1

Bi ging 1 Vai tr ca nng nghip

Jonathan Pincus, FETP

Nng nghip thc hin 5 chc nng quan trng trong tin trnh pht trin kinh t: chuyn giao lao ng, cung cp nhu yu phm, thu xut khu, tch ly tit kim v to th trng ni a cho hng ha sn xut trong nc. Ch chnh ca bi ging hm nay l phn ln s pht trin thnh cng ca NA t thp nin 60 c th mt phn c gii thch nh nng lc thc hin cc chc nng ny ca khu vc nng nghip. S pht trin nng nghip trong khu vc l kt qu ca iu kin t nhin thun li, chnh sch hp l v s pht trin cc th ch quan trng.

Gii phng lao ng cho cng nghip

Chng ta nh li M hnh Lewis Pht trin kinh t nhn nh su sc ca Lewis l nng lc ca cc nc ngho trong vic tch ly vn trong khu vc kinh t hin i lin quan n lao ng thiu dng trong cc ngnh phi t bn hay truyn thng. Nng sut lao ng thp trong nng nghip ngha l c kh nng chuyn lao ng ra khi nng nghip v a vo hot ng c nng sut cao hn. Nhng thc t cung lao ng khng hn ch ngha l tin lng khu vc t bn hay hin i s khng tng khi lao ng di chuyn t ngnh truyn thng sang ngnh hin i. T to ra li nhun ti u t vo cng nghip.

y l mt nhn nh su sc v n c ngha l khng cn phi ly i nhng khon tit kim dng cho cng nghip ha t nng nghip. Nh li phn tch ca Karshenas v nng sut t v lao ng chu v chu Phi. Thnh cng to ln ca chu khng ch l sn lng trn mi n v din tch t, m l nng lc gia tng nng sut lao ng nng thn. N gip nng nghip tip tc tng trng trong khi vn chuyn giao lao ng sang khu vc khc.

H thng la go lu vc sng v ng bng NA vi mt dn s cao l a im l tng thc hin s chuyn tip ny. Dn s tng qua nhiu th k khi nn nng nghip la go c thm canh thng qua thay i cng ngh chm v s dng nhiu lao ng. Tht vy, cho n th k 20 a s vng t NA b b hoang v lao ng khan him. Khi thu kha tng qu cao hay s chn p v nhiu l do khng cn chu ng c th nng dn qui m nh s di c sang vng t mi v nhn rng cc h thng nng nghip la go m h bit. y l m thc min trung Thi Lan, BSCL, Ty Java v nhng o bn ngoi ca Philippines.

n u v gia th k 20, phn ln NA chuyn tip t thiu sang d lao ng. Nn nng nghip la go c th cung cp cho dn s ng hn, khi m mt nm c th lm n 2, 3 v la. T l t vong gim i thi hu chin cng quan trng. Mt dn s cao tr thnh li th trong thi k tng trng xut khu tham dng lao ng. C th thy Thi Lan tin b theo s chuyn tip ny xa hn Vit Nam v Indonesia, v thc t Indonesia c th i ngc li xu hng, khi lao ng mi gia nhp lc lng lao ng lm vic cc n in du c, cao su .v.v.

Chuyn giao vn M hnh Lewis l mt l gii v cch thc huy ng vn cng nghip ha ca cc nc ang pht trin. Mt c ch khc l thu ht vn t khu vc nng nghip. C 4 cch thc hin:

1. Thu nh vo nh sn xut nng nghip trn thng d u t trong nng nghip.

2

2. Tin tit kim trc tip ca cc nh sn xut nng nghip c u t vo khu vc phi nng nghip v kinh doanh.

3. T l ngoi thng 4. Tit kim bt buc

Trong s ny, gy tranh ci nhiu nht l t l ngoi thng gia nng nghip v cng nghip. Nm 1977 Michael Lipton vit mt cun sch ni ting ta Why Poor People Stay Poor: Urban Bias in World Development. ng lp lun rng ngho ch yu l nng thn, v l do m vng nng thn vn ngho l chnh ph cc nc ang pht trin lm cho t l trao i ngoi thng rng (khc vi t l ngoi thng theo thu nhp) theo hng bt li cho nng dn. H lm vy ly lng cc thnh ph v nng dn qui m ln c nh hng quan trng v mt chnh tr.

Vn l c s lp lun ca Lipton ch yu da vo s liu ca n trong mt thi gian hn ch. Cc n lc tm kim s thin lch c h thng trong t l ngoi thng mt cch bt li cho nng dn hu nh tht bi. C. Peter Timmer v Selvin Akkus (2008) The Structural Transformation as a Pathway out of Poverty: Analytics, Empirics and Politics, Center for Global Development, Working paper 150, July, nhn thy t l ngoi thng t c xu hng chuyn bin bt li cho nng nghip chu hn so vi chu Phi v Nam M. H lp lun rng cc nc chu s dng t l ngoi thng duy tr li nhun cho nng nghip (ngc vi ch thuyt ca Lipton) v m bo rng cc thnh ph khng b trn ngp ngi tht nghip.

Tit kim bt buc ni n qui trnh m chnh ph in tin ti tr cho u t, t to ra lm pht v lm gim tiu dng h gia nh. Khi a s h sinh nhai bng ngh nng, th tit kim bt buc s chuyn giao ngun lc mt cch hiu qu t nng nghip sang chnh ph.

Gii ta rng buc nhu yu phm

Thng d c a ra th trng trong nng nghip l quan trng i vi s tng trng khng gy lm pht. y l l do khc ti sao nng sut lao ng trong nng nghip quan trng nh vy. Mi lao ng trong sn xut lng thc phi sn xut khng ch t nui mnh m cn cho lc lng lao ng cng nghip ang gia tng. Khng c ngun cung lng thc hiu qu s lm tng gi c thnh th, gim li nhun v gim c u t trong khu vc kinh t hin i.

Sao cc nc ang pht trin khng n gin nhp khu lng thc cn thit? Quan ngi chnh khng phi l kinh t m l chnh tr. Cc lnh o, c bit chu , min cng da vo th ngun cung lng thc thit yu trn trng quc t. Kinh nghim trc tip v khng hong lng thc cho h bit khi thiu ht gia tng th hu nh khng th nhp khu s lng lng thc duy tr n nh chnh tr.

Nng nghip l ngun ngoi hi

Hla Myint p dng khi nim ca Adam Smith v li thot thng d m t vic cc nc ang pht trin a t ai v lao ng khng c tn dng vo sn xut thng qua xut khu nh th no. M hnh ny m t kh tt s pht trin mt s vng ng Nam nh ng Bc Thi Lan, Sumatra v BSCL. Xut khu t nhng vng ny thu v ngoi hi cn thit cho cc nc nhp khu cng ngh, t liu sn xut v hng ha trung gian. Cc nc ng k c Trung Quc chng minh hng nng nghip xut khu l s b sung quan trng (hn l thay th) cho hng xut khu cng nghip ch bin.

3

Thit lp th trng ni a cho hng cng nghip

Nng nghip cng ng vai tr quan trng trong vic to ra th trng ni a cho hng sn xut cng nghip ch bin. Vai tr ny rt quan trng nhng thng b b qua. Sudipto Mundle (1985) The Agrarian Barrier to Industrial Growth, Journal of Development Studies, 22:1, 49-80, cho thy rng pht trin cng nghip n b hn ch bi s tng trng chm chp trong nng nghip. Thu nhp nng nghip tng trng chm lm hn ch th trng ni a i vi sn phm cng nghip, c hng sn xut v tiu dng. ng so snh n vi Nht ni m s tham gia rt nhiu ca h gia nh nng thn vo cng nghip (va l cng nhn va l nh cung cp) y mnh thu nhp v to th trng ni a mnh m.

Logic cng din ra theo hng ngc li. Cc nh sn xut nng nghip c l do lm vic sing nng to ra nhiu hng ha hn. Mt trong nhng vn ca nng dn chu Phi l kh mua c hng sn xut cng nghip ch bin. Do qu t hoc v khng c hng. Thiu hng ng lc c ngha l nng dn c t ng c sn xut thng d. V khng mua c g, nn h khng sn xut cho th trng ( ny c nu trong bi nghin cu xut sc ca J.C. Berthelemy v C. Morrison (1997) Manufactured Goods Supply and Cash Crops in Sub-Saharan Africa, World Development, 15:10).

4

Bi ging 2

Vai tr ca Nh nc i vi pht trin nng nghip

Trn Tin Khai, Khoa Kinh T Pht Trin

Vai tr ca Nh nc l ht sc cn thit i vi pht trin nng thn. Kinh nghim th gii ch ra rng cc Nh nc can thip mnh m v tch cc vo qu trnh ny theo nhng chin lc ring, ty theo c th v lch s, vn ha, x hi, chnh tr v kinh t ca tng quc gia. C nhng kinh nghim thnh cng, gip nng thn chuyn i mnh m t tnh trng truyn thng, lc hu sang hin i, cnh tranh v thc hin c cc chc nng c th ca n. khu vc ng , cc kinh nghim chuyn i nng thn t th k 18 Nht Bn di thi Minh Tr Thin Hong, nhng chnh sch pht trin cho khu vc nng thn i Loan v Hn Quc trong nhng thp nin 60-80 cho thy nhng thnh cng vt bc. cc quc gia l lnh th ny, nh cc chnh sch ng n, nng thn tr nn mnh m, nng ng, linh hot, c sc sn xut cao, c tnh cnh tranh mnh m, sn xut hng ha khng ch bo m phn ln nhu cu tiu dng ni a m cn c kh nng xut khu vi cc sn phm chuyn bit, c gi tr gi tng cao. Bn cnh , chng ta cng thy cc tr tr trong khu vc nng thn ca cc nc nh Trung Quc, Vit Nam trong thi k p dng kinh t k hoch v tp th ha rung t. Ch sau cc nm 80, khi cc chnh sch mi ng h s t do ha sn xut v s dng ngun lc cho sn xut, t do ha th trng v giao quyn s dng t cho nng dn, s i mi mnh m trong khu vc nng thn mi ra i. Cc chnh sch chuyn i v pht trin nng thn cc quc gia ng Nam khc cng ht sc a dng, v to ra s khc bit ln v nng thn v nng nghip cc quc gia ny.

Cu hi t ra l ti sao Nh nc phi can thip vo qu trnh chuyn i nng thn? C th cho nng thn pht trin v chuyn i mt cch t nhin, di tc ng ca bn tay v hnh th trng hay khng? Nu cn thit c s can thip ca Nh nc, th cc can thip ny nn nhng lnh vc no, v di cc hnh thc no? Mt khi c s can thip ca Nh nc, th liu th trng cn c vai tr g i vi chuyn i nng thn?

Cc chnh sch pht trin nng thn c Nh nc tin hnh c mc tiu ring ca chng. Nhn mt cch tng qut, Chnh ph hnh ng nhm ti a ha phc li ca x hi v hng n vic kch thch tng trng kinh t nhanh song song vi xa i gim ngho mt cch tch cc cho khu vc nng thn. Tuy nhin, cc chnh sch ny thng c tnh nh nguyn, m khng phi bao gi cng t c s thng nht mt cch trn vn. Nn kinh t phi c vn hnh mt cch hiu qu, iu ny c ngha l chnh sch phi gip t c hiu qu bng cch phn b cc ngun lc khan him cho c nhn, h gia nh v doanh nghip theo cch m c th ti a ha phc li kinh t - x hi. Ngoi ra, Nh nc cng mong mun t c s cng bng, c ngha l c c s phn phi cng bng cc s tha dng v li nhun cho tt c c nhn, gia nh v doanh nghip. Hai mc tiu tng trng kinh t nhanh v xa i gim ngho chnh l i din ca tnh hiu qu v cng bng m Nh nc mong mun t n thng qua cc cng c chnh sch ca mnh. Mt vn t ra l, liu c bt k xung t no gia hiu qu v cng bng? Hay ni cch khc, liu c bt k xung t no gia tng trng nhanh v xa i gim ngho? Trn thc t, ta thy tng trng gip xa i gim ngho mt cch hiu qu, nhng ng thi cng o su h cch bit giu ngho.

Mc tiu c th ca Nh nc i vi pht trin nng thn l rt a din, bao gm i) Tng cng sinh k; ii) Tng vic lm, thu nhp ca nng dn v c dn nng thn; iii) Tng cng dn ch c s; iv) Bo v v bo tn ti nguyn t nhin, tnh a dng sinh hc v mi trng.

5

Trong qu trnh can thip vo pht trin nng thn, Nh nc phi phn nh r rt vai tr ca ca Nh nc trung ng v a phng. cp trung ng, Chnh ph chu trch nhim lp chnh sch v m v xy dng th ch cho khu vc nng thn. cp a phng, chnh quyn a phng thc thi cc chnh sch v chng trnh pht trin nng thn v xa i gim ngho. S phn quyn hin nay ngy cng su rng, v tr thnh mt xu hng ph bin i vi nhiu chnh ph.

Bn cht ca s can thip, hay ni cch khc l vai tr ca Nh nc i vi pht trin nng thn l cung cp cc dch v v hng ha cng, vic m th trng t do khng m ng c. Ngoi ra, mt s l do khc bin minh cho s can thip ca Nh nc vo khu vc nng thn l Nh nc phi kch thch qu trnh pht trin ngay t im khi u, v sau , to iu kin cho cc thnh phn t nhn v th trng tham gia. Hn na, qu trnh chuyn i nng thn v pha pht trin v xa i gim ngho cn nhiu cng c chnh sch, v d chnh sch gi, thng mi, to ra cng n vic lm, pht trin nng thn v tr gip lng thc. Cc chnh sch cung cp dch v v hng ha cng ny gp phn thc y pht trin khu vc nng thn, to ra tnh nng ng, hiu qu v ng thi thc hin xa i gim ngho v bo m tnh cng bng song song vi tng cng hiu qu. Pht trin nng thn cng i hi c s h tng v hng ha dch v cng h tr v th trng tt.

Can thip ca Nh nc i vi tin trnh chuyn i nng thn cng phn nh mc ch ca Nh nc, bao gm nhiu kha cnh khc nhau. Thng qua vic u t v nh thu, tng cng ci thin trnh v nng sut lao ng, Nh nc c th rt trch c ngun lc t nng nghip phc v cho cc khu vc kinh t khc. Nh nc cng mong mun khuyn khch pht trin kinh t khu vc nng thn nhm xa khong cch pht trin gia nng thn v thnh th, ci thin phc li cho ngi ngho vn ch yu tp trung khu vc nng thn. Pht trin nng thn cng to ra c hi tng trng sn xut nng nghip, c bit l cy lng thc, dn n vic tng cng kh nng bo m an ninh lng thc cho c khu vc nng thn v thnh th. Thng qua s can thip vo qu trnh qun l kim sot khai thc s dng ti nguyn cho sn xut nng nghip ti khu vc nng thn, Nh nc c th bo v mi trng v nng nghip nh l ngun ti nguyn cng. Cc can thip ca Nh nc v kha cnh chnh tr cng gip m rng quyn lc ca Nh nc, chnh quyn v n nh ha chnh tr khu vc nng thn.

