ชดท 7การถายทอดยนบนโครโมโซมเพศ

ชดกจกรรมการเรยนรรายวชาชววทยา รหสวชา ว30242

เรอง การถายทอดทางพนธกรรม ช �นมธยมศกษาปท 4

โรงเรยนเฉลมพระเกยรตสมเดจพระศรนครนทร ภเกต

ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

สานกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 14

สานกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานกระทรวงศกษาธการ

นางสาวธนกานต กนฑะวงศ

ตาแหนง คร วทยฐานะ ครชานาญการ

ก

ค ำน ำ

ชดการเรยนรวชาชววทยา รหสวชา ว30242 เร�อง การถายทอดทางพนธกรรมน� จดทาข�นเพ�อเปน

เคร�องมอในการพฒนาการเรยนการสอนวชาชววทยา ในระดบชนมธยมศกษาปท 4 ในปจจบนการจดกจกรรมการเรยนการสอนโดยเนนใหผเรยนรจกคดวเคราะห คดสงเคราะห คดอยางมวจารณญาณ และคด

อยางสรางสรรคยอมชวยสงเสรม สนบสนน และพฒนาผเรยนใหมประสทธภาพในตวเอง เป นผมความคด

สรางสรรคและรจกแกปญหา ซ�งชดการเรยนรวชาชววทยาน�มทงหมด 7 ชด ประกอบดวยชดท 1 การศกษาพนธกรรมของเมนเดล ชดท 2 กฎแหงการแยก ชดท 3 กฎแหงการรวมกลมอยางอสระและการประยกตใชกฎของเมนเดล

ชดท 4 การเดนไมสมบรณและการขมรวมกน ชดท 5 มลตเพลแอลลลและพอลยน ชดท 6 ยนบนโครโมโซมเดยวกน

ชดท 7 การถายทอดยนบนโครโมโซมเพศ

ผจดท าหวงวาชดการเรยนรวชาชววทยานจะเปนแนวทางในการจดการเรยนการสอนใหเปนไปตาม เจตนารมณของหลกสตรและเปนประโยชนตอการจดการะบวนการเรยนรของครในกลมสาระการเรยนร วทยาศาสตรได

ธนกานต กนฑะวงศ

ข

หนา

ก ข ค 1

1 2 5 8 9

12 13 16 19

คานา สารบญ คาช�แจงการใชชดการเรยนรวชาชววทยา

ชดท 7 การถายทอดยนบนโครโมโซมเพศ จดประสงคการเรยนร แบบทดสอบกอนเรยน ยนบนโครโมโซมเพศ กจกรรมท� 7.1 การถายทอดทางพนธกรรมของยนบนโครโมโซมเพศ สรปประเดนส าคญ กจกรรมท� 7.2 แบบทดสอบหลงเรยน บรรณานกรม ภาคผนวก 20

สำรบญ

ค

ชดการเรยนรวชาชววทยานจดท าขนเพอใชประกอบการเรยนและใหนกเรยนไดศกษาไดดวยตนเอง โปรดอานค าแนะน ากอนศกษาและปฏบตกจกรรมดงตอไปน

1. นกเรยนแบงกลมๆ ละ 6 คน2. ใหนกเรยนศกษาชดการเรยนรวชาชววทยานตามล าดบทละหนา นกเรยนจะไดรบความร

และปฏบตกจกรรมตางๆ ดวยตวนกเรยนเอง 3. กอนทนกเรยนจะปฏบตงานตางๆ ในชดการเรยนรวชาชววทยานใหนกเรยนท าแบบทดสอบ

กอนเรยน 10 ขอ ใชเวลา 10 นาท 4. นกเรยนแตละกลมศกษาเนอหาจากชดการเรยนร ทบทวนความรโดยการท าแบบฝกทกษะ

และท าแบบทดสอบหลงเรยน 5. ประเมนผลดวยตนเองในการปฏบตกจกรรมแตละขนตอนรวมทงแบบทดสอบกอนเรยน

หลงเรยน จากแนวเฉลยค าตอบในภาคผนวกของแตละชดการเรยนร 6. ครประเมนผลการศกษาชดการเรยนรจากแบบประเมน

ค ำชแจงกำรใชชดกำรเรยนรวชำชววทยำ เรอง กำรถำยทอดทำงพนธกรรม

1

ชดการเรยนรวชาชววทยา เรอง การถายทอดทางพนธกรรม ชดท 7 การถายทอดยนบนโครโมโซมเพศ

จดประสงคการเรยนร

เพอใหนกเรยนสามารถ 1. สบคนขอมล อภปราย และอธบายเกยวกบลกษณะทควบคมโดยยนบนโครโมโซมเพศได2. ค านวณหาโอกาสของการแสดงออกของลกษณะทางพนธกรรมจากขอมลทก าหนด3. เขยนพนธประวตและอธบายสญลกษณตางๆ ในพนธประวตได

