode i brojne koristi od potencijalnog članstva Hrvatske u Evrop-skoj uniji, ali i podatak da je u 2003. godini podrška integraciji zemlje u ovu organizaciju iznosila više od 73%.75

U savremenom svetu dosta je važno graditi novi bezbednosni položaj ze-mlje na osnovu članstva u Severnoatlantskom savezu, ističe se u navedenom spoljnopolitičkom dokumentu Hrvatske. Zato je „apsolutni ... prioritet“76 ove zemlje pristupanje NATO, kako bi se sačuvala nacionalna suverenost i bezbed-nost. To je, u međuvremenu, uspešno i okončano prijemom Hrvatske u NATO 1. aprila 2009. godine. Unapređenje odnosa sa susedima se, takođe, smatra jednim od prioriteta spoljne politike Hrvatske, a u cilju izgradnje dobrosused-skih odnosa na osnovu ravnopravnosti i uzajamnosti.77

Odeljak koji je posvećen bilateralnoj i multilateralnoj saradnji sadrži i stavove o odnosu Hrvatske prema vodećim činiocima savremene svetske po-litike. S tim u vezi je napomenuto „jačanje partnerskih odnosa“78 sa SAD, ali i na „svestrane privredne i političke odnose“79 sa Ruskom Federacijom i Na-rodnom Republikom Kinom. Učešće u međunarodnim organizacijama i ja-čanje položaja Hrvatske s tim u vezi je dosta bitno. To se odnosi na Evropsku uniju, Severnoatlantski savez, Ujedinjene nacije, Savet Evrope, Organizaciju za evropsku bezbednost i saradnju i druge međunarodne organizacije.80 Re-gionalna saradnja, takođe, predstavlja značajan deo spoljne politike Hrvat-

73 Ibidem, Temeljni ciljevi vanjske politike.74 „Rezolucija Hrvatskog sabora o pristupanju Republike Hrvatske Europskoj uniji,“

Zagreb, 18. prosinca 2002.75 „Odrednice vanjske politike“, Temeljni ciljevi vanjske politike, 1. Ulazak u EU.76 Ibidem, 2. Sudjelovanje u NATO-u, stavak 1.77 Ibidem, 3. Unapređenje odnosa sa susjednim državama.78 Ibidem, 4. Razvijanje bilateralne i multilateralne međunarodne suradnje, stavak 2.79 Ibidem.80 Ibidem, 4. Razvijanje bilateralne i multilateralne međunarodne suradnje, stavak 3.


ske sa ciljem obezbeđivanja pune stabilnosti i razvoja u regionu Jugoistočne Evrope.81

Nemala pažnja u Odrednicama vanjske politike posvećena je i promociji hrvatske privrede (izvoz proizvoda iz Hrvatske, osiguranje stranih direktnih ulaganja i jačanje privredne saradnje sa drugim državama).82 Kako bi se osi-gurala uspešna implementacija spoljnopolitičkih prioriteta, Vlada Republike Hrvatske će se, navodi se u ovom dokumentu, zalagati za insistiranje na njenoj predstavi kao savremene, „demokratske i tolerantne sredozemne i srednjo-europske zemlje.“83 S tim u vezi treba da budu povezane i aktivnosti na polju kulturne diplomatije.

Vlada Republike Hrvatske umnogome je uspešno implementirala nave-dene spoljnopolitičke ciljeve tokom proteklih deset godina. Protekle godine je ostvareno članstvo zemlje u NATO, a u narednom periodu se, istovremeno, može očekivati i okončanje pregovora o članstvu Hrvatske u Evropskoj uniji. Došlo je i do značajnijeg unapređenja bilateralnih odnosa sa susedima i una-pređenja statusa Hrvatske u okviru regionalnih inicijativa i foruma za sarad-nju. Takođe, Republika Hrvatska je uspela da obezbedi veoma dobre odnose sa Sjedinjenim Američkim Državama, ali i da istovremeno razvija kvalitetne bilateralne odnose sa Ruskom Federacijom i Narodnom Republikom Kinom a pre svega na privrednom polju.

Dokument Odrednice vanjske politike u celini uspeva da odredi spoljno-politički identitet zemlje i da objedini najvažnije spoljnopolitičke zadatke i ukaže i na neophodne mehanizme za njihovo sprovođenje. Važno je, sa druge strane, ukazati i na činjenicu da se, u skladu sa Ustavom Republike Hrvatske (1991), Vlada, Hrvatski sabor i predsednik države, kao institucije koje sprovo-de spoljnu politiku, pridržavaju navedenih osnovnih principa spoljne politike i da u njihovoj interpretaciji nema značajnijih razmimoilaženja.

SPOLJNOPOLITIČKI PRIORITETI BOSNE I HERCEGOVINE: MINIMALNA SAGLASNOST U VEZI SA NAČELIMA I PRIORITETIMA SPOLJNE POLITIKE

Ustavom Bosne i Hercegovine navedeni su isključivo institucionalni okvi-ri vođenja spoljne politike, ali se u njemu ne ukazuje i na određene prioritete i pravce učešća zemlje u savremenim međunarodnim odnosima. Na osnovu ustavnih ovlašćenja, a u vezi sa vođenjem spoljne politike, članovi Predsed-

81 Ibidem, 4. Razvijanje bilateralne i multilateralne međunarodne suradnje, stavak 4.82 Ibidem, 5. Promocija hrvatskog gospodarstva.83 Ibidem, 6. Ukupna promidžba Hrvatske.