Vn quan trng l mc su v rng ca cc can thip ca Nh nc vo qu trnh chuyn i nng thn c th b qu , dn n trit tiu th trng hoc lm mt nhng vai tr iu tit quan trng ca th trng. Cc can thip qu su v khng khn ngoan c th to ra cc tht bi cn t hi hn l cc tht bi th trng.

Cc nh khoa hc thuc cc trng phi kinh t khc nhau vn tranh lun v vai tr v mc can thip ca Nh nc vo qu trnh pht trin nng thn. Nhn chung, c hai xu hng khc bit v mt s loi can thip thng c cc chnh ph thc hin. Cc nh khoa hc thng t c s ng thun khoa hc v mt s can thip ca Nh nc nh 1) Nghin cu nng nghip; 2) Khuyn nng; 3) Xy dng c s h tng, c bit l thy li v 4) Xy dng c s h tng tip th. Mc d vy, vn c mt s loi can thip m cc nh khoa hc vn cn tranh lun v vic Nh nc nn hay khng nn thc hin, hoc l v mc can thip. y l cc can thip v 5) Chnh sch t ai; 6) T chc nng dn; 7) Hi ng tip th (marketing board); v 8) Can thip v gi.

i vi hot ng nghin cu khoa hc nng nghip, cc nh khoa hc u cho l phn ln hot ng nghin cu khoa hc cng ngh nng nghip v cc kt qu khoa hc l cc hng ha, dch v cng. Hu ht cc kt qu nghin cu, cc sn phm ging cy trng, vt nui mi v quy trnh canh tc, nui dng u c cung cp cho nng dn mt cch min ph. Nh nc cng b ra chi ph thu thp, nh gi, kim chng v chuyn giao cc tin b k thut, cc sng kin do nng dn to ra trn nng tri cho cc nng dn khc. nhiu quc gia, Nh nc ch t chc cc hot ng nghin cu khoa hc cho cc ging loi cy trng t

6

th, cy lng thc, cy ly c, cho lnh vc chn nui v cc u vo nng nghip. Nh nc khng u t vo cc lnh vc m khu vc t nhn thc hin thnh cng mt cch cnh tranh, v d nh ht ging lai, cng thc ha cht, cc sn phm c bn quyn s hu tr tu khc, v.v.

Khuyn nng cng l mt dng dch v cng m hu ht cc chnh ph u cung cp cho nng dn ca h. Mc tiu ca khuyn nng l nhm chuyn giao cng ngh v kin thc n nng dn. Tuy nhin, hiu qu ca hot ng khuyn nng vn cn l vn c nh gi v tranh lun, v cc c quan nng nghip thng p dng cch tip cn t trn xung (top-down) v phng thc hun luyn (training) trong khuyn nng, trong khi cch tip cn t di ln (bottom-up) v cng tham gia vi nng dn (participatory) t c p dng. Ngoi ra, khong cch vn ha v kin thc gia nh khoa hc, nhn vin khuyn nng v nng dn; v khong cch gia th nghim khoa hc v thc t sn xut cng dn n tnh km hiu qu ca cng tc khuyn nng.

u t cho c s h tng nng thn, c bit thy li l can thip c ng thun nhiu. Tuy nhin, mt s kin vn cho rng Nh nc ch nn u t cho cc cng trnh c quy m ln, v cho khu vc t nhn, th trng thc hin cc cng trnh quy m nh, v a ra cch nhn c s h tng nh l hng ha hn hp. Cc nh khoa hc cng cho rng vic tr cp qu ng v c s h tng, nht l thy li (min ph thy li) lm cho nng dn s dng nc khng hiu qu, lng ph, trong khi Nh nc li thiu vn duy tu bo dng v xy mi khi cn thit.

u t v c s h tng tip th, nhm gip khu vc nng thn v nng dn tip th hng ha nng sn c hiu qu hn cng c ng h. Cc loi hnh c th bao gm u t vo ng giao thng nng thn, quc l, ng st, ng thy; mng li truyn thng, thng tin; cung cp in; xy dn cc ch trung tm v ch s trong khu vc v thit lp cc tiu chun hng ha nng sn cho giao dch.

S can thip ca chnh ph i vi chnh sch t ai gy ra nhiu tranh ci. Vn ct li l ty theo cc yu t vn ha, lch s, chnh tr v kinh t m cc chnh ph c th la chn con ng khc nhau gia tnh cng bng hay hiu qu trong s dng t ai. Nhiu chnh ph ng h vic hnh thnh cc nng tri quy m nh da trn h gia nh bo m tnh cng bng v s hu hay s dng t ai trong x hi nng thn. Mt s nghin cu cng chng minh nng tri quy m nh vn c hiu qu. Trong khi , mt s quc gia li ng h vic hnh thnh cc n in nng nghip quy m ln tng hiu qu sn xut da trn tng hiu qu nh quy m v p dng cng ngh hin i, v chp nhn tnh trng c nhiu nng dn khng t, t in lm thu cho ch nng tri ln.

T chc nng dn sn xut di cc hnh thc tp th cng l can thip gy tranh ci. Vn l, liu khi nng dn hp tc sn xut th liu hiu qu tng th c c ci thin hay khng. tham gia sn xut hp tc, nng dn cn c cc ng lc/khuyn khch m cc t chc nng dn em li so vi sn xut c th. Theo l thuyt v c thc tin, hp tc sn xut c th gip lm gim chi ph giao dch; ci thin v th v quyn lc ca nng dn; gip nng dn d tip cn n tn dng; v cui cng l tham gia cc mi lin kt dc tt hn. Mc d vy, s thnh cng hay tht bi ca cc hnh thc t chc sn xut ca nng dn cn l thuc nhiu vo k nng qun l v nng lc lnh o ca nng dn, vn c nh gi l cn yu. Ngoi ra, cc li ch c nhn thng dn n tht bi trong vic chia x li ch c c gia nhng ngi tham gia.

Can thip ca Nh nc cn th hin vic thnh lp cc hi ng tip th (marketing board). y l cc t chc nh nc trc tip lm tip th i vi cc yu t u vo v sn phm. Nhiu chnh ph gi th c quyn trong kinh doanh xut khu mt s mt hng nng sn ch yu no , nht l lng thc, ng cc. Thng qua cc hi ng tip th ny, Nh nc nh thu hng ha xut khu, n nh gi ni a, gi vai tr c quyn trn th trng. Cu hi

7

tranh ci t ra l liu Nh nc c th gii th vai tr ca thng li trung gian trn thc t c hay khng; liu Nh nc c th thay th vai tr ca t nhn mt cch hiu qu hay khng? Ngoi ra, liu cch thc qun l c quyn ca Nh nc ny c th gy ra tht bi t hn tht bi th trng hay khng? Cc kin khng ng thun u c xu hng cho rng can thip mang tnh c quyn ca Nh nc lm bp mo th trng, tn tht x hi s ln hn li ch phn phi c c cho hai nhm i tng th hng chnh l nng dn sn xut v cc hi ng tip th1.

Khi chnh ph can thip v gi nng sn, nht l lng thc, cu hi t ra l chnh ph c nn lm nh th hay khng. Liu vic can thip c tng hiu qu cho nn kinh t v nh , thc y tng trng khng? Liu vic can thip c lm cho phn phi thu nhp tt hn v tng phc li ca ngi ngho khng? Pha ng h vic can thip ny cho rng n nh gi trong di hn ng gp c hai pha tng hiu qu kinh t v hiu qu phn phi thu nhp. Trong khi , pha khng ng h li cho rng phc li c c t n nh gi t hn v chi ph b ra n nh gi2.

Nh vy, c th ni vai tr ca Nh nc i vi pht trin nng thn l ht sc cn thit. Ty vo hon cnh ring ca tng quc gia, v s khn ngoan ca chnh ph m cc can thip ca Nh nc thnh cng hay tht bi. D th no i chng na, cng cn phi ch ti mt s lu sau y. Th nht, can thip ca Nh nc dn n s kim sot x hi nng thn, trong khi ng thi chuyn i nn tng sn xut ca x hi nng thn. Th hai, vic can thip ca Nh nc c th lm sinh ra cc nhm i tng hng li c bit, thng l nhng tng lp tinh hoa khu vc nng thn, v cc nhm thng tr khc. Th ba, cc nhm ny s tm kim li ch thng qua vic rt v tch t cc quan h x hi c li vi cc tng lp trn, t sinh ra cc nh t bn nng thn v gy ra phn ha x hi. Th t, d mun hay khng, cc can thip ca chnh ph c th gy ra s chuyn i nng thn v phn ha x hi.

S chuyn i nng thn c rt nhiu con ng khc nhau, ty thuc vo tng tc gia nhng lc lng kinh t chnh tr bn ngoi v qu trnh sinh ra t bn trong. Mi mt quc gia u khc bit, u c lch s, th ch, cu trc kinh t ring ca mnh, v c quyn la chn con ng i ring ca mnh trong pht trin nng thn. Vai tr ph hp ca Nh nc i vi pht trin nng thn vn l mt cu hi mang tnh thc nghim, i hi cc phn tch chnh sch cn thn cho tng kha cnh c th.

Ti liu tham kho

Timmer, Peter C (1999) The Role of the State in Agricultural Development, in C. Peter Timmer (ed.). Agriculture and the State. Ithaca, NY: Cornell University Press.

Colin MacAndrews, Alex Brillantes, and Ammar Siamwalla, 2001, Devolution and

Decentralization in Ammar Siamwalla (ed.), The Evolving Roles of the State, Private, and

Local Actors in Rural Asia, Study of Rural Asia: Volume 5. Oxford University Press.

1 Xem xt tnh hung xut khu la go Vit Nam

2 Hy xem cc chnh sch gi sn v nng sn, v tc ng ca chng.

8

Bi ging 3 Thay i cng ngh trong nng nghip

Jonathan Pincus, FETP

C th t c tng trng nng nghip thng qua gia tng u vo nhiu hn (t v lao ng) hay thng qua thay i cng ngh. Do iu kin t nhin v t v lao ng hn ch, nn thay i cng ngh rt quan trng i vi tng trng bn vng. Hn na, thay i cng ngh c th lm tng nng sut lao ng, vn l yu t then cht i vi pht trin kinh t ni chung v pht trin nng nghip ni ring.

Ta bt u vi nhng iu cn bn v thay i cng ngh, ni dung quen thuc trong kinh t hc vi m. Nh rng hiu qu k thut i hi phi t c sn lng ti a t mt tp hp u vo cho trc. Hiu qu k thut c th hin bng ng ng lng trn th hai chiu th hin hai u vo l vn v lao ng. Khi di chuyn dc theo ng ng lng chng ta thay th vn cho lao ng hay lao ng cho vn. Nhng bt c im no trn ng ny (A, B, hay C) chng ta cng sn xut cng mc sn lng. im D nm ngoi ng ng lng, l phi hiu qu k thut ( mc OC/OD).

Hiu qu phn b lin quan n chi ph. ng ng ph cho thy chi ph ti thiu sn xut mt n v sn lng ti mc gi tng i. Do , im A t hiu qu k thut v phn b, trong khi B v C t hiu qu k thut nhng khng c hiu qu kinh t.

Thay i cng ngh c th trung tnh, theo t l vn/lao ng khng i, hay c th thin lch. th cho thy thay i cng ngh tit kim lao ng. ng ng lng mi nm gn gc ta hn, ngha l cn t u vo hn sn xut mt n v sn lng. Nhng vi trng hp thay i cng ngh tit kim lao ng, t l vn/lao ng dch chuyn ln (cao hn ngha l nhiu vn/n v lao ng hn). Thay i cng ngh s dng lao ng s dch chuyn theo hng khc, v t l vn/lao ng s gim.

iu quan trng l phn bit gia thay i cng ngh, gip ta sn xut nhiu hn vi t u vo, vi vic thay th yu t sn xut dc theo ng ng lng. Nu v d, tin lng gim, th thay th lao ng cho vn c li hn. Cng ngh khng i, nhng nh sn xut hiu qu vi t l vn/lao ng thp hn s tn dng s gim gi lao ng so vi vn. iu ny t c hiu qu phn b nhng khng t hiu qu k thut nh so vi phi hp vn v lao ng u tin. n gin y l phn ng trc thay i gi.

Cch mng Xanh trong sn xut la l v d v thay i cng ngh trong nng nghip. Mc d chng ta thng nh ng Cch mng Xanh vi ging la ci tin, thc ra n l mt tp hp nhng cng ngh mi cng t hiu qu tt. Ging la mi c thit k tn dng ti a s gia tng s dng phn bn. Nhng chng cn c ti nc y v ng lc pht trin, do nhng tin b trong h thng thy li cng quan trng. Cc ging la ci tin cng c giai on tng trng ngn hn so vi ging truyn thng, v nhiu nng dn c th trng hai ba v trong nm so vi mt v trc kia. Do , kh tch ring tc ng ca ht ging mi vi gi cng ngh cn li. Nhng n lc phn tch cho thy ging la mi l quan trng nhng khng phi l ton b cu chuyn.

Gi cng ngh Cch mng Xanh bao gm nc-phn bn-ging mi. N thnh cng trong vic gia tng nng sut t vi sn lng la nhiu hn trn mi hecta. Do , cng ngh mi mang tnh tit kim t, ngha l sn xut nhiu la hn trn 1 n v t. Shigeru Ishikawa, nh kinh t pht trin ni ting nht ca Nht gi nc l yu t sn xut hng u trong

9

nng nghip chu (Economic Development in Asian Perspective, 1967). L yu t sn xut hng u v vic cung cp nc y v ng lc s gip tn dng tt hn cc ging la nhy cm vi mi liu lng phn bn. Cch mng xanh khng phi l tng mi, m l mt n lc ph bin phng php thm canh la m Nht thc hin trc vo th k 19. Li ch ca phng php dng nc l khng i hi vn cao (c th xy v duy tu h thng thy li bng phng php xy dng thm dng lao ng) v trang tri nh c th s dng cng ngh mi v nhng thay i cng ngh sinh hc l c th phn chia c.

Nhng liu Cch mng Xanh mang l tit kim lao ng hay tit kim vn? Mt s phn tch ban u cho rng nhng cng ngh mi l tit kim lao ng, v kt qu mt vic lm s gy thit hi cho ngi ngho (v d, Keith Griffin (1974) The Political Economy of Agrarian Change: An Essay on the Green Revolution, Harvard University Press). Mt s nh quan st e rng nhng nng dn qui m nh s khng th mua c yu t sn xut mi v cui cng h s phi bn t cho nhng nng dn qui m ln hiu qu hn.