2

แบบทดสอบกอนเรยน

ชดการเรยนรวชาชววทยา ชดท 7 การถายทอดยนบนโครโมโซมเพศ

คาชแจง ใหนกเรยนทาเครองหมายกากบาท (X) หนาคาตอบทถกทสดเพยงขอเดยว

1. ครอบครวตระกลหนงไมมประวตการแตงงานในหมเครอญาต แตพบผชายสวนมากเปนโรคกรรมพนธเกยวกบกลามเนอลบผดปกต ทงในรนลก หลาน และเหลน สมมตฐานทดทสดเกยวกบแบบพนธประวต นควรเปนอยางไร ก. โรคนควบคมโดยยนดอยทมอยในประชากร ข. ลกษณะนถายทอดโดยยนดอยทอยในโครโมโซม Y ค. โรคนควบคมโดยยนเดนทอยบนโครโมโซม X ง. ลกษณะนถายทอดโดยยนดอยทเกยวกบเพศ

2. ก าหนดใหคอสด าในนกเขาชนดหนงควบคมโดยยนดอยทเกยวกบเพศ ถาผสมพนธระหวางนกเขาตวเมยคอสเหลองกบตวผคอสด า ควรไดลกผสมชนดใดบาง ก. คอสด าทกตว ข. ตวผคอสด า และตวเมยคอสเหลอง ค. ตวผตวสเหลองและตวเมยคอสด า ง. คอสเหลองทกตว

3. แมวมโครโมโซมเพศและการก าหนดเพศคลายคน ยน B และ B เปนยนทอยในโครโมโซม X ของแมวB ท าใหแมวขนสด า B ขนสเหลอง แมวตวเมยจโนไทป BB ขนลาย E เปนยนเดนอยในออโตโซมของแมวท าใหแมวเปนสขาว ไมวายนอนจะเปนอยางไรกตาม ถาพอแมวมขนสด า แมแมวจะตองมจโนไทปอยางไรจงจะท าใหลกแมวตวเมยทกตวมขนลายและตวผทกตวมขนสเหลอง ก. EEBB

ข. EeBB

ค. eeBB ง. eeBB

3

4. สามภรรยาลกษณะปกต ใหก าเนดคแฝดชายหญงคหนง แฝดชายมอาการตาบอดสและธาลสซเมย โอกาสทแฝดหญงจะเปนธาลสซเมยรอยละเทาใด ก. รอยละ 0 ข. รอยละ 25 ค. รอยละ 50 ง. รอยละ 80

5. ลกษณะฮโมฟเลยควบคมโดยยนดอย (h) บนโครโมโซมเพศ สวนลกษณะถนดขวาควบคมโดยยนเดน(R) บนโครโมโซมรางกายจากการแตงงานระหวางชายปกตถนดซายกบหญงปกตถนดขวา แตมบดาถนดซายและเปนโรคฮโมฟเลยดวย โอกาสทบตรเพศใดจะเปนโรคฮโมฟเลยและถนดขวาอตราสวนเทาใด ก. ชาย 1/8 ข. หญง 1/8 ค. ชาย 1/4 ง. หญง 1/4

6. หญงปกตมพอตาบอดส แมมอาการพรองเอนไซม A ซงควบคมดวยยนดอยบนโครโมโซม X หญงคนนแตงงานกบชายลกษณะปกต โอกาสทจะมลกชายตาบอดสและพรองเอนไซมรอยละเทาใด (ถาไมมการแลกเปลยนระหวางยนทงค) ก. รอยละ 0 ข. รอยละ 25 ค. รอยละ 40 ง. รอยละ 50

7. สาม ภรรยา ทงคมตาปกตสน าตาล มลกชายคนแรกตาบอดสสฟา จโนไทปของสามภรรยาคนแสดงในขอใด ก. BbXCXc x BbXCy ข. BbXCXC x BbXCy ค. BBXCXc x BbXCy ง. BbXCXc x BBXCy

4

8. บคคลใดจากภาพมโอกาสเปน homozygous และ heterozygous ตามล าดบI

II

III

ก. I – 1, I – 2 ข. II – 1, II – 2 ค. III – 2, III – 3 ง. III– 4, III – 5

9. พอแมคหนงมลกสาวและลกชายตาปกต ตอมาลกสาวไปแตงงานกบชายคนหนงมลกชายสองคน คนหนงตาบอดส อกคนหนงตาปกต จโนไทปของสามภรรยาคนนาจะเปนแบบใด (C = ตาปกต c = ตาบอดส) ก. XcY XCXC ข. XCY XCXc ค. XcY XcXc ง. XCY XCXC

10. ครอบครวหนงมบตร 4 คน เปนชาย 2 หญง 2 แตมบตรชายคนหนงมอาการแพยาและอาหารบางชนดจโนไทปของพอและแมควรเปนอยางใด ก. Xg Y XgXg

ข. XGY XGXG ค. XgY XGXg ง. XGY XGXg

1 2

1 2

1 2 3 4 5

3 4

5

ยนบนโครโมโซมเพศ

นกเรยนไดทราบแลววาโครโมโซมของคนมจ านวน 46 แทง ซงจดเปนคๆ ได 23 ค ในเพศชายและเพศหญงมโครโมโซมเหมอนกน 22 ค เรยกวา ออโตโซม สวนอก 1 ค ตางกนเรยกวา โครโมโซมเพศ ในเพศหญงมโครโมโซมเพศเปน XX และเพศชายมโครโมโซมเพศเปน XY

