1. EUROPEJSKA SIEĆ EKOLOGICZNA NATURA 2000

Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000, to system obszarów chronionych, leżących na terenie Unii Europej-skiej, wyznaczonych na podstawie jednolitej dla wszystkich państw metodyki. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej obszary Natura 2000, to nowa forma ochrony przyrody naszego kraju.Celem jej utworzenia jest ochrona różnorod-ności biologicznej na terytorium Unii Europejskiej poprzez: – zabezpieczenie najcenniejszych typów ekosystemów

(zwanych siedliskami przyrodniczymi o znaczeniu eu-ropejskim)

– zachowanie rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i zwierzątZagwarantowane jest to poprzez wprowadze-

nie w życie we wszystkich krajach członkowskich UE dwóch dyrektyw, a mianowicie „Dyrektywy Ptasiej” i „Dy-rektywy Siedliskowej”. Wykonanie tych dyrektyw umożli-wia utworzenie Ekologicznej Sieci Obszarów „Natura 2000”, skupiającej obszary o istotnym znaczeniu dla każ-dego regionu biogeograficznego reprezentowanego na ob-szarze Unii. Obszary te zostają włączone do listy Obszarów o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW).

Na terenie obszarów wchodzących w skład sieci Natura 2000 zakłada się harmonijną koegzystencję człowieka i przyrody, co zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju oznacza dążenie do kompromisu pomiędzy doraźnymi korzyściami ekonomicznymi a ochroną środowiska przy-rodniczego.

Program kładzie silny nacisk na zachowanie cennych przyrodniczo obszarów w warunkach ich gospodarczego użytkowania. Jednocześnie promuje on formy działalności człowieka sprzyjające utrzymywaniu wysokiej różnorodno-ści biologicznej, tworząc przyjazny dla ludzi, a jednocze-śnie efektywny sposób ochrony przyrody. Ochrona przyro-dy na obszarach Natura 2000 polegać ma na rozwijaniu umiejętności współistnienia z przyrodą i szukaniu kom-promisów między potrzebami ekonomicznymi i rekreacyj-nymi a wymogami utrzymania niezakłóconych układów przyrodniczych. Umożliwia to rozwój gospodarczy regionu, przy zachowaniu idei zrównoważonego rozwoju.

Podstawy wyznaczania obszarów stanowią:

– Załącznik I do Dyrektywy Siedliskowej, obejmujący 200 typów siedlisk przyrodniczych, w tym 75 w repre-zentowanych Polsce (np. murawy kserotermiczne, je-ziora lobeliowe, łęgi).Załącznik II do Dyrektywy Sie-dliskowej obejmujący szereg gatunków roślin i zwierząt (bez ptaków), w tym występujących w Polsce:

− 41 gatunków roślin (np. obuwik, sasanka otwarta), − 41 gatunków bezkręgowców (np. pachnica dębo-

wa, nadobnica alpejska), − 50 gatunków kręgowców (np. wilk, niedźwiedź,

żółw błotny). • Załącznik I do Dyrektywy Ptasiej, w którym wy-mieniono 195 gatunków ptaków, w tym 130 gatunków występujących w Polsce, z czego 73stanowią gatunki lęgowe (np. derkacz, jarząbek, bocian czarny). Obowiązkiem każdego kraju członkowskiego Unii Eu-

ropejskiej jest wyznaczenie i ochrona obszarów do sieci Natura 2000 oraz monitorowanie stanu siedlisk przyrodni-czych i populacji gatunków, dla których obszary były wy-znaczone.

Tryb ustanawiania obszarów:

– Kraj członkowski przygotowuje krajową listę obsza-rów Natura 2000 i przesyła ją do Komisji Europejskiej.

– Komisja Europejska ocenia propozycje i tworzy listę Obszarów o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW), przy czym obowiązuje niezależna procedura dla obszarów wyznaczanych na podstawie każdej z dyrektyw.

– Kraj członkowski formalnie ustanawia każdy z zaak-ceptowanych obszarów Natura 2000. W Polsce. Nastę-puje to w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska.

– Dla każdego obszaru Natura 2000 przeprowadza się delimitację granic i opracowuje plan ochrony (zarzą-dzania).

Metody realizacji celów

W następstwie wyznaczenia obszarów Natura 2000 za-chodzi konieczność zagwarantowania zachowania siedlisk

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2006 ROKU

Kraków 2007

VII PRZYRODA

Przyroda 157

przyrodniczych i/lub populacji gatunków, dla których ob-szar został utworzony w tzw. właściwym stanie ochrony.

Metody utrzymania rodzajów siedlisk przyrodniczych i gatunków we właściwym stanie ochrony pozostają w gestii krajów członkowskich Unii Europejskiej przy czym każdy obszar sieci wymaga indywidualnego traktowania i opra-cowania specjalnych planów ochrony, samodzielnych lub wkomponowanych w lokalne plany zagospodarowania, np. leśne operaty urządzeniowe.

Zasady ochrony powinny być sformułowane dla każ-dego rodzaju siedliska i dla każdego gatunku osobno. W przypadku obszarów ważnych dla zachowania wielu sie-dlisk i gatunków, plany ochrony obszaru muszą godzić wymogi wszystkich siedlisk i gatunków.

Konsekwencje

Dla obszarów Natura 2000 nie ustanawia się zakazów, tak jak dla innych form ochrony, np. parków narodowych czy rezerwatów przyrody. Jedynym wskazaniem jest, aby stan siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ustanowiono dany obszar Natura 2000, nie uległ pogorszeniu.

Innymi słowy można przyjąć, że jeśli dany obszar zo-stał wyznaczony jako spełniający kryteria jednej z dwóch lub obydwu dyrektyw to oznacza, iż dotychczasowy sposób jego użytkowania nie spowodował utraty wartości tego obszaru dla ochrony różnorodności biologicznej Unii Europej-skiej. Tak więc ewentualne ograniczenia będą w większym stopniu dotyczyć nowych inwestycji lub intensyfikacji gospo-darki, niż dotychczasowych sposobów gospodarowania.