Khng c cu tr li n nht no cho cu hi liu Cch mng Xanh la go l tit kim lao ng hay l thay i cng ngh s dng lao ng. Cng ngh li (nc phn ging) chc chn l tit kim t, v theo l vic s dng lao ng. Ma tng trng ngn hn ngha l nhiu v hn/mt nm, lm tng cu lao ng mi nm. S dng nhiu phn bn hn cng tng yu cu lm c, v sn lng cao hn cng lm tng cu lao ng ma thu hoch.

Tuy nhin, nhng thay i i ny din ra song song vi nhng thay i khc, mt s thuc v cng ngh, v s khc l kt qu ca s thay th yu t sn xut theo sau nhng thay i v gi c. Nhng thay i ny khng hn l b phn ca Cc mng xanh, nhng chng tc ng trc tip ln s thm dng lao ng trong sn xut go. V d:

Ma tng trng ngn hn ngha l nhiu v hn/mt nm, nhng quan trng l nng dn phi cy cy rung nhanh. Do h chuyn t cy ba truyn thng (sc ngi hay sc tru) sang my cy. Nng dn NA lc c th mua c my cy nh ca Nht gip cy t nhanh v hiu qu hn phng php truyn thng. Do , vic s dng lao ng tng ln v c nhiu v thu hoch hn, nhng cng gim i v s dng my cy. Tc ng rng ln vic lm l khc nhau mi ni do gi c lao ng v my cy (tc ng thay th), v lng thi gian lao ng cn thit cy cy v qui m nng tri.

Mt s nng dn thay i t gt tay sang gt my v t p la bng tay sang my sut la. Nhng thay i cng ngh s dng vn ny khng lin quan n cng ngh Cch mng xanh, v c nng dn ng dng vi cc ging la hin i v truyn thng. L do chnh nng dn p dng cng ngh l h tr nn hiu qu hn. Tht thot khi gt v sut la bng my t hn, nn li nhun cao hn. Mc d mt s lao ng s mt vic nhng tc ng chung ln nn kinh t nng thn l tch cc nh hiu qu ln hn ca cng ngh mi.

Mt s nng dn chuyn t cy m sang gieo x. y l v d r nt v s thay th yu t hn l thay i cng ngh. Gieo x thay th hiu qu vic s dng thuc dit c (vn) v vic cy m theo hng (lao ng). Khi chi ph thuc dit c gim v/hoc tin cng tng, nng dn s chuyn t cy sang gieo x. y khng phi l mt cng ngh hiu qu hn, m l cng ngh tit kim chi ph khi gi tng i thay i.

Otsuka et al. cn nhc cu hi ny trong bi cnh trng la min trung Luzon, Philippines. S ph bin ging la hin i din ra tt nhanh y: ging IR8 ln u tin c a ra nm 1966, v 67% nng dn trng loi ny vo nm 1970. n 1979 tt c nng dn u s dng ging la mi. Sn lng trn mi hecta tng gp i trong 10 nm. Vic p dng cng

10

ngh tit kim lao ng (my gt, cy, gieo x) bt u trc khi ph bin ging la mi, v tip tc gia tng khi ht ging mi tr nn ph bin hn.

Otsuka et al a ra con s s dng lao ng mi v cho mu trang tri ca h trong giai on 23 nm. H nhn thy tng lao ng s dng v thu mn tng trong giai on ny, ch yu v nng dn vn cy m thay v gieo ht, v v s gia tng lao ng ma gt. S liu trong bng u l nhng v thu hoch ma ma.

H cng nhn thy quyt nh s dng my cy thay v tru thng i km vi chi ph cy tru. Trong giai on sau, vic s dng my cy cng gn lin vi qui m nng trng (thng l nng trng ln) v thy li. Tng t, quyt nh gieo ht gn lin vi gi thu lao ng cy m. chnh y l my cy v gieo ht l s thay th yu t sn xut hn l mt cu phn thit yu ca cng ngh Cch mng xanh. Vic ng dng my cy hay gieo ht u khng lin quan g n vic ng dng cc ging la hin i. Vic ng dng my gt cng khng lin quan.

Nhng quan ngi ban u ca mt s nh kinh t cho rng cng ngh Cch mng xanh s lm tng ngho khng c chng minh. Cng ngh ging-nc-phn c p dng rng ri, k c nng dn sn xut nh, v tng mnh sn lng cy trng. Bn thn cng ngh l s dng lao ng ch khng phi tit kim lao ng, mc d s thay i cng ngh tit kim lao ng cng ng thi xy ra. Vic nhng cng ngh ny hay khc c c ng dng hay khng, lin quan n s thay th yu t sn xut hn l s thay i cng ngh sinh hc ca Cch mng xanh.

11

Bi ging 4

Tng trng nng nghip v gim ngho

Jonathan Pincus, FETP

Trong phn tho lun v vn ngho nng thn mn Chnh sch Pht trin, chng ta kt lun rng tng trng nng sut nng nghip l mt trong nhng yu t c th lm tng thu nhp ca nhng h ngho nht. Ta ghi nhn rng nng sut nng nghip tng c th lm tng thu nhp nng nghip v tng cu lao ng lm cng trong nng nghip, nhng kt qu ny ph thuc mt phn vo nhng chuyn dch ca gi c.

Hm nay chng ta s m rng tng ny, khai thc chi tit hn nhng iu kin s gia tng nng sut nng nghip s h tr cho gim ngho nng thn. Mt cch suy ngh iu ny l xc nh tc ng tch cc ca s gia tng nng sut nng nghip ln thu nhp, sau xc nh nhng iu kin cn thit cc tc ng tch cc ny xut hin. Tho lun s da mt phn vo bi nghin cu ca Xavier Irz, Lin Lin, Colin Thirtle v Steve Wiggins (2001) Agricultural Productivity Growth and Poverty Alleviation, Development Policy Review, 9:4, 449-466.

Chng ta c th chia nhng tc ng ny mc nng nghip v quc gia. mc nng nghip, nng sut cao hn c th nng cao thu nhp ca nng dn. Nhng trong mt s iu kin th tng nng sut s khng tng thu nhp cho ngi ngho. V d, nu nng dn khng s hu t nhng i thu th thu nhp tng thm c th tp trung vo ch t, khng phi nng dn. Trong trng hp lnh canh, ch t thng ly sn lng. Nhng iu khon c th trong hp ng c th c li cho ch t, h c th buc bn thu tr tt c chi ph sn xut, hay nhng chi ph tn km nht. Kt qu ph thuc vo quyn m phn tng i gia ch t v bn thu hn l nng sut. Nng dn c th s hu t, nhng t rung ca h qu nh nn nng sut d tng cng khng to ra s khc bit trong thu nhp. thot ngho h cn c tin cng t lao ng n lng nng nghip hoc phi nng nghip hay nhng hot ng to thu nhp khc.

Nu gi u ra gim hay gi u vo tng nhanh hn mc tng nng sut, th nng sut cao hn c th khng chuyn thnh thu nhp nng nghip cao hn. T l ngoi thng theo thu nhp c th gip ta o lng liu nhng thay i gi c lm gim thu nhp ca nng dn khng ngay c khi nng sut tng. Nh rng t l ngoi thng theo thu nhp bng vi (gi nng nghip/gi phi nng nghip) xut khu rng t nng nghip sang khu vc phi nng nghip. Nu t l ny gim th thay i gi l ln hn tc ng thu nhp t s gia tng khi lng xut khu.

Nh li phn tho lun v thay i cng ngh trong nng nghip. Mt trong nhng li th t nhng i mi cng ngh sinh hc ca cuc Cch mng Xanh l cng ngh c th phn chia c, ngha l nng tri nh khng c nhng bt li vn c so vi nng trng ln. Vic p dng cng ngh ny khng c gii hn qui m. Tuy nhin, thay i cng ngh trong nng nghip khng phi lc no cng tch nh c. V d, mt s k thut nh s dng my gt lin hp, i hi phi c din tch nng trng ln p dng. Nu s thay i cng ngh khng tch nh c, tng trng nng sut nng nghip s khng nht thit a n gim ngho.

Tng trng nng sut nng nghip cng c tc ng cp ngnh v quc gia. Nng sut cao hn c th to vic lm trong cc hot ng lin quan ti nng nghip nh ch bin thc phm. Nu nng dn trng c ph sn xut nhiu c ph vi gi tr cao hn, th hot ng

12

thng mi c ph, ch bin v cc ngnh lin quan s to vic lm. iu ny ph thuc mt phn vo loi hoa mu lin quan v tim nng lin kt thun v nghch. Nu sn xut nng nghip c li hn, nng dn s c nhiu tin tit kim v u t trc tip. Cc mi lin kt ngn sch v tiu dng c th to nhiu vic lm v nng cao thu nhp cho ngi ngho ty vo cc chnh sch ngn sch ca chnh ph (thu v chi tiu) v thay i gi. Mt tc ng cp quc gia quan trng khc l n nh gi lng thc. Nng sut sn xut cy lng thc cao hn s gip n nh gi lng thc, gim kh nng xy ra cc c sc thu nhp i vi ngi ngho nng thn ln thnh th. Chnh sch nh nc cng quan trng i vi s n nh gi lng thc, y l mt vn s c tho lun vo cui mn hc.

Do , c mi quan h l thuyt gia nng sut nng nghip cao hn v gim ngho. Liu thc tin c ha hp vi l thuyt? Trng hp n l quan trng v c 1/3 dn s th gii sng di ngng ngho 1 -la/ngy. Cc hc gi tranh lun v tc ng ca tng trng nng sut nng nghip ln gim ngho n trong nhiu nm. Vn rt phc tp v phn ln ngi ngho n sng da vo cc tha t nng nghip nh hoc khng c t. Do , tng trng nng sut gim ngho thng qua tc ng gin tip hn l trc tip. Cc tc ng gin tip quan trng nht l tng trng vic lm, tin lng tng v gi lng thc gim (ni cch khc, tin lng theo gi tr thc cao hn).

Mt nghin cu quan trng nhm tch bch nhng tc ng ny thuc v Gaurav Datt v Martin Ravallion (1998) Farm Productivity and Rural Poverty in India, FCND Discussion Paper No. 42, International Food Policy Research Institute, thng 3. Thng qua s dng s liu tiu dng h gia nh t 1958-1994, cc tc gi tnh ton co dn ca gim ngho lin quan n s gia tng sn lng. Sau h tch nhng co dn ny thnh cc tc ng trc tip, tc ng tin lng v tc ng gi lng thc. H nhn thy trong ngn hn tc ng trc tip chim u th, nhng trong di hn (trng thi dng) tc ng tin lng v gi lng thc l quan trng nh nhau.

Vai tr tng trng nng sut nng nghip trong gim ngho cng c xem xt Trung Quc. H t c nhng thnh tu ln trong gim ngho, li ch t c ch yu trong giai on ci cch ban u. Trong thp nin 89, ngho gim mnh, v cui chm i, gim nhanh hn trong thp nin 90 sau chm li. Martin Ravallion v Shaohua Chen (2008) Chinas (Uneven) Progess against Poverty, Journal of Development Economics, 82:1-42, lp lun rng nng nghip ng vai tr quan trng trong gim ngho hn l cng nghip v dch v. Nhng ci cch nng nghip u thp nin 80 l nguyn nhn ch yu gim ngho trong na u thp nin . Khc vi n , ni tng trng nng nghip c cho l gim gi lng thc tng i v theo sau l gim ngho, gim ngho Trung Quc t ra mt phn l do nhng gia tng trong gi hoa mu. Bnh ng trong nm gi t ai v gi thu mua thp ng ngha vi vic gi lng thc thp, y chnh l s tr cp cho c dn th (thiu s) t nng dn (a s). H tm thy co dn m v c ngha ca nhng thay i trong ch s ngho vi s gia tng gi thu mua nng nghip.

Trung Quc cng nh ni khc vic kch thch tng trng nng nghip khng n thun t c thng qua tng gi lng thc. Mt trong nhng yu cu chnh i vi tng trng nhanh vn l u t vo thy li. Nh rng Shigeru Ishikawa cp n thy li nh s u t hng u trong nng nghip chu . Trung Quc, c hch ln trong u t thy li bt u trc giai on ci cch kh lu (thp nin 60), v tip tc cho n nay. Chi tiu cho kim sot ngun nc l ln hn c ngn sch hng nm cho xa ngho v l hnh thc u t nng nghip quan trng nht. Quiqiong Huang et al. (2005) Irrigation, Agricultural Performance and Poverty Reduction in China, Department of Agricultural and Resource Economics, University of California, Davis, March, s dng s liu t mt kho st nhng u t thy li Trung Quc chng minh rng u t thy li ng vai tr quan trng

13

trong gim ngho Trung Quc. Mc d li ch c v cao hn nhng vng giu do t ai v iu kin th nhng tt hn, s tng thm thu nhp l quan trng hn nhng vng ngho. u t thy li r rng ang gim ngho.

Peter Timmer (trong nhiu n phm, c trong danh mc bi c) ch trng vo tc ng ca u t thy li Indonesia. Nhng u t ny lm tng nng sut ca nng nghip qui m nh nhng vng ng dn c nht nc t cui thp nin 1960. Do c thit lp s dng cng ngh thm dng lao ng, nhng u t ny cng gia tng vic lm nng thn theo hng t xc nh mc tiu. Tin lng xy dng thp, v do ch c ngi ngho mi quan tm n vic lm ny. Xy dng cu ng, h tng thng tin lin lc v th trng cng lm gim chi ph sn xut nng sn cho th trng.

Gi go cng rt quan trng Indonesia, nh n . co dn ca tng trng theo mc ngho lin quan mt thit vi gi go, theo khi gi go tng th tng trng gim ngho t hn. n , i a s ngi ngho khng phi l nhng ngi bn go nhiu hn mua (rng), do gi go cao hn s bt li cho ngi ngho. Thch thc cng i mt vi cc nh hoch nh chnh sch Indonesia nh n , l phi t c tng trng nng nghip m khng lm tng mnh gi tng i ca lng thc. Indonesia t c iu ny thng qua chnh sch gi go da vo tr cp u vo hn l gi u ra cao. y l ch ca bi ging 5.

14

Bi ging 5

Ton cu ha, thng mi v pht trin nng thn

Jonathan Pincus, FETP

Tc ton cu ha nhanh chng t 1990 gn lin vi s gia tng chuyn dch vn xuyn bin gii, cng nh s gia tng t trng thng mi trong GDP th gii. Chi ph vn ti v thng tin lin lc gim mnh. Thu quan cc nc cng nghip gim t 12% nm 1960 xung di 3% nm 2000. Hot ng sn xut cng tr nn quc t ha, dn u l cc tp on a quc gia. Cc nc ang pht trin nhit tnh n nhn WTO v ngy cng hng ngoi xut khu.

