คมอความปลอดภยในหองปฏบตการ

คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต

ค าน า หองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย เปนหนวยงานหลกทสนบสนนดานการเรยนการสอนปฏบตการและการท าวจยของคณาจารย ดงนนบคลากรของคณะฯ ทตองท างานหรอใชเวลาในการศกษาวจยในหองปฏบตการ ซงประกอบดวย เจาหนาทประจ าหองปฏบตการ นกศกษา คณาจารย ซงตองใชเวลาสวนหนงในการศกษาวจยหรอท าปฏบตการ จงมโอกาสทจะสมผสสารเคม ตวท าละลาย สารพษ จลนทรยกอโรค อคคภย อนตรายจากกาซพษ เปนตน ซงลวนแตมผลตอสขภาพโดยตรงทงในระยะเฉยบพลนหรอเรอรง ตลอดจนการสรางมลพษตอสงแวดลอม ดงนนจงมความจ าเปนทหองปฏบตการจะไดวางระบบมาตรการปองกนและควบคมความปลอดภย โดยการใหความรทถกตองแกผปฏบตงาน ทงนเพอลดอนตรายตางๆ ทอาจเกดขนไดตลอดเวลา คมอความปลอดภยในหองปฏบตการของสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต จงไดจดท าขนเพอใหความรเบองตนในการใชหองปฏบตการส าหรบนกศกษาและบคลากรในคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยทตองท างานเกยวของกบหองปฏบตการ ทงนเพอกอใหเกดความปลอดภยทงตอตนเอง ผ อน และสงแวดลอม

คณะกรรมการบรหารหลกสตรวทยาศาสตรบณฑต สาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม มถนายน 2554

สารบญ หนา

บทท 1 ความปลอดภยทวไปในหองปฏบตการ 1 ความปลอดภยดานอาคารสถานท 1 ความปลอดภยของบคลากร 1 อปกรณทจ าเปนเพอใหเกดความปลอดภยในหองปฏบตการ 2 อปกรณปองกนสวนบคคลในหองปฏบตการ 5 ขอปฏบตทวไปส าหรบหองปฏบตการ 6 บทท 2 ความปลอดภยทางชวภาพ 8 หลกเกณฑการปฏบตทดทางจลชววทยา 8 แนวปฏบตเบองตนของหลกการของเทคนคปลอดเชอ 8 แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางชวภาพ 8 อปกรณปองกนสวนบคคล 11 เทคนคทางหองปฏบตการ 11 ระดบความปลอดภยของหองปฏบตการ 13 การขนยายเชอจลนทรย 14 การก าจดวสดปนเปอนเชอหกหลน 17 การก าจดขยะปนเปอนเชอจลนทรย 19 การหลกเลยงการตดเชอ 20 การฆาเชอและการท าปราศจากเชอ 21 ความปลอดภยทางชวภาพและเทคโนโลยตดแตงพนธกรรม 25 สายพนธจลนทรยทมในหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม 27 ขอก าหนดความปลอดภยหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม 31 บทท 3 ความปลอดภยดานเคม 34 การใชตดดควน 34 ประเภทของสารเคมอนตราย 34 การเกบรกษาและการเคลอนยายสารเคม 36 การปฏบตงานกบสารเคมอนตราย 37 ฉลากและสญลกษณแสดงระดบอนตราย 38 ขอมลความปลอดภยของสารเคม 45

สารบญ (ตอ) หนา บทท 3 ความปลอดภยดานเคม (ตอ)

การจดการของเสยในหองปฏบตการ 46 การแกปญหาอบตภยทเกดจากสารเคม 48 บทท 4 การปฐมพยาบาลเบองตน 50 อปกรณปฐมพยาบาลทควรมประจ าหองปฏบตการ 50 การปฐมพยาบาลเบองตน 50 บทท 5 การด าเนนการในภาวะฉกเฉน 55 การเตรยมการเพอรองรบภาวะฉกเฉน 55 ขอปฏบตทวไป 55 วธปฏบตเมอเกดเหตเพลงไหม 56 วธปฏบตเมอเกดอบตเหตหรอเหตฉกเฉนจากชวภาพ 56 การจดการบรเวณทปนเปอนเชอ 56 เอกสารอางอง 58

1

บทท 1

ความปลอดภยทวไปในหองปฏบตการ

ความปลอดภยดานอาคารสถานท

1. มการแบงพนทปฏบตงานทเหมาะสม มระบบระบายอากาศทด และมระบบก าจดของเสย 2. รกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยของหองปฏบตการ 3. ควรชวยกนรกษาความสะอาดของพนทท างาน ท าความสะอาดพนทท างานทกครงเมอเสรจ ภารกจในแตละวน 4. ควรทงขยะและของเสยในภาชนะทจดเตรยมไว 5. จดใหมการท าความสะอาดหองปฏบตการเปนประจ า กรณทมการหกของสารเคมจะตองท า ความสะอาดโดยทนท 6. มระบบรกษาความปลอดภย ควบคมการเขาออกหองปฏบตการไดอยางเหมาะสม 7. ทางเดน ทางหนไฟ บนไดหนไฟ ทางเขา-ออกฉกเฉน ตองมปายแสดงอยางชดเจน และตองไมม สงกดขวาง รวมทงมไฟฉกเฉนเมอไฟฟาดบ 8. การตดตงเครองมอและอปกรณภายในอาคารตองค านงถงขนาดพนท การรบน าหนกของพน อาคาร เสนทางการขนยาย และก าลงไฟทตองการ 9. ตองมระบบแจงเตอนภย เชน สญญาณเสยง และตองตรวจสอบการใชงานอยางนอยปละ 1 ครง 10. ตองมการตรวจสอบเครองใชไฟฟา ระบบไฟ สายไฟฟา ตองดแล และซอมบ ารงใหอยในสภาพ สมบรณ อยางนอยปละ 1 ครง 11. ตองมปายหรอสญลกษณเตอนอนตรายทหองปฏบตการและเครองมอ ความปลอดภยของบคลากร

1. มการตรวจสขภาพเจาหนาทกอนรบเขาท างาน และจดใหมการตรวจสขภาพประจ าปอยาง สม าเสมอ 2. กอนการปฏบตงานตองไดรบความรเบองตนดานความปลอดภยในหองปฏบตการ และตอง ปฏบตตามอยางเครงครด 3. จดการอบรมใหเจาหนาทสามารถปฏบตงานไดอยางถกตอง มทกษะและความช านาญในการ ปฏบตงาน สามารถปฏบตงานดวยความปลอดภย และมการปองกนอบตเหตเปนอยางด

2

4. เสรมความรเกยวกบการปองกนโรคทสามารถตดตอไดทางเลอดและสารน าจากรางกายใหแก บคลากรทกระดบ เพอใหเกดแนวคดในทางเดยวกน ท าใหเกดความมนใจและสามารถทจะ ประสานงานในทมไดอยางมประสทธภาพ 5. บคลากรทกระดบตองทราบวธการใชอปกรณปองกนอยางถกตองเหมาะสม 6. บคลากรทปฏบตงานในหองปฏบตการทมสารเคมอนตราย ควรไดรบการฝกอบรมในหวขอท เกยวของกบอนตรายและการปองกนตนเอง เชน การจดการสารเคมในหองปฏบตการ สารกอ มะเรง ขอมลความปลอดภยของเคมภณฑ เปนตน เมอเสรจสนการอบรมแลว ควรมการจดเกบ เอกสารเพอสะดวกตอการตรวจสอบภายหลง พรอมมการเผยแพรขอมลเพอใหผ อนไดรบทราบ ขอมลทเปนประโยชนดวย อปกรณทจ าเปนเพอใหเกดความปลอดภยในหองปฏบตการ

1. ระบบระบายอากาศ (ventilation) หองปฏบตการทมการใชสารเคมควรมการระบายอากาศทด การระบายอากาศใน หองปฏบตการ โดยทวไปไมควรนอยกวา 6 เทาของขนาดหองตอชวโมง

2. ตดดควน (fume hood) การปฏบตทเกยวของกบสารเคมอนตราย ตองท าในตดดควนเทานน ตดดควนตอง สามารถดดอากาศไดไมนอยกวา 80-120 ฟตตอนาท เมอฝาต (sash) เปดทระดบ 18 นว การใชตดดควนควรมขอพงปฏบต ดงน - ระหวางปฏบตงาน ฝาตดดควน (sash) ตองเปดไมเกน 18 นว - อปกรณ สารเคมทใชปฏบตงานในตดดควน ควรอยหางจากขอบฝาต เขาไปดานใน อยางนอย 6 นว - ควรเปดพดลมของตดดควนใหท างานตลอดเวลาทมสารเคมอยภายในตดดควน - ไมควรใชตดดควนเปนทเกบสารเคม

3. ตเกบสารละลายไวไฟ (flammable liquid storage) สารเคมทใชเปนตวท าละลาย เชน อะซโตน (acetone) อเทอร (ether) แอลกอฮอล (alcohol) และกรดอะซตก (glacial acetic acid) สวนใหญมกเปนสารไวไฟ ควรจดเกบในทหางจากประกายไฟ รวมทงควรแยกเกบจากสารเคมอนๆ โดยเฉพาะอยางยงสารเคมในกลมทเปน

3

oxidizer อปกรณทใชเกบสารเคมในกลมน ไดแก ตเกบสารละลายไวไฟ ในสวนสารเคมทงายตอการเกดระเบดควรเกบในต แตแยกใหอยบรเวณนอกอาคาร

ภาพท 1 ตดดควน

4. อางลางตาและทลางตวฉกเฉน (emergency eyewash fountain and safety shower) อางลางตาและทลางตวฉกเฉนเปนอปกรณจ าเปนส าหรบทกหองปฏบตการ ใชในกรณเกดอบตเหตสารเคมอนตรายหกราดตวหรอกระเดนเขาตา ซงอาจจะกอใหเกดอนตรายถงขนเสยชวต หรอทพลภาพตอผปฏบตงานได สถานทตดตงอางลางตาและทลางตว ควรอยในระยะหางไมเกน 10 วนาท จากจดปฏบตงาน ไมควรวางสงของกดขวางเสนทาง เพอใหผปฏบตงานสามารถเขาถงไดโดยสะดวก ควรใชระยะเวลาการลางตาหรอลางตวไมต ากวา 15 นาท เพอใหแนใจวาสารเคมไดถกชะลางจนหมด อางลางตาควรมการตรวจสอบอยางนอยเดอนละครง และควรตรวจสอบทลางตวอยางนอยปละ 1 ครง

5. อางลางอปกรณ (laboratory sink) ผปฏบตงานในหองปฏบตการ ตองลางมอดวยสบ และน าสะอาดทกครงภายหลงจากการถอดถงมอ เมอเสรจสนการปฏบตงาน และเมอผวหนงสมผสกบสารเคม อางลางมอยงใชในการลางอปกรณในหองปฏบตการทเปอนสารเคมอกดวย นอกจากนในหองปฏบตการควรมอปกรณดบเพลง เชน ถงดบเพลง ทราย ตยา และอปกรณปฐมพยาบาลเบองตน

4

ภาพท 2 อางลางตาและทลางตวฉกเฉน

ภาพท 3 อางลางอปกรณ

5

อปกรณปองกนสวนบคคลในหองปฏบตการ

อปกรณปองกนสวนบคคลในหองปฏบตการประกอบไปดวยอปกรณเพอปองกนอนตรายทอาจเกดกบลกตา (eye protection) เครองปองกนหนา เสอ รองเทา ถงมอ และหนากากกนสารพษ เปนตน การใชอปกรณเหลานควรใชควบคไปกบการจดการและมาตรการดานความปลอดภยอนๆ ในหองปฏบตการ

1. อปกรณปองกนอนตรายทอาจเกดกบลกตา (eye protection) อปกรณเหลานประกอบไปดวยแวนตาประเภทตางๆ (glasses, goggles และ shield) ซงมวตถประสงคในการใชเพอปองกนอนตรายในระดบทแตกตางกนออกไป อยางไรกตามควรมการท าความสะอาดและตรวจสอบอปกรณเหลานอยางสม าเสมอ

ภาพท 4 แวนตาใชในหองปฏบตการ 2. เสอคลมปฏบตการ (laboratory coat) เสอคลมปฏบตการใชสวมทบชดปกตระหวางปฏบตงาน เพอปองกนการปนเปอน จากฝ น ผง ตลอดจนการหกกระเซนของสารเคม เสอนควรใชเนอผาทเปนผาฝาย หรอท าจากใยสงเคราะหประเภท tyvek หรอ nomex ไมควรใชวสดประเภท rayon หรอ polyester เนองจากเปนวสดทตดไฟงาย อาจจะกอใหเกดอนตรายตอผสวมใส ควรมการท าความสะอาดเสอคลมปฏบตการอยางสม าเสมอ และควรถอดเสอนออกทกครงเมอออกจากหองปฏบตการ เพอปองกนการแพรกระจายของสารเคม และหามน าเสอคลมปฏบตการซกรวมกบเสอผาชนดอน รวมทงหามน ากลบไปใชทบาน

6

3. รองเทา (shoes) รองเทาทใชสวมใสในหองปฏบตการ ควรเปนรองเทาทปกปดนวเทาอยางนอยดานบนของรองเทาควรท าจากหนงสตว หรอวสดประเภท polymeric เพอปองกนเทากรณเกดการหก กระเซนของสารเคม

4. ถงมอ (gloves) ถงมอทใชในหองปฏบตการแบงไดเปนหลายประเภท ซงในการจะเลอกใชถงมอประเภทใด ขนอยกบชนดและประเภทของสารเคมทจะตองปฏบตงานดวย หลกเลยงการใชถงมอกนความรอนหรอความเยนทท าจากวสดแอสเบสโทส (asbestos) เนองจากเปนวสดทอาจจะกอใหเกดมะเรง (carcinogen) ถงมอทใชกนสารเคม ควรท าจากยางธรรมชาตหรอท าจากวสดประเภทนโอพรน (neoprene) โพลไวนลคลอไรด (polyvinyl chloride) และไนไตรลบวทล (nitrile butyl) ถงมอทใชกบงานทางชววทยามกท าจาก vinyl หรอ latex อยางไรกตามหลกในทางปฏบตทส าคญ กอนใชถงมอทกครงควรตรวจสภาพของถงมอกอนใช นอกจากนเมอเลกใช กอนทจะถอดถงมอออกควรลางมอ ควรถอดถงมอทกครงเมอออกจากหองปฏบตการ และไมควรไปจบอปกรณตางๆ เชน ลกบดประต โทรศพท ปากกา ขณะทยงสวมใสถงมอ ทงนเพอปองกนการปนเปอนของสารเคมไปยงอปกรณเหลานน ควรสวมถงมอทกครงในขณะทปฏบตงานกบเชอจลนทรย และตวอยางสงตรวจ กอนปฏบตงานควรเตรยมเครองมอและอปกรณใหพรอม และไมควรแตะตองสงของอนๆ ทไมจ าเปนขณะสวมถงมอ ไมควรใชถงมอซ า และควรแยกทงถงมอในถงขยะตดเชอ

5. อปกรณชวยหายใจและหนากากปองกนไอระเหย (respirator and face mask) อปกรณชวยหายใจและหนากากปองกนไอระเหย เปนอปกรณทใชเมอตองปฏบตงานกบสารเคมทมไอ ซงเปนอนตรายตอระบบทางเดนหายใจ เชน สารละลายแอมโมเนย (ammonia) สารละลายฟอรมาลน (formalin) เปนตน ขอปฏบตทวไปส าหรบหองปฏบตการ

1. หามรบประทานอาหาร เครองดม สบบหร และแตงหนาในหองปฏบตการ 2. หามเกบอาหารและเครองดมสวนตวในตเยนทใชเกบตวอยาง เกบสารเคม และเชอจลนทรย ของหองปฏบตการ 3. หามสวมเครองประดบรงรง เครองแตงกายทรมราม และรองเทาสนสงในหองปฏบตการ 4. หามปลอยผมยาว โดยไมรวบผมใหรดกม