Użytkowanie terenu nie może spowodować zaniku określonego rodzaju siedliska, zmniejszenia jego po-wierzchni, czy zaburzenia jego struktury i funkcji, a w przypadku gatunku zmniejszenia się powierzchni i pogor-szenia stanu jego siedliska oraz zaniku lub redukcji jego populacji. Należy podkreślić, że ewentualne ograniczenia mogą dotyczyć nie tylko inwestycji planowanych w obrębie samego obszaru, oraz w najbliższym jego sąsiedztwie, ale także wszystkich innych zamierzeń, które mogłyby mieć negatywny wpływ na przyrodnicze walory danego obszaru. Prawa własności nie będą naruszane, a działania ochronne na terenach stanowiących własność osób fizycznych (w szczególności rolników) będą mogły być podjęte tylko za ich zgodą na podstawie dobrowolnej umowy cywilno-prawnej.

W wyjątkowych przypadkach, np. wówczas, gdy wy-maga tego interes społeczny lub bezpieczeństwo publiczne, istnieje możliwość przeprowadzenia działań lub inwestycji, które będą w znaczący sposób oddziaływać na stan gatun-ków i siedlisk. W takiej sytuacji państwo członkowskie jest zobowiązane do podjęcia działań kompensujących, ko-niecznych do zapewnienia ochrony ogólnej spójności sys-temu Natura 2000. O podjętych w takich przypadkach dzia-łaniach kompensujących, państwo członkowskie musi poinformować Komisję Europejską. Bezpośrednie koszty kompensacji ponosi podmiot realizujący dane przedsię-wzięcie.

Zakres ewentualnych ograniczeń w dużej mierze zale-ży od wyjściowego statusu danego obszaru. Kraje człon-

kowskie Unii Europejskiej, w tym Polska, wyznaczają do sieci Natura 2000 obszary o różnym wyjściowym statusie, a mianowicie:parki narodowe i rezerwaty przyro-

dy,kompleksy leśne lub ich fragmenty, – doliny rzeczne, torfowiska itp. z udziałem gruntów

użytkowanych rolniczo i własności prywatnej.Parki na-rodowe i rezerwaty przyrody są obszarami wyłączonymi z działalności gospodarczej. Na tych obszarach obowiązywać powinny zapisy odpowiednich planów ochrony. W pew-nych przypadkach może jednak zachodzić konieczność dostosowania istniejących planów pod kątem potrzeb ochrony rodzajów siedlisk i gatunków z załączników do dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej reprezentowanych na da-nym obszarze.

Na obszarach Natura 2000 nie będących parkami naro-dowymi lub rezerwatami przyrody należy łączyć cele ochrony z działalnością gospodarczą, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju (na takiej zasadzie funkcjonują parki krajobrazowe). Podejmowane działania ochronne powinny uwzględniać wymogi gospodarcze, społeczne i kulturalne oraz cechy regionalne i lokalne, niemniej sposób użytkowania na danym obszarze „Natura 2000” nie może powodować naruszenia tzw. właściwego stanu ochrony siedlisk i gatunków.

Wyznaczenie obszaru do sieci Natura 2000 może się zatem łączyć z pewnymi ograniczeniami i ukierunkowa-niem gospodarki (zakazy wykonywania pewnych działań na całym obszarze lub w jego części, zalecenia dotyczące pożądanych sposobów i terminów wykonywania zabiegów gospodarczych). Zalecenia te będą dotyczyć miejsc wystę-powania na danym obszarze rodzajów siedlisk i gatunków, dla których go wyznaczono a pozostałego terenu o tyle, o ile miałoby to wpływ na te siedliska.Zasady obowiązujące na obszarach Natura 2000 zostały zawarte w Ustawie o ochronie przyrody oraz ustawie Prawo ochrony środowiska. Nowe przepisy prawne transponujące dyrektywy unijne, to nowe obowiązki proceduralne i finansowe zarówno dla inwestorów, jak i administracji publicznej. Przestrzeganie podstawowej zasady obowiązującej na obszarach Natura 2000 tzn. niepogarszania stanu zachowania siedlisk przy-rodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony został utworzony obszar Natura 2000, zapewnia zapisana w ustawie z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska, procedura oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć, które mogłyby w znaczący sposób pogorszyć jego stan. Każde takie przedsięwzięcie musi zostać ocenione i w zależności od stopnia jego oddzia-ływania na środowisko, w decyzji o środowiskowych uwa-runkowaniach muszą być zapewnione środki minimalizują-ce bądź kompensujące takie oddziaływania. Ustawa nakłada również obowiązek przeanalizowania rozwiązań alternatywnych.

W przypadku oddziaływania przedsięwzięć na gatunki i siedliska priorytetowe, ich realizacja jest możliwa w celu: ochrony zdrowia i życia ludzi, zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego, uzyskania korzystnych następstw o pierw-szorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego oraz działań wynikających z koniecznych wymogów nadrzędne-

158

go interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Eu-ropejskiej.

Przyjęcie i realizacja takiej procedury umożliwia roz-wój z poszanowaniem zasad ochrony przyrody.

Na terenie województwa małopolskiego zlokalizowa-nych jest 30 obszarów Natura 2000, co stanowi około 8,9% powierzchni województwa, 24 z nich to ostoje siedliskowe a 6 – ostoje ptasie.

W północnej i centralnej części województwa (region biogeograficzny kontynentalny) zlokalizowane są ostoje chroniące głównie siedliska leśne oraz murawy kseroter-miczne z cennymi stanowiskami storczyków.

Ostoje leżące w południowej części Małopolski – w pasie Karpat (region biogeograficzny alpejski), chronią wiele cennych, górskich siedlisk. Są one jednocześnie schronieniem dla rzadkich gatunków nietoperzy oraz du-żych ssaków drapieżnych – wilka, rysia, niedźwiedzia, a także siedliskiem endemicznym górskich roślin.