ลกษณะทางพนธกรรมของคนถกควบคมดวยยนทมต าแหนงบนออโตโซมและโครโมโซมเพศ ยนจ านวนมากอยบนออโตโซมซงสวนใหญการถายทอดยนเปนไปตามกฎของเมนเดล เชน ผวเผอก มะเรงในเรตนา และธาลสซเมย เปนตน และยงมการถายทอดยนบนออโตโซมทเปนสวนขยายของพนธศาสตรเมนเดล เชน หมเลอดระบบ ABO หมเลอดระบบ Rh และสตาของคน เปนตน

ในป พ.ศ. 2453 โทมส ฮนท มอรแกน (Thomas Hunt Morgan) และผรวมงานแหงมหาวทยาลยโคลมเบย ประเทศสหรฐอเมรกา ทดลองเลยงแมลงหวและผสมพนธไดจ านวนหลายพนตว และพบลกษณะพนธกรรมทควบคมดวยยนบนโครโมโซมเพศเปนครงแรก

ภาพ 6-1 โครโมโซมของแมลงหว ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. 2554 : 30

แมลงหวมโครโมโซม 4 ค โดยมออโตโซม 3 ค และโครโมโซมเพศ 1 ค แมลงหวเพศเมยมโครโมโซมเพศเปน XX เพศผมโครโมโซมเพศเปน XY ในธรรมชาตแมลงหวมตาสแดง มอรแกนทดลองผสมพนธแมลงหวหลายรนท าใหไดลกหลานจ านวนมาก ปรากฏวาแมลงหวเพศผบางตวมตาสขาว จงน ามาผสมพนธกบแมลงหวเพศเมยตาสแดง ไดรน F1 ตาสแดงทกตว จากนนใหรน F1 ผสมพนธกนเองไดรน F2 จากการสงเกตพบวาในรน F2 นน เพศเมยทกตวมตาสแดง สวนเพศผมตาสแดงตอสขาวในอตราสวน 1: 1 และในรน F2 แมลงหวตาสขาวจะพบเฉพาะเพศผเทานน แมวาเพศเมยจะมจ านวนหลายพนตวแตกไมปรากฏวามตาสขาวเกดขนเลย

6

ถาการถายทอดลกษณะตาสขาวของแมลงหวเกยวของกบเพศ จะเปนไปไดหรอไมวาอาจเกยวของกบโครโมโซมเพศดวย สมมตฐานของมอรแกนอธบายไดจากผลการทดลองการผสมพนธของแมลงหว ดงภาพ 6-2

ภาพ 6-2 การผสมพนธของแมลงหวตามแนวคดของมอรแกน ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. 2554 : 31

จากผลการทดลองอธบายไดวา ลกษณะสตาของแมลงหวเกดจากยนทควบคมลกษณะสตามต าแหนงอยบนโครโมโซม X โดยแอลลลทควบคมตาสแดงจะแสดงลกษณะขมตอแอลลลทควบคมตาสขาว สวนโครโมโซม Y จะไมมยนทควบคมสตา แมลงหวรนลกเพศผจะไดรบโครโมโซม X มาจากแมและ โครโมโซม Y มาจากพอ สวนแมลงหวรนลกเพศเมยจะไดรบโครโมโซม X มาจากพอและแม ซงแมลงหวรนลกเพศผทมยนควบคมตาสขาวเพยงแอลลลเดยวกจะแสดงลกษณะตาสขาว สวนแมลงหวรนลกเพศเมยจะแสดงลกษณะตาสขาวไดกตอเมอมยนควบคมตาสขาว 2 ยน การถายทอดยนทอยบนโครโมโซมเพศ เรยกวา ยนทเกยวเนองกบเพศ (sex – linked gene)

ลกษณะทควบคมดวยยนทอยบนโครโมโซมเพศในคนมมากกวา 100 ลกษณะ ลกษณะเหลานมทงยนเดนและยนดอยซงสวนมากทพบจะเปนยนดอยมากกวา ยนทมต าแหนงอยบนโครโมโซม X เรยกวา ยนทเกยวเนองกบ X (X-linked gene) ถายนอยบนต าแหนงโครโมโซม Y เรยกวา ยนทเกยวเนองกบ Y (Y-linked gene) บางยนกอใหเกดโรคหรอลกษณะผดปกต เชน โรคตาบอดส ฮโมฟเลย เปนตน

7

การถายทอดลกษณะทควบคมดวยยนบนออโตโซมจะปรากฏไดทงสองเพศเทาๆ กน สวนการถายทอดลกษณะทควบคมโดยยนบนโครโมโซม X จะปรากฏลกษณะในเพศหนงมากกวาอกเพศหนง แลวแตวายนบนโครโมโซม X เปนยนเดนหรอยนดอย ถาเปนยนเดน จะปรากฏลกษณะในเพศหญงมากกวาเพศชาย เชน ลกษณะฟนเปนสน าตาล ถาเปนยนดอยจะปรากฏลกษณะในเพศชายมากกวาเพศหญง เชน ลกษณะตาบอดส โรคกลามเนอแขนขาลบ เปนตน