7

5. หามสวมเสอคลมปฏบตการหรอหามสวมถงมอเมอออกจากเขตหองปฏบตการ 6. หามใสคอนแทคเลนส (contact lens) ระหวางปฏบตงาน เวนแตจ าเปนตองใช จะตอง ระมดระวงเปนพเศษ 7. หามใชปากดดปเปตตในการดดสารละลายทกชนด ควรใชลกยาง 8. หามเลนหรอหามหยอกลอกนในขณะปฏบตงานในหองปฏบตการ 9. การเตรยมสารเคมประเภทกรด ดาง หรอสารระเหยควรท าในตดดควน 10. ใหเทกรดลงน าหามเทน าลงกรด 11. ไมใชจกแกวกบขวดบรรจสารละลายดางเพราะจกจะตดกบขวดจนเปดไมได 12. ไมใชจกยางกบขวดบรรจตวท าละลายอนทรย เชน แอลกอฮอล อะซโตน 13. หามใชเปลวไฟในการใหความรอนแกของเหลวไวไฟหรอในขบวนการกลน 14. ใหความระมดระวงในการจดไฟในหองปฏบตการ ดบไฟทนทเมอเลกใชงาน และไมควรปลอย ใหไฟตดทงไวโดยไมมคนด 15. กอนทจะท าการจดไฟ ควรยายวสดไวไฟออกจากบรเวณดงกลาวกอน และควรตรวจสอบการ ปดภาชนะทบรรจของเหลวไวไฟทกครง 16. ควรเกบสารเคมไวไฟในตส าหรบเกบสารเคมไวไฟโดยเฉพาะ 17. ควรแยกเครองแกวแตกในภาชนะรองรบทแยกตางหากจากของเสยอนๆ 18. ไมควรเกบสารเคมในบรเวณทางเดน บนได หรอวางบนพน ควรเกบในพนททจดไวโดยเฉพาะ 19. ภาชนะบรรจสารเคมทกขวดควรมปายฉลากทชดเจน 20. เมอสนสดภารกจในแตละวนควรเกบขวดสารเคมกลบเขาท 21. ของเสยทเปนสารเคมควรแยกเกบ พรอมตดปายฉลากระบชนดของสารเคมใหชดเจน 22. หลกเลยงการสดดมไอระเหยของสารเคม หามทดสอบชนดของสารเคมโดยการดมกลน โดยตรงอยางเดดขาด 23. กรณทเลอกใชสารเคมได ควรเลอกใชสารเคมทมความเปนพษนอยทสด ในปรมาณทนอยทสด เทาทพงกระท าได 24. อานคมอและเพมความระมดระวงเปนพเศษ เมอตองปฏบตงานเกยวของกบสารมะเรง 25. หากผวหนงสมผสกบสารเคม ตองลางออกดวยน าประปา หรอน าสะอาดทนท ควรลางอยาง นอยเปนเวลา 15 นาท 26. เมอเลกปฏบตงานในหองปฏบตการแลว ควรลางมอดวยสบและน าสะอาดทกครง 27. หามใชเครองไมโครเวฟในหองปฏบตการเพอเตรยมกาแฟหรออาหาร

8

บทท 2

ความปลอดภยทางชวภาพ

หลกเกณฑการปฏบตทดทางจลชววทยา (Good Microbiological Practice)

การปฏบตงานในหองปฏบตการจลชววทยาจ าเปนตองปฏบตตามหลกเกณฑการปฏบตทดทางจลชววทยา ทงนเพอปองกนการปนเปอนของเชอจลนทรยจากหองปฏบตการสสงแวดลอมภายนอก และปองกนการแพรกระจายของเชอจลนทรยทมการดดแปลงพนธกรรมหรอเชอจลนทรยทรบเอาสารพนธกรรมจากสงมชวตอนเอาไวสสงแวดลอม ส าหรบเทคนคพนฐานทผปฏบตงานทางจลชววทยาจ าเปนตองเรยนรและฝกปฏบต คอ เทคนคปลอดเชอ (aseptic technique) รวมถงรจกวธการจดเกบขยะทางจลชววทยาอยางถกตอง แนวปฏบตเบองตนของหลกการของเทคนคปลอดเชอ

1. วสดอปกรณและอาหารเพาะเชอ ตองผานการนงฆาเชอทอณหภมสง ดวยวธทเหมาะสมกอน น ามาท าการทดลอง 2. วสดอปกรณและอาหารเพาะเชอทผานการท าใหปราศจากเชอแลว ตองเกบแยกจากวสด อปกรณ และอาหารเพาะเชอทยงไมไดผานการฆาเชอ เพอปองกนการสบสนและสบเปลยนเมอ จะน ามาทดลอง 3. กอนท าการทดลองทกครง ผท าการทดลองตองสวมเสอคลมปฏบตการ เพอปองกนการปนเปอน จากจลนทรยหรอสารเคมไปยงเสอผาของผทดลองทสวมใสอย 4. พนผวและบรเวณรอบขางทท าการทดลองควรสะอาด ควรท าการเชดดวยน ายาฆาเชอ กอนทจะ ท าการทดลอง 5. ปองกนการปนเปอนจากผปฏบตการทดลองสวสดอปกรณ และอาหารเพาะเชอในขณะทมการ ปฏบตงาน ดงน 5.1 ลางมอใหสะอาดกอนและหลงปฏบตงานทกครง ดวยสบลางมอ 5.2 ปดฝาภาชนะบรรจตลอดเวลาเพอปองกนการปนเปอนจากบรรยากาศ รวมถงขณะถายเชอ ตองพยายามท าในสภาวะทใกลเคยงระบบปดมากทสดเทาทจะท าได เชน ท าการถายเชอ ในตปลอดเชอหรอภายใตเปลวไฟ 5.3 ท าการฆาเชอปากภาชนะทกครงทเปดฝา โดยลนเปลวไฟหรอเชดดวยน ายาฆาเชอ 5.4 ไมควรวางฝาหรอจกปดภาชนะลงบนพนโตะ ควรถอหรอคบไวดวยนวมอ

9

แนวทางปฏบตเพอความปลอดภยทางชวภาพ (biosafety guidelines)

1. การเตรยมการกอนปฏบตงาน การเตรยมสถานท 1) แบงแยกพนทการปฏบตงานเกยวกบเชอจลนทรยออกจากพนทปฏบตการทวไป 2) ท าความสะอาดพนผวทจะท าการทดลองดวยการเชดดวยน ายาฆาเชอ 3) จดใหมระบบระบายอากาศทด เพอปองกนการแพรกระจายเชอ โดยเฉพาะเชอโรคทสามารถ ตดตอไดโดยการหายใจ 4) จดใหมอางลางมอ อปกรณในการลางมออยางเพยงพอ และควรแยกจากอางลางเครองมอ เครองใชทางหองปฏบตการ 5) น าทงตางๆ ทเกดจากหองปฏบตการตองผานระบบบ าบดน าเสย หรอการท าลายเชอกอน ปลอยสสาธารณะ

การเตรยมเครองมอและอปกรณ 1) จดหาอปกรณทจ าเปนในการปฏบตงานใหเพยงพอ 2) จดวางเครองมอและอปกรณตางๆ อยางเปนระเบยบ เพอความปลอดภย และความสะดวก ในการหยบใช 3) เตรยมอปกรณปองกนและสวมใสขณะปฏบตงาน ไดแก รองเทาหวปด ถงมอ และเสอคลม ปฏบตการ 4) เตรยมน ายาฆาเชอทเหมาะสมกบชนดของเชอจลนทรย 5) เตรยมถงขยะส าหรบใสขยะทปนเปอนเชอจลนทรย และขยะทวไปแยกจากกน

2. ขอปฏบตขณะปฏบตงาน 1) หามท าปฏบตการทเกยวของกบเชอจลนทรยกอโรคบนพนโตะปฏบตการ ตองท าในต ปราศจากเชอ (biosafety cabinet) เทานน 2) ปฏบตงานตามเทคนคปลอดเชออยางเครงครด 3) ปฏบตงานดวยความรอบคอบระมดระวง ไมรบรอน ไมพดคยเสยงดง และหยอกลอขณะ ปฏบตงาน 4) สวมเสอคลมปฏบตการ ถงมอ และสวมใสอปกรณปองกนทเหมาะสมทกครงขณะปฏบตการ 5) ขณะสวมถงมอปฏบตงาน หามจบสวนตางๆ ของรางกาย รวมทงวสดอปกรณทไมเกยวของ กบการปฏบตงาน ถามความจ าเปนตองออกจากพนทท าการทดลองไปยงบรเวณอน ตอง

10

ถอดถงมอขางใดขางหนงออกกอน เพอทจะสามารถใชมอขางทไมไดสวมถงมอท าการเปด ประตหรอหยบจบอปกรณตางๆ ได โดยไมมการปนเปอนของเชอจลนทรยจากการทดลองส ภายนอก 6) เปลยนถงมอทกครง หลงจากมการเปรอะเปอนสงสงตรวจ (clinical specimen) หรอถงมอ ขาด หลงถอดถงมอจะตองลางมอและท าความสะอาดบรเวณทเปอนสงสงตรวจดวยน ายาฆา เชอทกครง 7) จบและสงของแหลมหรอของมคม ดวยความระมดระวงเพอปองกนการบาดเจบและอบตเหต จากของแหลมหรอของมคม 8) ผ ทใสคอนแทคเลนสขณะปฏบตงานจะตองสวมแวนตาปองกนสงสงตรวจและเชอจลนทรย กระเดนเขาตา 9) ใชลกยางหรออปกรณชวยในการดดสารตางๆ ดวยปเปตต โดยหามใชปากดดหรอเปาปเปตต เดดขาด 10) การปนตกตะกอนสงสงตรวจหรอตวอยางเชอจลนทรยในเครองปนเหวยงตองปดฝาหลอด ใหแนนทกครง 11) หามรบประทานอาหาร ดมน า หรอเครองดม สบบหร หรอใชเครองส าอางในหองปฏบตการ 12) ตองถอดเสอคลมปฏบตการและถงมอทกครง เมอออกจากหองปฏบตการ 13) ประตหองปฏบตการควรปดอยเสมอขณะปฏบตงาน 14) หามผ ทไมเกยวของผานเขา-ออกหองปฏบตการโดยไมจ าเปน 15) เมอเสรจสนการปฏบตงานแลว ใหท าความสะอาดโตะปฏบตงานหรอตปราศจากเชอดวย น ายาฆาเชอทเหมาะสม 16) หลงการปฏบตงานทกครง ใหท าความสะอาดมอดวยน ายาฆาเชอทเหมาะสม และลางตาม ดวยสบและน าสะอาด เชดมอใหแหงดวยกระดาษอเนกประสงคหรอผาเชดมอทแหงและ สะอาด

11

อปกรณปองกนสวนบคคล (Personal Protection Equipment, PPE)

1. สวมอปกรณปองกนใบหนาตามความเหมาะสม 1.1 กรณปฏบตงานทวไป อาจจะสวมแวนตาธรรมดา (plain eye glasses) 1.2 กรณทเชอจลนทรยหรอตวอยางอาจกระเดนสมผสใบหนาได ควรสวมแวนตานรภย (goggles) ทมเลนสปองกนและมแถบปองกนดานขาง และสวมหมวกคลมผม 1.3 กรณปฏบตงานกบเชออนตรายสง ควรสวมหนากากปดหนา (face shields) 2. สวมอปกรณปองกนทางเดนหายใจตามความเหมาะสม 2.1 กรณปฏบตงานทวไป อาจจะสวมหนากากกระดาษหรอผา (surgical masks) 2.2 กรณปฏบตงานกบเชออนตรายสงและตดตอทางระบบหายใจได ควรสวมหนากากทกรอง เชอได เทคนคทางหองปฏบตการ

การใชปเปตตและเครองดดปลอยของเหลว 1. หามปเปตตโดยใชปากดด และตองใชเครองดดปลอยของเหลวเทานน 2. ปเปตตทกอนตองมส าลอดปลาย เพอลดหรอปองกนการปนเปอน 3. ปเปตตทเปอนเชอตองถกแชในน ายาฆาเชอทเหมาะสม ในระยะเวลานานพอสมควรกอนทง 4. ภาชนะทงปเปตตตองตงอยภายในตปลอดเชอ 5. ควรแกะขวดทมจกยางออกกอน แลวจงดดสารดวยปเปตต ไมควรใชเขมฉดยาดดสารจากขวด

การใชตปลอดเชอ 1. ควรอธบายการใชและขอจ ากดของตปลอดเชอใหแกเจาหนาททกคน ควรมคมอการท างานหรอ คมอการใชตปลอดเชอส าหรบใหพนกงานอาน และควรท าความเขาใจกบพนกงานวา ตปลอด เชอไมสามารถปองกนผปฏบตงานจากการหก การแตก หรอจากเทคนคการปฏบตงานทไมด 2. หามใชตปลอดเชอทช ารดหรออยในสภาพไมด 3. หามเปดกระจกดานหนาตปลอดเชอขนในขณะปฏบตงาน 4. ควรเกบของในตปลอดเชอเทาทจ าเปน และหามวางสงของกดขวางทางเดนลมทฝาดานหลง 5. หามใชตะเกยง bunsen burner ในตปลอดเชอ เนองจากความรอนทเกดจากการใชตะเกยงจะ ขดขวางทางเดนของลม และอาจท าใหเครองกรองอากาศเสยหายได หากมความจ าเปนควรใช microincinerator ชนดไฟฟาส าหรบการฆาเชอทหวงเพาะเชอ

12

6. ในการท างานภายในตปลอดเชอ ตองใชพนทชวงกลางหรอชวงหลงของต โดยการมองผาน กระจกดานหนา 7. หลกเลยงการเดนไปมาขางหลงผปฏบตงาน ขณะท างานกบตปลอดเชอ 8. ผปฏบตงานกบตปลอดเชอ ควรลดหรอจ ากดการยนแขนเขาออกจากต 9. หามวางสงของ เชน กระดาษ ปเปตต กดขวางตะแกรงลม ซงจะเปนสาเหตใหเกดการปนเปอน ตอชนงานและอาจท าใหผปฏบตงานตดเชอได 10. หลงเสรจงานทกครงและตอนเยนของทกวน ตองท าความสะอาดพนผวตปลอดเชอ 11. ควรเปดพดลมใหตปลอดเชอท างาน กอนและหลงการท างานประมาณ 5 นาท

การใชเครองปนเหวยง 1. เทคนคการท างานทดเปนพนฐานทส าคญทสดทท าใหการใชงานเครองปนเหวยงมความ ปลอดภย 2. ควรศกษาคมอการใชเครองปนเหวยงแตละเครอง 3. ควรตงเครองปนเหวยงอยในระดบทสามารถมองเหนภายในได เพอทจะไดใสอปกรณตางๆ ไดอยางถกตอง 4. หลอดทใชกบเครองปนเหวยงควรท าจากแกวทมความหนา หรอหากเปนไปไดควรท าจาก พลาสตก และควรตรวจสอบความช ารดกอนใช 5. หลอดตองมฝาปดสนท (ควรเปนฝาเกลยว) 6. การบรรจหลอด การชงสมดล การปดและเปด bucket ส าหรบใสหลอด ตองท าในตปลอดเชอ 7. ชงหลอดพรอมของเหลวภายในเปนคๆ เพอใหน าหนกไดสมดลกนในขณะปนเหวยง 8. ศกษาคมอการใชงานเกยวกบขนาดของชองวางระหวางของเหลวและขอบของหลอด 9. ส าหรบชองใน bucket ทวาง ควรใสหลอดบรรจน ากลนหรอโพรพานอล ความเขมขน 70 เปอรเซนต เพอใหน าหนกไดดลกน ไมควรใชน าเกลอหรอไฮโปคลอไรท (hypochlorite) เนองจากสารเหลานกดกรอน 10. หากใช rotor ชนดวางหลอดเอยง ตองระมดระวง ไมใหของเหลวลน เพราะอาจรวหรอหกได 11. ควรตรวจดภายในเครองปนเหวยงทกๆ วน เพอตรวจดวามเศษวสดหรอรอยขดขวนภายใน

หรอไม หากพบควรท าการแกไขทนท 12. ตรวจด rotor และ bucket ทกๆ วนวามการสกกรอนหรอรอยราวหรอรอยแตกหรอไม 13. ท าความสะอาดและฆาเชอ bucket, rotor และเครองปนเหวยงทกครงหลงใชงาน 14. หลงใชงาน ใหคว า bucket เพอใหแหง

13

15. เชอหรออนภาคสามารถถกขบดนออกมาจากเครองปนเหวยงดวยความเรวสงมาก และไมอาจถกจบไดหากใชตปลอดเชอคลาส I หรอ II ในกรณนใหใชตปลอดเชอคลาส III และท างานดวยความระมดระวงและตองปดฝาหลอดเสมอ

การใชเครองท าใหเปนเนอเดยวกน เครองเขยา เครองปน และ sonicators 1. ไมควรใชเครองท าใหเปนเนอเดยวกน (homogenizer) ทใชในครวเรอนกบงานในหองปฏบตการ เนองจากเครองเหลานนอาจรวซม และท าใหเกดละอองของเหลวฟ งกระจายได 2. ฝาและอปกรณใดๆ ตองอยในสภาพด ไมมต าหนหรอช ารด โดยฝาตองปดไดพอด 3. ในขณะใชเครองมอเหลานจะเกดความดนภายใน ละอองของเหลวซงอาจมเชอโรคปนเปอนอาจ หลดลอดออกมาไดโดยเฉพาะจากบรเวณฝาและตวเครอง ตวเครองควรท าจากพลาสตก ประเภท polytetrafluoroethylene (PTFE) เนองจากวสดทท าจากแกว อาจแตกได ซงอาจท าให เกดการบาดมอหรอปลดปลอยเชอออกมา