ništva Bosne i Hercegovine84 su 26. marta 2003. godine utvrdili Opšte pravce i prioritete za sprovođenje spoljne politike BiH.85 U okviru ovog dokumenta ukazano je na dinamične promene savremenog sveta, kao i na neophodnost rešavanja brojnih problema na globalnom i regionalnom nivou. Istovreme-no je istaknuta neophodnost poštovanja načela Povelje Ujedinjenih nacija i Završnog akta iz Helsinkija i ostalih dokumenata Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju.86 To podrazumeva i puno pridržavanje opšteprihvaće-nih načela međunarodnog prava i poštovanje zaključenih i ratifikovanih spo-razuma. S tim u vezi, navedeno je da su otvorenost i ravnopravnost, uzajamno poštovanje suvereniteta i teritorijalnog integriteta, principi miroljubive sarad-nje, konstruktivni dijalog, borba protiv terorizma i organizovanog kriminala i uvažavanje osnovna načela spoljne politike BiH.

Polazeći od već istaknutih načela, Predsedništvo Bosne i Hercegovine precizno je definisalo i prioritete spoljne politike zemlje. To su očuvanje neza-visnosti i teritorijalnog integriteta zemlje, sprovođenje Opšteg okvira sporazu-ma za mir u BiH, pristupanje zemlje evroatlantskim integracionim procesima, učešće zemlje u multilateralnim aktivnostima i promocija države kao partnera u međunarodnim ekonomskim odnosima sa ciljem ostvarivanja punopravnog članstva u Svetskoj trgovinskoj organizaciji. 87

Spuštajući nivo opštosti, nakon načela i prioriteta, dokument Opšti prav-ci i prioriteti za sprovođenje spoljne politike BiH u trećem delu sadrži pregled konkretnih aktivnosti za implementaciju spoljne politike. U okviru bilateral-nih vidova saradnje posebno je ukazano na unapređenje i razvijanje odnosa sa susednim državama – Republikom Hrvatskom i tadašnjom državnom zajed-nicom Srbije i Crne Gore (danas dvema nezavisnim državama – Republikom Srbijom i Crnom Gorom), na temeljima zajedničkih interesa i ravnopravno-sti. Potom se ističe i neophodnost jačanja bilateralnih odnosa sa državama članicama Upravnog odbora Saveta za implementaciju mira, SAD, Ruskom Federacijom, Velikom Britanijom, Francuskom i Kinom. Na bilateralnom ni-vou neophodno je, istaknuto je u dokumentu, ojačati saradnju sa državama članicama Saveta bezbednosti UN, članicama Evropske unije, svim zemljama regije, kao i članicama Organizacije islamske konferencije.88 BiH će se, takođe,

84 „Ustav Bosne i Hercegovine“, član IV, stav 2, a.85 „Opći pravci i prioriteti za provođenje vanjske politike Bosne i Hercegovine“, I, Na-

čela vanjske politike Bosne i Hercegovine.86 Ibidem, I, Načela vanjske politike Bosne i Hercegovine, stav 3.87 Ibidem, II, Prioriteti vanjske politike Bosne i Hercegovine.88 Ibidem, III, Osnovni pravci i aktivnosti vanjske politike Bosne i Hercegovine, a) Bi-

lateralne prirode.


založiti za uspostavljanje diplomatskih odnosa sa državama sa kojima oni još uvek nisu uspostavljeni, sa posebnim akcentom na bilateralne odnose sa drža-vama regiona Jugoistočne Evrope, navodi se u ovom spoljnopolitičkom doku-mentu. Takođe, ističe se i neophodnost postizanja međudržavnih sporazuma, naročito u oblastima privrede i stranih investicija. Bitni ciljevi spoljne politike zemlje su, kako se navodi u istom dokumentu, i promocija bosanskoherce-govačke privrede, ali i razvoj saradnje u oblasti nauke, tehnologije, kulture, obrazovanja i sporta.

Sa druge strane, u okviru multilateralnih oblika saradnje insistira se na ja-čanju položaja Bosne i Hercegovine u geostrateškom smislu i njenom članstvu u evropskim i evroatlantskim integracijama.89 Dalje se naglašava neophodnost intenziviranja aktivnosti BiH u sistemu Ujedinjenih nacija i njenih specijali-zovanih agencija, neophodnost pristupanja Svetskoj trgovinskoj organizaciji i jačanje uloge zemlje u radu Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju. Poseban deo dokumenta posvećen je regionalnim vidovima saradnje sa ciljem naglašavanja neophodnosti jačanja stabilnosti i bezbednosne i ekonomske konsolidacije prilika u zemlji. U kontekstu saradnje sa državama članicama Organizacije islamske konferencije, istaknuto je u dokumentu, biće inicirano unapređenje privrednih odnosa, a istovremeno se podvlači i neophodnost sa-radnje sa Pokretom nesvrstanih zemalja, a u cilju sticanja statusa posmatrača u ovoj organizaciji (što je u međuvremenu i ostvareno). Značajna pažnja u Opštim pravcima i prioritetima za sprovođenje spoljne politike BiH posveće-na je i saradnji ove zemlje sa Organizacijom američkih država, nekadašnjom Organizacijom afričkog jedinstva (danas Afričkom unijom), Asocijacijom dr-žava Latinske Amerike i Asocijacijom država Jugoistočne Azije – ASEAN. U okviru poslednjeg odeljka dokumenta, istovremeno se ukazuje na neophod-nost zaštite prava državljana BiH koji borave u inostranstvu i pružanja pomoći privrednim subjektima koji deluju na stranim tržištima.90 Ukazano je potom i na značaj preduzimanja aktivnosti u vezi sa liberalizacijom viznog režima za građane Bosne i Hercegovine.

