Kuş Gözlemciliği ve Kuş Tanımlama

Kuş Gözlemciliği ve

Kuş Tanımlama

Kuş Gözlemciliği Nedir?

Kuş gözlemciliği bir hobi olduğu kadar doğanın korunmasına da katkı koyan bir merak.

Kuş gözlemciliği, kuşların yaşama alanlarında izlenip, tanımlanması ve sayılmasıdır. Kuş gözlemcisi olmak için yaş ya da meslek sınırı yoktur. Dürbün, arazi kuş kitabı ve not defterin olan herkes kuş gözlemciliği yapabilir.

Kuş gözlemcilerinin sayısının artması Türkiye'de daha çok insanın doğayı tanımasını ve sahip çıkmasını sağlayacak.

Kuş Gözlemciler Neler Yapıyor?

Kış Ortası Sukuşu SayımlarıTür araştırmaları Dünya Kuş Gözlem GünüYırtıcı kuş göçünü izlemeKeşif gezileri, kamplar, eğitimlerKuşbank kullanımıwww.kusgozlem.com kullanımıKuş halkalamaÖnemli Kuş Alanlarının izlenmesi ve korunmasıKuş gözlem raporlarının hazırlanmasıBilimsel yayın hazırlamaTürkiye Kuş KonferansıYaşayan Bahar

Kuş Gözlemciliği ve Kuş Tanımlama

Kuşları Nasıl Tanırız?

Kuşları tanımak kuş gözlemeye yeni başlayanlar için içinden çıkılmaz bir problem gibi görünür.

Bazı kuş gözlemcilerinin uzaktaki bir kuşu kolayca tanımasına şaşar hatta inanmazsınız.

Kuş tanımlamayı öğrenmek yeni taşındığımız bir mahalledeki komşularımızı tanımaya benzer. Zamanla pek çoğunu sesinden bile tanımaya başlarsınız.

Kuşları tanımayı öğrenmek için biraz zamana, sabra ve ipuçlarına ihtiyacınız vardır.

Kızıl Akbaba

Kara Akbaba

Kuşları Tanımlamaya Başlarken

Uludoğan

Kukumav

Kuşların temel özelliklerini öğrenmek onları tanımanızda size yardımcı olur.

Sadece siluetini gördüğünüz bir kuşu bile zamanla elde edeceğiniz tecrübeler sonucu kolayca tanıyabilirsiniz.

Kuşları tanımanızda size yardımcı olabilecek diğer özelliklerden bazıları ise şunlardır: kuşların duruşları, boyutları, uçuş biçimleri, renkleri, karakteristik davranışları ve sesleri.

Büyüklük konusunda karar verirken en iyisi bir kuşu iyi tanıdığınız başka bir kuşla karşılaştırmaktır. Kuşun gözlemlendiği doğal yaşam alanını (habitatı) öğrenmek de tanımlama konusunda size kolaylık sağlayacaktır.

Kuşları Tanımlamaya Başlarken

Yelpaze Kuyruk

Kukumav

Kuş tanımlaması zamanla öğrenilir ve oldukça sabır ister. İlk olarak yakın çevrenizde sık gördüğünüz ve ayırdetmesi kolay, belirgin özelliklere sahip olan kuşları öğrenmeye başlarsınız. Herkes bu işe; saksağan, kumru, kızılgerdan, alakarga, karatavuk, serçe gibi yaygın birkaç kuş türünü öğrenerek başlar.

Biraz özenli bir çalışma ile, gruplara ayırdığımız kuş ailelerini- ağaçkakanlar, ördekler, kıyı kuşları ve kırlangıçlar gibi - tanımlayarak türleri tek tek ayırmaya başlayabiliriz.

Önce yakınımızda bulunan bir alana düzenli giderek oradaki kuşları tanımaya başlayabiliriz. Zamanla farklı alanlar giderek farklı kuş türlerini öğrenmeye başlarız.

Bir kuşu ilk kez gördüğümüzde, bazı özelliklerine bakmak önemlidir:

Kuş Gözlerken Dikkat Edin!