การใชและการดแลรกษาตเยนและตแชแขง 1. ควรท าความสะอาดและละลายน าแขงในตเยน ตแชแขงและกลองบรรจน าแขงแหงอยาง สม าเสมอ ส าหรบวสดหรอหลอดทแตกใหน าไปทง และควรใสถงมอและเครองปองกนใบหนา ขณะท าความสะอาด ภายหลงท าความสะอาดต ควรเชดภายในตดวยน ายาฆาเชอ 2. ภาชนะทอยในต เยนหรอตแชแขงตองตดฉลากอยางถกตอง โดยระบชอวทยาศาสตรของของท บรรจอย วนทและชอผจดบนทก วสดใดๆ ทตดฉลากไมเหมาะสมหรอไมไดใชแลว ใหน าไปนง ฆาเชอแลวทง 3. ตองจดท ารายการบนทกสงของทอยในต เยนหรอตแชแขง 4. หามเกบวสดไวไฟในตเยน ยกเวนตนนสามารถปองกนการระเบดได และตองท าสญลกษณไว หนาตหากมวสดไวไฟอยภายใน ระดบความปลอดภยของหองปฏบตการ

ระดบความปลอดภยของหองปฏบตการ (Biosafety level, BSL) แบงออกได 4 ระดบ คอ 1. Biosafety level 1 (BSL1) เหมาะส าหรบปฏบตงานกบจลนทรยทวไปทไมกอโรค (Risk group 1) ส าหรบการสอน การปฏบตงานดวยเทคนค good microbiological techniques จงเพยงพอ ส าหรบผปฏบตงานในหองปฏบตการน

14

2. Biosafety level 2 (BSL2) เหมาะส าหรบปฏบตงานกบจลนทรยทมความเสยงระดบ 2 ส าหรบ ตรวจวนจฉย หรอตรวจวเคราะหเบองตนจากตวอยาง หรองานวจยหนาหองปฏบตการตองตด สญลกษณชวภยสากล (biohazard sign) พรอมระบชนดของเชอ ชอผ รบผดชอบ ชอผ ไดรบ อนญาตใหปฏบตงานในหองปฏบตการ การปฏบตงานท าบนโตะแบบเปด ( o p e n b e n c h ) รวมกบการใชตปราศจากเชอชนด class II ส าหรบเชอทฟ งกระจาย การปฏบตงานดวยเทคนค good microbiological techniques และสวมใสเครองปองกนสวนบคคลเพอปองกนการตด เชอ 3. Biosafety level 3 (BSL3) เหมาะส าหรบปฏบตงานกบจลนทรยทมความเสยงระดบ 3 ส าหรบ ตรวจวนจฉยหรอตรวจวเคราะหดวยวธพเศษหรองานวจย การปฏบตงานควรท าในตปราศจาก เชอชนด class II เชนเดยวกบหองปฏบตการ Biosafety level 2 (BSL2) แตเพมเตม คอ สวม เสอคลมปฏบตการ เสอคลมทผกเชอกหรอตดกระดมดานหลง มการควบคมการเขาออกของ บคลากรและควบคมทศทางไหลเวยนของอากาศในหองปฏบตการ 4. Biosafety level 4 (BSL4) เหมาะส าหรบปฏบตงานกบจลนทรยทมความเสยงระดบ 4 รวมทง จลนทรยทมอนตรายรายแรง ส าหรบการตรวจวนจฉยเชออนตรายรายแรง การปฏบตงานนน ควรท าในตปราศจากเชอชนด class III ภายในหองปฏบตการควรมการตดตงระบบการถายเท อากาศแบบพเศษ มการปรบความดนอากาศภายในหองแบบ positive pressure มระบบการ ก าจดของเสย โดยการนงท าลายเชอในเครองนงท าลายเชอชนดเปด 2 ดาน ดงนนเพอใหเกด ความปลอดภยแกผปฏบตงาน กอนเรมท าการทดลองตองจดเตรยมเครองมอเครองปองกนสวน บคคล และวธปฏบตงานทเหมาะสมกบระดบความเสยงของจลนทรยทปฏบตงาน ทงนเมอพจารณาจากระดบความปลอดภยของหองปฏบตการทง 4 ระดบ ในเบองตน อาจกลาวไดวาหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต อยในระดบ BSL1 และ BSL2 การขนยายเชอจลนทรย

การขนยายเชอ รวมถงการบรรจ หบหอ การขนสงเชอตางๆ โดยทางอากาศ ทางพนดน ทางน า และทางยานพาหนะ หรอการขนสงภายในและระหวางหองปฏบตการ

การขนสงเชอ การขนสงเชอจลนทรยตองค านงถงการปองกนการแพรเชอสสงแวดลอม โดยมวธปฏบต

ดงน

15

1. เชอจะตองบรรจหบหออยางแนนหนาเปนพเศษ โดยทหบหอจะตองแขงแรงขณะขนสง และสามารถบรรจเชอทมสถานะเปนของเหลวโดยทไมมการรวไหลออกมาภายนอกหบหอ

2. การตดปายชบงบนหบหอดวยสญลกษณชวภยสากล และสญลกษณอนๆ ทบงชเตอนอนตรายจากเชอใหแกผปฏบตงานในการขนสงเชอ

3. เอกสารประกอบการขนสงเชอทระบถงสงทบรรจอยภายในหบหอ ขอมลทจ าเปนตางๆ ส าหรบในกรณทเกดเหตการณฉกเฉน

ขอปฏบตทวไปในการบรรจหบหอเพอขนสงเชอและวตถตวอยางจากผปวย ในการบรรจหบหอเพอการขนสงเชอจลนทรยทถกตองตามมาตรฐานความปลอดภยสากล

นน จะตองบรรจเชอจลนทรยในหบหอทมความแขงแรงทนทาน ซงตองใชพสดภณฑสามชน (the basic triple packaging system) ส าหรบบรรจวสดตดเชอเพอการขนสง ดงไดแสดงไวในรปท 8 และ 9 ซงประกอบดวยภาชนะรองรบชนในสด หอชนกลาง และหอชนนอก ภาชนะรองรบชนในซงบรรจตวอยางทจะถกสงตองมน าหนกเบา ไมมการรวซม และตดฉลากชดเจน แลวพนหรอหอภาชนะนดวยวสดดดซบ เพอซบของเหลวในกรณทภาชนะแตกหรอรว หอชนกลางตองกนน า มไวเพอปกปดและปองกนภาชนะชนแรก อาจบรรจภาชนะรองรบชนในหลายๆ อนกได และมเอกสารระบน าหนกหรอปรมาตรของวสดตดเชอ หอชนนอกจะใชในการปกปองชนท 2 จากอนตรายทางกายภาพขณะเคลอนยาย มแบบฟอรมขอมลตวอยาง จดหมาย และขอมลอนๆ ทมการระบหรออธบายตวอยางและระบผสงและผ รบ และเอกสารอนๆ ตองจดเตรยมตามทขอก าหนดระบไว

16

ภาพท 8 การบรรจหบหอและการตดฉลากวสดตดเชอประเภท A

พสดภณฑสามชนนจะใชในการขนสงวสดตดเชอ อยางไรกตามเชอทมความเสยงสงตองขนสงตามขอก าหนดทเขมงวดมากยงขน โดยรายละเอยดเพมเตมเกยวกบการใชหบหอทแตกตางออกไปตามชนดของวสดทถกขนสงนน จะด าเนนการตามขอก าหนดนานาชาตหรอประเทศนนๆ

ภาพท 9 การบรรจหบหอและการตดฉลากวสดตดเชอประเภท B

17

การก าจดวสดปนเปอนเชอหกหลน

หองปฏบตการตองจดเตรยมชดอปกรณส าหรบก าจดการปนเปอนวสดตดเชอทอาจเกดการหกหลนไวพรอมหยบใชไดสะดวกและทนทวงท ซงชดอปกรณควรประกอบดวย

1. น ายาฆาเชอทเหมาะสมกบชนดของเชอจลนทรยในหองปฏบตการ 2. วสดซบเชด เชน กระดาษหรอผา 3. ภาชนะใสของเสย เชน ถงใสขยะตดเชอ 4. ภาชนะทงของมคม 5. อปกรณปองกนตว เชน เสอคลมปฏบตการ ถงมอ อปกรณปองกนหนาและตา 6. อปกรณเกบกวาด เชน ไมกวาด ทตกผง และปากคบ

วสดตดเชอหกหลนในหองปฏบตการ เมอเกดวสดตดเชอหกหลนในหองปฏบตการ กอนเขาไปจดการก าจดและท าความสะอาด

ใหรอสกครเพอใหละอองฟ งกระจายตกลงหมดจากอากาศกอน ถามการเปอนเสอผาใหน าใสลงในถงพลาสตกสแดงเพอน าไปนงฆาเชอกอนการซกรด กอนจดการกบวสดตดเชอหกหลนใหสวมเสอคลมปฏบตการ แวนตานรภย และถงมอ และปฏบตดงน

1. น ากระดาษหรอผาปดคลมบรเวณทวสดตดเชอหกหลน เพอไมใหเชอฟ งกระจาย 2. ราดรอบๆ บรเวณทวสดตดเชอหกหลนดวยน ายาฆาเชอทเหมาะสมกบชนดของเชอ ปลอยทงไวอยางนอย 10-20 นาท เพอใหแนใจวาน ายาไดออกฤทธฆาเชอเพยงพอ 3. ก าจดและน าเอาวสดทงหมดออกจากบรเวณทมเชอหกหลน วสดทเปนเศษเครองแกว แตกใหใชปากคบ หามหยบวสดมคมทตดเชอดวยมอเปลา ทงวสดแกวแตกในภาชนะ เกบของมคม กระดาษและวสดอนทงลงในถงขยะตดเชอ 4. ท าความสะอาดซ าบรเวณทวสดตดเชอดวยน ายาฆาเชอตามวธในขอ 2 5. เครองมอทปนเปอนตองเชดดวยน ายาฆาเชอทเหมาะสม ไมกดกรอนเครองมอ และลาง ดวยน ากรณจ าเปน 6. น าถงใสขยะตดเชอไปอบนงฆาเชอกอนน าไปทง 7. วสดอปกรณทจะน ากลบมาใชใหมใหใสในถาดหรอภาชนะททนความรอนและมฝาปด กอนน าไปอบฆาเชอ 8. เปดใชพนทไดหลงจากทไดท าความสะอาดและก าจดการปนเปอนเสรจสมบรณ 9. รายงานอบตการณหกหลน และท าความสะอาดทเกดขนแกผ รบผดชอบหองปฏบตการ ทราบ

18

วสดตดเชอหกหลนภายในตปลอดเชอ ในกรณทมการหกหลนของวสดตดเชอภายในต ชวนรภยใหปฏบตดงน 1. สวมเสอคลม แวนตานรภย และถงมอในขณะท าความสะอาด 2. เปดสวตซใหตท างานขณะท าความสะอาด 3. คลมบรเวณทวสดหกหลนดวยกระดาษหรอผา แลวราดดวยน ายาฆาเชอ ปลอยทงไว อยางนอย 10-20 นาท 4. เชดท าความสะอาดดวยกระดาษหรอผาสะอาด 5. เชดผนงต พนทท างานและอปกรณภายในตดวยกระดาษหรอผาทชบน ายาฆาเชอ 6. ทงวสดปนเปอนลงในถงขยะตดเชอ และน าไปอบนงฆาเชอกอนน าไปทง 7. วสดทจะน ากลบมาใชใหมใหใสในถาดหรอภาชนะททนความรอนและมฝาผดกอน น าไปอบนงฆาเชอ 8. วสดทไมสามารถอบนงฆาเชอได ใหแชในน ายาฆาเชอนานอยางนอย 10 นาท กอนน า ออกจากต 9. หลงจากท าความสะอาดเสรจ ใหตท างานตอไปอกอยางนอย 10 นาท กอนจะใชงานอน ในล าดบตอไป 10. ถาเปนไปไดควรเปดแสงอลตราไวโอเลตประมาณ 10 นาท กอนจะใชงานอนตอไป เพอท าการฆาเชอจลนทรยดวยแสง 11. รายงานอบตเหตการหกหลนและการท าความสะอาดแกผ รบผดชอบทราบ

วสดตดเชอหกหลนภายในเครองหมนเหวยง ถาระหวางปฏบตการมการหกหลนของวสดตดเชอขนภายในเครองหมนเหวยง กอนการ

ท าความสะอาดตองปลอยไวอยางนอย 30 นาท เพอใหละอองฟ งกระจายตกลงกอน ผปฏบตการตองสวมเสอคลม แวนตานรภย และถงมอ การท าความสะอาดเรมจากถอดหวปนหวยง น าไปเกบไวในตปราศจากเชอทอยใกลทสด ใชน ายาฆาเชอท าความสะอาดภายในหวปนและภายในเครองหมนเหวยง น าวสดปนเปอนทงลงในถงขยะตดเชอและน าไปอบนงฆาเชอกอนน าไปทง รวมทงรายงานอบตเหตการหกหลนและท าความสะอาดแกผ รบผดชอบเครองทราบ

19

การก าจดขยะปนเปอนเชอจลนทรย

การจดการขยะตดเชอทเกดขนจากหองปฏบตการมขนตอนทตองค านงถง ไดแก ขนตอนการคดแยกขยะตดเชอออกจากขยะไมตดเชอ การหอเกบ การตดฉลากภาชนะ การเกบรวบรวม การขนยาย และการบ าบด

1. การคดแยกขยะตดเชอจากขยะไมตดเชอ หองปฏบตการตองมภาชนะทมฝาปดมดชดส าหรบรองรบขยะตดเชอและไมตดเชอแยก

จากกน ฝาภาชนะเขยนระบวาเปนขยะตดเชอหรอไมตดเชอใหเหนไดชดเจน ฝาภาชนะทบรรจขยะตดเชอใหตดเครองหมายสญลกษณชวภยสากล ในกรณทมการใชกระบอกฉดยาในการทดลองไมวาจะท าการทดลองทเกยวของ หรอไมเกยวของกบตวอยางชวภาพ หามท าการทงกระบอกฉดยาลงในถงขยะทวไป ภายหลงการใชใบมดหรอเขมฉดยาตองทงในถงขยะของมคมเทานน หามทงรวมกบถงขยะอนเดดขาด หลอดแกวทแตกหรอขยะเศษแกวตองทงในถงขยะทงเศษแกวเทานน

2. การหอเกบ ขยะตดเชอตองหอเกบในถงพลาสตกสแดงทสามารถกนรวได และเพอใหทนทานขน

อาจใชถงซอน 2 ชน สวนขยะไมตดเชอใหหอเกบในถงขยะสด า กอนการขนยายขยะใหมดปากถงใหแนนดวยเทปกาว

3. การตดฉลากภาชนะ ภาชนะหรอถงทใชรองรบขยะตดเชอตองแสดงเครองหมายสญลกษณชวภยสากล และ

ตดฉลากใหรวาเปนขยะตดเชอ พรอมกบบอกดวยวาภายในเปนขยะชนดอะไร เชน วสดมคม ชนดของเชอหรอเลอด

4. การเกบรวบรวม หลงจากกอเกบขยะตดเชอในหองปฏบตการ ถาไมสามารถขนยายเพอน าไปบ าบดได

ในทนท จะตองเกบรวบรวมและรกษาขยะตดเชอนนไวในพนทเฉพาะทสามารถท าความสะอาดไดงาย มการปองกนและการควบคมสตวกดแทะและแมลง การเขาออกบรเวณเกบรกษารวบรวมขยะตดเชอตองจ ากดใหเฉพาะบคลากรทเกยวของเทานนทสามารถเขาไปได และการก าจดขยะตองท าใหแลวเสรจภายใน 72 ชวโมง

20

5. การขนยาย การขนยายขยะตดเชอท าโดยบรรจถงขยะตดเชอลงในภาชนะรองรบทแขงแรงทนทาน

ตอการแตกหกและมฝาปดมดชด การขนยายท าโดยการหว หรอยกหรอขนยายโดยใชรถเขนทก าหนดไวเฉพาะเพอการขนยายขยะตดเชอเทานน ไมใชรถเขนทปะปนกบการขนสงของประเภทอน และรถเขนทใชตองท าความสะอาดดวยน ายาฆาเชออยางสม าเสมอ

6. การบ าบดขยะตดเชอ วธการเหมาะสมส าหรบบ าบดขยะตดเชอ ไดแก การเผาและการนงฆาเชอดวยไอน า

การบ าบดขยะตดเชอดวยการนงฆาเชอดวยไอน าเปนวธการทหองปฏบตการใชกนมากทสด แตตองมการควบคมและตรวจสอบไมใหบรรจขยะจ านวนมากเกนกวา 70 เปอรเซนต ปรมาตรบรรจของเครองนงฆาเชอ และท าการตรวจสอบการท างานของเครองอยางสม าเสมอ ขยะตดเชอทไดรบการท าลายเชอดวยการนงฆาเชอแลว ใหน าถงพลาสตกสแดงใสลงในถงขยะธรรมดาอกชนกอน พรอมตดฉลากใหรวาเปนขยะทไมตดเชอ กอนขนยายและน าไปฝงกลบเชนเดยวกบขยะไมตดเชอทวไป การหลกเลยงการตดเชอ

