บทท 4แนวทางการประยกตใชหลกไตรลกษณเพอบรรเทา

ทกขของคนในสงคมปจจบน

ในบทท ๔ น ผวจยไดศกษาการประยกตใชหลกไตรลกษณเพอบรรเทาทกขของคน ในสงคมปจจบน โดยเนนการประยกตใชหลกธรรมในพระพทธศาสนามาปรบใชเพอบรรเทาทกข ของคนในสงคมปจจบนและในจงหวดบรรมย ๕ อำาเภอ (๑) อำาเภอเมองบรรมย (๒) อำาเภอลำาปลายมาศ (๓) อำาเภอแคนดง (๔) อำาเภอสตก (๕) อำาเภอพลบพลาชย ซงการบรรเทาทกข ๔ ดาน คอ (๑) ดานครอบครว (๒) ดานเศรษฐกจ (๓) ดานสงคม (๔) ดานจตใจ และสมภาษณผทรงคณวฒ ประกอบเพอการวจย จะไดนำาเสนอดงตอไปน

4.1 ประยกตใชหลกไตรลกษณเพอบรรเทาทกขไตรลกษณหรอธรรมนยาม คอกฎธรรมชาต มลกษณะ

ประจำาของสงทงปวง 3 ประการ ไดแก อนจจตา ความไมเทยง ทกขตา ความเปนทกข และอนตตตา ความไมมตวตน คอไมอยในอำานาจทจะบงคบบญชาใครได ในธรรมนยามสตรกลาววา ตถาคต “ ” (พระพทธเจา) ทงหลาย จะอบตหรอไมกตาม ธาต (หลก) นนกดำารงอย เปนธรรมฐต เปนธรรมนยาม วา สพเพ สงขารา อนจจา สงขารทงปวงไมเทยง

สพเพ สงขารา ทกขา สงขารทงปวงเปนทกขสพเพ สงขารา อนตตา ธรรมทงปวงเปนอนตตา1

1 อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๕๗๖/๓๖๘

103

ตถาคตตรสร เขาถงหลกนนแลว จงบอก แสดง วางเปนแบบ ตงเปนหลก เปดเผย แจกแจง ทำาใหเขาใจงายวา สงขารทงปวง ไมเทยง สงขารทงปวง เปนทกข ธรรมทงปวงเปนอนตตา นอกจากความหมายไตรลกษณในพระไตรปฎกแลว ผวจยไดแจกแบบสอบถามสมภาษณ ดงน

พระเดชพระคณพระศรปรยตธาดา ฐานสสโร ชาตดำาด รองเจาคณะจงหวดบรรมย ผอำานวยการวทยาลยสงฆบรรมย วดโพธยอยบานยางลาว ตำาบลบานยาง อำาเภอ ลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา ไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท เปนสงทมอยประจำาโลกสนนวาสน เปนสงทตงอย คงอย เปนกฎธรรมชาต สรรพสตวและสรรพสงตองยภายใตกฎน สรรพสตวและสรรพสงทงหลาย มความแตกตางกน เพราะกรรมการกระทำาเพราะรปพรรณสณฐานบาง แตเหมอนกนในสามญลกษณะ คอ อยภายใต อนจจง ทกขง อนตตา เปนไปตามกรรม รบวบากกรรมเหมอนกน อนจจงในไตรลกษณมลกษณะเปนความจรงในโลก เปนสงมอยประจำาในสงขตธรรมและอสงขตธรรม และทกขงในไตรลกษณมลกษณะเปนสภาพทสตวตองประสบพบเจอ เปนสภาพททนไดยาก เปนสภาพความจรงทมอย อนตตาในไตรลกษณมลกษณะ เปนสงทมอยจรงและตองพบเจอ เปนกฎธรรมชาตทมอย

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทาง ไตรลกษณ ใหความรความเขาใจกอน ใหปฏบตธรรมใหเหนเปนจรง มตวอยางและใหดตวอยาง ฯลฯ ใหมองเหนตามสภาพความจรง แนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน ศกษาตามสภาพความเปนจรง ตองมการปฏบตสมาธและวปสสนา

104

กรรมฐานประกอบการศกษา ทำาใจใหรบสภาพความจรง และควรมคำาถามเกยวกบความรความเขาใจในหลกสามญลกษณะดวย2

พระครจนดาวรวฒน ยสธโร จนทรดอน เจาคณะอำาเภอลำาปลายมาศ วดจนดาราม บานผไทรนทร ตำาบลผไทรนทร อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท พระไตรลกษณ แปลวา ลกษณะ ๓ อยาง หรอเรยกอกอยางหนงวา สามญลกษณะ ไดแกลกษณะทเสมอกนแกสงขารทงปวง ๓ ประการ คอ อนจตา ความเปนของไมเทยง ทกขตา ความเปนทกข และอนตตา ความไมมตวตน คอไมอยในอำานาจทจะบงคบบญชาใครได ในธรรมนยามสตรกลาววา ต“ถาคต ” (พระพทธเจา) ทงหลาย จะอบตหรอไมกตาม ธาต (หลก) นนกดำารงอย เปนธรรมฐต เปนธรรมนยามวา (๑) สพเพ สงขารา อนจจา สงขารทงปวง ไมเทยง (๒) สพเพ สงขารา ทกขา สงขารทงปวงเปนทกข (๓) สพเพ ธมมา อนตตา ธรรมทงปวงเปนอนตตา การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ แนวคดเกยวกบการแกปญหาชวตของคนในสงคมนน เมอสงเหลานเกดขนแลวในตวเรา ควรทจะเกดความสลดสงเวชใจวา รางกายของเรานนเกดมาแลวมไดตงอยนาน เมอปราศจากวญญาณแลว กหาประโยชนอนใดมไดเลย ฉะนนไมควรประมาทในชวต การประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน ควรทจะประยกตใชหลกธรรม อทธบาท ๔ คอ (๑) ความพอใจทำางานนน ๆ (๒) เพยรทำางานนน ๆ (๓) เอาใจจดจอในงานนน ๆ (๔) หมนตรตรองหาเหตผลในในการทำางานนน ๆ ทง ๔ ขอนควรยดมาประยกตใชในการการแกปญหาชวตอนเกดจากการ เศราสลด จาก

2 สมภาษณ พระเดชพระคณ พระศรปรยตธาดา ฐานสสโร ชาตดำาด รองเจาคณะจงหวดบรรมย, ผอำานวยการวทยาลยสงฆบรรมย วดโพธยอย บานยางลาว ตำาบลบานยาง อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

105

การเกด แก เจบตาย เพอจะไดไมประมาทมวเมาในชวตในการประพฤตปฏบตธรรม3

พระครอดมจนทวรรณอตตโม เจรญสข ดร. เจาอาวาสวดจนทราวาส บานผกกาดหญา ตำาบลลำาปลายมาศ อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คำาวา เถรวาท แปลวา คำาของพระเถระ เปนนกายสงฆในศาสนา ไตรลกษณใชเรยกกนในภาษาไทยเพอความสะดวก แปลวา ลกษณะ ๓ อยาง ซงทานหมายถง อนจจง ทกขง อนตตา ไตรลกษณ คำาตอบทแสวงหา เหมอนวาจะมองไมเหนจดคงท ไตรลกษณ คอ ความจรงแทของสรรพสตว ทอยภายใตกฎเกณฑของธรรมชาต ความจรง ๓ อยางนเชอมโยงกนเปนลกโซ กลาวคอความไมเทยง ความเปนทกข และความเปนอนตตา

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ ปญหาชวตเกดขนได ๒ ทาง คอ (๑) ปญหาชวตทเกดขนจากปจจยภายนอก เชน ปญหาเรองเศรษฐกจของประเทศ ปญหาเรองความปลอดภยในชวตและทรพยสน เปนตน (๒) ปญหาชวตเกดจากปจจยภายใน คอ ตวเราเอง การแกปญหาชวตดวยธรรมะตองพฒนาปรบปรงตวเองใหมาก ๆ ดวยการตระหนกร เกดความรเทาทนเหตการณรบรตอทกอาการเคลอนไหว แนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบนหลกธรรมเกยวกบการแกไขปญหาชวตของคนในสงคมยคปจจบน คอ เมอบคคลไดปฏบตวปสสนากมมฎฐาน วปสสนาหรอปญญากจะเจรญขนเมอปญญาเจรญขนแลว อวชชากดบไป เราสามารถมอง

3 สมภาษณ พระครจนดาวรวฒน ยสธโร จนทรดอน เจาอำาเภอลำาปลายมาศ วดจนดาราม บาน ผไทรนทร ตำาบลผไทรนทร อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

106

เหนธรรมชาตทแทจรงของสงทงหลาย ทำาใหเรารแจงในไตรลกษณนำาไปสความหลดพน พหลานสาน คำาสอนของพระพทธองคทาน“ ”สอนเกยวกบอนจจลกษณะมากทสด4

พระครสนทรวรบณฑต (เขมวโร) ดร. เจาอาวาสวดบานหนองไฮ บานหนองไฮ ตำาบลตลาดโพธ อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาทนน ไตรลกษณ หมายถง ลกษณะ ๓ ประการของชวต ชวตทกชวตตองมลกษณะ ๓ ประการนเหมอนกนทงหมด จงเรยกลกษณะทง ๓ ประการนวา สามญลกษณะ คอ ลกษณะทวๆ ไป หรอลกษณะทเสมอกนของสงขารทงปวง หรอเหมอนกนของชวต ซงประกอบดวย อนจจง ความเปนของไมเทยง ทกขง ความเปนทกข อนตตา ความเปนของมใชตวตน

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ ไตรลกษณ แสดงถงความไมคงท มเกดแกเจบตาย เปรยบเทยบ ทงสรรพสตวและสรรพสง มความไมเทยงเชนกน หากชวตตกอยในสภาพใด ๆ ควรเขาใจวาสภาพนนๆ เปนลกษณะธรรมชาตของทกสงตางหากอยในสภาพด อยายนดในสภาพนนเกนไป หากอยในสภาพทกข อยาเศราโศกาเปนทกขกบสภาพนนเกนไปเชนกน ทงนทงนนขนอยกบความรความเขาใจของแตละบคคลเปนสำาคญ เรยกวา กฎอทปปจจยตา แนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน ใหความรความเขาใจเกยวกบหลกธรรมทใชดำารงชวต ยกตวอยางเชน หลกไตรลกษณ สอนใหคนใชชวตอยาไปยดมนถอมน ทงสงในตวรางกายและสงของทรพยสนภายนอกกายทงหลาย ทำาใหลดการแกงแยง ลดการเศราโศกและเขาใจใน

4 สมภาษณ พระครอดมจนทวรรณ อตตโม เจรญสข ดร. เจาอาวาสวดจนทราวาส บานผกกาดหญา ตำาบลลำาปลายมาศ อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

107

สจธรรมทเกดขนกบทกชวตได ไตรลกษณบคคลยอมเหนดวยปญญาคอตองรเองเหนเอง อยางถกตองตามความเปนจรง5

นายพเชษฐ วจตรศกด อดตผใหญบานโคกงว หมท ๑๑, ๔๘ บานโคกงว หมท ๑๑ ตำาบลผไทรนทร อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท เปนอยางนคอ สภาวะทเกดขนแลวมลกษณะเสมอกน ไดแกสงขารทงหลายทงปวง ทถกปรงแตงใหเกดขนแลวมลกษณะเสมอกนคอเกดแกเจบตายดวยกนทงหมดทงสน แตกตางกนบางอยทชาหรอเรวเทานน สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความแตกตางกน คอ แตกตางกนอยางน สรรพสตวหรอสรรพสงทงหลาย ยอมเกดขนไมเหมอนกน คอ เกดขนแลว แกเจบตาย ไมเหมอนกน บางสตวเกดขนแลวแกเจบตายเรว บางสงเกดขนแลว เกดแกเจบตายชา สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความเหมอนกนสรรพสตวหรอสรรพสงทงหลายเหมอนกนดงน คอ ไมวาจะเปนสตวหรอสงทงหลายทงปวง ทเกดขนแลว มแก เจบตาย ดวยกนทงหมดทงสน

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ แนวคดเกยวกบการแกปญหาชวตในสงคม และการประยกตหลกไตรลกษณเพอบรรเทาทกขในสงคมปจจบนน เมอเรามความรเกยวกบสามญลกษณะหรอไตรลกษณะแลว เมอความเปลยนแปลง ความทกข และความทไมสามารถควบคมสงตางๆ เหลานทเกดขนกบตวเราแลว กควรจะสงเวช วารางกายเรานวา เมอเกดขนแลวมไดตงอยนาน ครนปราศจากวญญาณแลววา จกนอนทบซงแผนดน ประดจดงวา ทอนไมและทอนฟน หาประโยชนมได6

5 สมภาษณ พระครสนทรวรบณฑต เขมวโร ดร. เจาอาวาสวดบานหนองไฮ บานหนองไฮ ตำาบลตลาดโพธ อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.6 นายพเชษฐ วจตรศกด อดตผใหญบานโคกงว หม ๑๑,๔๘ บานโคกงว หมท ๑๑ ตำาบลผไทรนทร อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

108

พระมหาบญเลศ สนตกโร รองเจาคณะอำาเภอลำาปลายมาศ บานบตาวงษ ตำาบลหนองค อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คอ อนจจง ทกขง อนตตา ความเปนของไมเทยง ความเปนทกข ความเปนอนตตา สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความแตกตางกน คอ แตกตางกนเพราะเหตแหงกรรมเปนเครองจำาแนกสตวใหเลวตางกน สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความเหมอนกน คอ เกดขน แปรไปในทามกลางและดบไปในทสด อนจจงในไตรลกษณมลกษณะ คอ ไมเทยงเปลยนแปลงอยตลอดเวลาทกขงในไตรลกษณมลกษณะ คอ ทนไดยากในการเปลยนแปลงในสภาพนน ๆ อนตตาในไตรลกษณมลกษณะ คอ เปนสภาพไมมตวตน แยงตออตตา บงคบไมได ไมอยในอำานาจของใครทงนน การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ ถานำาเอาไตรลกษณไปแกปญหาในชวต สงคมหมสตว มนษยและสงทมอยในโลกจะอยอยางสงบสข แนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน ใหมหลกการ วธการ และอดมการณ คอ ละชว ประพฤตชอบ ประกอบความด7

พระครนมตสาราภรมย เจาคณะตำาบลหนองบวโคก วดจตราษฎรบำารง บานสเหลยมใหญ ตำาบลหนองบวโคก อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คอ ความจรงของชวต ของสภาพธรรมยอมเปนไปตามธรรมดา เปนไปตามธรรมชาตตามกาลเวลา จะเปนรปธรรมกตาม นามธรรมกตาม ยอมตกอยในอำานาจของ

