PANEVROPSKI UNIVERZITET „APEIRON“FAKULTET INFORMACIONIH TEHNOLOGIJASTUDIJSKA GRUPA: NASTAVNIČKA INFORMATIKA

PREDMET: TRANZICIJSKI MENADŽMENT

SEMINARSKI RAD NA TEMU:

GLOBALIZACIJA I TRANZICIJA

PROFESOR: STUDENT: ,septembar 2006.

SADRŽAJ:

Uvod.......................................................................................................3Globalizacija kao pojava........................................................................4Definicija globalizacije..........................................................................5Ekonomska globalizacija.......................................................................7Nosioci globalizacije..............................................................................9Globalne kompanije .............................................................................10Proces globalizacije tržišta i efekti na poslovanje preduzeća................11Uticaj globalizacije na zemlje u tranziciji.............................................12Zaključak...............................................................................................15Literatura...............................................................................................17

2

UVOD

Sa ekonomskog aspekta, sve šira integracija tržišta roba, usluga, novca i

kapitala u svijetu dovodi do globalizacije. Glavni nosioci globalizacije su

multinacionalne kompanije. Jedan od primjera globalnog poslovanja može biti ovaj:

gvozdena ruda se vadi u Brazilu, prerađuje se u Južnoj Koreji, u Japanu se proizvodi

roba od tog gvožđa, a prodaje se u Španiji. Potrebni su izuzetno dobri informacioni

sistemi da bi globalno poslovanje moglo uspješno da funkcioniše. Ceo svijet još

uvijek nije zahvaćen procesom globalizacije, ali se globalizacija iz određenih centara

brzo širi i prepreke koje joj stoje na putu se ubrzano otklanjaju.

Globalizacija je proces kojim se u današnjem svijetu postepeno ukidaju ograničenja protoka roba, usluga, ljudi i ideja među različitim državama i dijelovima svijeta.

Globalizacija svoje korjene ima u režimu slobodne trgovine čiji je glavni zagovornik

bila još Britanska Imperija u 19-tom veku i koji je nastao za vrijeme I svetskog rata

među ratom osiromašenim velikim silama.

Iako su pokušaji globalizacije započeli još nakon II svijetskog rata, taj proces se

intenzivirao tek sa završetkom hladnog rata i uspostavljanjem SAD kao jedine

globalne sile. U njoj je kao dominantna ideologija vladao ekonomski liberalizam te je

agresivno promovisana globalizacija kao rešenje većine problema u savremenom

svijetu.

Zagovornici globalizacije tvrde kako bi ukidanje carina i drugih ograničenja dovelo

do jačanja tržišne utakmice, odnosno pojave kvalitetnijih roba i usluga. Takođe se

navodi kako bi intenziviranje kontakta među ljudima i državama u svijetu smanjilo

mogućnost velikih sukoba.

U poslednje vrijeme, a pogotovo nakon posljednjih poteza SAD na međudržavnom

planu, razvio se antiglobalizacijski pokret kao reakcija na globalizaciju. Antiglobalisti

zastupaju stav da će globalizacija u svom neograničenom obliku zacementirati

nejednakost u svijetu, učiniti siromašne države zavisnim od bogatih i spriječiti ih da

razviju vlastite ekonomije, odnosno da će se ceo svijet staviti pod kontrolu

multinacionalnih korporacija motiviranih profitom umesto brigom za dobrobit

čovječanstva.

3

1.GLOBALIZACIJA KAO POJAVA

Razvijeni svijet nosilac je procesa globalizacije i upravo je on najbolje

iskoristio aktuelne globalne okolnosti. Razvojem informatičke i komunikacijske

tehnologije svijet je postao jedinstveni sistem, a veza između dva subjekta u različitim

delovima sveta nerjetko se ostvaruje u roku od nekoliko minuta. Stvaranje privrednih

i političkih integracija je u uzročno-posljedičnoj vezi s procesom globalizacije.

Svjedoci smo rastuće međuzavisnosti između država širom sveta i odvijanja niza

nezavisnih procesa koji se događaju i obuhvataju države, regione, čitav svijet. Ovaj

splet svih odnosa kojima se povezuju brojni sudionici na državnom, regionalnom

nivou, pa i civilizacije - u raznim oblastima, vremenima, pri različitim brzinama

odvijanja, s tendencijom sveobuhvatnosti, ali i širenja i kod onih procesa koji su već

postali globalni - nazivamo globalizacijom.