Lista obszarów Natura 2000 w województwie będzie prawdopodobnie rozszerzona, gdyż wiele obszarów, które zostały podane przez organizacje pozarządowe, spełniają-cych kryteria ostoi (tzw. Shadow List), nie zostało jeszcze formalnie ocenionych przez Ministra Środowiska. Warto zaznaczyć, że prawie wszystkie obszary Natura 2000 w województwie (28 na 30) są jednocześnie chronione w ramach innych form ochrony obszarowej tj. jako parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajo-brazu lub rezerwaty przyrody.

Tabela 1 zawiera obszary już formalnie wyznaczone rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 września tj. obszary ptasie OSO, obszary projektowane dla ochrony siedlisk (SOO) oraz potencjalne obszary zgłoszone do Ko-misji Europejskiej przez organizacje pozarządowe (tzw. Shadow List).

Tabela 1. Wykaz obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 w województwie małopolskim. Stan na 01.10.2007

L.p.

Nazwa obszaru i

oznaczenie kodowe

Położenie biogeo-

graficzne powiat gmina

Nadleśnictwo, Park Narodowy

Powierzchnia [ha]

Ozn

acz

enie

mapy

Podstawa prawna powoła-nia i uznania

Podstawa prawna UE Uwagi

1 Gorce PLB 120001

Alpejski

nowotar-ski,

limanow-ski

Kamienica, Mszana Dolna, Niedźwiedź, Nowy Targ, Ochotnica Dolna, Rabka Zdrój

Gorczański Park Narodowy

6824,85

1 :

50 0

00

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia

21.07.2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochro-

ny ptaków Natura 2000 (Dz.U. Nr 229, poz. 2313)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2.04.1979 r. o ochronie dzikich

ptaków (Dyrektywa Ptasia)

2

Puszcza Niepoło-micka PLB 120002

Kontynen-talny

wielicki, bocheński

Bochnia, Drwinia, Kłaj, Niepołomice

Nadleśnictwo Niepołomice

11762,31

1 :

50 0

00

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia

21.07.2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochro-

ny ptaków Natura 2000 (Dz.U. Nr 229, poz. 2313)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2.04.1979 r. o ochronie dzikich

ptaków (Dyrektywa Ptasia)

3 Tatry PLC 120001

Alpejski tatrzański Zakopane, Bukowina Tatrzańska, Kościeli-sko, Poronin

Tatrzański Park Narodowy

21018,13

1 :

50 0

00

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia

21.07.2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochro-

ny ptaków Natura 2000 (Dz.U. Nr 229, poz. 2313)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2.04.1979 r. o ochronie dzikich

ptaków (Dyrektywa Ptasia)

4 Babia Góra PLH120001

Alpejski nowotar-ski, suski

Jabłonka, Lipnica Wielka, Zawoja

Babiogórski Park Narodowy

3350,43

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

5 Czarna Orawa PLH120002

Alpejski nowotar-

ski Jabłonka, Lipnica Wielka

Nadleśnictwo Nowy Targ

183,99

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List 2006

6 Dolinki Jurajskie PLH 120005

Kontynen-talny

krakowski

Jerzmanowice- Przegi-nia, Krzeszowice, Wielka Wieś, Zabie-rzów

Nadleśnictwo Krzeszowice

886,51

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

7 Jaroszowiec PLH120006

Kontynen-talny

olkuski Klucze, Olkusz Nadleśnictwo

Olkusz 584,81

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

Przyroda 159

L.p.

Nazwa obszaru i

oznaczenie kodowe

Położenie biogeo-

graficzne powiat gmina

Nadleśnictwo, Park Narodowy

Powierzchnia [ha]

Ozn

acz

enie

mapy

Podstawa prawna powoła-nia i uznania

Podstawa prawna UE Uwagi

8 Kalina Lisiniec PLH120007

Kontynen-talny

miechow-ski

Słaboszów Nadleśnictwo

Olkusz 5,68

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

9 Koło Grobli PLH120008

Kontynen-talny

bocheń-ski,

wielicki Drwinia, Niepołomice

Nadleśnictwo Niepołomice

599,63

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

10 Dolina Prądnika PLH 120004

Kontynen-talny

krakowski Jerzmanowice- Przegi-nia, Skała, Sułoszowa, Wielka Wieś

Ojcowski Park Narodowy

1865,59

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

11 Pieniny PLH120013

Alpejski nowotar-

ski

Czorsztyn, Krościenko nad Dunajcem, Szczawnica

Pieniński Park Narodowy

2336,43

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

12 Pustynia Błędowska PLH120014

Kontynen-talny

olkuski Klucze Nadleśnictwo

Olkusz 1688,95 (w. Małopolskie)

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

13 Kostrza PLH120009

Alpejski bocheński Trzciana Nadleśnictwo

Brzesko 36,36

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

14 Michałowiec PLH120011

Kontynen-talny

olkuski Trzyciąż, Wolbrom Nadleśnictwo

Olkusz 12,87

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

15 Na Policy PLH120012

Alpejski suski,

nowotar-ski

Bystra- Sidzina, Jabłonka, Zawoja

Nadleśnictwo Myślenice,

Sucha 77,29

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

16 Wały PLH120017

Kontynen-talny

miechow-ski

Racławice Nadleśnictwo

Miechów 9,25

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

17 Sterczów Ścianka PLH120015

Kontynen-talny

miechow-ski

Racławice Nadleśnictwo

Miechów 6,23

1 :

100 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

18

Torfowiska Orawsko Nowotar-skie PLH120016

Alpejski nowotar-

ski

Czarny Dunajec, Jabłonka, Nowy Targ, Miasto Nowy Targ, Szaflary

Nadleśnictwo Nowy Targ

8255,62

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

19 Lipówka PLH120010

Kontynen-talny

bocheński Drwinia Nadleśnictwo Niepołomice

25,39

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

20 Ostoja Magurska PLH180001

Alpejski gorlicki Lipinki, Sękowa Magurski Park

Narodowy 1807,6 (w.

Małopolskie)

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

160

L.p.