การหลกเลยงการฟงกระจายของเชอจากวสดตดเชอ 1. ไมควรใชตะเกยง bunsen burner เนองจากอาจท าใหเกดการฟ งกระจายของเชอ แต ควรใช microincinerator ชนดไฟฟาส าหรบการฆาเชอทหวงเพาะเชอ และควรใชหวง เพาะเชอชนดใชครงเดยวทง 2. ตวอยางและอาหารเพาะเชอทจะทงหรอทจะน าไปนงฆาเชอกอนทง ตองอยในภาชนะท ไมรวซม อาจใชถง และควรปดปากถงกอนทง เชน ใชเทปทใชส าหรบการนงฆาเชอ (autoclave tape) 3. ท าความสะอาดและฆาเชอพนทปฏบตงานดวยน ายาฆาเชอหลงเสรจงานทกวน

การหลกเลยงการตดเชอจากการกน การสมผสทางผวหนง และตา 1. หยดน าขนาดใหญ (เสนผาศนยกลางมากกวา 5 ไมครอน) สามารถตกลงโตะทดลอง หรอบนมอผปฏบตงานไดอยางรวดเรว จงควรสวมใสถงมอขณะปฏบตงาน และควร หลกเลยงการสมผสปาก ดวงตา และใบหนาขณะปฏบตงาน 2. หามรบประทานหรอเกบอาหารและดมเครองดมในหองปฏบตการ

21

3. ขณะปฏบตงาน หามน าสงของใดๆ เชน ปากกา ดนสอ หมากฝรง เขาปาก 4. หามแตงหนาในหองปฏบตการ 5. ควรปองกนใบหนา ดวงตา และปากจากการกระเดนของเชอ ขณะปฏบตงาน

การหลกเลยงการตดเชอจากการถกทมแทง 1. ระมดระวงเศษแกวแตกทมต า หากเปนไปไดควรใชอปกรณทท าจากพลาสตก 2. ระมดระวงการถกของมคมบาด เชน เขม ปเปตต หรอเศษแกว 3. หลกเลยงการถกเขมทมต าโดยลดการใชกระบอกและเขมฉดยา กรณจ าเปนควรใช กระบอกและเขมฉดยาทมคณภาพ 4. ไมควรสวมปลอกเขมฉดยา เพราะอาจท าใหถกทมต าได และควรทงเขมในถงขยะทมฝา ปดซงใชส าหรบทงเขมโดยเฉพาะ

การฆาเชอและการท าปราศจากเชอ

ความรพนฐานเกยวกบการฆาเชอและการท าปราศจากเชอมความจ าเปนอยางมากตอความปลอดภยทางชวภาพส าหรบหองปฏบตการ วสดหรออปกรณทปนเปอนจะตองถกท าความสะอาดขนตนกอนฆาเชอหรอท าปราศจากเชอ

1. การขจดสงปนเปอนในสงแวดลอมเฉพาะบรเวณ การขจดสงปนเปอนในหองปฏบตการ เฟอรนเจอรและอปกรณตางๆ ตองใชยาฆาเชอชนดน าและกาซรวมกน บรเวณพนผวสามารถฆาเชอไดโดยใชสารละลายโซเดยมไฮโปคลอไรท (sodium hypochlorite) ซงมคลอรน 1 กรมตอลตร แตหากใชความเขมขนสงขนเปน 5 กรมตอลตร ในสถานการณเสยงส าหรบการฆาเชอในสงแวดลอม อาจใชไฮโดรเจนเปอรออกไซด (hydrogen peroxide)

การฆาเชอในหองปฏบตการและอปกรณสามารถใชการรมควน (fumigation) ดวยสารฟอรมลดไฮด (formaldehyde) ซงการเตรยมดงกลาวไดจากการใหความรอนแกพาราฟอรมลดไฮด (paraformaldehyde) หรอการตมฟอรมาลน วธการดงกลาวตองท าโดยเจาหนาททมความรเทานน ชองตางๆ เชน หนาตาง ประต ควรถกอดรอยรวซมดวยเทปกอนการรมกาซ โดยควรท าการรมกาซทอณหภมปกต คอ 21 องศาเซลเซยส และมความชนสมพทธ 70 เปอรเซนต ภายหลงการรมกาซ ตองจดใหอากาศมการถายเททดกอนทจะใหเจาหนาทเขาไป หากตองเขาไปในสถานททมการรมกาซ ตองสวมใสเครองชวยหายใจ อาจใชแอมโมเนยมไบคารบอเนต (ammonium bicarbonate)

22

ชนดกาซ ทงนเพอท าใหสารฟอรมลดไฮดมฤทธลดลง ส าหรบการรมกาซทพนทเลกๆ ดวยไอของไฮโดรเจนเปอรออกไซดตองใชอปกรณพเศษ

2. การขจดสงปนเปอนภายในตปลอดเชอ อปกรณทใชในการสราง การไหลเวยน และการท าใหฟอรมลดไฮดออนฤทธลงส าหรบ

การฆาเชอในตปลอดเชอคลาส I และ II นนสามารถหาไดทวไป อกวธหนง คอ การใชพาราฟอรมลดไฮดในปรมาณทเหมาะสม (ความเขมขนของพาราฟอรมลดไฮดในอากาศเทากบ 0.8 เปอรเซนต) โดยการตงพาราฟอรมลดไฮดในกระทะรอนหรอกระทะไฟฟา ส าหรบอกกะทะใหตงแอมโมเนยมไบคารบอเนตในปรมาณมากกวาพาราฟอรมลดไฮด 10 เปอรเซนต ภายในตปลอดเชอต เดยวกน ปลกส าหรบกะทะตองอยนอกตปลอดเชอ เพอจะไดถอดหรอเสยบปลกไดสะดวก หากความชนสมพทธต ากวา 70 เปอรเซนต ควรวางภาชนะใสน าเปดฝาไวภายในต แลวจงปดกระโปรงหนาของต แลวอดรอยรวซมดวยเทป ส าหรบชองดานหนาและทออากาศเสยใหอดดวยพลาสตกใสอยางหนา และอดรอยรวทสายไฟดวยเทปเชนเดยวกน

กะทะทบรรจพาราฟอรมลดไฮดจะถกเสยบปลกและถอดปลกเมอพาราฟอรมลดไฮดระเหยหมด แลวอบตทงไวอยางนอย 6 ชวโมง จากนนจงท าการเสยบปลกกะทะทมแอมโมเนยมไบคารบอเนตบรรจอยจนกระทงระเหยหมด แลวถอดปลกกะทะทสองออก แลวเปดสวทซเดนไฟเขาตปลอดเชอ 2 จงหวะๆ ละ 2 วนาท เพอใหกาซแอมโมเนยมไบคารบอเนตไหลเวยนใหทวต แลวปลอยตทงไว 30 นาท กอนทจะยกฝากระโปรงหนาตขน แลวดงเทปออก กอนใชตควรเชดพนผวต เพอก าจดสงตกคาง

3. การลางมอและการขจดสงปนเปอนทมอ ควรสวมถงมอทกครงเมอสมผสกบเชอทเปนอนตราย อยางไรกตามไมไดหมายความวา

ไมจ าเปนตองลางมอ กลาวคอ เจาหนาททกคนทท างานกบเชอหรอวสดอนตราย จะตองท าการลางมอทกครงกอนออกจากหองปฏบตการ โดยทวไปการลางมอดวยน าและสบธรรมดากฆาเชอโรคได แตในกรณทมความเสยงในการตดเชอ แนะน าใหใชสบทผสมน ายาฆาเชอรวมดวย โดยฟอกมอดวยสบกอนอยางนอย 10 วนาท แลวลางดวยน าสะอาด แลวเชดใหแหงดวยผาหรอกระดาษ (หรออาจเปามอใหแหงดวยเครองเปาลม)

ควรใชกอกชนดเปดปดดวยเทาหรอขอศอก หากไมมควรใชกระดาษเชดมอจบทหวกอก เพอปองกนการสมผสกบเชอซ า หากไมสามารถลางมอไดตามขางตนกอาจใชน ายาขดมอชนดผสมแอลกอฮอล เพอฆาเชอบนมอทไมเปอนมากได

23

การฆาเชอดวยความรอนและการท าปราศจากเชอ ความรอนเปนวธทางกายภาพทใชในการฆาเชอมากทสด เชน การเผา ซงไมกดกรอน ถก

น ามาใชในขบวนการฆาเชอส าหรบอปกรณทสามารถทนความรอนทอณหภม 160 องศาเซลเซยสหรอมากกวา เปนเวลา 2-4 ชวโมง ส าหรบความรอนแบบชนมประสทธภาพสงสดเมอใชในลกษณะการนงฆาเชอโรค (autoclaving) ส าหรบการตมไมไดฆาเชอจลนทรยและเชอโรคทกชนด แตอาจใชไดเมอไมสามารถฆาเชอไดดวยวธอน เชน การใชสารเคม หรอการนงฆาเชอ ส าหรบอปกรณทผานการท าลายเชอแลวจะตองเกบและถกใชอยางระมดระวง เพอคงสภาพปลอดเชอ

การนงฆาเชอ การใชไอน าทอมตวภายใตความดน เปนวธทมประสทธภาพและนาเชอถอทสดในการฆา

เชออปกรณในหองปฏบตการ วธขางลางนเหมาะสมส าหรบการฆาเชอเพอจดประสงคตางๆ 1. 3 นาท ท 134 องศาเซลเซยส 2. 10 นาท ท 126 องศาเซลเซยส 3. 15 นาท ท 121 องศาเซลเซยส 4. 25 นาท ท 115 องศาเซลเซยส

1. หมอนงฆาเชอชนดสรางสภาวะสญญากาศกอน (pre-vacuum autoclaves) หมอนงฆาเชอชนดนจะดงอากาศออกจากหมอกอนทจะใหไอน าผานเขาไป โดยอากาศ

ทออกมาจะผานลนซงมเครองกรองอากาศประสทธภาพสง ภายหลงเสรจสนการท างานไอน าจะถกระบายออกไป โดยหมอชนดนท างานทอณหภม 134 องศาเซลเซยส การฆาเชอจงใชเวลาเพยง 3 นาท หมอนงฆาเชอชนดนใชไดดกบวสดทมร แตไมสามารถใชนงฆาเชอของเหลวได เนองจากการเกดสภาวะสญญากาศ

2. หมอนงฆาเชอชนดนงความดน (fuel-heated pressure cooker autoclaves) ควรใชหมอนงชนดนเฉพาะในกรณทไมมหมอนงฆาเชอชนดไอน าแทนทตามแรงโนม

ถวง วสดทจะถกนงจะถกวางจากดานบน และสรางความรอนโดยใชกาซ ไฟฟา หรอเชอเพลงชนดอน ไอน าถกสรางจากการตมน า ซงอยทฐานดานลาง และอากาศจะถกดนแทนทขนขางบนผานรระบาย เมออากาศถกแทนททงหมด ลนทรระบายจะปด และการใหความรอนจะลดลง ความดนและอณหภมจะสงขนจนกระทงลน (valve) ท างานทอณหภมทตงไว ณ จดนเปนการเรมตนเวลาในการนงฆาเชอ และเมอเสรจสนการท างาน การใหความรอนจะหยดลง และอณหภมคอยตกลงมาจนถง 80 องศาเซลเซยสหรอต ากวา จงเปดฝาดานบนได

24

การบรรจวสดลงในหมอนงฆาเชอ ควรวางวสดทจะท าการนงฆาเชอแบบหลวมๆ เพอใหไอน าสามารถแทรกซมไดทวถง และ

เพอใหอากาศถกดงออก หากใชถงตองใชชนดนทไอน าสามารถผานเขาไปสมผสกบสงของภายในได

ขอควรระวงในการใชหมอนงฆาเชอ 1. ควรมอบหมายเจาหนาททไดรบการฝกฝนมาแลว ใหดแลการท างานและการรกษา เครอง 2. โปรแกรมการดแลรกษาเครองโดยเจาหนาททมความร โดยตองประกอบดวยการตรวจ อยางสม าเสมอภายในหมอนง การปดสนทของฝาหรอประตตลอดจนของชองระบาย ทกชอง รวมทงการควบคมเหลานน 3. ไอน าควรถกท าใหอมตวและปราศจากสารเคมใดๆ (เชน สารทท าใหเกดการกดกรอน) ซงอาจปนเปอนวสดทจะท าการฆาเชอได 4. วสดทกชนทจะท าการนงฆาเชอควรถกวางอยในภาชนะอยางหลวมๆ เพอปลอยให อากาศถกดดออก พรอมทงใหความรอนแทรกซมไดอยางทวถง 5. ส าหรบหมอนงฆาเชอทไมมอปกรณลอกเพอความปลอดภย ซงปองกนไมใหฝาถกเปด ออกขณะมความดนภายในสง ลนไอน าของหมอนงชนดนควรถกปด และอณหภมควร ตกลงต ากวา 80 องศาเซลเซยส กอนทฝาจะถกเปดขน 6. ควรใสตวชวดทางชววทยา (biological indicators) หรอ thermocouples ทจดกงกลาง ของถงภายในหมอนงฆาเชอ ส าหรบการตรวจตดตามประสทธภาพของหมอนงฆาเชอ 7. ควรเปลยนหวกรอง (ถาม) ทกวน 8. หามวางวสดใดๆ เชน กระดาษ บงลนระบายความดน

การเผา การเผา (incineration) ใชในการท าลายซากสตว ชนสวนอวยวะ และขยะชนดอนๆ จาก

หองปฏบตการ หากมเตาเผาในหองปฏบตการอาจท าการฆาเชอ (decontamination) กอน การเผาทถกตองจ าเปนตองมการควบคมอณหภมและมชองเผาสองชอง เตาเผาหลายชนด โดยเฉพาะชนดทมชองเผาเพยงชองเดยวไมเหมาะสมส าหรบการเผาท าลายวสดตดเชอ ซากสตว รวมทงพลาสตก เนองจากวสดเหลานอาจถกท าลายไดไมสมบรณและควนจากปลองควนซงอาจมเชอโรค สารเคมทเปนพษและฝ นละออง อาจกอใหเกดมลพษตอสงแวดลอม อณหภมภายในชองเผาชอง

25

แรกควรอยท 800 องศาเซลเซยส เปนอยางต า สวนอณหภมภายในชองเผาชองทสองอยางต าควรอยท 1000 องศาเซลเซยส

ควรเคลอนยายวสดทจะท าการเผาท าลายโดยการใสถง แมวาวสดนนจะไดรบการฆาเชอแลวกตาม เจาหนาทควบคมเตาเผาควรไดรบความรเกยวการบรรจวสดลงเตาเผาและการควบคมอณหภม และควรผสมขยะในเตาเผาใหเขากนด ซงจะท าใหเผาไดงาย ความปลอดภยทางชวภาพและเทคโนโลยตดแตงพนธกรรม

เทคโนโลยตดแตงพนธกรรมไดกลายเปนพนฐานส าคญของชววทยาและการแพทยและมความเปนไปไดทจะมอทธพลอยางมากในปจจบน อนเนองจากการมการเรยงรหสพนธกรรมของมนษยเปนทส าเรจแลว คาดวาสบสวนพนของยนทไมรหนาทจะถกท าการศกษาดวยวธการดานเทคโนโลยตดแตงพนธกรรมน ท าใหการรกษาโรคดวยยนอาจจะกลายเปนการรกษาหลกส าหรบโรคตางๆ และมแนวโนมวาจะมการสรางพาหะตวใหมๆ ส าหรบการขนถายยนทตองการโดยใชเทคโนโลยพนธวศวกรรม นอกจากนพชทไดรบการตดแตงพนธกรรมอาจจะมความส าคญมากขนตอการเกษตรแผนใหม

การทดลองเกยวกบการสรางหรอใชสงมชวต (Genetically Modifier Organism; GMO) นน ควรท าภายหลงหลงจากไดด าเนนการประเมนความเสยงความปลอดภยทางชวภาพแลว เชอกอโรคและอะไรกตามเปนชวภยอนตรายเมอรวมตวกบจลนทรยอาจจะท าใหเกดเปนสงมชวตใหมทไมเคยรจก จงควรมการประเมนคณสมบตของเชอจลนทรยตวให (donor organism) คณสมบตของจลนทรยตวรบ (recipient organism) ลกษณะการจดล าดบดเอนเอซงจะถกขนสง (transfer) และคณสมบตของสงแวดลอม ซงปจจยเหลานมผลตอการชวยในการตดสนเกยวกบระดบความปลอดภยทางชวภาพซงจ าเปนส าหรบการท างานเกยวกบ GMO