Tng trng thng mi nng nghip cha bt kp vi tc thng mi hng sn xut cng nghip ch bin. Tuy nhin, thng mi nng nghip ang tng nhanh hn sn lng, kt qu l nng nghip ngy cng quc t ha. Sn xut nng nghip th gii tng 1,9% mt nm trong thp nin 1990 trong khi thng mi nng sn tng 2,6% mt nm. iu ny xy ra bt k tht bi ca nhng vng m phn WTO nhm t c nhng ct gim ln trong thu quan nng nghip cc nc cng nghip.

T gc l thuyt, ton cu ha phi y nhanh pht trin nng thn. Thng mi nhiu hn phi thc y chuyn mn ha v gip cc nc ang pht trin tn dng ti nguyn sn c. Cc dng vn phi u tin cc nn kinh t v khu vc c t l vn/lao ng thp. Chi ph vn ti v thng tin thp phi lm gim chi ph giao dch cho nhng vng nng thn xa hn.

Tuy nhin, kinh nghim ton cu ha cho thy tc ng ca thng mi v cc dng vn l khng ng u nng thn cc nc ang pht trin. Mt s vng hng li rt nhiu t s hi nhp trong khi cc vng khc li khng thay i. Cn rt nhiu tr ngi khin cho nhiu ni khng tn dng c nhng c hi m ton cu ha mang li.

Mt trong nhng ro cn chnh l hng ro thng mi nc giu. Cc nc OECD chi $311 t cho tr cp sn xut nng nghip nm 2001, gp 6 ln chi tiu h tr pht trin ca h. M chi $10.7 triu mt ngy tr cp ngnh bng. Khi cc nc tm cch m rng thng mi hng s cp c sn xut cc nc OECD, h nhn thy kh cnh tranh v gi th gii ca bng, u nnh, ng, sa, la m v bp b p gi do tr cp nc giu vi kt qu xut khu thun li cho cc nc giu.

Vng m phn Uruguay trong khun kh GATT t mt s tin b v nng nghip. Tt c ro cn phi thu quan u c chuyn thnh thu quan i vi cc thnh vin ca GATT (sau ny l WTO). Tr cp nng nghip c t thnh 3 nhm: nhm khng gy bin dng thng mi nh c s h tng (hp xanh l); nhm gy bin dng thng mi (hp h phch) v nhm gy bin dng thng mi nhng b tr bi cc bin php kim sot sn xut nh ly t khi sn xut (hp xanh dng). Nhng m phn WTO vng Doha nhm gim tr cp xut khu khng c tin trin.

Mt tr ngi khc nhiu vng nng thn l cc nh sn xut thiu kh nng hay khng mun chp nhn nhng ri ro i km vi chuyn mn ha. Nng dn sn xut nh thng thch c ngun thu nhp a dng hn chuyn mn ha v nu khng cnh tranh c c ngha l tai ha. Chuyn mn ha nhng mt hng c GTGT cao thng lin quan n chi ph sn xut cao hn, ngha l c nhiu ri ro hn cho nng dn sn xut nh. Hn na, cnh tranh trn th trng quc t i hi phi t nhng tiu chun cht lng cht ch. Nng dn khng c cng ngh v h tng cn thit thc hin, v do s chn nhng th trng ni

15

a c GTGT thp nhng t ri ro hn. Mt s mun chuyn mn ha th khng c thng tin th trng v khng th theo st nhng chuyn dch cu.

Mt s li ch chnh ca chuyn mn ha xut pht t li th kinh t theo qui m. V d ngnh du c, vi sn lng tng hn 7 ln t 1980 v hn 3 ln t 1990. C th t c li th kinh t theo qui m ln trong sn xut du c, bng chng l hai phn ba sn lng cc nc sn xut ln nht th gii l Indonesia v Malaysia l c sn xut bi cc n in ln, khng phi sn xut nh. Khi c hi xut hin, ngi sn xut nh thng gp kh khn m rng qui m, mt phn v do nhng khim khuyt trong th trng tn dng v cng do chi ph giao dch i km vi c ch thu mn t ai v nhng tr ngi th ch khc. c quyn mua cng l mt vn i vi nng dn sn xut nh bt k bn mua l nh nc hay t nhn.

Cc dng vn chy vo nng nghip v cc ngnh lin quan c th lm tng cu nng sn. FDI him khi nhm n sn xut trc tip, tr mt s sn phm c gi tr cao nh tri cy v hoa. Thay vo , cc cng ty nc ngoi u t vo ngnh ch bin, xut khu v bn l trong nc. S hin din ca cc cng ty nc ngoi trong nng nghip xut khu v ch bin xut khu l mt knh qua nng thn cc nc ang pht trin c th tip cn vi th trng nc ngoi. H cng c th gip nng dn khi a cnh tranh nhiu hn vo hot ng phn phi v thng mi, gim chnh lch v t tng thu nhp ca nng dn. Nhng tiu chun cht lng cao v khi lng ln thng c ngha l cc cng ty nc ngoi s tm i tc sn xut ln, khng phi sn xut nh.

Chi ph vn ti cao l mt ro cn khi h thng ng b, cng v ng st khng ph hp phc v nhu cu ca nh sn xut. Mng li ng b ti tn chu Phi trit tiu n lc kt ni nng dn chu Phi vi th trng quc t. Ct in v thiu in nng thn cng c ngha l dy chuyn lm lnh khng n c nhng vng ny, t hn ch qui m sn xut hng ha gi tr cao.

Mt xu hng quan trng bt u trong thp nin 90 l tng trng xut khu hng ha c gi tr cao nh tht, rau qu, sa trng, hoa v c. Tng trng xut khu nhng mt hng ny nhanh hn tng thng mi nng nghip mi vng min, mc d m thc c khc nhau. Tng trng chm nht chu Phi, lun i li v khng duy tr c pht trin mi dng sn phm. Mt hng c kt qu tt nht M Latin l rau qu v sa cho th trng M. Nam v NA c s gia tng ngon mc v xut khu tht v c.

S tng trng mnh hng gi tr cao c ngha quan trng i vi chui cung ng v cc vng nng thn trong nhng khu vc ny. Xut khu tht, sa, c v rau qu gi tr cao i hi ch trng vo cht lng, tr lnh, thng tin th trng v s an ton. Vic theo di v o lng cc c tnh cht lng quyt nh gi c ca hng c GTGT cao l rt tn km. Mua nhng sn phm ny trn th trng t do c th gp chi ph giao dch cao, v nhiu nh sn xut n l s xem giao dch ny nh c hi duy nht bn hng th phm vi gi cao.

Bn mua khi s bc vo cc hnh thc quan h mi vi nng dn gim chi ph giao dch v theo l quan h mi vi vng nng thn cc nc ang pht trin. Xu th quan trng nht l hng n s phi hp theo chiu dc ca chui cung ng, ngha l cc hnh thc kim sot qui trnh sn xut do ngi mua v nh sn xut p dng. Hp ng sn xut l mt hnh thc giao c gia nh sn xut v bn mua cng tha thun cung cp sn phm c cht lng nht nh ti mt thi im tng lai. Trong nhiu trng hp, hp ng bao gm h tr k thut v u vo t bn mua. H cng c th cung cp tn dng h tr nh sn xut mua u vo cn thit. Vic kim sot qui trnh sn xut do chuyn t nng dn sang bn mua.

16

Khi chi ph gim st thp v li th kinh t theo qui m cao, nh vi mt s cy trng, th s r hn nu cc cng ty a quc gia v ni a sn xut hng s cp theo qui m tp trung ln thay v hp ng bn ngoi hay mua trn th trng t do. Du c l v d r nht, nh cp. Cc loi hoa mu thc ung nh c ph v tr thng c sn xut t nhng n in do chnh nh ch bin s hu.

Hp ng nng nghip c th gim chi ph giao dch v theo l gi ti trang tri. Bn mua sn sng tr gi cao cho ngun cung sn phm cht lng cao thng xuyn, v nu nh sn xut nh c th thit lp mi quan h tin tng vi bn mua, h s c tng thng vi gi cao hn. Quan trng hn, nng dn c hp ng s tip cn c cng ngh ci tin v to ra GTGT nhiu hn trn mi n v t v lao ng. Hp ng chn nui gia cm rt ph bin &NA l mt v d. Qui trnh ch bin tht i hi s ng nht v nhng phm cch gip gia tng gi tr th trng th. Thng tin v nhng phm cch ny, cc u vo gip t c chng v nhng hp ng giao sau gip gim ri ro gi c, u c ngha l hp ng nng nghip c th c li hn nhiu so vi sn xut cho th trng ni a.

Mt kha cnh quan trng khc ca hp ng nng nghip l gim ri ro. Mt nghin cu v nng dn hp ng v nng dn khng hp ng n do Vin Nghin cu Chnh sch Lng thc Quc t thc hin cho thy li nhun i vi nng dn chn nui gia cm c hp ng l cao hn nh chi ph sn xut v giao dch thp hn. Cng quan trng khng km l thu nhp ca nng dn c hp ng s n nh hn nhng ngi sn xut c lp (P. Birthal, A. Gulati A. and P.K. Joshi (2005) Vertical Coordination in High-Value Food Commodities: Implications for Smallholders, MTID Discussioin Paper No. 85, International Food Policy Research Institute, Washington, DC). Li nhun t bin ng hn i vi nng dn hp ng mc d s bin ng trong sn lng cng mc tng t. L do l nng dn hp ng c bao gi n nh, trong khi gi sn xut ca nng dn khng hp ng thay i nhiu hn.

Hp ng nng nghip v nhng hnh thc hp tc theo chiu dc khc trong qui trnh sn xut c th din ra theo hng bt li cho nng dn sn xut nh. iu kin c quyn mua trn th trng sn phm c th buc h chp nhn nhng iu khon khng thun li, k c s tr hon ko di v chi tr v li sut vay vn cao. S cnh tranh gia nhng ngi mua s ci thin sc mnh m phn ca nh sn xut nh v bn mua bit r cn phi xy dng mi quan h tt vi nng dn m bo ngun cung ng n nh. Hip hi cc nh sn xut gm nng dn sn xut nh cng gip ci thin sc mnh m phn.

17

Bi ging 6

Chnh sch gi nng nghip: la go

Jonathan Pincus, FETP

Go l lng thc chnh ca chu , nn l mt hng nng nghip quan trng nht i vi mc sng v s n nh chnh tr trong khu vc. Go chim khong lng calorie hp th Indonesia v cn nhiu hn Vit Nam. N chim 40% chi tiu h gia nh trong s nhng h ngho c hai nc.

Cc chnh ph nhn thy tm quan trng ca vic cung cp go n nh v phi chng. Lch s cho thy s cung cp gin on v gi cao c th gy ra nhng hu qu chnh tr nghim trng. V th cc chnh ph chu c truyn thng khng t vn an ninh lng thc vo th trng quc t. H c khuynh hng bo h sn xut ni a v tch ly d tr nh phng tin m bo ngun cung lng thc thng xuyn trong nc.

Kt qu l thng mi go quc t kh mng so vi nhng hng s cp khc. V d bp v la m, c th thy t l go c bn trn th gii theo tng sn lng thp hn nhiu so vi c bp v la m. Ngoi thng hng go n nay vn xoay quanh mc 5% sn lng trong mt thi gian di. Hn na, ch c mt s nh nh xut khu nhng chim gn ht lng go xut khu. Su quc gia xut khu hin chim hn 80% tng doanh thu. Mt s nh Trung Quc, sn xut d hoc thiu go trong mt s nm ty vo kh hu hay iu kin khc. V a s cc nc xut khu go u chu , nu thiu nc trong ma ma (nh hin tng El Nino) th s nh hng mnh ln th trng go th gii. Vic ph thuc vo mt s nh nc xut khu nh vy, a s li l hng xm vi nhau, khin th trng go th gii nhy cm vi cc c sc. y l mt l do khc khin cc chnh ph ngi khng mun ph thuc nhiu vo th trng go quc t.

V pha nhp khu, Indonesia c nh hng gi (price maker) trn th trng th gii nh qui m quc gia v s lng ln cn nhp lc . Trong nhng nm gn y, Philippines li ni ln thnh ni nh gi. Mc d dn s ca Philippines t hn, nhng din tch v sn lng la li khng bt kp vi tc tng dn s.

Vi cc nh kinh t, hnh ng bo h th trng go ni a l khng hiu qu. Cc nh kinh t tnh hiu qu theo gi ca khu, ni cch khc l gi nhp khu ca nh nhp khu v gi xut khu cho nh xut khu. Khi gi trong nc khc hn gi ca khu, th quc gia pht sinh chi ph c hi. V d, nu nh xut khu cho php gi ni a gim di gi th gii, nh sn xut go s tn tht thu nhp. Nu h xut khu go v li nhun th h kim c nhiu hn l bn go trong nc. Tng t, khi cc nc nhp khu cho php gi ni a tng cao hn gi th gii, ngi tiu dng s khng cn nhiu tin chi tiu cho nhng th khc so vi khi gi ni a bng gi ca khu.

Cc chnh ph chu quan tm n s bt n gi trn th trng th gii. Cc nc nhp khu mun khuyn khch nng dn trong nc tng sn lng. Nc nhp khu mun bo v ngi tiu dng ni a khi s tng gi trn th trng th gii. a s cc nc NA vn dng hn hp thu quan, thu xut khu v tr cp u vo gim l thuc vo ngun cung quc t, kch thch sn xut trong nc v bo v ngi tiu dng ni a khi bin ng gi. Cc chnh sch n th ngc li, nc ny tr gi cho ngi tiu dng bng cc ca hng bn thc phm gi r. Gi c c bnh n nh s dng d tr bin ng. Cc kho thc ca chnh ph thu mua la vo ma thu hoch khi gi thp bo v gi sn, v bn ra khi gi cao do ma v tht bt duy tr gi trn.

18

hiu c ng c ca nhng chnh sch ny, v tc ng kinh t ca chng, ta cn phn bit gia vn ca nc nhp khu vi vn ca nc xut khu. Quc gia nhp khu go khng sn xut lng thc trong nc cung cp cho dn chng. Chnh sch nh nc hng n gim ph thuc vo th trng quc t v kch thch sn xut trong nc. Quc gia nhp khu p t thu quan, lm dch chuyn gi trong nc t P1 sang P2. Tc ng thay i gi lm cho ngi tiu dng gim cu mua go, v nh sn xut trong nc tng cung. Kt qu, nhp khu gim. Ngi tiu dng mt thu nhp tng ng din tch adjf trong hnh. Din tch acgf c chuyn trc tip sang nh sn xut. Din tch hai hnh tam gic chg v dji th c chuyn sang cho chnh ph di dng thu nhp khu. Cn din tch hnh vung cdih l tn tht hiu qu v ch, ngha l tn tht gi tr ca nn kinh t do s chuyn dch gi ni a khi gi ca khu.