Iako je prošlo sedam godina od donošenja dokumenta Opšti pravci i prio-riteti za sprovođenje spoljne politike BiH, do sada se pokazalo da, zbog brojnih unutrašnjih problema u zemlji, nije došlo do značajnijeg napretka u poboljša-nju spoljnopolitičkog položaja zemlje. Međutim, evidentno je da je došlo do izvesnog napretka u procesu pridruživanja Evropskoj uniji, a posebno NATO

89 Ibidem, III, Osnovni pravci i aktivnosti vanjske politike Bosne i Hercegovine, b) Mul-tilateralne prirode.

90 Ibidem, III, Osnovni pravci i aktivnosti vanjske politike Bosne i Hercegovine, c) Za-štita interesa državljana Bosne i Hercegovine u inozemstvu.


(dobijanje Akcionog plana za članstvo 22. aprila 2010. godine). Prilično su, u međuvremenu, konsolidovani odnosi BiH sa susedima, ali i ojačani vidovi multilateralne regionalne saradnje. Sa druge strane, još uvek nije načinjen pro-dor u vezi sa prijemom zemlje u Svetsku trgovinsku organizaciju, a nije došlo ni do poboljšanja bilateralnih odnosa sa vodećim državama sveta (SAD, Ruska Federacija i NR Kina). U istom periodu nije usledilo ni efikasnije promovisa-nje kapaciteta bosanskohercegovačke privrede u svetu. Ne treba prenebregnuti i činjenicu da jedino državljani BiH i Albanije još uvek imaju prilično rigoro-zan Šengenski vizni režim, iako postoje brojne najave institucija Evropske uni-je da će do njegovog ukidanja doći tokom 2010. godine. U dvoentitetskoj BiH, važno je napomenuti, ne postoji širi konsenzus oko članstva države u NATO, što je posebno uočljivo u Republici Srpskoj.

REPUBLIKA SRBIJA U NEDOSTATKU STRATEŠKOG SPOLJNOPOLITIČKOG DOKUMENTA

Republika Srbija ni posle zaokruživanja vlastite državnosti, početkom juna 2006. godine, nije uspela da jasno definiše vlastite spoljnopolitičke prio-ritete. Ustav Republike Srbije,91 donet 6. novembra 2006. godine, ne sadr-ži osnovna spoljnopolitička načela. Naime, tokom proteklih deset godina u okviru nekadašnje Savezne Republike Jugoslavije, a potom i u okviru državne zajednice Srbija i Crna Gora, postojalo je odsustvo volje vodećih političkih činilaca da se dođe do usaglašenog strateškog spoljnopolitičkog dokumen-ta. Zato su ekspozei ministara spoljnih poslova Gorana Svilanovića iz 2001. i Vuka Draškovića iz 2005. godine predstavljali jedini okvir za ispoljavanje spoljnopolitičkih prioriteta zemlje.92

Evidentno je da u Srbiji postoji izrazito širok društveni konsenzus u vezi sa ulaskom zemlje u Evropsku uniju, ali je evidentno nepostojanje slične sa-glasnosti oko pristupanja NATO.93 I u vezi sa odnosima Srbije prema velikim silama postoji značajno razmimoilaženje političkih subjekata. Sa jedne strane, postoje političke opcije koje se zalažu za jačanje partnerstva sa vodećom ze-

91 „Ustav Republike Srbije“, Službeni glasnik Republike Srbije, broj 98/2006.92 „Ekspoze saveznog ministra za inostrane poslove Gorana Svilanovića u Saveznoj

skupštini SR Jugoslavije“, Beograd, 24. oktobar 2001, Internet, http://www.msp.rs/Srpski/spopol/Ministar/Govori/241001_s.htm, 15/05/2010l; „Eskpoze ministra spoljnih poslova Vuka Draškovića u Skupštini državne zajednice Srbija i Crna Gora“, Beograd, 21. decembar 2004, Internet, http://www.msp.rs/Srpski/spopol/Ministar/Govori/211204_s.html, 15/05/2010.

93 Dragan Đukanović, Ivona Lađevac, „Prioriteti spoljnopolitičke strategije Republike Srbije“, Međunarodni problemi, str. 343–364.


mljom sveta – Sjedinjenim Američkim Državama, dok, sa druge strane, posto-je i oni koji se zalažu za uravnotežavanje odnosa sa ovom državom, Ruskom Federacijom i Narodnom Republikom Kinom.

U vezi sa neophodnošću intenziviranja odnosa sa državama Zapadnog Balkana i Jugoistočne Evrope ne postoje značajna razmimoilaženja među vo-dećim političkim partijama u Srbiji. Slično se odnosi i na utvrđivanje prisni-jih bilateralnih odnosa Srbije sa drugim državama sveta (npr. Kanada, Bra-zil, Japan, Indija, Australija, itd.) i učešće i aktivniju ulogu u radu globalnih i regionalnih međunarodnih organizacija. Trenutno se srpski spoljnopolitički kurs može pratiti jedino kroz analizu izjava predsednika Republike i ministra spoljnih poslova. U tom smislu se najčešće govori o „stubovima“ spoljne po-litike, koji su uglavnom vezani za očuvanje ustavnog poretka zemlje, uključu-jući i očuvanje Kosova u sastavu Srbije, integraciju u Evropsku uniju, jačanje dobrosusedskih odnosa u regionu Jugoistočne Evrope i izbalansiranja odnosa sa Sjedinjenim Američkim Državama, Ruskom Federacijom i Narodnom Re-publikom Kinom. No, raspored navedenih „stubova“ spoljne politike neretko se menja.94