ขอควรค านงส าหรบระบบสงเคราะหยนทางชวภาพ ระบบสงเคราะหยนทางชวภาพประกอบดวยพาหะยน (vector) และโฮสทเซลล (host cell) และจะตองปฏบตตามกฎเกณฑทก าหนดจงจะมความปลอดภยและมประสทธภาพ ตวอยางของการสงเคราะหยนทางชวภาพ ไดแก การสงเคราะหยนดวยการใชพลาสมด pUC18 ซงมกใชรวมกบ Escherichia coli K12 cells นอกจากนยนทใสลงในพลาสมด pUC18 ยงสามารถน ามาหาล าดบพนธกรรมไดอกดวย นอกจากนยงมการใชพลาสมด pBR322 ส าหรบ E. coli K12 เปนแบคทเรยทไมกอโรคและไมสามารถเพมจ านวนไดในล าไสของคนหรอสตว หองปฏบตการความปลอดภยทางชวภาพระดบ 1 สามารถใชในการทดลองทางพนธวศวกรรมทใช E. coli K12/

26

pUC18 ได การเตรยมยนโดยใชพลาสมดจงไมจ าเปนตองใชหองปฏบตการทมความปลอดภยทางชวภาพสง

ขอควรค านงเกยวกบพาหะยน อาจจะตองการระดบความปลอดภยทางชวภาพทสงขนเมอ

1. มการสงเคราะหสารจากดเอนเอของเชอจลนทรยกอโรคทซงอาจจะเพมความรนแรงได ในสงมชวต GMO 2. ชนสวนดเอนเอยงไมเคยถกศกษาคณลกษณะพเศษ เชน ระหวางการสราง genomic DNA library จากเชอจลนทรยกอโรค 3. ผลตภณฑจากยนมฤทธทางเภสชวทยา 4. ผลตภณฑจากยนเปนสารพษ

การประเมนความเสยงส าหรบสงมชวตดดแปลงพนธกรรม การประเมนความเสยงส าหรบงาน GMO ควรพจารณาในคณลกษณะของผใหและผ รบ/จลนทรยเจาบาน ตวอยางของคณลกษณะทจะตองไดรบการพจารณามดงตอไปน

ความอนตรายทบงเกดขนจากยนทใสเขาไป (จลนทรยผให) การประเมนมความจ าเปนในกรณทยนทใสเขาไปนนมคณสมบตทางดานชววทยาและเภสชวทยา ตวอยางเชน 1. สารพษ 2. ไซโตคายน (cytokines) 3. ฮอรโมน 4. สารควบคมการแสดงออกของยน (gene expression regulators) 5. ยนหรอสารควบคมความรนแรงของเชอ (virulence factors หรอ enhancers) 6. ยนกอมะเรง 7. ยนตอตานยาปฏชวนะ 8. สารกอภมแพ การพจารณาสถานการณเหลานควรจะรวมไปถงการประเมนระดบของการแสดงปฏกรยาทางชววทยาและเภสชวทยาดวย

27

อนตรายทเกยวกบตวรบและโฮสท 1. ความไวของโฮสท 2. ลกษณะการเกดโรคของโฮสท รวมไปถงความรนแรง การตดเชอ และการสรางสารพษ 3. การเปลยนแปลงของขอบเขตโฮสท (host range) 4. สถานภาพภมคมกนของตวรบ 5. ผลตามมาของการสมผสเชอ

อนตรายทเกดจากการดดแปลงเชอกอโรค โดยธรรมชาตยนอาจไมไดสรางสารทเปนอนตราย แตหากถกดดแปลงอาจกอโรคได ขอ

ควรค านงในการจ าแนกอนตรายเหลาน ไดแก 1. มการตดเชอหรอกอใหเกดโรคเพมหรอไม 2. มการเปลยนแปลงพนธกรรมในตวผ รบใดบาง ทเปนผลจากการใสยนแปลกปลอมลงไป 3. ยนแปลกปลอมเปนตวกอใหเกดโรคจากจลนทรยตวอนหรอไม 4. ถายนแปลกปลอมเปนสวนทกอใหเกดโรค จะมคาดการณหรอไมวา ยนนจะสามารถ กอใหเกดโรคในสงมชวตพนธกรรม 5. มวธการรกษา กรณเกดการตดเชอหรอไม 6. ความไวของสงมชวตทตดแตงพนธกรรมตอยาปฏชวนะหรอการรกษาอนๆ อาจจะม ผลกระทบภายหลงจากการเปลยนแปลงทางพนธกรรมหรอไม 7. การท าลายสงมชวตดดแปลงพนธกรรมเปนไปไดหรอไม สายพนธจลนทรยทมในหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม

สายพนธแบคทเรย 1. Acetobacter pasteurianus TISTR 403 2. Acinetobacter baumannii 3. Acinetobacter calcoaceticus TISTR 360 4. Acinetobacter calcoaceticus TISTR 1264 5. Bacillus atrophaeus 6. Bacillus cereus TISTR 687 7. Bacillus coagulant 8. Bacillus magaterium TISTR 003

28

สายพนธแบคทเรย (ตอ) 9. Bacillus sphaerium TISTR 1048 10. Bacillus stearothermophilus 11. Bacillus subtilis TISTR 6633 12. Edwardsiella trada 13. Enterobacter aerogenes 14. Enterobacter cloacae 15. Enterococcus faecium 16. Escherichia coli TISTR 780 17. Escherichia coli TISTR 8739 18. Klebsiella oxytoca MT 19. Klebsiella pneumoniae MT 20. Lactobacillus acidophilus TISTR 450 21. Lactobacillus delbrueckii subsp. bulgaricus TISTR 892 22. Lactobacillus lactis TISTR 1464 23. Lactobacillus plantarum TISTR 854 24. Proteus mirabilis 25. Proteus vulgaris TISTR 100 26. Pseudomonas aeruginosa TISTR 781 27. Sarcina lutea 28. Salmonella Typhimurium ATTC 13311 DMST 562 29. Serratia marcescens TISTR 1354 30. Shigella sonnei ATCC 11060 DMST 561 31. Staphylococcus aureus TISTR 1466 32. Staphylococcus aureus TISTR 6538 33. Staphylococcus epidermidis 34. Staphylococcus saprophyticus TISTR 670 35. Streptococcus agalactiae (group B) 36. Streptococcus bovis (group D nonenterococci)

29

สายพนธแบคทเรย (ตอ) 37. Streptococcus faecalis (group D enterococci) 38. Streptococcus pyogenes (group A) 39. Streptococcus thermophilus TISTR 894 40. Vibrio parahaemoliticus

สายพนธแอคตโนมยชท 1. Streptomyces hygroscopicas NRRL 2387

สายพนธรา 1. Aspergillus flavus TISTR 3041 2. Aspergillus niger TISTR 3089 3. Aspergillus sp. 4. Curvularia sp. 5. Fusarium sp. 6. Geotrichum candidum TISTR 3442 7. Mucor sp.

8. Paecilomyces sp. 9. Penicillium chrysogenum TISTR 3556

10. Penicillium sp. 11. Rhizopus oligosporus TISTR 3001 12. Syncephalastrum sp. 13. Trichoderma sp.

สายพนธยสต 1. Candida albican TISTR 5779 2. Candida catenulate (Gen2/1) 3. Candida krusei (Gen2/3) 4. Phaffia rhodozyma TISTR 5730 5. Pichia farinesa 6. Rhodotolura glutinis TISTR 5159

30

สายพนธยสต (ตอ) 7. Rhodotolura rubra TISTR 5158 8. Saccharomyces cerevisiae TISTR 5049 9. Saccharomyces cerevisiae var. montachaie 10. Saccharomyces cerevisiae (KU) 11. Saccharomyces cerevisiae (อาจารยประดษฐ) 12. Shizosaccharomyces pombe

สายพนธจลนทรยกอโรค 1. Acetobacter pasteurianus TISTR 403 2. Aspergillus flavus TISTR 3041 3. Candida albican TISTR 5779

4. Escherichia coli TISTR 780 5. Lactobacillus acidophilus TISTR 450 6. Lactobacillus delbrueckii subsp. bulgaricus TISTR 892 7. Lactobacillus lactis TISTR 1464 8. Lactobacillus plantarum TISTR 854 9. Penicillium chrysogenum TISTR 3556 10. Pseudomonas aeruginosa TISTR 781 11. Rhizopus oligosporus TISTR 3001 12. Rhodotolura glutinis TISTR 5159 13. Rhodotolura rubra TISTR 5158 14. Saccharomyces cerevisiae TISTR 5049 15. Salmonella Typhimurium ATTC 13311 DMST 562 16. Shigella sonnei ATCC 11060 DMST 561 17. Staphylococcus aureus TISTR 1466 18. Staphylococcus aureus TISTR 6538 19. Streptococcus thermophilus TISTR 894

31

ขอก าหนดความปลอดภยหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม

หลกการปฏบตงานในหองปฏบตการ ผ ทปฏบตงานในหองปฏบตการมความเสยงทสารเคมหรอเชอจลนทรยจะเขาสรางกายไดหากไมมความระมดระวง หรอการปองกนทดพอ ซงอาจมผลโดยตรงตอสขภาพ ท าใหเจบปวยทงชนดเฉยบพลนและเรอรง รวมทงอาจเกดอบตเหตรายแรงขณะปฏบตงาน เชน การระเบด หรอเกดเพลงไหม ดงนนเพอลดอนตรายทอาจจะเกดขน จงควรปฏบตตามขอก าหนดพนฐานเพอใหเกดความปลอดภยทงแกตนเองและผ อน ดงน 1. กอนเรมท าปฏบตการ ควรส ารวจวาอปกรณเพอความปลอดภย เชน ถงดบเพลง อางลางตว ฉกเฉน รวมทงทางหนไฟ อยบรเวณใดของหองปฏบตงาน 2. ควรศกษาคณสมบตและอนตรายของสารเคม หรอจลนทรยทใชกอนเขาท าปฏบตการ 3. หากตองการทราบขอมลความปลอดภยของสารเคม Material Safety Data Sheet (MSDS) ทม ในหองปฏบตการ สามารถสอบถามทเจาหนาทประจ าหองปฏบตการตางๆ ซงจะบอกคณสมบต ของสารเคม และวธรกษาเมอเกดพษจากสารเคมชนดตางๆ 4. เขาท าปฏบตการโดยมเครองปองกนตนเองทเหมาะสม โดยการสวมเสอกาวนทกครงทเขาท า ปฏบตการ เพอปองกนรางกายจากการสมผสสารเคมโดยตรง และควรปฏบตการในตดดควน หากมการท างานกบสารเคมทมความอนตรายสง รวมทงควรสวมรองเทาทหมเทาอยางมดชด เพอปองกนสารเคมหกรดเทา 5. ท าปฏบตการกบตวท าละลายหรอสารเคมระเหยในตดดควน 6. หามกนอาหารและดมน าในหองปฏบตการ เพราะมโอกาสไดรบสารเคมสรางกาย 7. หากเขาท าปฏบตการนอกเวลาท าการตองขออนญาตการใชหองนอกเวลาท าการ และไมควร ท าปฏบตการตามล าพงคนเดยว ควรมผอยรวมปฏบตการดวย 8. ปฏบตตามประกาศแนวปฏบตในการใชหองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรตอยางเครงครด

การปฏบตเมอทงขยะในหองปฏบตการ หองปฏบตการสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรม มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต จดแบงถงขยะออกเปน 3 ชนด คอ ถงขยะธรรมดา ถงขยะชวภาพ ถงขยะส าหรบเศษแกวแตก เพอสะดวกในการจดเกบขยะ และมขอปฏบตในการทงขยะดงตอไปน 1. สารทเปนขยะทวไป เชน เศษกระดาษ ขวดพลาสตก ใหทงลงถงขยะธรรมดา 2. ของทมคม เชน เศษแกว เครองแกวทแตก ใบมดโกน เศษมด ใหหอดวยกระดาษใหเรยบรอย

32

และทงลงถงขยะส าหรบเศษแกวแตก 3. สารทมลกษณะเปนผง ฟ งกระจายได เชน ผงซลกาทใชงานทางโครมาโตกราฟ จะตองบรรจใส ถงพลาสตกทไมรวซม มดปากถง และทงลงถงขยะธรรมดา 4. ขยะชวภาพหรอขยะตดเชอตองนงฆาเชอ (autoclave) กอน และทงลงในถงขยะชวภาพ 5. อาหารเพาะเชอทรอการนงฆาเชอกอนทง ใหจดเกบชวคราวในกลองจดเกบทมฝาปดมดชด ทจดไวใหบรเวณหองปฏบตการจลชววทยา 2 (MI 2) และรบก าจดโดยเรวเพอปองกนการแพร กระจายของเชอตอสงแวดลอมและกลนอนไมพงประสงค 6. หามทงภาชนะบรรจอาหารและเศษอาหารตางๆ ลงในถงขยะทอยในหองปฏบตการ

การปฏบตเมอใชเครองมอวทยาศาสตร

1. หากเปนเครองมอวทยาศาสตรทมตองมการจองเวลา จะตองลงวนเวลาการใชทแนนอนลวงหนา 1 สปดาห และจองตดตอกนไมเกน 1 สปดาห 2. นกศกษาจะตองศกษาและสามารถใชเครองมอวทยาศาสตรไดอยางถกวธ พรอมทงท าการบ ารง รกษาเบองตนได โดยขอค าแนะน าจากอาจารยผดแลนกศกษาและเจาหนาทประจ าหอง ปฏบตการ 3. นกศกษาสามารถยมคมอการใชเครองมอนนเปนเวลา 1 สปดาห โดยลงบนทกการยม-คนจาก เจาหนาทประจ าหองปฏบตการ 4. หากจะตองเบกอปกรณประจ าเครองมอวทยาศาสตร ใหยมและคนอปกรณจากเจาหนาท ประจ าหองปฏบตการ 5. กอนการใชเครองมอจะตองตรวจสภาพเครองมอวทยาศาสตรนน กอนวาอยในสภาพเรยบรอย กอนใชทกครง หากพบวาเครองไมสามารถใชงานไดใหตดตอเจาหนาทประจ าหองปฏบตการ 6. บนทกวนเวลาในการใชเครองมอวทยาศาสตร รวมทงสภาพเครองมอวทยาศาสตรใน log book ประจ าเครองทกครง ซงเปนขอมลของเครองมอ ท าใหทราบลกษณะการใชงาน อายการใชงาน เพอทจะท าการบ ารงรกษาหรอซอมแซมตอไป 7. หลงการใชงานเครองมอวทยาศาสตร จะตองท าความสะอาดเครองมอ ตลอดจนอปกรณท เกยวของใหเรยบรอย ท าการตรวจสภาพเครองมอทกสวน รวมทงตรวจสอบระบบไฟฟาอกครง วาอยในสภาพทปดเครองเรยบรอยแลว 8. รกษาความสะอาดบรเวณทใชเครองมอ เพอปองกนการเกดสนมหรออบตเหต

33

การเบกอปกรณและสารเคม 1. ผขอเบกเขยนใบยมเครองแกว อปกรณ และสารเคม (ระบรายการ จ านวน หรอขนาดบรรจ ให ชดเจน) 2. ผขอเบกสงใบยมเครองแกว อปกรณ และสารเคม พรอมรอรบอปกรณตามวน และเวลา ดงน วน - เวลาทเบกอปกรณ จนทร - ศกร 09.00 - 12.00 น. วน - เวลาทรบอปกรณ จนทร - ศกร 14.00 - 16.00 น. หากมความจ าเปนเรงดวนในการเบกใชนอกจากชวงเวลาทระบไว ใหใชแบบฟอรมขออนมตเบกเรงดวน หมายเหต กรณทตองการยมอปกรณหรอเครองแกวทมผใชจ านวนมาก และมจ านวนจ ากดจะ ตองใชสมดยมคนอปกรณ และมก าหนดยมไดครงละ 7 วน และตองสงคนเมอครบก าหนดเวลา หรอจะยมตอไดเมอไมมผจองใชเครองมอนนตอ ทงนเพอใหเกดการหมนเวยนการใชใหกบผ ทตองการใชไดอยางทวถง

การขอใชหองปฏบตการนอกเวลาท าการ 1. ผขออนญาต (คณาจารย) เสนอแผนการใชหองปฏบตการนอกเวลาท าการปกตลวงหนา 1 เดอน ตอหวหนาสาขาวชาวทยาศาสตรชวภาพ 2. หวหนาสาขาวชาวทยาศาสตรชวภาพเสนอขอใชหองปฏบตการนอกเวลาท าการปกตตอคณบด คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย 3. คณบดคณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยเสนอขออนญาตตออธการบด 4. ผขออนญาต (นกศกษา) กรอกแบบฟอรมการขออนญาตลวงหนา 1 วน โดยสงเอกสารให เจาหนาทประจ าหองปฏบตการ 1 ชด และเจาหนาทรกษาความปลอดภย 1 ชด