Arı Kuşu

Kızıl Gerdan

Mavi Baştankara

• Ne büyüklükte? Serçe büyüklüğünde mi? Yoksa sakarmeke büyüklüğünde

mi? Uçarken Şahin'den daha mı büyük?• Genel şekli nasıl? Uzun ve ince mi yoksa kısa ve tıknaz mı? Yoksa bunların

arasında bir şekli mi var? Boynu uzun mu? Yoksa kısa mı?• Kanat şekli nasıl? Uzun? Kısa? Geniş? Dar? Sivri veya yuvarlak uçlu mu?• Kuyruğu nasıl? Uzun? Kısa? Yuvarlak veya köşeli mi? Kuyruk uçları sivri

mi? Düz renkte mi yoksa üzerinde barlar mı var?• Nasıl bir gagaya sahip? İspinoz gibi küt mü? Ağaçkakan gibi kama şekilli mi? İnce

ve sivri mi? Düz veya kıvrık mı? Uzun veya kısa mı?• Bacak ve ayakları nasıl? Balıkçıl gibi uzun bacaklı mı? Ötücülerin çoğunda olduğu

gibi kısa ve ince mi? Ayaklarının şekli nasıl? Bacak ve ayakları belirgin bir renkte mi?

Kuş Gözlerken Dikkat Edin!

Kaya Kartalı

Balık Kartalı

• Kafasında, kanadında, veya vücudunda belirgin renk ve şekiller var mı?

• İlgini çeken kanat barları, kafa işaretleri veya diğer şekiller var mı?

Bütün bunlar bir kuşu tanımlamada bize yardımcı olan özelliklerdir. Yardımcı olacak başka bir şey de kuşu nerede gördüğünüzdür. Görülen yer suya yakın mı uzak mı? Orman içinde mi? Tarlada mı? Park veya bahçede mi?

Kuşu gördüğünüz yaşam alanı, bir kuşu tanımlarken oldukça kolaylaştıran iyi bir ipucudur.

Unutmayın! Kuş gözlemlerken kuşa olabildiğince uzun ve dikkatlice bakın. Çoğu kişi tanınmadık bir kuşu bir an görüp heyecanlanır ve kuş kitabına koşar. Geri döndüklerinde, kuş gibi çoğu zaman tanımlama şansları da uçup gitmiştir!

Alakarga

Kuş Gözlerken Aklınızda Tutun!

Bir kuş gördüğünüzde şöyle düşünebilirsiniz: "bu, sığ suda duran, uzun bacaklı, gri gövdeli, beyaz renkte uzun bir boyna ve sarı bir gagaya sahip, başının iki yanında siyah tüyler bulunan bir kuş", veya; "bu, küçük, başı siyah ve beyaz, karnı sarı renkte, gıdısından kuyruk altına kadar siyah bir şerit bulunan, hareketli bir kuş. Gagası küçük ve sivri, koyu parlak gözlere sahip".

Kuş Tanımlama Anahtarı (Kuş Morfolojisi)

Kuşların tanımlanabilmesi için, kuş vücudu topoğrafik olarak detaylı bir biçimde bölgelere ayrılmıştır.

Gaga, baş, sırt, kanatlar, kuyruk, ve bacaklar gibi temel vucut bölümleri tanımlamayı kolaylaştırmak amacıyla kendi içlerinde tekrar bölümlenmiştir.

Kuşların vücutlarını gösteren bu çizelge, kuşların tanımlanmasında yaygın olarak kullanılan terimleri göstermektedir.

Kuş Tanımlama Anahtarı

Kuşlar çok çeşitli renk ve desenler içinde olabilirler. Bu onların zaman içerisinde edindikleri ve kendi türleri içerisinde tanınmalarını sağlayan bir özelliktir.

Kuş gözlemcileri bu ayrıntıları kullanarak - kuş tanımlama anahtarı - kuş türlerini tanımlayabilirler.

Baştaki Renk ve Desenler

Bilmediğiniz bir kuşu tanımlarken başta bulunan renklenme ve desenler özellikle önemlidir:

•Kaş (göz üzerinde bulunan leke) •Sürme (gözün arkasından başlayan leke) •Tepe çizgisi (başın üzerinde bulunan çizgi) •Göz halkası (göz çevresindeki renlenme) •Gıdı, göz pınarının rengi (göz ve gaga arasında kalan alan) •Bıyık çizgisi (bıyık) •Üst ve alt gaga rengi •İbik ya da tepenin varlığı

Gaga şekli ve büyüklüğü tanımlamada oldukça önemli bir karakteristik özelliktir.

