Download pdf - PROJEKAT REVITALIZACIJE KULTURNO-ISTORIJSKE CELINE …

Z A V O D Z A Z A [ T I T U S P O M E N I K A

K U L T U R E G R A D A B E O G R A D A

A R H I T E K T O N S K I F A K U L T E T

[ U M A R S K I F A K U L T E T

F I L O Z O F S K I F A K U L T E T

UDK 712.253 (497.11)

251

POTREBA OÛVAWA PROSTORNE

KULTURNO-ISTORIJSKE

CELINE TOPÎDER

Kriti~ki odnos prema klasi~nom nasle|u i mogu}-

nost da se kroz projektovawe malih ansambala i gra|evi-

na u okviru kulturno-istorijskih celina ostvare savre-

mena arhitektonska dela, koja predstavqaju su{tinsku

obnovu izvornih principa i humanizma klasi~ne ar-

hitekture sa sveìnom i snagom koja odgovara na{em

savremenom senzibilitetu,1

bili su polazi{te za gru-

pu qudi okupqenih oko projekta revitalizacije pro-

storne kulturno-istorijske celine Top~ider.

Ideja Zavoda za za{titu spomenika kulture grada

Beograda da jedan prostor poput Top~idera, koji for-

malno poseduje sve odlike respektabilnog kulturnog

dobra a koje, naàlost, ne uspeva da nametne gradu ~iji

je deo, u~ini dostupnijim i prihvatqivijim nai{la je

na razumevawe Sekretarijata za kulturu Skup{tine gra-

da Beograda, profesora, saradnika i studenata Arhi-

tektonskog, Filozofskog i [umarskog fakulteta.

Zbog ~ega smo se odlu~ili da profesori i studenti

navedenih fakulteta budu saradnici na projektu i da

kroz radionice predloè mogu}a re{ewa za rekonstruk-

ciju Top~idera?

Zbog toga {to dosada{we studije o temi obnove, re-

vitalizacije, rekonstrukcije, integrativne konzerva-

cije i odrìvog razvoja nisu uspele da reafirmi{u

Top~ider. Naprotiv. Nudile su ili radikalna re{ewa,

koja su degradirala kulturno nasle|e, ili su re{avale

samo delove, a nisu sagledavale celinu. Odluka da se

uradi plan Top~idera, doneta pre vi{e od jedne dece-

nije, nikada nije sprovedena. Bez postojawa plana mo-

gle su se sprovoditi samo mere tehni~ke za{tite, koje

su omogu}avale odràvawe objekata i prostora.

Zbog toga {to Projekat revitalizacije prostorne

kulturno-istorijske celine Top~ider, obrazloèn i

PROJEKAT REVITALIZACIJE

PROSTORNE

KULTURNO-ISTORIJSKE

CELINE TOPÎDER

podràn od strane Ministarstva kulture, sa saglasno-

{}u Francuske ambasade i potvrdom iz Visoke {kole

za konzervaciju u Parizu o zainteresovanosti da se ta-

ko vaàn projekat realizuje, nije uspeo da se probije

kroz brojne administrativne prepreke. Zbog toga {to

je organizacija Heritage without borders u projektu vide-

la pre mogu}nost edukacije nego realizacije.

U me|uvremenu je Top~ider propadao.

Ideja da se studentima ponudi da kroz radionice i

usmerewe svojih profesora, asistenata i saradnika fa-

kulteta predloè mogu}a re{ewa za Top~ider, bez obzi-

ra na to koliko je na po~etku izgledala kao utopija, uro-

dila je plodom. Izlo`ba studentskih radova, sa prate}im

katalogom, pokazala je da su studenti bili spremni ko-

liko da istaknu ustanovqene vrednosti, toliko i da

hrabro promene ono {to je zaista podlo`no promeni.

Predlozi za ure|ewe parka uno{ewem elemenata koji

omogu}avaju da se posetioci u wemu boqe ose}aju – iz-

gradwu izlo`benih paviqona, staklenih ba{ti, pro-

davnica suvenira, spremi{ta za bicikle, vidikovaca,

mostova i klupa, ili posebnih zanimqivosti kao {to

su parkovske ludosti ili sve~ani ulazak u hram priro-

de – predstavqaju lako i brzo ostvarive projekte, koji

pri tom ne ugroàvaju integritet kulturne ba{tine.2

Dana{wa situacija, ta~no godinu dana posle zavr-

{etka projekta, ukazuje da smo bili na pravom putu.

Parcijalno re{avawe saobra}aja samo u odnosu na

usvojeni projekat mosta preko Ade Ciganlije, predlog

urbanisti~kog projekta Letwe pozornice, oko koje se

razvijaju novi objekti u vezi s wom ali ne razmatra

{ire okruèwe, rekonstrukcija Hipodroma i restora-

na Milo{ev konak, izgradwa stambenih zgrada ispred

Dvorske ekonomije pokazuju da }e nedostatak jedinstvene

strategije onemogu}iti da se na pravi na~in iskoriste

prednosti koje poseduje prostorna kulturno-istorij-

ska celina.

