Embed Size (px)
Citation preview
การแทรกแซงตลาดสนคาเกษตรกบการกระจกตวของผลตอบแทนสวนเกน
นพนธ พวพงศกรสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย
การสมมนาวชาการประจ าป 2552 เรองการปฏรปเศรษฐกจเพอความเปนธรรมของสงคม จดโดย สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย โรงแรมเซนทาราแกรนด 25-26 พฤศจกายน 2552
2
นโยบายแทรกแซงตลาดสนคาเกษตรชวยเหลอเกษตรกรทยากจนจรงหรอไม ?
ถาไมจรง การแทรกแซงชวยใครกนแน ? ใครไดประโยชนสวนใหญ
การแสวงหาผลตอบแทนสวนเกนจากการเขารวมโครงการแทรกแซงของรฐเกดผลทางเศรษฐกจและการเมองอยางไร
ค าถาม
3
ประเดนการอภปราย
การเปลยนแปลงของนโยบายแทรกแซงตลาดสนคาเกษตร
ใครได ใครเสยจากนโยบายการแทรกแซงตลาดสนคาเกษตร
การแสวงหา “ผลตอบแทนสวนเกน” (economic rent) และผลกระทบทางเศรษฐกจและการเมอง
ขอเสนอแนะ
4
1. การเปลยนแปลงนโยบายการแทรกแซงตลาดสนคาเกษตร
กอนป 2529 นโยบายการแทรกแซงเพอเอาใจผบรโภคในเมองและการพฒนาอตสาหกรรม– ใชนโยบายภาษสงออกกดราคาในประเทศ : โควตา อตราแลกเปลยน เกบภาษจากชนบท
– โอนทรพยากรสทธออกจากชนบทปละ 22,750 ลานบาทในชวงป 2510-17
– เกษตรกรฐานะดถกลงโทษมากทสด รายไดลดลงปละ 5% ตงแต 2529 เปนตนมา เรมเขาสยคการอดหนน - คมครองภาคเกษตร– อตราคมครองในนามสนคาเกษตรสงออกใกลศนย– อตราภาษน าเขาสนคาเกษตรสง
5
การเปลยนแปลงส าคญเกดขนในยครฐบาลทกษณ– เปลยนวตถประสงคของนโยบายจ าน าพชผลจากการใหเกษตรกรชะลอการขายพชผลตนฤดเกบเกยว มาเปน “การพยงราคา” โดยยกราคารบจ าน าใหสงกวาราคาตลาด
– มมาตรการใหมๆ ซงท าใหรฐกลายเปนผคารายใหญ
1. ความเปลยนแปลงนโยบาย.... (ตอ)
6
มาตรการ 1 : ยกระดบราคารบจ าน าใหสงกวาราคาตลาดเปรยบเทยบราคารบจ าน ากบราคาตลาดส าหรบขาวเปลอกเจา
0
2,000
4,000
6,000
8,000
10,000
12,000
14,000
พ.ย
.-43
ก.พ
.-44
พ.ค
.-44
ส.ค
.-44
พ.ย
.-44
ก.พ
.-45
พ.ค
.-45
ส.ค
.-45
พ.ย
.-45
ก.พ
.-46
พ.ค
.-46
ส.ค
.-46
พ.ย
.-46
ก.พ
.-47
พ.ค
.-47
ส.ค
.-47
พ.ย
.-47
ก.พ
.-48
พ.ค
.-48
ส.ค
.-48
พ.ย
.-48
ก.พ
.-49
พ.ค
.-49
ส.ค
.-49
พ.ย
.-49
ก.พ
. 50
พ.ค
. 50
ส.ค
. 50
พ.ย
. 50
ก.พ
. 51
พ.ค
. 51
ส.ค
. 51
พ.ย
. 51
ก.พ
. 52
พ.ค
. 52
ราคาจ าน าขาวเจานาป ราคาจ าน าขาวเจานาปรง ราคาขาวเปลอกเจา เฉลยทวประเทศ
ทมา : กรมการคาภายใน 2552
7