7 สมภาษณ พระมหาบญเลศ สนตกโร รองเจาคณะอำาเภอลำาปลายมาศ วดบานบตาวงษ บานบตาวงษ ตำาบลหนองค อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

109

ไตรลกษณ อนจจง ทกขขง อนตตา ทกขงในไตรลกษณมลกษณะ คอ ความทกข สภาพททนไดยาก หวมากกเปนทกข กระหายมากกเปนทกข เหนอยมากกเปนทกข อนตตาในไตรลกษณมลกษณะ คอ สงทเรามอยเราไมอยากใหมนเปลยนแปลงไป อยากไหอยในอำานาจของเราแตมนกไมเปนไป หามไมใหเกด หามไมใหแก หามไมใหตาย กหามไมได การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ ใหเขาเขาใจในธรรมชาต ใหเขาใจในการกระทำาแหงการเวลาจะไดปลอยวาง พจารณาใหเหนตามความเปนจรง แนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน เมอเรารวาการเกดปรากฏ การเปลยนแปลงปรากฏ การดบปรากฏ ตามความเปนจรงแลว ชอวาเราเหน เหนเหตใหเกดทกข เหนตวความดบทกข นนคอเขาใจสภาพความเปนจรงของสจธรรม ซงการศกษาโดยเพยงปรยตอาจไมรแจมแจงในไตรลกษณ จะเหนแจงตามความเปนจรงนนเมอลงมอปฏบต คอปฏบตในพระสทธรรม จงจะเหนตามความเปนจรงได8

พระครชยธรรมคต เจาอาวาสวดทะเมนชย เจาคณะตำาบลทะเมนชย บานทะเมนชย ตำาบลทะเมนชย อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท ในพระพทธศาสนาเถรวาท สงทเรยกวาไตรลกษณคอ อนจจง ทกขง อนตตา คอ อนจจตา ความไมเทยง ทกขตา ความเปนทกข อนตตตา ความเปนอนตตา ซงเรยกวา สามญลกษณะ คอลกษณะทเสมอกนแกสงขารทงปวง คอลกษณะทง ๓ อยางน มปรกตสำาหรบโลก ไมมใครปรงแตงมน เปนธรรมธาต เครองดำารงอยของธรรม เปนธรรมฐต

8 สมภาษณ พระครนมตสาราภรมย เจาคณะตำาบลหนองบวโคกวดจตราษฎรบำารง บานสเหลยมใหญ ตำาบลหนองบวโคก อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

110

เครองตงอยของธรรม เปนธรรมนยาม เครองกำาหนดหมายของธรรม เปนตน การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ มแนวคดเกยวกบการแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวไตรลกษณคอ เมอมปญญาเหนสงขารไมเทยง เปนทกข และธรรมทงปวงเปนอนตตาแลว กจะเกดความเบอหนายในสงทเปนทกข คอสงทไมเทยง แตตนสำาคญผดวาเทยง สงทแทจรงเปนทกข แตตนสำาคญผดวาเปนสข และสงซงเปนอนตตา แตตนสำาคญผดวาเปนอตตา เมอมปญญาเหนอยางน ยอมทำาใหบคคลมความหมดจดบรสทธพนจากปญหาตนเองและสงคมคอความพนทกขได การประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน คอ คนจะตองรหนาทโดยสมมตของไตรลกษณ เพอขจดความโงของมนษยตอลกษณะของธรรมชาต ทงทเปนสงขตะและอสงขตะ เมอคนเหนไตรลกษณโดยเฉพาะทมอยในนามรปของตนแลว เพอปองกนความยดมนถอมน อนเปนเหตของความทกขทจะมาทำาลายหรอยำายได ดงนน เรองไตรลกษณเปนเรองทพระพทธองคทรงยำามากทสด ทรงสงสอนมากทสด ทรงสงสอนมากทสดกวาเรองทงหลาย ควรทจะไดรบการสนใจเปนพเศษ หรอศกษาเอาใจใสใหมากทสด ไมควรมองขามไตรลกษณซงมอยตามความจรงของสงขาร9

พระมหาปญญาวรวฒน สรภทโท ผศ.ดร.เจาอาวาสวดศรสวสด เจาคณะตำาบลแสลงพน บานสเหลยมนอย ตำาบลแสลงพน อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คำาวา ไตรลกษณ แปลวา ลกษณะ ๓ อยาง หมายถงสามญลกษณะ ไดแก ลกษณะทเสมอกนแกสงขารทงปวง ในทนหมายถงลกษณะแหง อนจจง ทกขง

9 สมภาษณ พระครชยธรรมคต เจาอาวาส วดทะเมนชย เจาคณะตำาบลทะเมนชย บานทะเมนชย ตำาบลทะเมนชยอำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

111

อนตตา ซงอนจจงในไตรลกษณ คอ มลกษณะเปลยนแปลงเรอยของสงทมเหตปจจยปรงแตง สงทงปวงทเรยกกนวาโลก หรอสงขารทงโลกและสงขารปรงแตงเปลยนแปลงเรอยตามรปลกษณะของอนจจง ทกขงในไตรลกษณมลกษณะ คอ มลกษณะเปนของทตองทน ทนไดยาก หรอตองทนดวยความตรากตรำาในภารกจหนาทการงานในชวตประจำาวน, หรอตองทนในทกขเวทนาเมอตองไดรบความเจบไขไดปวยในความทกขตาง ๆ หรอไดรบความทนเจบใจดวยอำานาจของกเลสทมากระทบหรอมารมเราทางจตใจ ใหเกดความทกข เปนตน อนตตาในไตรลกษณมลกษณะ คอ มลกษณะเปนอนตตา ไมมความเปนตวตน หรอบงคบบญชาไมได ไมมใครสามารถกระทำาไวในอำานาจแหงตนได การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ ถามนษยไดศกษาธรรมะไตรลกษณแตกดบอยางแทจรง รจรงเหนจรง เขาใจจรง มนษยนำามาประยกตใชแบบบรณาการกบชวตประจำาวนไดแนนอน และเกดความสขโดยแทจรง การประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน คอ (๑) คนในสงคมอยาไดประมาทเรองพระไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตา และนำามาประประยกตใชในชวตประจำาวนอยเรอย ๆ ถาเหนอนจจง ทกขง อนตตา ตามความเปนจรงแลว ชวตกจะสงบสขเยนลงไปไดตลอดเวลาในการศกษาและปฏบต (๒) คนในสงคมตองใชวปสสนากมมฏฐาน พจารณาไตรลกษณ ใหมสมมาทฏฐ มความเหนใหถกตองในเรองของ อนจจง ทกขง อนตตา เมอมปญญาเหนแลว กจะไมยดมนถอมน กปลอยวางอปาทานดบความทกขได ฉะนน คนในสงคมจะดบทกขได จะตองเอาธรรมพระไตรลกษณคอ อนจจง ทกขง อนตตา ไป

112

แกปญหาชวตใหไดในปจจบนจงจะมความสขความเจรญ10

นายจำารส แกวมจฉา ผใหญบานผไทรนทรหมท ๓ บานไผทรนทร ตำาบลผไทรนทร อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนานน วาดวยลกษณะหรอสภาวะอนเกดขนและมลกษณะเสมอกน คอ ความเปนของไมเทยง ความเปนทกข ความเปนอนตตา สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความแตกตางกน มความแตกตางกน คอ สรรพสตวไดแกสงทมวญญาณ สวนสรรพสงทวไปนน ไดแก สงทมวญญาณและไมมวญญาณ เกดขนแลวมดบไปเหมอนกน เปนอนตตาไปดวยกนทงนน ไมเลอกใครในโลกน สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความเหมอนกน คอ มความเหมอนกน คอ ทงสรรพสตวทงสรรพสงทงหลายทงปวง เกดขนแลวดบไป มแลวหายไป เปนกฎธรรมดาเหมอนกน

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ ตองมความเหนไตรลกษณอยางถกตองดวยปญญา ดงพระพทธภาษตทพระพทธองคตรสไววา..สตวทงหลายลวงพนทกขทงปวงไดเพราะสมาทานสมมาทฏฐ สมมาทฏฐ แปลวา ความเหนชอบ คอ เหนชอบในพระไตรลกษณดวยปญญา เมอมปญญาเหนชอบแลว ยอมจะไมยดมนถอมนดวยอปาทาน ยอมพนจากความทกขแกปญหาชวตได เปนตน แนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน คอ ตองแกดวยการใชปญญาในการแกปญหาชวต หรอแกปญหาดวยอรยมรรคมองค ๘ ประการ ทพระพทธ

10 สมภาษณ พระมหาปญญาวรวฒน สรภทโท ผศ.ดร. เจาอาวาสวดศรสวสด เจาคณะตำาบลแสลงพน บานสเหลยมนอย ตำาบลแสลงพน อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

113

องคทรงตรสไว คอ (๑) สมมาทฏฐ ความเหนถกตอง (๒) สมมาสงกปปะ ความปรารถนาถกตอง (๓) สมมาวาจา การพดจาถกตอง (๔) สมมากมมนตะ การงานถกตอง (๕) สมมาอาชวะ การดำารงชวตถกตอง (๖) สมมาวายามะ ความพยายามถกตอง (๗) สมมาสต ความระลกถกตอง (๘) สมมาสมาธ ความตงใจถกตอง นคอทางอรมรรคในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน เพอความพนจากทกขและปญหาทจะเกดจากตนเองและบคคลอน เปนตน และตองแกปญหาดวยศล สมาธ ปญญา หรอสมถะและวปสสนากได ของคนในสงคมปจจบน11

พระครจตรธรรมาทร ทปรกษาเจาคณะอำาเภอลำาปลายมาศ วดจตคามมชฌมาราม บานโคกกลาง ตำาบลโคกกลาง อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คอ ไตรลกษณหรอสามญลกษณะ ไดแกลกษณะทเสมอกนแกสงขารทงปวง แจกออกเปน ๓ อยาง คอ (๑) อนจจง ความเปนของไมเทยง (๒) ทกขง ความเปนทกข (๓) อนตตา ความเปนของมใชตวตน ดงมคำาทสวดทำาวตรเชาอยวา รปง อนจจง รปไมเทยง, เวทนา อนจจา เวทนาไมเทยง, สญญา อนจจา สญญาไมเทยง, สงขารา อนจจา สงขารไมเทยง, วญญาณง อนจจง วญญาณไมเทยง, รปง อนตตา รปไมใชตวตน, เวทนา อนตตา เวทนาไมใชตวตน, สญญา อนตตา สญญาไมใชตวตน, สงขารา อนตตา สงขารไมใชตวตน, วญญาณง อนตตา วญญาณมใชตวตน,สพเพ สงขารา อนจจา สงขารทงหลายทงปวงไมเทยง, สพเพ ธมมา อนตตา ธรรมทงหลายทงปวง มใชตวตน การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ การใชไตรลกษณแกปญหาชวตของคนใน

11 นายจำารส แกวมจฉา ผใหญบานผไทรนทรหมท ๓ บานผไทรนทร ตำาบลผไทรนทร อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

114

สงคมปจจบน วธแกปญหาชวตพระพทธเจาทรงตรสเปนพทธภาษตไววา สมมาทฏฐ สมาทานา สพพง ทกขง อปจจะคง คนทงหลายจะสนปญหาหมดทกขทงปวงไดตองปฏบตตามสมมาทฏฐ หรอเหนดวยปญญาคออนจจง ทกขง อนตตา ตามความเปนจรง แนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน และการประยกตใชไตรลกษณแกปญหาชวตตองรหลกในการปฏบต ดงน จะตองเรยนรความเปนจรงทางปญญาทงในแงปรยตในแงปฏบตและในแงของปฏเวธ ดงน

๑. การทบคคลมาเรยนรเรอง อนจจง ทกขง อนตตา อยเสมอหรอปรกษาหารอกนอยเสมอ ๆ เรยกไตรลกษณเรองนวาปรยต เพราะเปนเรองการศกษาเลาเรยน

๒. การมสตสำารวมระวงปฏบตตอสงขารทงปวงใหถกตองตามกฎเกณฑของ อนจจง ทกขง อนตตา เรยกไตรลกษณในเรองนวาการปฏบต เพราะตองปฏบตใหรเทาทนในสงขารทงปวง

๓. เมอปฏบตไดรแจงเหนจรงในไตรลกษณคอ อนจจง ทกขง อนตตา กเปนการบรรล มรรคผล เรยกไตรลกษณในเรองนวาปฏเวธ เพราะรแจงแทงตลอดในธรรมความดบทกขได12

พระครนมตวรธรรม เจาคณะตำาบลหนองค บานหนองตาด ตำาบลหนองค อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คอ ไตรลกษณเรยกอกอยางหนงวาสามญลกษณะ ไดแก อนจจง ความเปนของไมเทยง ทกขง ความเปนทกข และอนตตา ความเปนของมใชตวตน ทง ๓ ประการน เรยกอกอยางวาธรรมนยาม หรอธรรมฐต

12 สมภาษณ พระครวจตรธรรมาทร กำาลงศกษาปรชญาดษฎบณฑต ทปรกษาเจาคณะเจาคณะอำาเภอลำาปลายมาศ วดจตคามมชฌมาราม บานโคกกลาง ตำาบลโคกกลาง อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

115

เปนธรรมดาอยอยางนน ปรากฏอยอยางนน ทกแผนก ทกกาลเวลา สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความแตกตางกน คอ ความไมเทยงมความแตกตางกน คอ สรรพสตวทงหลาย ไมวาจะเปนคนสตว สงของสมบต เพชรนลจนดา ทงรปธรรมและนามธรรมของเราลวนแตเปนของไมเทยงแทแนนอนมการเกดขนในเบองตน แปรปรวนในทามกลาง และแตกสลายในทสด

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ สงคมมนษยสมยปจจบนน ไมไดศกษาธรรมโดยตรงอนเนองจากเศรษฐกจไมดของอปโภคบรโภคราคาแพงมากจงทำาใหสงคมไมมการศกษาธรรมโดยตรง วธทจะทำาใหมนษยไดอาศยหาทางออกเพอใหคนในสงคมมชวตทมความรทสมบรณไดนน จะตองเขาใจในความเปนอยของชวตใหถกตอง จงจะมความสขไดทงไมเบยดเบยนตนเองและบคคลอน แนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน คอ หนทางทจะทำาใหสงคมมธรรมไปใชในชวตประจำาวนไดนนจะตองศกษาธรรมะใหเขาใจในเรองพระไตรลกษณ คออนจจง ทกขง อนตตา จงจะรเทาทนกเลส ไมสรางปญหาใหเกดความทกขความเดอดรอนในตนเองและสงคม13