Mnogi autori globalizaciju svode na procese koji se odvijaju u svijetskoj privredi, a

vremenski je smjieštaju u razdoblje od sredine sedamdesetih ili čak od sredine

osamdesetih godina. Međutim, globalizacija se odvija u mnoštvu oblasti, a prva

globalizacija desila se vrlo davno i odvija se vrlo dugo, što znači da globalizacija nije

nastala, odnosno nije produkt ovog vremena.

Ako je naime, tačna teza da se ljudska vrsta prvo pojavila na jednom mijestu tj. u

jednom regionu i da se onda u talasima migracija raširila na još pet kontinenata, onda

prvu globalizaciju u istoriji ljudskog roda predstavljaju upravo te migracije.

Znači, prva globalizacija je bila demografska.

Druga u istoriji, a prva među novijim bila je saobraćajna globalizacija, a do nje je

došlo kada je pronađeno plovilo koje je moglo ostvariti dugu plovidbu - veliki

jedrenjak. Saobraćajna globalizacija omogućila je globalizaciju u cijelom nizu drugih

oblasti - trgovini, kulturi, tehnologiji, ali i globalizaciju mnogih zaraznih bolesti.

Slijedeći značajan korak predstavljala je globalizacija u komunikacijama koju je

omogućio pronalazak telegrafa, a kasnije: radija, telefona, televizije i kompjutera koji

su istovremeno značili i informatičku globalizaciju. Danas smo blizu mogućnosti da

sva znanja tj. sve informacije postanu dostupne svakom čovjeku.

4

2. DEFINICIJA GLOBALIZACIJE

Globalizacija je jedan relativno novi izraz za neke stare procese koju su se ranije samo

drugačije nazivali. Tako npr. kao sinonime za globalizaciji mogli bismo pomenuti

''univerzalizaciju'', ''internacionalizaciju''... Globlozacija potiče od francuske reči

''global'', što znači cjelovitost, sveukupnost. Pojam globalizacije može se shvatiti i

definisati na različite načine.

Jedan način definiše globalizaciju kao pozitivan i optimističan proces koji donosi

razvitak tehnologije, proširenje tržišta, veći profit, lagodniji život, naučni napredak,

raspad diktatorskih režima i uživanje u potrošnji (dakle, kao potrebu povezivanja

sveta bez nacionalnih granica).

Drugačije, globalizacija se može definisati i kao nužno zlo, prevlast SAD-a i

Evropske Unije u svim aspektima života: u ekonomiji, politici, nauci i kulturi (dakle

kao oblik kolonijalizma i imperijalizma nad malim narodima).

Globalizacija je naziv za pretvaranje svijeta u jedinstven prostor. Globalizacija se

karakterise kroz sledeće:

• Intenziviranje društvenih veza širom sveta i to tako da veoma udaljena mesta bivaju

povezana u toj mjeri da događaji u jednom mjestu mogu biti uzrokom ili posledicom

događaja u nekom drugom, koje je stotinama ili hiljadama kilometara udaljeno, i

obrnuto.

• Ona predstavlja najveću ekonomsku i društvenu promenu još od

industrijske revolucije.

• Predstavlja proces porasta veza između društava i problema.

• Predstavlja proces kojim se intenzivira konkurentnost na tržištu.

• Izaziva pokretanje snaga svjetskog tržišta i ekonomsko slabljenje država.

2.1. Globalizacija uopšte

Izvorište globalizacije uklapa se u novu filozofiju poznatu kao "novi svjetski

poredak" koji je zamišljen u Sjedinjenim Američkim Državama nakon propasti

komunističkih poredaka i Sovjetskog bloka, a čija je najvažnija odrednica stvaranje

globalnog tržišta.

5

Kao dugotrajni istorijski proces u kojem ljudski rod od samih početaka svojim

kretanjem i izumima teži sveobuhvatnosti sveta, globalizacija je svoje ubrzanje

doživela raspadom realnog socijalizma i slomom komunističkih jednostranačkih

režima u zemljama srednje i istočne Europe i u bivšem Sovjetskom Savezu.

U ujedinjenju Europe mnogi vide prvi korak ka stvaranju svetske države, a ta ideja

o jednom svetu jednako je stara kao i iluzija o večnom miru kojeg bi taj savez trebao

osigurati. Globalizaciju je kao proces nemoguće izbeći, s obzirom na razvijenost

visokosofisticirane tehnologije, posebno informatičke što svet pretvara u takozvano

"globalno selo". Takvo globalno otvoreno tržište nameće visoke kriterijume kvaliteta,

produktivnosti, te razvojnih sposobnosti i afiniteta poduzeća kao i kompetencije

menadžera.