Quc gia nhp khu sn sng chi phn tn tht ny v n c xem l khng ng k so vi chi ph ca ri ro ph thuc vo th trng go th gii khng n nh. Tng thu ln mc rt cao s dn n tn tht hiu qu nhiu hn gi tr gim ri ro. Do , khng nn n nh thu mc qu cao.

Nu chnh ph phi s dng hn ngch nhp khu thay v thu, th din tch hnh tam gic chg v dji s c chuyn sang cc cng ty nhp khu thay v chnh ph. V l do ny, cc nh kinh t khuyn co nn s dng thu quan hn l hn ngch.

y chnh l tnh hnh Indonesia trong thp nin 1980 nh m t ca C. Peter Timmer (1986) Getting Prices Right: The Scope and Limits of Agricultural Price Policy, Cornell

University Press. Indonesia l mt nc ln nn chim phn ln go nhp khu ca th gii trong mt s nm. Kt qu, Indonesia l nc n nh gi (hn l chp nhn gi) trn th trng th gii. Indonesia cng nhp khu nhiu th gi go th gii cng tng. Bit c iu ny, Indonesia hnh ng kch thch sn xut trong nc v hn ch nhp khu. Gi ni a c gi mc hi cao hn gi th gii gim nhp khu v kch thch sn xut trong nc. ng thi, chnh ph tr gi u vo, c bit l phn bn, gia tng sn lng go. Mc d tr gi phn bn l tn km, nh l h tr vic hc hi gia nhng nng dn s ri ro, v h thng khng mun th nghim s dng phn bn liu lng cao hn. Malaysia cng theo ui cc chnh sch tng t, n nh gi sn cho nng dn v tr gi u vo kch thch sn xut trong nc.

Nh xut khu th gp vn khc. Nc xut khu sn xut nhiu go hn yu cu ca ngi tiu dng trong nc. Nhng chnh ph vn quan tm n cc bin ng trn th trng go quc t. Nu s dng gi ca khu n nh gi ni a, th s tng gi trn th trng th gii s c chuyn sang ngi tiu dng ni a. Chng ta thy tc ng ny i vi Vit Nam nm 2008. Thi Lan cng l nc xut khu go nhiu lc cng c gng bo v ngi tiu dng ni a khi s chuyn dch gi trong gi go quc t.

Nc xut khu quan tm n tc ng ca s gia tng gi go quc t ln ngi tiu dng ni a nn p t thu xut khu, lm gim gi ni a t P1 xung P2. Khon thu lm gi ni a gim v n h thp chi ph c hi ca vic xut khu go. Thu xut khu chuyn giao khon thu nhp abhf t nh sn xut sang ngi tiu dng. Tn tht thu nhp ca nh sn xut bng aeif. Tam gic bch v dei thuc v nh nc di dng thu xut khu. Hnh vung cdih l tn tht v ch. Chnh ph sn sng tr chi ph ny nhm gim ri ro gi quc t cao s chuyn sang ngi tiu dng ni a. Nh rng nu hn ngch xut khu c s dng thay cho thu th thu nhp th hin bi 2 tam gic bch v dei s c chuyn sang cho nh xut khu ch khng phi chnh ph nh trng hp thu xut khu.

19

Thi Lan s dng thu xut khu t thp nin 50 n 1986, khi khon thu xut khu cui cng di p lc ca nng dn b hy b. Tuy nhin, lc go gim i tnh theo tng chi tiu ca h gia nh do trong nhiu nm ngi tiu dng th khng cn quan tm nhiu n gi go na. Chnh ph cng khng cn ph thuc nhiu vo thu go lm ngun thu ngn sch. Thu xut khu chim 32% ngn sch chnh ph trong nm 1953, nhng ch cn 7% nm 1969. n 1974 s thu t thu xut khu c dnh ring cho pht trin nng nghip.

n 1986 mc tiu chnh tr ca cc chnh ph k nhim khng cn tha mn ngi tiu dng thnh th na, m nhm n xy dng s ng h vng nng thn. Chnh sch ny thnh cng khi c th duy tr gi ni a thp hn gi th gii trong phn ln nhng nm ny.

20

Bi ging 7

Ti chnh nng thn

Trn Tin Khai, Khoa Kinh T Pht Trin

Ti chnh cho khu vc nng thn thng qua xy dng h thng tn dng nng nghip chnh

thc c hu ht cc nc ang pht trin p dng vi quan nim l tng trng v pht

trin nng nghip b hn ch do thiu ht ti tr ngn hn v di hn. Vn ny cng c

quan tm hn nhm n b cho khu vc nng nghip khi m cc chnh sch v m ca cc

nc u c xu hng thin lch, hng vo vic khuyn khch cng nghip ha c li cho

khu vc th (nh gi cao ni t, kim sot gi sn phm nng nghip, bo h qu mc cc

u vo cho sn xut nng nghip). T , cc nc ang pht trin rt ch trng n pht

trin th trng ti chnh cho khu vc nng thn, nhm ti h tr tn dng ph hp vi nng

h quy m nh v cc doanh nghip nng thn. Tuy nhin, cu hi ny sinh ra l liu th

trng tn dng nng thn c chi ph v hiu qu t nhn so vi x hi nh th no.

Tnh cht khng hon ho ca th trng tn dng nng thn pht sinh t bn cht ca cc h

thng sn xut nng nghip. C th k ra mt s vn c th nh sau. Th nht, sn xut

nng nghip c tnh ri ro cao v d tn thng do nh hng ca kh hu, thi tit. Th hai,

chi ph giao dch cao do khng gian qu rng, khch hng c tr phn tn, gi tr mn vay

nh. Th ba, chi ph thng tin cao v c s h tng giao thng v truyn thng km pht trin.

Th t, bin ng gi vt t u vo v sn phm nh hng rt ln n kh nng tr n ca

nng dn. Ngoi ra, vn thiu ti sn th chp v cc gii hn v quyn s dng t cng

nh hng n cc hot ng ca ngn hng.

Cc c im ny lm cho h thng ngn hng thng mi min cng pht vay khu vc

nng thn. T , ngn hng c xu hng hn ch pht vay cho cc nng h nh m ch

trng n i tng nng h ln v trang tri. Chnh v vy m th trng tn dng phi chnh

thc li pht trin mnh nng thn, vi cc li th l chi ph giao dch thp, thi gian tr n

nhanh v l ngun tn dng ch yu cho nng dn nh mc d li sut rt cao. Tn dng phi

chnh thc cng c nhc im l vng khng gian hp, v khng c kh nng a dng ha

danh mc cho vay.

V mt l thuyt, nhiu nh nghin cu c quan im khc nhau v th trng tn dng nng

thn. Mt quan im c in cho rng ngi cho vay nng li ti khu vc nng thn cho vay

mang tnh c quyn. Mt quan im khc li cho rng th trng tn dng nng thn l hon

ho, c tnh cnh tranh cao v minh bch, v li sut cao phn nh mc ri ro mt ka3 nng

chi tr cao v chi ph thng tin tn km. Tuy nhin, c hai quan im ny u khng gii thch

c cc thc t sau y khu vc nng thn:

- Tn dng chnh thc v phi chnh thc cng tn tai, mc d li sut tn dng chnh thc

thp hn.

- Li sut bin thin theo mc cn bng gia cung tn dng v cu.

21

- Th trng tn dng phn khc rt mnh. Li sut thay i ty thuc vo kh nng chi tr

v l thuc vo ma v.

- Lun tn ti mt lng cc ngi cho vay thng mi khu vc tn dng phu chnh thc,

mc d li sut cao.

- khu vc tn dng phi chnh thc, lin kt gia giao dch tn dng v giao dch cc th

trng khc l ph bin.

- Cc nh cho vay chnh thc thng chuyn bit ha cc vng m nng dn c quyn i

vi t ai.

M hnh thng tin khng hon ho (Stiglitz, 1993) cho rng hot ng cho vay lin quan n:

1) s trao i gia vic tiu dng ngy hm nay v giai on sau; 2) bo him chng li ri

ro; 3) nhu cu c c thng tin v c im ca ngi vay; 4) cc bin php bo m ngi

vay s dng vn cho cc hot ng sinh li; v 5) cc bin php tng kh nng chi tr ca

ngi vay.

C ba quan st nh sau i vi th trng tn dng nng thn:

- Ngi vay c kh nng chi tr khc nhau, v vic bit c ri ro ny l tn km. Vn

ny c gi l vn thanh lc - screening problem.

- Vic bo m ngi vay c cc hot ng sinh li bo m kh nng chi tr l tn

km. y l vn ng vin - incentives problem.

- Kh bo m vic chi tr ca ngi vay. y l vn thi hnh - enforcement problem.

T , c hai c ch cho vay.

C ch cho vay gin tip nhn mnh vic s dng c ch thanh lc gin tip (indirect

screening mechanisms), v d nh dng cng c li sut khc bit hn ch vic cho vay.

Mc li sut cao c p dng i vi ngi vay c ri ro mt kh nng chi tr cao hn

ch kh nng vay ca h. Li sut cho vay c vai tr thanh lc gin tip hoc vai tr ng

vin.

C ch thanh lc trc tip nhm gii quyt vn thng tin v vn thi hnh, v t y, to

ra kt qu l th trng tn dng mang tnh cnh tranh mt cch c quyn (monopolistically

competitive).

bo m thng tin, ngi cho vay c c ch cho vay theo cc hnh thc hp ng bt buc

bo m ngi cho vay c c thng tin cn thit v mc ri ro mt kh nng chi tr

v vic tr n nu c ngun chi. Cch ny nh hng n thi ca ngi vay trn th

trng tn dng. Ngoi ra, c ch ng vin cn th hin di dng e da ct tn dng nu

khng bo m minh bch thng tin, hoc k hp ng lin kt vi th trng khc, v d nh

buc cho vay di dng vt t u vo, hoc bn sn phm cho nhng thng li c ch

nh. Cho vay theo nhm tn chp hoc nhm h hng cng l mt hnh thc bo m thng

tin v kh nng chi tr (Stiglitz & Weiss 1983 ; Braverman & Stiglitz 1982, 1986).

Thng thng, Nh nc c ba hnh thc can thip ch yu vo th trng tn dng nng

thn: (1) phn b hnh chnh cc qu tn dng cho cc hot ng nng nghip cc vng

22

nng thn; (2) p t li sut trn; v (3) xy dng v h tr thng xuyn cc th ch tn

dng nng nghip chuyn nghip ha. Cc can thip ny nhm n bo m kh nng cho vay

v s tin cho vay khu vc nng thn; cng nh kim sot s pht trin th ch v m hnh

hot ng ca cc th ch tn dng nng nghip chuyn nghip ha.

Cc th ch tn dng nng nghip chuyn nghip ha cc nc ang pht trin c hnh

thnh v pht trin t nhiu thp nin qua. Vi cch tip cn theo cung, cc th ch tn dng

ny nh hng ti pht trin nng nghip ch yu da trn kh nng cung tn dng ca

chng. T , ny sinh mt s vn lin quan n cch tip cn ny.

Thiu ht tn dng l vn thng c gn cho khu vc nng thn. Nhng c nhiu l do

cho thy khu vc nng thn khng hn thiu tn dng. nhng vng hng li do li sut

thp, nng dn c xu hng vay mn qu nhiu, vt qu kh nng cung tn dng v to ra

s thiu ht tn dng khng thc. Cng c kin cho rng tn dng phi chnh thc vi li sut

cao do s c quyn, v v vy, khng cng bng v mt x hi. Tuy nhin, cc chng c

thc t cho thy th trng tn dng phi chnh thc nng thn rt cnh tranh, v c tnh c

quyn rt thp. Li sut cao ca tn dng phi chnh thc phn nh chi ph cao v ri ro ln

trong giao dch vi nng dn nh, mc d vn c mt s vn cho vay nng li.

Cng c lun im cho l thiu ht tn dng cn tr vic p dng cc cng ngh sn xut mi.

Tuy nhin, c th thy cng ngh v cc yu t u vo c tnh cht chia nh c, v v vy,

c th c p dng dn dn, v nhu cu tn dng ban u cng khng ln. Vi gc

marketing, cc vn v cung ng vt t v gi c b bp mo mi chnh l cc cn ngi

chnh. Ngoi ra, nng dn cng c th tch ly mt phn vn, v c kh nng huy ng ngun

lc p ng cho cc c hi u t mi. Nu h tr li sut qu mc, c th s dn n thi

gim tit kim, t m rng cc hot ng thng mi sinh li khc v li vo tn dng

chnh thc.

S dng sai mc ch tin vay l mt vn gy tr ngi khc cho mc tiu can thip ca

chnh ph. Nng dn thng c xu hng s dng tn dng cho nhu cu ring ca h, sai mc

ch cho vay m cc nh hoch nh chnh sch u tin, v vic s dng sai mc ch ny l

yu t chnh lm cho hiu qu s dng vn thp.

Bn thn h thng tn dng chnh thc cng c cc vn ring ca chng. Hu ht cc cc

th ch tn dng nng nghip chuyn nghip ha khng c coi nh l cc th ch ti chnh

trung gian nhm huy ng c tit kim m ph thuc vo ngun vn h tr ca Nh nc

cho nng dn vay. V chnh v khng hot ng theo cc tiu chun hot ng ti chnh

thng mi, cc th ch ny thiu hng hi n lc thu hi n v thay vo , li c xu hng

tng cng cho vay ngn hn c tng trng tn dng v s dng nhiu hn cc ngun vn

ti tr t bn ngoi. V li sut, do Nh nc ch nh h tr cho khu vc nng thn nn li

sut cho vay thng thp, v khng b p chi ph giao dch v ri ro. V vy, cc th

ch ny c xu hng tp trung cho vay cc mn vay ln gim bt chi ph giao dch v ti

thiu ha ri ro. Mc d vy, trn thc t, i khi chi ph vay hiu qu t cc th ch tn dng

chnh thc ca nng dn li rt cao, thm ch cao hn c vay t tn dng phi chnh thc. Bn

cnh , ri ro khng thu hi c n l rt ln khu vc nng thn. Ngi vay khng ch

tm tr n khi bit h thng tn dng chnh thc khng c ng lc thu hi n v vic mt kh

23

nng chi tr khng nh hng nhiu n kh nng vay ln sau. S d dng ca Nh nc

cng khuyn khch ngi vay khng tr n. Ngoi cc l do mt kh nng chi tr do thin tai

hoc lm n thua l, ngi vay c tm l ch i Nh nc cho php o n, gin n hoc

xa n.