นายเจรญ สขวบลย นายกองคการบรหารสวนตำาบลโคกกลาง ตำาบลโคกกลาง อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คอ เปนลกษณะของสงขาร คอความไมเทยง, ความเปนทกข, ความเปนอนตตา. หรอทเรยกวาไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตานน ตงอยในฐานะเปนหวใจของพระพทธศาสนา ซงเลงไปในความรหรอความจรงในเรองปญญา ในการแกปญหาความดบทกข สามญลกษณะคอสรรพสงทงปวงทอยในโลกน ไมวาจะเปนสงทมชวตหรอ13 สมภาษณ พระครนมตวรธรรม เจาคณะตำาบลหนองค บานหนองตาด ตำาบลหนองค อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

116

ไมมชวตกตาม ตวของเราบคคลอน หรอสรรพสตวทงหลายทงมวลทอบตเกดขนมาแลวนน มอนเปนไปตามเหตปจจยเขาสความแตกดบทกรปทกนามเสมอเหมอนกนหมดเชนเดยวกน สรรพสตวและสรรพสงทงหลาย มความแตกตางกน คอ สรรพสตวและสรรพสงทงหลาย มความแตกตางกนอยางไรกตาม เชนบางคนเปนเศรษฐ บางคนเปนคฤหบด บางคนเปนยาจกเขญใจ เปนตน

แนวคดเกยวกบการแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ ตองพจารณาดวยปญญาใหเหนวา สงขารทงปวงไมเทยง สงขารทงปวงเปนทกข และธรรมทงปวงเปนอนตตา เมอพจารณาเหนอยางน ยอมเกดปญญาแกปญหาชวตตามไตรลกษณคอ อนจจง ทกขง อนตตา กจะไมระเหลงหลงใน รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะและธรรมารมณ อนตงอยในความไมประมาทในชวตยอมมความสงบสข และแนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน ตองใชปญญาพจารณาความจรงของชวต คอ ชวตจรงตองแก ตองเจบ ตองตาย เสมอหนากน ทกรปทกนามไมมใครทจะหลกหนไดเลย ถาคนรความจรงแลวจะไมมความทกขไปตามนน เพราะมปญญาเหนจรงของชวตคอตองแกตองเจบตองตาย เปนเชนนนเอง ทงทางรางกายและทางจตใจ เมอมปญญาอยางนจตใจกบรสทธสนปญหาทงแกตนเองและบคคลอน14

นายสมร พนจดวง นายกองคการบรหารสวนตำาบลผไทรนทร บานสชวา ตำาบล ไผทรนทร อำาเภอลำาปลายศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท หมายถง สามญลกษณะหรอลกษณะทเสมอกนหรอขอกำาหนดหรอสงท ทมประจำาอยในตวของสงขารทงปวงเปนธรรมท

14 สมภาษณ นายเจรญ สขวบลย นายกองคการบรหารสวนตำาบลโคกกลาง ตำาบลโคกกลาง อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

117

พระพทธเจาไดตรสร ๓ อยาง ไดแก (๑) อนจจตา อาการไมเทยง อาการไมคงท (๒) ทกขตา อาการเปนทกข (๓) อนตตตา อาการเปนของไมใชตวตน สรรพสตวและสรรพสงทงหลาย มความแตกตางกน คอ มความแตกตางไมเทยงธรรมยงยนในโลกใบนสรรพสตว การเกด, แก, เจบ, ตาย, ของสรรพสตวทเทยงแทเชนกน สรรพสงการไดมาทไมยงยนในชวตกตองมวนหมดไปเชนกน สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความเหมอนกน คอ ถาคดด ทำาด พดด ชวตกเปนสขเหมอนกน

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ การเปนตวตนของตวเองไมปดกนชวตของตวตนเอง การทำาอะไรใหเปนคนด คดกอนทำาและจะไมเกดปญหาตามมาตองมสตในตวตนตลอดเวลา และชวตไมยงยนทำาอะไรควรมสตและไมประมาทในการดำารงชวต และแนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน คอการใชชวตปจจบนคนไทยเปลยนแปลงมากควรนำาหลกศาสนาพทธมาใชในชวตประจำาวนจะทำาใหคนทกคนเดนทางมาจดหมายและอยในเสนทางทเราเดน ทำาอยางไรใหชวตเราดขน และเปลยนแปลงจะตองมลกษณะ 3 อยางดวยกน คอ อนจจง ทกขง อนตตา ชวตของคนเรา กจะมความสข และการทคนเราจะมไตรลกษณอยางเดยวกไมได เราดดแปลงชวตใหมนเปนไปตามธรรมชาต และนำาหลกไตรลกษณมาใชในชวตของเราในการใชชวตประจำาทกวน และมความเมตตากรณาตอสรรพสตวและสรรพสงทงหลายดวย พรอมมฆนะคอสงทเนองกนอย และกบปจจยของธรรมทรวมกนเกดอยนน เปนกฎธรรมชาตเปนธรรมดาของเหตพรอมมลกไมมใครไปหามไมใหผลเกดได15

15 สมภาษณ นายสมร พนจดวง นายกองคการบรหารสวนตำาบลผไทรนทรบานสชวา ตำาบลผไทรนทร อำาเภอลำาปลายศ จงหวดบรรมย.

118

นายสมจตร ทองเชด กำานนตำาบลผไทรนทร บานไผทรนทรพฒนา หมท ๑๙ ตำาบล ผไทรนทร อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คำาวา ไตรลกษณ ไดแกความไมเทยงของสงขาร เพราะมอาการเปลยนแปลงประจำานามรปเบญจขนธ เปนไปตามเกณฑสามญลกษณะ ๓ อยาง คอ (๑) อนจจตา เปลยนสภาพอยทกขณะ คงทเพยงชวคร ไมยงยน ไมคงทนถาวร, (๒) ทกขตา ธรรมชาตปรงแตงคบกนเขาไว เจบปวดบบคนดวยโรครายแสนทนไดยาก, (๓) อนตตตา เปนไปตามเหตปจจย ฝนความปรารถนา เหนออำานาจผเปนเจาของ

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ มแนวคดเกยวกบไตรลกษณ คอ การเหนสงทงหลายทงปวงตามทเปนจรง คอ อนจจง ทกขง อนตตา จนไมเกดความยดมนถอมนในสงใดสงหนงใหมความทกข และการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน คอ ประยกตธรรมไตรลกษณใช ดงน

๑. ใชปญญาพจารณาสงขารในความเทยง เพอบรรเทาในความไมมโรคเสยได

๒. ใชปญญาพจารณาสงขารในความเปนทกข เพอบรรเทาความยดถอในขนธ ๕

๓. ใชปญญาพจารณาสงขารในความเปนอนตตา เพอบรรเทาความไมมตวตน16

16 สมภาษณ นายสมจตร ทองเชด กำานนตำาบลผไทรนทร บานผไทรนทรพฒนาหมท ๑๙ ตำาบล ผไทรนทร อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

119

นายเจรญ เผอกมะหงษ ผใหญบานโคกงวใหม หมท ๑๖ บานโคกงวใหม ตำาบล ผไทรนทร อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย ใหความหมายวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะ ในพระพทธศาสนาเถรวาท คำาวา ไตรลกษณ หมายถง สามญลกษณะ คอ กฎธรรมดาของสรรพสง ทงปวง อนจจง มลกษณะ คอ ความไมเทยงแหงสงขาร มความหมายวาสงทงหลาย มลกษณะการเปลยนแปลงเสมอไป ไมมลกษณะอนใดทจะทำาใหเรายดถอไดวา เปนตวเราของเรา ทกขง มลกษณะ คอ ความทกข ความตงอยในสภาพเดมไมไดเคลอนทอยเรอยๆ เชน คนเราเมอโตขนเปนหนมสาวกยากทจะหยดอยแคนน ไมอยากแก แตกหยดไมได สวนอนตตา มลกษณะไมใชตวตน คอ ไมมลกษณะอนใดทจะทำาใหเรายดถอไดวามนเปนตวเราของเรา ธรรมชาตของทกสรรพสง คอมการเกดขนตงอยและดบไป ตามธรรมชาตของสตวโลกทงมวล

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ ไตรลกษณในชวตประจำาวนคอทกขง หมายถง ความทกขหรอวาการทตองทนทกขอย หรอทนอยในสภาวะเดมไมไดถาเขาใจเรองไตรลกษณแลว จะแกปญหาชวตไดอยางมากหมาย หลกคำาสอนของพระพทธเจา ทานใหกำาหนดพจารณาดกำาหนดร ๓ ประการ คอ อนจจง ความไมเทยง ทกขง ความเปนทกข อนตตา ความไมมตวตน และแนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน คอ หากเขาใจเรองไตรลกษณแลว จะแกปญหาชวตไดอยางมากมายและใชหลก ไตรลกษณในการฝกอบรม ขดเกลาจตใจของตนเอง อนจจงคอความไมเทยง ไมคงอยมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา เปนธรรมดาของสงมชวตจงมความรสก มนษยจะประสบความสำาเรจในชวตไดนนจะตองมหลกจรยธรรมใน

120

การครองชวตในปจจบน พระพทธเจาไดสอนหลกเพอการดำารงชวตทดของตวเราและชมชนดวยหลกไตรลกษณหรอหลกสามคคธรรม17

นายผาย สรอยสระกลางเกษตรกรดเดน สาขาปราชญเกษตรกรของแผนดน บานสระคณ ตำาบลโคกลาม อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมยสรรพสตวและสรรพสงทงหลาย มความแตกตางกน คอ หลกคำาสอนในทางพระพทธศาสนาเรองไตรลกษณหรอสามญลกษณ เปนทฤษฎทวไปกลาวถงเรองเกยวกบความทกข หมายถง ลกษณะสงทเสมอกนทวไปแกสงขารทงปวง มความเสอมเปลยนแปลงไปอยเสมอเรยกวา อนจลกษณะ, มลกษณะการทนทกขทรมานหรอความลำาบากเรยกวาทกขลกษณะ และมลกษณะแหงความไมเปนตวของตวหรอเปนตวของใครอน เรยกวา อนตตลกษณะซงเรยกรวมๆ วา ไตรลกษณหรอสามญลกษณะคอลกษณะสงทเสมอกนแกสงขารทงปวง สรรพสตวและสรรพสงทงหลาย มความแตกตางกน คอ สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความแตกตางกน คอ มลกษณะตางกนเปนธรรมดา คอ บางคนเปนเศรษฐ, บางคนเปนคฤหบด,บางคนเปนคนเขญใจ, บางคนมวาสนามาก, บางคนมวาสนานอย เปนตน

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ แกปญหาชวตตามไตรลกษณ คอวาพระพทธเจาจะเกดขนหรอไมเกดขนกตาม เชนเดยวกน ผปฏบตจะตองสนใจในความจรงขอนใหมากทสด หรออกอยางหนงวา เมอมปญญาเหนสงขารทงปวงไมเทยง เปนทกขและธรรมทงปวงเปนอนตตาแลวกจะเกดความเบอหนายในสงทเปนทกข คอ สงทไมเทยงวาเทยง คอ สงทเปนทกขวาเปนสข คอ สงทเปนอนตตาวาเปนอตตา เมอมปญญาเหนอยางนก

17 สมภาษณ นายเจรญ เผอกมะหงษ ผใหญบานโคกงวใหม หมท ๑๖ บานโคกงวใหม ตำาบล ผไทรนทร อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

121

จะถงซงพระนพพาน ความดบทกขได และการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน ในการแกปญหาชวต คอ ใชหลกไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญาในการแกปญหาชวตในสงคมปจจบน คอ แกชวตไมใหวนวายในสงคม สมาธแกปญหาชวตคน ใหเกดความสงบไมสรางปญหา ปญญาแกความเหนผด ใหเกดความเหนตรงตามความจรงของสงขาร และการปฏบตธรรมหรอปญหาของมนษยไมเกนไปจากธรรม ๕ ประการ หรอเบญจศล ๕ ประการ การทมนษยหรอคนเรามปญหาทกปญหา กเพราะขาดการปฏบตในศลธรรม ปญหาของตนและสงคมจงเกดความวนวายไมมทสนสด18

นายคำาเดอง ภาษ ประธานเครอขายปราชญชาวบาน บานเลขท ๔๐ หมท ๘ บานโนนเขวา ตำาบลหวฝาย อำาเภอแคนดง จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คอ ไตรลกษณหรอสามญลกษณะน มพระพทธพจนแสดงหลกไวในรปของกฎของธรรมชาตวา ตถาคต (พระพทธเจา) ทงหลาย จะอบตหรอไมกตาม ธาต (หลก) นนกดำารงอย เปนธรรมฐต เปนธรรมนยามวา (๑) สงขารทงปวงไมเทยง (๒) สงขารทงปวงเปนทกข (๓) ธรรมทงปวงเปนอนตตา ตถาคตตรสร เขาถงหลกนนแลว จงบอก แสดง วางเปนแบบ ตงเปนหลก เปดเผย แจกแจง ทำาใหเขาใจงายวา สงขารทงปวงไมเทยง, สงขารทงปวงเปนทกข, และธรรมทงปวง เปนอนตตา สรรพสตวและสรรพสงทงหลาย มความแตกตางกน คอ มรปพรรณสณฐานแตกตางกนในเรองกรรมจำาแนก สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความเหมอนกน คอ ตกอยในไตรลกษณะทง ๓ ประการ อนไดแก อนจจง

18 สมภาษณ นายผาย สรอยสระกลาง เกษตรกรดเดน สาขาปราชญเกษตรกรของแผนดน บานสระคณ ตำาบลโคกลาม อำาเภอลำาปลายมาศ จงหวดบรรมย.