Vera Pavlovi}-Lon~arski

Realizacija projekta revitalizacije

u okviru nastave na posebnom programu 2 –

Razvoj i teorija arhitekture i umetnosti,

Arhitektonski fakultet Univerziteta u Beogradu

Za studente zavr{ne godine Arhitektonskog fakul-

teta u Beogradu, koji poha|aju posebni program 2 – Razvoj

i teorija arhitekture i umetnosti, veliki izazov je

predstavqala mogu}nost da, zahvaquju}i saradwi sa Za-

vodom za za{titu spomenika kulture grada Beograda,

svoje ste~eno znawe iz istorijske arhitekture (tokom

prethodna dva semestra na ~etvrtoj godini studija na

predmetu Stilovi i forme u arhitekturi),3

primene

na oìvqavawu centralne zone Top~idera, wegovog naj-

starijeg jezgra oko Konaka kneza Milo{a, kroz predla-

gawe budu}e namene pojedinih delova, ure|ewe slobod-

nih povr{ina i oblikovawe mawih arhitektonskih

formi, {etali{nih promenada, kapija, parkovskog mo-

bilijara, svetiqki i sl. Interesovawe studenata, od ko-

jih su poneki prvi put boravili u ovom istorijskom

ambijentu, jo{ vi{e je poja~ao utisak koji je on ostavio

na wih nakon obilaska, jer su shvatili da je ovaj za{ti-

}en prostor od izuzetnog nacionalnog zna~aja nepra-

vedno zapostavqen i prepu{ten propadawu. Spoznaja

velikog istorijskog zna~aja i velikih prirodnih poten-

cijala Top~idera, s jedne strane, i wegovog potpunog

marginalizovawa u svesti stanovnika Beograda, s dru-

ge strane, dala je dodatni podstrek studentima da ne-

sputano i smelo iznesu svoje ideje o wegovom budu}em

unapre|ewu i oìvqavawu, oslobo|ene stega i uslov-

qenosti realnim problemima, koji obi~no sputavaju i

ograni~avaju oficijelne predloge za ure|ewe ovakvih

prostora. U~e{}e mladih, u ovom slu~aju studenata, ve-

oma je zna~ajno jer su oni jedni od budu}ih korisnika

tog prostora i oni sami najboqe mogu da kroz svoje

predloge artikuli{u sadràje i forme koje }e zadovo-

qiti wihove potrebe.

Metodologija rada na projektu

Rad na projektu bio je osmi{qen kroz tri faze. U

prvoj fazi studenti4, podeqeni u ~etiri grupe, sprove-

li su obimne istorijske, urbanisti~ke i arhitektonske

analize, iz kojih su proiza{li valorizacija celog pod-

ru~ja i glavna polazi{ta za budu}a re{ewa. Istraì-

vani su: urbanisti~ki razvoj i izgradwa gra|evina na

prostoru Top~idera, na osnovu podataka iz literature

i starih planova; arhitektonske i stilske karakteri-

stike, kao i stawe gra|evina, parka, spomenika, fonta-

na i sl.; istorijski i arhitektonski zna~aj gra|evina i

slobodnih povr{ina; dispozicija gra|evina i wihovi

me|usobni odnosi; dominantne vizure i vizuelne veze

izme|u gra|evina koje treba o~uvati ili naglasiti; ka-

rakteristike i namena gra|evina i slobodnih povr{i-

na, kao i nove namene, ~ije je uvo|ewe neophodno za revi-

talizaciju parka. Istraìvan je i postoje}i saobra}aj:

vrste i pravci pe{a~kih staza, motornog, tramvajskog

i èlezni~kog saobra}aja, putem neposrednog prou~a-

vawa na terenu i prikupqawa podataka iz literature i

iz dosada{wih planova i projekata za ure|ewe ovog

prostora. Ciq je bio ne samo da se identifikuju pro-

blemi i kriti~ne ta~ke u prostoru ve} i da se otkriju

potencijali prostora, zna~ajne vizure i ì`ne ta~ke.

Na osnovu navedenih istraìvawa i analize pri-

kupqenih podataka, koji su rezultirali valorizacijom

postoje}ih gra|evina i slobodnih prostora, u drugoj

ZAVOD ZA ZA[TITU SPOMENIKA KULTURE GRADA BEOGRADA, ARHITEKTONSKI FAKULTET,

[UMARSKI FAKULTET, FILOZOFSKI FAKULTET UNIVERZITETA U BEOGRADU

252NASLE\E I UNIVERZITETSKA NASTAVA

PROJEKAT REVITALIZACIJE PROSTORNE KULTURNO-ISTORIJSKE CELINE TOPÎDER

253

Sl. 1. Predlog ure|ewa centralne zone Top~idera – rad jedne od grupa studenata Arhitektonskog fakulteta

fazi realizacije projekta studenti su (podeqeni u pet

grupa) osmislili svoj predlog idejnog re{ewa central-

ne zone Top~iderskog parka (u razmeri 1:1000). Kod ovih

re{ewa teì{te je bilo na definisawu sekundarnih

kolskih saobra}ajnica: kolskih prilaza i parkinga za

postoje}e i nove objekte (wihovog povezivawa i ukla-

pawa u budu}u saobra}ajnu mreù definisanu u predlo-

gu GUP-a), biciklisti~kih staza, vodenih tokova i po-

vr{ina, pe{a~kih tokova i slobodnih povr{ina pred-

vi|enih za kulturne i rekreativne aktivnosti, kao i

na odre|ivawu mesta pogodnih za izgradwu mawih gra|e-

nih formi kulturne, ugostiteqske, rekreativne i sao-

bra}ajne namene (kao {to su informativni punktovi,

izlo`beni i muzi~ki paviqoni, otvorene scene, kafei,

staklenici, tramvajske stanice, spremi{ta za odlaga-

we i iznajmqivawe bicikala i sl.).