– มาตรการ 2 : ด าเนนการใหผสงออกรายใหม หรอ ผสงออกรายเดยวชนะการประมลสตอคขาวและมนส าปะหลงเปนจ านวนมากทสด และผกขาดแปรรปล าไยแหง
– มาตรการ 3 : ด ารงอตราคาจางส/แปรรป คาเชาโกดงสงใหกวาอตราตลาด และปรบอตราแปรรปมนใหลานมน/ โรงแปงมก าไรมากขน
– ผลคอรฐกลายเปนผคารายใหญทสด
1. การเปลยนแปลงนโยบาย.... (ตอ)
8
มาตรการ 4 : โซนนงระบบนมโรงเรยน และววลานตว สนคาทไมมการเปลยนแปลงนโยบาย
– (1) ออยและน าตาล แตปรบราคาป 2549 และ 2551 (ยคสมคร)– (2) ยางพารา ไมมการพยงราคา แตสนบสนนการปลกยางพารา ในภาคอสาน และโครงการกลายาง พยายามสรางกลมความรวมมอระหวางประเทศผสงออกรายใหญ 3 ประเทศ
1. ความเปลยนแปลงนโยบาย.... (ตอ)
1. ความเปลยนแปลงนโยบาย.... (ตอ)
สรป : เพมระดบการอดหนน โดยไมพยายามจ ากดการผลต แตกลบสนบสนนใหมการเพมการผลตตอบสนองแรงกดดนของเกษตรกรและกลมผลประโยชน– เพมวงเงนรบจ าน าตอราย– ขยายระยะเวลาการรบจ าน า เชน ล าไย 4 ครงในป 2547
9
10
2. ใครจายเงนใหโครงการแทรกแซงตลาดสนคาเกษตร 6 ชนด : ตนทนและภาระขาดทน
สนคาเกษตร 6 ชนด: ขาว มนส าปะหลง ล าไย ยางพารา ออย และนมโรงเรยน– มาตรการจ าน าและพยงราคาสนคาสงออก: ขาว มน ล าไย ยาง
– มาตรการก าหนดราคาขนต าน าตาล
– มาตรการโซนนงนมโรงเรยน
2. ใครจายเงนใหโครงการแทรกแซง (ตอ)
ตนทน และภาระขาดทนของมาตรการแทรกแซงตลาดสนคาเกษตร 4 ชนด– รฐใชเงนแทรกแซงพช 3 ชนด ในป 2547-48 ปละ 66,500 ลานบาท และยางปละ 7,400 ลานบาทในชวงป 2540-45
• ภาระขาดทนปละ 35,000 ลานบาท หรอ 47% ของตนทนแทรกแซง เพราะรฐซอแพง / ขายถก
11
12
รปท 1 ตนทนและภาระขาดทนจากการแทรกแซง (ลานบาท/ป)
ลานบาท
ทมา : โครงการศกษามาตรการแทรกแซงตลาดสนคาเกษตรการปองกนการทจรต
13
2. ใครจายเงนใหโครงการแทรกแซง (ตอ)
ความสญเปลาของสงคม (welfare loss) การใชเงนภาษแทรกแซงท าใหเกษตรกรดขน แตผบรโภคซอของแพงขน– ความสญเปลา = สวนเกนผผลต ลบ สวนเกน
ผบรโภค ลบ ภาษประชาชน ลบ
เงนโอนใหผบรโภคน าตาล
ในตางประเทศ
14
รปท 2 ความสญเปลาของสงคมจากการแทรกแซงตลาด 5 สนคารวม 29,000 ลานบาท/ป
ลานบาท
ทมา : โครงการศกษามาตรการแทรกแซงตลาดสนคาเกษตร และการค านวณของผเขยนหมายเหต: * inefficiency cost
15
รฐใชเงนจากทไหน– ใชงบกงคลง: เงนกจากสถาบนการเงนเพอรบจ าน า/รบซอพชผล
– งบด าเนนการ และขาดทน เบกจากเงนงบประมาณเปนครงคราว โดยเบกผานหนวยงานด าเนนงาน เชน คชก.