122

ความเปนของไมเทยง ทกขง ความเปนทกข และอนตตา ความเปนของมใชตวตน การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ ตองกำาหนดใชปญญาพจารณาตามอาการ ๓ อยาง คอ ความทสงขารไมใชตวตน ตองประกอบดวยปญญาใชโยนโสมนสการ ทำาไวในใจโดยอบายอนแยบคาย กำาหนดรเชนนจงแกปญหาชวตของคนตามทางพระไตรลกษณได และแนวคดในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน ในการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคม คอตองมปญญาโดยกฎเกณฑในการปฏบต คอ (๑) กฎเกณฑทเรยกวาปญญา คอ ร เองเหนเอง และตองรตามความเปนจรงสามารถดบทกขได (๒) กฎเกณฑทเรยกวาปญญา คอ ไดรบคำาสอนหรอไดยนไดฟงมา และทำาใหแจงในสวนทจะดบทกขได (๓) กฎเกณฑแหงการใชปญญา คอ ตองใชคกบสตและสมาธ และตองใชใหถกตองตามกาละเทสะ บคคล สถานท19

นายไพรตน ชนศร ศนยการเรยนรชมชน บานแสงจนทร บานเลขท ๙๙ หมท ๗ บานแสงจนทร ตำาบลสนามชย อำาเภอสะตก จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คำาวา พระไตรลกษณ ไดแก ลกษณะ ๓ ประการ คอ อนจจง ทกขง และอนตตา ทคนเหนไตรลกษณไดยากนน เพราะมสงทปดบงไว คอ (๑) สนตตปดบง อนจจตา(๒) อรยาบถปดบงทกขตา (๓) ฆนะสญญาปดบงอนตตา

-ใชปญญามนสการพจารณาใหเหนความตงขนและความเสอม อนจลกษณะกปรากฏขน

19 สมภาษณ นายคำาเดอง ภาษ ประธานเครอขายปราชญชาวบาน บานเลขท 40 หมท 8 บานโนนเขวา ตำาบลหวฝาย อำาเภอแคนดง จงหวดบรรมย

123

-ใชปญญามนสการพจารณาใหเหนความบบคน ทกขลกษณะกปรากฏขนตามเปนจรง

-ใชปญญามนสการพจารณาถงธาตใหกระจายออกเปนสวน ๆ อนตลกษณะกปรากฏขน

สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความแตกตางกน คอ มลกษณะทเสมอกนแกสงขารทงปวง คอ ความไมเทยง ความเปนทกข และความเปนอนตตา มเสมอกน สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความเหมอนกน คอ สรรพสตวและสรรพสงทงหลาย มความเหมอนกนในลกษณะทเปนสงขาร แปลวาเครองปรงแตงเชนเดยวกน และเสมอกนโดยสามญลกษณะ คอ ความไมเทยง ความเปนทกข และความเปนอนตตา โดยความรสกของมนษยนน มความรกสข เกลยดความทกขฉนใด คนอนทงหลายกมความรกสข เกลยดความทกขเชนเดยวกน

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ การแกปญหาชวตของคนในทางไตรลกษณนนตองปฏบตตามทางจต คอใหมความรสกถกตองตามกฎของธรรมชาตวา ไมใชเรา ไมมเรา ไมวาการคด พด ทำา ทงหมด มแตสตปญญา อยแทนในจตใจวา เปนของ อนจจง ทกขง อนตตา หรอมแตธาตตามธรรมชาตเทานน หรอขนธหา เทานนททำาหนาทไมมหยด ไมมความรสกทเปนตวเราตวเขาเขาไปยงในการคดพดทำา ทงหมด เรยกวา เปนการปฏบตธรรมชนโลกตรธรรมถกตองทกขนตอนอยภายใน และการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน คอ คนตองปฏบตธรรมใหถกตองตามหนาท เพอความดบทกขโดยไมเหลอไมวาคนหรอสตว กตองทำาหนาท ชวตจงจะอยรอดได การทำาหนาทนนคนจะตองไมสรางปญหาใหยงยาก เชนตองปฏบตเวนจากอบายมข มดมนำาเมา เทยวกลางคน เทยวดการละเลน เลนการพนน

124

คบคนชวเปนมตร หรอมกรยาอาการทางกายวาจาไมนาด นาชม แขงกระดาง พดจาหยาบคาย จงปปญหา20

นายคำา วชาพล เครอขายองคกรชมชน อำาเภอเมอง จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คอ ลกษณะของสงขารทงปวง มความเปนของไมเทยง มความเปนทกข และมความเปนอนตตา เปนตน สรรพสตวและสรรพสงทงหลาย มความแตกตางกน คอ สรรพสตวและสรรพสงทงปวง มความแนนอนทเปนธรรมดาเสมอเหมอนกน กฎธรรมดาทวานน เรยกวา ไตรลกษณ ม ๓ ประการคอ (๑) อนจจตา ความเปนของไมเทยง (๒) ทกขตา ความเปนทกข (๓) อนตตา ความเปนของมใชตวตน สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความเหมอนกน คอ สรรพสตวและสรรพสงทงมวล ทอบตขนมาในโลกนนน ยอมมสภาพเหมอนกนหมด หนกฎของสามญลกษณะไปไมพน

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ พระพทธองคทรงตรสวา เราจะเกดขนกตาม ไมเกดขนกตาม มนเปนอยอยางนน ไมเปนอยางอน ไมผดไปจากความเปนอยางนน เมอพจารณาอยอยางน กจะเหนพระไตรลกษณเปนอนจจง ทกขง อนตตา และไมยดมนถอมนดวยอปาทาน ไมมเรา ไมมเขา กสามารถทจะแกปญหาชวตในสงคมได และการประยกตหลก ไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน การประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตคอจะตองมธรรมะ ๔ อยาง อนไดแกธรรมเหลาน คอ (๑) สต ระลกถงธรรมทงหลาย ทอาจจะแกปญหานนไดทนเวลา (๒) ปญญาหรอความรทสตเลอกคดเอามา

20 สมภาษณ นายไพรตน ชนศร ศนยการเรยนรชมชน บานแสงจนทร บานเลขท 99 หมท 7 บานแสงจนทร ตำาบลสนามชย อำาเภอสะตก จงหวดบรรมย.

125

อยางเหมาะสมแกเหตการณนน ๆ (๓) สมปชญญะ คอปญญานนเผชญหนากบเหตการณนนอยดวยความรสกตวพรอม (๔) สมาธ คอ กำาลงจตทเพมใหอยางเพยงพอทง ๔ อยางน ทำางานสมพนธกนเปนกลมอยางประสานกน ตองมสตปญญารสกตามนยสตปฏฐาน ๔ คอ (๑) เหนกายในกาย (๒) เหนเวทนาในเวทนาทงหลาย (๓) เหนจตในจต (๔) เหนธรรมในธรรมทงหลาย เรยกวามสตชนใน21

นายทองคำา แจมใส ปราชญชาวบานดานกองทนและธรกจชมชน อำาเภอพลบพลาชย จงหวดบรรมย ใหความเหนวา พระไตรลกษณหรอสามญลกษณะในพระพทธศาสนาเถรวาท คอ เปนหลกธรรมของชวตและสรรพสงทงมวลบนโลกใบน ทตองสำานกหรอตระหนกในความเปนจรงอยางหลกเลยงไมได วาทสดแลวทกสงทกอยาง มความไมเทยง มความทกขความกงวล และความไมเปนตวตนทแทจรง สรรพสตวและสรรพสงทงหลาย มความแตกตางกน คอ ไมมความแตกตางกนแตอยางไร เพราะสดทายแลวสรรพสตวและสรรพสงทงหลายนน ยอมเปลยนแปลงและดบสลายไปดวยกนทงหมดทงสน สรรพสตวและสรรพสงทงหลายมความแตกตางกนนน คอ ความมวฒนธรรมททำาใหคนแตกตางจากสตวคอมสภาษตอยบทหนงเปนสภาษตโบราณมอยกอนพทธกาล คอ (๑) อาหาร (๒) การพกผอนหลบนอน (๓) ความกลว (๔) การสบพนธ สตวและคนม ๔ อยางนเหมอนกน และธรรมททำาคนใหวเศษยงกวาสตว คนทปราศจากธรรมยอมเหมอนสตว แตระหวางมมนษยกบสตว มสงทเหมอนกนอย ๔ อยาง คอ อาหาร การนอน ความกลว และการสบพนธ

การแกปญหาชวตของคนในสงคมตามแนวทางไตรลกษณ คอ ทกคนในสงคมตองยอมรบในหลกของไตรลกษณซงเปน

21 สมภาษณ นายคำา วชาพล เครอขายองคกรชมชน บานเลขท 6 หมบาน 15 ตำาบลหนองตาล อำาเภอเมองบรรมย จงหวดบรรมย.

126

สจธรรม ดงนน ในการดำาเนนชวตตองยดหลกทางสายกลางและความไมประมาทในการดำาเนนชวต คอ ความเปนอยอยางไมขาดสต ความไมเผลอเลอ, ความไมเลนเลอเผลอสต, ความไมปลอยปละละเลย, ความระมดระวงทจะไมทำาเหตแหงความผดพลาดเสยหาย และ ไมละเลยโอกาสทจะทำาเหตแหงความดงาม ความเจรญ และความมสตรอบคอบ และการประยกตหลกไตรลกษณในการแกปญหาชวตของคนในสงคมปจจบน คอ ใชหลกการปฏบตในศล ๕ อยาง มความซอสตย สจรต และเขาถงหลกธรรมไตรลกษณ ชวตและจตใจในผคนและสงคมจะผอนคลายเบาบางและลดทกขได22

โดยภาพรวมแลว ทกข คอ สภาพททนไดยาก เมอถอเอาความหมายอยางงาย ๆ ไดแกความไมสบาย ความลำาบาก ความเดอดรอน เปนผลของความทกข พระพทธศาสนาสอนเรองทกข เรองการดบทกข ทางทำาใหเกดทกขมหลายทาง แตหลกใหญๆ แลว ม ๒ ทาง คอ ทางกาย หรอเรยกวา กายกทกข เปนทกขทางกาย และทางใจ เรยกวาเจตสกทกข เปนทกขทางใจ อกประการหนง เหตททำาใหเกดทกขมสองทาง คอ (1) สามสทกข ไดแก ทกของอามส หมายถง ทกขทเกดขนจากสงทเปนเหยอลอ ใหดนรนไขวควาเพอใหเปนประโยชนสมความตองการของตน เมอไมไดอยางหวงกเปนทกข หรอไดมากเปนทกขเพราะตองระวงรกษากลวสญหาย เปนกามคณทเจอไปดวยทกข เปนบวงทคอยผกรดใหตดอยในภพชาต (2) นรามสทกข ไดแก ทกขไมองอามส หมายถง ทกขขนตนของบคคลผพยายามเปลองตนใหหลดพนจากเหยอลอทงปวงเปนทกขทเกดจากความเพยร เพอหามจตไมใหพะวกพะวนถงกามคณและอาสวะกเลส

22 สมภาษณ นายทองคำา แจมใส ปราชญชาวบานดานกองทนและธรกจชมชน อำาเภอพลบพลาชย จงหวดบรรมย.

127

กายกทกขและเจตสกทกข23 การบรรเทาทกขของคนในสงคมปจจบนและในจงหวดบรรมย โดยรวมม ๔ ดาน คอ

๔.1.๑ ดานครอบครวการบรรเทาทกขดานครอบครว ไมนบวาเปนปญหาทนากงวล

หรอจะเปนปญหาหนกของหมบานหรอชมชน ถงแมจะมปญหาในเรองของการอพยพโยกยายไปทำางานในตางถนของคนหนมสาววยทำางานบาง แตกไมไดทำาใหเกดปญหาดานครอบครวมากมายนกในทางตรงกนขามเดกๆ ทมพอแมไปทำางานในเมองใหญแลวตองอาศยอยกบญาตผใหญทเปนปยาตายายกลบไมไดทำาใหเดกมปญหาขาดความอบอน เนองจากไดรบความเอาใจใสดแลดวยความรกจากญาตผใหญนนๆ เปนอยางด ทำาใหเดกๆ สามารถใชชวตอยในสงคมไดอยางปกตสขและพฒนาดานการเรยนรไดอยางเตมความสามารถเหมอนๆ กบเดกทวๆ ไป ทงน จากการทคณะกรรมการหมบานไดดำาเนนตามนโยบายของจงหวด คอ การปฏบตตามกรอบแหงธรรมนญหมบานสนตสข ๙ ด คมภรสรางอนาคตทดใหลกหลานอยแลว โดยเฉพาะในขอท ๘๑/๑ ทวา ใหจดตงคณะกรรมการหมบาน“ฝายเดกและเยาวชน (กม.นอย) เพอใหเยาวชนไดมสวนรวม เปน กม. คขนาน ในการดำาเนนงานของคณะกรรมการหมบาน เพอใหสามารถรบชวงการพฒนาหมบานในอนาคตไดอยางมประสทธภาพ (ระบบทายาท) ในการจดตง กม. นอย ใหผใหญบานออกคำาสงแตงตงดวยความเหนชอบของคณะกรรมการหมบาน และใหมพธปฏญาณตนรบหนาทตามบญญตธรรมนญหมบาน ดวยดมาตลอดตงแตเรมใช”ธรรมนญหมบานสนตสข ๙ ด คมภรสรางอนาคตทดใหลกหลานโดยไดจดตงคณะกรรมการหมบานฝายเดกและเยาวชน (กม.นอย) เพอใหเยาวชนไดมสวนรวม เปน กม. คขนาน ในการดำาเนนงานของคณะกรรมการหมบาน เพอใหสามารถรบชวงการพฒนาหมบานในอนาคต23 อภ.ย. (ไทย) ๓๕/๑๐/๓๕๗.

128

ไดอยางมประสทธภาพ (ระบบทายาท) จงทำาใหเดกและเยาวชนไดมกจกรรมทำาอยตลอด ไมมเวลาในการจบกลมมวสมทำาสงทขดกบธรรมนญหมบานสนตสข ๙ ด คมภรสรางอนาคตทดใหลกหลาน ดวยเหตน จงทำาใหไมมปญหาทางดานนในชมชน การสงเสรมคณภาพชวตดานครอบครวเชงพทธบรณาการของประชาชน สภาพปญหาคณภาพชวตของประชาชน ในจงหวดบรรมย สามารถแยกเปน ๒ สวน คอ เยาวชนตามอำาเภอนอกเมองกมคณภาพชวตทลำาบากหลายอยางไมสขสบาย แตกไมถงกบตกตำาเกนไป พอเยยวยาแกไขไดประชาชนในเมองมความสะดวก และดกวาอยแลวและดขน โดยมหลายระดบแหงคณภาพชวตทดแตกตางกน24 คณภาพชวตของประชาชนมทกระดบชน คอ จน ปานกลาง และสงสด คนจนกมปญหาในสวนของคนจน ปานกลางกมสวนปญหาของปานกลาง สงสดกมสวนปญหาสงสด แตสรปคณภาพชวตของคนยากจนจะดอยกวาเขาคอนขางมาก25 คณภาพชวตของประชาชน คอ ความเปนอยทดของตนเอง ทางดานรางกายและจตใจ ของสงคม และยงครอบคลมไปถงความปลอดภยในสทธและเสรภาพ คณภาพชวตของคนบรรมย

ปญหาคณภาพชวตของประชาชนในจงหวดบรรมย จะตองไดรบการพฒนาหรอยกระดบคณภาพชวตดขน ซงแตละปญหาตองไดรบการแกไขทกภาคสวน หนวยงานราชการทเกยวของตองแกไขปรบปรงพฒนาคณภาพชวตของประชาชน เชน ปญหาการศกษา ปญหาเศรษฐกจของสงคม ปญหาดานสาธารณสข และปญหา

24 สมภาษณ พระศรปรยตธาดา (ฐานสสโร), รองเจาคณะจงหวดบรรมยรปท ๑, ๑๓ มกราคม ๒๕๖๐.