Ministarstvo inostranih poslova Kosova je odmah, po jednostranom pro-glašenju nezavisnosti ovog entiteta, utvrdilo Program i ključne ciljeve spoljne politike.95 Kosovo će se, navodi se u navedenom dokumentu, pridržavati sa-radnje sa susedima, ali će težiti i članstvu u Evropskoj uniji i NATO. Zato će, u vezi sa članstvom u Severnoatlantskom savezu, biti neophodno da Kosovo što pre postane članica programa Partnerstvo za mir, zaključuje se u ovom aktu. Potom se u prioritete spoljne politike Kosova navode i neophodnost ubrzava-nja i okončanja procesa međunarodnog priznanja nezavisnosti ovog entiteta, članstvo u globalnim i regionalnim organizacijama (sa posebnim akcentom na Ujedinjene nacije), ali i članstvo u regionalnim forumima za saradnju.96 Mini-starstvo spoljnih poslova Kosova će, takođe, podsticati i potpisivanje velikog broja međunarodnih ugovora i konvencija.

Kada je reč o diplomatsko-konzularnoj mreži Kosova istaknuto je da je prioritet otvaranje ambasada u Sjedinjenim Američkim Državama, Velikoj Britaniji, Francuskoj, Saveznoj Republici Nemačkoj i Italiji.97 Potom se navo-di i neophodnost otvaranja ambasada u svim državama regiona Jugoistočne Evrope i Austriji. U ovom dokumentu je, istovremeno, navedeno i da će se

94 Ibidem, str. 348.95 „The Programme and Core Objectives of the Ministry of Foreign Affairs „, Ministry

of Foreign Affairs, Prishtina.96 Ibidem.97 Ibidem.


ubuduće Kosovo zalagati za racionalizaciju svoje mreže diplomatsko-konzu-larnih predstavništava kroz osnivanje zajedničkih misija sa drugim državama. Povećanje obima inostranih investicija, zaštita prava građana Kosova u ino-stranstvu, promovisanje političkog i ekonomskog interesa Kosova i regionalna saradnja u oblasti zaštite životne sredine se, takođe, ubrajaju u prioritete spolj-ne politike.98

Gotovo identični stavovi ponovljeni su i u dokumentu Prioriteti spoljne politike,99 koji sadrži jasno definisane operativne aktivnosti i korake kosovske diplomatije posle jednostrano proglašene nezavisnosti. No, u ovom dokumen-tu je posebno ukazano na neophodnost intenziviranja odnosa sa Sjedinjenim Američkim Državama i to kroz „izgradnju strateške saradnje i partnerstva“.100

PRIORITETI SPOLJNE POLITIKE CRNE GORE POSLE STICANJA NEZAVISNOSTI

Crna Gora je povratila državnu nezavinost 3. juna 2006. godine. U Usta-vu Crne Gore, usvojenom oktobra 2007. godine, ukazano je na neophodnost razvoja saradnje „na ravnopravnoj saradnji sa drugim narodima i državama i evropskim i evroatlantskim integracijama“.101 U članu 15. Ustava navode se opšte smernice u odnosu sa drugim državama i međunarodnim organizacija-ma. U skladu sa navedenim odredbama, predviđeno je razvijanje prijateljskih odnosa sa drugim subjektima međunarodne politike. Posebno je značajno što je u članu 9 Ustava istaknuto načelo suprematije međunarodnog prava u od-nosu na nacionalno.

Dokument Spoljnopolitički prioriteti Crne Gore,102 koji je usvojen polovi-nom novembra 2007. godine, definisao je ovu zemlju kao balkansku i sredoze-mnu, čiji je najvažniji cilj okončanje integracija u Evropsku uniju i članstvo u Severnoatlantskom savezu.103 Istovremeno se u ovom aktu povlači i značaj in-tenzivnije regionalne saradnje i jačanje dobrosusedskih odnosa u Jugoistočnoj

98 Ibidem.99 „The Foreign Policy Priorities“, Ministry of Foreign Affairs, Government of Kosovo,

Prishtina, Internet, http://www.mfa-ks.net/repository/docs/Kosovoforeignobjecti-ves.pdf, 15/05/2010.

100 Ibidem, II. Strategic Objectives, 4. The United States of America.101 „Ustav Crne Gore“, preambula, alineja 5, Službeni list Crne Gore, broj 1, godina LXIII,

Podgorica, 25. oktobar 2007.102 „Spoljnopolitički prioriteti Crne Gore“, Vlada Crne Gore, 15. novembar 2010.103 Ibidem, II. Spoljnopolitički prioriteti Crne Gore, 1. Integracija u Evropsku uniju i

Sjevernoatlantski savez – NATO, a. Evropska unija, b. NATO.


Evropi.104 U okviru dokumenta, koji se bavi bilateralnim i multilateralnim vido-vima saradnje, ističe se važnost jačanja odnosa sa Nemačkom, Velikom Britani-jom, Francuskom i Italijom, kao vodećim državama Evropske unije.105 Takođe, u ovom dokumentu je napomenuta i važnost podsticanja bilateralnih odnosa sa državama tzv. Nove Evrope, odnosno državama koje su Evropskoj uniji pri-stupile nakon 1. maja 2004. godine. Uzimajući u obzir demografske kapacitete i veličinu Crne Gore, posebno će se koristiti iskustva takozvanih „malih zemalja“ u procesu pridruživanja Evropskoj uniji (Island, Kipar, Malta, Andora, Lihten-štajn, Luksemburg, Monako i San Marino), ali i njihova praksa razvoja uprave.

