เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 70

15 – 16 พฤศจกายน 2555

สถานการณการใชสารเคมเกษตรในพ �นท�ศกษา

รายงาน การศกษาผลกระทบในการใชสารเคมทางการเกษตร กรณศกษา การทานาในเขตพ �นท�จงหวดสพรรณบร

นรนธน ประเสรฐสงข

มลนธขาวขวญ

สพรรณบร เปนจงหวดในเขตภาคกลางดานตะวนตกของประเทศไทย ต 3งอยบนพ 3นท�ราบลมของแมน 3าทาจน หรอแมน 3าสพรรณบร แมน 3าสายน 3ไหลผานตามแนวยาวของจงหวดจากเหนอ จรดใต มพ 3นท� ประมาณ 5 ,358 ,008 ตารางกโลเมตรหรอประมาณ 3 ,348 ,755 ไร พชเศรษฐกจท�สาคญ ไดแก ขาว และออย

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 71

15 – 16 พฤศจกายน 2555

การศกษาผลกระทบการใชสารเคมดาเนนการในพ 3นท� 5 อาเภอ คอ อ.เมอง อ.ดอนเจดย อ.อทอง อ.สองพ�นอง และ อ.เดมบางนางบวช ครอบคลมเกษตรกรจานวน 202 คน (จาก 202 ครอบครว) การคดเลอกเกษตรเพ�อทาการศกษาเปนการคดเลอกสมโดยการสมตวอยางเพ�อกระจายขอมล โดยประชากรท�เปนเปาหมายของการศกษา เปนเพศชาย 141 คน คดเปนรอยละ 69.8 และเพศหญง 61 คน คดเปนรอยละ 30.2

1. ขอมลพ �นฐาน 1.1 การศกษา เกษตรกรสวนใหญ 80% มการศกษาในระดบประถมศกษา สวนระดบ

มธยมศกษามประมาณ 16% ตามแผนภาพ

1.2 รปแบบการผลต เกษตรกร 60% ปลกขาวเปนหลก รองลงมาคอปลกออย (28%)

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 72

15 – 16 พฤศจกายน 2555

1.3 ประสบการณการทาเกษตร เกษตรกร 80% มประสบการณทาการเกษตรมากกวา 15 ปข 3นไป และเกอบ 40% มประสบการณทาการเกษตรมากกวา 30 ป

1.4 ขนาดพ �นท�การเกษตร

อาเภอ นอยกวา 30 ไร

(ราย) มากกวา 30 ไร

(ราย) รวม ดอนเจดย 18 22 40

อทอง 25 17 42 เมอง 21 19 40

สองพ�นอง 23 17 40 เดมบางนางบวช 39 1 40

รวม 126 76 202

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 73

15 – 16 พฤศจกายน 2555

2. ตนทนสารเคมและรายไดจากการทาการเกษตร 2.1 รายไดจากการเกษตรยงไมหกคาใชจายตอป

2.2 ตนทนทางการเกษตรรวมตอป

2.3 ตนทนการผลตรวมตอไร

2.3 ตนทนการผลตรวมตอไร

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 74

15 – 16 พฤศจกายน 2555

2.4 สดสวนคาใชจายสารเคมตอตนทนการผลตท �งหมด/ไร สดสวนการใชสารเคมกาจดศตรพชของเกษตรกรในจงหวดสพรรณบรในพ 3นท�การศกษามสดสวนสงถง 27% ของตนทนการผลตท 3งหมด มากกวาการใชป ยเคมซ�งมสดสวนประมาณ 23% ของตนทนท 3งหมด

2.5 ความถ�และตนทนสะสม ของการใชสารเคมตอฤดกาลผลตปกตตอไร

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 75

15 – 16 พฤศจกายน 2555

3. ประเภทและช�อการคาของสารเคมกาจดศตรพชท�เกษตรกรใชในพ �นท�การศกษา 3.1 ช�อการคา จากการสารวจ พบการใชสารเคมท�มช�อการคาตางกน 299 ตวอยาง แยกประเภท

ดงน 3 คอ

3.2 ปรมาณ และ ขอมลการใชสารเคม จดอนดบมากท�สด 5 อนดบ 1) ประเภทสารกาจดวชพช ท�ใชมากท�สดคอสารไกลโฟเสท มสดสวนสงถง 43% ของ