2.2. Proces globalizacije

Proces globalizacije počinje industrijskom revolucijom i kapitalističkim

načinom proizvodnje, čiji je cilj sticanje i povećanje profita. Profit se može povećati

uz brz rast proizvodnje, uz manji nivo troškova za isti nivo proizvodnje. Industrijska

revolucija i tehnološki napredak smanjivali su troškove proizvodnje i omogućavali

stvaranje novih proizvoda, do tada potpuno nepoznatih.

Proces globalizacije podstaknut je posebno tehnološkim napredkom u

telekomunikacijama i transportu, a kraj je 20-tog veka doneo i informatičku

tehnologiju. Ekonoski gledano, može se reći da su uzroci i podsticaji globalizacije:

• kapitalistički način proizvodnje, • tehnološki napredak i • međunarodna regulacija. U globalnoj se privredi faktori proizvodnje, prirodni resursi, kapital, tehnologija, rad, informacija kao i dobra i usluge, slobodno kreću celim svetom.

Razni proizvođači lociraju svoje pogone tamo gde je to najjeftinije - u

nerazvijene zemlje ili zemlje u razvoju. Domaće tržište tih zemalja tako polako

prestaje da postoji, ono postaje deo jedinstvenog globalnog tržišta.

Globalizaciju karakteriše sve veća međuzavisnost nacionalnih ekonomija sa

svetskom privredom. Zemlje u svetu su povezane u multidimenzionalnu mrezu

ekonomskih, socijalnih, i političkih veza.

6

Osnovni cilj globalizacije je profit, zatim osvajanje novih tržišta, pronalazak

novih tržišta, pronalazak novih i jeftinijih sirovina, smanjenje rizika u poslovanju,

uklanjanje ili ograničavanje konkurencije i dominacije u svetskoj razmeni od strane

nerazvijenih svetskih zemalja. Predpostavke svetske povezanosti se zasnivaju na tezi

koju su nametnule razvijene zemlje, da se dalji racionalni razvoj privrede može

ostvariti na osnovu oštrijih kriterijuma poslovanja i gde su velike multinacionalne

kompanije osnova i nosioci povezivanja. Uslov za globalizaciju je internacionalizacija

svetske proizvodnje i trgovine.

3. EKONOMSKA GLOBALIZACIJA

Pod delovanjem tržišnih zakona, međunarodnih ekonomskih organizacija i

ustanova, te međunarodnih multinacionalnih kompanija, sa snažnim podsticajima kroz

razvoj tehnologije u oblasti informatike i komunikacija, provodi se ekonomska

globalizacija kao jedan prirodan i nužan proces rasta međunarodnih tokova roba i

kapitala.

Ako ekonomsku globalizaciju shvatimo u najužem smislu kao rastuću

privrednu međuzavisnost država širom sveta, tada moramo biti svesni da nije

dovoljno da privredne veze prelaze granice država ili regiona, već je potrebno da se

uspostavljaju sa velikim brojem zemalja i da imaju tendenciju da obuhvate celi svet,

tj. da postanu globalne. Tek tada su sastavni deo procesa ekonomske globalizacije.

Značajan događaj koji je označio ne samo početak već i veliki skok u procesu

svestrane a posebno ekonomske globalizacije je pad Berlinskog zida, tj. prestanak

takozvanog "hladnog rata".

Ekonomska globalizacija je prirodan, tj. nužan proces i proizvod je delovanja

tržišnih zakona, međunarodnih ekonomski politika, država i međunarodnih

ekonomskih ustanova i organizacija kao i transnacionalnih i multinacionalnih

kompanija. U tom procesu posebno podsticajnu ulogu igra razvoj tehnologije u

oblastima informatike i komunikacija.

Oba glavna toka globalne ekonomske integracije: međunarodni tokovi kapitala

i međunarodni tokovi roba. Oba toka se kreću ciklično, ali imaju jasnu tendenciju

brzog rasta, znatno bržeg nego što je to rast ukupnog proizvoda.

3.1. Ubrzavanje međunarodnih tokova kapitala

Na globanlom planu, finansije sve više postaju digitalna delatnost, jer

finansijska tržišta danas postaju unutar kompjuterske mreže i više nema potrebe za

7

fizičkim strukturama. U poslednjoj dekadi 20-tog veka primetna je visoka

mobilizacija kapitala, internacionalna mobilnost kapitala i njegova koncentracija. Taj

kapital se zapanjujućom brzinom integriše, povećava.

Danas su praktično sve zemlje sveta - i one bogate i one siromašne - i uvoznice i izvoznice kapitala. 3.2. Ubrzavanje međunarodnih tokova roba

Brži rast i neobično velika brzina i obim kretanja nekih oblika kapitala kao i

činjenica da je praktično celi svet pokriven mrežom transnacionalnih i međunarodnih

finansijskih ustanova, još uvijek ne znače da su međunarodni tokovi kapitala postali

glavni instrument ekonomske globalizacije.

