บทความวชิาการ

การประกันคุณภาพซอฟตแวร : กุญแจสําคัญของความสําเรจ็ อรยา ปรีชาพานิช

อาจารยประจํา ภาควิชาคณิตศาสตร คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัยทักษิณ

1. บทนํา

ปจจุบันการประกันคณุภาพ (Quality Assurance) ไดเขามามีบทบาทในการทํางานทกุสาขาอาชีพ โดยแตละองคกรจะกาํหนดนโยบายและแนวทางการประกันคุณภาพอยางเปนรูปธรรม ทั้งนี้เพื่อใหเกิดความเชื่อมั่นวาผลิตภัณฑหรือบริการ ซ่ึงเปนผลผลิตขององคกรจะเปนไปตามมาตรฐานที่กําหนดไว สําหรับการพัฒนาซอฟตแวรก็เชนเดยีวกนั เปาหมายหลักคือ เพื่อใหไดซอฟตแวรที่มีประสิทธิภาพ และสามารถตอบสนองความตองการใชงานของผูใชไดอยางแทจริง ดังนั้นจึงกลาวไดวา “การประกันคณุภาพซอฟตแวร” (Software Quality Assurance : SQA) เปนกระบวนการสําคัญในการสรางหลักประกันและความนาเชื่อถือของซอฟตแวรใหเกิดขึ้นแกลูกคาและผูใชงาน

การประกันคณุภาพซอฟตแวรควรเริ่มตนดําเนินการในระยะของการจัดตั้งโครงการ ซ่ึงในขั้นตอนนี้จะเปนการทบทวนแผนการดําเนินงานโครงการพัฒนาซอฟตแวร (Software Develop- ment Plan) มาตรฐาน และกระบวนการตางๆ ที่กําหนดใชงานในโครงการ เพื่อใหแนใจวาโครงการจะสามารถดําเนินการไดตามระยะเวลา ครอบคลุมวัตถุประสงค และขอบเขตของการพัฒนาโปรแกรม รวมไปถึงความสอดคลองของโครงการตอนโยบายขององคกรนั้นๆ อีกดวย

เมื่อโครงการเริ่มเขาสูวงจรของการพัฒนาซอฟตแวรซ่ึงประกอบดวย การกําหนดความตองการใชงานระบบ การวเิคราะหและออกแบบระบบ การพัฒนาและทดสอบระบบ การติดตั้งใชงาน และการบํารุงรักษาระบบ ตามลําดบัแลว ทีมงานประกันคณุภาพซอฟตแวรจะทําการทบทวน (Review) กิจกรรมที่เกิดขึ้น และตรวจสอบ (Audit) ผลผลิตที่ไดในแตละกระบวนการวาเปนไปตามแผนการดําเนนิงานโครงการ มาตรฐาน และกระบวนการตางๆ ที่กําหนดไวเมือ่เร่ิมตนโครงการหรือไม ซ่ึงกระบวนการดังกลาวจะถูกดําเนินการอยางสม่ําเสมอเปนระยะๆ ไปจนกระทั่งสิ้นสุดโครงการ

การประกันคุณภาพซอฟตแวร วารสารวิทยาศาสตรทักษิณ ปที่ 2 ฉบับที่ 2 : กุญแจสําคัญของความสําเร็จ กรกฎาคม-ธันวาคม 2548

11

2. เปาหมายของการประกันคุณภาพซอฟตแวร จากที่ไดกลาวมาแลวขางตน จะเห็นไดวาเปาหมายของการประกันคุณภาพซอฟตแวร แบง

ไดเปน 2 ประเด็นหลักคือ

2.1 ประสิทธิภาพของซอฟตแวร ประกอบดวย • ความครบถวน สมบูรณ ของซอฟตแวร

• ความสอดคลองกันของการทํางานในภาพรวมของระบบ

• ความถูกตอง แมนยํา และเทีย่งตรง

• ความนาเชื่อถือของระบบ

• ความสามารถในการใชงานระบบไดอยางมีประสิทธิผล • ความสามารถในการเขาถึงสวนตางๆ ของระบบ • ความยืดหยุนในการเพิ่มเติมและปรับแตงสวนตางๆ ของระบบ

• ความพรอมของทรัพยากรทีม่ี และที่จําเปนภายในระบบ

• ขอบเขตในการจัดเก็บขอมูลที่เปนสวนนําเขา (Input) และการแสดงผลลัพธ (Output) ของระบบ