สารเคมกาจดศตรพช ในขณะท�สารกาจดศตรพชชนดอ�น เชน 2-4 ด บวทาคลอร พาราควอท และกรมมอกโซน มสดสวนใกลเคยงกนท� 7-8%

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 76

15 – 16 พฤศจกายน 2555

2) ประเภทสารกาจดแมลง สารเคมกาจดศตรพชมากท�สดท�เกษตรกรใชคออะบาเมกตน คดเปนสดสวนสงเกอบ 60% ในขณะท�คารโบฟรานหรอช�อการคาฟราดานซ�งเปนสารเคมกาจดศตรพชรายแรงมสดสวนการใชสงถง 16%

3.3 สดสวนของสารเคมกาจดศตรพชอนตรายรายแรง เกษตรกรในพ 3นท�ใชสารเคมกาจดศตรพชท�มพษอนตรายรายแรงท�หลายประเทศหามใชแลวในสดสวนสงถง 32.5% ของสารเคมกาจดศตรพชท 3งหมด โดยคารโบฟรานมสดสวนสงถง 20% และพาราควอท 8.5%

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 77

15 – 16 พฤศจกายน 2555

4. พฤตกรรมและความรความเขาใจเก�ยวกบการใชสารเคมของเกษตรกร 4.1 ความร ความเขาใจเก�ยวกบการใชสารเคม เกษตรกรท�ปลกขาวสวนใหญไดรบขอมลการใชสารเคม และสวนใหญมความร ความเขาใจเก�ยวกบการใช ดงตอไปน 3 สวนใหญเกษตรกรกวารอยละ 99.02 รและเขาใจวาสารเคมปองกนกาจดศตรพชสามารถเขาสรางกายไดท 3ง ทางปาก จมก และผวหนง ในขณะท�ฉดพนน 3นหากพบวามอาการแนนหนาอก หรอ เวยนศรษะ จะหยดทาการฉดพนสารเคมแลวรบไปพบแพทยทนท รอยละ 97.02 และในการเลอกใชสารเคมปองกนกาจดศตรพช ควรเลอกใชใหเจาะจงกบศตรพชน 3นๆมถงรอยละ 97.57 นอกจากน 3เกษตรกรยงรบรไดวาฉลากของสารเคมปองกน กาจดศตรพชท�มสญลกษณตราหวกะโหลกไขว และกระดกไขวตดไว แสดงใหรวาเปนสารเคมท�มพษรายแรง ในขณะท�เกษตรกรไมรวาอะไรคอช�อสามญ มไวเพ�ออะไร สาคญอยางไร และจดจาช�อสนคาแทบไมได เพราะมมากมายและเพ�มชนดข 3นเร�อยๆในแตละฤดกาลผลต แตเกษตรกรกวารอยละ 58 เขาใจผดคดวาสารเคมปองกนกาจดศตรพชเพยงชนดเดยว กสามารถใชกาจดศตรพชไดทกชนด เพราะในปจจบนบรษทขายสารเคม จะแยกคณสมบตในการกาจดศตรพชเพ�อขายใหเกษตรกร รอยละ 50.83 คดวาเพ�อเพ�มประสทธภาพควรเพ�มสารกาจดศตรพชใหหลากหลายชนด และรอยละ 47.62 เขาใจผดคดวา แมจะไมมการระบาดของศตรพชกตองฉดสารเคมปองกน สปดาหละ 1 คร 3ง รอยละ 41.07 เขาใจผดคดวาการผสมสารเคมปองกนกาจดศตรพช ตองผสมในอตราสวนท�สงกวาคาแนะนาในฉลากขางขวด เหตท�เปนเชนน 3เพราะความกลวท�จะเกดความเสยหายของผลผลต จะนาไปสการขาดรายได และเปนหน 3สนของครอบครวในท�สด