Tn dng nh cho khu vc nng thn l mt b phn tn dng nng thn ra i nhm h tr

vn cho ngi ngho khng c kh nng tip cn tn dng chnh thc ca nh nc. Cc t

chc tn dng nh a ra cc sng kin p dng nguyn tc tn chp thay v th chp bng

ti sn. Cc c im ca tn dng nh bao gm cho vay cc mn tin nh; thi hn tr n rt

ngn v tr thng xuyn; cho vay li i vi cc khch hng tr n tt; s dng tn chp theo

nhm vay; iu kin cho vay d dng thun tin; li sut cao hn li sut ca tn dng nh

nc bo m thc dng; phn cng trch nhim cho nhn vin tn dng theo khu vc v

nhm khch hng v giao quyn t ch cho nhn vin.

Mc d to ra c ng lc cho pht trin nng thn v thc hin c nhiu mc tiu

kinh t - x hi, nhng khng th ph nhn mt s tht bi ca h thng tn dng tip cn theo

cung mt s nc. S tht bi ca cc chng trnh tn dng ca Nh nc dn n s thay

i v m thc cho vay mt s nc ang pht trin. M thc cho vay trc tip v h tr li

sut c thay th dn bng m thc cho vay nh hng theo hiu qu th trng ti chnh.

M thc mi ny ch trng n cc yu t quan trng nh gim thiu h tr, to ra cc th

ch tn dng c lp; da trn vn huy ng tit kim; coi ngi vay v ngi gi tin l

khch hng ca cc dch v tn dng; quan tm n tnh bn vng ca hot ng tn dng v

ch trng nh gi hot ng thng qua kt qu ti chnh ca cc th ch ny.

i vi cc nn kinh t ang chuyn i, s hnh thnh h thng ti chnh bn vng l c mt

qu trnh phc tp. Cng mt lc Nh nc phi to ra cc th ch mi, chp nhn cc th ch

c ang tn ti, v gii th cc th ch khng hiu qu. Lin quan n cc th ch ti chnh,

cc nc ang chuyn i phi thay i chnh sch ti chnh hai khu vc ch yu. Th nht,

cn phi ci thin hiu qu hot ng ca h thng ngn hng bng cch gim bt can thip

hnh chnh, gim n xu, gim tnh cng knh ca h thng, cng c h thng iu phi v

gim st, pht trin khung php l nhm nng cao trch nhim ti chnh, gim tham nhng,

ci thin k nng ca nhn vin trong qun tr ri ro. Th hai, cn phi gim cc vn h

thng ca th trng ti chnh nhm tng cng s cnh tranh bng cch gim thiu s kim

sot bn trong ca h thng ti chnh, pht trin th trng vn, gim cc can thip chnh tr

i vi cc th ch ti chnh, gim cc ro cn gia nhp th trng i vi cc ngn hng t

nhn v cc th ch ti chnh phi ngn hng.

Tuy nhin, cc hng ci thin cn l ch tranh lun gia cc nh nghin cu. Mt xu

hng cho rng cn phi tng cng cnh tranh v gim s can thip ca chnh ph vo th

trng tn dng nng thn. Theo lung t tng ny, th trng ti chnh nng thn phi c

ch trng ti xy dng da trn ba trc chnh l (1) To ra mi trng chnh sch; (2) Xy

dng c s h tng ti chnh v (3) Pht trin th ch.

i vi trc th nht, mi trng chnh sch phi bo m khng to ra s bp mo th

trng, phi khuyn khch pht trin th trng ti chnh. Li sut nn c cho cc ngn

hng t quyt nh, da trn chi ph, ri ro v cnh tranh. Ngn hng cng cn c uyn

24

chuyn trong vic t chn la khch hng mc tiu, v trong trng hp ngn hng tham gia

cc d n c tr cp, th khon tr cp nn c s dng cng c ngn hng hn l

chuyn cho ngi vay di dng li sut thp. Cc khon vay khn cp nhm mc tiu h tr

ngi vay khi c khng hong x hi hoc kinh t khng nn c giao thng qua cc th ch

ti chnh. Cc th ch ti chnh cng cn c c lp v trnh cc s can thip mang tnh

chnh tr.

i vi trc th hai, vai tr ca Nh nc l ht sc quan trng, nht l hai c s h tng h

tr sau: (1) H thng php l v iu phi cn c cng c gim chi ph v thi gian k

kt hp ng; (2) xy dng h thng thng tin chung nh l hng ha cng h tr cho cc

th ch ti chnh nhm lm gim chi ph thng tin v t gim li sut, ch trng thng tin

lin ngn hng.

i vi trc th ba, pht trin th ch i hi cc th ch ti chnh phi c tng cng tnh

t ch v hng n khch hng. Tng tnh cnh tranh s buc cc ngn hng tng hiu qu

v gim chi ph tn ti.

Trong khi , lung kin th hai c phn mm do hn khi nh gi vai tr ca nh nc

i vi th trng ti chnh nng thn. Theo , vai tr nh hng ca nh nc v h tr ti

chnh cho khu vc nng thn vn ht sc quan trng. Nu cc chng trnh tn dng nng

thn c thit k tt th vn c th thnh cng v em li li ch. Cc chng trnh ny nn

to ra cng nhiu cng tt cc nhm t gip v cc t chc nhn dn mang tnh t nguyn

nhm gim chi ph giao dch v ri ro khi cho vay. Tuy nhin, nh nc cng cn phi to ra

mi trng cnh tranh cho th trng ti chnh nng thn bng cch xa tnh c quyn tip

cn ngun vn ti tr ca nh nc, gim bt cc rng buc v cc mc tiu tr cp v ni

lng cc quy nh v li sut. Cc th ch ti chnh cng cn phi ch trng pht trin da trn

ngun vn tit kim huy ng c, v nh nc ch b sung vn b p khon thiu ht gia

vn huy ng v d n. Xy dng th ch theo hng t ch v hiu qu cng c khuyn

co.

Ti liu tham kho chnh

Hoff, Karla and Joseph E. Stiglitz. 1995. Imperfect Information and Rural Credit Markets:

Puzzles and Policy Perspective. In Karla Hoff, Avishay Braverman, and Joseph E.

Stiglitz (eds.). The Economics of Rural Organization: Theory, Practice and Policy.

Published for the World Bank, Oxford University Press.

Stiglitz, Joseph E. 1995. Peer Monitoring and Credit Markets. In Karla Hoff, Avishay

Braverman, and Joseph E. Stiglitz (eds.). The Economics of Rural Organization: Theory,

Practice and Policy. Published for the World Bank, Oxford University Press.

Jacob Yaron (1992) Rural Finance in Developing Countries, World BankPolicy Research

Working Paper 875, March.

25

Bi ging 8

Chim hu t ai v pht trin

Trn Tin Khai, Khoa Kinh T Pht Trin

Bo h quyn tip cn n t ai l nn tng ca sinh k h nng dn. t ai cng cung cp cc thnh t quan trng cho cc chin lc sinh k a dng ca h c cc hot ng ngoi nng tri. i vi nng dn ngho t ai l nn tng ca vic sn xut t cung t cp, to ra thu nhp cho gia nh, to ra cng vic lm cho lao ng gia nh v lao ng cng ng. Bo h quyn tip cn n t ai v cc ti nguyn t nhin c th thc y sinh k, gip bo v h chng li cc c sc v thi tit, gi c v tht nghip. i vi ngi di dn ra thnh th, t ai l ti sn quan trng v l ngun bo m an ton v sinh k. Bo h quyn tip cn t ai cng to iu kin cho nng dn u t lu di v p dng cc phng php sn xut bn vng. Cc th ch chim hu t v cc quyn i vi t ai, v vy l cc yu t trung tm quyt nh chin lc sinh k ca h ngho nng thn.

Tm quan trng ca vic chim hu t ai phi c xem xt trong bi cnh ng ca cc thay i kinh t, nhn khu v nng nghip. Lch s ca x hi nng nghip v quyn s hu t ai, bao gm c cc tng chnh tr ca chnh ph v cc bn tham gia khc u phi c tnh n.

chu Phi, phn b t ai tng i bnh ng v nhiu vng nng thn vn p dng h thng chim hu t theo tc l xa xa. Mc d vy, cc chnh ph chu Phi thng bo h quyn ti thng i vi phn ln t ai ca quc gia, trong khi vn giao quyn s hu hoc cho ngi s dng t t nhn thu t. Mc d c coi l thiu tin b v cn tr pht trin, h thng chim hu t theo tc l c kh nng p ng vic tng dn s v pht trin th trng, cung cp cc quyn li v s an ton cho nng dn. Ngc li, vic khuyn khch cc nh u t t nhn to ra c hi tch t t ai cho tng lp giu c ngi bn x v cc li ch nc ngoi. Chnh sch t ai chu Phi ang c gng tha mn c nhu cu pht trin kinh t quc gia v sinh k ca ngi dn nng thn.

hu ht cc nc chu M La-tinh, phn b t ai rt khng bnh ng. Cc ch t giu c s hu phn ln t ai t nhiu thp k trc y, v cc chnh ph c xu hng bo v quyn s hu t nhn, v th ng h s bt bnh ng c cu v li thc y qu trnh tch t t ai. Cc vn t ai c tnh chnh tr rt ln cc nc ny.

chu , vn li khc bit nhiu. mt s nc nh Pakistan, n v Nepal, tnh trng ch t ln chim hu nhiu t ai, trnh n hn in v thu kh ph bin. Trong khi , tnh trng nng dn ngho khng t v t ai manh mn l vn nn ca cc vng ng bng ng dn cc nc Nam v ng Nam . Quyn s dng t cho dn bn a v dn tc t ngi vn cn l cc vn cha c gii quyt rt ro.

Hin nay, t do ha kinh t cng ci thin mi trng u t v tng trng kinh t, nhng ng thi cng kch thch vic tng cng chim hu t ai ca Nh nc v ca cc nh u t nc ngoi, ngi vn lun mun c bo h quyn s hu t nhn v tch t t ai. T do ha kinh t cng lin quan n vic t hu ha t cng, t cng ng v lm xi mn tnh an ton v t ai ca ngi ngho. Xu hng ton cu ha kinh t v vn ha cng to iu kin cho cc thnh phn t nhn u t xuyn quc gia n cc nc ang pht trin, v khuyn khch tch t t ai theo kiu phng Ty.

26

Theo nghin cu ca IFPRI (2008) v Ngn Hng Th gii gn y (Klaus Deininger et al., 2011) vn thu tm t ai mang tnh ton cu ca mt s quc gia hoc cng ty cng c nhc n nh l mt trong nhng nguyn nhn lm tng gi lng thc trn th gii v to ra thm s bt bnh ng c hi cho ngi ngho cc quc gia chu Phi. n nm 2008, c n 56 triu ha t nng nghip c cc nh u t nc ngoi quan tm, trong c n 2/3 (29 triu ha) l khu vc Sub-Sahara chu Phi. Hu ht cc d n thu tm t ai ny ch trng ti cc loi cy trng nh u nnh, ci du, hng dng v c du chim hn mt na din tch.

Quyn tip cn n t ai tc ng rt ln n tng trng kinh t theo nhiu cch khc nhau. Trc ht, bo h quyn s hu hoc quyn s dng t gip gia tng ng lc cho nng h v c nhn u t, to cho h c hi tip cn n tn dng tt hn. Bo h quyn i vi t ai cng gip thc y vic chuyn nhng hoc cho thu t ai vi chi ph thp, ci thin vic phn b t ai v sn xut, ng thi h tr pht trin th trng ti chnh v tng cng cc hot ng phi nng nghip ti ch cng nh thc y qu trnh di dn ra thnh th.

i vi ngi ngho nng thn, t ai l phng tin sn xut c bn to ra sinh k, tch ly phc li v chuyn giao chng cho cc th h tip theo. V t ai chim gi phn ln gi tr ti sn ca ngi ngho, bo h quyn i vi t ai cho h cng l mt phng cch tng phc li rng cho h. Quyn i vi t ai cng to cho ngi ngho cc c hi khc nh (1) kh nng t cung t cp cho h v to ra sn lng d tha c th thng mi ha; (2) ci thin v th kinh t x hi ca ngi ngho; (3) to ra ng lc u t v s dng t mt cch bn vng v (4) to ra kh nng cho ngi ngho tip cn th trng ti chnh.

Quyn v t ai l mt vn quan trng Vit Nam, ni m nng nghip chim gn tng sn phm quc ni v 2/3 lc lng lao ng. T nm 1988, t nng nghip Vit Nam c chuyn i t hnh thc tp th ha sang giao quyn s dng t cho h. Lut t ai 1993 bt u tha nhn cc quyn tha k, chuyn nhng, trao i, cho thu v th chp quyn s dng t. Cc quyn ny c th hin thng qua vic cp giy Chng nhn s dng t cho tt c cc nng h.

Di gc lch s, vn chim hu t ai Vit Nam thay i qua nhiu thi k khc nhau. Di thi thuc a, cc ch n in thic dn hoc cc ch t ln ngi Vit s hu phn ln t ai: cho ti gia thp k 40 c 3% ngi bn x chim hu n 52% t ai, v hn 60% nng dn c nc l nng dn khng t. Sau c lp, ci cch rung t c thc hin min Bc. Quyn s hu t c phn phi cho nng dn, v sn lng nng nghip gia tng rt nhanh ngay sau . Tuy nhin, chnh sch thay i, v t ai bt u c tp th ha vo cui thp nin 50, theo t tng x hi ch ngha. Kt qu l n nm 1960 c n 86% h nng dn v 68% t nng nghip c tp th ha. Mc d sn lng nng nghip suy gim nhanh chng, qu trnh tp th ha vn c tin hnh v n gia thp k 60 c 90% h nng dn min Bc canh tc cc hp tc x nng nghip. Trong khi , mc d nng h ch c phn phi 5% t mang tnh t nhn, nhng to ra c 60%70% thu nhp t din tch t ny. min Nam, vic trut hu rung t ca cc ch t ln c thc hin hai ln, v Lut Ngi cy c rung c ban hnh vo nm 1970. Nng h c quyn s hu t vi gii hn ti a 20 ha.