• ความสั้นกระชับ และไมนําเสนอในสวนทีไ่มมีความจําเปน

• ความเปนอิสระของระบบโดยไมขึ้นกับเครื่องคอมพิวเตอรที่จะใชงาน

• ประสิทธิภาพการทํางานของระบบที่ไมกอใหเกดิการสิน้เปลืองทรัพยากรโดยไมจําเปน

• ระบบสามารถทํางานตรงตามเปาหมาย โดยไมทําใหส้ินเปลืองพลังงานและเวลาของผูใช รวมทั้งไมทําใหผูใชเกดิความรูสึกในแงลบ

• ความสามารถในการมองเหน็องคประกอบของระบบงานไดอยางชดัเจน ไมคลุมเครือ

• ความสะดวกในการบํารุงรักษาระบบ

วารสารวิทยาศาสตรทักษิณ ปที่ 2 ฉบับที่ 2 การประกันคุณภาพซอฟตแวร กรกฎาคม-ธันวาคม 2548 : กุญแจสําคัญของความสําเร็จ 12

• ความสามารถในการนําระบบงานไปประยกุตใชในสภาพแวดลอมที่ตางไปจากเดิม

• ความคงทนของระบบ ตอความผิดพลาดที่เกิดขึ้นระหวางการใชงาน

• ผูใชสามารถเขาใจความสัมพนัธของสวนประกอบตางๆ ของระบบ เชน การนําเขาขอมูล การประมวลผล และการแสดงผลลัพธ เปนตน รวมทั้งสวนที่เปนขอจํากัดตางๆ ในการใชงานระบบ

• การมีโครงสรางของระบบที่ชัดเจน

• ฯลฯ

2.2 ความสอดคลองกับความตองการใชงาน นั่นคือซอฟตแวรที่ทําการพัฒนาขึ้นจะตอง

สามารถอางอิงกลับไปยังเอกสารขอกําหนดความตองการใชงานซอฟตแวร(Software Requirement Specification) ที่ไดจัดทําขึ้นในกระบวนการวิเคราะหความตองการใชงานระบบ รวมทั้งขอกําหนดในสัญญาวาจางพฒันาซอฟตแวรไดอยางครบถวน สมบูรณ

3. ปจจัยท่ีนําไปสูผลสัมฤทธิ์

การดําเนินงานดานการประกันคุณภาพซอฟตแวรใหบรรลุตามเปาหมายที่ไดกําหนดไว จะประกอบไปดวยหลายปจจัยหลักดังนี้คือ

3.1 การจัดตั้งทีมงานประกันคณุภาพซอฟตแวร และกําหนดกิจกรรมของการประกันคุณภาพซอฟตแวรอยางชัดเจนตั้งแตเร่ิมตนโครงการ

ทีมงานประกนัคุณภาพซอฟตแวรทีจ่ัดตัง้ขึ้น จะประกอบดวยคณะทาํงานมากนอยแคไหนขึน้อยูกับขนาดของซอฟตแวรที่จะทําการพัฒนา รวมทั้งลักษณะและวัฒนธรรมขององคกร โดยการคัดเลือกทีมงานจะตองพิจารณาใหเหมาะสมและครอบคลุมกิจกรรมทั้งหมดที่เกดิขึ้นในโครงการ หลักการสําคัญของการจัดตั้งทีมงานประกันคณุภาพซอฟตแวรคือ ทีมงานจะตองมีอิสระในการปฏิบัติงาน เพื่อใหสามารถดําเนินงานดานการประกันคณุภาพไดอยางมีประสิทธิภาพ และสามารถสรุปผลการดําเนนิงานโครงการไดอยางถูกตองและเปนไปตามขอเท็จจริงมากที่สุด ดังนัน้ทีมงานประกนัคุณภาพซอฟตแวร

การประกันคุณภาพซอฟตแวร วารสารวิทยาศาสตรทักษิณ ปที่ 2 ฉบับที่ 2 : กุญแจสําคัญของความสําเร็จ กรกฎาคม-ธันวาคม 2548

13

จึงจําเปนอยางยิ่งที่จะตองเปนเจาหนาที่คนละทีมกับทีมงานที่ดําเนนิการพัฒนาซอฟต- แวร

ในบางองคกรจะใหผูบริหารโครงการ (Senior Management) ของโครงการหนึ่งไปเปนหวัหนาทีมงานประกนัคุณภาพซอฟตแวรของอีกโครงการหนึ่งก็ได เนื่องจากผูบริหารจะมีความเปนผูนํา และมีความสามารถในการสื่อสารกับผูบังคับบัญชาและผูใตบังคับบัญชาไดอยางมีประสิทธิภาพ รวมทั้งเปนผูที่เขาใจในมาตรฐานและขัน้ตอนการดําเนินงานของโครงการเปนอยางดี เนื่องจากมาตรฐานและขั้นตอนตาง ๆ มักจะเปน ไปตามกรอบนโยบายในภาพรวมขององคกรที่กําหนดไวชัดเจนอยูแลว