Nazwa obszaru i

oznaczenie kodowe

Położenie biogeo-

graficzne powiat gmina

Nadleśnictwo, Park Narodowy

Powierzchnia [ha]

Ozn

acz

enie

mapy

Podstawa prawna powoła-nia i uznania

Podstawa prawna UE Uwagi

21 Madohora PLH240002

Alpejski wadowicki Andrychów Nadleśnictwo Andrychów

41,7 (w. Małopolskie)

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

22

Ostoje Nietoperzy okolic Bukowca PLH120020

Kontynen-talny

nowosą-decki

Korzenna Nadleśnictwo Stary Sącz

20,37

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

23 Czerna PLH120034

Kontynen-talny

krakowski Krzeszowice Nadleśnictwo Krzeszowice

76,39

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List 2004

24 Ostoja Gorczańska PLH120018

Alpejski

limanow-ski,

nowotar-ski

Kamienica, Mszana Dolna, Niedźwiedź, Nowy Targ, Ochotnica Dolna, Rabka Zdrój, Dobra, Słopnice

Gorczański Park Narodowy,

Nadleśnictwo Limanowa

17997,89 1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

25 Beskid Sądecki PLH120019

Alpejski nowosą-

decki

Ochotnica Dolna, Krościenko nad Dunaj-cem, Szczawnica, Łącko, Rytro, Nawo-jowa, Łabowa, Stary Sącz, Muszyna, Piw-niczna, Krynica

Nadleśnictwo Piwniczna, Stary Sacz, Nawojowa

57 930,99

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

26

Grota Zbójnicka na Łopieniu PLH120022

Alpejski limanow-

ski Dobra

Nadleśnictwo Limanowa

27,59

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

27

Opactwo Cystersów w Szczyrzy-cu PLH120023

Kontynen-talny

limanow-ski

Jodłownik Nadleśnictwo

Limanowa 7,12

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

28

Cerkiew w Łosiu koło Ropy PLH120021

Alpejski gorlicki Ropa Nadleśnictwo

Łosie 0,15

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21.05.1992 r. o ochronie sie-

dlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dyrektywa Siedli-

skowa)

29

Ostoja Środkowo-jurajska PLH240009

Kontynen-talny

olkuski Wolbrom, Klucze Nadleśnictwo

Olkusz 576,75

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List 2004

30 Stawy w Brzeszczach PLB120009

Kontynen-talny

oświęcim-ski

Brzeszcze, Oświęcim Nadleśnictwo Andrychów

1612,76 (w.małopolskie)

1 :

50 0

00

Shadow List (Wytyczne Ministerstwa Środowiska

DIOŚ-4479/2005/kt z 16.05.2005 r.)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z

2.04.1979 r. o ochro-nie dzikich ptaków (Dyrektywa Ptasia)

Shadow List 2004

31 Dolina Dolnej Soły PLB120004

Kontynen-talny

oświecim-ski

Oświęcim, Kęty, Osiek, Brzeszcze

Nadleśnictwo Andrychów

4015,93

1 :

50 0

00

Shadow List (Wytyczne Ministerstwa Środowiska

DIOŚ-4479/2005/kt z 16.05.2005 r.)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z

2.04.1979 r. o ochro-nie dzikich ptaków (Dyrektywa Ptasia)

Shadow List 2004

Przyroda 161

L.p.

Nazwa obszaru i

oznaczenie kodowe

Położenie biogeo-

graficzne powiat gmina

Nadleśnictwo, Park Narodowy

Powierzchnia [ha]

Ozn

acz

enie

mapy

Podstawa prawna powoła-nia i uznania

Podstawa prawna UE Uwagi

32

Dolina Dolnej Skawy PLB120005

Kontynen-talny

oświęcim-ski,

wadowicki

Przeciszów, Oświęcim, Spytkowice, Zator, Wieprz

Nadleśnictwo Andrychów

7399,86

1 :

50 0

00

Shadow List (Wytyczne Ministerstwa Środowiska

DIOŚ-4479/2005/kt z 16.05.2005 r.)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z

2.04.1979 r. o ochro-nie dzikich ptaków (Dyrektywa Ptasia)

Shadow List 2004

33 Pasmo Policy PLB120006

Alpejski suski,

nowotar-ski

Bystra- Sidzina, Jabłonka, Zawoja

Nadleśnictwo Myślenice,

Sucha 1191,71

1 :

50 0

0 Shadow List (Wytyczne

Ministerstwa Środowiska DIOŚ-4479/2005/kt z

16.05.2005 r.)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z

2.04.1979 r. o ochro-nie dzikich ptaków (Dyrektywa Ptasia)

Shadow List 2004

34 Beskid Niski PLB180002

Alpejski gorlicki

Uście Gorlickie, Sęko-wa, Gorlice, Ropa, Grybów, Krynica Zdrój, Łabowa, Nawo-jowa, Lipinki, Kamion-ka Wielka

Nadleśnictwo Łosie, Gorlice, Magurski Park

Narodowy

64994,6 (woj.. Małopolskie)

1 :

50 0

00

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 wrze-śnia 2007 r. zmieniające

rozporzadzenie w sprawie obszarów specjalnej ochro-

ny ptaków Natura 2000 (Dz.U. z 2007 r. Nr 179,

poz. 1275)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z

2.04.1979 r. o ochro-nie dzikich ptaków (Dyrektywa Ptasia)

Shadow List 2004

35 Babia Góra PLB120011

Alpejski nowotar-ski, suski

Jabłonka, Lipnica Wielka, Zawoja

Babiogórski Park Narodowy

4915,65 1 :

50 0

00

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 wrze-śnia 2007 r. zmieniające

rozporzadzenie w sprawie obszarów specjalnej ochro-

ny ptaków Natura 2000 (Dz.U. z 2007 r. Nr 179,

poz. 1275)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2.04.1979 r. o ochronie dzikich

ptaków (Dyrektywa Ptasia)

36

Dolina Środkowej Raby PLB120003

Kontynen-talny

myślenic-ki, wielic-

ki, bo-cheński

Myślenice, Dobczyce, Gdów, Łapanów 2877,3

1 :

50 0

00

Shadow List (Wytyczne Ministerstwa Środowiska

DIOŚ-4479/2005/kt z 16.05.2005 r.)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z