4.2 การปฏบตเก�ยวกบการใชสารเคมท�ถกตอง

จากความรความเขาใจเก�ยวกบการใชสารเคม ดเหมอนวาสวนใหญอยในเกณฑเขาใจเปนอยางด แตในทางปฏบตกลบพบวาเกษตรกรกวารอยละ 94.26 ไมตดปายเตอนบรเวณท�ฉดพนสารเคม และมเพยงรอยละ 9.64 นาขวดท�บรรจสารเคมท�ใชหมดแลวฝงกลบ สวนใหญนาไปขายปนกบภาชนะอ�นๆกบผ รบซ 3อของเกา หรอท 3งขยะธรรมดาถงรอยละ 90.36 นอกจากน 3ในการเตรยมเคร�องมอ เคร�องใชและการใสเส 3อผาปองกน ยงพบวารอยละ 66.13 ไมสวมถงมอขณะหยบจบภาชนะสารเคม และฉดพนสารเคมปองกนกาจดศตรพช มเพยงรอยละ 62.54 สวมเส 3อแขนยาว กางเกงขายาว รองเทาบท หมวก และหนากากเพ�อปองกนพษเขาสรางกาย อยางไรกตามเกษตรกรสวนใหญจะใชไมหรอวสดท�เหมาะสมในการผสมสารเคมใหเขากนถงรอยละ93.02 ไมใชมอสมผสโดยตรง และทาความสะอาดรางกายหลงใชสารเคมรอยละ 96.04 เปนท�นาสงเกตวา ถงแมวาเกษตรกรจะมความรความเขาใจ ถงการใชสารเคมกาจดศตรพช แตในทางปฏบตกลบพบวา เกษตรกรสวนใหญไมไดปฏบตตวจากเคร�องมอและอปกรณ เพ�อปองกนตวเอง ท 3งๆท�รถงพษภยสารเคม ท 3งน 3เน�องจากสภาวะภมอากาศท�รอนจดกวา 40 องศาเซลเซยส ในท�โลงแจง การ

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 78

15 – 16 พฤศจกายน 2555

สวมอปกรณปองกนท�หนาและหนกจงเปนเร�องยากสาหรบเกษตรกร อยางมากกมเพยงหมวกไหมพรม (ไอโมง) ปดจมกและปากเทาน 3น หรอถาไมมแรงงานกจะใชการจางแรงงานฉดแทน ซ�งแรงงานเหลาน 3นกปฏบตตวเชนเดยวกน ไมแตกตาง นอกจากน 3ยงมปจจยอ�นๆท�เกษตรกรไมสามารถควบคมได เชน ลม ฝน ท�สามารถทาใหสารเคมท�ฉดพนฟ งกระจายไปในทศทางตางๆ ส�งท�พบจากการสงเกตเหนในบรเวณบานเกษตรกร มการเกบสารเคมไวในบรเวณใตถนบาน บางรายตดกบหองนอน หองครว เน�องจากบรเวณบานคอนขางแคบ หรอไมเหนพษภยของสารเคมอยางจรงจง เพราะเม�อเกดอาการจากการสมผสสารเคมสวนใหญเปนอาการเฉยบพลน เปนแลวหาย หรอบางรายท�ไมแขงแรง อายมาก กจะแสดงอาการมากกวา คนหนมท�รางกายแขงแรง 5. บทบาทเก�ยวกบการใหคาแนะนาและสงเสรมการใชสารเคมกาจดศตรพช

5.1 แหลงขอมลสารเคม แหลงขอมลในการแนะนาการใชสารเคมทางการเกษตร เปนสวนสาคญในการตดสนใจของเกษตรกรในการเลอกใชสารเคม ท 3งน 3ข 3นอยกบความนาเช�อถอ และความสะดวกในการเขาถงขอมล โดยเกษตรกรสวนใหญ 86.5% ไดขอมลจากรานคา รองลงมาคอญาตและเพ�อนบาน 50% ดงตารางตอไปน 3

แหลงขอมล รอยละของแหลงขอมลท�ใหคาแนะนาในการใชสารเคม รานคา 86.5 ญาตและเพ�อนบาน 50 โทรทศน/วทย 34.5 เกษตรตาบล 32 เอกสาร 20 ทดลองใชเอง 1.5 บรษทสารเคมโดยตรง 1 5.2 กลยทธทางการตลาดของบรษทและรานคา กลยทธของบรษทสารเคมและรานคามหลากหลายรปแบบ แตกลยทธท�แพรหลายในพ 3นท�ไดแก

- การสะสมยอดขาย ไดผลตอบแทนในรปแบบตางๆ เชน โบนสเท�ยวตางประเทศ หรอ เงนตอบแทนพเศษ - ขายผานหนวยงานรฐ และองคกรปกครองสวนทองถ�นท� - เจาหนาท�ขององคกรปกครองสวนทองถ�น เปนตวแทนจาหนายเอง (Agency)

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 79

15 – 16 พฤศจกายน 2555

- ขายตรง โดยเกษตรกรซ 3อโดยตรงจากรานคา ซ�งเกษตรกรจะไดรบยอดสะสม มสทธWในการชงรางวล และของแจกพเศษ - มเซลเขาไปแนะนาโดยตรง และมการดแลตลอดฤดกาล