Kada je u pitanju odnos Crne Gore prema vodećim akterima svetske po-litike, istaknuto je da su odnosi sa Sjedinjenim Američkim Državama od „po-sebne važnosti za ovu državu“,106 uzimajući u obzir uticaj ove zemlje u među-narodnoj zajednici. Odnosi sa Ruskom Federacijom i njihovo jačanje, u okviru rada Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju i Ujedinjenih nacija, do-prineće poboljšanju međunarodnog položaja Crne Gore, ističe se u Spoljnopoli-tičkim prioritetima Crne Gore. Istovremeno je podvučeno da su odnosi između Crne Gore i Ruske Federacije tradicionalno prijateljski, a usled brojnih kultur-nih i istorijskih osobenosti.107 Izgradnja kvalitetnijih privrednih i trgovinskih odnosa sa Republikom Kinom predstavlja, takođe, jedan od spoljnopolitičkih prioriteta Crne Gore. Uzimajući u obzir sredozemni identitet Crne Gore, po-seban akcenat je stavljen na razvoj odnosa sa vodećim državama ovog regiona – Turskom i Egiptom. U okviru navedenog dokumenta istovremeno se navodi značaj učešća Crne Gore u međunarodnim organizacijama – Ujedinjenim na-cijama, Savetu Evrope, Organizaciji za evropsku bezbednost i saradnju, kao i neophodnost članstva zemlje u Svetskoj trgovinskoj organizaciji.108

Specificum spoljnopolitičkih prioriteta Crne Gore, u odnosu na druga strateška dokumenta država nastalih od Jugoslavije, predstavlja striktno na-vođenje instrumenata za implementaciju navedenih ciljeva.109 Tu je posebno istaknuta uloga Ministarstva inostranih poslova i njegove postojeće diplomat-ske mreže, ali i Vlade, predsednika Republike i drugih organa.

104 Ibidem, II. Spoljnopolitički prioriteti Crne Gore, 2. Unapređenje i održavanje dobro-susjedskih odnosa i regionalne saradnje.

105 Ibidem, II. Spoljnopolitički prioriteti Crne Gore, 3. Razvijanje bilateralne i multilate-ralne međunarodne saradnje, a. Razvijanje bilateralne saradnje.

106 Ibidem.107 Ibidem.108 Ibidem, II. Spoljnopolitički prioriteti Crne Gore, 3. Razvijanje bilateralne i multilate-

ralne međunarodne saradnje, b. Učešće u radu međunarodnih organizacija.109 Ibidem, III. Implementacija spoljnopolitičkih prioriteta.


Posle sticanja nezavisnosti, 2006. godine, Crna Gora je uspela da zna-čajno napreduje na putu ka Evropskoj uniji, što pokazuje i stupanje na snagu Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju 1. maja 2010. godine. Slično je i sa intenziviranjem napora u vezi sa članstvom Crne Gore u NATO (dobijanje Akcionog plana za članstvo 4. decembra 2009. godine). Takođe, Crna Gora je tokom protekle četiri godine uspela da poboljša odnose sa susedima i ojača regionalnu saradnju. U Spoljnopolitičkim prioritetima Crne Gore istaknuta je zbog toga i važnost razvijanja bliskih bilateralnih odnosa sa susednom Repu-blikom Srbijom.110

SPOLJNOPOLITIČKI PRIORITETI REPUBLIKE MAKEDONIJE: DEFINISANJE STATUSA ZEMLJE U SAVREMENOJ MEĐUNARODNOJ ZAJEDNICI

Republika Makedonija je posle proglašenja nezavisnosti, krajem 1991. godine, bila uglavnom usredsređena na konsolidovanje unutrašnjih međuet-ničkih i političkih prilika u zemlji. Ustav Makedonije,111 koji je donet 1991. godine, a značajnije izmenjen amandmanima početkom ove decenije, sadrži poglavlje posvećeno međunarodnim odnosima. No, u ovom delu ustava se uglavnom ukazuje na način potpisivanja i implementaciju međunarodnih ugovora, kao i na eventualno sklapanje (među)državnih saveza ili formiranje zajednica sa drugim državama.112 Dakle, i pored navedenog, u Ustavu Make-donije nije detaljno utvrđen opšti pravac spoljnopolitičkih aktivnosti zemlje.

Tokom 2009. godine je, u okviru Ministarstva inostranih poslova Ma-kedonije, interno usvojen dokument pod nazivom Ciljevi i prioriteti.113 U na-vedenom aktu se ukazuje na opredeljenost zemlje u vezi sa evropskim i trans-atlantskim integracijama. S tim u vezi, ukazuje se na neophodnost okončanja procedure u vezi sa sticanjem punopravnog članstva u NATO, otpočinjanja pregovora o članstvu sa Evropskom unijom, ukidanja viza makedonskim gra-

110 Dragan Đukanović i Ivona Lađevac, „Definisanje spoljnopolitičkih prioriteta: slučaj Crne Gore“, u: Edita Stojić-Karanović i Slobodan Janković (urs), Elementi strategije spoljne politike Srbije, str. 32−50.

111 „Устав на Република Македонија со амандманитена Уставот I–XIX“, VI. Меґународни односи, Службен вестник на Република Македонија, Скопје, 2004.