2.04.1979 r. o ochro-nie dzikich ptaków (Dyrektywa Ptasia)

Shadow List 2006

37

Torfowiska Orawsko Nowotar-skie PLB120007

Alpejski nowotar-

ski

Czarny Dunajec, Jabłonka, Nowy Targ, Miasto Nowy Targ, Szaflary

Nadleśnictwo Nowy Targ

8218,52

1 :

50 0

00

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 wrze-śnia 2007 r. zmieniające

rozporzadzenie w sprawie obszarów specjalnej ochro-

ny ptaków Natura 2000 (Dz.U. z 2007 r. Nr 179,

poz. 1275)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2.04.1979 r. o ochronie dzikich

ptaków (Dyrektywa Ptasia)

38 Pieniny PLB120008

Alpejski nowotar-

ski

Czorsztyn, Krościenko nad Dunajcem, Szczawnica

Pieniński Park Narodowy

2336,43

1 :

50 0

00

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 wrze-śnia 2007 r. zmieniające

rozporzadzenie w sprawie obszarów specjalnej ochro-

ny ptaków Natura 2000 (Dz.U. z 2007 r. Nr 179,

poz. 1275)

Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2.04.1979 r. o ochronie dzikich

ptaków (Dyrektywa Ptasia)

39 Dolina Białki PLH120024

Alpejski tarzański, nowotar-

ski

Łapsze Nizne, Nowy Targ, Bukowina Tatrzańska

716,03

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List 2006

40 Małe Pieniny PLH120025

Alpejski nowotar-

ski Szczawnica 1875,94

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

162

L.p.

Nazwa obszaru i

oznaczenie kodowe

Położenie biogeo-

graficzne powiat gmina

Nadleśnictwo, Park Narodowy

Powierzchnia [ha]

Ozn

acz

enie

mapy

Podstawa prawna powoła-nia i uznania

Podstawa prawna UE Uwagi

41 Beskid Mały PLH240023

Alpejski wadowic-ki, suski

Stryszawa, Andry-chów,

1023,4

(w.małopolskie)

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

42 Biała PLH120034

Alpejski gorlicki, nowosą-

decki

Uście Gorlickie, Gry-bów

28,8

1 :

50 0

00

Shadow List (Wytyczne Ministerstwa Środowiska

DIOŚ-4479/2005/kt z 16.05.2005 r.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

43 Luboń Wielki PLH120043

Alpejski

nowotar-ski,

limanow-ski,

myślenicki

Mszana Dolna 33,63 1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

44 Lubogoszcz PLH120033

Alpejski limanow-

ski Mszana Dolna 1161,6

1 :

50 0

00

Shadow List (Wytyczne Ministerstwa Środowiska

DIOŚ-4479/2005/kt z 16.05.2005 r.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

45 Polana Biały Potok PLH120026

Alpejski tarzański Kościelisko 53,42

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

46

Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego PLH120040

Alpejski gorlicki Gorlice, Ropa, Uście Gorlickie 8867,41

1 :

50 0

00

Shadow List (Wytyczne Ministerstwa Środowiska

DIOŚ-4479/2005/kt z 16.05.2005 r.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

47 Krynica PLH120039

Alpejski nowosą-

decki Krynica Zdrój 163,8

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

48 Łabowa PLH120036

Alpejski nowosą-

decki Kamionka Wielka, Łabowa, Nawojowa 3251,19

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

Przyroda 163

L.p.

Nazwa obszaru i

oznaczenie kodowe

Położenie biogeo-

graficzne powiat gmina

Nadleśnictwo, Park Narodowy

Powierzchnia [ha]

Ozn

acz

enie

mapy

Podstawa prawna powoła-nia i uznania

Podstawa prawna UE Uwagi

49

Podkowce w Szczaw-nicy PLH120037

Alpejski nowotar-

ski Szczawnica 569,15

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

50

Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego PLH120030

Alpejski, Kontynen-

talny

bocheń-ski,

brzeski, limanow-

ski, myślenic-ki, nowo-sądecki

Lipnica Murowana, Łapanów, Trzciana, Żegocina, Czchów, Iwkowa, Limanowa,

Mszana Dolna, Dobra, Jodłownik, Kamienica, Laskowa, Limanowa,

Łukowica, Słopnice, Mszna Dolna, Tymbark, Dobczyce, Lubień, Myślenice, Pcim, Raciechowice, Wiśniowa, Cheł-

miec, Łącko, Łososina Dolna, Podegro-dzie, Stary Sacz

100 771,80

1 :

50 0

00

Shadow List (Wytyczne Ministerstwa Środowiska

DIOŚ-4479/2005/kt z 16.05.2005 r.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

51 Nawojowa PLH120035

Alpejski nowosą-

decki Kamionka Wielka, Nawojowa, M.Nowy

Sącz 1223,24

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

52 Bednarka PLH120033

Alpejski gorlicki Lipinki 1289,15

1 :

50 0

00

art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o

ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

53

Dolny Dunajec i Biała Tarnowska PLH120027

Kontynen-talny

bocheń-ski,

brzeski, dąbrow-

ski, gorlicki, nowosa-decki,

tarnowski

Czchów, Gręboszów, Bobowa, Uście Gorlickie, Grybów, Korzenna, Ciężkowi-ce, Gromnik, Pleśna, Radłów, Tarnów,

Tuchów, Wierzchosławice, Wietrzy-chowice, Wojnicz, Żabno, Ryglice,

Zakliczyn, Lipnica Murowana

1081,2

1 :

50 0

00

Shadow List (Wytyczne Ministerstwa Środowiska

DIOŚ-4479/2005/kt z 16.05.2005 r.)

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z

21.05.1992 r. o ochronie siedlisk

przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(Dyrektywa Siedlisko-wa)

Shadow List

obszary Natura 2000 utworzone rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21.07.2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. Nr 229, poz. 2313) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporzadzenie w sprawie specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. z 2007 r. Nr 179, poz. 1275)

proponowane obszary Natura 2000 zgłoszone przez Rząd Polski do Komisji Europejskiej na podstawie art. 27, ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 ze zmn.)

obszary Natura 2000 przekazane do konsultacji społecznych przez Ministerstwo Środowiska w grudniu 2006 r.i styczniu 2007 r.