Nasuprot, međunarodna trgovina je bila i ostala najglobalizovaniji vid međunarodnih ekonomskih odnosa.

Zahvaljujući, s jedne strane, vrlo dinamičnom rastu industrijske i

poljoprivredne proizvodnje u pojedinim regionima i zemljama, a sa druge,

liberalizacjij svetske trgovine, kao i liberalizaciji trgovine unutar integracionih celina,

međunarodna je trgovina postala efikasna i ubrzana.

Ključnu ulogu u procesu globalizacije tokova roba (isto kao i kod globalizacije

tokova i tehnologije) igraju multinacionalne kompanije. Zahvaljujući dejstvima

"demonstrativnih efekata" one prvo globalizuju ukuse i modele potrošnje, a onda

proizvodnju ili samo potrošnju dobara i usluga, kao i njihove tokove.

Ekonomska ujedinjenja odnosno stvaranje velikih ekonomskih blokova je

proces otvaranja i sve intenzivnije međusobne ekonomske saradnje gotovo svih

zemalja sveta. Sve ovo predstavlja samo jednu etapu na velikom putu globalizacije

svetske privrede.

Među mega integracijama, svakako, najkrupniju predstavlja Azijsko-pacifička

ekonomska kooperacija (APEC). APEC je postao petokontinentalna integraciona

celina, jer okuplja zemlje Severne i Južne Amerike, Azije; Evrope i Australije. Zemlje

zapadne Evrope su takođe izgradile snažne komercijalne veze, podsticanjem

međunarodnih tokova roba. Tako su oformile jaku ekonomsku i monetarnu uniju.

Međunarodna kretanja roba prate kretanja novca i kapitala. Sistem

međunarodnih plaćanja u svom razvoju je doveo do postizanja grupe međunarodnih

sporazuma o sistemu međunarodnih plaćanja i institucija, koji omogućavaju i

olakšavaju plaćanja. Stvoren je međunarodni monetarni sistem.

8

Tehnološki razvoj, s jedne strane, te liberalizacija tekućih i kapitalnih računa, s

druge strane dovela je do jednog strašnog rasta tokova kapitala, tako da je finansijska

integracija, zapravo, ''nezavisna'' od drugih aspekata ekonomske integracije, odnosno

finansijski tokovi su višestruko nadmašili ekonomske tokove roba.

4. NOSIOCI GLOBALIZACIJE

Kako je ranije navedeno, ključnu ulogu u globalizaciji imaju multinacionalne

kompanije. Multinacionalne kompanije se opisuju kao kompanije koje posluju širom

sveta. Ovakve kompanije imaju sedište u jednoj zemlji, a posluju u mnogo drugih

zemalja (General Motors, IBM, General Electric, Sony, Toyota).

Multinacionalne kompanije mogu koristiti prednosti poslovnih prilika u

različitim zemaljama. Mogu širom sveta prikupljati novac za svoje operacije. Koristi

im to što su u mogućnosti da proizvodne kapacitete uspostave u zemljama u kojima

njihovi proizvodi mogu biti proizvedeni najproduktivnije i najefikasnije. Kompanije s

operacijama rasprostranjenim širom sveta ponekad imaju pristup prirodnim resursima

i materijalima koji možda nisu uvek dostupni domaćim kompanijama.

Multinacionalne kompanije imaju slobodu da zaposle menadžere i ostalo osoblje iz

celog sveta.

Prednosti multinacionalnog delovanja moraju biti odmerene u odnosu na

izazove i rizike povezane s delovanjem u stranim okruženjima. Jedan od problema

predstavlja porast nacionalizma u mnogim zemljama. Iz tog razloga multinacionalne

kompanije moraju održati dobre odnose sa zemljom domaćinom, što može biti teško,

jer dolazi do čestih promena vlada tih zemalja, a korporacije se moraju nositi s tim

promenama i neprestano im se prilagođavati.

Iako mnoge kompanije teže da postanu globalne, ne uspevaju sve u tome,

naime vrlo ih malo u tome i uspeva. Put ka tome zahteva razvijanje proizvoda imajući

na umu celi svet. Pri donošenju strateških odluka treba voditi računa o celokupnoj

situaciji u svetu, dok taktike moraju biti prilagođene nacionalnom i lokalnom

okruženju. Sa kompanijama iz zemalja u koje je globalnim kompanijama onemogućen

pristup, potrebno je osnovati strateške alijanse.

