3.BÖLÜM

DOĞAL SĠSTEMLER

* Su kaynakları arasında nasıl bir iliĢki vardır?

* Yeryüzündeki sular hangi hallerde bulunmaktadır?( Su döngüsü Ģemasından yararlanarak yer altı ve yer üstü su

kaynaklarına ait kavram haritası oluĢturunuz? )

Su çevrimi nedir? Su çevrimi, yeryüzünde, yeraltında

ve atmosferde suyun varlığını ve hareketlerini tasvir

eder.

• Dünya’daki su kaynaklarını; Okyanuslar,

denizler, göller, barajlar, akarsular ve yer altı

suları oluşturur.

• Tüm su kaynaklarından sıcaklığın etkisiyle

buharlaşan sular tekrar yağış olarak

yeryüzüne düşer.

• Yağışlar, Irmakları, denizleri, gölleri ve yer altı

sularını besler.

97

3

0

50

100

Okyanuslar Diğer

SU KAYNAKLARI

0.3 0.3

Dünya Tatlı su Rezervinin 2/3 ünü Buzullar

oluĢturur

Yüzey sularının %87 sini göller oluĢturur

Okyanuslar ve Denizler:

• Okyanus ve deniz suları tuzludur. Bu nedenle

içme ve sulama amacıyla kullanılamaz.

• Ekvatordan uzaklaşıldıkça deniz ve okyanus

sularının sıcaklığı ve tuzluluk oranları azalır.

• Deniz ve okyanuslar tuzlu olmalarına rağmen

milyonlarca türde hayvan ve bitkinin yaşam

alanlarıdır

YağıĢ oluĢumuna etkileri bakımından okyanus suları, karada

yaĢayan canlılar için de yaĢamsal bir öneme sahiptir.

Dünya’daki kara ve su alanlarının

oransal dağılımı?

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Karalar Sular

% 29

%71

Büyük

Okyanus

Büyük

Okyanus

Atlas

Okyanusu

Hint

Okyanusu

Göller• TANIM: Her yanı kara ile çevrili, derin –

geniĢ ve durgun su kütlesidir…

• Bir su kütlesinin göl sayılabilmesi için:

• I. Göl çanağının doğrudan deniz ya da

okyanuslarla bağlantısı olmamalıdır.

• II. Göl çanağında yıl boyunca su

bulunmalıdır. ( Alanı ve derinliği değişebilir)

• III.Göl tabanında ağaç yada ot türü bitkiler

tutunup yetişmemiş olmalıdır.

• A) Bulunduğu enleme göre değişir.

• B) Gölün derinliğine göre değişir.

• C) Gölün yükseltisine göre değişir.

• D) Gölü besleyen kaynakların

özelliğine göre değişir.

Göl Sularının Sıcaklığı:

Göl Sularının Tatlı –Tuzlu Olması:

• a) Gölün “Gideğen” i olup olmamasına

bağlıdır.

• Gölün fazla sularını boşaltan akarsuya

Gideğen yada Gölayağı denir.

• Gideğeni olan göllerin suyu genellikle

tatlıdır.

• b) Göl çanağının jeolojik ve litolojik

yapısına bağlıdır.

• Gölün bulunduğu çanaktaki kayaçların

özelliğine bağlı olarak göl suları tatlı, kireçli

sodalı yada tuzlu olabilir.

• c) Gölün bulunduğu bölgenin iklimine

bağlıdır.

• Örnek: Sıcak ve kurak iklim bölgelerindeki

göllerin suyu genelde tuzlu olur.

• Tuz Gölü, Lut Gölü gibi…

• d) Gölü besleyen akarsuların debisi ve

geçtikleri arazilerin jeolojik özelliklerine

bağlıdır.

• Örnek: Gölü besleyen akarsuların tuzlu ve

jipsli bölgelerden geçmesi Tuz Gölü’nün

sularını daha da tuzlu hale getirmiştir.

OLUġUMLARINA

GÖRE

GÖLLER

A)ÇANAK GÖLLERİ

1.Tektonik Göller

2.Volkanik Göller

3.Karstik Göller

4.Buzul Gölleri

B) SET GÖLLERİ1. Heyelan Set G.