6. ผลกระทบตอสขภาพ หลงการใชสารเคมทางการเกษตร ท 3งสารกาจดศตรพชและสารกาจดวชพช เกษตรกรมกจะมอาการทางรางกายในระบบทางเดนหายใจ กลามเน 3อ ระบบประสาท และระบบทางเดนอาหาร จากการศกษาพบวา เกษตรกรสมผสสารเคมดงกลาว ท 3งจากการสมผสโดยตรง ทางอากาศ และการปนเป3อนทางการเกษตร ดงมอาการมากนอย ดงตอไปน 3 อาการของเกษตรกรหลงไดรบสารเคมทางการเกษตร จาแนกตามลาดบท�พบและรอยละ ลาดบท� อาการท�พบ รอยละ

1 เหง�อออกมาก 54.48 2 แสบตา เคองตา น 3าตาไหล 51.74 3 ปวดศรษะ วงเวยนศรษะ มนงง หนามด 36.92 4 ผ�นคนท�ผวหนงตามลาตว แขน ขา มอ 36.00 5 ใจส�น 35.57 6 คล�นไส อาเจยน 33.74 7 กลามเน 3อออนแรง ออนเพลย 33.24 8 น 3ามกไหล ไอ จาม เจบคอ 31.57 9 เหน�อยหอบ (หายใจเรวมเสยงว 3ด) 22.76 10 มอส�น กลามเน 3อเปนตะครว 20.81

จากการศกษาพบวา อาการของเกษตรกรท�เกดข 3น จะคอยๆหายไปหลงจากอาบน 3า เปล�ยนเส 3อผา เชน เหง�อออกมาก แตบางอาการจะคงอยระยะหน�ง ไดแก น 3าตาไหล เวยนศรษะ คล�นไส หนามด และอาเจยน เม�ออาเจยนแลวอาการจะดข 3น บางคร 3งมอาการนานท 3งวน ไดแก ใจส�น เหน�อยหอบ มอส�น กลามเน 3อออนแรง ออนเพลย และจะมอาการตะครวในตอนกลางคนนานหลายวน และสดทายมผ�นคนตามผวหนงนานเปนเดอน และบางรายเร 3อรงไมหาย เกษตรกรสวนใหญใชสารเคมมาไมต�ากวา 10 ป และมอาการอยางตอเน�อง เม�อเกษตรกรเกดอาการจงคดวาตวเองทางานหนก อายมาก ไมแขงแรง และไมเคยไปพบแพทย ตรวจอาการเพ�อหาสาเหต