Sau khi thng nht t nc, vic tp th ha nng nghip tip tc c tin hnh min Nam nhng vi nhiu kh khn: n cui nm 1986, ch c 5,9% nng dn BSCL v 20% ng Nam B vo hp tc x, trong khi ng bng ven bin min Trung con s ny tng n 85% (Pingali v Xuan 1992). Theo c ch ny, nng dn c tr mt phn sn lng theo s ngy cng lm vic trn t tp th. Vo nm 1981, cc thay i u tin xut hin khi

27

nng dn c php gi li phn d tha so vi sn lng giao khon theo hp ng. Tuy nhin, chnh sch ny li b chnh sa, v ch khon li b xem xt li, kt qu l sn lng nng nghip li tut dc, v n cui nm 1985, Vit Nam vn phi nhp khu lng thc. Sau , Ngh quyt 10 nm 1988 cho php giao quyn s dng t v quyn quyt nh vic u t, canh tc cho h nng dn. t c giao cho h nng dn vi thi hn s dng 1015 nm, th trng u ra c t do ha. T , quyn s hu t nhn c th ch ha theo mt cch o v nng dn khng c quyn chuyn nhng quyn s dng t. Do , th trng t ai khng pht trin d c cc giao dch khng chnh thc. min Bc v mt vi ni min Nam, t ai c giao cho h da trn tnh cng bng v din tch v hng t. Tnh hnh giao t min Nam phc tp hn nhiu v Ngh quyt 10 quy nh ngi dn c th ly li t m h s hu trc nm 1975, v gy ra s bt thun gia nng dn v ch t c, v cui cng tnh hnh yn n khi nm 1989 mt Ngh nh giao quyn cho nng dn.

n nm 1993 Lut t ai bo h quyn s dng t ca nng h v cho php tha k, chuyn nhng, trao i, cho thu v th chp quyn s dng t. Lut cng gin thi hn giao t ti 20 nm i vi t trng cy hng nm v 50 nm i vi t trng cy lu nm. Lut cng quy nh vic cp giy Chng nhn s dng t nng h c th thc hin cc quyn ca mnh. Hn mc t ai c quy nh ti a 3 ha i vi h trng cy hng nm cc vng ng bng.

Lut t ai 2003 m rng quyn s dng t bng cch giao cho nng dn cc quyn chuyn i, chuyn nhng, tha k, tng cho, cho thu, cho thu li quyn s dng t; th chp, bo lnh, gp vn bng quyn s dng t. C th ni, cc iu lut ny l nn tng cho vic hnh thnh th trng t ai mt cch chnh thc Vit Nam v to iu kin cho ngi s dng t khai thc tt t ai cho li ch sinh k ca mnh.

n nm 2007, Quc Hi cho php nng hn mc giao t (hn in) ln n 6 ha vng ng bng khuyn khch vic tch t t ai nhm nng cao hiu qu sn xut. iu ny cng cho thy vic tch t t ai cho sn xut nng nghip hng ha ngy cng c Nh nc tha nhn. Tuy nhin, cho n hin ti, Hin php v cc lut v t ai vn khng tha nhn quyn s hu t ai i vi c nhn, h gia nh v t chc.

Trong cc nm trc y, s chm chp ca tin trnh cp giy chng nhn quyn s dng t Vit Nam cng to ra cc kh khn nht nh cho ngi s dng t nng nghip. Mc d vy, nghin cu v tc ng ca vic cp giy chng nhn quyn s dng t Vit Nam, Do v Iyer (2008) cho rng tc ng ca vic cp giy chng nhn s dng t Vit Nam th hin khng ln lm. Mc d chnh sch ny c tc ng phm vi hp n quyt nh u t nng nghip di hn v u t cho cc hot ng phi nng nghip ca nng h nhng li (1) khng c tc ng i vi thu nhp nng nghip; (2) khng nh hng n chi tiu ca h; (3) khng lm tng kh nng tip cn n tn dng v cc hot ng th trng trng t ai; v (4) khng gy ra cc thay i ln v phn b t ai ca nng h.

Tuy nhin, trn thc t, vic tha nhn v y nhanh tin trnh cp giy chng nhn quyn s dng t trong nhng nm gn y thc y vic tch t t ai nng nghip, nht l t khi mc hn in c nng ln.

Mt nghin cu gn y tp trung vo phn tch v quyn s dng t trn gc s t do la chn cy trng ca nng dn (Markussen, Tarp & Van Den Broeck, 2011). Cc tc gi ny phn tch tc ng ca chnh sch bt buc nng dn trng la trn t ai quy hoch cho mc ch s dng ny. Kt qu cho thy vic bt buc trng la c tc ng thun i vi cung lao ng, nhng khng c tc ng i vi thu nhp ca h nng dn t canh tc cy trng.

28

Trn thc t, t ai vn l ngun lc khan him i vi Vit Nam. t ai qu khan him, qu t i nui sng nng dn v gia nh ca h. Bnh qun rung t trn h gia nh nng nghip min Bc l 0,25 ha; ng bng Sng Cu Long t 0,5-1,0 ha. iu ny cng cho thy, hn ch c bn ca nng dn Vit Nam l mc s dng t thc t qu thp, so vi nhiu nc trn th gii. y chnh l hn ch ch yu ca ng lc pht trin nng nghip Vit Nam v t ai manh mn gy ra kh khn trong vic p dng c gii ha v cng ngh thm dng vn vo sn xut nng nghip, to ra ngun sn phm khng ng nht v manh mn, kh tp trung bn ra th trng v kh qun l, kim sot cht lng.

Mu thun gia vic bo m cng bng tng i v t ai ca nng dn v tng trng nng nghip trong bi cnh t ai c khai thc trit l mt vn cha tm c li ra. Chnh v vy m vic nng cao hn in lun l ch tranh ci ca gii nghin cu v chnh tr. Bin php ti t chc sn xut theo hng tp th ha t nguyn cng c quan tm, nhng trn thc t rt kh thit lp lin kt ngang trong sn xut kinh doanh gia nng dn (di dng t nhm sn xut, hp tc x) nng cao li th nh quy m v c l do tm l tiu nng ln cc kh khn v chnh sch h tr, thc y, cng nh ng lc ca chnh quyn a phng. Gn y, chnh sch t ai chuyn bin theo hng khng nh quyn s dng t lu di cho nng dn (thng qua vic n lc cp Giy Chng nhn quyn s dng t), v nng cao mc hn in thc y qu trnh tch t t cho sn xut hng ha. Ngoi ra, Nh nc cng iu chnh khung gi t nng nghip v gi n b t nng nghip khi thu hi t bo v quyn li ca nng dn.

Ngh quyt s 26-NQ/TW ca Ban Chp hnh Trung ng ng kha X v nng nghip, nng dn, nng thn tip tc khng nh t ai l s hu ton dn, khuyn khch cc hnh thc lin kt dc h tr kinh t h pht trin theo hng gia tri, trang tri c quy m ph hp, sn xut hng ho ln, ng thi tip tc i mi, pht trin hp tc x, t hp tc ph hp vi nguyn tc t chc ca hp tc x v c ch th trng. iu ny cho thy v c bn, Nh nc vn nht qun vi h thng chnh sch t ai v nh hng v cc hnh thc t chc sn xut hin nay.

Mc d vy, nhng tranh lun v yu cu chuyn i nhn thc t ch tha nhn quyn s dng t ai ni chung, v t nng nghip ni ring n s hu t ai ngy cng ph bin hn. Gn y mc tranh lun cng tng khi c nhng vn mu thun gay gt trong x hi v vic thu hi t nng nghip ca nng dn phc v cho cc mc ch s dng t khc bc l ra, v d v vic Tin Lng, Hi Phng. Tuy nhin, v s phc tp mang tnh lch s v kh khn hin ti trong vic tha nhn quyn s hu i vi t ai, nhng thay i c kh nng xy ra nht l tng hn mc giao t v tng thi hn s dng t nng nghip, v xa khung gi t (do Chnh ph ban hnh) v giao cho a phng ch ng hn trong vic ban hnh bng gi t gn hn vi gi giao dch trn th trng.

29

Bng 1. Phn b nng h theo quy m nng tri (%)

Tng cng

Khng

t Di 0,2

ha

0,2-

0,5

ha

0,5-

1,0

ha

1,0-

3,0

ha

3,0-

5,0

ha

5,0-

10,0

ha

T 10,0

ha

C nc 100 1,1 27,0 44,0 16,2 10,5 1,0 0,2 0,0

Min Bc 100 1,2 35,4 51,1 9,6 2,5 0,1 0,0 0,0

Vng ni pha Bc 0,8 25,5 49,1 17,2 6,9 0,4 0,1 -

B sng Hng 0,8 45,5 50,4 3,2 0,1 - - -

Bc Trung b 2,3 30,7 54,7 11,1 1,1 0,0 0,0 -

Min Nam 1,0 12,8 32,1 27,2 23,9 2,4 0,5 0,0

Nam Trung b 1,4 28,0 46,2 17,6 6,4 0,3 0,1 0,0

Ty Nguyn 0,8 10,2 32,3 32,5 22,9 1,2 0,2 0,0

ng Nam B 1,7 9,5 27,5 29,7 27,9 2,8 0,8 0,1

BSCL 0,7 6,2 25,7 30,7 32,5 3,6 0,7 0,1

Ngun: S liu thng k Nng, Lm, Ng nghip 1984-1985, Tng cc Thng k

Bng 2. Hin trng s sng t nng nghip nm 2005

Stt CH TIU

Nm 2000 Nm 2005 So snh din tch

Din tch (ha)

% Din tch (ha)

%

I Din tch t nng

nghip 20.939.679 100 24.822.560 100 3.882.881

I.1 t sn xut nng nghip 8.977.500 42,87 9.415.568 37,93 438.068

A t trng cy hng nm 6.167.093 68,69 6.370.029 67,65 202.936

Trong : t trng la 4.467.770 72,45 4.165.277 65,39 -302.493

B t trng cy lu nm 2.810.407 31,31 3.045.539 32,35 235.132

I.2 t lm nghip 11.575.027 55,28 14.677.409 59,13 3.102.382

A t rng sn xut 4.733.684 40,9 5.434.856 37,03 701.172

B t rng phng h 5.398.181 46,64 7.173.689 48,88 1.775.508

C t rng c dng 1.443.162 12,47 2.068.864 14,1 625.702

I.3 t nui trng thu sn 367.846 1,76 700.061 2,82 332.215

I.4 t lm mui 18.904 0,09 14.075 0,06 -4.829

I.5 t nng nghip khc 402 0 15.447 0,06 15.045

Ngun: ng Hng V, 4/2007

30

Bng 3. Thay i v quy m t sn xut BSCL

Quy m t ca h sn xut nng nghip BSCL (1994)

BSCL (2006)

C nc (2006)

Di 0,2 ha 6,15 16,63 32,21

T 0,2 n di 0,5 ha 25,65 28,41 35,64

T 0,5 n di 1ha 30,65 25,12 15,52

T 1 n di 2 ha

32,48

18,62 9,85

T 2 n di 3 ha 6,70 3,39

T 3 n di 5 ha 3,63 3,58 1,87

T 5 n di 10 ha 0,68 0,85 0,54

T 10 ha tr ln 0,05 0,09 0,08

Ngun: S liu 1994: L Mnh Hng v ctv. (1996). Kinh t x hi Vit Nam: Hin trng, Xu hng v Gii php. Nh Xut bn Thng k. H Ni. Vit Nam. S liu 2006: Tng iu tra nng thn, nng nghip v thy sn nm 2006. Tng Cc Thng k.

Bng 4. S lng Giy chng nhn s hu/s dng t nng nghip cp cho nng dn

Vit Nam

2000

Thi Lan

1980s

Indonesia

1996-2000

Peru

11 triu 8,7 triu 1,87 triu 1,2 triu

Ngun: Do v Iyer (2008)

31

Bi ging 9

Vic lm phi nng nghip

Trn Tin Khai, Khoa Kinh T Pht Trin

a dng ha trong bi cnh pht trin nng thn c hiu l nhu cu hoc mong mun ca h nng thn c cc hot ng nng nghip hn hp trn nng tri hoc cc ngnh phi nng nghip vng nng thn. iu ny c ngha l nng h trnh da trn mt sn phm nng nghip duy nht v tm kim vic lm trn thi gian cho c dn ti vng nng thn. Nh vy, a dng ha c hiu nh l s thay i bn cht ca nhng vic lm trn thi gian hn l vic mt c nhn hay gia nh c nhiu cng vic khc nhau. a dng ha cng c coi l vic duy tr v chp nhn mt danh mc a dng cc hot ng bo m s tn ti.

Trn th gii, a dng ha sinh k din ra khp mi ni, tt c cc dng nng tri c quy m khc nhau, tt c cc mc thu nhp v s giu c khc nhau. Tuy nhin, v bn cht, a dng ha c hai bn cht khc nhau. Mt l s a dng ha b ng v b bt buc, v d nh nng dn buc phi tm vic lm thm v thin tai. Ngc li, a dng ha ch ng l cc hnh ng mang tnh t nguyn v tin phong nhm tm kim cc c hi lm vic theo ma v, tm vic lm cc ni khc, gio dc con tr tt hn c th c c vic lm phi nng nghip, dnh tin u t cho cc hot ng phi nng nghip sinh li thm cho gia nh.

M hnh kinh t h gia nh coi a dng ha nh l mt hm s ca thu nhp ca thi gian lao ng trn nng tri so vi cc c hi kim tin ngoi nng tri. Vi mt ti sn cho trc v tng thi gian lao ng cho trc, h ra quyt nh liu b thm thi gian lm vic ti nng tri hay lm cc vic ngoi nng tri hoc cc hot ng to ra thu nhp khc. Cc yu t lm tng thu nhp nng tri, v vy s c xu hng l gim ng lc a dng ha hot ng ca h. Thng thy l hai yu t gi nng sn tng hoc sn lng tng. Ngc li, nu gi lao ng ngoi nng tri tng, hoc c nhiu hn c hi sinh li t cc hot ng phi nng nghip t lm, th ng lc a dng ha tng ln.

Qua nghin cu, ngi ta cho rng c mt s nhn t tc ng n vic a dng ha hot ng sinh k ca h l tnh ma v; ri ro; th trng lao ng; th trng tn dng; chin lc ti sn v thi ng u (coping behaviour).

Ma v l mt c im gn lin vi sinh k nng thn. Tnh chu k ny lm cho thu nhp t thi gian lao ng thay i theo ma i vi c th trng lao ng trn nng tri ln ngoi nng tri. V vy, vic a dng ha thu nhp l nhm lm gim s bin ng v thu nhp theo ma.

Ri ro l mt yu t nn tng ca a dng ha sinh k. a dng ha thu nhp l chin lc i ph vi ri ro. Trong khi a dng ha hot ng nng tri c th khng i ph c nhiu vi ri ro v tnh cht ging nhau gia cc hot ng th a dng ha hot ng phi nng nghip c th gim thiu s tng quan gia cc thnh phn ca sinh k.

Tnh ma v v ri ro dn n vai tr ca th trng lao ng i vi vic gim thiu s e da bt n mang tnh chu k i vi sinh k nng thn. Tuy nhin, th trng lao ng li cung cp cc c hi vic lm phi nng nghip c tnh cht khc bit ha theo cc iu kin kh nh trnh gio dc, k nng, a phng v gii.

32

Th trng tn dng chnh thc nng thn cc nc ang pht trin thng c nhng hn ch v khng p ng y yu cu ca nng dn, trong khi , tn dng phi chnh thc li c li sut cao. iu ny kch thch a dng ha sinh k nhm mc tiu tm kim ngun thu nhp t cc hot ng phi nng nghip h tr mua vt t hoc my mc cho sn xut nng nghip ca h.