25 สมภาษณ พระมหาบญเลศ สนตกโร, เจาอาวาสวดบานบตาวงษ และรองเจาคณะอำาเภอลำาปลายมาศ, ๒๓ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๐.

129

คณธรรมจรยธรรม26 สงคมมการเอารดเอาเปรยบกนมากขน เปนหนครวเรอน มภาระตองจายหน และคาใชจายอยางอนไมเพยงพอ เนองจากตกอยภายใตระบบกระแสความคดทางตะวนตก จงปญหาหนสน โดยเฉพาะเกษตรกร ปญหาในดานราคาผลตผลทางการเกษตรตกตำา และปญหาการแตกความสามคคของคนในชมชน เนองมาจากภาวะการเมอง27 จะเหนวา การสงเสรมคณภาพชวตทางดานครอบครวของประชาชนในจงหวดบรรมย ยงคงมปญหาอยบางเลกนอย แตมใชปญหาหลก โดยเฉพาะอยางยงในประเดนสงแวดลอมไมสด เชน ดน นำา ปา อากาศ อาหารปนเป อน อาหารและผลตภณฑทปลอดสารเคมใหเลอกนอยมาก ไมใสใจสขภาพตนเอง จงเจบปวยกนมาก ทำาใหโรงพยาบาลไมมเตยงเพยงพอแกความตองการของคนไข เชน โรคเบาหวาน ไต หวใจ มะเรง อบตเหต ตบแขง เปนตน และประเดนดานเศรษฐกจ ขาดความรดานเศรษฐกจพอเพยง รวมทงสภาพดนนำาและปาไม สขภาพรางกาย เกดโรคภยไขเจบ ซงสวนมากเปนโรคเบาหวานและความดน

การบรรเทาทกขดานครอบครวนน วธแกปญหาตองปฏบตตอกนระหวางคนในครอบครว โดยเฉพาะสามและภรรยาตองปฏบตตอกน ดงน (๑) ความซอสตยตอกน (๒) ตอบสนองเรองเพศสมพนธใหด (๓) ขยนทำางาน หาเงนทองจนเจอครอบครว (๔) การทมเทกำาลงกาย และกำาลงใจใหแกกน (๕) การยอมรบในตวตนของกนและกน (๖) การเอาใจใสดแล และเอออาทรตอกน (๗) การเคารพใหเกยรตคสมรส และ(๘) รจกอดทน และใหอภย ถาคนในครอบครว

26 สมภาษณ นางอบลรตน ศรหาบญทน, หวหนางานฝายสงคมสงเคราะหเทศบาล, ๒ มนาคม ๒๕๖๐.

27 สมภาษณ นายผาย สรอยสระกลาง, เกษตรกรดเดนสาขาปราชญเกษตรของแผนดน สาขาปราชญเกษตรเศรษฐกจพอเพยง, ๑๔ มกราคม ๒๕๖๐.

130

ปฏบตหนาทและปฏบตในหลกฆราวาสธรรม ๔ อยาง คอ สจจะ ทมะ ขนต และจาคะ กจะแกปญหาครอบครวได คำาวา ฆราวาส“ธรรม” ประกอบดวย ๒ คำา "ฆราวาส" แปลวา ผดำาเนนชวตในทางโลก, ผครองเรอน และ "ธรรม" แปลวา ความถกตอง, ความดงาม, นสยทดงาม, คณสมบต, ขอปฏบตฆราวาสธรรม แปลวา คณสมบตของผประสบความสำาเรจในการดำาเนนชวตทางโลก ประกอบดวยธรรมะ ๔ ประการ คอ (๑) สจจะ แปลวา จรง ตรง แท มความซอสตยเปนพนฐาน เปนคนจรงตอความเปนมนษยของตน (๒) ทมะ แปลวา ฝกตน ขมจต และรกษาใจ บงคบตวเองเพอลดและละกเลส และรกษาสจจะ (๓) ขนต แปลวา อดทน ไมใชเพยงแตอดทนกบคำาพดหรอการกระทำาของผอนทเราไมพอใจ แตหมายถงการอดทนอดกลนตอการบบบงคบของกเสส (๔) จาคะ แปลวา เสยสละ บรจาคสงทไมควรมอยในตน โดยเฉพาะกเลสนน คอสงทไมควรมอยกบตน ละนสยไมดตางๆ การจะแกปญหาดานครอบครวไดนน จะตองประยกตใชหลกฆราวาสธรรม ๔ หลกธรรมทเปนเครองมอสำาหรบผครองเรอน ม ๔ ขอ28 คอ ๑. สจจะ หมายถง ความซอสตยตอกน ความไวเนอเชอใจกน ไมนอกใจกน สามภรรยารกใครกน ตางฝายตางจรงใจและซอสตยตอกนไมมความลบตอกน พดงาย ๆ คอรกเดยวใจเดยวตอกน อยาหลายใจ แตอยาหงกนจนมากเกนไป เพราะจะนำาไปสการเขาใจผด เกดการโกรธเคองกน ทะเลาะววาทกนเองอาจทำาใหชวตครอบครวแตกแยก

๒. ทมะ แปลวา ความฝกฝนปรบปรงตน ทมะ นเปนขอสำาคญในการทจะทำาใหเกดความเจรญกาวหนา ทมะ หมายถง การรจกขมใจ หกหามใจในเวลาทมเรองราวทไมสบายใจเกดขน เชน เวลา

28 พระเมธวราภรณ (สทศน ป.ธ.๙) , เบญจศลเบญจธรรม : อดมชวตของมนษย, พมพครงท ๘, (กรงเทพมหานคร : สำานกพมพตนบญ, ๒๕๕๕), หนา ๑๒๔-๑๒๕.

131

โกธร กพยายามขมใจไมใหโกธร หรอแสดงความโกรธนนตออกฝายหนง เพราะจะทำาใหอกฝายหนงไมพอใจหรออาจโกธรตอบอนจะนำาไปสการทะเลาะกนได ๓. ขนต คอ ความอดทน ความอดทนเปนเรองของพลงความเขมแขง ความอดทาน หมายความวา ใหรจกอดทนตอคำากลาวตฉนของอกฝายหนง หรอของคนอน ๆ เขาจะวาอะไรกใหพยายามอดทนไว เกบอารมณไว อยาแสดงออกตอบ เพราะหากแสดงออกตอบกจะนำาไปสการทะเลาะววาทกน โกรธเคองกน ผดใจกน เวลาทฝายใดฝายหนงโกรธ กใหอกฝายหนงพยายามอยาโกรธตอบ ตองมความหนกแนนและอดทน

๔. จาคะ แปลวา การเสยสละ การรจกเสยสละประโยชนสวนตนใหอกฝาย หรอเสยสละความสขของตนเพออกฝาย ทกฝายพยามยอมกนในเรองบางเรองหรอทกเรอง การเสยสละเพอประโยชนแกกนจะเกดความสงสารเหนอกเหนในกนในทสด29 ประโยชนของการมสจจะ คอ ปลกนสยความรบผดชอบใหเกดขนในตว เปนคนหนกแนนมนคง มความเจรญกาวหนาในการประกอบหนาทการงาน ไดรบการเคารพยกยอง มคนเชอถอ และยำาเกรง ครอบครวมความมนคง ไดรบเกยรตยศชอเสยง ประโยชนของการมทมะ คอ ปลกฝงนสยรกการฝกฝนตนใหเกดขนในตว ทำาใหเปนคนมความสามารถในการทำางาน ไมมเวรกบใคร ยบยงตนเองไมใหหลงไปทำาผดได สามารถตงตวได มปญญาเปนเลศ

ประโยชนของการมขนต คอ ปลกฝงนสยการอดทนตออปสรรคและปญหาตางๆ ทำางานไดผลด สามารถเปนหลกในครอบครวได สามารถเปนหลกใหกบบรวารได ไมมเรองววาทกบคนอน ไมหลงผดไปทำาความชวได ทำาใหไดทรพยมา

ประโยชนของการมจาคะ คอ ปลกฝงการมอารมณ29 เรองเดยวกน, หนา ๑๒๕.

132

ผองใสและนสยเสยสละใหเกดขนในตว เปนการสรางความปลอดภยแกตนเอง เปนทนบหนาถอตาของคนทวไป ครอบครวและสงคมเปนสข มกลยาณมตรรอบตว การมฆราวาสธรรมโดยรวม กคอ เมอมสจจะยอมมเกยรตยศชอเสยง เมอมทมะยอมไดรบปญญา เมอมขนตยอมเกดทรพยในบาน และเมอมจาคะยอมเกดประโยชนในครอบครว30 ดงนน การจะแกปญหาครอบครวสามภรรยาตองรกใครกน มสจจะ ความจรงใจและซอสตยตอกนไมมความลบตอกน พดงาย ๆ คอรกเดยวใจเดยวตอกน อยาหลายใจ การอยรวมกนกบบคคลภายนอกหรอในกจการงานและสงแวดลอมทงหลาย เรากตองรจกปรบปรงฝกฝนตวใหดยงขน ดวยการขวนขวายหาความรใหเทาทนสงแปลกใหมอยเสมอชวตจงเจรญกาวหนาได มทมะ ความอดกลน ตองรจกคดพจารณาและมความรความเขาใจ จงจะปรบตวและฝกฝนปรบปรงตนไดการมขนต ความอดทนตอการทำางานเพอตงเนอตงตวอยาขเกยจสามภรรยาทขยนพยายามหาทรพยในทางทชอบกจะมชวตทสขสบาย ตางจากคสามภรรยาทไมอดทนชวตคกจะลมเหลว อดทนตอความเจบปวดเมอยลาทางกาย และอดทนตอความลำาบากตรากตรำาในการทำาการงาน การอยรวมกนกตองม จาคะ ความเสยสละตอกน เชน เวลาฝายหนงไมสบายเจบไขไดปวย อกฝายหนงกตองเสยสละความสขสวนตนองเพอชวย รกษาพยาบาล อยางนอยกมนำาใจทจะระลกถง เมอจะทำาอะไรกตามกคำานงถงความสขของฝายหนง เมอฝายหนงคำานงถงความสขความเจรญงอกงามของอกฝายหนง อยางนกเรยกวามจาคะ จาคะควรเผอแผไปยงบดา มารดา ญาตมตร และเพอนมนษยดวย

๔.1.๒ ดานเศรษฐกจการบรรเทาทกขดานเศรษฐกจ ใชหลก

30 https://th.wikipedia.org/wiki/ ฆราวาสธรรม 4 (เขาถงเมอ ๔ เมษายน ๒๕๖๑).

133

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ดำาเนนการสรางเศรษฐกจชมชนเพอใหประชาชนในจงหวดบรรมยมศกยภาพสามารถพงตนเองไดอยางยงยน ปญหาดานเศรษฐกจทพบในชมชนสวนใหญมใชปญหาทวกฤตขนาดจนตองรองขอหรอพงพาความชวยเหลอจากหนวยงานหรอองคกรภายนอกตางๆ แตเปนปญหาเพยงเลกนอยทเปนเรองธรรมดาสามญทวไปทพบเหนไดในชมชนชนบทตางๆ ทวประเทศ นนคอ ปญหาราคาสนคาทางการเกษตรตกตำา อยางไรกตาม ประชาชนในหมบานตางกไดอญเชญปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาเปนหลกในการดำาเนนกจกรรมรวมกนของคนในชมชน เพอมงไปสความสขทเกดจาก ความสมดล ความพอประมาณอยางมเหตผลและมภมคมกนทด ทำาใหสามารถพงตนเองได มความเปนอยอยางเปนสขและพอเพยง เนองจากประชาชนในหมบานไดรวมกลมในการปลกผกปลอดสารพษเพอรบประทานในครอบครวกนอยแลว ซงมหลากหลายกลม เชน กลมปลกมะนาว และปลกพชอยางอน เปนตน ในขณะทถามผลผลตมากกจะนำามาแลกเปลยนกนในชมชน หรอสงขายในตลาดของชมชนอนๆ คนชมชนจะเขมแขงนน ตองมองคประกอบเปน ๗ ก เปนพนฐานขนตนทจะ“ ”เกอกล ซงกนและกน คอ

๑. แกนนำา ตองมผนำา คนนำา กลมนำา เปนปจจยสำาคญอนดบแรก ทพยงหมบานขนมา อาจเปนผนำาตามกฎหมาย (กำานน ผใหญบาน) หรอผนำาตามธรรมชาตทไดรบความเชอถอ ไดเรยนรจากการดำาเนนวถชวตจนเปนแบบอยาง ถาไมมผนำา จะไมมคนตาม ถาไมเหนตวอยางกจะไมมใครสนใจ แกนนำาอาจไปศกษาเรยนรจากชมชนตนแบบ แลวนำามาถายทอด ผนำาในความหมายน จะเปนผนำาการเปลยนแปลงนนเอง

๒. กลไกการบรหารจดการ เรยกกวางๆ ถงการจดการชมชน วาตองมกระบวนการ มกรอบการทำางาน

134

ใน ๓ คำา เปนอยางนอย ก - ข ค –ก. แรก คอ กฎ กตกา กลยทธ ชาวบานเขาจะมกฎยดถอเปน

ขอตกลงของแตละกลม จะแบงสรรทรพยากรอยางไร จะลงขนกนอยางไร มกฎในหมบาน นอกจากกฎหมาย หรอมกฎธรรมชาตของเขาเอง มกตกา ระเบยบกฎเกณฑ และมกลวธในการทำางาน ประสาน ขยายวง บางแหงเชอมนในกฎแหงกรรม เชอในความดงามและกรรมของตนเอง

ข. ขอมล การจะรจกตนเอง รจกครอบครว ตองมขอมลของคน รรายรบ-รายจายครวเรอน โดยการจดทำาบญชแตละครวเรอน รจกจดออน-จดแขง เกดจากไดเหนตวเลขคาใชจาย รจกเหต จงนำามาสผลในการบรรเทาหรอกำาจดปญหา ฉะนน ตวเลขทปรากฏในชมชน จะตองรจกเกบกนเอง (โดยวธการใดหรอขอรปแบบจากหนวยใดกได)

ค. ความร ตองมตนแบบทเปนองคความร มเทคโนโลยเขามาชวย อาศยภมปญญาชาวบาน จะเนนดานตางๆ เชน ดานเกษตรอนทรย ดานอาหารปลอดสารพษ เปนตน