U tre}oj fazi rada studenti su detaqnije razra|i-

vali svoj predlog ure|ewa izabranog dela parka – sa de-

taqima poplo~avawa, ure|ewa zelenih i vodenih povr-

{ina, wihovog opremawa nadstre{nicama za odmor,

klupama, kolonadama, kapijama, svetiqkama, ogradama

i sl. – ili su oblikovali mawu gra|enu formu, daju}i

wenu osnovu, preseke, izglede i prostorni prikaz (u raz-

meri 1:100, 1:50 i 1:25). Zna~aj nije pridavan samo for-

mi novih elemenata u za{ti}enom prostoru parka, ve}

i wihovoj materijalizaciji, koja je morala biti uskla-

|ena sa duhom i vrednostima istorijskog ambijenta.

Zna~ajnu pomo} studentima arhitekture pruàla su

istraìvawa kolega sa istorije umetnosti i {umar-

stva, koji su sa svog stanovi{ta posmatrali prostor

Top~idera, kao i stru~waka iz Zavoda za za{titu spo-

menika kulture grada Beograda, koji su pratili rad stu-

denata, pomagali im u prikupqawu i analizi podataka i

davali dragocene savete i sugestije tokom izrade pred-

loga ure|ewa i revitalizacije celine. U~e{}e stude-

nata sa razli~itih fakulteta u prikupqawu i analizi

postoje}e gra|e o Top~ideru, kao i wihova podrobna

istraìvawa na terenu, omogu}ili su da se problemi

revitalizacije ove kulturno-istorijske celine izuzet-

ne vrednosti sagledaju {iroko i iz vi{e uglova, da se




Sl. 2. Predlog re{ewa info-pulta – rad Kosare Kujun|i}, studenta Arhitektonskog fakulteta

evidentiraju brojni problemi, sagleda weno dana{we

stawe i uo~e potencijali za budu}i razvoj. Posebno je

zna~ajno to {to su studenti bili u prilici da u poje-

dinim fazama rada, kroz prezentaciju svojih istraì-

vawa i ideja budu}eg ure|ewa prostora, obrazlaù svoj

pristup studentima drugih fakulteta. To je omogu}ilo

da se kroz veoma ìvu diskusiju razmene informacije,

su~ele gledi{ta i sagledaju mogu}i pravci delovawa u

prostoru, {to je u velikoj meri pomoglo svim u~esni-

cima u projektu da se jasnije shvate vrednosti prosto-

ra, defini{u glavna polazi{ta za daqe delovawe i

osmisle kvalitetna re{ewa.

Tokom realizacije projekta studenti arhitekture

su dobijali neophodne sugestije i pomo} nastavnika i

saradnika koji su u wemu u~estvovali.5

Teìlo se da se

oni ne sputavaju u radu, tako da im nije sugerisana neop-

hodnost primene klasi~nih principa organizacije i

oblikovawa slobodnih i vodenih povr{ina i pe{a~-

kih tokova, kao i stilskih oblika u formi novih gra-

|evina i parkovskog mobilijara (kapija, ograda, klupa,

svetiqki i sl.) u ovom istorijskom ambijentu, ve} im

je data potpuna sloboda u izboru vlastitog pristupa. Iz

tog razloga oni su usmeravani ka ispitivawu mogu}no-

sti primene klasi~nih principa i stilskih oblika u

istorijskom ambijentu Top~idera i formirawu vla-

stitog kriti~kog odnosa prema istorijskim formama

i wihovom zna~ewu u savremenoj arhitekturi.6

Ostvareni rezultati studenata

Predlozi ure|ewa i revitalizacije centralnog dela

Top~iderskog parka, koje su osmislili studenti Arhi-

tektonskog fakulteta, pokazali su svu raznolikost wi-

hove kreativnosti inspirisane klasi~nom stilskom

arhitekturom, koja se kretala od ve{tine da precizno

oblikuju prostor i male gra|ene forme prema zakoni-

ma arhitekture istorijskih stilova do sposobnosti da

veoma nesputano deluju u istorijskom prostoru, akcen-

tiraju}i samo pojedine delove i stvaraju}i moderna de-

la asocijativne prirode.

Ukoliko se posmatraju predlozi za ure|ewe celine,


255

Sl. 3. Predlog re{ewa otvorenog paviqona – rad Biqane Biorac, studenta Arhitektonskog fakulteta

vidi se da je ve}ini radova zajedni~ka te`wa da se, osla-

waju}i se na predlog re{ewa saobra}aja iz Generalnog

urbanisti~kog plana Beograda 2021, razre{i problem

prekomernog prisustva motornog saobra}aja u central-

noj zoni Top~iderskog parka. Iz tog razloga su saobra-

}ajnice u neposrednoj blizini Milo{evog konaka (na

delu kod raskrsnice Bulevara vojvode Mi{i}a, T. Draj-

zera i Rakovi~kog puta) pretvarane u integrisane ulice,

kako bi se smawilo {tetno dejstvo saobra}aja na ambi-

jent, gra|evine, spomenike, vegetaciju i posetioce, ali

i omogu}ilo nesmetano kretawe pe{aka i povezivawe

prostora oko crkve i konaka kao jedinstvene poplo~a-

ne povr{ine. Tako|e, predlagano je ve}e aktivirawe

Top~iderske ulice i izgradwa ukopane terasaste gara-

è kod ulaza u budu}i tunel, kako bi se saobra}aj izme-

stio iz centralne zone parka i obezbedio dovoqan broj

parking mesta za budu}e posetioce. Pored toga, svi ra-

dovi su predvideli uvo|ewe biciklisti~ke staze oko

parka, kojom bi se on povezao sa okolnim stambenim i

rekreativnim delovima grada, i postavqawe brojnih

malih spremi{ta za bicikle u vidu nadstre{nica, gde

bi se oni odlagali.