9

5.GLOBALNE KOMPANIJE

Globalne korporacije su izrazito velika preduzeća koja svoje delatnosti

obavljaju u novim industrijama (Microsoft, Apple, IBM, Sony, Compaq...) ili u starim

industrijama koje su svoju tehnološku potku bazirale na informacijskoj tehnologiji

(GM, Ford, ABB, Reebok, Coca-cola, Nike...), gledajući na celi svet kao na jedno

tržište. Za globalne korporacije nacionalne granice nisu prepreka da se nađe najbolji

izvor materijala, proizvode proizvodi po najnižim cijenama.

Globalne korporacije vide celi svet kao jedno tržište. Lociraju svoje operacije i

resurse u različitim delovima sveta. Globalne korporacije nude globalne proizvode

prilagođene lokalnim potrebama, a teže ostvarenju vodećeg mesta u prodaji određenih

proizvoda na svetskom nivou. Razlog zbog kojeg korporacije odlučuju postati

globalnim korporacijama, je težnja da se u uslovima jake konkurencije osigura vodeća

pozicija u prodaji određenog proizvoda na svetskom tržištu.

Domaće (nacionalno) preduzeće je ono koje domaće tržište vidi kao primarno,

a međunarodno kao sekundarno. Jedna od najpoznatijih i verovatno najstarijih firmi

će nam poslužiti kao primer na kakav način je jedna obična, nacionalna firma postala

globalna firma.

5.1. Globalizacija na primeru firme Coca-Cola

Svaka priča o globalnoj ekonomiji i njenim instrumentima bila bi prazna bez

pomena najsnažnijeg svetskog brend-a "Coca-Cole". Coca-Cola je je "rođena" krajem

XIX veka, 1895. ili 1896. godine, iste sezone kada i film i strip, a zahvaljujući

izvesnom Džonu Pambertonu, apotekaru iz Atlante, u državi Džordžija. Ono što je

Pamberton izmislio, u stavari bio je sirup protiv kašlja kome je dodavana obična voda.

Jednog dana je jedan vlasnik prodavnice soda-vode, greškom pomešao sodu sa

kokinim koncentratom i izazvao oduševljenje kupaca. Ime napitku je dao Frenk M.

Robinson, Pambertonov knjigovođa i kasnije partner.

Tokom prve godine prodato je jedva 25 galona pića. Pamberton ubrzo umire, i

sa prvom krizom patent i firma bivaju prodati Ejsi Dži Kendleru, koji stabilizuje

prodaju u SAD i lansira koku u inostranstvo. Već 1897. godine ustanovljen je njen

karakterisični znak, ali ne i njena karakteristična bočica. Početkom 20-tog veka

počinje proces dizajniranja originalne ambalaže, koji je dovršen 1916. godine, kada je

oblikovan sadašnji izgled bočice Coca-Cole. Posle Ejsinove smrti, ne verujući u 10

trajnost investicije, njegovi naslednici se, brže bolje, oslobađaju preduzeća i ono

1923. godine prelazi u ruke tada mladog privatnika Roberta V. Vudrafa. Prava istorija

za Coca-Colu tek tada počinje

Vudraf lansira tezu o "tajnoj formuli", te je sve do danas pravilo firme da recept znaju samo dve osobe koje nikad ne putuju zajedno avionom.

Cena od pet centi po bočici dugo je bila jedan od važnih elemenata Coca-Cola

mitologije. Najveći Vudrafov poduhvat vezan za tu cenu je i to da je za vreme II

Svetskog rata, veštim poslovnim manevrom obavezao svoju firmu da će svakom

američkom vojniku, bez obzira na kom se frontu u svetu nalazio, osigurati Coca-Colu

po tradicionalnih pet centi, nezavisno od toga koliko je to kompaniju zaista stajalo. U

toku rata podignute su u inostranstvu 64 punionice, od kojih većina u neposrednoj

blizini velikih bojišta. Kada su "topovi utihnuli", postalo je jasno kako je Coca-Cola

jedan od najvećih ratnih dobitnika. Danas se preko 705 miliona puta dnevno

konzumira neki od Coca-Colinih proizvoda u više od 195 zemalja, u svim klimatskim

zonama. Coca-Cola ima oko 5.8 milijardi potrošača, koji govore na 80 različitih

jezika. Oko 94% svetske populacije danas zna za "Coca-Colu“ a dnevna potrošnja je

oko 8.000.000.000 litara. Coca-Cola danas ima svoje punionice u više od 200 zemalja

sveta. Dakle, ako se nekada zateknete na Tibetu i monarh pije slavnu "Coca-Colu",

nemojte biti začuđeni jer sve je to deo globalizacije.