๓. กลม เมอมการจดการทดจะแบงซอยกลมออกไปหลายกลม ทงอาชพ กลมออมทรพย กลมสวสดการชมชน กลมปยอนทรย กลมแมบานทอผา กลมเลยงกบ ฯลฯ มกลมมากแบงงานกนทำามาก กจะเกดพลงตามมา แบงกนรบผดชอบ และขยายวง

๔. กองทน การระดมทนของกลม ทำาใหกจกรรมของชมชนตอยอดเชอมโยงซงกนและกน กองทนในหมบานมหลายกอน ทงทรฐเคยใหไว หรอทสวนราชการจดสรรใหแกหมบานมระดบความยากจน กองทนทเกดจากการลงขนกนเอง อะไรกตามแตทเปนปจจยใหเกดกจกรรมตอเนอง ชาวบานจะเรยนร มการจดระเบยบการเงนกองทนทดแลกนเอง

135

๕. กจกรรม กจกรรมม ๒ ประเภท กจกรรมสงคมในชมชน กบกจกรรมทกอใหเกดการผลต ทงในเรองวสาหกจชมชนของชมชนตาง ๆ เชน การผกตดกบการสรางความสามคคสมานฉนทในชมชนของชมรมตาง ๆ เชน ชมรมผสงอาย ชมรมคนรกการออกกำาลงกาย ชมรมธรรมะทองถน ฯลฯ กจกรรมในชมชนมการประชมประชาคม มเวทสมานฉนท มเวททวด โรงเรยน สวนสาธารณะ สามารถจรรโลงใหเกดความพรกพรอมแกประชาคม รวมตลอดถงกจกรรมรวมกนแกปญหาภยพบตของพนท

๖. การเกษตร ทหยบยกเรองการเกษตรมาเปน ก. ท ๖ เพราะรอยละ ๗๐ ของหมบาน/ชมชน พงการเกษตรในมตตางๆ แตละชมชนตองเลอกกจกรรมการเกษตรเดนๆ มาทำาใหเปนจดขาย จากนนจะขยายไปสดานอนๆ เชน การทองเทยว การอนรกษประเพณทองถน ฯลฯ

๗. สดทาย การเมองทองถน แผนชมชนจะบงเกดไดดปจจยสำาคญอยทการเมองในชมชน ตองอยบนฐานของธรรมาภบาล อบต. จะมบทบาทสำาคญเขามาดแลสนบสนนงบประมาณ และรวมเปนภาคหนงในการขบเคลอนชมชน เพราะทองถนมหนาทโดยตรงในการดแลความสข ความปลอดภย สขอนามยของคนในชมชน เพราะทองถนเปนเจาภาพในแตละพนท เปนเจาของปญหา และเจาชวตของคนดวย

จะเหนวา ๗ ก ขางตน เปนปจจยพนฐานใหเกดกระบวนการจดการตนเองหรอกอรางสรางรปในเรองแผนชมชน นำาไปส ชมชน“เขมแขง อนเปนแนวทางการพฒนาสงคมและชมชนใหมนคงและ”ยงยน การสงเสรมคณภาพชวตทางดานเศรษฐกจเชงพทธบรณาการของประชาชนในจงหวดบรรมยนน การพฒนาคณภาพชวตของประชาชนตองอาศยหลายฝายมาชวยเหลอกนทงภาครฐและเอกชนซงเกยวกบเรองน

136

การพฒนาคณภาพชวตของประชาชนมความจำาเปนและมความสำาคญอยางมาก ทกคนทเกดมายอมตองการชวตและความเปนอยทดและเจรญมนคง และตองอาศยหลายฝายมาชวยเหลอกน ทงภาครฐและเอกชน ทงน ยงสอดคลองกบทศนะของ31 ทกคนตองการอยดกนด แตดวยความเลอมลำาในการเปนอย คณภาพชวตของประชาชนจงไมเทากน จะคอยพงรฐอยางเดยวกไมได ทกคนจงตองแสวงหาสงททำาใหคณภาพชวตของเขาสขสบาย32 การพฒนาคณภาพชวตเปนสงทควรกระทำาเพราะปญหาการพฒนาคณภาพชวตของมนษยสวนใหญ กมสาเหตมาจากตวของมนษยนนเอง33 ปญหาจำานวนประชากรมากเกนไป ปญหาสงแวดลอม ปญหาทางสงคม รวมถงคานยมตางๆ ทางสงคม มความจำาเปนเพอใหประชาชนมเศรษฐกจมนคง ประชาชนพงพาตนเองได สอดคลองกบวสยทศนของรฐบาล มนคง มงคง ยงยน“ ”34 ขอมล จปฐ. ในการพฒนาคณภาพชวตแลวจะทำาใหชาวบานรปญหาของตนเอง และมเปาหมายในการพฒนา ทงในระดบครวเรอนและหมบาน กำาหนดแนวทางการพฒนา หรอแนวทางการแกไขปญหาตางๆ ได35 การพฒนาคณภาพชวตของประชาชนในจงหวดบรรมย มความจำาเปนสำาคญมากอยางยงยวด ในการดำารงชวตของมนษยนน ยอมตอง

31 สมภาษณ พระศรปรยตธาดา (ฐานสสโร), รองเจาคณะจงหวดบรรมยรปท ๑, ๑๓ มกราคม ๒๕๖๐.

32 สมภาษณ พระมหาบญเลศ สนตกโร, เจาอาวาสวดบานบตาวงษ และรองเจาคณะอำาเภอลำาปลายมาศ, ๒๓ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๐.

33 สมภาษณ พระครนมตรวรธรรม (ธมมวโร), เจาอาวาสวดเทพนมตร เจาคณะตำาบลหนองค, ๒๓ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๐.

34 สมภาษณ นายจรนทร รอบกลาง, หวหนากลมงานพฒนาชมชน จงหวดบรรมย, ๒๓ มกราคม ๒๕๖๐.

35 สมภาษณ นายทองใจ ปยไธสง, พฒนาการอำาเภอลำาปลายมาศ, ๒๓ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๐.

137

พฒนาความจำาเปนขนพนฐาน และตองไดรบการพฒนา เชน การศกษา สขภาพอนามย ดานการสงเสรมอาชพ การมสวนรวมในการพฒนาทองถนของประชาชน ตลอดถงการรบรระเบยบกฎเกณฑของกฎหมายบานเมอง ขอบงคบในสงคม ศลธรรม จรยธรรม การอยรวมกนในสงคมอยางมความสข ซงตองเรมจากการพฒนาทาง ดานครอบครว ชมชน ตลอดจนหนวยงานภาครฐตองบรณาการชวยเหลอประชาชนทกภาคสวนทเกยวของ36 เปนเรองสำาคญมาก เพอใหประชาชนชาวบรรมยมคณภาพชวตทด สงผลใหมจตใจเบกบาล รจกการแบงปน ทำางานเพอสวนรวม ในเมอคนมกนมใช กกนอม นอนอน อยด หนหมดกมสข ทำาใหมความสขทกท37 การพฒนาคณภาพชวตของประชาชนในพนทนน สามารถทจะยกระดบความเปนอย ตลอดจนการประกอบอาชพ มความรสามารถสรางรายได และยงสงผลไปยงสภาพสงคมมความเปนอยทด ตลอดจนการพฒนาทางดานบคคล เศรษฐกจ สงคม ใหมคณภาพมนคง38 การพฒนาคณภาพชวตของประชาชน ในจงหวดบรรมยมความจำาเปนอยางมาก เชน ระบบการศกษาเรยนร การสงเสรมฟ นฟกระบวนการ วด บาน โรงเรยน ใหรฐสงเสรมวฒนธรรมประเพณ เศรษฐกจ และสงแวดลอม39 จะเหนไดวา ถงแมจะดำาเนนชวตในทามกลางภาวะวกฤตเศรษฐกจในสงคม

36 สมภาษณ นางอบลรตน ศรหาบญทน, หวหนางานฝายสงคมสงเคราะหเทศบาล, ๒ มนาคม พ.ศ. ๒๕๖๐.

37 สมภาษณ นายผาย สรอยสระกลาง, เกษตรกรดเดนสาขาปราชญเกษตรของแผนดน สาขาปราชญเกษตรเศรษฐกจพอเพยง, ๑๔ มกราคม ๒๕๖๐.

38 สมภาษณ นายไพรตน ชนศร, ผอำานวยการศนยการเรยนรชมชนบานแสง, ๒ มนาคม ๒๕๖๐.

39 สมภาษณ นายทองคำา แจมใส, ปราชญชมชนดานกองทนและธรกจชมชน, ๔ มนาคม ๒๕๖๐.

138

ปจจบน แตประชาชนในจงหวดบรรมยกไดดำาเนนวถชวตตามแนวหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ดำาเนนการสรางเศรษฐกจชมชนเพอใหประชาชนในชมชนมศกยภาพสามารถพงตนเองไดอยางยงยน ทงน ปญหาดานเศรษฐกจทพบในชมชนสวนใหญมใชปญหาทวกฤตขนาดจนตองรองขอหรอพงพาความชวยเหลอจากหนวยงานหรอองคกรภายนอกตางๆ แตเปนปญหาเพยงเลกนอยทเปนเรองธรรมดาสามญทวไปทพบเหนไดในชมชนชนบทตางๆ ทวประเทศ นนคอ ปญหาราคาสนคาทางการเกษตรตกตำา อยางไรกตาม ประชาชนในหมบานตางกไดอญเชญปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาเปนหลกในการดำาเนนกจกรรมรวมกนของคนในชมชน เพอมงไปสความสขทเกดจากความสมดล ความพอประมาณอยางมเหตผลและมภมคมกนทด ทำาใหสามารถพงตนเองได มความเปนอยอยางเปนสขและพอเพยง ทงน เนองจากประชาชนในหมบานไดรวมกลมในการปลกผกปลอดสารพษเพอรบประทานในครอบครวกนอยแลว ซงมหลากหลายกลม เชน กลมปลกมะนาว เปนตน ในขณะทถามผลผลตมากกจะนำามาแลกเปลยนกนในชมชน หรอสงขายในตลาดของชมชนอนๆ อนเปนการพงพาตนเองมงไปสความสขทเกดจากความสมดล ความพอประมาณอยางมเหตผลและมภมคมกนทด ซงเปนแนวทางการพฒนาชมชนอยางยงยน

การจะแกปญหาเศรษฐกจ จะตองประยกตใชหลกทฏฐธมมกตถประโยชน เปนหลกธรรมในพทธศาสนา คอ ประโยชนในปจจบน 4 อยาง อกอยางเรยกวา หวใจเศรษฐ "อ อา กะ สะ" อาจเรยกสน ๆ วา ทฏฐธมมกตถะ (เนองจากอตถะ แปลวา ประโยชนอยแลว จงไมจำาเปนตองมประโยชน ซำาซอนกนสองคำากได) หรออาจเรยกเตมๆ วา ทฏฐธมมกตถสงวตตนกธรรม ๔ หมายถง ธรรมทเปนไปเพอประโยชนในปจจบน หลกธรรมอนอำานวยประโยชนสขขนตน เพอประโยชนสขสามญทมองเหนกนใน

139

ชาตน ทคนทวไปปรารถนา ม ทรพย ยศ เกยรต ไมตร เปนตน อนจะสำาเรจดวยธรรม ๔ ประการ คอ (๑) อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหมน เชนขยนหมนเพยร เลยงชพดวยการหมนประกอบการงาน เปนผขยนไมเกยจครานในการงานนน ประกอบดวยปญญาเครองสอดสอง อนเปนอบายในการงานนน ใหสามารถทำาไดสำาเรจ (๒) อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษาโภคทรพย (ทหามาไดดวยความขยนหมนเพยร โดยชอบธรรม) เขารกษาคมครองโภคทรพยเหลานนไวไดพรอมมล ไมใหถกลก หรอทำาลายไปโดยภยตาง (๓) กลยาณมตตตา คบคนด ไมคบคนชว อยอาศยในบานหรอนคมใด ยอมดำารงตน เจรจา สนทนากบบคคลในบานหรอนคมนน ซงเปนผมสมาจารบรสทธ ผถงพรอมดวยศรทธา ศล จาคะ ปญญา (๔) สมชวตา อยอยางพอเพยง รทางเจรญทรพยและทางเสอมแหงโภคทรพย แลวเลยงชพพอเหมาะ ไมใหสรยสรายฟมฟายนก ไมใหฝดเคองนก ดวยคดวา รายไดของเราจกตองเหนอรายจาย และรายจายของเราจกตองไมเหนอรายได40 การบรรเทาทกขดานเศรษฐกจนน เพอสนองความตองการของมนษยใหเกดความมงคงสมบรณดวยโภคทรพย ประชาชนจะกมความสขและความเปนอยดขน ตองปฏบตหลกทฏฐธมมกตถะประโยชนปจจบนหรอหลกสรางความสำาเรจทนตาเหน อนเปนคำาสอนใหตงเนอตงตวไดในทางเศรษฐกจ 4 ประการ41 คอ

1. อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหมน คอ ตองมความหมน คอ มความขยนหมนเพยรในการปฏบตหนาทการงาน  ประกอบ

40 https://th.wikipedia.org/wiki/ ทฏฐธมมกตถประโยชน 4 (เขาถงเมอวนท ๔ เมษายน ๒๕๖๑).41 พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลธรรม. (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓). หนา ๙๕.