Ve}ina re{ewa jasno je izdvojila sredi{wi deo

parka (pravac koji povezuje Milo{ev konak i obelisk),

daju}i mu, zbog wegovog velikog istorijskog zna~aja, naj-

reprezentativnije ure|ewe, u duhu neoklasi~ne arhitek-

ture: s velikim vodenim ogledalima, ulaznom kapijom,

monumentalnom promenadom sa kolonadama i sl. Ovaj

deo parka jasno je kontrastiran sa, danas zapu{tenim,

prostorom sa jezercima i mosti}ima u duhu japanskog

parkovskog ure|ewa, uz o~uvawe wegovog organskog ka-

raktera, vijugavih stazica i specifi~nog bogatog ras-

tiwa. Pored toga, studenti su se zaloìli i za oìvqa-

vawe prostora starog rasadnika i wegovog povezivawa




Sl. 4. Predlog re{ewa parkovskog mobilijara – rad Qubice Bigovi}, studenta Arhitektonskog fakulteta

sa centralnim delom parka zatvarawem postoje}e kol-

ske saobra}ajnice. Predloèna re{ewa predvidela su

rekonstrukciju postoje}e staklene ba{te u wenom ori-

ginalnom obliku, poznatom sa starih fotografija, i

izgradwu novih botani~kih paviqona, u kojima bi se

izlagalo i prodavalo raznovrsno rastiwe. Terasastim

ure|ewem padine sa stazama, zelenilom i vodenim ka-

skadama unela bi se ve}a dinamika u ovaj prostor i

privukli posetioci. Pojedina re{ewa su posebnu pa-

`wu posvetila oìvqavawu i ure|ewu prostora neka-

da{we letwe pozornice, povezuju}i je sa centralnim

delom parka.

Radi aktivirawa prostora parka i uno{ewa novih

sadràja, uglavnom kulturne, ugostiteqske i rekrea-

tivne namene, predvi|ena je izgradwa brojnih malih

gra|enih formi (izlo`benih i muzi~kih paviqona,

otvorenih scena sa gledali{tima, kafea, nadstre{ni-

ca za odmor i odlagawe bicikala i sl.), ure|ewe staza i

povr{ina za igru dece, kao i ve}e uvo|ewe vodenih to-

kova i povr{ina. Kod oblikovawa izgleda novih gra-

|evina studenti su ponudili ~itav spektar razli~itih

pristupa – od preciznog interpretirawa klasi~nih

stilskih formi i detaqa, preko reinterpretacije

stilskih oblika i stvarawa savremenih formi u duhu

osnovnih principa klasi~ne arhitekture, do projek-

tovawa potpuno savremenih struktura koje su odraz na-

{eg vremena ili su inspirisane oblicima iz prirode.

Visok nivo invencije pokazan je i kod dizajnirawa

klupa, korpi za otpatke, svetiqki i sl.

Potencijal studentskog rada

u saradwi sa slu`bom za{tite

Mada je pred studente postavqen teàk zadatak – da

osmisle revitalizaciju izuzetno zna~ajnog kulturno-

-istorijskog prostora koji se danas i pored znatnog za-

lagawa nalazi u izuzetno lo{em stawu, moè se re}i da

su oni ostvarili veoma kvalitetna re{ewa i dali mno-

go novih ideja za ure|ewe celog prostora, aktivirawe

pojedinih postoje}ih gra|evina i povr{ina savreme-

nim sadràjima ili oìvqavawem starih, kao i pred-

lagawem izgradwe novih gra|enih formi malih razme-

ra i svedenog oblikovawa, koje svojom arhitekturom ne

bi naru{ile ovaj istorijski ambijent. Time je u veli-

koj meri opravdano angaòvawe studenata na izradi

ovako kompleksnog zadatka, jer je pokazano da wihovi

radovi mogu da unesu sveè ideje i daju jednostavne

predloge za ure|ewe pojedinih delova Top~iderskog

parka, koji mogu da skrenu pa`wu javnosti na potrebu

oìvqavawa celine.

Na|a Kurtovi}-Foli},

Mirjana Roter-Blagojevi}, Ana Nikezi}

Realizacija projekta revitalizacije u okviru

nastave na Katedri za planirawe i projektovawe

u pejza`noj arhitekturi Odseka za pejza`nu

arhitekturu i hortikulturu [umarskog

fakulteta Univerziteta u Beogradu

Top~ider, jedan od najvrednijih kulturno-istorij-

skih prostora Beograda, doìveo je tokom vremena vi-

{e promena. Dana{we stawe i tretman ovog prostora,

u ve}ini aspekata, ne odaje utisak va`nosti koji je u

istoriji i kulturi Beograda i srpske dràve imao. Zbog

toga je, sa posebnim zadovoqstvom, kao svojevrstan stru~-

ni i predago{ki izazov, prihva}ena inicijativa Zavo-

da za za{titu spomenika kulture grada Beograda za orga-

nizovawe studentskih radionica na temu »Revitalizaci-

ja Top~idera«, u saradwi s kolegama sa Arhitektonskog

i Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu.