6. PROCES GLOBALIZACIJE TRŽIŠTA IEFEKTI NA POSLOVANJE PREDUZEĆA

Globalizacija svetske ekonomije stvara više prilika, ali i više pretnji kako za postojeće tako i za potencijalne učesnike u nekoj privrednoj grani.

Globalizacija u suštini predstavlja proces na nivou planete i obuhvata sve promene u

odnosima između država, kao privrednih subjekata. Ona obuhvata sve odnose vezane

za promene čak i promene za društva i određena ponašanja.

Državne velike kompanije, razne nevladine organizacije provode proces globalizacije

i integracije, nameću određene standarde, kodekse kroz razne prakse, politike,

zahteve...

Posebno značajne promene desile su se 60-tih godina prošloga veka kao što su: • tehnološke promene: brža i bolja komunikacija, brži i bolji transport, sve više informacionih mreža koje globalno povezuju ljude; • međunarodne ekonomske integracije: manje carinske tarife, valute povezane flukruirajućim kursevima, globalni tokovi kapitala• sazrevanje tržišta u razvijenim zemljama: sporiji domaći rast, agresivniji izvoznici, manje intervencije države; • pad komunističkog i socijalističkog režima: sve više zemalja povezanih sa

11

kapitalističkim sistemom, više privatizacije.

Globalizacija tržišta na takav način dovodi do stvaranja više prilika što ima za

posledicu povećanu brzinu razvoja i veću i jaču konkurenciju, a s druge strane

stvaraju se veće tržište i manje međudržavne barijere.

Da bi se izbegle pretnje globalizacije i/ili iskoristile prilike, preduzeća moraju izabrati transformaciju kojom će postati jači konkurenti. Tipične metode transformacije su: • reinženjering • restruktuiranje programiranih kvaliteta • integracija i akvizicije • promene kulture i ostale strateške promene. Menadžment svakog preduzeća mora biti svestan ovih promena. Čak i komanije koje prodaju proizvode na manjim geografskim regionima osetiće posledice globalizacije.

O globalnom poslovanju se govori kada je optimalni obim poslovanja neraspoloživ na jednom nacionalnom tržištu. Potrebno je da se stvore globalni proizvodi. To su oni proizvodi koji se prodaju u celom svetu. Prethodno je potrebno usaglasiti prioritet da se čitav svet posmatra kao jedno tržište.

7. UTICAJ GLOBALIZACIJE NA ZEMLJE U TRANZICIJI

Zemlje u tranziciji su premale za velike probleme i prevelike za male probleme.

Države Evropske Unije su svoje nadležnosti prenele nadnacionalnim organizacijama.

Tako je stvorena evopska moneta "Euro" koji je postao simbol monetarne unije i

novac koji se koristi u svim zemljama Evrope. Ekonomska globalizacija označava u

prvom redu stvaranje i utvrđivanje pravila jedinstvenog svetskog tržišta sa slobodnim

podsticanjem konkurencije i razvoja. Protivnici sa druge strane tvrde da velike

multinacionalne korporacije koriste već zarađeni kapital da onemoguće stvaranje

konkurenata sa kojima bi morali deliti tržište. Politička globalizacija je tesno vezana

uz ekonomsku globalizaciju. Postojanje jedinstvenog svetskog tržišta smanjuje

mogućnost nacionalnih država i zemalja u tranziciji da direktno podstiču razvoj

vlastite ekonomije postavljanjem pravila koja daju prednost vlastitim firmama. Mesto

donošenja odluka se prenosi iz državnih u međunarodne institucije čime se smanjuje

mogućnost ljudi da direktnim izborima predstavnika vlasti utiču na vlastiti razvoj.

Kulturna globalizacija je susret različitih svetskih kultura i običaja. Protok robe,

kapitala i ljudi preko državnih granica nosi sa sobom i protok navika, običaja i

kultura. Ovaj proces kod različitih ljudi često izaziva različite reakcije. Neki smatraju

uticaj nove kulture pozitivnim razvojem koji obogaćuje postojeću kulturu dok drugi u

novoj kulturi vide pretnju utvrđenim vrednostima i pravilima.

12

Otvorenost prema svetskom tržištu, duboka međunarodna integracija i revolucija u

ekonomiji znanja oblikuju globalizaciju kao proces sa sve manjim mogućnostima

zemalja u tranziciji da utiču na ekonomske procese. Vlade pojedinih država raspolažu

sa sve manje moći koja prelazi u ruke menadžera multinacionalnih interesa kojima su

podređene i najveće države sveta, što uzrokuje nestanak državnog kapitalizma i

nacionalne države. Na međunarodnom planu, vlade deluju sve više zajedno s

međunarodnim organizacijama.