140

อาชพอนสจรต รจกใชปญญาความสามารถจดการดำาเนนการไปใหไดผลด ซงเปนทางใหไดทรพย  

2. อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา คอ ตองรจกเกบคมครองทรพย  หนาทการงานและผลงานทตนไดมาหรอไดทำาไวดวยความขยนหมนเพยรนน  ไมใหเปนอนตรายหรอเสอมเสยโดยเฉพาะ  ถาเปนทรพย  กตองยงรจกเกบออม  

3. กลยาณมตตตา ความมเพอนเปนคนด ตองเลอกคบคนดเปนเพอน คอ เลอกคบแตสหทมตร ไดแก มตรแท เพอนจรง ทมอปการคณ สมานสขทกข แนะนำาประโยชนใหและมความรกใครจรงใจ ถาดำาเนนธรกจเปนบรษทหรอสหกรณ กจำาเปนตองเลอกสมาชกทด  

4. สมชวตา การเลยงชวตตามสมควรแกกำาลงทรพยทหาได ตองมความเปนอยเหมาะสม คอ รจกกำาหนดรายไดและรายจาย เลยงชวตแตพอดมใหฝดเคองหรอฟมเฟอย การใชงบประมาณประจำาบาน หรอการวางแผนการใชจายประจำาครอบครวอยางมระเบยบ

๔.1.๓ ดานสงคมการบรรเทาทกขดานสงคม ปญหาทนาหนกใจสำาหรบผท

มหนาทรบผดชอบหรอผทมสวนเกยวของทงหลาย ไมวาจะเปนผใหญบาน หรอคณะกรรมการหมบานซงทำาหนาทในการกำากบดแลความสงบสขทวไปของหมบาน อยางไรกตาม จากการสนทนากบผใหญบาน ทำาใหทราบวาจากการทประชาชนในหมบานไดยอมรบปฏบตตามกรอบแหงธรรมนญหมบานสนตสข ๙ ด คมภรสรางอนาคตทดใหลกหลานนน ทำาใหปญหาตางๆ ทเคยม เชน การจบกลมมวสมกนของวยรน ปญหาการสรางความวนวาย (ทะเลาะววาท) การสรางมลพษทงทางเสยงและกลนรบกวนเพอนบาน รวมทงการเลนการพนน เปนตน ไดหายไปจากหมบานอยางสนเชง โดยปญหาทพอมใหเหนเมอไมนานมาน คอ เหมอนกบจะเปนการมวสมกนของวยรน แตในความเปน

141

จรง คอ มเดกคนหนงเพงจะเสยผปกครองไป จงมเพอนมาอยเปนเพอนหลายคน และเปนเวลาหลายวนเกนไป แตเมอไดรบการตกเตอนจากผใหญ เดกๆ กใหความเคารพเชอฟง ดงนน เหตการณนจงไมนาจะเรยกวาเปนปญหา เนองจากมเหตจำาเปนดงกลาว ดงนน จากการทประชาชนในหมบานไดยอมรบปฏบตตามกรอบแหงธรรมนญหมบานสนตสข ๙ ด คมภรสรางอนาคตทดใหลกหลานนน ทำาใหปญหาตางๆ ทเคยมไดหายไปจากหมบานอยางสนเชง และทำาใหสมาชกทกคนของหมบานสามารถอยรวมกนอยางสงบสข

จะเหนไดวา ประชาชนในจงหวดบรรมยกไดประสบกบปญหาทางสงคมเหมอนกน แตมใชปญหาทนาหนกใจสำาหรบผทมหนาทรบผดชอบหรอผทมสวนเกยวของทงหลาย ไมวาจะเปนผใหญบาน หรอคณะกรรมการหมบานซงทำาหนาทในการกำากบดแลความสงบสขทวไปของหมบาน อยางไรกตาม จากการสนทนากบผใหญบาน ทำาใหทราบวาจากการทประชาชนในหมบานไดยอมรบปฏบตตามกรอบแหงธรรมนญหมบานสนตสข ๙ ด คมภรสรางอนาคตทดใหลกหลานนน ทำาใหปญหาตางๆ ทเคยม เชน การจบกลมมวสมกนของวยรน ปญหาการสรางความวนวาย (ทะเลาะววาท) การสรางมลพษทงทางเสยงและกลนรบกวนเพอนบาน รวมทงการเลนการพนน เปนตน ไดหายไปจากหมบานอยางสนเชง โดยปญหาทพอมใหเหนเมอไมนานมาน คอ เหมอนกบจะเปนการมวสมกนของวยรน แตในความเปนจรง คอ มเดกคนหนงเพงจะเสยผปกครองไป จงมเพอนมาอยเปนเพอนหลายคน และเปนเวลาหลายวนเกนไป แตเมอไดรบการตกเตอนจากผใหญ เดกๆ กใหความเคารพเชอฟง ดงนน เหตการณนจงไมนาจะเรยกวาเปนปญหา เนองจากมเหตจำาเปนดงกลาว ดงนน จากการทประชาชนในหมบานไดยอมรบปฏบตตามกรอบแหงธรรมนญหมบานสนตสข ๙ ด คมภรสรางอนาคตทดใหลกหลานนน ทำาใหปญหาตางๆ ทเคยมไดหายไปจากหมบานอยางสนเชง และทำาใหสมาชกทกคนของ

142

หมบานสามารถอยรวมกนอยางสงบสข อยางไรกตาม ในประเดนการสงเสรมคณภาพชวตเชงพทธบรณาการทางดานสงคมของประชาชนในจงหวดบรรมยนน สามารถแบงเปน ๓ ประเดน คอ ๑) ใหทกคนทกฝายมสวนรวม มกลม หรอทมงาน ๒) มองปญหาใหชดเจน และแยกแยะใหได ๓) มการออกแบบและวางแผนงานอยางเปนระบบ โดยภาครฐจะตองทำางานรวมกนกบภาคชมชนและเอกชน42 รฐบาลควรทจะจดหาทอยอาศย ททำากนใหคนทยงไมม สวนคนทมอยแลวกควรทจะสงเสรมในเรองของการศกษา หนาทการงานใหมนคงดขนตามลำาดบ คณภาพชวตของประชาชน หมายถง การดำารงชวตในระดบทเหมาะสมกบมนษย ตามสภาพความจำาเปนพนฐานในสงคม ซงมนอาจจะตองสมพนธทางดานรางกายและจตใจ อารมณ สงคม ความคดทอยอยางพอกนพอใช ตามหลกเศรษฐกจพอเพยงของพอหลวงเรา43 นอมนำาหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ของในหลวง รชการท ๙ เปนหลก ใชขอมล จพฐ. ในการวางแผนพฒนาหมบาน ใหหมบานจดทำาแผนพฒนาหมบานเพอหาแนวทางแกปญหา ประเมนผลการพฒนาเปนประจำาทกป และวางแผนแกปญหา44 ขอมล จปฐ. ไดมการจดเกบโดยประชาชน ทำาใหทราบวาครวเรอนหมบานมปญหาอะไร เมอทราบแลวสวนใดทประชาชนแกไขปญหาเองไดในครวเรอน กมการดำาเนนการแกไข สวนใดไมสามารถดำาเนนการแกไขเองได กขอรบการสนบสนนจากภาครฐ หรอ อปท. อบต. เทศบาล,

42 สมภาษณ พระศรปรยตธาดา (ฐานสสโร), รองเจาคณะจงหวดบรรมยรปท ๑, ๑๓ มกราคม ๒๕๖๐.

43 สมภาษณ พระมหาบญเลศ สนตกโร, เจาอาวาสวดบานบตาวงษ และรองเจาคณะอำาเภอลำาปลายมาศ, ๒๓ มกราคม ๒๕๖๐.

44 สมภาษณ นายจรนทร รอบกลาง, หวหนากลมงานพฒนาชมชน จงหวดบรรมย, ๒๓ มกราคม ๒๕๖๐.

143

อบจ. สวนงานราชการสวนภมภาค อำาเภอ จงหวด45 แนวทางการพฒนาคณภาพชวตของประชาชน ในจงหวดบรรมย กอนอนเราตองมองความจำาเปนพนฐานของมนษยวามอะไรบาง และมองเหนสภาพปญหาของสงคมในชมชน วามอะไรบาง ตองพฒนาปรบปรงแกไขเชนปญหาความยากจน รฐควรเรงสงเสรมอาชพ ปญหาประชาชนขาดความรตองสงเสรมการศกษา ฯลฯ เปนตน46 ขณะท ผาย สรอยสระกลาง กไดแสดงทศนะเสรมในประเดนเดยวกนวา ทำาใหกนอม นอนอน อยด หนหมด มความเปนอยใหพอเพยง47

การสงเสรมคณภาพชวตทางดานสงเสรมสงคมของประชาชน ในจงหวดบรรมยนน มการประยกตหลกพทธธรรมเพอการอยรวมกนของชาวบานทวๆ ไป เชน สปปรสธรรม ๗48 หมายถงแนวทางหรอธรรมะททำาใหมนษยเรานเปนคนด หรอจะเรยกไดวาเปนธรรมะของคนนนเอง ซงจะประกอบดวยแนวคดทง ๗ ขอซงประกอบดวยกนดงน (๑) ธมมญญตา เปนผรจกเหต (๒) อตถญญตา เปนผรจกผล (๓) อตตญญตา เปนผรจกตน (๔) มตตญญตา เปนผรจกประมาณ (๕) กาลญญตา เปนผรจกกาล (๖) ปรสญญตา เปนผรจกบรษท (๗) ปคคลปโรปรญญตา เปนผรจกบคคล เปนตน ทำาใหสามารถอยรวมกนไดอยางสงบสข ทงน จากการทประชาชนในหมบานไดยอมรบปฏบตตามกรอบแหงธรรมนญหมบานสนตสข ๙ ด

45 สมภาษณ นายทองใจ ปยไธสง, พฒนาการอำาเภอลำาปลายมาศ, ๒๓ มกราคม ๒๕๖๐.

46 สมภาษณ นางอบลรตน ศรหาบญทน, หวหนางานฝายสงคมสงเคราะหเทศบาล, ๒ มนาคม ๒๕๖๐.

47 สมภาษณ นายผาย สรอยสระกลาง, เกษตรกรดเดนสาขาปราชญเกษตรของแผนดน สาขาปราชญเกษตรเศรษฐกจพอเพยง, ๑๔ มกราคม ๒๕๖๐.48 ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๓๑/๓๓๓.

144

คมภรสรางอนาคตทดใหลกหลานนน ทำาใหปญหาตางๆ ทเคยมไดหายไปจากหมบานอยางสนเชง และทำาใหสมาชกทกคนของหมบานสามารถอยรวมกนอยางสงบสข นอกจากนตองปฏบตในหลกสงคหวตถ ๔ ประการ การบรรเทาทกขดานสงคม จะตองประยกตใชสงคหวตถ ๔ ซงหลกธรรมทเปนเครองยดเหนยวนำาใจของผอน ผกไมตร เออเฟ อ เกอกล ซงจะทำาใหตนเองเปนทรก และคนชมชนกรวมกนอยได ไมแตกแยกกระจดกระจาย ทำาใหสงคมมเอกภาพและมความมนคง เพอยดเหนยวนำาใจของกนและกน สงคหวตถ ม ๔ ประการ49 คอ

๑. ทาน การใหปน คอ เออเฟ อเผอแผ เฉลยเจอจาน แจกจาย ชวยเหลอดวยสงของ ทรพยสนเงนทอง ตลอดจนวชาความร เชน (๑) การใหดวยเมตตา คอ แสดงนำาใจไมตร สรางเสรมมตรภาพ (๒) การใหดวยกรณา คอ ชวยปลดเปลองความทกข ความเดอดรอน (๓) การใหดวยมทตา คอ สงเสรมผทำาความด คนททำางานสรางสรรค เจรญกาวหนา คนเราถารกทจะอยดวยกนตองปนกนกน ปนกนใช หามาไดแลวควรรวมกนไวเปนกองกลางแลวจงแบงกนใช หากไมเอามารวมกนอาจเกดการระแวงกนได ทใดทปราศจากการใหทนนยอมแหงแลงเหมอนทะเลทราย การปนกนนรวมทงการปนทกขกนในครอบครวดวย เมอฝายหนงฝายใดมความทกข มปญหา กควรนำามาปรกษากน อกฝายกตองรบรจกรบฟงและปลกปลอบใหกำาลงใจ

๒. ปยวาจา พดอยางรกกน คอ ใชคำาสภาพ ใหเกยรตกน พดดวยความหวงดมนำาใจ พดแจงสงทเปนประโยชน เชน (๑) พดดวยเมตตา คอ ทกทายปราศรยแสดงนำาใจไมตร พาทสภาพ (๒) พดดวยกรณา คอ เหนใจ ปลอบใจ แนะนำา ใหคำาปรกษา บอกทางแก

49 พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), หลกสตรอารยชน, ฉบบ ๒ ภาค ไทย-องกฤษ พมพครงท ๗, (บรรมย: เรวตการพมพ, ๒๕๖๐), หนา ๑๔.

145

ปญหา การพดกนดวยวาจาไพเราะ แมการตกเตอนกนกตองระมด ระวงคำาพด  ถาถอเปนกนเองมากเกนไป กอาจจะเกดทฏฐ มานะทำาใหครอบครวไมสงบสข โดยถอหลกวา กอนแตงงานเคยพดไพเราะอยางไร หลงแตงงานกพด ใหเพราะอยางนน

๓. อตถจรยา ทำาประโยชนแกเขา คอ สละเรยวแรงกำาลงกาย กำาลงความสามารถ ชวยเหลอผอน และบำาเพญประโยชน เชน (๑) ชวยดวยความเมตตา คอ แบงเบาภาระ รวมมอ แสดงนำาใจไมตร (๒) ชวยดวยกรณา คอ นำาผออนแอหรอตกอยในอนตรายใหพนภย (๓) ชวยดวยมทตา คอ ใหกำาลงสนบสนน รวมมอแกผทำาความดและเขารวมกจกรรมทเปนประโยชน การนำาความรความสามารถมาชวยเหลอกน ประพฤตตนเปนประโยชนตอกนในทกดาน เมอรวาอะไรดหรอไมด ควรหรอไมควร กนำามาเลาสกนฟง พยายามศกษาหาความรทางธรรม เอาใจมาเกาะกบธรรมใหมากสามภรรยานนเมอทะเลาะกนมกจะโยนความผดใหอกฝายหนง ซงแทจรงแลวยอมมความผดดวยกนทงสองฝาย อยางนอยกผดทไมหาวธทเหมาะสมแนะนำาตกเตอนกน ปลอยใหอกฝายหนงทำาความผด โดยไมไดตกเตอนกน

๔.  สมานตตตา เอาตวเขาเสมอสมาน คอ รวมหม รวมมอ รวมจดหมาย รวมแกไขปญหา รวมสขรวมทกข ปฏบตตอกนอยางเสมอภาค เสมอตนเสมอปลาย ดวยเมตตา กรณา มทตา และอเบกขา ใหเหมาะสมกบสถานการณ การวางตวใหเหมาะสมกบทตวเปนพอบานกทำาตวใหสมกบเปนพอบาน เปนแมบานกทำาตวใหสมกบเปนแมบาน ตางกวางตวให เหมาะสมกบหนาททไดรบมอบหมายทงในบานและนอกบาน ซงขอนจะประพฤต ปฏบตใหด ตองฝกสมาธใหใจผองใสเปนปกต เพราะคน ทใจผองใสจะ

146

รวาในภาวะเชนนน ควรจะวางตนอยางไร ไมระเรงโลกจนวางตนไมเหมาะสม50

๔.1.๔ ดานจตใจการบรรเทาทกขดานจตใจ มผลมาจากความสมพนธของ

คนในครอบครว มผลตอสขภาพจตของสมาชกในครอบครว ถาครอบครวอบอน มความรกใคร ปรองดอง ชวยเหลอซงกนและกน สมาชกในครอบครวกจะมความรสกทมนคง และเมอประสบปญหากจะเชอมนไดวามแหลงทจะชวยเหลอ สนบสนน ไมถกทอดทง แตตรงกนขาม ถาครอบครวแตกแยก หรอตางคนตางอย สมาชกในครอบครวไมรกใครผกพนกน ตางเอาเปรยบ หรอเหนแกตวแลว สมาชกแตละคนยอมตองตอสชวตอยางโดดเดยว และวาเหว โดยเฉพาะเมอประสบปญหากไมรวาจะหนหนาไปพงใคร ยอมกระทบตอสขภาพจต โดยเฉพาะอยางยงชาวบานโดยเฉพาะผสงอายสวนหนง กมปญหาดานจตใจบางเหมอนกน โดยเฉพาะทานผทมบตรหลานโยกยายไปยงตางถนเพอการประกอบอาชพ ซงกมอยบาง แตจำานวนไมมากจงไมจดเปนปญหาทนาหนกใจสำาหรบผทเกยวของทงหลาย อยางไรกตาม ปญหานกยงถอวามอยจรงในหมบาน และผทมสวนเกยวของทงหลายกมไดนงนอนใจ ซงกไดดำาเนนการแกไขตามเหตปจจยโดยคณะกรรมการหมบานทดแลเรองนไดกำาหนดออกเยยมบานทกเดอนสลบสบเปลยนกนไปตามบานเปาหมายตางๆ รวมทงบานทไมไดอยในเปาหมายดวย โดยทำางานรวมกนกบอาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบาน (อสม.) ทงน การออกเยยมบานเปนการชวยผอนคลายอาการปวยทางจตของผสงอายทเฝาคดถงบตรหลานโยกยายไปยงตางถนเพอการประกอบอาชพไดเปนอยางด เพราะมเพอนพดคย นอกจากน การจดกจกรรมโครงการตางๆ ภายในชมชน ไมวาจะเปนกจกรรมโครงการ อสม.รนใหมใสใจสขภาพ ซงเปน50 เรองเดยวกน, หนา ๑๕.