Nng h thng c thi tm kim an ton sinh k lu di hn l ch khai thc tn dng cc c hi kim thu nhp hin thi. V vy, c mt ng lc quan trng cho a dng ha l to ra cc u t nhm tng kh nng sinh ra thu nhp trong tng lai. y chnh l chin lc ti sn ca h. Cc ti sn ny bao gm vn t nhin (t ai, ngun nc cy ci), vn thc th (c s h tng k thut), vn nhn lc (gio dc, k nng, sc kho), vn ti chnh (tin mt, ti sn c gi tr) v vn x hi (mng lin kt, hi on). Nng h c th u t vo cc ti sn t nhin, vn nhn lc, vn ti chnh v vn x hi, trong khi chnh ph u t cho c s h tng k thut. Cc u t vo vn nhn lc c th to ra nhiu c hi a dng ha vic lm phi nng nghip.

ng u l cc phng thc h s dng tn ti khi i mt vi cc ri ro khng tin on trc c nh cc thm ha t nhin (bo lt, hn hn), cc khng hong dn s (chin tranh). mc h, l tnh trng au yu, bnh hon, tht nghip bt ng.

a dng ha cc hot ng ca h nng thn c th hin ch yu di hnh thc cc hot ng kinh t phi nng nghip nng thn. Mt bo co tng hp t 55 nghin cu kinh t nng thn v kinh t phi nng nghip nng thn nhiu nc khc nhau trn th gii ca B Pht trin Quc t - Anh Quc (DFID)3 cho thy nn kinh t phi nng nghip nng thn c vai tr ht sc quan trng i vi sinh k h nng thn, qua cc mt sau:

- Kinh t phi nng nghip l mt thnh phn quan trng ca kinh t nng thn, cung cp t 40-60% thu nhp v vic lm nng thn. Ellis (2000) cho l hot ng phi nng nghip to ra 30-50% thu nhp nng thn Chu Phi H Sahara; theo FAO (1988) l 42% ng Nam ; 32-40% Chu v Chu M La Tinh, theo Bezemer v Davis (2003) l 30-70% Trung u v ng u v Cng ng cc quc gia c lp (thuc Lin X c).

- C rt nhiu hot ng phi nng nghip di dng kinh doanh, ch bin cc sn phm nng nghip v cc sn phm c bn khc;

- Nhiu hot ng phi nng nghip cung cp hng ha v dch v cho khu vc nng thn. S tng trng ca cc hot ng ny ph thuc ch yu vo nng nghip;

- Cc hot ng phi nng nghip c th c chia thnh hai dng (1) quy m nh, s dng t vn, nng sut thp, sinh li t v thng ch cao hn mt t so vi hot ng nng nghip v (2) quy m ln, s dng nhiu vn, sinh li cao so vi hu ht cc hot ng nng nghip;

- Cc hot ng phi nng nghip rt cn thit gim ngho v ngn chn s tng qun c cc, nhng khng chc chn xa c ngho i.

Cc nghin cu ch ra nhiu nhn t nh hng n kh nng tip cn n cc hot ng phi nng nghip mc h gia nh. Gio dc rt quan trng v cc cng vic a phng c tr tin cng cao thng i hi ngi lm c hc vn ph thng, t nht l cp hai. Gio dc tt cng lm cho ngi di dn ra thnh th c c hi thnh cng cao hn. Vn x hi c nh hng thun vi doanh thu v li nhun ca cc ngi bun bn nh nng thn. Cc cng ng c ch s vn x hi cao thng l t ngho. Vic tham gia cc nhm x hi cng to kh nng tip cn tt hn n tn dng v th trng, v cc hot ng to ra thu nhp. Dn tc v ng cp x hi c c hai vai tr to thun li v cn tr cho a dng ha hot

3 Junior R. Davis. The rural non-farm economy, livelihoods and their diversification: issues and options. DFID.

33

ng phi nng nghip. Tng t, gii cng c vai tr thc y hoc cn tr h tip cn n cc hot ng kinh t ty theo quc gia. Trong khi kh nng tip cn n tn dng c vai tr rt quan trng i vi cc hot ng u t v tinh thn doanh nghip. Trong trng hp thiu ht tn dng, h buc phi s dng tin tit kim hoc ti sn lm ngun vn u t. u t cng cho c s h tng thc th v thng tin nh ng x, in, nc sch gp phn lm tng kh nng a dng ha sn xut phi nng nghip khu vc nng thn.

Bo co ny cng ch ra cc gi chnh sch nh sau: - Khng th k vng vo nn kinh t phi nng nghip nng thn dn dt nn kinh

t nng thn. Tuy nhin, c cc th trng ngch c th khai thc c, v cn vai tr h tr ca chnh ph nh gim thu nhp khu, gim thu, h tr qun l hnh chnh, ci thin c s h tng thng tin lin lc v giao thng, cung cp tn dng v cc dch v khuyn nng, t vn.

- Chnh sch kinh t phi nng nghip nng thn cn phi bo m c s h tng thc th v gio dc ph thng, nht l gii quyt yu km v tn dng v ti chnh. Cung cp cc dch v h tr v o to, hun luyn, h tr k thut v thng tin l cn thit.

- Cc hot ng kinh doanh tim nng vng nng thn nn c ch trng vo cc lnh vc ch bin nng thn, du lch v cc hot ng phi nng nghip c bn.

- Khi chun b cc chin lc xa i gim ngho cn khng ch ch trng n nng nghip m cn phi ch n cc vn kinh t phi nng nghip nng thn, nht l cc vn kinh doanh nh.

- Nhn chung, nng thn thng c cc dch v di mc yu cu, v v th cn lu cc vn c s h tng cn thit tip cn n cc trung tm th trng ca quc gia, hoc cc im xut khu. Cc b phn lp k hoch cn bo m vic chia x ngun lc gia nng thn v thnh th phi c cng bng, v i khi cn c vn ng hnh lang ca cc chnh quyn a phng v cc t chc lin quan.

- Thng tin th trng phi c cung cp tt cho cc vng nng thn. iu ny ch ch gii hn cc nghin cu khi u nhm xc nh cc th trng, m cn phi thit lp h thng thng tin th trng c hiu qu v tin cy. Thng tin th trng khng ch n gin l thng tin gi c, m cn l thng tin v cc c hi sn xut hng ha theo t hng.

- Vic pht trin cc h thng tn dng nh hoc qu tn dng cho vng nng thn cn c b sung cc ni dung hun luyn cch thc lp k hoch kinh doanh v phng thc tip cn n cc th ch ti chnh ph hp.

- i vi cc d n thc tin, vic hun luyn c th c thc hin thng qua cc phng tin truyn thng i chng khc nhau. Vic hun luyn khng nhng ch c thc hin cho cc thnh phn ct li ca d n m cn phi cho cc tc nhn ch yu khc trong chui cung ng sn phm.

Khi nim:

Sinh k (livelihood) bao gm cc ti sn (t nhin, thc th, nhn lc, ti chnh v vn x hi), cc hot ng v kh nng tip cn n cc yu t ny (c cc th ch v cc quan h x hi h tr) m tt c cng vi nhau quyt nh cuc sng m mt c nhn hoc mt h t c.

Thu nhp nng tri (farm income). L thu nhp sinh ra t cc hot ng nng nghip ca chnh h to ra trn t ca chnh h hoc t thu mn. Thu nhp chnh l doanh thu tr i tt c cc loi chi ph sn xut khng k lao ng gia nh.

34

Thu nhp ngoi nng tri (off-farm income). L tin cng t lm thu hoc ngy cng trao i vi cc nng tri khc. Bao gm tt c cc hnh thc tr cng bng tin mt, bng hin vt.

Thu nhp phi nng nghip (non-farm income). L thu nhp c c t cc hot ng phi nng nghip nh (1) tin cng, tin lng t cc cng vic phi nng nghip nng thn; (2) cc hot ng phi nng nghip t lm; (3) thu nhp t cho thu t ai hoc ti sn; (4) tin gi t cc ni khc trong nc v gia nh; (5) cc ngun tin khc t vng th chuyn v vng nng thn v (6) tin gi t nc ngoi v gia nh.

Tnh a dng (diversity). L s tn ti mt thi im no ca nhiu ngun thu nhp khc nhau. a dng ha (diversification) l vic to ra s a dng nh l mt qu trnh kinh t x hi, phn nh c cc p lc v c hi lm cho gia nh phi chp nhn cc chin lc sinh k a dng v phc tp.

a dng ha sinh k nng thn (rural livelihood diversification) c nh ngha nh l mt qu trnh m nh h nng thn xy dng mt danh mc a dng cc hot ng v ti sn tn ti v ci thin mc sng ca h.

Bng 1. T phn thu nhp phi nng nghip nng thn theo vng

Vng T phn trung bnh

Chu Phi 42

ng/Nam 45

Ty 36

Chu 32

ng 35

Nam 29

Chu M La tinh 40

ng u v CIS 44

Ngun: Reardon et al (1998), FAO; Bezemer v Davis (2003)

Bng 2. Thnh phn vic lm phi nng nghip nng thn theo vng

Vng % lao ng nng thn

lm vic

% ph n trong tng lao ng

nng thn

% tng ngnh ch

bin

% tng thng mi

v vn chuyn

% cc dch v khc

% tng cc hot ng

khc

Chu Phi 10 26 23 21 24 30

Chu 24 20 27 26 31 14

Chu M Latinh

35 27 19 19 27 33

Ty Phi v

Bc Phi 22 11 22 21 32 23

ng u 47 37 38 20 26 15

Ngun : Haggblade, Hazell v Reardon (2002)

35

Bng 3. Thay i v dn s v lao ng nng nghip Vit Nam

Ch tiu n v 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Dn s c nc 1000

ngi 77.635,4 78.685,6 79.727,4 80.902,4 82.031,7 83.119,9

T l dn s nng thn % 75,82 75,26 74,89 74,20 73,50 73,03

Lao ng 1000

ngi 37.609,6 38.474.6 39.507,7 40.573,8 41.586,3 42.709,1

T l lao ng nng thn % 78,2 78,1 77,3 76,5 76,1 75,8

T l thi gian lm vic ca lao ng nng thn

% 74.16 74.26 75.42 77.65 79.10 80.65

Ngun: Tng cc thng k, iu tra mc sng dn c VLSS, 2004; Nin gim thng k 2000-2005, theo V Trng Bnh, 4/2007

Bng 4. C cu thu nhp cc ca h nng thn vng kinh t khc nhau (%)

Nng-lm-

ng nghip TT cng

nghip Thng

mi, dch v

T ngun khc

C nc 78,6 6,0 11,4 4,0

ng bng sng Hng 73,7 8,8 11,5 6,0

ng Bc 86,4 2,8 8,2 2,6

Ty bc 93,1 0,7 4,9 1,3

Bc Trung b 81,4 3,9 8,4 6,3

Duyn hi min Trung 79,6 5,5 10,5 4,3

Ty nguyn 92,3 1,3 5,2 1,1

ng Nam b 63,5 12,6 20,2 3,7

ng bng sng Cu Long 79,2 5,0 13,7 2,0

Ngun: Tng cc thng k, iu tra mc sng dn c VLSS, 2004, theo V Trng Bnh, 4/2007

36

Bi ging 10

Khng hong lng thc th gii

Trn Tin Khai, Khoa Kinh T Pht Trin

Gi lng thc th gii tng gn nh gp i trong ba thp k qua, nhng ch trong mt giai on ngn ngi gia thng 4/2007 v 4/2008, gi lng thc tng 85%. S tng gi quy m ln, dn u l gi la m (tng gi gn gp i), gi bp (tng 67%), v gi go (tng gp ba ln k t thng 9/2007 v tng 160% t gia thng ging v thng t 2008). Song song vi gi cc loi lng thc, gi du ci v cc loi du n khc cng tng mnh, gp 2,5 ln k t u nm 2006 (UNTAC, 2008). Sau cuc khng hong lng thc nm 2008, gi lng thc th gii du dn i, nhng li c xu hng tng tr li t thng 9/2010 cho n thng ging 2011 (FAO, 2011) lm dy ln s lo lng v bng ma khng hong lng thc quay tr li. thng 9/2010, ch s gi go l 232, n thng 1/2011 tng n 253 im (ch s gc 2000-2004 = 100). Gi lng thc tng khng ch cn l vn lo lng ca ngi ngho, m cng vi s tng gi ca du m, v hu ht cc loi nguyn vt liu u vo khc, lm pht cao xut hin hu ht cc quc gia chu v cng lm trm trng thm tnh hnh kh khn ca cc chnh ph, nht l cc nc ngho nhp khu lng thc. mt s nc, suy thoi kinh t, bt n lng thc v lm pht cao thc y cc cuc biu tnh, bo lon chnh tr v thm ch dn n s sp ca chnh ph mt s nc Bc Phi v Trung ng t cui nm 2010 n u nm 2011.

Cc nghin cu ca Timmer (2008) ch ra rng t 2000 n 2004, tt c cc hng ha lng thc c bn nh bp, la m v go u thay i gi, tuy nhin, vi cc mc thay i nh. Vic tng gi bt u t gi du m v kim loi tng t 2004, do nhu cu s dng rt cao ca Trung Quc v n khi kinh t tng trng nhanh. V gi la go ch tng t ngt t nm 2007 ln n nh im nm 2008.

Quay tr li s kin khng hong lng thc nm 2008, nhiu nh nghin cu, nh phn tch c gng nh gi v tm kim cc nguyn nhn su xa, cng nh cc nguyn nhn tc thi. Tuy nhin, cc nguyn nhn ca tng gi lng thc kh phc tp, v c cc tc ng ln nhau rt mnh.

Timmer (2008) cho rng s tng gi lng thc cc nm gn y l kt qu trc tip ca vic gim gi su cch y mt thp k. K t gia thp nin 90, vic gii phng cc kho d tr lng thc lm cho gi gim, v vic thiu ht d tr lng thc buc gi tng tr li giai on hin ti. Vic thay i t gi hi oi nh hng n gi hng ha. Ngoi ra, cc mi lin kt gia t gi hi oi, gi du m, v gi ca cc hng ha nng sn quan trng, cng vi s tc ng ca cc nh trung gian trn cc th trng ti chnh, v d nh cc nh u c vo th trng tng lai nng sn hng ha.

Phn tch cc nguyn nhn mang tnh di hn, c nhiu nhn t c ch ra.

u tin l dn s th gii gia tng v s thay i trong thi quen n ung do tng trng kinh t v qu trnh th ha. Dn s th gii vn tip tc tng, hin ang mc 6,6 t ngi, v d kin tng ln n 9 t ngi vo nm 2042. Dn s tng gy ra p lc rt ln i vi s dng t ai cho c nhu cu lng thc v phi lng thc, nht l nhu cu c tr v th ha. T l dn chng sng trong cc khu vc th ngy cng tng trong qu trnh th ha din ra mnh m cc nc ang ph