ทั้งนี้ทีมงานประกันคณุภาพซอฟตแวรจะตองไดรับการฝกอบรมเพื่อเสริมสรางทักษะในการดาํเนินงาน รวมทั้งการจัดสรรทรัพยากรที่เพยีงพอตอการดาํเนินงานอกีดวย

3.2 การตรวจสอบกระบวนการทาํงานในโครงการและองคประกอบของซอฟตแวรที่พฒันา ขึ้นจะตองเปนไปตามมาตรฐานที่กําหนด และสอดคลองกับความตองการใชงานของผูใชซ่ึงระบุไวในเอกสารขอกําหนดความตองการใชงานซอฟตแวรและสัญญาวาจางพัฒนาซอฟตแวร

3.3 กิจกรรมของการประกนัคุณภาพซอฟตแวร และผลการดําเนินงาน จะตองมีการแจงใหผูที่เกี่ยวของทราบตลอดระยะเวลาการดําเนนิงานโครงการ

นอกจากนี้แลวบุคลากรทุกคนในโครงการ ซ่ึงจะตองเกี่ยวของกบักระบวนการประกันคณุภาพซอฟตแวร มากนอยแลวแตหนาที่ความรับผิดชอบของแตละคน จะตองเขาใจในบทบาทหนาที่ความรับผิดชอบ และผลลัพธที่จะเกิดขึน้เมื่อมกีารประกันคณุภาพซอฟตแวรเพื่อใหการดําเนินงานเปนไปอยางราบรื่นและไดรับความรวมมืออยางเต็มที่

3.4 ปญหาและอุปสรรคที่เกิดขึ้นในโครงการ จะตองรายงานตอผูบริหารโครงการ เพื่อการตัดสินใจและการสั่งการอยางทันทวงท ี

โดยทั่วไปแลวทีมงานประกนัคุณภาพซอฟตแวร จะมชีองทางการรายงานผลการทํางานที่ขึ้นตรงตอผูบริหารโครงการ เพื่อปองกันความเอนเอียง (Bias) ที่อาจเกิดขึน้ในกระบวนการวเิคราะห/ประเมินคุณภาพซอฟตแวรจากที่ควรจะเปน ดังนั้นผูบริหารโครงการจะตองทบทวนผลการวิเคราะห/ประเมินคุณภาพซอฟตแวรอยางสม่ําเสมอ เพื่อ

วารสารวิทยาศาสตรทักษิณ ปที่ 2 ฉบับที่ 2 การประกันคุณภาพซอฟตแวร กรกฎาคม-ธันวาคม 2548 : กุญแจสําคัญของความสําเร็จ 14

กําหนดแนวทางการปรับปรุงแกไขปญหา อุปสรรค และขอผิดพลาดที่เกิดขึน้ ทั้งในระยะเรงดวนและในระยะยาวตอไป

4. กระบวนการประกันคุณภาพซอฟตแวร

การดําเนินการประกันคณุภาพซอฟตแวรจะตองอาศัยความรวมมือของทีมงานที่ดําเนนิการพัฒนาซอฟตแวร ทีมงานประกันคณุภาพซอฟตแวร และผูบริหารโครงการเปนหลัก โดยประกอบไปดวยกระบวนการหลักดังตอไปนี้คือ

4.1 จัดทําแผนการดําเนินงานประกันคณุภาพซอฟตแวร (Software Quality Assurance Plan) ตั้งแตระยะเริ่มตนโครงการ โดยจะตองกําหนดใหมีกิจกรรมและชวงเวลาในการทํากิจกรรมตาง ๆ ใหสอดคลองกับแผนการดําเนินงานโครงการ ตั้งแตเร่ิมตนโครงการไปจนกระทั่งจบโครงการ

4.2 กําหนดบทบาทและอํานาจหนาที่ความรับผิดชอบ ของทีมงานประกันคุณภาพซอฟตแวร โดยอางอิงจากแผนการดําเนนิงานประกนัคุณภาพซอฟตแวร