Kako se studenti Odseka za pejza`nu arhitekturu i

hortikulturu [umarskog fakulteta na zavr{nim godi-

nama studija, posebno na Katedri za planirawe i pro-

jektovawe u pejza`noj arhitekturi,7

bave u zna~ajnoj

meri temama sadrànim u predloènom projektu, pred

wih je postavqen ozbiqan i nimalo lak zadatak – kon-

kretan problem revitalizacije jedne kulturno-isto-

rijske celine. Pristup realizaciji projekta ostvaren

je kroz rad u grupama, formiranim na osnovu li~nih

afiniteta studenata. Posebno je akcentovana potreba

za pa`qivim istorijskim istraìvawem pre bilo ka-

kvih intervencija i potenciran je zna~aj interdisci-

plinarnosti. Mentorski tim8

je studentima ukazivao

na na~ine i potrebe osmi{qenog prilaza ovako kom-

pleksnim temama.

Metod rada i ostvareni rezultati

Rad na projektu revitalizacije prostorne kultur-

no-istorijske celine Top~ider u okviru Odseka za pej-

za`nu arhitekturu i hortikulturu sastojao se iz dve fa-

ze. U prvoj fazi rada (Landscape analiza) studenti su se,

shodno ICOMOS – IFLA – Poveqi o istorijskim vrtovi-

ma, bavili analiti~kim istraìvawima, koja su imala

ciq da se na osnovu analiza istorijsko-prostornih i

prirodnih elemenata odrede kriterijumi, program i

smernice delovawa za izradu Projekta revitalizacije

prostorne kulturno-istorijske celine Top~ider.

Rezultat prve faze bila je izrada slede}ih analiza:

– Analiza istorijskih izvora9

– Urbanisti~ka analiza – radionica »Urbanisti~-

ki kontekst prostora Top~iderskog parka«10

– Prostorno-pejza`na analiza – radionica Cityscape11

– Analiza prirodnih uslova – radionica »Prirod-

ne vrednosti Top~idera«12

– Kompoziciona, stilska i arhitektonska analiza

– radionica »Anatomija parka«13


257

Rezultati navedenih analiza ukazali su da je pro-

stor Top~idera potrebno tretirati kao jedinstvenu

prostornu kulturno-istorijsku celinu, bez naru{ava-

wa duha prostora, sa objektima koji zahtevaju zna~ajnu

pa`wu i boqu me|usobnu povezanost. Upravo ti rezul-

tati, javno prezentovani i razmeweni s podacima do

kojih su do{li drugi u~esnici u projektu, predstavqa-

li su polazne programske smernice za drugu fazu rada

– projektnu fazu.

Pred u~esnike radionica postavqen je zadatak koji

je zahtevao iznalaèwe re{ewa koja }e, polaze}i od

programskih smernica proiza{lih iz faze analize,

obezbediti reprezentativnost, privla~nost i funkci-

onalnost prostora razli~itim mikroambijentima, ko-

ji na primeren na~in treba da istaknu izuzetan zna~aj

tretirane kulturno-istorijske celine.

U programskim smernicama, izme|u ostalog, nagla-

{ena je i obaveza tretirawa svih elemenata parka, s na-

ro~itom pa`wom na celine oko Konaka, Crkve, Rasadni-

ka, Obeliska i potrebu wihovog me|usobnog povezivawa.

Problem komunikacija tretiran je i kroz zadatak za

uspostavqawe veza kako sa neposrednim okruèwem,

tako i unutar samog parka, a kroz prostorno, vizuelno

i funkcionalno povezivawe {ireg okruèwa i bliè

okoline s reperima i mikroambijentima unutar par-

kovskog prostora. Osim bioekolo{kih svojstava zele-

nila date su i preporuke za kori{}ewe pogodnosti

wihovih estetskih osobina – kolorita, strukture sta-

bla, tekstura li{}a, razli~itih fenofaza cvetawa, sa

doslednom zastupqeno{}u wihovih kombinacija u

kompozicionom konceptu. Pri tome je istaknuta po-

treba da se pri izboru biqnih vrsta zadrè i prona|u

istorijski zastupqene vrste i ispita mogu}nost po-

vratka i pozicionirawa nestalih pejza`no-arhitek-

tonskih elemenata.

U drugom delu radionice – projektnoj fazi – radovi

novoformiranih grupa studenata pokazali su {irok

spektar sagledavawa problema revitalizacije Top~i-

dera, po~ev od onih koji su se vodili strogim princi-

pima za{tite do poku{aja da se prostor Top~idera re-

vitalizuje u duhu savremenih potreba.