ส าหรบการเขยนจโนไทปของยนทเปน X-linked gene นน แตกตางจากการเขยนจโนไทปของยนทอยบนออโตโซม คอ จะเขยนอกษรแทนยนดวยตวยกบนอกษร X ซงใชแทนโครโมโซม X เชน ในกรณทยน A อยบนโครโมโซม X เพศหญงทมจโนไทปเปน homozygous dominant heterozygous และ homozygous recessive จะเขยนจโนไทปไดเปน XAXA XAXa และ XaXa ตามล าดบ สวนเพศชายทมลกษณะเดนและลกษณะดอย จะเขยนจโนไทปไดเปน XAY และ XaY ตามล าดบ

8

กจกรรมท� 7.1

ค าสง ใหนกเรยนตอบค าถามตอไปน

1. การถายทอดยนบนออโตโซมจะมปรากฏลกษณะในเพศชายและเพศหญงไดเทากนหรอไม

2. การถายทอดยนบนโครโมโซม X จะมโอกาสปรากฏลกษณะในเพศหญงและเพศชายหรอไมอยางไรและถายนบนโครโมโซม X เปนยนดอยหรอเปนยนเดน จะมโอกาสปรากฏลกษณะในเพศใดมากกวากนเพราะเหตใด

3. การถายทอดยนทอยบนโครโมโซม X เปนไปตามกฎของเมนเดลหรอไม เพราะเหตใด

4. นกเรยนจะสรปไดอยางไรวาลกษณะใดถกควบคมดวยยนเดนหรอยนดอยบนโครโมโซม X

5. ลกษณะทควบคมโดยยนบนโครโมโซม Y จะปรากฏลกษณะในลกสาวไดหรอไม

9

การถายทอดทางพนธกรรมของยนบนโครโมโซมเพศ

การศกษาการถายทอดลกษณะทางพนธกรรมของคนใชวธวเคราะหพนธประวต (pedigree) ซงเปนการน าขอมลของลกษณะทางพนธกรรมของบคคลตางๆ ในครอบครวเดยวกนจากหลายๆ รนน ามาเขยนเปนแผนผงพนธประวต แลวพจารณาลกษณะดงกลาววามการถายทอดลกษณะทางพนธกรรมเปนอยางไร แผนผงพนธประวตประกอบดวยสญลกษณตางๆ แทนตวบคคล เพศ และลกษณะทางพนธกรรม ดงน

เพศชาย

เพศหญง

แตงงาน

ล าดบการมลกเรมจากซายไปขวา

ปรากฏลกษณะหรออาการ

ไมระบเพศ

I II III IV รนท

ตวอยางพนธประวตของลกษณะทควบคมดวยยนบนโครโมโซมเพศ 1. พนธประวตของโรคภาวะพรองเอนไซม G-6-PD

รนท I

รนท II

รนท III

10

จากพนธประวตดานบน พอปกตและแมเปนพาหะ ลกชายจะมโอกาสเปนโรคภาวะพรองเอนไซม G-6-PD ลกหญงมโอกาสเปนพาหะ และ ภาวะพรองเอนไซมปรากฏในเพศชายมากกวาเพศหญงแสดงวาลกษณะนควบคมดวยยนดอยทอยบนโครโมโซม X

2. พนธประวตของลกษณะตาบอดส

รนท I

รนท II

รนท III 1 2 3 4

จากพนธประวตจะเหนวาลกษณะตาบอดสปรากฏในเพศชาย ถาก าหนดให C เปนยนทควบคมลกษณะตาปกต และ c เปนยนทควบคมลกษณะตาบอดสแสดงวาชายคนท 1 และคนท 4 ในรนท III จะม จโนไทปเปน XcY ดงนนหญงคนท 1 และคนท 2 ในรนท II จะมจโนไทป XCXc และเปนพาหะ เพราะรบยนทควบคมลกษณะดอยทเปนตาบอดส Xc มาจากพอ แสดงวายนตาบอดสเปนยนดอยทอยบนโครโมโซม X

ยนดอยทอยบนโครโมโซม X จะมโอกาสแสดงลกษณะทปรากฏในเพศชายไดมากกวายนดอยในออโตโซม และลกษณะทควบคมดวยยนดอยบนโครโมโซม X จะมโอกาสปรากฏในเพศชายมากกวาเพศหญง สวนในเพศหญงลกษณะดงกลาวจะแสดงออกไดตอเมอไดรบยนดอยมาจากพอและแม เชน ในครอบครวทพอมจโนไทปเปน XcY และแมมจโนไทปเปน XCXc หรอ XcXc

ขอควรจ า การก าหนดเพศ

เพศผ เพศเมย คน สตวเลยงลกดวยนม XY XX นก สตวสะเทนน าสะเทนบก ZZ WZ ตกแตน จงหรด แมลงสาบ XO XX