Globalizacija uključuje potpunu ekonomsku liberalizaciju, tj. otvaranje vrata krupnom

biznisu. Multinacionalne kompanije su na čelu tog biznisa. Vlade država stvaraju

maksimalno povoljne uslove za porast njihovog biznisa.

Povezanost velikog biznisa, vlada, regionalnih i međunarodnih institucija u stvaranju

povoljnih okolnosti za globalizaciju nije slučajnost. Ono ima istorijske korene u

kolonijalizaciji, otuda su dominantne snage bazirane na Zapadu. Ipak, bilo bi

pogrešno današnju globalizaciju opisati kao repliku zapadnog kolonijalnog iskustva,

jer je jedan od centara moći i u Japanu. Izrastaju i drugi centri kontrole u

severoistočnoj i jugoistočnoj Aziji, kao što je Kina, a uskoro i Indija.

Globalizacija ima pozitivne i negativne uticaje, odnosno aspekte na društvene, privredne, komunikacijske, nacionalne i druge faktore.

Pozitivni uticaji globalizacije su: preduzimljivost i kreativnost glavnih nosilaca, dobra

organizacija rada, razvoj novih tehnologija i tehnika proizvodnje, racionalizacija i

razvoj novih sirovina, razvoj novih izvora energije pri čemu se nabrojani uticaji

posmatraju kroz integraciju nauke i proizvodnje. Drugu grupu pozitivnih uticaja čine

prestrukturiranje proizvodnje gde se radno intenzivna proizvodnja locira u zemlje u

razvoju jer je tamo jeftinija radna snaga, a kapitalno intenzivna proizvodnja se locira u

područjima razvijenih zemalja. Treću grupu pozitivnih uticaja čini međuzavisnot koja

se odražava kroz regioalna udruživanja, prenos znanja, prenos tehnologije,

edukovanje radnika, mogućnost tehničko- tehnološkog i proizvodnog obrazovanja

mladih ljudi, itd.

Negativni uticaji globalizacije izražavaju se preko opštih uticaja: nametanje običaja i

shvatanja od strane razvijenih i potiskivanje domaćih tradicionalnih vrednosti,

nesolidarnost,...

Globalizacija dovodi do neravnomerne zaposlenosti, do finansijske dominacije

razvijenih zemalja nad zemaljama u razvoju (jer razvijene zemlje imaju kapital),

ograničavanje mogućnosti za razvijanje nacionalnih privreda od strane od razvijenih,

itd.

13

Globalizacija stvara jaz između bogatih i siromašnih tako što se velike i moćne

privatne firme spajaju i šire, dok se mala poduzeća gube i nestaju u globalizovanju

poslova koje rade. Na isti taj način stvaraju se vlasnici jakih globalnih firmi koje je

teško kontrolisati jer zbog svog ulaganja kapitala žele još više, traže, kupuju, prodaju,

sve da bi ostvarili još veći profit. Relativno brzo nakon uspostavljanja "novog

svetskog poretka" pokazalo se da međusobna uslovljenost tranzicije i globalizacije u

postrealsocijalističkim zemljama (kao zemljama u tranziciji, što je i naša država) daje

učinke daleko od onih koje su pripadnici društvene većine u dominantnom delu tih

zemalja želeli i očekivali. S druge strane, globalizacija, i pored značajnih dostignuća u

tehnološkom, ekonomskom, informativnom, delom i kulturnom povezivanju sveta,

pokazala je svoje duboke procepe i pre svega oslonac na nasilje ove ili one vrste.

Entuzijazma više nema, čak ni u najmoćnijim zemljama Zapada. Džinovske

kompanije planetarnog dosega nastupaju rušeći sve pred sobom na novoosvojenim

prostorima. Umesto obećanog blagostanja javlja se masovno osiromašenje. Politička

sloboda jeste znatno veća nego u bivšem realsocijalističkom režimu. Ali su još veći

beda, nezaposlenost i socijalno beznađe većine stanovništva u preovlađujućem delu

zemalja postrealsocijalističke „tranzicije".

14

ZAKLJUČAK

Proces globalizacije se ne odnosi samo na ekonomsku globalizaciju, on mijenja

naše životne okolnosti. To je način na koji danas živimo. Opirati se ekonomskoj

globalizaciji bila bi jednako promašena taktika i za bogate i za siromašne nacije.

Pesimistički pogled na globalizaciju smatra da ona uništava lokalne kulture, širi

svetske nejednakosti i uveliko pogoršava živote siromašnih. Postoje tvrdnje da

globalizacija stvara svijetske pobjednike i gubitnike od kojih nekolicina prosperira, a

većina biva osuđena na bedan i očajnički život.