– งบนมโรงเรยนผานกรมการปกครองทองถน
– การแทรกแซงออยไมตองใชงบประมาณ แตใหผบรโภคซอน าตาลแพงขน
2. ใครจายเงนใหโครงการแทรกแซง (ตอ)
2. ใครจายเงนใหโครงการแทรกแซง (ตอ)
การแทรกแซงไรวนยการคลง : หนสนปลายเปด (contingent liability) – ตดหนสถาบนการเงน (ทงเงนตนและดอกเบย)...นานๆครงจงจะใชหน เชน รฐบาลสรยทธ
– ไมเคยท ารายงานการเงนเสนอรฐสภา– ภาระขาดทนและหนสนจงกระจายใหผเสยภาษ โดยประชาชนไมเคยรวาแบกรบภาระปละ เทาไร
16
17
3. ใครไดประโยชนจากการแทรกแซง : จรงไหมการแทรกแซงเพอชวยเกษตรกรยากจน
ความหมายและวธวดผลตอบแทนสวนเกน (economic rent)– ผลตอบแทนสวนทเกนกวาตนทนเสยโอกาส เพราะราคารบจ าน า และคาจางสแปรสภาพสงกวาอตราตลาด
– พอคาประมลซอในราคาทถก
18
รปท 3 วธวด economic rent ของโครงการรบจ าน า/พยงราคา
คาจางแปรรปของรฐ
คาจางแปรรปในตลาด
ราคาแทรกแซง
ราคาตลาดหนาฟารม
Rent ของโรงงานแปรรป
Rent ของเกษตรกร
Rent ของผสงออก ราคา FOB
ราคาประมล
หมายเหต: สวนแบงของนกการเมองแฝงอยใน “คาเชา” ของผสงออก และโรงงานแปรรป
19
Rent ชาวไร 70% โรงงาน 30%
Rent อดหนนผซอตางประเทศ
รปท 4 การวด rent กรณออย-น าตาล
ราคาน าตาลขนต าในประเทศ
ราคาตลาดโลกเสร
ราคาตลาดโลกบดเบอน
หมายเหต: กฎหมายไมเปดโอกาสใหนการเมองเขามาหาประโยชนไดงายๆ ยกเวน กรณพเศษ
Rent จากนมโรงเรยน = ราคานม - ตนทนนมทใชนมผง
20
3. ใครไดประโยชน : ผลตอบแทนสวนเกนปละ 36,522 ลานบาท
เกษตรกรไดสวนแบงนอยกวาพอคา (ยกเวนออย)
45
23
1018
22 64
26 8
5
428
9
6474
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
ขาว ล าไย มน ยาง
ชาวนา โรงส โกดง สงออก
ผสงออก
โรงแปรรป+โกดง
เกษตรกร
16,883 ลบ. 4,848 ลบ. 2,034 ลบ. 1,366 ลบ.รปท 5 สวนแบง rent
21
รปท 6: สวนแบง rent กรณนมและออย
36
18
32
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
ออย/น ำตำล 2551/52 9,807 ลำนบำท
ผบรโภคตางประเทศ
โรงงานน าตาล
ชาวไรออย8
35
39
18
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
นม 2548 1,584 ลำนบำท
นายหนาฯนม
อปท./ชมนมสหกรณ
โรงนม
เกษตรกร
% %
3. ใครไดประโยชนจากการแทรกแซง (ตอ)
เกษตรกรยากจนไดประโยชนจากการแทรกแซงแคไหน ? นอยมาก
– ยงรวยยงจ าน ามาก
22
ชาวนาทจ าน า vs ชาวนาทวประเทศ มลคาจ าน า vs ผลผลตทวประเทศ
0
10
20
30
40
50
60
70
80
< 5.9 ตน 6 - 14.9 ตน 15- 28.9 ตน > 29 ตน
ชาวนาจ าน า ชาวนาทวประเทศ
ชาวนาทวประเทศ
ชาวนาจ าน า
23
เกษตรกรร ารวย/ยากจนมขาวเหลอขายมากเทาใด– การแบงชนรายไดของเกษตรกรใช “รายไดของครวเรอนทวประเทศ”