147

โครงการทจดใหมการออกกำาลงกายทกวนพฤหสบดและชวงเทศกาลสำาคญตาง หรอกจกรรมทางศาสนาและวฒนธรรมเปนตน

จะเหนไดวา ชาวบานโดยเฉพาะผสงอายสวนหนง กมปญหาดานจตใจบางเหมอนกน โดยเฉพาะทานผทมบตรหลานโยกยายไปยงตางถนเพอการประกอบอาชพ ซงกมอยบาง แตจำานวนไมมากจงไมจดเปนปญหาทนาหนกใจสำาหรบผทเกยวของทงหลาย อยางไรกตาม ปญหานกยงถอวามอยจรงในหมบาน และผทมสวนเกยวของทงหลายกมไดนงนอนใจ ซงกไดดำาเนนการแกไขตามเหตปจจยโดยคณะกรรมการหมบานทดแลเรองนไดกำาหนดออกเยยมบานทกเดอนสลบสบเปลยนกนไปตามบานเปาหมายตางๆ รวมทงบานทไมไดอยในเปาหมายดวย โดยทำางานรวมกนกบอาสาสมครสาธารณสขประจำาหมบาน (อสม.) ทงน การออกเยยมบานเปนการชวยผอนคลายอาการปวยทางจตของผสงอายทเฝาคดถงบตรหลานโยกยายไปยงตางถนเพอการประกอบอาชพไดเปนอยางด เพราะมเพอนพดคย นอกจากน การจดกจกรรมโครงการตางๆ ภายในชมชน ไมวาจะเปนกจกรรมโครงการ อสม.รนใหมใสใจสขภาพ ซงเปนโครงการทจดใหมการออกกำาลงกายทกวนพฤหสบดและชวงเทศกาลสำาคญตาง หรอกจกรรมทางศาสนาและวฒนธรรมเปนตน

การสรางรปแบบการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนม ๓ รปแบบ รปแบบของคนดหลกการทสำาคญ คอ การกลาปรบเปลยนแนวคดหรอปฏรปของตนเอง ระบบการทำางานโดยใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงตามทฤษฏใหม และใหมคณธรรมในการดำารงชวต ใหอดทนพากเพยร51รปแบบการพฒนาตองใหประชาชนพงตนเองได สงเสรมการมสวนรวม รวมคด รวมวางแผน และยดหลกพงพาตนเองเปนสำาคญ จากแนวทางการใหขอมล จปฐ. เปน

51 สมภาษณ พระครนมตรวรธรรม (ธมมวโร), เจาอาวาสวดเทพนมตร เจาคณะตำาบลหนองค, ๒๓ มกราคม ๒๕๖๐.

148

เครองชวดคณภาพชวตของประชาชน ในจงหวดบรรมยทำาใหการพฒนาคณภาพชวตของประชาชน ในจงหวดบรรมยประสบผลสำาเรจอยางเปนรปธรรม52 การสรางรปแบบการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนนน ควรสงเสรมการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนในดานความจำาเปนพนฐาน ปญหาคณภาพชวตของคนในสงคมควรพฒนาปรบปรงไปในดานใด เชน ดานสขภาพ หลกการบรโภคอาหารอยางถกตอง การศกษา การสงเสรมอาชพในชมชน ดานหลกประกนสงคม ดานปจจย ๔ ดานกฎหมาย ประชาชนควรใชหลกธรรมทางศาสนางายๆ คอ ศล สมาธ ปญญา53

เสร ศรหตรย เปนจดเรมสบสานแนวคดบรรมยสนตสข ๙ ด รวมกบหมบานรกษาศล ๕ จะทำาใหมรางกายแขงแรง สขภาพจตด เปนคณภาพชวต กบทงการนอมนำาหลกธรรมทางพระพทธศาสนามาประยกตใช และเปนแนวทางการทำางาน เชน ใชหลกฆราวาสธรรมซงเปนคณสมบตของผประสบความสำาเรจในการดำาเนนชวตทางโลก ประกอบดวยธรรมะ ๔ ประการ คอ สจจะ แปลวา จรง ตรง แท มความซอสตยเปนพนฐาน เปนคนจรงตอความเปนมนษยของตน ทมะ แปลวา ฝกตน ขมจต และรกษาใจ บงคบตวเองเพอลดและละกเลส และรกษาสจจะขนต แปลวา อดทน ไมใชแคเพยงแตอดทนกบคำาพดหรอการกระทำาของผอนทเราไมพอใจ แตหมายถงการอดทนอดกลนตอการบบบงคบของกเลส มจาคะ เสยสละ และบรจาค

การบรรเทาทกขดานจตใจ สงทไมควรมอยในตน คอ กเลสเพราะเปนสงทไมควรมอยกบตน ละนสยไมดตางๆ ควรสรางกระบวนการ บาน วด โรงเรยน และรฐอยางเปนระบบและตอเนอง

52 สมภาษณ นายทองใจ ปยไธสง, พฒนาการอำาเภอลำาปลายมาศ, ๒๓ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๐.

53 สมภาษณ นางอบลรตน ศรหาบญทน, หวหนางานฝายสงคมสงเคราะหเทศบาล, ๒ มนาคม ๒๕๖๐.

149

เพอการพฒนาทยงยนสบตอไปแนวทางการดำาเนนงานสขภาพจต ปญหาสขภาพจตกอใหเกดผลกระทบตอ ชมชนและสงคมนนๆ การเขารบรกษาดแลจำาเปนจะตองใชบคคลากรทมความสามารถเฉพาะทาง ซงในปจจบนยงไมเพยงพอตอการใหบรการอยางทวถง ฉะนนเพอปองกนการเกดปญหา ตองสงเสรมใหประชาชนมสขภาพจตทด กกอใหเกดความมนคงและสงบสขในสงคม การดำาเนนงานสขภาพจตชมชนเปนกลยทธของการพฒนาชมชน ทจะผลกดนใหเกดสขภาพจตทดของสมาชก ในชมชน โดยผานการสงเสรมสขภาพจตและการปองกน การผดปกตทางจต มการบรการสขภาพจต และใหการดแลสขภาพจตในชมชนสำาหรบคนทมความผดปกตทางจตสงคม54 โดยทำาใหบคคลเหลานนสามารถอยรวมกนกบคนในสงคมได งานสขภาพจตชมชนจะดแลและดำาเนนการ ดวยการมสวนรวมของสมาชกในจงหวดบรรมย         สมาธภาวนา เปนภาษาบาลมาจากคำาวา สมาธ+ภาวนา สมาธ แปลวา สภาพธรรมทดำารงจตไวดวยด,สมาธ มรปวเคราะห(คำาจดความหมาย)วา สมมา สมำ วา จตตำ อาทธาตต สมาธ สมาธตามหลกไวยากรณบาลมาจาก สำ+อา+ธา ธาต ลงในอรรถ ธารเณ ในการทรงไว+อ ปจจย ภาวนาแปลวาธรรมชาตเปนเครองใหเจรญ , ทำาสงทมอยแลวในเจรญขน ภาวนา มรปวเคราะห(คำาจดความหมาย)วา ภาเวต เอตายาต ภาวนา ภาวนาตามหลกไวยากรณบาลมาจาก ภ ธาต ลงในอรรถ สตตายำ ในความมความเปน +เณ+ย+อา ปจจย เพราะฉะนนเรามกไดยนกนวาเจรญสมาธภาวนา ซงภาษาทางโลกทเรารจกนำามาใชกนคอคำาวา พฒนา นนเอง คอทำาใหเจรญขน สมาธภาวนาในทางพระพทธศาสนานนวาโดยรวมแบงออกเปน ๒

54 อมราพร สรการ และณฐวฒ อรนทร, “การดแลสขภาพจต : การมสวนรวมของชมชน”, วารสารมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ (สาขาวทยาศาสตรและเทคโนโลย) ปท ๖ ฉบบท ๑๒ กรกฎาคม - ธนวาคม ๒๕๕๗.

150

ประการ คอ (๑) สมถกรรมฐานภาวนา (๒) วปสสนากรรมฐานภาวนา55

การจะแกปญหาดานจตใจ จะตองประยกตใชหลกสมาธ เรยกวา จตตภาวนา แปลวา การอบรมจต หรอเรยกวา “ ”กรรมฐาน เปนวธฝกอบรมจต หรอเปนวธฝกอบรมจต การฝกอบรมจตใหเจรญงอกงามดวยคณธรรม มความเขมแขงมนคง เบกบานสงบผองใส และเกดความเพยร สต และสมาธ เปนการฝกอบรม สมถภาวนา ทำาจตใหสงบและ วปสสนาภาวนา ฝกอบรมปญญาใหเกดความรเขาใจตามความเปนจรง การฝกจตในพระพทธศาสนา เรยกวา จตตภาวนา หรอเรยกวา กรรมฐาน การปฏบตสมาธม ๒ อยาง คอ“ ”

สมถกมมฏฐาน วปสสนากมมฏฐาน การอบรมจตหรอการฝกจตในพระพทธศาสนา เปนวธฝกอบรมจต หมายถง อารมณเปนทตงแหงงานเจรญภาวนา ทตงแหงงานทำาความเพยร กมมฏฐานจำาแนกเปน ๒ ประการ56 คอ

๑. สมถกมมฏฐาน หรอสมถภาวนา สมถะ แปลวา สงบ หรอความสงบระงบจต หมายถง การทำาจตใจใหสงบ กรรมฐานแปลวาตงกรรม หมาถงการปฏบตทำาสมาธและปญญา เปนอบายสงบใจ คอฝกอบรมจตใหเกดความสงบ ไดแกการฝกสมาธนนเอง โดยการทำาใจใหสงบจากกเลสและนวรณธรรม นวรณ ๕ ประการ ความพอใจรกใครในกามคณ, ความพยาบาท, ความหดหซมเซา, ความฟงซานรำาคาน, และความลงเลสงสย

๒. วปสสนากมมฏฐาน หรอวปสสนาภาวนา หมายถง การเจรญภาวนา ใหมความเหนแจง การฝกอบรมปญญาใหเกดความร

55 http://pmsutherd.blogspot.com/2013/10/blog-post.html/ (เขาถงเมอวนท ๔ เมษายน๒๕๖๑).

56 กนก จนทรขจร, ธรรมเพอชวต, พมพครงท 8, (กรงเทพมหานคร : พมพเผยแผเปนธรรมทาน๒๕๔๙), หนา 8 ๕๗-861.

151

แจงตามเปนจรง รแจงในไตรลกษณ ถอนความหลงผดรผดในสงขารเสยได รแจงวาสงขารเปนของไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา

การฝกสมาธ คอ การฝกอบรมจตใหเกดความสงบจากกเลส และสงกนจตไวไมใหบรรลความด เมอทำาใหจตสงบนงโดยเพงสงใดสงหนงจบอยทอารมณอนเดยว เมอจตใจสงบมนคงแลว สตทมนคงสงบยอมทำาใหเกดปญญา มความสบายและรสกเปนสขใจ และการปฏบตสมาธกจะนำาไปสความดบทกขทงปวงได

๔.๓ สรปการบรรเทาทกขในสงคมนน จะตองบรรเทาทกขทงสดาน

คอ (๑) ทกขทเกดจากครอบครว แตกแยกหยารางกน (๒) ทกขทเกดจากเศรษฐกจ คาครองชพไมพอ (๓) ทกขทเกดจากสงคม คนอยรวมกนไมสงบสข (๔) ทกขทเกดจาก คนมสขภาพจตไมด อาจกลาวไดวา ทกขทเกดขนในสงคมนนลวนแลวเกดจากนำามอของมนษยทงสน การจะบรรเทาทกขในสงคมจะนำาหลกธรรมคำาสอนทางพระพทธศาสนาไปประพฤตปฏบตเพอดบทกข โดยเฉพาะทกขในไตรลกษณ คอ ทกขเกดจากความ ไมเทยง ทกขเกดจากความการเปลยนแปลง คอ เกด แก เจบตาย และทกขเกดจากการไมสามารถครบคมการเปลยนแปลงของธาต ๔ และขนธ ๕ ได การแกปญหาของชวตและปญหาสงคม จะตองรปญหาชวตและสงคมวาเกดจากสาเหตใด ซงปญหาชวตและปญหาสงคมโดยรวมแลวเกดจากสมทย คอ เปนเหตใหเกดทกข และทกขจะดบไปดวยนโรธ คอ ความดบทกขไมมเหลอ และปญหาชวตและปญหาสงคมจะหมดไป ดวยวธการเจรญอรยมรรคม 8 ประการ ซงปญหาความทกข ความเดอดรอนของมนษยนน อยทกเลสความอยากไดทไมมขอบเขต ความเหนแกตว ปญหาความทกขจะหมดไป เพราะหมดกเลสและความเหนแกตว แตใหมความเมตตากรณาตอผอน เมอคนในสงคมมความเมตตาตอกน

152

แลว กจะเกดความสงบสข ปญหาชวตและปญหาสงคมกจะหมดสนไป