164

2. ZINTEGROWANY MONITORING ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

Zróżnicowanie stężeń substancji biogennych podczas obiegu wody w zlewni Bystrzanki

Substancje biogenne powstają w czasie czynności fi-zjologicznych organizmów żywych, aktywnie uczestniczą w ich funkcjach życiowych. Do substancji biogennych należą: związki azotu (NO3, NO2, NH4), fosforu, wapnia, żelaza i niektórych mikroelementów i makroelementów: cynk, magnez, miedź, sód i potas (Prażdo, Zubkowa 2002).

Źródłem substancji biogennych w zlewni są: – woda opadu atmosferycznego, – nawozy mineralne i organiczne, – ścieki komunalne.

Przeprowadzona analiza dotyczy zlewni Bystrzanki. Zlewnia położona jest w u zbiegu granic Beskidu Niskiego, Pogórza Ciężkowickiego i Dołów Jasielsko-Sanockich. Szczegółowy opis środowiska geograficznego badanego obszaru zawierają inne publikacje (np. Kotarba 1970; red. Starkel,Gil 1994).

Na rozmiary dostawy substancji wpływ ma użytkowa-nie terenu i ściśle z nim związana działalność rolnicza, wpływająca na ilość dostarczanych do gleby substancji w formie nawozów. Ważne znaczenie odgrywa również cha-rakter sieci osadniczej, a w warunkach dużych nachyleń terenu - również gęstość dróg polnych, rowów i bruzd.

Jeszcze kilkanaście lat temu przeważającym źródłem dostawy tych substancji były nawozy, zarówno mineralne jak i organiczne, zasilające uprawy położone na obszarze zlewni. W związku ze zmianami w sposobie użytkowania, zaprzestaniem w wielu miejscach tej działalności oraz zmianą sposobu użytkowania w grupie użytków, rola rol-nictwa w tym względzie znacznie zmalała (rys.1). Zmniej-szenie się wpływu rolnictwa odzwierciedla także regres zużycia nawozów mineralnych, które na początku lat sie-demdziesiątych wynosiło ok. 160 kg/ha NPK (Welc 1985), a w ostatnim okresie kształtuje się na poziomie 50-70 kg/ha NPK. Przy znacznej redukcji pogłowia zwierząt gospodar-skich, produkcja nawozu organicznego także uległa wyraź-nemu zmniejszeniu.

W ciągu ostatnich kilku lat nastąpił wzrost standardu życiowego większości mieszkańców zlewni powiązany ze zmianą przyzwyczajeń, przejawiający się wzrostem zużycia detergentów (proszków do prania, środków czystości itp.). Taki stan spowodowany został przede wszystkim wyposa-żeniem nowo wybudowanych domów w węzeł sanitarny oraz remontami i adaptacją pomieszczeń do tego celu w domach już zamieszkałych. Wywiady-ankiety z mieszkań-cami wszystkich zabudowań w zlewni, przeprowadzone w 2003 r., dają obraz ich standardu życiowego, w tym także wyposażenia w sieć wodno-kanalizacyjną. W zlewni By-strzanki w ok. 430 zabudowaniach mieszka prawie 1600 osób, korzystających z 300 łazienek.

Wzrost zużycia środków chemicznych nie pociągnął za sobą żadnych poważnych działań mających na celu odpro-wadzenie lub neutralizację zanieczyszczeń negatywnie wpływających na środowisko (sieć kanalizacyjna, oczysz-czalnia ścieków, modernizacja kolektorów ściekowych, pompowanie i wywożenie fekaliów).

Gęstość rozcięć erozyjnych w postaci bruzd, rowów i wciosów drogowych wynosząca 8.78 km/km-2 (Soja, Pro-kop 1996), znacząco przyspiesza odprowadzanie wody a wraz z nią zanieczyszczeń poza zlewnię.

Cel opracowania i zastosowane metody

Celem przedstawionego opracowania jest pokazanie, jak znaczący jest dopływ substancji biogennych, w warun-kach dużych spadków terenu i gęstej sieci dróg polnych i rowów, przy niewłaściwej lokalizacji i użytkowaniu kolek-torów ściekowych. Przesłaniem tego artykułu jest również informacja o konieczności przechwycenia przez zbiorczą sieć kanalizacyjną zanieczyszczeń w bezpośrednim sąsiedz-twie ujęć wody.

Przy analizie posłużono się wynikami średnich mie-sięcznych stężeń NO3, NH4, PO4 i K. To jony biogenne powodują obniżenie jakości wody pod względem fizyko-chemicznych klas czystości. Badania prowadzone są w ramach Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrod-niczego, do którego sieci stacja w Szymbarku należy od 1994 roku.

Przy analizie posłużono się wynikami objętości przepły-wu w profilu zamykającym zlewnię Bystrzanki (13 km2),

1969

47,8

3,1

36

3,89,3

grunty orneŁąki i pastwiska

Lasy

Zakrzaczenia i ciągi drzewPow. Zabudowane+sady

2003

27,940,6

2,89,9

18,8

Rys.1. Użytkowanie terenu w zlewni Bystrzanki w 1969r. (wg E. Gila 1979) i w 2003r. (wg J.R. Olędzkiego, niepublikowane)

Przyroda 165

obliczonego na podstawie rejestracji ciągłej przez limni-graf. Uwzględniono wyniki rozmiarów spływu powierzch-niowego na 6-arowych poletkach na stoku doświadczalnym Stacji Naukowo-Badawczej IGiPZ PAN w Szymbarku. Posłużono się również wynikami oznaczeń stężeń NH4, NO3, PO4 i K w wodzie opadowej (tygodniowe próby zle-wane) oraz w wodzie pobieranej z cieku (próby wody czer-pane co tydzień).