112 Исто, член 120.113 „Цели и приоритети“, Министерство на надворешни работи на Република

Македонија, Internet, http://www.mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=263, 15/05/2010.


đanima, rešavanja pitanja imena zemlje sa južnim susedom – Grčkom, kao i jačanja ekonomske i javne diplomatije.114

U delu dokumenta koji se odnosi na članstvo u Severnoatlantskom save-zu, navodi se neophodnost rešavanja višegodišnjeg spora Makedonije i Grčke oko imena države. Na taj način bi se, ocenjuje se u ovom dokumentu, obezbe-dila potpuna stabilnost Balkana. Kao jedan od vodećih prioriteta navodi se i „jačanje strateškog partnerstva sa SAD“,115 i razvijanje svestranih partnerskih odnosa sa EU i NATO. Istovremeno se ukazuje na neophodnost saradnje sa Ruskom Federacijom i Narodnom Republikom Kinom. U kontekstu razvoja regionalne saradnje istaknuta je neophodnost razvoja dobrosusedskih odnosa sa državama u regionu, što predstavlja, kako se navodi u dokumentu, i uslov za pristupanje EU i NATO. Zato izgradnja bezbednosti, stabilnosti i saradnje predstavlja veoma bitnu aktivnost u spoljnoj politici Republike Makedonije, kako na bilateralnom, tako i na multilateralnom planu. Makedonija će težiti, kaže se u ovom dokumentu, značajnijem učešću u svim globalnim i regional-nim organizacijama. To podrazumeva i međunarodnu borbu protiv globalnih bezbednosnih izazova – terorizma, organizovanog kriminala i korupcije.116 Promovisanje ekonomskih potencijala i mogućnosti Makedonije, očuvanje suverenosti, stabilnosti i bezbednosti države, kao i afirmacija nacionalnog kul-turnog i duhovnog identiteta predstavljaju, takođe, spoljnopolitičke priorite-te zemlje. Briga za pripadnike makedonske zajednice izvan države matice je, kako je navedeno u ovom aktu, jedan od značajnih ciljeva spoljne politike.117

Za razliku od drugih strateških spoljnopolitičkih dokumenata država Zapadnog Balkana, Ciljevi i prioriteti spoljne politike Republike Makedoni-je sadrže pregled stanovišta u odnosima prema aktuelnim međunarodnim problemima.118 Ovaj dokument zato sadrži i stavove Ministarstva inostranih poslova Republike Makedonije povodom proširenja Evropske unije, među-narodnog terorizma, kao i situacije u Avganistanu, Pakistanu, Iraku i Iranu. Istovremeno, značajna pažnja posvećena je problemima Tajvana i teritorijalne celovitosti Narodne Republike Kine, nuklearnog naoružanja Severne Koreje, razvoja bliskoistočne krize i stanja u Sudanu. I krizi u Gruziju, odnosno polo-žaju ocepljenih oblasti Abhazije i Južne Osetije, posvećena je posebna pažnja u okviru Ciljeva i prioriteta spoljne politike Makedonije.

114 Исто, точка 3.115 Исто, точка 7.116 Исто, точка 11.117 Исто, точка 14.118 Исто, Ставови и позиции на Република Македонија по одрени надворешно по-

литички прашања.


Republika Makedonija je proteklih deset godina uspela da napravi odre-đeni napredak u vezi sa članstvom u NATO i ukidanjem viza za njene građa-ne. Dosta je učinjeno i u vezi sa jačanjem strateškog partnerstva sa SAD, ali i intenziviranja dobrosusedskih odnosa u Jugoistočnoj Evropi. Ipak, još uvek nije okončan spor sa susednom Grčkom oko imena Makedonije, što suštinski otežava normalizaciju bilateralnih odnosa dveju država, ali i makedonsko pri-stupanje Severnoatlantskom savezu i Evropskoj uniji.119

CILJEVI SPOLJNE POLITIKE VLADE REPUBLIKE ALBANIJE

Skupština Republike Albanije je 8. septembra 2005. godine usvojila Pro-gram Vlade za period od 2005. do 2009. godine.120 U okviru ovog dokumenta se ističe da su članstvo Albanije u Evropskoj uniji i NATO dva najvažnija priori-teta spoljne politike, te da je, s tim u vezi, neophodno da se svi činioci u zemlji uključe u realizaciju navedenih ciljeva.121 Vlada se stoga obavezala da će u pot-punosti sprovesti i koordinirati unutrаšnje reforme u cilju uspešnog okonča-nja evropskih integracija. U tom smislu su navedene i sve tehničke mere, kojе Vlada treba da preuzme u cilju okončanja procesa pristupanja ovim dvema organizacijama.122

Albanija treba da vodi pragmatičnu i realističnu spoljnu politiku, navodi se potom u Programu Vlade (2005–2009), a posebno je bitno osigurati moguć-nost za povećanje obima stranih investicija. U radu brojnih međunarodnih organizacija, čijа je Albanija članica, neophodno je promovisati novi imidž ze-mlje i podršku zajedničkim projektima zemalja u cilju razvoja brojnih regija u svetu, istaknuto je potom u programskom dokumentu Vlade. Poseban značaj će biti dat kulturnoj diplomatiji i bilateralnoj saradnji sa svim demokratskim državama sveta. S tim u vezi je napomenuto da su odnosi sa Sjedinjenim Ame-ričkim Državama od „strateške važnosti“123 za Albaniju u oblasti ekonomije, bezbednosti i demokratske konsolidacije.