1 2

11

หลกการเขยนจโนไทปของยนบนโครโมโซมเพศของสงมชวตทเพศเมยมโครโมโซมเพศเหมอนกนแตเพศผมโครโมโซมเพศตางกน เชน โครโมโซมเพศของคนเปนดงน

1. โครโมโซมเพศหญงเปน XX โครโมโซมเพศชายเปน XY2. เขยนยนทมมบนดานขวาสดของโครโมโซม X เชน XCXC XCXc XcXc XCY XcY

โรคทางพนธกรรมทเกดจากยนดอยบนโครโมโซม X ทพบในลกษณะเดยวกบตาบอดสยงมอก ดงตวอยางตอไปน

โรคฮโมฟเลย หรอโรคเลอดแขงตวชาหรอโรคเลอดไหลไมหยด เปนลกษณะทควบคมดวยยนดอยบนโครโมโซม X ท าใหรางกายขาดโปรตนบางชนดทชวยในการแขงตวของเลอด มอาการเลอดออกงายและหยดไหลชาเมอเกดบาดแผล ในประเทศไทยพบโรคนประมาณ 1 คนตอประชากร 10,000 คน ปจจบนสามารถผลตโปรตนทท าใหเลอดแขงตวเพอชวยใหผปวยมชวตยนยาวและสขภาพดขน

โรคภาวะพรองเอนไซม G – 6 – PD เกดจากการขาดเอนไซม G – 6 – PD ไมปรากฏอาการของโรคอยางชดเจน อาการทพบ เชน โลหตจาง ตวเหลองซด ออนเพลย ปวดศรษะ ปวดทอง คลนไส และปสสาวะมสด า นอกจากนอาจแสดงอาการเมอรางกายไดรบสารบางอยาง ผทขาดเอนไซมนจะมอาการแพยารกษาโรคมาลาเรย เชน ไพรมาควน ควนน แพยาปฏชวนะ เชน คลอแรมเฟนคอล ซลโนฟาไมด แพยา แกปวดลดไข เชน แอสไพรน พาราเซตามอล และแพอาหารบางชนด เชน ถวปากอา หรอ สดกลนจาก ถวปากอาเขาไป ในประเทศไทยพบรอยละ 12 ของประชากรเพศชาย

โรคพนธกรรมทเกดจากยนเดนบนโครโมโซม X พบไดนอย ไดแกโรคมนษยหมาปา อาการมขนยาวรงรงตามใบหนา ล าตวและแขนขา

ส าหรบยนบนโครโมโซม Y สวนใหญเปนยนทเกยวของกบการควบคมลกษณะของเพศชาย เนองจากโครโมโซม Y มขนาดเลกจงมยนอยจ านวนนอย การถายทอดยนบนโครโมโซม Yจะถายทอดจากพอไปยงลกชาย จากลกชายไปยงหลานชาย และถายทอดตอๆไปยงเพศชายทกคนทไดรบโครโมโซม Y ดงนนโครโมโซม Y จงแสดงลกษณะเพศชาย

การถายทอดยนบนโครโมโซมเพศเปนการถายทอดยนทเปนสวนขยายพนธศาสตรของเมนเดลจะปรากฏลกษณะของเพศหนงมากกวาอกเพศหนง แตการถายทอดยนบนออโตโซมจะปรากฏลกษณะไดเทาๆ กนทงสองเพศ

12

สรปประเดนส าคญ

การถายทอดยนบนโครโมโซมเพศคอการถายทอดลกษณะทอยบนโครโมโซมเพศ ยนดอยบนโครโมโซม X จะแสดงอาการของโรค เชน ตาบอดส ฮโมฟเลย ภาวะพรองเอนไซม

G–6–PD หรอสตาของแมลงหว ผชายมโอกาสรบลกษณะเหลานไดมากกวาผหญงเพราะมโครโมโซม X เพยงแทงเดยว มจโนไทป 2 แบบ คอ XAY (ปกต) หรอ XaY (มอาการ) สวนหญงมจโนไทป 3 แบบ คอ XAXA (ปกต) XAXa (พาหะ) XaXa (มอาการ) การค านวณเมอใชพอเดน แมดอยจะไมเทากบเมอใชพอดอยแมเดนเหมอนแบบเมนเดล (ผสมตรง direct cross≠ผสมสลบ reciprocal cross)

ยนเดนบนโครโมโซม X มนอย เชน ลกษณะมนษยหมาปา ผหญงมโอกาสรบลกษณะพวกนมากกวาผชายเพราะทงพนธแทหรอพนธทางกแสดงออกได มจโนไทป 3 แบบ คอ XAXA (มอาการ) XAXa (มอาการ) XaXa (ปกต) สวนผชายมจโนไทป 2 แบบคอ XAY (มอาการ) หรอ ) XaY (ปกต)

ยนบนโครโมโซมY ถายทอดระหวางผชายในครอบครวเทานน คอ จาก ป พอ ไปลกชาย...ไปเรอยๆ เชน ลกษณะมขนทใบหของชายอนเดย