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 80

15 – 16 พฤศจกายน 2555

เกษตรกรไมสามารถสดดม หากไดกล�นอก จะเกดอาการทนท แตท 3งน 3 ท 3งน 3น เกษตรกรสวนใหญไมหยดใชสารเคม แตเปนการใหคนอ�นใชแทน เชน ลก หลาน หรอจางคนรบจางฉดยา ในอตราไรละ 60 บาท (หรอชาวบานมกพดกนวา “พวกรบจางตาย”) ท�ผานมา เกษตรกรไมกลาท�จะหยดใชสารเคม เพราะกลววาจะเกดการระบาดของโรคและแมลง ทาใหผลผลตในนาเสยหาย และไมมทางเลอกใหม ถาไมใชสารเคมจะทาใหผลผลตลดลง โรคและแมลงจะมากนผลผลตของตน น�อาจหมายความวาถงแมจะรบรวาสารเคมอนตราย แตไมสามารถหยดใชได เพราะไมเช�อม�น หรอไมไดรบขอมลการทาการเกษตรท�ไมใชสารเคม หรอลดการใชสารเคม วาจะสามารถทาใหเกดประสทธภาพในการผลตได 7. ผลกระทบตอส�งแวดลอม จากการสารวจในพ 3นท�พบวา อาหารทางธรรมชาตแทบไมมเลย เพราะเกษตรกรใชสารเคม ทาใหอาหารทางธรรมชาตท�เปนสตวและพชตายหมด เชน กบ ก ง ปลา หอย ปลาไหล ง หน ผกบง และผกอ�นๆ เปนตน ในการทาแปลงนาของชาวบานจะไมมการปลกพชอ�นๆตามคนนา เพราะเช�อวาจะทาใหผลผลตขาวนอยลง นอกจากน 3ยงพบวา สารเคมปนเป3อนในแปลงนา จนแมแตตวเกษตรกรไมกลาสมผส หรอใชน 3าในแปลงนา อกท 3งการฟ งกระจายของสารเคมในอากาศ ทาใหมกล�นเหมนรนแรง ไมสามารถสดดมได หรอถาไดกล�น สวนใหญกจะเกดอาการดงไดกลาวมาแลวขางตน จากการสมภาษณชาวบานท�เปนแมบาน พบวากวารอยละ 95 แมบานจะตองซ 3ออาหารและผกจากตลาด หรอรานคา ไมนอยกวา 100 บาทตอวน บางครอบครวมพ 3นท�บรเวณบานเทาน 3น โดยไมมพ 3นท�ปลกผกสวนครวเลย จงทาใหคาใชจายทางดานอาหาร ไมนอยกวา 300 บาทตอวน 8. การวเคราะหและขอสงเกตของผศกษา ผศกษาพบวาเหตผลท�เกษตรกรยงคงใชสารเคมกาจดศตรพชในปรมาณสงเน�องจาก 1.เกษตรกรเช�อวาหากไมใชสารเคมแลวจะไดผลผลต เพราะมตรรกะวาขนาดใชสารเคมกาจดศตรพชทกสปดาหยงไมไดผลผลตเทาท�ควรจะไดรบ เกษตรกรเปนจานวนมากยงเช�อดวยวาการใชวธการกาจดแมลงโดยวธอ�น เชน การใชสารอนทรยจะทาใหศตรพชจากท�อ�นมารมกนผลผลตของตนเอง 2. เกษตรกรไมมขอมลเก�ยวกบการควบคมศตรพชโดยวธชวภาพ หรอเกษตรกรรมอนทรยอยางเพยงพอ เน�องจากมการเผยแพรขอมลและการโฆษณาเก�ยวการใชสารเคมตามชองทางส�อตางๆ ท�ไดรบทกวนไมนอยกวา 6 ชองทาง จงทาใหเกษตรกรไมเช�อม�นวา ทางเลอกใหมจะสามารถทาใหเกดความม�นคง และลดความเส�ยงทางการเกษตรได

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 81

15 – 16 พฤศจกายน 2555

3. เกษตรกรไมกลาเส�ยงใชทางเลอกอ�น เพราะรายไดหลกของครอบครวอยท�การทานา ถาเกดความเสยหายข 3น น�นหมายถงครอบครวจะตองขาดทน และเปนปญหาทางดานหน 3สนท�เพ�มข 3นอกดวย โดยไมมหนวยงานใดมารบรอง และใหความเช�อม�น 4. รฐบาล และหนวยงานรฐท�เก�ยวของสวนใหญสนบสนนแนวทางการใชสารเคมกาจดศตรพชเปนหลกในการควบคมศตรพช หนวยงานและเจาหนาท�ของรฐจานวนหน�งทาตวเปนตวแทน และกระบอกเสยงใหกบบรษทท�ขายสารเคมเสยเอง ท 3งน 3อาจจะมาจากหลายเหตผล จากการเกบขอมลพบวา เจาหนาท�บางรายมผลประโยชนทบซอน บางรายกไมเช�อวาการผลตแบบลดตนทน ละ เลก ใชสารเคมจะสามารถใหผลผลตท�ใกลเคยงกบการใชสารเคมได บางรายมองวาไมใชหนาท� แตมเจาหนาท�บางคนมความเช�อ และตองการใหเกษตรกรเลกการใชสารเคม แตไมสามารถทางานได เน�องจาก นโยบาย แผนปฏบตงาน และงบประมาณไมเอ 3ออานวยใหไมสามารถขบเคล�อนใหเกดการเปล�ยนแปลงได

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 82

15 – 16 พฤศจกายน 2555

การฉดพนสารเคม

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 83

15 – 16 พฤศจกายน 2555

ขวดท�ใชหมดแลว เกบไวขายของเกา

การโฆษณา มอบสทธพเศษสาหรบลกคา

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 84

15 – 16 พฤศจกายน 2555

การผสมสารเคมสาหรบฉดพน

เอกสารประกอบการประชมวชาการเพ�อเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช ป 2555 85

15 – 16 พฤศจกายน 2555

พบการใชสารเคมอนตราย

ผลกระทบของสารเคมทางผวหนง