4.3 ใหคําปรึกษา และทบทวนแผนการดําเนินงานโครงการ มาตรฐาน และกระบวนการ พัฒนาที่ไดกําหนดขึ้นใชงานในโครงการ เพื่อใหแนใจวาสอดคลองกับนโยบายขององค กร และขอบเขตของการพัฒนาซอฟตแวร ซ่ึงการดําเนินงานตอไปของทีมงานประกันคุณภาพซอฟตแวรจะตองยดึถือแผนการดําเนินงานโครงการ มาตรฐานและกระบวนการ พัฒนาที่ไดกําหนดขึ้นใชงานในโครงการที่ผานการทบทวนในขั้นตอนนี้เปนหลักในการดําเนินงาน

4.4 ทบทวนกระบวนการทํางานในโครงการ ตามแผนการดาํเนินงานประกันคุณภาพซอฟต แวรที่กําหนดไวตั้งแตเร่ิมตนโครงการ ซ่ึงจะตองมีการทําบันทึกสรุปผลการประเมินไวเปนลายลักษณอักษร ประกอบดวย 2 ประเด็นหลักคอื กิจกรรมที่เปนไปตามแผนการดําเนินงานที่วางไว และกิจกรรมที่ไมบรรลุตามแผนการดําเนินงาน เพือ่ใชในการติดตามผลในระยะตอไป

การประกันคุณภาพซอฟตแวร วารสารวิทยาศาสตรทักษิณ ปที่ 2 ฉบับที่ 2 : กุญแจสําคัญของความสําเร็จ กรกฎาคม-ธันวาคม 2548

15

4.5 ตรวจสอบซอฟตแวร กอนที่จะสงมอบใหผูใชงานระบบ/ลูกคา โดยอางอิงจากขอตกลงหรือสัญญาวาจางวาจะตองสงมอบระบบเปนกี่ระยะ การตรวจสอบจะยดึถือมาตรฐานและกระบวนการพัฒนาที่กาํหนดไว รวมทั้งรายละเอียดในสัญญาวาจางพัฒนาซอฟตแวรดวย ซ่ึงจะตองมีการทําบันทึกสรุปผลการประเมินไวเปนลายลักษณอักษร เชนเดยีวกับขอ 4.4

4.6 สรุปผลการวิเคราะห/ประเมนิคุณภาพซอฟตแวรใหทีมงานพัฒนาซอฟตแวรรับทราบเปนระยะๆ เพื่อนําไปใชในการปรับปรุงกระบวนการทาํงาน และพฒันาซอฟตแวรที่มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น

4.7 นําเสนอสรุปผลการวิเคราะห/ประเมินคณุภาพซอฟตแวร ในสวนที่ไมเปนไปตามมาตร- ฐาน และ/หรือไมสอดคลองกับแผนการดําเนินงานโครงการ ใหผูบริหารโครงการที่มีอํานาจในการตัดสินใจรับทราบ นอกจากนัน้แลวทีมงานประกนัคุณภาพซอฟตแวรจะตองติดตามตรวจสอบผลการดําเนินงานในสวนดังกลาวจนกวาปญหา อุปสรรค หรือขอผิดพลาดนัน้ๆ จะไดรับการแกไขใหแลวเสร็จ โดยทําการบันทึกไวเปนลายลักษณอักษร

4.8 ทบทวนผลการดําเนินงานประกันคณุภาพซอฟตแวรที่ผานมา และประสานงานกบัทีม งานประกันคณุภาพซอฟตแวรของผูใชงานระบบ/ผูวาจางอยางสม่ําเสมอเพื่อใหเกิดความ เขาใจที่ตรงกนัและนํามาซึ่งการตรวจรับงานในขั้นตอนการสงมอบซอฟตแวร

5. การติดตามและประเมินผลการดําเนินงานดานการประกันคุณภาพซอฟตแวร จากที่ไดกลาวมาแลวขางตนจะเห็นไดวา การประกันคณุภาพซอฟตแวรจะทําการทบทวน

และตรวจสอบกระบวนการทํางานและผลผลิตที่เกิดขึ้นทุกขั้นตอนอยางสม่ําเสมอตั้งแตเร่ิมตนจน กระทั่งจบโครงการ และนําผลการดําเนินงานนั้นๆ ไปเปนขอมูลในการปรับปรุงประสิทธิภาพการทํางานใหดียิ่งขึ้น ซ่ึงหลักการเดียวกันนี้สามารถนํามาใชในการติดตาม และประเมนิผลการดําเนนิ งานดานการประกันคณุภาพซอฟตแวรของโครงการไดดังนี้คือ