119 Branko Pavlica, „Grčko-makedonski spor u vezi sa imenom Makedonije“, Međuna-rodna politika, godina LV, broj 136, Beograd, oktobar–decembar 2009, str. 40–63.

120 „Government Program 2005–2009“, Parlament of Albania, Tirana, September 8, 2005.

121 Ibidem, point 37.122 Ibidem, Implementation and Coordination of Reforms for Europeanization and In-

tegration.123 Ibidem, Foreign Policy, Focusing on Euro-Atlantic Integration, Regional Peace and

Stability, XXVIII, 5.


Potom se u vladinom programskom dokumentu ističe da će Albanija pro-movisati mir i stabilnost u regionu Jugoistočne Evrope kroz jačanje političke, diplomatske i kulturne saradnje sa navedenom grupom država. Tu značajnu ulogu treba da ima i zaključivanje bilateralnih sporazuma sa državama Jugo-istočne Evrope. Zajedničke vrednosti, као i težnja država regiona Zapadnog Balkana da se pristupi EU i NATO, treba da predstavljaju dobru osnovu za za-ključivanje ovakvih sporazuma.124 Kada je reč o odnosima sa državama Jugo-istočne Evrope, u ovom dokumentu, posebno sе potencira na produbljivanju prijateljskih odnosa Albanije sa Turskom.

Sagledavajući neophodnost uspostavljanja boljih bilateralnih odnosa sa državama članicama Evropske unije, Albanija će, u skladu sa programom Vla-de, težiti uspostavljanju boljih odnosa sa Nemačkom, Francuskom i Velikom Britanijom, kao i sa Austrijom.125 U tom smislu se dodatno navode i Grčka i Italija, kao države članice EU i neposredni susedi Albanije. Razvoj ekonom-skih i političkih odnosa Albanije sa Japanom, Indijom i Kanadom, kao i jača-nje ekonomske i kulturne saradnje sa Narodnom Republikom Kinom, takođe, navedeni su kao spoljnopolitički prioriteti.126 Albanija će najadekvatnije čuvati svoje nacionalne interese kroz članstvo u Severnoatlantskom savezu,127 ista-knuto je u Programu Vlade (2005–2009), ali će se zemlja aktivno angažovati i u radu regionalnih foruma iz oblasti bezbednosti i odbrane – pre svega u okviru aranžmana Jadranska povelja i Inicijativa za saradnju ministara odbrane Jugo-istočne Evrope – SEDM.128

I Albanija je, kao sve države Zapadnog Balkana, uspela da napravi znača-jan prodor u evropskim integracijama, kada je 28. aprila 2009. godine podnela zahtev za kandidaturu, a 15. aprila 2010. godine dobila upitnike od Komisije Evropske unije. Istovremeno, 1. aprila protekle godinu je na snagu stupio i Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju. No, albanski građani još uvek nemaju mogućnost da u države Evropske unije putuju bez viza.

Veliki spoljnopolitički uspeh Albanije ostvaren je 2009. godine pristu-panjem Severnoatlantskom savezu, a odnosi između ove zemlje i Sjedinjenih Američkih Država su, takođe, u stalnom usponu. Kada je reč o saradnji sa državama u regiji, od početka ove godine vidna je izvesna relaksacija u bilate-ralnim odnosima sa Srbijom, koji su bili opterećeni odnosom zvanične Tirane

124 Ibidem, XXVIII, 6.Ibidem, XXVIII, 6.125 Ibidem, XXVIII, 7.Ibidem, XXVIII, 7.126 Ibidem, XXVIII, 7.Ibidem, XXVIII, 7.127 Ibidem, National Security. NATO Membership. Albania’s Contribution to Global Pe-

ace and Security, XXIX, 4.128 Ibidem, XXIX, 6.


prema kosovskoj krizi. Sa drugim državama Zapadnog Balkana i Jugoistočne Evrope Albanija nema otvorenih pitanja, što je navedeno i u programskom dokumentu Vlade.

ZAKLJUČAK

Posle okončanja raspada bivše Jugoslavije, sve novonastale države su se opredelile za evropske i evroatlantske integracije. Isto se odnosi i na Republiku Albaniju tokom protekle dve decenije. Ovo bi trebalo da osigura novi politički, ekonomski i bezbednosni okvir u Jugoistočnoj Evropi, kojim bi se obezbedila trajna stabilnost u regionu.

Danas je jasno da se spoljnopolitički prioriteti većine država nastalih od bivše Jugoslavije poklapaju u nekoliko segmenata. To su evropske i evroatlant-ske integracije, poboljšanje odnosa sa susedima, izgradnja što boljeg odnosa sa Sjedinjenim Američkim Državama i potreba jačanja uloge ovih zemalja u me-đunarodnim organizacijama. Istovremeno, većina država Zapadnog Balkana potencira i na promociji vlastite privrede i ukupnog identiteta u svetu.