34

บทท 3

ความปลอดภยดานเคม การใชตดดควน

ประเภทของตดดควนส าหรบใชงานทางเคม ตดดควนมลกษณะเปนต ทดานหนามบานกระจกเลอนปดเปด ภายในตดตงพดลมส าหรบดดควนหรอไอของสารขนสดานบนออกสภายนอกผานทอทตดตงไว ตดดควนมหลายประเภทซงแตกตางจากตดดควนทใชส าหรบงานปราศจากเชอ ตามแนวทางของ Nuclear Regulatory Commission (NRC) guidelines อาจแบงเปนตดดควนทวไป (general purpose hood) ตดดควนส าหรบใชกบกรดเปอรคลอรก (perchloric acid hood) และตดดควนทใชกบสารกมมนตรงส (radioactive hood) ส าหรบหองปฏบตการของสาขาวชาจลชววทยาอตสาหกรรมมตดดควนทวไป

การใชงานตดดควน 1. ใชเมอปฏบตงานกบสารเคมอนตราย สารเคมทตดไฟงาย สารเคมทอาจเกดระเบด หรอ

ไอของตวท าละลายอนทรย 2. ควรมการตรวจสอบความเรวพดลมของตดดควนเปนประจ าทกป ความเรวหนาตดด

ควนตองไมนอยกวา 100 fpm (average face velocity of 100 linear feet per minute) 3. ปฏบตงานในตดดควน โดยวางสารหรออปกรณหางจากดานหนาตลกเขาไปในต เปน

อยางนอย 15 เซนตเมตร เพอไมใหไอของสารออกจากตควน 4. ขณะปฏบตงานใหเปดพดลม และเลอนกระจกดานหนาตขนสงประมาณ 10-12 นว

เมอไมไดใชงานชวคราวอาจเลอนกระจกลงมาปด เพอไมใหไอของสารเลดลอดออกจากตควน 5. หามใชตดดควนเปนทเกบสารเคมทกชนด เนองจากท าใหมพนทใชงานนอยลงและท า

ใหมโอกาสตดไฟไดงายขน 6. เมอปฏบตงานเสรจแลว ใหเกบสารเคม อปกรณตางๆ ออกจากตควน และท าความ

สะอาดเสมอ ประเภทของสารเคมอนตราย

1. สารไวไฟ เปนของแขงหรอของเหลวทใหไอระเหยออกมาเมอผสมกบอากาศจนมความเขมขนพอเหมาะทจะเกดการลกตดไฟไดเอง ลกตดไฟเมอถกจด หรอเกดการกระทบประกายไฟ

35

อาจจะไมไหมตอเนองหรออาจจะลกไหมตอเนอง จดวาบไฟ (flash point) คอ อณหภมต าสดทสารจะใหไอระเหยออกมาไดมากพอทจะลกตดไฟไดเมอถกจด แตทอณหภมของจดวาบไฟนสารจะไมลกไหมตอเนอง จดไหมไฟ (fire point) คอ อณหภมทสงพอของสารทจะใหไอระเหยออกมาอยางตอเนองจนเกดการลกไหมอยางตอเนอง จะมอณหภมสงกวาจดวาบไฟ 10-20 องศาเซลเซยส และจดลกตดไฟ คอ อณหภมทสงขนจนสารสามารถลกตดไฟไดเองโดยไมตองมการจด 2. สารระเบดได เปนสารไวไฟทลกไหม หรอกาซทถกความรอน ผงหรอฝ นของสารบางชนดผสมกบอากาศแลวเกดการระเบดได ปจจยทท าใหเกดการระเบด คอ ความรอน การเสยดส แรงกระแทก หรอความดนสงทเกดขนอยางรวดเรว การระเบดไมจ าเปนตองเกดปฏกรยาเคม 3. สารทไวตอปฏกรยา เปนสารเคมทเมอผสมกบสารเคมชนดอนจะเกดอนตราย แตถา เกบแยกในภาชนะบรรจทเหมาะสมไมมอนตราย อนตรายทอาจเกดขนเนองมาจากการท าปฏกรยากนเกดความรอนสงจนลกไหม ระเบด ใหสารไวไฟ หรอใหกาซพษออกมา และรวมถงสารเคมทเกดปฏกรยารนแรงกบน าหรอออกซเจนไดงาย เชน น ากบแคลเซยมออกไซด (calcium oxide) 4. สารกดกรอน เปนสารเคมทมความสามารถในการท าใหเกดอนตรายตอเนอเยอของรางกายเมอสมผสโดยตรง สดดมไอของสารปรมาณมาก หรอรบประทานเขาไป ไดแก กรดสมผสโดยตรง สดดมไอของสารปรมาณมาก หรอรบประทานเขาไป ไดแก กรด ดาง ชนดตางๆ 5. สารเปนพษและกาซพษ สารเคมทกชนดเปนพษตอรางกาย สารเปนพษ คอ สารเคมทรางกายไดรบในปรมาณมากพอทจะท าใหเกดอนตราย หรอสารเคมทไอระเหยของสารเปนพษ เชน เบนซน (benzene) เมทานอล (methanol) ซงเปนตวท าละลายอนทรยทไวไฟ ระเหยงายโดยเฉพาะสภาพอากาศรอนอยางเชนในประเทศไทย ซงความรนแรงของพษจะแตกตางกนขนกบปรมาณสารเคมทรายกายไดรบเปนมลลกรมตอน าหนกตว (กโลกรม) อตราการดดซมสารเคมของรางกาย อตราการขบถาย คณสมบตของสารเคม และการตอบสนองของรางกายแตละบคคล สวนกาซพษ เชน กาซคารบอนไดออกไซด (carbon dioxide) กาซไฮโดรเจนซลไฟด (hydrogen sulfide) หรอกาซไขเนา การไดรบกาซเหลานเขาไปในปรมาณมากท าใหรางกายขาดออกซเจน อาจท าใหเสยชวตได รวมทงผงฝ นและไอของโลหะหนก เชน แคดเมยม (cadmium; Cd) ซลคอน (silicon; Si) ตะกว (Lead; Pb) และปรอท (mercury; Hg) 6. สารออกซไดซ เปนสารเคมทท าปฏกรยากบออกซเจนแลวกระตนใหเกดการเผาไหมได เชน ไนเตรต (nitrate) เปอรแมงกาเนต (permanganate) และเปอรออกไซด (peroxide) 7. สารอนตรายตอสขภาพ เปนสารเคมทระคายผวหรอลกษณะเปนผงฝ น สารระคายผวเปนสารเคมทท าใหผวหนงอกเสบเมอสมผสบอยหรอเปนเวลานาน เชน อะซโตน อเทอร เอสเทอร

36

(ester) และเปอรแมงกาเนต สวนผงฝ นจะเปนอนภาคขนาดเลก 0.5-150 ไมครอน เขาสรางกายโดยการสดดมหรอสมผสกบผวหนง เชน แคลเซยมคารบอเนต (calcium carbonate) แมกนเซยมคารบอเนต (magnesium carbonate) แมกนเซยมซลเฟต (magnesium sulfate) แอสเบสโทส หรอสารกอมะเรง เชน เบนซดน (benzidine) และคลอโรฟอรม (chloroform) การเกบรกษาและการเคลอนยายสารเคม มแนวทางดงน

1. จดเกบสารเคมทเปนของแขงแยกจากสารเคมทเปนของเหลว 2. จดเกบสารเคมในสภาวะตามทฉลากระบ เชน ทอณหภมหอง ในตเยน 4 องศาเซลเซยส

ตแชแขง -20 องศาเซลเซยส รวมทงตควบคมความชนของเหลวไวไฟจดเกบในตเฉพาะทมระบบในการปองกนการระเบด

3. จดท ารายการสารเคมทงหมดและรวบรวมขอมลความปลอดภย (MSDS) ของสารเคมทกชนดทม รวมทงจดท าบญชรบ-จายสารเคม

4. ชนวางสารเคมตองแขงแรงและทนทานตอสารเคม ไมอยในบรเวณทโดนแสงแดด หรออยใกลความรอน

5. ปรมาณสารเคมทเกบไวใชในหองปฏบตการควรมนอยทสด สารเคมจ านวนมาก ตองแยกเกบในหองตางหากทมระบบถายเทอากาศทด

6. การเกบสารเคมอนตราย ตองเกบทความสงไมเกนไหลของเจาหนาทหองปฏบตการทมความสงนอยทสด

7. ควรตรวจสอบสารเคมทจดเกบเปนประจ า เพอแยกสารเคมทเสอมสภาพออก เชน เกดตะกอนเยมเหลว สเปลยน และภาชนะรว

8. การเคลอนยายสารเคมทมภาชนะแตกงายในระยะใกล ตองประคองทดานลางของภาชนะ

9. การเคลอนยายสารเคมในระยะไกลหรอจ านวนมาก ตองใชรถเขน หรอมภาชนะรองรบเพอปองกนการกระจายของสารเคมถามการแตกหรอหก

37

การปฏบตงานกบสารเคมอนตราย

ตวอยางแนวปฏบตงานกบสารเคมอนตรายสงมดงน 1. คลอโรฟอรม (chloroform)

- การเปดภาชนะหรอถายเทตองท าในตดดควน - ขณะปฏบตงานตองสวมอปกรณปองกนทเหมาะสม คอ หนากาก แวนตา และถงมอ - ถงมอควรเปนชนดโพลไวนลคลอไรด 2. ปรอทและสารประกอบปรอท (mercury and its compound) - บรรจในภาชนะปดสนท เกบในภาชนะอกชน และเกบในทอากาศถายเท - การเปดภาชนะหรอถายเท ตองท าในตดดควน - ขณะปฏบตงานตองสวมอปกรณปองกนทเหมาะสม คอ หนากาก แวนตา และถงมอ - อปกรณทมสารปรอท หากแตกหก ใหวางในถาดพลาสตกทกวางพอและท าความ สะอาดไดงาย หรอใสในถงพลาสตกปดผนกสนท ระบชดเจน และเกบในทปลอดภย เพอสงก าจดตอไป - ปรอททหกใหดดเกบในฟลาสกหรอภาชนะอนดวยระบบสญญากาศ แลวเกบในขวด พลาสตกชนดโพลเอทลน (high density polyethylene) - ผ เกบสารเคมทหกและผท าความสะอาดพนทตองสวมอปกรณปองกน คอ ถงมอ หนากากปองกนจมก และสวมรองเทาหมดวยพลาสตก กอนเกบรวบรวมอปกรณ ปองกนทใชแลวเพอสงก าจดตอไป

3. กรดกดแกว (hydrofluoric acid) - ผใชตองทราบความเปนอนตราย วธใช วธการปองกน และแกไขกรณไดรบสาร การเปดภาชนะ การถายเท และการใชตองท าในตดดควน - ใชอปกรณปองกน เชน หนากากปองกนหนาและจมก ถงมอ - ถงมอควรเปนชนดนโอพรนหรอโพลไวนลคลอไรด และตองลางทกครงหลงใช - safety shower และ eyewash fountain ควรอยใกลบรเวณทปฏบตงาน - กรณหก ตองรบท าการเจอจาง และเกบในน า

4. อเทอร (diethyl ether) - วางหางจากเปลวไฟและอปกรณทท าใหเกดประกายไฟ - เกบในทเยนหรอตเยนปองกนการระเบด - ขณะเปดขวดใชใหคอยๆ เปดฝาเกลยว เพอลดความดนภายในขวด ขวดทเปดแลวไม

38

ควรเกบนานกวา 3 เดอน เพอปองกนอนตรายจากเปอรออกไซดทเกดขน 5. สารประกอบไซยาไนด (cyanide compounds and cyanide releasing compound)

- ผใชตองทราบความเปนอนตราย วธใช วธการปองกน และแกไขกรณไดรบสาร - การเปดภาชนะ การถายเท และการใชตองท าในตดดควน - ใชอปกรณปองกนตลอดเวลา เชน หนากาก - ถงมอควรเปนชนดนโอพรนหรอชนดยาง - ตองมเจาหนาทปฏบตงานอยางนอย 2 คนอยดวยกน หากปฏบตงานกบสารประกอบ

ไซยาไนด - มปายเตอนอนตรายหรอปายหามเขาทงทางเขาและภายในหองปฏบตการขณะมการ ใชหรอมสารประกอบไซยาไนดอย - กรณหกตองรบเจอจางดวยเอทานอล (ethanol) ในปรมาณเทาๆ กน และเผาดวย เตาเผาส าหรบตวท าละลาย ฉลากและสญลกษณแสดงระดบอนตราย

ฉลากสารเคม สารเคมทซอจากแหลงผลตจะมขอมลระบไวบนฉลาก ขอมลเหลาน ไดแก ชอสารเคม (chemical name) สตรโมเลกลของสารเคม (formular) น าหนกโมเลกล (formular weight) เกรดหรอความบรสทธของสารเคม คณลกษณะเฉพาะของสารเคม เชน จดเดอด จดหลอมเหลว จดวาบไฟ สวนประกอบทางเคม ชอ ทอย และเบอรโทรศพทของผผลตหรอผจ าหนาย สญลกษณแสดงระดบอนตราย อนตรายทเกยวของกบสารเคม ขอควรระวงเพอความปลอดภย รหสบอกรนทผลต ขนาดบรรจ การเกบรกษา วนหมดอาย การใชงานสารเคมอยางปลอดภย CAS No. Catalogue No. ของสารเคมจากบรษทผผลต Hazard No. เชน IMO number ซงเปนเลขทองคการพาณชยนาวระหวางประเทศจดท าขน เพออางองวธการขนสงสารเคม UN number ซงเปนเลขทองคการสหประชาชาตจดท าขนเพอบงชชนดของสารอนตรายและวธแกไขเมอเกดอบตเหต ดงนนจงควรมการอานฉลากกอนเสมอ ในกรณทจ าเปนตองแบงถายใสภาชนะอน ตองระบรายละเอยดบนฉลากดงน - ชอสารเคมและ CAS No. - สญลกษณหรอขอความบงชประเภทอนตรายของสาร โดยดจากฉลากเดม - วนทแบงถายและวนทหมดอาย

39

- ขอมลเตอนใหระมดระวงการใช เพอลดอนตรายและปองกนอบตเหต (ถาม) ในกรณทเตรยมเปนสารละลาย (reagent solutions) ตองระบรายละเอยดบนฉลาก ดงน - ชอสารเคมและความเขมขน - สญลกษณหรอขอความบงชประเภทอนตรายของสาร โดยดจากฉลากเดม - วนทเตรยมและวนทหมดอาย - Reference no. (อางถงบนทกการเตรยมสารละลายและผ เตรยม) - ขอมลเตอนใหระมดระวงการใช เพอลดอนตรายและปองกนอบตเหต (ถาม)

ภาพท 5 ตวอยางฉลากสารเคม

40

CAS No. หรอ CAS (Chemical Abstracts Service) Number เปนรหสสารเคมทก าหนดโดย Chemical Abstracts Service ซงเปนหนวยงานของสมาคมเคมแหงประเทศสหรฐอเมรกน (American Chemical Society) เปนชดตวเลขอางองเฉพาะของสารเคม ท าหนาทคลายกบเปนรหสประจ าตวเพอระบสารเคม ประกอบดวยตวเลขสงสดไมเกน 9 หลก (xxxxxxxx-x) โดยแบงเปน 3 สวน คอ สวนแรก ประกอบดวยตวเลข 2-6 หลก สวนทสอง ประกอบดวยตวเลข 2 หลก สวนสดทาย เปนตวเลข 1 หลก ตวอยาง น าม CAS Number คอ 7732-18-5, D-glucose คอ 50-99-7 และ acetone คอ 67-64-1 เปนตน เนองจาก CAS Number ไมขนอยกบระบบการเรยกชอใดๆ จงเปนระบบทชดเจนเชอถอไดและมมาตรฐานส าหรบการเรยกชอสารเคมแตละตว (ซงอาจจะมชอเรยกตางๆ กนไป) อกทงยงใชเปนแหลงอางองสากลเพอระบสารเคม ส าหรบการใชงานในแวดวงทางวทยาศาสตร อตสาหกรรม และหนวยงานทออกกฎหมาย CAS Number สามารถหาไดจากฉลากสารเคม หรอแหลงขอมลบนอนเทอรเนต เชน ChemFinder : http://chemfinder.com (ตองสมครลงทะเบยนกอนใช) ChemIDplus : http://chem.sis.nlm.nih.gov/chemidplus หรอ บรษทผผลตสารเคม เชน Sigma-aldrich: http://www.sigmaaldrich.com/catalog/search/AdvancedSearchPage Merck: http://www.merck.co.th/en/chemicals/index.asp

สญลกษณแสดงระดบอนตราย สญลกษณแสดงระดบอนตรายของสารเคมมหลายแบบเนองจากมหลายหนวยงานจดท า ระบบสญลกษณแสดงระดบอนตรายทใชเปนสากล ม 3 ระบบ คอ

1. ระบบ NFPA (The National Fire Protection Association) ของสหรฐอเมรกา 2. ระบบ UN (UN number) ของยโรป 3. ระบบ EEC (The European Economic Council) หรอ EU ของยโรป