Na osnovu seta postavqenih kriterijuma vrednovawa

(o~uvawe kulturno-istorijskog duha prostora; celovi-

tost i povezanost prostora i integrisanost va`nih ar-




Sl. 5. Rad pod nazivom Topciderrevolution

hitektonskih objekata; komunikacije i kontekstualna

uklopqenost i uskla|enost parkovskog ansambla sa nepo-

srednim okruèwem; adekvatna remodulacija fizi~kih

sklopova u ciqu pove}awa upotrebne vrednosti prosto-

ra; atraktivnost redefinisanog parka kroz razli~itost

i privla~nost ponu|enih sadràja i novih oblika; uklo-

pqenost i uskla|enost »starih« elemenata istorijskog

prostora sa savremenim re{ewima; potencirawe vizu-

elno-estetskog identiteta, kako mikroambijenata tako

i ambijentalnih celina) – izdvojilo se pet radova:

– Rad, pod nazivom Cityscape,14

oìvqava i aktivira

prostor uvo|ewem istorijskih elemenata koji su na sa-

vremen na~in integrisani u celinu stvaraju}i novi-sta-

ri ambijent, u kome se istorija pribliàva posetiocu.

– Rad, pod nazivom Asteriks,15

prikazuje prostor u

kome se isti~u novoprojektovani sadràji i elementi

koji su skladu sa kulturno-istorijskim duhom (muzej,

paviqoni, vodenica i dr.), kao i s neposrednim okru-

èwem (letwa pozornica, streli{te).

– Rad, pod nazivom Topciderrevolution,16

spaja pro{-

lost i budu}nost, stati~nost i dinamiku, tradiciju i

novitete i poku{ava da simbolikom edukuje posetioce

vode}i ih kroz Srbiju XIX, XX i XXI veka. Kao vrednost

rada konstatovana je edukativna funkcija prostora,

MEC, ì~ara, kao i kori{}ewe vode u simbolici glav-

ne ose – aluzija na burne istorijske doga|aje na ovim

prostorima.

– Rad, pod nazivom Novo odelo,17

odlikuje po{tova-

we duha prostora, u kome se uno{ewem karakteristi~nih

elemenata tradicionalne arhitekture i starih vrtova

evocira slika stare Srbije.

– Posebnu vrednost rada Archimatrix18~ini vizue-

lizacija re{ewa – film, koji se sa gledaocem poigra-

va prepu{taju}i ga putovawu iz dokumentarnog miqea

ka savremenoj fikciji. Kadrovi u prostoru (vodene za-

vese, topijarne forme, zelene trake i dr.) prikazuju

opredeqewe autora da Top~ider tretiraju kroz re{ewe

oslobo|eno stereotipa, nude}i mogu}nost wegove trans-

formacije u savremeni istorijski park.

Potencijal studentskog rada

u saradwi sa slu`bom za{tite

Entuzijazam studenata Odseka za pejza`nu arhitek-

turu i hortikulturu [umarskog fakulteta, spremnih

da se kroz mawe formalan rad koji se odvijao van re-

dovne nastave upuste u kompleksan problem Projekta

revitalizacije prostorne kulturno-istorijske celine

Top~ider, jasno je vidqiv prvenstveno u rezultatima

analiza, ali i zavr{nim radovima koji pokazuju visok

stepen ozbiqnosti u pristupu postavqenom zadatku,

iako je primetno da nijedan rad nije u potpunosti od-

govorio propisanim programskim smernicama. Ipak,

rezultati dve faze rada, proiza{li uz podr{ku stru~-

waka Zavoda za za{titu spomenika kulture grada Beo-

grada i saradwu sa studentima ostalih fakulteta – u~e-

snika u projektu, ulivaju nadu da }e se u bliskoj budu}-

nosti izna}i mogu}nosti da se kulturno-istorijskoj

celini Top~ider vrate sjaj i zna~aj koji zasluùje.

Dragan Vuji~i}, Dejan Sko~aji},

Andreja Tutunxi}, Aleksandar Bobi},

Nada Pavlovi}, Ivana Popovi}

NAPOMENE:

1º N. Kurtovi}-Foli}, M. Roter Blagojevi}, R. Jadre{in-Mili},

Prou~avawe stilova i formi u arhitekturi, Prikaz rada na

posebnom programu 2 – Razvoj i teorija arhitekture i umetno-

sti na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, Na-

sle|e V (2004), 156.

2º Katalog izlo`be »Projekat revitalizacije prostorne kul-

turno-istorijske celine Top~ider«, Beograd 2004.

3º Projekat revitalizacije prostorne kulturno-istorijske ce-

line Top~ider realizovan je u okviru nastave na predmetu Sti-

lovi i forme u arhitekturi, koji predstavqa najobimniji

predmet na Posebnom programu 2 – Razvoj i teorija arhitekture

i umetnosti, a u nastavu na Arhitektonskom fakultetu Univer-

ziteta u Beogradu uveden je pre deset godina. Ciq predmeta je da

se kroz predavawa i izradu seminarskih radova studenti sadr-

àjnije upoznaju sa izvornim idejama, principima, metodima,

prostornim i stilskim oblicima, kao i specifi~nim proble-

mima karakteristi~nim za pojedine stilske epohe ili pravce u

arhitekturi. Studenti su upu}ivani u zna~aj koji istraìvawe

i poznavawe op{teg i nacionalnog graditeqstva ima za savre-

meno arhitektonsko delovawe, a posebno za razvijawe wihove

vlastite kreativnosti i zasnivawe vlastitog arhitektonskog

izraza. Moè se re}i da je danas, kada smo svedoci sve ve}eg ko-

ri{}ewa istorijskih formi u savremenoj arhitekturi, ne samo

u svetu ve} i u na{oj sredini, to od posebne va`nosti. U ciqu

unapre|ivawa rada na predmetu i pra}ewa savremenih tenden-

cija edukacije arhitekata u Evropi i Americi, tokom 2002/03.