Omówienie wyników

Roczne ładunki substancji biogennych rozpuszczonych w wodzie rzecznej w okresie 1994-2006 kształtowały się w granicach od 2,26-7,31 t*km-2 i wykazywał wyraźny li-niowy związek korelacyjny z wielkością odpływu (wsp. korelacji r=0.96, p<0,05) rys. 2.

W grupie analizowanych jonów biogennych dominują-cą rolę odgrywają azotany stanowiące blisko 58% sumy stężeń. W odniesieniu do sumy składników rozpuszczonych w wodzie rzecznej jony biogenne stanowią 4,34%, wykazu-jąc w ciągu roku wahania w granicach od 3,32% w paź-dzierniku do 5,50% w marcu (rys.3). W przebiegu rocznym w marcu zauważa się pierwszy wyraźny wzrost stężeń i udziału biogenów w roztworach, wywołany dopływem wód roztopowych odprowadzających zmineralizowane i roz-puszczone elementy, pozostawione po jesiennych pracach polowych. Drugi, znacznie mniejszy wzrost stężeń, wystę-puje w lipcu i jest wywołany doprowadzaniem do koryta rzeki ścieków bytowych, przez wodę w czasie intensyw-nych opadów ulewnych.

Średnie roczne stężenia omawianych czterech jonów przedstawiono w tabeli 2.

Tabela 2. Zestawienie średnich rocznych stężeń jonów biogennych w wodzie Bystrzanki; 1994-2006

NO3 NH4 PO4 K

1994 7.95 b.d. b.d. 3.99

1995 7.88 b.d. 0.12 4.30

1996 8.07 0.20 0.12 5.24

1997 7.14 0.16 0.16 5.15

1998 7.61 0.27 0.13 5.53

1999 9.05 0.25 0.14 5.49

2000 8.41 0.24 0.14 5.02

2001 7.15 0.69 0.18 5.59

2002 7.44 0.49 0.16 5.71

2003 9.22 0.57 0.14 4.42

2004 6.53 0.35 0.13 5.07

2005 8.36 0.37 0.17 5.22

2006 8.58 0.30 0.13 5.90

b.d. – brak danych

0

100

200

300

400

500

600

1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006

wsk.

odpły

wu [m

m]

0

1

2

3

4

5

6

7

8

ładu

nki b

iogen

ów [t

km]

*-2

ładunki [t km ]* -2

wsk. odpływu [mm]

Rys. 2. Roczne ładunki substancji biogennych na tle wskaźnika odpływu w zlewni Bystrzanki w latach 1994-2006

0

1

2

3

4

56

7

8

9

10

XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X

Rys. 3. Udział substancji biogennych w całkowitej mineralizacji wody w korycie rzecznym - średnie i zakres zmian w okresie 1994-2006

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

5,5

6

1995 1997 1999 2001 2003 2005

Ładu

nek

biog

enów

[t*

km]

-2

0

20

40

60

80

100

120

Udz

iał b

ioge

nów

w o

padz

ie /

bio

genó

w w

ko

ryci

e rz

eczn

ym [

%]

Ładunek biogenów w opadziebiogeny w opadzie / biogeny w rzece

Rys. 4. Ładunki substancji biogennych w wodzie opadowej i w odniesieniu do ładunków w korycie rzecznym

Powierzchnie leśne znacząco wpływają na transforma-

cje jonowe wód opadowych i dostawę biogenów do dna lasu, a następnie do cieków. Lasy pokrywają 40% po-wierzchni zlewni Bystrzanki. Od 2003 r. Stacja prowadzi badania opadu podkoronowego w drzewostanie świerko-

166

wym i grabowym. Roczny wskaźnik opadu podkoronowego w obydwu drzewostanach jest podobny i wynosi 50-55% opadu na otwartej przestrzeni.

Na rys. 5 przedstawiono dynamikę stężeń jonów w wodzie przenikającej przez korony graba (OPgb) i świerka (OPsk) w odniesieniu do średniego rocznego stężenia ob-serwowanego w wodzie opadowej w 2006 roku. Widać wyraźny, wielokrotny (max. blisko 30-krotny) wzrost stę-żeń w stosunku do wody opadu na otwartej przestrzeni. Obydwa drzewostany odmiennie wpływają na stężenia jonów biogennych. W drzewostanie świerkowym stężenia tych substancji są 3-6 krotnie wyższe od średnich w drze-wostanie grabowym.

0 5 10 15 20 25 30

pH

SEC

N-NO3

S-SO4

Cl

Ca

Mg

Na

K

N-NH4

Krotność stężenia w wodzie opadowej

OA OPgb Opsk

Rys. 5. Dynamika stężeń jonów w opadzie podkoronowym w odnie-sieniu do stężeń w opadzie na otwartej przestrzeni

Mimo ograniczenia ilości wody docierającej do dna la-

su, przyrost stężeń spowodowany kontaktem wody opado-wej z koronami drzew powoduje, że ładunki substancji rozpuszczonych w opadzie podkoronowym są wyższe w drzewostanie grabowym o ponad 22% i ok. 184% wyższe w drzewostanie świerkowym. Suma ładunków substancji biogennych jest w drzewostanie grabowym o ok. 30% wyższa (2240 kg *km-2), a w drzewostanie świerkowym o 262% (6060 kg/km-2) wyższa niż w opadzie na otwartej przestrzeni. W grupie omawianych czterech jonów wystę-puje zróżnicowanie dostawy do dna lasu. Dostawa azotu (N) w drzewostanie grabowym kształtuje się na poziomie 61% w stosunku do otwartej przestrzeni, podczas gdy w drzewostanie świerkowym jest ponad 2-krotnie wyższa niż w opadzie atmosferycznym. Taka prawidłowość jest po-wszechnie znana i opisywana w literaturze. Korony drzew w znaczący sposób modyfikują ładunek potasu, poprzez jego wzrost w drzewostanie grabowym – 6-krotny, a w drzewostanie świerkowym ponad 12-krotny.

Przy powierzchni leśnej zajmującej 40% zlewni (5,2 km2) i założeniu występowania w równym stopniu tylko drzewostanu świerkowego i grabowego o podobnych ce-chach jak te, w których prowadzone są badania, obliczony ładunek substancji stanowi 16% całkowitego ładunku od-prowadzanego ze zlewni Bystrzanki.