วารสารวิทยาศาสตรทักษิณ ปที่ 2 ฉบับที่ 2 การประกันคุณภาพซอฟตแวร กรกฎาคม-ธันวาคม 2548 : กุญแจสําคัญของความสําเร็จ 16

5.1 การประเมินผลการดําเนินงานโดยการเปรยีบเทียบผลการดําเนินงานทีผ่านมากับแผน การดําเนินงานประกันคณุภาพซอฟตแวรที่ไดกําหนดไวตั้งแตเร่ิมตนโครงการเปนระยะ ๆโดยพิจารณาจากกิจกรรมทีท่ําในปจจุบนัวาสอดคลองกับระยะเวลาทีก่ําหนดไวในแผน หรือไม รวมทั้งผลสัมฤทธ์ิของงาน และทรัพยากรที่ใชไป โดยเปรียบเทียบกับแผนที่กําหนดไว เปนตน

5.2 การทบทวนกจิกรรมการประกันคณุภาพซอฟตแวรโดยผูบริหารโครงการ เพื่อสรุปผลการการดาํเนนิงานโครงการในภาพรวม

5.3 การทบทวนกจิกรรมการประกันคณุภาพซอฟตแวรโดยหัวหนาโครงการอยางสม่ําเสมอ รวมทั้งในกรณีที่เกดิเหตกุารณที่ไมเปนไปตามแผนการดําเนินงานโครงการ ซ่ึงจําเปนจะตองใชผลการประเมินที่ผานมาประกอบการตัดสินใจแกปญหาที่เกดิขึ้น

5.4 การทบทวนกจิกรรมและผลงานของการประกันคณุภาพซอฟตแวร โดยผูเชี่ยวชาญดานการประกันคณุภาพซอฟตแวรจากภายนอกโครงการ ทั้งนี้เพื่อปองกันความเอนเอยีงของผลการประเมินที่อาจเกดิขึ้นจาก 3 วิธีการขางตน และยงัเปนการแลกเปลี่ยนความรูและประสบการณดานการประกนัคุณภาพซอฟตแวรใหแกกันดวย เพื่อนาํไปใชในการพัฒนามาตรฐาน และปรับปรุงกระบวนการทํางานดานการประกันคุณภาพซอฟตแวรขององค- กร ใหครบถวน สมบูรณ และมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น

6. สรุป การประกันคณุภาพซอฟตแวรเปนกระบวนการสําคัญในการพัฒนาซอฟตแวรใหมปีระ-

สิทธิภาพ และเปนไปตามมาตรฐานตางๆ ที่ไดกําหนดไว รวมทั้งสามารถตอบสนองความตองการใชงานของผูใชระบบไดอยางครบถวนสมบูรณ เนื่องจากไดมีการทบทวนกจิกรรมการทํางาน และตรวจสอบองคประกอบของซอฟตแวรทีไ่ดอยางสม่ําเสมอทั้งโครงการ ดังนั้นขอผิดพลาดที่เกดิขึ้นจะสามารถตรวจพบและแกไขใหเสร็จสิ้นกอนลงมือพัฒนาซอฟตแวรในสวนตอไป นอกจากนัน้ปญหาและอุปสรรค รวมทั้งขอผิดพลาดตางๆ ท่ีเกิดขึ้นในกระบวนการพัฒนาซอฟตแวร จะตองถูกนํามาวิเคราะหเพื่อพัฒนาและปรับปรุงมาตรฐานที่มีอยูแลวใหดยีิ่งขึ้น ซ่ึงกระบวนการเหลานีจ้ะเปนกลไกสําคญัในการพัฒนาซอฟตแวรทีม่ีประสิทธิภาพและประสิทธิผลอยางแทจริง

การประกันคุณภาพซอฟตแวร วารสารวิทยาศาสตรทักษิณ ปที่ 2 ฉบับที่ 2 : กุญแจสําคัญของความสําเร็จ กรกฎาคม-ธันวาคม 2548

17

เอกสารอางอิง

(1) จรณิต แกวกังวาล. 2540. วิศวกรรมซอฟตแวร : หลักการออกแบบและพัฒนาเชิงวิศวกรรมและองคประกอบมนุษย. ซีเอ็ดยูเคชั่น. กรุงเทพฯ.

(2) Carnegie Mellon University , Software Engineering Institute. 1998. The Capability maturity model : guidelines for improving the software process. Addison-Wesley.

(3) Ian Sommerville. 1998. Software Engineering (Fifth Edition). Addison-Wesley.

(4) Jon Fairlough. 1996. Software Engineering Guides. Printice Hall Europe.