{kolske godine studentima je omogu}eno da se kroz izradu gra-

fi~kih radova (tokom dva semestra na ~etvrtoj godini studija)

detaqnije upoznaju sa karakteristikama, proporcijama i forma-

ma pojedinih stilskih elemenata, wihovom primenom i povezi-

vawem u celine, osnovnim principima komponovawa istorij-

skih gra|evina, obradom fasadnih povr{ina, portala, prozora,

venaca, atika i sl. Pored toga, studenti su ve`bali da sami pro-

jektuju pro~eqe u duhu klasi~ne arhitekture, uz primenu klasi~-

nih principa i postupaka proporcionisawa i oblikovawa stil-

skih elemenata i celine. Programom rukovodi prof. dr Na|a

Kurtovi}-Foli}. Prikaz predmeta i rada na programu dat je u

tekstovima: N. Kurtovi}-Foli}, M. Roter-Blagojevi}, R. Jadre-

{in Mili}, Razvoj i teorija arhitekture i umetnosti, Glasnik

Dru{tva konzervatora Srbije 27, Beograd 2003, 191–193; Isti,

Prou~avawe stilova i formi u arhitekturi, Nasle|e V, Zavod za

za{titu spomenika kulture grada Beograda, Beograd 2004, 153–159.


259




4º U realizaciji projekta u~estvovali su: Abramovi} Nikola,

Ani} Tawa, Arsenijevi} Katarina, Bigovi} Qubica, Biorac

Biqana, Gwato Milka, Ili} Zorica, Joci} Svetlana, Kriva~i}

Jovanka, Krstani} \or|e, Krsti} Nata{a, Kujunxi} Kosara, La-

licki Uro{, Mirkovi} Vladimira, Mrkowi} Ivana, Mrvaqe-

vi} Marija, Nikoli} Emilija, Nikoli} Ivana, Obradovi}

Ivana, Perovi} Sawa, Petrovi} Bojana, Petrovi} Svetlana,

Popadi} Milan, Ra{kovi} Nata{a, Radovanovi} Bojan, Ranko-

vi} Danijela, Raoni} Viktorija, Samarxija Jelena, Slep~evi}

Petar, Stoj~evi} Nata{a, Stojanovi} Ida, Utvar @eqko, \u-

ri~i} Jelena i ê~ovi} Jelena.

5º Projektom su rukovodili prof. dr Na|a Kurtovi}-Foli} i

asistent mr Mirjana Roter-Blagojevi}, uz saradwu asistenta mr

Ane Nikezi}, asistenta mr Aleksandra Igwatovi}a i arh. Marka

Nikoli}a.

6º U tom ciqu studenti su kroz mali pisani rad, esej, i kroz di-

skusiju iznosili svoje vi|ewe mogu}nosti primene klasi~nih

principa i stilskih oblika u savremenoj arhitekturi.

7º U okvirima predmeta: Pejza`no projektovawe, Istorija pej-

za`ne arhitekture, Urbanizam i prostorno planirawe, Plani-

rawe i ure|ivawe predela.

8º Mr Dragan Vuji~i}, Dejan Sko~aji}, Andreja Tutunxi}, Alek-

sandar Bobi}, Nada Pavlovi}, Ivana Popovi}.

9º Ivan Raj~i}, Radmila Lazovi}, Slavica \uri}, Katarina

Vuk{i}, Aleksandra Vu~i}evi}.

10º Nata{a Miti}, Vi{wa Filipovi}, Ana [taqoni}, Marija

Jankov, Marija Resimi}, Jasmina Proti}, Vesna Perovi}, Danica

Mihaqevi}, Svetlana Stanojevi}, Nikola Vasiqevi}.

11º Vesna Frkanec, Tijana Luki}, Nade`da Peri{i}, Marija

[uwka, Jelena Panteli}, Bojana Izvonar, Kristina Mali}, An-

drijana @iki}, Marko Mileti}, Milo{ Milanovi}.

12º Lidija Petkovi}, Mirjana Me{i~ek, Nemawa Marinkovi},

Zorana Mati}, Marija Milovi}, Marija Manojlovi}, Sawa Mi-

losavqevi}, Sneàna Tomi}, Milorad Despi}.

13º Irena ]irovi}, Sawa Koji}, Dragi{a Topalovi}, Marina

Milojevi}, Mirjana Vulinovi}, Nikola Panovi}, Azra Ska-

drak.

14º Nade`da Peri{i}, Marija [uwka, Bojana Izvonar, Sve-

tlana Milutinovi}, Vesna Frkanec i Marko Mileti}.

15º Nata{a Miti}, Marija Resimi}, Igor Laki} i Ivan Raj~i}.

16º Radmila Lazovi}, Tijana Luki}, Jelena Panteli}, Marina

Milojevi}, Svetlana Stanojevi}, Danica Mihaqevi} i Vi{wa

Filipovi}.

17º Bojana Mla|enovi}, Mirjana Me{i~ek, Nemawa Marinko-

vi}, Zorana Mati} i Lidija Petkovi}.

18º Milo{ Milanovi}, Irena ]irovi}, Nikola Panovi} i

Dragi{a Topalovi}.