13

กจกรรมท� 7.2

ค าสง ใหนกเรยนตอบค าถามตอไปน

1. หญงคนหนงตาปกตมพอเปนโรคตาบอดส แตงงานกบชายตาปกต ซงมพอเปนโรคตาบอดส จงหารอยละของลกทจะเปนโรคตาบอดส

2. โรคกลามเนอแขนขาลบเปนลกษณะดอยบนโครโมโซม X ถาชายเปนโรคกลามเนอแขนขาลบแตงงานกบหญงทเปนพาหะ ลกจะมจโนไทปและฟโนไทปเปนอยางไร อตราสวนเทาใด

3. โรคฮโมฟเลยควบคมดวยยนดอยบนโครโมโซม X หญงคนหนงปกตแตงงานกบชายทเปนโรคฮโมฟเลยมลกสาวคนหนงเปนโรคฮโมฟเลย จงหา

3.1 จโนไทปของหญงชายคน

14

3.2 จโนไทปของลกชายและลกสาวทกคน

3.3 รอยละของลกสาวทเปนโรคฮโมฟเลย

4. จากพนธประวตของครอบครวหนงทมประวตเกยวกบโรคฮโมฟเลย ก าหนดให H แทนยนควบคมลกษณะปกต h แทนยนควบคมลกษณะฮโมฟเลย

รนท II

4.1 เหตใดครอบครวท 1 จงมลกชายทไมเปนโรคฮโมฟเลย

4.2 เหตใดครอบครวท 2 จงมลกชายทเปนโรคฮโมฟเลย

แมเปนพาหะ ครอบครวท 1

ครอบครวท 2

พาหะ พาหะ

พาหะ

15

4.3 ลกสาวของครอบครวใดทเปนพาหะทกคน เพราะเหตใด

5. ลกษณะตาบอดสสวนใหญพบในเพศใด และลกสาวจะมโอกาสเปนตาบอดสเมอแมมจโนไทปเปนอยางไร

16

แบบทดสอบหลงเรยน

ชดการเรยนรวชาชววทยา ชดท 7 การถายทอดยนบนโครโมโซมเพศ

ค าชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมายกากบาท (X) หนาค าตอบทถกทสดเพยงขอเดยว

1. ครอบครวตระกลหนงไมมประวตการแตงงานในหมเครอญาต แตพบผชายสวนมากเปนโรคกรรมพนธเกยวกบกลามเนอลบผดปกต ทงในรนลก หลาน และเหลน สมมตฐานทดทสดเกยวกบแบบพนธประวต นควรเปนอยางไร ก. โรคนควบคมโดยยนดอยทมอยในประชากร ข. ลกษณะนถายทอดโดยยนดอยทอยในโครโมโซม Y ค. โรคนควบคมโดยยนเดนทอยบนโครโมโซม X ง. ลกษณะนถายทอดโดยยนดอยทเกยวกบเพศ

2. ก าหนดใหคอสด าในนกเขาชนดหนงควบคมโดยยนดอยทเกยวกบเพศ ถาผสมพนธระหวางนกเขาตวเมยคอสเหลองกบตวผคอสด า ควรไดลกผสมชนดใดบาง ก. คอสด าทกตว ข. ตวผคอสด า และตวเมยคอสเหลอง ค. ตวผตวสเหลองและตวเมยคอสด า ง. คอสเหลองทกตว

3. แมวมโครโมโซมเพศและการก าหนดเพศคลายคน ยน B และ B เปนยนทอยในโครโมโซม X ของแมวB ท าใหแมวขนสด า B ขนสเหลอง แมวตวเมยจโนไทป BB ขนลาย E เปนยนเดนอยในออโตโซมของแมวท าใหแมวเปนสขาว ไมวายนอนจะเปนอยางไรกตาม ถาพอแมวมขนสด า แมแมวจะตองมจโนไทปอยางไรจงจะท าใหลกแมวตวเมยทกตวมขนลายและตวผทกตวมขนสเหลอง ก. EEBB

ข. EeBB

ค. eeBB ง. eeBB

17

4. สามภรรยาลกษณะปกต ใหก าเนดคแฝดชายหญงคหนง แฝดชายมอาการตาบอดสและธาลสซเมย โอกาสทแฝดหญงจะเปนธาลสซเมยรอยละเทาใด ก. รอยละ 0 ข. รอยละ 25 ค. รอยละ 50 ง. รอยละ 80

5. ลกษณะฮโมฟเลยควบคมโดยยนดอย (h) บนโครโมโซมเพศ สวนลกษณะถนดขวาควบคมโดยยนเดน(R) บนโครโมโซมรางกายจากการแตงงานระหวางชายปกตถนดซายกบหญงปกตถนดขวา แตมบดาถนดซายและเปนโรคฮโมฟเลยดวย โอกาสทบตรเพศใดจะเปนโรคฮโมฟเลยและถนดขวาอตราสวนเทาใด ก. ชาย 1/8 ข. หญง 1/8 ค. ชาย 1/4 ง. หญง 1/4