Gövdedeki Renk ve Desenler

Kuş türlerini tanımlamak için gövdelerindeki renklenme ve desenlere dikkat etmeniz gerekir.

İlk defa gördüğünüz bir kuşu tanımak için kitaba bakmadan önce gövdesinde belirtilen bölgelerdeki renklenmelere dikkat edin.

•Kanat barları •Kanat paneli •Kuyruk sokumu

Kanatlardaki Renk ve Desenler

Birkaç grupta, özellikle yırtıcılarda kanatlardaki renklenmeler, belirgin yamalar ve barların varlığı kolay tanımlama yapabilmemizi sağlar.

Sinekkapanlar ve serçeler gibi diğer kuş ailelerinde de kanatlardaki herhangi bir işaret tanımlamada çok önemli olan, karakteristik özelliklerdir. Tanımlama yaparken kuşun kanadındaki belirgin bölgelerde yer alan renk ve desenlere dikkat etmeniz önemlidir:

•Kol telekleri •El telekleri •Kanat altı örtüleri•Kanat üstü örtüleri

Siluetten Kuş Tanıma

Aynı ailedeki kuşlar büyüklükleri farklı olsa da genel olarak aynı vücut şekillerine ve aşağı yukarı aynı boyutlara sahiptirler.

Bir kuşun silueti, o kuşu tanımlarken bize pek çok ipucu verebilir, kuş gözlemcilerine kuşun hangi aileden olduğunu ayırt etmede, hatta doğru türü tanımlamada yardımcı olabilir.

Önceki resimde farklı kuşların siluetlerini gördünüz. Kaç tanesini sadece siluetlerinden tanıyabildiniz? Dikkatli bakın - ağaç dalları arasındakileri kaçırmayın!

Siluetten Kuş Tanıma

Kuşları tanımaya çalışırken aşağıdaki özelliklerine dikkat edin:

•Vücut şekli •Baş, ayaklar, kanatlar ve kuyruk boyutu •Gaga şekli ve uzunluğu

Siluetten Kuş Tanıma

Çoğu kuş düz bir hat şeklinde uçar, sabit bir ritimde kanat çırparlar; fakat belirli kuş gruplarının karakteristik uçuş özellikleri vardır ve bu özellikler o grupları tanımlamamızı kolaylaştırır.

Yırtıcı kuşlar, uçarken kanatlarını tutuş şekillerinden tanımlanabilirler.

Uçuştan Kuş Tanıma

Dalgalı uçuş şekli

İspinozlar bu tarz bir uçuş sergilerler, sanki bir merdivene çıkıp iniyorlarmış gibi. Ağaçkakanlar da genel olarak bu tarzda uçarlarken ispinozlara göre çok daha hafif alçalıp yükselerek onduleli bir uçuş biçimi kullanırlar.

Uçuştan Kuş Tanıma

Kanat çırparak süzülenler

Atmacalar (Accipiter) genel olarak bir kaç kanat çırpmadan sonra kayarlar. Şahinler (Buteo) genelde süzülürken görülürler.

Uçuştan Kuş Tanıma

Uçuştan Kuş Tanıma

Karga ve kuzgun karşılaştırması

Uçuş şekillerine bakarak benzer türleri de birbirlerinden ayırt edebiliriz. Örneğin leş kargası ağır ağır uçarken kanat çırpar. Yakın akrabası kuzgunsa genellikle düzensiz kanat çırparken şahinler gibi süzülürek yükselir.

Karşıdan gördüğümüz kuşlar

Kuşları uçarken karşıdan gördüğünüzde de uçuşlarından tanımlayabilirsiniz. Süzülen bir kartal şahinlere benzeyebilir; fakat kaya kartalı kanatlarını şahinlere göre daha geniş bir V-şeklinde tutar. Kara akbaba kanatlarını düz tutar; fakat kanat uçları hafifçe yukarı doğru kıvrıktır. Saz delicesinin kanat tutuşu da V-şekline benzemekle birlikte, yavaş kanat çırparak süzülmeleriyle daha kolay tanımlanırlar. Şah kartalının kanat tutuşu bir atmacaya göre çok daha düzdür.