261

Summary: FACULTIES OF ARCHITECTURE,FORESTRY AND PHILOSOPHY

R E V I TA L I Z AT I O N P R O J E C TF O R C U LT U R A L - H I S T O R I C A L E N T I T Y T O P ^ I D E R

The contribution provides the description of a school project initiated by the Institute for the Protection of Monuments ofthe City of Belgrade and jointly realized by students of the faculties of Architecture, Forestry and Philosophy. The Institute’sidea of enhancing the accessibility and appreciation of an area such as Top~ider – virtually possessing all the characteristicsof a respectable public good, but failing to make itself felt as the city’s integral and active part – met with appreciation fromthe City Council Secretariat for Culture, which funded the project. It was with pleasure and enthusiasm that professors andstudents set out to try their hand at a revitalization project for this cultural-historical entity. The starting-point in exami-ning possible revitalization concepts was a critical approach to the classical heritage and the use of small structural units andensembles with the view of producing modern architectural works that would essentially revive the original principles andhumanism of classical architecture but with a freshness and vigour befitting the sensibility of modern man.

Several earlier studies that addressed the same problem failed to activate the potentials of Top~ider. The proposed solu-tions were either very radical, to the point of degrading the cultural heritage, or they only treated individual portions insteadof the whole.

The students’ works showed a readiness to highlight the existing values as much as the daring to change what was liable tochange. The proposed park designs based on the introduction of elements intended to make the visitor feel good – exhibitionpavilions, greenhouses, souvenir shops, bicycle-sheds, belvederes, bridges, benches, or extraordinary structural componentssuch as follies or a ceremonial entrance to the temple of nature – are easily and quickly feasible without jeopardizing the in-tegrity of the cultural heritage.

The public appreciation of the students’ designs has shown that the city may rely on students’ fresh and practicable ideasfor the solution of its other similar problems. Some of the problems in this particular case have, however, fallen short of beingfully solved as they depend on a number of external factors. The problem of traffic above all; until an integrated strategy hasbeen agreed upon, it will be impossible to take full advantage of the site’s potentials.

The students of the faculties of Architecture, Forestry and Philosophy in Belgrade applied their hitherto acquired skillsand knowledge to the problem of revitalizing the central zone of Top~ider, its oldest core around the Residence of Prince Milo{,through differentiating the functions of individual sections, landscaping and designing small architectural forms, promenades,gates, park furnishings, lights etc.

The design process went through three phases. At first the students carried out an extensive historical, urban-planning andarchitectural analysis which provided a basis for evaluating the area as a whole and for setting guidelines for further work.The preliminary research involved the study of archival and literary sources providing information about the urban deve-lopment of the Top~ider area as well as fieldwork; architectural and stylistic analysis, and the state of preservation asses-sment, of the park, structures, monuments, fountains etc; the historical and architectural importance of structures and openspaces; the layout of structures and their interrelationships; dominant sightlines and visual interrelationships of structuresthat needed to be preserved or accentuated; the features and purposes of structures and open spaces, as well as a considerationof new functions of interest to the revitalization of the park; the existing traffic conditions: types and routes of pedestrian,motor, tram and rail traffic. The objective was not only to pinpoint the problems and critical points in the space, but also toidentify potentials of the space, important sightlines and focal points.

In the second phase of the project the students outlined their design concept for the central zone of Top~ider Park (scale1:1000). The emphasis was on defining the secondary motor ways: vehicular access and car-parking facilities for the existingand planned structures (their interconnection and integration into the transport network as envisaged by the General UrbanPlan), bicycle lanes, water streams and pools, walkways and open areas intended for recreational use, as well as on determininglocations suitable for small facilities for cultural, recreational and transport purposes (such as information points, exhibitionand music pavilions, open stages, cafés, greenhouses, tram stations, facilities for storing and renting bicycles etc).

In the third phase the students further elaborated their designs for the selected portion of the park including the questionsof paving, green and water areas, arbours, benches, colonnades, gates, lights, fences etc; or they worked on smaller structural

facilities developing the plans, elevations, sections and site plans (scales of 1:100, 1:50 and 1:25). The design of new elementswithin the protected park area was guided by the desire for their materialization to be consistent with the spirit and valuesof a historic locale.

The students’ proposals for the revitalization of the central zone of Top~ider Park reveal all the diversity of their creative-ness inspired by classical-style architecture, ranging from the skill in modelling space and small architectural forms in accor-dance with the laws of historical styles to the ability uninhibitedly to intervene in a historic space through accentuating speci-fic parts and creating modern works of an associative nature.

Although assigned with the difficult task of working out a revitalization concept for a remarkably important cultural-historical site, presently in a poor state of preservation despite many initiatives, the students may be said to have producedquality solutions, coming up with a number of fresh ideas as to the reactivation of some of the existing buildings and areasthrough introducing modern contents or rehabilitating the old, as well as through introducing new but small-scale, low-profilestructures in order to avoid disturbance to the historic area. The engagement of students in carrying out such a complex taskhas thus proved to be largely justified; namely, it shows that their work can bring in some fresh ideas and simple solutionsfor the individual parts of Top~ider Park, thereby drawing public attention to the need for revitalizing the whole.

LIST OF ILLUSTRATIONS:

Fig. 1. Design concept for the Top~ider central zone – jointproject by a group of architecture students Fig. 2. Proposed design of the info-counter – by Kosara Ku-jundji}, student of architectureFig. 3. Proposed design of an open pavilion – by Biljana Bi-orac, student of architectureFig. 4. Proposed design of park furnishings – by Ljubica Bi-govi}, student of architecture