Navedena spoljnopolitička dokumenta država Zapadnog Balkana biće suštinski izmenjena posle pristupanja ovih zemalja Evropskoj uniji. To pod-razumeva neophodnost budućeg usklađivanja spoljne politike ovih država sa Zajedničkom spoljnom i bezbednosnom politikom Evropske unije (Common Foreign and Security Policy – CFSP). Ova obaveza prihvaćena je i zahvaljujući potpisivanju sporazuma o stabilizaciji navedenih zemalja sa Evropskom uni-jom. Ipak, može se očekivati i da se do pristupanja Evropskoj uniji blaže modi-fikuju navedeni dokumenti bez redefinisanja suštinskih prioriteta, a pre svega onih koji su vezani za jačanje brojnih vidova bilateralne i multilateralne sarad-nje u regionu Jugoistočne Evrope i ulogu navedenih zemalja u međunarodnim organizacijama. Kada započnu pregovori o poglavljima vezanim za usaglaša-vanje spoljne politike zemlje kandidata sa Zajedničkom spoljnom i bezbedno-snom politikom EU, to podrazumeva i neophodnost izmene spoljnopolitičkih dokumenata, ali i konkretnih aktivnosti na spoljnom planu. Ovo je bitno jer Evropska unija ima nameru da u perspektivi konstituisanjem jedinstvene di-plomatije u većoj meri usaglasi nacionalne spoljnopolitičke strategije.

Pospešivanje položaja država Zapadnog Balkana u okviru međunarodnih organizacija globalnog i regionalnog karaktera može biti podstaknuto kroz međusobnu podršku i lobiranje u njihovom radu. To se pokazalo i prilikom imenovanja Republike Hrvatske za nestalnu članicu Saveta bezbednosti Uje-dinjenih nacija (2008–2009), ali i u radu drugih organizacija. Takođe, i u toku pridruživanja država Zapadnog Balkana Evropskoj uniji bitno je da se stvo-re mogućnosti za bilateralna/multilateralna partnerstva kako bi se navedeni


proces uspešno okončao. Važno je istaći i da postoji mogućnost da se države Zapadnog Balkana objedine u vezi sa konzularnim zastupanjem.

LITERATURA

Đukanović, Dragan i Lađevac, Ivona, 2008, „Definisanje spoljnopolitičkih prioriteta: slučaj Crne Gore“, u: Edita Stojić-Karanović i Slobodan Janković (urs), Elemen-ti strategije spoljne politike Srbije, Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd, 2008.

Đukanović, Dragan i Lađevac, Ivona, 2009, „Prioriteti spoljnopolitičke strategije Re-publike Srbije“, Međunarodni problemi, godina LXI, Beograd, broj 3.

„Ekspoze saveznog ministra za inostrane poslove Gorana Svilanovića u Saveznoj skupštini Savezne Republike Jugoslavije“, Beograd, 24. oktobar 2001, Internet, http://www.msp.rs/Srpski/spopol/Ministar/Govori/241001_s.htm, 15/05/2010l

„Eskpoze ministra spoljnih poslova Vuka Draškovića u Skupštini državne zajednice Srbija i Crna Gora“, Beograd, 21. decembar 2004, Internet, http://www.msp.rs/Srpski/spopol/Ministar/Govori/211204_s.html, 15/05/2010.

Gavranov, Velibor i Stojanović, Momir, 1972, Međunarodni odnosi i spoljna politika Jugoslavije, „Savremena administracija“, Beograd.

„Government Program 2005–2009“, Parlament of Albania, Tirana, September 8, 2005.

„Odrednice vanjske politike“, Ministarstvo vanjskih poslova Republike Hrvatske, In-ternet, http://rs.mvp.hr/?mh=335&mv=1933, 15/05/2010.

„Opći pravci i prioriteti za provođenje vanjske politike Bosne i Hercegovine“, Pred-sjedništvo Bosne i Hercegovine, broj 01-645-30/03, Sarajevo, 26. mart 2003.

„Spoljnopolitički prioriteti Crne Gore“, Vlada Crne Gore, 15. novembar 2010.„The Programme and Core Objectives of the Ministry of Foreign Affairs“, Mini-

stry of Foreign Affairs, Prishtina, Internet, http://www.mfa-ks.net/?page=2,9, 15/05/2010.

„Ustav Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije“, Službeni list Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, godina XXX, broj 9, Beograd, 21. februar 1974.

„Цели и приоритети“, Министерство за надворешни работи на Републи-ка Македонија, Скопје, 2009, Internet, http://www.mfa.gov.mk/default1.Internet, http://www.mfa.gov.mk/default1.aspx?ItemID=263, 15/03/2010.


Dragan ĐUKANOVIĆ

THE FOREIGN POLICY ORIENTATIONS OF THE WESTERN BALKANS COUNTRIES: A COMPARATIVE ANALYSIS

Summary

In this paper, the author points out the fundamental determinants of foreign policy orientation and strategies of the Western Balkans countries. In relation to this, he focuses on the comparative analysis on the main strategic foreign policy document of Albania, Bosnia and Herzegovina, Croatia, Montenegro, Macedonia and Serbia. In this context, he concludes that the Western Balkans countries de-termined to membership in the European Union, NATO (with the exception of Serbia) and promotion of the regional cooperation, as well as the intensification of the role of those countries into the inter-national organizations.The author also points to the relationship of the Western Balkans states to the leading countries of the world – the United States, the Russian Federation and the People’s Republic of China. On this occasion, as the author says, is a clear commitment of the West-ern Balkan countries in the region for stronger partnerships with the United States.

Key words: foreign policy, strategies, priorities, Western Balkans, Croatia, Bosnia and Herzegovina, Montenegro, Serbia, Albania, Mac-edonia, European Union, NATO, bilateral relations, international organi-zations

Documents

SPOLJNOPOLITIČKE ORIJENTACIJE DRŽAVA ZAPADNOG …test.fpn.bg.ac.rs/wp-content/uploads/2011/01/15-Dr-Dragan... · Dragan Đukanović │SPOLJNOPOLITIČKE ORIJENTACIJE DRŽAVA ZAPADNOG