6. หญงปกตมพอตาบอดส แมมอาการพรองเอนไซม A ซงควบคมดวยยนดอยบนโครโมโซม X หญงคนนแตงงานกบชายลกษณะปกต โอกาสทจะมลกชายตาบอดสและพรองเอนไซมรอยละเทาใด (ถาไมมการแลกเปลยนระหวางยนทงค) ก. รอยละ 0 ข. รอยละ 25 ค. รอยละ 40 ง. รอยละ 50

7. สาม ภรรยา ทงคมตาปกตสน าตาล มลกชายคนแรกตาบอดสสฟาจโนไทปของสามภรรยาคนแสดงในขอใด ก. BbXCXc x BbXCy ข. BbXCXC x BbXCy ค. BBXCXc x BbXCy ง. BbXCXc x BBXCy

18

8. บคคลใดจากภาพมโอกาสเปน homozygous และ heterozygous ตามล าดบI

II

III

ก. I – 1, I – 2 ข. II – 1, II – 2 ค. III – 2, III – 3 ง. III– 4, III – 5

9. พอแมคหนงมลกสาวและลกชายตาปกต ตอมาลกสาวไปแตงงานกบชายคนหนงมลกชายสองคน คนหนงตาบอดส อกคนหนงตาปกต จโนไทปของสามภรรยาคนนาจะเปนแบบใด (C = ตาปกต c = ตาบอดส) ก. XcY XCXC ข. XCY XCXc ค. XcY XcXc ง. XCY XCXC

10. ครอบครวหนงมบตร 4 คน เปนชาย 2 หญง 2 แตมบตรชายคนหนงมอาการแพยาและอาหารบางชนด จโนไทปของพอและแมควรเปนอยางใด ก. XgY XgXg

ข. XGY XGXG ค. XgY XGXg ง. XGY XGXg

1 2

1 2

1 2 3 4 5

3 4

19

บรรณานกรม

จรสย เจนพาณชย. ชววทยาส าหรบนกเรยนมธยมปลาย. พมพครงท 17. กรงเทพฯ : ศนยหนงสอ จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2552.

ประสงค หล าสะอาด และจตเกษม หล าสะอาด. ชววทยา ม.4-6 เลม 4. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : บรษท ส านกพมพ พ.ศ. พฒนา จ ากด, 2555.

สงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย, สถาบน. กระทรวงศกษาธการ. หนงสอเรยนสาระ

2561. การเรยนรวชาเพมเตม ชววทยา เลม 2. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : องคการคาของ สกสค.,

20

ภาคผนวก

เฉลย

- แบบทดสอบกอนเรยน- หลงเรยน - แนวตอบกจกรรม

21

แบบทดสอบกอนเรยน – หลงเรยน

ชดการเรยนรวชาชววทยา ชดท 7 การถายทอดยนบนโครโมโซมเพศ

ขอท ตวเลอกทถกตอง 1 ง 2 ค 3 ค 4 ข 5 ก 6 ก 7 ก 8 ค 9 ข 10 ง

22

แนวตอบกจกรรมท� 7.1

1. การถายทอดยนบนออโตโซมจะมปรากฏลกษณะในเพศชายและเพศหญงไดเทากนหรอไมตอบ การถายทอดลกษณะทควบคมดวยยนบนออโตโซมจะปรากฏทงสองเพศไดเทาๆ กน

2. การถายทอดยนบนโครโมโซม X จะมโอกาสปรากฏลกษณะในเพศหญงและเพศชายหรอไมอยางไรและถายนบนโครโมโซม X เปนยนดอยหรอเปนยนเดน จะมโอกาสปรากฏลกษณะในเพศใดมากกวากนเพราะเหตใด

ตอบ การถายทอดลกษณะทควบคมดวยยนบนโครโมโซม X จะปรากฏลกษณะในเพศหนงมากกวาอกเพศหนง แลวแตวายนในโครโมโซม X เปนยนเดนหรอยนดอย ถาเปนยนเดนจะปรากฏลกษณะในเพศหญงมากกวาเพศชาย ถาเปนยนดอยจะปรากฏลกษณะในเพศชายมากกวาเพศหญง

3. การถายทอดยนทอยบนโครโมโซม X เปนไปตามกฎของเมนเดลหรอไม เพราะเหตใดตอบ ไมเปนไปตามกฎของเมนเดล เนองจากการถายทอดยนตามกฎของเมนเดลเปนการถายทอด

ยนบนโอโตโซมจะปรากฏลกษณะทงเพศชายและหญงไดเทาๆ กน แตการถายทอดยนบนโครโมโซม X จะปรากฏลกษณะในเพศหนงมากกวาอกเพศหนง

4. นกเรยนจะสรปไดอยางไรวาลกษณะใดถกควบคมดวยยนเดนหรอยนดอยบนโครโมโซม Xตอบ ลกษณะทควบคมดวยยนเดน จะมโอกาสปรากฏลกษณะในเพศหญงมากกวาเพศชาย สวน

ลกษณะทควบคมดวยยนดอย จะมโอกาสปรากฏลกษณะในเพศชายมากกวาเพศหญง

5. ลกษณะทควบคมโดยยนบนโครโมโซม Y จะปรากฏลกษณะในลกสาวไดหรอไมตอบ ไมไดเพราะลกสาวไมมโครโมโซม Y