– ครวเรอนเกษตรแตละชนรายได จงมรายไดครวเรอนเทากบครวเรอนทวประเทศ
– มลคาขาวเกนบรโภค = มลคาผลผลต ลบ รายจายคาขาว
3. ใครไดประโยชนจากการแทรกแซง (ตอ)
24
0%
2%
4%
6%
8%
10%
12%
14%
16%
18%
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2549
2550
Source: Socio-economic Survey, 2007 and Agricultural Census, 2003 และอมมาร 2550
อนดบชนรายได
มลคาขาวสวนเกนทเหลอขายของครวเรอนทปลกขาวเกนบรโภค
(รอยละของมลคาขาวเหลอขายทกครวเรอน)
ชาวนาฐานะดมขาวเหลอขายมากกวาชาวนายากจน
3. ใครไดประโยชนจากการแทรกแซง (ตอ)
25
3. ใครไดประโยชนจากการแทรกแซง (ตอ)
สรป : โครงการแทรกแซงเพอชวยเกษตรกรยากจน จงเปนเพยง
“มายาคต”– เกษตรกรฐานะด (มรายไดเทาครวเรอนทงประเทศ) ไดประโยชน
จากการจ าน าขาวมากกวาเกษตรกรยากจน เพราะมขาวเหลอขายมากกวา
– ชาวนาทไดประโยชนสวนใหญอยในภาคกลางและเหนอตอนลาง เพราะมน าชลประทาน (จ าน าไดปละ 2-3 ครง) และทดนแปลงใหญ
– ชาวนายากจนทไมมขาวเหลอขาย และปลกขาวกนเอง ไมเคยไดรบการชวยเหลอจากโครงการแทรกแซง
26
• ผลตอบแทนสวนเกนกระจกในมอผสงออก 2-4 รายแรก และผประกอบการใหญไมกราย
-
-
3 - 4 ; 19%
-
ขาว
นมโรงเรยน
รปท 8 สวนแบงการประมลของผสงออก
รปท 8 สวนแบงการประมลของผสงออก (ตอ)
รายแรก,
75
รายสอง,
23
รายอนๆ,
25
รายอนๆ 57%
รายสอง 9%
รายแรก 43%
มนเสน
แปงมน
28
พอคา/โรงงานแปรรปทไดประโยชนมจ านวนนอยเทยบกบ จ านวนผประกอบการทงอตสาหกรรม
– โรงส 600 แหงจาก 2,500 แหง โรงงานแปงมนจ านวน 80 แหงเขารวมโครงการทงหมด
– ผสงออกขาว 17 ราย จาก 250 ราย
– โรงงานแปง 5-10 แหง จาก 75 แหง
– ลานมน 50%
– ผสงออกมน 4-5 ราย
3. ใครไดประโยชนจากการแทรกแซง (ตอ)
แสดงสดสวนผประกอบการทเขารวมโครงการ
29
0
50
100
150
200
250
300
ขาว มนส าปะหลง
ผสงออกทเขารวมโครงการ
โรงงานทเขารวมโครงการ
จ ำนวนโรงงำน
จ ำนวนผสงออก
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
โรงส โรงแปงมน ลำนมน
30
โครงการแทรกแซงจงท าให “การแขงขนไมเสมอภาค”– พอคาสงออกทประมลขาวรฐมตนทนต ากวาพอคาสงออกทวไป : มเวลาจายเงน 6-9 เดอนและประมลซอในราคาต ากวาตลาด
– โรงส/โรงงานแปรรปไดคาจางสงกวาตลาด
– ใครไมเขารวมโครงการกเสยเปรยบในการแขงขน บางรายเลกกจการ
3. ใครไดประโยชนจากการแทรกแซง (ตอ)
31
4. การแสวงหาผลตอบแทนสวนเกน และผลกระทบทางเศรษฐกจ และการเมอง
ผลตอบแทนสวนเกนมลคามหาศาล เปนแรงจงใจใหผเกยวของใชทรพยากรทมคาลงทนในกจกรรมตางๆ ใหตนได “สทธ” ในการเขารวมโครงการแทรกแซง หรอ “ทจรต” เพอตกตวงผลประโยชน– เกษตรกร : เพมขนทเพาะปลกโดยลดพนทปลกพชอน เพมรอบการปลกขาว เรยกรองใหรฐบาลขยายเวลารบจ าน า ฯลฯ ผล : ตนทนการผลตสงขน แยงน า มลพษการเกษตร ขาวอายสนมคณภาพต า