Uçuştan Kuş Tanıma

Pek çok kuş türünün kendine özgü çıkardığı sesler vardır. Bu sesler iletişim, alarm (uyarı) ve ötüş (şakıma) şeklinde olabilir.

Bunları öğrenmek biraz zamanınızı alsa da bir süre sonra bir arkadaşınızı sesinden tanır gibi kuşları da çıkardıkları seslerden tanımlayabilirsiniz. Hatta bazı türleri sadece seslerinden tanımlayabilirsiniz.

Serhat Tigrel-Trakus

Burak Özgür topçu-Trakus Timur Çağlar-Trakus

Sesten Kuş Tanıma

Öğrenmeye Devam Etmek

Kuş gözlemciliğinde düzenli gözlem önemlidir. Bu öğrendiklerinizi taze tutmaya ve devamlı öğrenmenizi sağlar.

Nerde ve ne zaman gözlem yaptığınızın önemi yoktur, her fırsatı değerlendirin. Hem daha çabuk öğrenirsiniz hem de daha sağlam.

İyi kuş gözlemcisi iyi bir doğacıdır da.

• Tüm canlı varlıkların üreme, beslenme ve saklanma gibi yaşamsal davranışlarına saygı gösterilir (üreme kolonileri, toplu geceleme ve beslenme alanlarından uzak durma gibi).

• Doğadaki bütünün bir parçası olan cansız varlıklara müdahale edilmez (taş toplama, taşların konumunu değiştirme, toprak alma gibi).

• Doğal yaşam örtüsüne zarar vermemek için yollardan ve patikalardan olabildiğince ayrılmaz,

• Grupça yapılan gözlemlerde diğerlerinin haklarını çiğnemez,• Grupça yapılan gözlemlerde sessizlik ilkesini bozmaz ve doğayı

olabildiğince az rahatsız eder. Rahatsızlık veren diğer gözlemcileri uyarır. Gurup liderleri geziler öncesi tüm gruba etik değerler hakkında bilgi verir,

• Yeni kuş gözlemcilerle bilgilerini paylaşır, önce arkadaşlık ilkesini unutmaz,

Kuş Gözlemcisi Nasıl Davranır?

• Kuş gözlem kayıtlarını not eder ve gelecekte kullanılmak üzere ilgili gruplara iletir.

• Su, elektrik, kağıt, petrol vs. tüketiminin en az olmasına özen gösterilir• Önemli kuş alanlarının ve habitatlarının korunması için çalışır,• Kuşları strese sokacak ve tehlikeye atacak tüm etkinliklerden kaçınır,• Kuşları kendine çekecek yöntemleri kullanmaz (ses, kaset vs),• Üreme kolonilerinden, toplu geceleme alanları gibi hassas alanlardan uzak

durur ve diğerlerinin de girmemesi için uyarıda bulunur,• Fotoğrafçılıkla uğraşıyorsa kuşların göremeyeceği bir yere saklanır ya da

kamuflajlı saklanma çadırları kullanır,• Nadir ve nesli tehlike altındaki kuşların üreme yerlerini bulduğunda bu

konundaki tedbirleri aldıktan sonra kısıtlı kitlelere raporlama yapar.

Kuş Gözlemcisi Nasıl Davranır?

• Gözlem sanatı, kuşları nasıl izleyeceğinizi tarif eder: onlara yeterince yaklaşmanız ama rahatsız etmemenizdir; yaşam alanlarına zarar vermemenizdir;

Gözlem Sanatı

Arazide olabildiğince sessiz olunuz; bu hem kuşlara konsantre olmanızı sağlar hem de onları rahatsız etmez,

Gözlem Sanatının İncelikleriKonuşmak

Kuşların üzerine yürürken dikkatli olun, ani hareketler yapmayın, gereğinden fazla yaklaşmayın. Bu onları korkutacak ve kaçmalarına neden olacaktır.

Açık alanlarda ortada durmayın. Kuşlar tarafından görülebiliyorsanız ani hareketler yapmaktan kaçının; aniden durmayın.

Gözlem Sanatının İncelikleriKuşlara Yaklaşma

Bir kuşu araçtan gördüyseniz önce aracı durdurun ve kuşu camdan izleyin; araçtan hemen çıkmayın; bu kuşun kaçmasına neden olur; araçtan çıkmadan önce dürbününüzü ya da teleskopunuzu hazırlayın.