41

ระบบ NFPA ก าหนดสญลกลกษณแสดงอนตรายเปนรปสเหลยมจตรสทวางตงตามเสนทแยงมม โดยท ภายในแบงเปนชองสเหลยมขนาดเทากน จ านวน 4 ชอง แตละรปสเหลยมเปนพนทสแตกตาง กน คอ สแดงแสดงระดบอนตรายจากไฟ ( f l a m m a b i l i t y ) สน าเงนแสดงอนตรายตอสขภาพ (health) สเหลองแสดงความไวตอปฏกรยาของสาร ( react iv i ty) สขาวแสดงคณสมบตพเศษ ของสาร (special not ice) โดยมเครองหมายเฉพาะก ากบ ส าหรบแตละสมตวเลขแสดงระดบ อนตรายจาก 0 ถง 4

ภาพท 6 สญลกษณของระบบ NFPA

42

ระบบ UN องคการสหประชาชาต (United Nation) แบงวตถอนตรายเปน 9 ประเภท โดยใชสญลกษณอยในรปสเหลยมจตรสเอาดานมมลง ประเภทท 1 วตถระเบด (explosive)

ประเภทท 2 กาซ (gas)

ประเภทท 3 ของเหลวไวไฟ (flammable liquid)

ประเภทท 4 ของแขงไวไฟ (flammable solid) วตถทลกไหมไดเอง วตถทถกน าแลวเกดกาซไวไฟ

43

ประเภทท 5 วตถออกซไดซ (oxidizer) วตถออรแกนนกเปอรออกไซด (organic peroxide)

ประเภทท 6 วตถมพษ วตถตดเชอ

ประเภทท 7 วตถกมมนตรงส (radioactive)

ประเภทท 8 วตถกดกรอน (corrosives)

ประเภทท 9 วตถอนๆ ทเปนอนตราย (miscellaneous dangerous goods)

44

ระบบ EEC (EU) ตามขอก าหนดของ EEC ท 67/548/EEC สญลกษณแสดงอนตรายเปนรปภาพสด าบน พนสเหลยมจตรสสสม มอกษรยอก ากบทมมขวาบน โดยอกษรยอแบงประเภทของสารเคมดงน Class E สารระเบดได (explosive) สญลกษณเปนรปแสดงการระเบด Class F/F+ สารไวไฟหรอไวไฟสงมาก (flammable / highly flammable) สญลกษณรปเปลวไฟ Class O สารออกซไดซ (oxidizing agent) สญลกษณรปเปลวไฟบนวงกลม Class T/T+ เปนพษหรอเปนพษมาก (toxic / highly toxic) สญลกษณรปกระโหลกไขว Class Xn เปนอนตราย (harmful) สญลกษณรปกากบาท Class Xi สารระคายเคอง (irritant) สญลกษณรปกากบาท Class C สารกดกรอน (corrosive) สญลกษณรปของเหลวหกจากหลอดทดลองถกมอและโลหะ Class N เปนอนตรายตอสงแวดลอม สญลกษณเปนรปตนไมและปลาตาย

ภาพท 7 สญลกษณของระบบ EEC (EU)

45

ขอมลความปลอดภยของสารเคม

หนวยงานทใชและเกบสารเคมควรมขอมลความปลอดภยของสารเคมและวตถอนตราย หรอ Material Safety Data Sheet (MSDS) ของสารเคมแตละชนดเกบไว เพอใหสามารถสบคนขอมลสารเคมไดเมอตองการ และสามารถปฐมพยาบาลขนตนไดอยางถกตองและทนทวงท ขอมลใน MSDS ประกอบดวยสวนส าคญ 4 สวนใหญ คอ ขอมลพนฐานเกยวกบสารเคม (1-3) ขอมลเกยวกบอนตรายทเกดจากการใช (4-7) การปองกนอนตรายทอาจเกดขน (8-10) ขอมลทเปนประโยชนอนๆ (11-16) ซงมรายละเอยด 16 ขอ ดงน 1. ขอมลเกยวกบสารเคมและบรษทผผลตหรอจดจ าหนาย 2. องคประกอบและขอมลเกยวกบสวนผสม CAS No. 3. ขอมลเกยวกบอนตราย สญลกษณอนตราย UN No. 4. มาตรการปฐมพยาบาล 5. มาตรการการผจญเพลง 6. มาตรการเมอมการปลอยสารโดยอบตเหตและขอปฏบตกรณสารเคมหกรวไหล 7. การควบคมการสมผสสารและการปองกนสวนบคคล 8. การจดการและการเกบรกษา 9. สมบตทางเคมและกายภาพ 10. ความเสถยรและความวองไวตอปฏกรยา 11. ขอมลทางพษวทยา 12. ขอมลเชงนเวศน 13. มาตรการการก าจด 14. ขอมลการขนสง 15. ขอมลเกยวกบขอก าหนด/ระเบยบปฏบตอนๆ 16. ขอมลอนๆ ขอมลความปลอดภยของสารเคมแตละชนดอาจจะมไมครบทกหวขอ แตขอท 1-10 ตองม ส าหรบทกสารเคม เอกสาร MSDS นน สามารถขอขอมลจากบรษททขายสารเคม หรอสบคนจาก www.chemtrack.org/chem.asp หรอ http://msds.pcd.go.th หรอ http://www.SIRI.org

46

การจดการของเสยในหองปฏบตการ

ของเสยในหองปฏบตการทเปนสารเคม อาจเปนสารเคมทเกบไวนานแลวและไมตองการใชอก ตองน าไปท าลาย หรอสารเคมทเปนของเสยจากการทดลองในหองปฏบตการทใชประโยชนไมได หรอสารเคมทหกเลอะโดยบงเอญ การก าจดสารเคมในแตละครงมวธการปฏบตไมเหมอนกน ทงนขนกบคณสมบตของสารเคมทตองการก าจด นอกจากนของเสยยงเปนสารชวภาพ เชน ซากสตวทดลอง เชอจลนทรย หรอเปนสารกมมนตรงส หรอของมคม เชน เขมฉดยา ดงนนการจดการของเสยในหองปฏบตการตองมคณะกรรมการหรอผ รบผดชอบ จดท าคมอขนตอนการก าจดของเสยประเภทตางๆ มการจดแบงภาชนะทงของเสยตามประเภทอยางเหมาะสม มการตดปายฉลากแสดงชนดของเสยอยางชดเจน มเจาหนาททมความรเพยงพอในการดแลรวบรวม แบงแยกชนดของเสย และด าเนนการท าลาย หรอสงท าลาย ตามขนตอนวธการทถกตองของชนดของเสยนนๆ และตามกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบตางๆ

การก าจดของเสยจากสารเคม ซงอาจแบงเปนประเภทตางๆ ดงน 1. ของเสยทเปนสารละลายอนทรยและน ามนทงโดยใสในภาชนะพลาสตกชนด PE ทน

กรดดางและการกดกรอน หรอทงในขวดแกวทมฝาปดมดชด ระบสวนประกอบของของเสยททงแต ละครงทฉลากปดขางภาชนะบรรจ

2. ของเสยทเปนสารเคมทมฤทธกดกรอน (กรดหรอดาง) ทงในภาชนะพลาสตกชนด PE ทนกรดดางและการกดกรอน แยกภาชนะทงระหวาง “กรด” และ “ดาง” หรอทงกรดในขวดแกวทมฝาปดมดชด ไมควรทงดางในภาชนะแกว และระบสวนประกอบของของเสยโดยละเอยดทฉลากปดขางภาชนะบรรจ

3. ของเสยทเปนสารเคมทท าปฏกรยากบเปอรออกไซด เชน อเทอรและสารเคมทอาจจะเกดระเบดได เชน กรดพครก (dry picric acid) ควรทงในภาชนะพลาสตกชนด PE ทนกรดดางและการกดกรอน หามน าไปทงรวมกบของเสยประเภทอน และเกบรวบรวมไวในบรเวณทอากาศถายเทสะดวก เพอน าไปท าลายตอไป กรณทมการเกบสารเคมไวนานกวา 1 ป เมอตองการเปดหรอเคลอนยายใหแจงเจาหนาททเกยวของเพอปฏบตตามค าแนะน าอยางถกวธ

4. ของเสยทเปนไอออนของโลหะหนก ควรทงในภาชนะพลาสตกชนด PE ทนกรดดางและทนตอการกดกรอน หรอไปทงในขวดแกวทมฝาปดมดชด และเกบรวบรวมไวในบรเวณทมอากาศถายเทสะดวกเพอรอการก าจดตอไป

47

5. ของเสยทเปนสารประกอบฮาโลเจนควรทงในภาชนะพลาสตกชนด PE ทนกรดดางและทนตอการกดกรอน หรอทงในขวดแกวทมฝาปดมดชด เกบแยกตางหากหามเกบรวมกบของเสยทเปนกรด ดาง และสารออกซไดซ

6. ส าหรบของเสยทเปนสารเคมทไมรสวนประกอบ ตองแจงเจาหนาทเพอท าการวเคราะหหาสวนประกอบของของเสยและด าเนนการท าลายตามขนตอนทถกวธตอไป ในการจดการของเสยเคมมหลายวธ ไดแก การเผาทง การฝง และการทงลงน า

การจดการของเสยเคมจากหองปฏบตการ มขนตอนการปฏบตดงน 1. จ าแนกประเภทของเสยเคม ตองระบไดวาของเสยจากการทดลองประกอบดวยสารเคม

อะไรบาง ปรมาณมากนอยเทาใด และก าหนดวาจะทงเปนสารประเภทใด 2. จดเตรยมภาชนะบรรจของเสยเคมและบนทกการทง โดยตดฉลากทภาชนะบรรจของ

ของเสย ระบประเภทของของเสยเคม และเตรยมเอกสารการบนทกการทงของเสย 3. การทงของเสยเคม ตองทงของเสยลงในภาชนะทจดเตรยมไวใหในหองปฏบตการ

พรอมทงบนทกประเภทของของเสย และปรมาณททงโดยมแนวทางดงน - สารเคมทเปนกรด ดาง ตองท าปฏกรยาสะเทนเพอใหเปนกลางกอนทง หรอเจอจางใหความเขมขนนอยกวา 1 โมลาร กอนทงลงอางน า และเปดน าตามมากๆ ปรมาณททงลงอางน าตองไมเกน 500 มลลลตร ถาเปนกรด ดางทแรง หรอมความเขมขนสงมากใหทงในภาชนะบรรจ - ไมทงสารทเขากนไมไดหรอท าปฏกรยากนรนแรงลงไปดวยกนในอางน า - ไมทงสารทไมผสมกบน าหรอท าปฏกรยาอยางรนแรงกบน าลงในอางน า เชน อเทอร - ไมทงตวท าละลายอนทรย (solvent) ทไมละลายน า หรอเปนสารไวไฟลงในอางน า ใหทงในภาชนะบรรจทจดไวให พรอมทงระบชนดและปรมาตรททงไวทฉลากขางภาชนะใหชดเจน และตองแนใจวาสารททงลงในภาชนะเดยวกนไมท าปฏกรยากน สามารถรวมกนได ถาของเสยมปรมาณมากใหใช safety can - ไมทงสารขนเหนยว ของแขง หรอสารไวไฟ หรอโลหะหนกลงในอางน าทง - ถาของเสยเปนสารเคมผสมของแขงเปนผงละเอยด และมตวท าละลายอนทรยใหตวท าละลายอนทรยระเหยใหหมดไปในตดดควน และน าของแขงมาทงในถงพลาสตกปดใหมดชดกอนทง เพอปองกนการฟ งกระจาย - ตวท าละลายอนทรยทใชในการสกดสารและมปรมาณมาก อาจรวบรวมเกบไว เพอน ามากลนกลบคนส าหรบน ามาใชซ าได

48

- ขวดใสสารเคมทจะทง ใหลางสารเคมใหหมด สวนขวดใสตวท าละลายอนทรย (solvent) ใหเปดฝาขวดไลใหระเหยจนหมดในตดดควนกอนทง - อปกรณและเครองแกวในหองปฏบตการทใชแลวและเปอนสารเคมใหนกศกษาก าจดสารเคม และลางท าความสะอาดใหเรยบรอยหลงเสรจงาน

4. การจดเกบของเสย เจาหนาทประจ าหองปฏบตการท าการรวบรวมภาชนะบรรจของเสย และน าไปเกบในบรเวณทคณะฯ และหองปฏบตการจดไว พรอมทงลงนามและวนทก ากบ สถานท จดเกบของเสยเคม ควรเปนบรเวณทมอากาศถายเทด ไมถกแสงแดดโดยตรง สะดวกในการ เคลอนยาย ไมกดขวางทางเดน และสามารถจดวางของเสยแยกเปนกลมได การแกปญหาอบตภยทเกดจากสารเคม

ส าหรบแนวทางปฏบตในการก าจดสารทท าหกหลน หากเปนสารเคมอนตรายและท าหกเปนปรมาณมาก ควรค านงถงการระเบด การตดไฟ ความเปนพษ และการขาดออกซเจน ส าหรบหายใจ เมอพจารณาวาสารเคมชนดนนคออะไร เปนของแขงหรอของเหลว ท าหกบรเวณใดบนพนบนดนหรอในน า มโอกาสเกดปฏกรยาเคมหรอไม ปรมาณทท าหก สภาพแวดลอมใกลเคยงและอนตรายทอาจเกยวของ เพอทจะไดด าเนนการท าความสะอาดและก าจดตามขนตอนอยางถกวธ โดยทวไปถาเปนของเหลวจะใชตวดดซบเฉพาะ หรอใชทรายดดซบในบรเวณทเกดอบตเหต แลวรวบรวมน าไปก าจดดวยวธทเหมาะสม ระวงไมใหมการสมผสรางกายโดยตรง หรอการฟ งกระจายของฝ นละอองหรอไอระเหย หองปฏบตการควรมขนตอนด าเนนการส าหรบสารเคมทหกดงน

การเตรยมวสดอปกรณส าหรบจดการสารเคมทหก - วสดดดซบ เชน ทรายแหง ขเลอย กระดาษซบแผนใหญ ฟองน า - อปกรณตก กวาด รองรบสารทหกหลน เชน แปรงขนแขง ถาดพลาสตก - สารเคมส าหรบการสะเทน เชน โซเดยมคารบอเนต (sodium carbonate) และโซเดยม ไบซลเฟต (sodium bisulfate) ซงตองด าเนนการโดยผ ทไดรบมอบหมายเทานน และ เตรยมวธการท าลายสารเคมและวสดดดซบทใชแลว - อปกรณปองกนอนตรายสวนบคคลทเหมาะสมกบชนดของสารเคม

49

การจดการทวไปเมอมสารเคมหกหลน - แจงเตอนเจาหนาทผ ทมโอกาสเขาสมผสใหทราบถงบรเวณทมสารเคมหกหลนกนให ผ ไมเกยวของออกจากพนท - เมอมสารเคมหกในปรมาณนอยๆ (นอยกวา 10 มลลลตร) ใชกระดาษซบทงในภาชนะท เหมาะสม หากหกในปรมาณมากและเปนสารไมไวไฟและไมระเหย ใหใชสารดดซบ เชน clay ขนาด 30 mesh ถาเปนกรดใช neutralizer เชน โซเดยมไบคารบอเนต - หากสารไวไฟหก ตองปดแหลงความรอนและประกายไฟ - ระหวางการเกบและท าความสะอาดพนท ตองใชอปกรณปองกนอนตราย เชน หนากาก และถงมอ - ใชวสดดดซบ เชน ทราย กระดาษซบ หรอฟองน า ในการดดซบหรอปองกนการกระจาย ของสารเคมของเหลว - ตกสารเคมทหกหรอวสดดดซบสารเคมทใชแลว ใสภาชนะทเหมาะสม ระบฉลากให ชดเจนวาดดซบสารเคมอะไร ปรมาณประมาณเทาใด - วสดทดดซบสารเคมทระเหยงาย น าไปไวในตดดควนใหสารเคมระเหยไปกอน แตตอง ระวงการเกดประกายไฟ - เมอก าจดสารเคมทหกแลว ควรท าความสะอาดพนทใหสะอาด โดยใชไมถพนดามยาว

50

บทท 4

การปฐมพยาบาลเบองตน อปกรณปฐมพยาบาลทควรมประจ าหองปฏบตการ

- ชดยาปฐมพยาบาลเบองตน ประกอบดวย น ายาลางแผล ยาใสแผลสด ยาแกปวด ยาทาบรรเทาอาการจากแผลไฟไหม หรอน ารอนลวก - อปกรณการปฐมพยาบาล เชน ผาพนแผลทผานการฆาเชอ กรรไกร ส าล เขมกลด แกวลางตา พลาสเตอร ผายด เปนตน - คมอการใชยาชนดตางๆ การปฐมพยาบาลเบองตน

1. การดแลบาดแผลจากของมคมและแผลเขมทมต า การปฐมพยาบาลและรกษา 1) การหามเลอดและประเมนความรนแรงของบาดแผล