4. การแสวงหาผลตอบแทนสวนเกน และผลกระทบ (ตอ)
32
– สนเปลองทรพยากรเกดโรงส/โรงแปรรปใหมจ านวนมาก ก าลงผลตสวนเกนมหาศาล
ก าลงการผลตโรงสกวา 60 ลานตน/ป ผลผลตจรง 30 ลานตน/ป ลานมนเพมขนกวา 400 แหง ในชวง 2542-52 โรงงานแปงเพมอก 30 แหงในชวง 2543-52 โรงงานนมโรงเรยนเพมจาก 29 แหงเปน 67 แหง ระหวางป 2535-51 โรงงานน าตาลมก าลงการผลตมากกวาผลผลตออย ผสงออกวงเตนเปลยนเงอนไขสญญา เมอใดรฐเลกแทรกแซง กจการจ านวนมากอาจลมละลายเกดปญหา
NPL กบสถาบนการเงน
33
4. การแสวงหาผลตอบแทนสวนเกน และผลกระทบ (ตอ)
พฤตกรรมทจรตของพอคา– สวมสทธเกษตรกร และผลผลตทลกลอบน าเขาจากประเทศเพอนบาน
– ลกลอบน าสนคาของรฐในสตอกไปหมน– ขโมยสนคาในสตอก......มคดฟองรองขนศาล– เวยนเทยนน าสนคาทรฐจ าหนาย กลบมาเขาโครงการ– เปลยนสนคาของรฐเปนของทมคณภาพต าลงกอนสงเขาโกดง– ผสงออก : ฮวประมล เพราะมผประมลนอยราย– ใชนมผงพรอมมนเนย ผลตนมนกเรยน– มบรษทสงออก บรษทแปรรปล าไย โรงงานแปรรป เจาหนาทของรฐถกฟองรองขอหาทจรต/ผดสญญา
34
ผลตอบแทนสวนเกนของนกการเมอง– ไมมใบเสรจเปนหลกฐานใหวดมลคาผลตอบแทนสวนเกนทตกแกนกการเมอง
– คาดวาผลตอบแทนสวนเกนของนกการเมองมาจากการประมลสตอกสนคาเพราะมผชนะรายใหญนอยราย และราคาประมลใกลเคยงกน
– ประโยชนส าคญ คอ คะแนนเสยงจากเกษตรกร และพอคาในโครงการทเปนหวคะแนน
4. การแสวงหาผลตอบแทนสวนเกน และผลกระทบ (ตอ)
4. การแสวงหาผลตอบแทนสวนเกน และผลกระทบ (ตอ)
พฤตกรรมของนกการเมองทสอเจตนาการแสวงหา “ผลตอบแทนสวนเกน” : นวตกรรมทางนโยบายoสรางนโยบายใหมเพอใหรฐกลายเปนผคาสนคาเกษตร รายใหญสด– บรษททมความสมพนธกบการเมองผกขาดการคากบรฐบาล: ขาว มน ล าไย
– บรษทใหมกลาประมลขาวในราคาสงกวาตลาด: สรางความฉงนของพอคาทวไป
– หลงประมลจงขนราคารบจ าน าขาว: ขาวตกในมอรฐมากขน– ไดรบความและใหประโยชนแกโรงส
35
4. การแสวงหาผลตอบแทนสวนเกน และผลกระทบ (ตอ)
• พฤตกรรมของนกการเมอง (ตอ)
oกอนรฐมนตรลงจากต าแหนง มกมการประมลสนคาในสตอค อยางรอนรน และไมโปรงใส
o เปลยนมาตรการแทรกแซง/ตวบคคลก ากบดแลรฐวสาหกจเมอ– เปลยนรฐมนตร– มขาวการทจรตในโครงการแทรกแซง: นมโรงเรยน– แตทจรตไมเคยลดลง– นอกจากขออางชวยเหลอเกษตรกรยากจนยงใช “นกเรยน” เปนขออางในการแทรกแซง
oกฎหมายออยและน าตาลเปนตวอยางการปองกนการหาประโยชนจากนกการเมองและลดการทจรต 36
37
ความสญเสยทางเศรษฐกจ และการเมอง– รฐเปนผคาสนคาเกษตรรายใหญทสดoการผลตและการคาจงมตนทนสง ผลตเพอน าเขาสตอกใหเสอมคณภาพ แลวขายสงออกในราคาขาดทน