Glavni promoteri ekonomske globalizacije su transnacionalne korporacije,

transnacionalne banke, međunarodni finansijski centri moći, međunarodne i

regionalne organizacije. Osnovni oblici manifestovanja globalizacije su finansijski,

investicioni i trgovinski procesi, a osnovna strategija njene realizacije je istovremeno

lokalna i globalna, jer je to preduslov unifikacije međunarodnih standarda

ekonomskog ponašanja.

Globalne strategije su dominantno zasnovane na znanju, a nacionalne ih podržavaju i

prilagođavaju im se u manjoj ili većoj mjeri. Tu alternativa praktično ne postoji (osim

fatalistička).

Globalizacija je kompleksni set procesa, a ne jedan jedini proces, a oni se odvijaju

kontradiktornim načinima. Većina ljudi misli o globalizaciji jednostavno kao o

odvlačenju moći ili uticaja iz lokalnih zajednica i nacija prema globalnom tržištu. Ovo

stvarno i jeste jedna od njenih posljedica. Nacije gube dio svoje ekonomske moći koji

su nekada posjedovale.

Nezavisno od svih negativnih aspekata globalizacije, njenu pojavu treba prihvatiti kao

izazov za mogućnosti koje ona nudi u ekonomskom razvoju, rastu i blagostanju.

Budućnost kako i svetskih tako i preduzeća zemalja koje su u tranziciji zavisi od

građenja konkurentnosti sa sposobnošću ostvarivanja konkurentskih prednosti na

nacionalnom tržištu, kao delu globalnog tržišta, i na ukupnom globalnom tržištu.

Vođene sposobnim i inovativnim menadžmentom, preduzeća zemalja u tranziciji

imaju šansu da ostvare rast na takvom tržištu. Neka od nacionalnih preduzeća, ona

koja za to imaju kapacitete, moraju se povezivati sa međunarodnim kompanijama i na

taj način se uspešnije uključivati u globalno tržište.

Vlade država koje su u tranziciji imaju ispred sebe zadatak da usklade kapacitete

15

nacionalne privrede i pripreme ih za ekonomsku liberalizaciju koju donosi

globalizacija. Pri tom se mora naći prostora i za povoljne uslove privređivanja i

vlastitih preduzeća i stranih firmi koje nastupaju na međunarodnom planu.

Globalizacija ruši, zamagljuje i marginalizuje sve ranije kriterijume podjele (političke,

ideološke, nacionalne, klasne, rasne, vjerske i sl.) i potčinjava ih racionalnom i

univerzalnom ekonomskom kriterijumu, koji, po prirodi stvari, vodi dominaciji i moći

onih koji raspolažu mobilnim kapitalom, tehnologijom, znanjem i informacijama.

Krupni kapital u raznim oblicima ruši sve barijere i preko njega se na globalnom

planu skoro sve riješava.

Svijet XXI veka će sigurno, po mnogo čemu, biti globalan. Pa ipak, i pored

nezapamćene otvorenosti i međusobne zavisnosti, koje prate globalizaciju, a

omogućene su bumom informacionih, komunikacionih i transportnih tehnologija, ne

primjećuje se značajnije povećanje ekonomske, građanske, pravne, institucionalne,

političke, kulturne i civilizacijske homogenizacije sveta. Paradoks globalnih

nejednakosti (razlika) je previše uočljiv i to je možda najtanja vezivna nit

globalizacije.

Moramo živjeti sa nealternativnošću globalizacije kao izvora sukoba, šansi, rizika i

konkurencije. Moramo joj se prilagođavati i pokušavati od nje izvući što više koristi,

iskoristiti što više šansi i mogućnosti koje ona pruža, ublažiti njena brojna negativna

dejstva i pri svemu tome sačuvati što više svojih pozitivnih ekonomskih specifičnosti.

16

LITERATURA

1. Komazec R., Savić J., Aničić R. i drugi:Makroekonomija, Viša poslovna škola Čačak, 2006. 2. Drašković V., Jovović R.: Globalizacija u ekonomskom kontekstu, Montenegrin journal of economics No 3, Podgorica, 2006. 3. Vidojević Z.: Kuda vodi globalizacija, Projekat: Tranzicija društva i privrede Srbije u procesu globalizacije i regionalizacije – pravci promena i aplikativni modeli, Beograd, 2006.4. Časopis Finansije br. 1-6, Ministarstvo finansija Republike Srbije, Beograd, 2005. 5. Bogdanović M., Šestović L.: Ekonomija od A do Z, Beogradska otvorena škola, Beograd, 2003. 6. http:// www.economy.co.yu 7. http://www.wikipedia.org 8. http://www.thecoca-colacompany.com

17