ในกรณทแผลตนเลอดจะหยดไดเอง เพยงแตกดไว แตถาแผลลกและมการท าลายของเสนเลอดมากเลอดกจะออกมาก ใหใชผาสะอาดปดและพนทบดวยผายด สวนใหญเลอดกจะหยด การหามเลอดโดยใชวธการรดเหนอแผลจะท าใหเลอดไปเลยงเซลลนอยลง ถารดไวนานจะท าใหเกดผลเสยมากกวาผลด และจะท าลายเสนประสาทดวย ในการหามเลอดนนจะตองค านงถงความสะอาดและควรใหอวยวะสวนทไดรบบาดแผลอยนงๆ

2) การดแลรกษาแผล บาดแผลทสกปรกและขอบแผลไมเรยบใหฉดลางแผลดวยน าเกลอความเขมขน 0.9 เปอรเซนต นาน 5-10 นาท (ในกรณแผลตน กอนลางอาจใชผากอสชบยาชาวางบนแผลนาน 5-10 นาท จะเปนการชวยลดความปวดขณะลางแผลไดมาก และชะลางแผลไดสะอาดดวย) การท าความสะอาดแผลทดนน จะตองลางสงสกปรกออกใหหมดและท าใหเนอแผลช านอยทสด บาดแผลทสกปรกใหใชสบยา (surgical scrub soap) ลาง โดยใชผากอสถเบาๆ หรอฉดลางแผลโดยดดน ายาดวยไซรงคฉดยาตอกบสายยางออน ส าหรบแผลทมขนาดใหญ ปรแยกมาก ควรพบแพทยเพอเยบแผล มฉะนนจะเพมความเสยงตอการตดเชอ ควรปรกษาแพทยถาเปนแผลทลกแตปากแผลเลก เนองจากวาแผลลกษณะดงกลาวจะตดเชอไดงายกวาแผลโดยทวไป กรณแผลมลกษณะแดง บวม ปวดมากกวาปกต มหนอง หมายถง แผลนนเกดการตดเชอขน

51

2. แผลไฟไหม น ารอนลวก การปฐมพยาบาลและรกษา 1) ฉกหรอตดเสอผาบรเวณทถกไฟไหม น ารอนลวกออก หากเปนเสอผาทไหมไฟและ

ดบแลว ถาตดทแผลไมตองดงออก 2) ถอดเครองประดบทรดอย เชน แหวน ก าไล นาฬกา หรอเครองประดบอนๆ รวมถง

เขมขด รองเทา มฉะนนอาจเอาไมออก เนองจากการบวม และอาจท ารายเนอเยอได หากเปนวตถทอมความรอน

3) ท าใหบรเวณทถกไฟไหมน ารอนลวกเยนลงโดยเรวทสด (ท าอยางนอย 10 นาท) โดยราดดวยน าเยนโดยทนท หรออาจใชผาชบน าเยนประคบบรเวณแผลไหมทนท เพอลดการท าลายของเนอเยอจากความรอน หามใชน าแขงเนองจากอาจท าใหเกดความชอกช าและบาดเจบบรเวณแผลไหมมากขน

4) ท าความสะอาดแผลโดยลางดวยน าสบ จากนนก าจดสงแปลกปลอมและเนอเยอทสกปรกออก เชน การโกนขนโดยรอบบรเวณแผลเพอสะดวกในการท าแผล ทาแผลดวยยาฆาเชอ (topical chemother apeutic agent) เชน silvadene, sulfamylon และ betadine

5) กรณผวหนงแสบ รอน แดง ปวด หรออาจเกดพพองขนบาง ใหใชเจลวานหางจระเข หรอยาฆาเชออนๆ ทเหมาะสม หามเจาะถงน าหรอตดหนงสวนทพองออก ส าหรบกรณทผวหนงแสบ รอน แดง ปวด หรอพพองบรเวณส าคญ ควรปรกษาแพทย เนองจากตองการการรกษา และใชยาฆาเชอทดกวาทวไป

6) ผ ปวยควรเขารบการฉดวคซนกนบาดทะยก เพอกระตนภมคมกน หากผ ปวยไมไดรบวคซนนในชวง 5 ป มากอน

3. บาดแผลจากกระแสไฟฟาชอต อาจท าใหเกดแผลไหม เนอเยอทลกจากผวหนงอาจจะไดรบผลกระทบดวย แตจะใช

เวลาประมาณ 2-3 วน จงจะแสดงอาการออกมา ผ ปวยทถกไฟฟาดดตดอยกบบรเวณทสมผส จะท าใหเกดการไหมทรนแรง

การปฐมพยาบาลและรกษา 1) ท าการดงผ ปวยออกจากกระแสไฟฟา วธทงายทสด คอ ตดกระแสไฟฟาโดยการปดสวตซ แตถาไมสามารถกระท าไดโดยวธน ตองดงผ ปวยออกจากกระแสไฟฟา โดยยนบนกระดานทไมเปยกน า หรอยนบนวสดทเปนฉนวนชนดอนๆ เชน แผนยาง

52

2) เมอดงผ ปวยออกจากกระแสไฟฟาแลว ลงมอกระตนหวใจและผายปอดใหทนท ตองชวยเหลอจนกระทงผ ปวยหายใจได และควรรบน าสงโรงพยาบาลทนทหากผ ปวยมอาการหนก

ภาพท 10 การปฏบตการในการชวยเหลอผถกกระแสไฟฟาชอต 4. อบตเหตจากสารเคม 4.1 สารเคมเขาตา สารเคมทไดรบจากการสมผสใหรบลางออกดวยน าทนท และถาใชน าทไหลรนจากกอกชะลางออกจะไดผลดยงขน ไมควรใชสารเคมใสโดยหวงผลวาจะท าใหเกดปฏกรยาลบลางกนได เพราะปฏกรยาเคมสวนใหญจะเกดความรอน ท าใหเปนอนตรายกบผวหนงมากขน

การปฐมพยาบาลและรกษา 1) หามผ ปวยขยตาและรบลางตาดวยน าสะอาดจ านวนมาก โดยเอยงศรษะใหตา ทไดรบอนตรายเอยงลงขางลาง และใหน าไหลจากหวตาไปทางหางตา เปดตาทงสองขางดวยมอ จนสารเคมถกชะลางออกหมด

2) ท าการปดตาดวยผาสะอาด เชน ผาเชดหนา พบปดตาขางทบาดเจบ แลวจงใชผาพนทบอกครง อยากดหรอใชแรงบนลกตา การปดตาทงสองขางเปนการปองกนการเคลอนไหวของตาอกขางทปกต อยาขยบลกตาไปมา และไปพบแพทยทนท

53

ภาพท 11 การลางตาเมอสารเคมเขาตา

4.2 สารเคมหกรดตามรางกาย การปฐมพยาบาลและรกษา 1) น าผ ปวยออกจากบรเวณนน และน าเสอผาทเปอนสารเคมออก 2) หากมการปนเปอนทผวหนงใหลางดวยน าสะอาดเพอขจดสารเคมนนออก 3) ก าจดสารนนจากรางกาย หรอแกพษของสารตามคมอหองปฏบตการ 4.3 สารเคมเขาสรางกาย การปฐมพยาบาลและรกษา 1) ท าใหผ ปวยอาเจยน ซงวธทท าไดงายและรวดเรว คอ การลวงคอเปนการกระตน

บรเวณหลงคอ (posterior pharynx) ใหดมน า หรอรบประทานไขขาวดบ 4-5 ฟอง เพอใหอาเจยน การใหยากระตนใหอาเจยน ซงยาทจ าท าใหผ ปวยอาเจยนม 2 ชนด ไดแก น าเชอม ipecac (syrup of ipecac) และ apomorphine

2) การปองกนการดดซมของสารเคม โดยใหรบประทาน activated charcoal ซงจะไปจบกบสารเคม ปองกนไมใหรางกายของผ ปวยดดซมเอาสารเคมเขาไป มกจะใหหลงจากทมการกระตนใหผ ปวยอาเจยน (หรอหลงจากลางทอง) ขนาดทใช คอ 20-50 กรม ผสมในน า 100-200 มลลลตร

3) รบน าสงโรงพยาบาลทนท เมอพบวาผ ปวยมอาการหนก

54

5. แกสรว การปฐมพยาบาลและรกษา 1) น าผ ปวยออกไปยงบรเวณทมอากาศบรสทธ

2) ควรปลดเสอผาทบรเวณคอและเอวใหหลวม และใหความอบอนแกรางกาย 3) ท าการชวยเหลอโดยการใหออกซเจน หากไมมออกซเจนควรผายปอดใหดวยวธปาก

ตอปากไปเรอยๆ จนกระทงผ ปวยหายใจเองได 4) หากผ ปวยไดรบแกสพษ ควรอยภายใตการดแลของแพทย

6. ลมบาหม ลมชก การปฐมพยาบาลและรกษา 1) อยในความสงบ ใจเยน เนองจากอาการชกจะตองเปนไป และจะหยดเองเมอถง

เวลา 2) ชวยปองกนการบาดเจบทอาจจะเกดขนจากการชก เชน ลมหวฟาดพน เปนตน หา

หมอน หรอสงทนมๆ มาหนนหว คลายกระดม เขมขด ใหหลวม สบายตว โดยเฉพาะบรเวณ คอ 3) หามใชอะไรงดปากเดดขาด เพราะจะท าใหเกดบาดแผลในชองปาก คนทชกจะไม

กลนลนตวเองระหวางการชก ซงผดจากความเชอเกาทเคยท ากนมา 4) ใหคนไขนอนตะแคง เพอไมใหน าลายไหลลงไปจกในคอ ไมตองตกใจถาคนไขอาจ

หยดหายใจเปนครงคราว 5) น าสงแพทยทนทถาคนไขชกนานเกน 5 นาท หรอมการชกครงท 2 ตามมา 6) เมอคนไขฟนขนมา ใหปลอบประโลมใหคนไขรสกสบายใจ

55

บทท 5

การด าเนนการในภาวะฉกเฉน

การเตรยมการเพอรองรบภาวะฉกเฉน

เมอเกดเหตการณ ผควบคมงาน หวหนาหองปฏบตการ หรอผไดรบมอบหมาย ตองไปถงทเกดเหตทนทเพอควบคมสถานการณและด าเนนการดงน - ควบคมบรเวณทเกดเหต - ปฐมพยาบาลเบองตน และเรยกทมชวยเหลอ - ควบคมอบตเหตทอาจเกดขนอกครง - หาสาเหตและเกบรวบรวมขอมลทเกยวของ - เกบรกษาหลกฐานทท าใหเกดอบตเหต เมอจะมการเปลยนแปลงหรอเคลอนยาย - รายงานอบตเหตอบตภยทเกดขนใหผบงคบบญชาทราบโดยเรว - มการสอบสวนเหตการณทเกดขนเพอหาสาเหต และมาตรการปองกนการเกดซ า ขอปฏบตทวไป ในกรณฉกเฉน ทงกรณเพลงไหม เกดการระเบด หรออบตเหตตางๆ

1. ใหความชวยเหลอผอยในเหตการณ และน าออกนอกบรเวณนน 2. มการเตอนบคคลตางๆ ถงอนตรายเพอความปลอดภย 3. ใหการปฐมพยาบาลทนท ตามความเหมาะสม เชน การลางตา หรอรางกาย โดยใช shower 4. ดบเพลงขนาดยอมดวยถงดบเพลงทเตรยมไวในพนนนๆ หากเพลงรนแรง หรอกนบรเวณกวาง ใหตดตอหนวยดบเพลงทนท 5. ปดเครองมอตางๆ 6. หามเคลอนยายคนเจบ หากการเคลอนยายจะท าใหอนตรายมากขน 7. หากเสอผาตดไฟ ใหกลงไปมาบนพนเพอใหไฟดบ หรอชะดวย safety shower 8. หากสารเคมหกรดรางกาย ใหท าการถอดเสอผาทเปอนสารเคมออก และลางดวย safety shower ใหน าไหลผานประมาณ 15 นาท 9. หากสารเคมเขาตา ลางลกตา และเปลอกตาดานในดวยน าประมาณ 15 นาท หรอลมตาในน า ในกรณใสคอนแทคเลนสใหถอดออกกอนลาง

56

วธปฏบตเมอเกดเหตเพลงไหม

1. ชวยเหลอผ ทตกอยในอนตรายกอน โดยตวเองตองไมตกอยในอนตรายเสยเอง 2. กดป มสญญาณเตอนภยทอยบรเวณใกลเคยง และแจงเหตใหผอยใกลเคยงทราบ 3. แจงเหตเพลงไหมกบหนวยงานทรบผดชอบ เพอขอความชวยเหลอ 4. แยกสวนทเกดเพลงไหมออกจากสวนอน เชน โดยการปดประต หนาตาง 5. ท าการหยดกระบวนการทอาจกอใหเกดอนตราย หรอปดเครองมอ ทก าลงท างานอย หาก สามารถด าเนนการไดอยางปลอดภย 6. พยายามดบเพลงเอง เฉพาะทมนใจวาสามารถด าเนนการไดอยางปลอดภยเทานน 7. ในกรณเหตเพลงไหมบรเวณกวางใหอพยพหลบภยอยนอกอาคาร 8. ในกรณเหตเพลงไหมทเกดจากสารเคม หามดบดวยตนเอง ควรรบแจงกบหนวยงานทรบผดชอบ วธปฏบตเมอเกดอบตเหตหรอเหตฉกเฉนจากชวภาพ

ในขณะปฏบตงานกบเชอจลนทรย เมอผปฏบตงานเกดอบตเหต หรอเหตฉกเฉน จะตอง ปฏบตดงน 1. แจงเตอนผ รวมงานใหทราบเพอปองกนการตดตอ และการแพรกระจายเชอ 2. ท าความสะอาดรางกายดวยสบ (ควรใชสบฆาเชอโรค) และน า ส าหรบตาใชน ายาลางตา และ ปากใหใชสารละลายโซเดยมคลอไรด ความเขมขน 0.9 เปอรเซนต 3. รบใหการชวยเหลอ ปฐมพยาบาล หรอสงไปสถานพยาบาลเรงดวน (แลวแตกรณ) 4. แจงหวหนาหองปฏบตการ และ/หรอผดแลปฏบตการทราบภายใน 1 ชวโมง 5. น าไปพบแพทยเพอท าการรกษา หรอใหค าปรกษาตอไป การจดการบรเวณทปนเปอนเชอ

1. แจงเตอนผ รวมงานและเจาหนาทประจ าหองปฏบตการ 2. ก าหนดจด และแยกบรเวณทปนเปอนเชอ 3. สวมใสอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคลใหเหมาะสม 4. ใช forceps คบ หรอโกยเศษแกวออกใหหมด 5. ใชผาขนหนทดดซบไดดคลมบรเวณดงกลาวใหทว 6. ราดดวยน ายาฆาเชอ (clorox หรอ saflon) ลงทผาขนหนใหชม ทงไวประมาณ 20 นาท

57

7. น าผาออก เชดบรเวณนนใหสะอาดดวยแอลกอฮอล สบ หรอน าสะอาด 8. ควรทงวสดอปกรณทปนเปอนเชอ ไมควรน ากลบมาใชซ า

58

เอกสารอางอง

1. ขอก าหนดดานความปลอดภยในหองปฏบตการ กรมวทยาศาสตรการแพทย การจดการความรสการปฏบต ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) แผนงานคมครองผบรโภคดานสขภาพ

2. ความปลอดภยทวไปในหองปฏบตการ ขอก าหนดดานความปลอดภยในหองปฏบตการ กรมวทยาศาสตรการแพทย

3. ความปลอดภยในการท างานในหองปฏบตการ คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต พ.ศ. 2551

4. คมอความปลอดภยการท างานกบสารเคมและสารชวภาพ มหาวทยาลยเทคโนโลย พระจอมเกลาธนบร พ.ศ. 2550

5. คมอความปลอดภยในหองปฏบตการ คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ พ.ศ. 2551

6. คมอความปลอดภยทางชวภาพส าหรบหองปฏบตการ กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและ สหกรณ พ.ศ. 2551

7. คมอประชาชน เรองนารเกยวกบการปฐมพยาบาลเบองตน สถาบนการแพทยดานอบตเหตและสาธารณภย กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข

8. วรตน ศรนพคณ และ ศร ศรนพคณ. การปฐมพยาบาล. พมพครงท 3. ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. กรงเทพฯ. 2543. 185 หนา.

9. สดาพรรณ ธญจรา และ วนดา ออประเสรฐศกด. การพยาบาลฉกเฉนและอบตภยหม. โครงการต าราภาควชาพยาบาลศาสตร คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล. พมพครงท 3. บรษท สามเจรญพานชย (กรงเทพ) จ ากด. 510 หนา.

10. U.S. Department of Health and Human Services. Biosafety in Microbiological and Biomedical Laboratories. 4th edition. U.S. Government Printing Office, Washington, DC. 1999.

11. World Health Organization. Laboratory Biosafety Manual. 3rd edition. WHO Distribution and Sale Service. Geneva. 2004.