oธรกจทอยไดเพราะการวงเตน การทจรต และการใชอ านาจการเมองแสวงหาประโยชนใหธรกจครอบครวและพรรคพวก
oสญเสยทรพยากรในการขยายก าลงการผลตสวนเกน โดยไมไดเพมผลผลตของประเทศ
4. การแสวงหาผลตอบแทนสวนเกน และผลกระทบ (ตอ)
4. การแสวงหาผลตอบแทนสวนเกน และผลกระทบ (ตอ)
• ผสญเสย คอ – ผเสยภาษทไมรตว– พอคาทไมเขารวมโครงการ บางรายเลกกจการ : ธรกจทมการแขงขนถกท าลาย เชน พอคาตลาดกลาง
• สงคมไทยกลายเปนสงคมแหงการวงเตน– การทจรตและแสวงหาผลตอบแทนสวนเกนเกดขนทกระดบ (ยกเวนออย) แตกมไดท าใหรฐบาลเลกโครงการ (ยกเวนกรณล าไย) เพราะผลประโยชนลงตวทกฝาย
– อานาจการเมองในมอนกธรกจการเมอง ทาใหเกดการกระจกตวของอานาจเศรษฐกจ
38
39
5. ขอเสนอแนะ
รฐเลกแทรกแซงตลาดสนคาเกษตร....ปลอยเอกชนคาขาย แตก ากบพอคามใหเอาเปรยบเกษตรกร– การผลตและการคาจะเปนไปเพอผลประโยชนทางเศรษฐกจไมใชการเมอง
– คงไวแตนโยบายชวยเหลอเกษตรกรยากจน
5. ขอเสนอแนะ (ตอ)
นโยบายประกนรายไดของเกษตรของรฐบาลอภสทธมาถกทาง แตมจดออน 4 ประการ– เกษตรกรจ านวนมากไมเขาใจ เพราะประชาสมพนธออน
– เรมตนลาชา เพราะมกลมผลประโยชนเตะถวง และคดคาน
– พนทจดทะเบยนอาจสงเกนจรง เพราะแยกจดทะเบยนพช 3 ชนด และไมมเวลาในการตรวจสอบ
– ปรมาณการประกนตอครอบครว และราคาประกนสงเกนไป อาจท าใหรฐตองใชงบหลายหมนลาน : แตปนโชคชวย เพราะสภาพดนฟาอากาศท าใหราคาขาว-มน สง 40
5. ขอเสนอแนะ (ตอ)
การปรบปรงมาตรการประกนรายไดในปถดไป– ปรบลดปรมาณประกน/ราคา เชน ขาวเหลอ 10 ตนตอครอบครว
– เรมใหเกษตรกรจายเบยประกน.....หาทางใหบรษทประกนภยเอกชนเขารวม ฯลฯ
– ลงทนระบบภาพถายทางดาวเทยม ภาพถายสทางอากาศ ฯลฯ เพอใชตรวจสอบพนทประกน
– วนยการคลง : ไมใชเงนก แตใหจดสรรจากงบประมาณประจ าป
41
42
ปรบโครงสรางคณะกรรมการดานเกษตรกรเพอแบงแยกอ านาจหนาทใหชดเจน– รปแบบคณะกรรมการดานการเกษตรในปจจบนม 3 ปญหา (1) โอกาสขดแยงระหวางนายกรฐมนตร และรฐมนตรทคมนโยบายแตมาจากตางพรรค (2) ฝายเลขานการเปนทงผท านโยบายและปฏบต (3) รฐมนตรตองตดสนใจงานประจ าทเปนหนาทขาราชการประจ า
– แยกคณะกรรมการระดบนโยบายของฝายการเมองออกจากคณะกรรมการอ านวยการของฝายราชการ : แยกอ านาจดานนโยบายออกจากการปฏบต
– คณะกรรมการนโยบาย มแตรฐมนตร ยกเวนฝายเลขานการทมาจากส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจฯ
– คณะกรรมการอ านวยการเปนขาราชการประจ า โดยปลดกระทรวง เปนประธาน
5. ขอเสนอแนะ (ตอ)
5. ขอเสนอแนะ (ตอ)
• ปฏวตนโยบายการเกษตร– เลกหมกหมนและใชทรพยากรในการประกนราคา
– แตหนมาทมเทการวจยเพมผลผลต ลดตนทน
ใชทรพยากรน าและดนใหมประสทธภาพ
มมาตรการจดการกบผลจากภาวะโลกรอน และมลพษฯลฯ
43
ขอบคณครบ
44