2. Volkanik Set G.

3. Alüvyal Set G.

4. Kıyı Set G.( Lagün)

5. Baraj Gölü

TEKTONĠK GÖLLER:

• Yer kabuğu hareketleriyle meydana gelen

çanaklarda ( Graben ve Senklinal gibi.)

suların birikmesiyle oluşmuştur.

• Türkiye’deki ve dünyadaki göllerin büyük

bir kısmı tektoniktir.

• Dünyanın en büyük

tuzlu su gölüdür.

• Yüzölçümü :371.000

km² dir.

• Petrol yataklarınca

zengindir.

• Hazar Denizi batıda

Azerbaycan ve

Rusya, kuzeydoğu

ve doğuda

Kazakistan, doğuda

Türkmenistan,

güneyde İran

toprakları ile

çevrelenmiştir.

VOLKANĠK GÖLLER

• Volkanik patlamayla oluĢan krater-

kaldera ve maar çukurluklarına suların

dolmasıyla oluĢan göllerdir.

• Volkanik faaliyetlerin görüldüğü kuşaklarda

yaygındır.

• Akdeniz Kuşağı, Pasifik Ateş Çemberi

Kuşağı gibi…

Nemrut Krater Gölü

Meke Gölü

KARSTĠK GÖLLER

• Kolay eriyebilen kalker ve alçı taşı gibi kayaçların

yaygın olduğu bölgelerde erime ya da çökmeyle

oluşan çanaklarda ( Dolin,Uvala, Obruk ve Polye

gibi ) suların birikmesiyle oluşur.

• Bunlardan bir kısmı sürekli, bir kısmı da

geçici göl niteliğindedir

KARSTĠK ġEKĠLLER

KIZÖREN GÖLÜ

BUZUL GÖLLERĠ

• Buzul aĢındırması sonucunda oluĢan

çukurlara ( Sirk – Buzyalağı vb ) suların

dolmasıyla oluĢurlar.

• Buzulların etkili olduğu dağlarda yada

yüksek enlemlerde yaygındır.

• Özellikle; Finlandiya – Ġsveç – Norveç

ve Kanada gibi ülkelerde binlerce buzul

gölü vardır.

B) SET GÖLLERĠ

• 1) Heyelan Set Gölleri:

• Bir akarsuyun önünün toprak kayması

sonucu kapanmasıyla oluĢur.

• Türkiye’deki heyelan set göllerinin büyük

bir bölümü Karadeniz Bölgesi’ndedir.

TORTUM GÖLÜ

• 2) Volkanik Set Gölleri: Lavların vadi

önlerini ya da tektonik çanakların önünü

kapatması ile oluĢurlar.

• Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki göllerimizin

çoğu bu Ģekilde oluĢmuĢtur.

• Van gölü:

• Yüzölçümü:3.713 km²

• En derin yeri:451 m.

• Yükseltisi:1646 m.

• Suyu sodalıdır.

• Nemrut Dağından

etrafa yayılan lavların

Van Çanağının önünü

tıkamasıyla

oluĢmuĢtur.

• 3) Alüvyal Set Gölleri: Yağmur ve sel

sularıyla yamaçlardan inen alüvyonlarının

bir derenin önünü tıkamasıyla oluĢurlar.

Mogan Gölü - ANKARA

• 4) Kıyı Set Gölleri ( LAGÜN ):

• Koyların önlerinin kıyı kordonlarıyla

kapanması sonucu oluĢurlar.

• Liman tipi kıyılardır. En güzel örnekleri

Karadeniz’in kuzey kıyılarıdır. ( Ukrayna)

• 5) Baraj Gölleri ( Yapay Göller ):

• Vadi önlerinin insanlar tarafından yapılan setlerle kapatılması sonucunda oluşan göllerdir.

• Barajların YapılıĢ Amaçları:

• 1. Sulama ve içme suyu temin etmek.

• 2. Enerji üretmek.

• 3. Sel ve su taĢkınlarını önlemek.

• 4. Su ürünleri elde etmek.

• Vb.

ASWAN

BARAJI