Gözlem Sanatının İncelikleriAraçtan Gözlem

Kendinizi kuşların yerine koyun; nerede olabileceklerini

anlamaya çalışın.

Gözlem Sanatının İncelikleriKuş Gibi Düşünmek

Yürürken sadece yere bakmayın; devamlı etrafınızı kontrol edin; üzerinizden bir çok kuşun sessizce geçtiğini unutmayın; yırtıcıların çoğunu devamlı havayı kontrol eden kuşçular fark eder.

Gözlem Sanatının İncelikleriGözleri Kullanmak

Etrafınızdaki tüm kuşları dinleyin; her bir kuşu tanımlamaya çalışın. Tanımadığınız kuş sesi varsa onu önce not defterinize kaydedin; diğerleri ile tartışın; kuş sesleri her yerde vardır, okula, işe giderken kuş seslerine dikkat edin; kuş seslerini öğrenmek yavaş başlar ama sonra birden hızlanıverir, ilk gayret önemlidir.

Gözlem Sanatının İncelikleriKulakları Kullanmak

Olabildiğince değişik yaşam alanını ziyaret edin. Bu sizin hangi habitatta hangi türü görebileceğiniz konusunda bilginizin artmasına ve daha fazla tür görmenizi sağlayacak.

Gözlem Sanatının İncelikleriYaşam Alanları

Işığı iyi kullanın; ışığı arkanıza alarak kuşlara yaklaşın; rotanızı belirlerken ışık durumlarına göre planlayın.

Gözlem Sanatının İncelikleriIşık Oyunları

Gördüklerinizi önce not defterinize kaydedin; tanımlayamadığınız kuşları defterinize çizin; çiziminiz bittikten sonra kitabınızdan kuşu bulmayı deneyin; not defteri kuşçunun en iyi aracıdır.

Gözlem Sanatının İncelikleriNot Defteri Kullanımı

Tanımlayamadığınız tür için defterinize yaptığınız çizim bittikten sonra kitabınızdan kuşu bulmayı deneyin. Evdeyken düzenli şekilde rehber kitabınızı okuyun, yararını göreceksiniz.

Gözlem Sanatının İncelikleriRehber Kitap Kullanımı

Gözlem Sanatı İncelikleri

•Düzenli olarak gözleme çıkın; kuşları unutmak kolaydır; kendinize uygun bir yer belirleyin ve orada düzenli olarak yıl boyu gözlem yapın; aynı bölgede düzenli gözlem yapmak kuşları öğrenmenin en iyi yoludur.

Gözlem Sanatının İncelikleriDüzenli Gözlem

• KuşBank, kullanıcıların dünyanın her yerinden kayıt girebilecekleri, Türkiye’deki kuş kayıtlarını sorgulayabilecekleri internet tabanlı bir veri bankasıdır.

• Kuş gözlemciler, gözlem kayıtlarınızı www.kusbank.org adresine girerek kuş türlerin ve yaşama alanları için yürütülen koruma, araştırma ve izleme çalışmalarına altlık oluşturuyor.

Kuşbank

• İlk olarak dürbünün genişliğini ayarlayın,• Tek tek gözlere göre ayar yapın, • İlk zamanlarda kuşlara bakarken önce

yerlerini gözünüzle bulun sonra dürbününüzü kaldırın. Eğer kuşu görmüyorsanız tekrardan gözlerinizle bulun. Zamanla dürbün kullanmaya alışacaksınız.

Dürbün Kullanımı

• Fiyat – performans ilişkisi,• Önce kaç lira harcayabileceğinize karar verin.• İlk olarak konforuna dikkat edin. Odaklamak kolay olsun,• Dürbünün büyüklüğü ve ağırlığı sizin için önemli mi? Kaç büyütme

istiyorsunuz? 10X40 ne demektir?• Elinize otursun,• Gözlerinizi yormasın.

Dürbün Alırken

Doğa Derneği

Evrim Tabur, Kuş Gözlem Sorumlusu

evrim.tabur@dogadernegi.org

Adres: Hürriyet Cad. No:43/12 Dikmen / Ankara

Telefon: 0312 481 25 45

Faks: 0312 481 25 09

www.dogadernegi.org

www.facebook.org/dogadernegidd