Uwzględniając tylko dostawę biogenów z opadami at-mosferycznymi i podkoronowymi stwierdza się duży „nie-dobór” ich ładunków w stosunku do obserwacji w korycie rzeki. Jak już wcześniej zaznaczono, dużą rolę w ich roz-puszczaniu odgrywają okresy roztopowe i ulewne opady wywołujące spływ powierzchniowy.

Analizując roczne ładunki substancji biogennych w ko-rycie rzeki na tle rozmiarów spływu powierzchniowego mierzonego na poletkach doświadczalnych Stacji, stwierdza się wyraźną (r=0.82), statystycznie istotną (p<0.05) zależ-ność potęgową (rys.6). Na podstawie prowadzonych badań i sformułowanych wniosków (Słupik 1981) należy oczeki-wać jeszcze wyraźniejszej zależności odpływu biogenów ze spływem powierzchniowym linijnym, w odróżnieniu od spływu warstwowego obserwowanego na poletkach (Kli-maszewski 1981).

Obserwuje się także wyraźny związek korelacyjny po-między rocznymi ładunkami substancji biogennych a fre-kwencją średnich dobowych przepływów przekraczających 1000 l*s-1 w ciągu roku, traktując tę objętość przepływu za wystarczająco wysoką, ponad 5-krotnie przewyższającą przepływ średni w dziesięcioleciu (1994-2003) rys.7.

y = 19963 x 0,3411

R2 = 0,6774

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

0 20 40 60 80 100 120

spływ powierzchniowy [mm]

ładu

nki b

ioge

nów

[kg]

Rys. 6. Związek rocznych ładunków analizowanych substancji w odprowadzanych ze zlewni ze wskaźnikiem spływu powierzchniowego

Rozpatrywany związek funkcyjny ma charakter linio-

wy, o istotnym statystycznie (p=0.041) współczynniku korelacji r=0.69. Taka sama zależność rozpatrywana dla półroczy hydrologicznych wykazuje jeszcze wyższe współ-czynniki korelacji liniowej (półrocze zimowe r=0.87, pół-rocze letnie r=0.90), istotne statystycznie (p=0.001 i p=0.002). Ponadto współczynniki regresji przybierają po-dobne wartości, a zatem wykresy funkcji są względem siebie równoległe. Należy zatem sądzić, że w przekroju rocznym podobne czynniki (procesy) wpływają na wyno-szenie substancji poza zlewnię.

Przyroda 167

0

2

4

6

8

10

12

14

16

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000

ładunki [kg*km-2]

liczb

a dn

i z p

rzepły

wem

>10

00 l*

s-1

Rys. 7. Związek pomiędzy rocznymi ładunkami odprowadzanych substancji a frekwencją dni ze średnim dobowym przepływem przekraczającym 1000 l*s-1

Tabela 3. Klasyfikacja jakości wód powierzchniowych w zlewni Bystrzanki w 2006 roku

KlasaParametr

Liczba prób

I II III IV V

NH4 52 49 1 2 - -

NO3 52 15 36 1 - -

Ca 52 18 34 - - -

PO4 52 46 6 - - -

BZT5 52 33 12 6 1 -

We wstępnej części opracowania wspomniano o wy-

stępowaniu przekroczeń progów normatywnych w zakresie stężeń biogenów. W tabeli 3 zestawiono przypadki wystą-pienia przekroczeń poszczególnych klas czystości wody pobieranej z koryta Bystrzanki w 2006r. na podstawie roz-porządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. (Dz.U.04.32.284 – Klasyfikacja dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadze-

nia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i pre-zentacji stanu tych wód)

Podsumowanie

Sumarycznie roczne ładunki analizowanych czterech jonów: potasu (K), azotanów (NO3), fosforanów (PO4) i amonu (NH4) w wodzie opadowej stanowią ok. 69% analo-gicznej wielkości w wodzie rzecznej.

Przenikanie wód opadowych przez korony drzew po-woduje transformacje ilościowe i jakościowe wody dociera-jącej do dna lasu. Drzewostany te w przekroju rocznym „przepuszczają” przez korony podobne ilości wody (50-55%), ale odmiennie wpływają na kształtowanie jej wła-ściwości chemicznych (rys. 5).

Gwałtowne roztopy lub ulewne opady wywołują spływ powierzchniowy na stokach. Przy nachyleniu stoków 9-12° w obszarze pogórskim i gęstej sieci bruzd i dróg polnych woda szybko dopływa do głównego cieku. Zabudowa sprawia, że pryzmy z obornikiem, szamba i kolektory zbie-rające ścieki znajdują się bardzo blisko dróg i rowów od-wadniających. W czasie przepełnień tych zbiorników na-stępuje gwałtowny dopływ biogenów do cieku (Maruszczak i in. 1993). Tak postawioną hipotezę potwierdzają zależno-ści funkcyjne pomiędzy ładunkami jonów odprowadzanych w korycie rzecznym a rocznymi wskaźnikami spływu po-wierzchniowego (rys.6).

Omawiane substancje są wynoszone głównie w czasie wysokich wezbrań. Świadczą o tym wysokie współczynniki korelacji z frekwencją dni ze średnim dobowym przepły-wem powyżej 1000 l*s-1 (rys.7).

Przedstawione zagadnienie informuje o konieczności „przechwycenia” zanieczyszczeń z kolektorów przez sieć kanalizacyjną, szczególnie w obszarach bezpośrednio są-siadujących z ujęciami wody. Zanieczyszczenia biogenne powodują nie tylko negatywne oddziaływanie na środowi-sko bezpośrednio małej, pogórskiej zlewni, lecz wpływają na jakość wody w korytach większych rzek i ujęć wody pitnej. Świadczy o tym przykład omawianej zlewni, gdzie w odległości kilkuset metrów poniżej ujścia Bystrzanki do Ropy znajduje się Zakład Uzdatniania Wody, pobierający wodę dla potrzeb Gorlic.