23

แนวตอบกจกรรมท� 7.2

1. หญงคนหนงตาปกตมพอเปนโรคตาบอดส แตงงานกบชายตาปกต ซงมพอเปนโรคตาบอดส จงหารอยละของลกทจะเปนโรคตาบอดส

ตอบ หญงปกตแตมพอตาบอดส หญงคนนเปนพาหะของโรคตาบอดส โดยมจโนไทปเปน XCXc โดยแอลลล Xc ไดรบการถายทอดมาจากพอซงเปนตาบอดส สวนชายปกตมพอตาบอดสจะไมรบการถายทอดยนตาบอดสจากพอ จงมจโนไทป XCY ดงนนจะไดลกทเปนตาบอดสรอยละ 25 ดงน

หญงตาปกตมพอตาบอดส ชายตาปกตพอเปนตาบอดส XCXc x XCY

XC Xc XC Y

1/4XCXC 1/4XCY 1/4XCXc 1/4XcY

2. โรคกลามเนอแขนขาลบเปนลกษณะดอยบนโครโมโซม X ถาชายเปนโรคกลามเนอแขนขาลบแตงงานกบหญงทเปนพาหะ ลกจะมจโนไทปและฟโนไทปเปนอยางไร อตราสวนเทาใด

ตอบ ก าหนดให M แทนยนควบคมลกษณะปกต m แทนยนควบคมโรคกลามเนอแขนขาลบ

หญงเปนพาหะ ชายกลามเนอแขนขาลบ XMXm x XmY

XM Xm Xm Y

XMXm XMY XmXm XmY ลกสาวปกต ลกชายปกต ลกสาวกลามเนอลบ ลกชายกลามเนอลบ ดงนนจะไดลกทมลกษณะปกต : ลกษณะกลามเนอลบ ในอตราสวน 1 : 1 ทงเพศหญงและชาย

24

3. โรคฮโมฟเลยควบคมดวยยนดอยบนโครโมโซม X หญงคนหนงปกตแตงงานกบชายทเปนโรคฮโมฟเลยมลกสาวคนหนงเปนโรคฮโมฟเลย จงหา

3.1 จโนไทปของหญงชายคน ตอบ จากขอมลทวาเมอหญงคนนแตงงานกบชายเปนฮโมฟเลย ซงมจโนไทป XhY และมลกสาวคน

หนงเปนฮโมฟเลย แสดงวาลกสาวไดรบ Xh มาจากพอและแม ดงนนแมจงเปนพาหะ มจโนไทปเปน XHXh

หญงปกต ชายเปนโรคฮโมฟเลย XHXh x XhY

XH Xh Xh Y

XHXh XHY XhXh XhY ลกสาวปกต ลกชายปกต ลกสาวเปนฮโมฟเลย ลกชายเปนฮโมฟเลย ดงนนจะไดลกทปกต : ลกทเปนฮโมฟเลย ในอตราสวน 1 : 1 ทงเพศหญงและชาย

3.2 จโนไทปของลกชายและลกสาวทกคน ตอบ จโนไทปของลกชายคอ XHY และ XhY สวนลกสาวมจโนไทปคอ XHXh และ XhXh

3.3 รอยละของลกสาวทเปนโรคฮโมฟเลย ตอบ รอยละ 50

4. จากพนธประวตของครอบครวหนงทมประวตเกยวกบโรคฮโมฟเลย ก าหนดให H แทนยนควบคมลกษณะปกต h แทนยนควบคมลกษณะฮโมฟเลย

รนท II

แมเปนพาหะ ครอบครวท 1 ครอบครวท 2

พาหะ พาหะ

พาหะ

25

4.1 เหตใดครอบครวท 1 จงมลกชายทไมเปนโรคฮโมฟเลย ตอบ ครอบครวท 1 มพอเปนฮโมฟเลย จงจะถายทอดยนใหกบลกสาวเทานน ดงนนลกชายจงไม

เปนโรคน

4.2 เหตใดครอบครวท 2 จงมลกชายทเปนโรคฮโมฟเลย ตอบ ลกชายคนหนงในครอบครวท 2 เปนโรคฮโมฟเลย แสดงวาแมเปนพาหะมจโนไทป XHXh และ

ถายทอดยน Xh ใหกบลกชายคนหนง

4.3 ลกสาวของครอบครวใดทเปนพาหะทกคน เพราะเหตใด ตอบ ลกสาวของครอบครวท 1 เปนพาหะของโรคฮโมฟเลยทกคน เพราะพอเปนโรคนและถายทอด

ยน Xh ใหกบลกสาวทกคน

5. ลกษณะตาบอดสสวนใหญพบในเพศใด และลกสาวจะมโอกาสเปนตาบอดสเมอแมมจโนไทปเปนอยางไร

ตอบ ลกษณะตาบอดสสวนใหญพบในเพศชาย ลกสาวจะมโอกาสเปนตาบอดสเมอไดรบยนตาบอดสมาจากพอ ซงมจโนไทปเปน XcY และจากแมซงอาจมจโนไทปเปน XCXc หรอ XcXc