ZLATKO SMERKE

ALPINISTIKI VODI

ZAGREB 1963

II

UVODNA NAPOMENA ALPINISTIKOM VODICU

Listajui ovaj Alpinistiki vodi, nedovoljno upueni italac lako bi mogao stei utisak da se itav smisao alpinistikog djelovanja iscrpljuje u svladavanju strmine, da alpinista ne vidi nita osim kamena i stijene koju eli savladati. Do takvog zakljuka mogao bi doi zbog toga to je u Vodiu opisan samo fiziki dio rada i rezultata koji su alpinisti izvrili u stijenama Jugoslavije.

Istina je da se od publikacije kao to je Vodi i ne moe zahtijevati da prelazi okvir koji joj daje naslov, no ipak nee biti naodmet da bar s nekoliko rijei dotaknemo i duhovne vrednote alpinistikog djelovanja koje su naoj javnosti tako malo poznate.

Alpinizam je kulturna pojava novog vremena. Ona sadri u sebi etike, estetske i sportske motive. Samo fiziko djelovanje, tj. penjanje u stijeni, naziva se alpinistika. Ona je integralni dio alpinizma. Upravo ta sinteza duhovnog i tjelesnog daje najveu vrijednost alpinizmu. Mada je fiziko djelovanje uoljivije, ipak je dominantna duhovna komponenta.

Mnogi smatraju alpinistiku sportom. No dok se u sportu ovjek bori s ovjekom, u alpinizmu se ovjek nadmee s prirodom i njenim silama. Alpinista je u stijeni sam bez gledalaca i njihovih ovacija. On u stijeni trai afirmaciju pred samim sobom a njegova pobjeda je pobjeda nad prirodom i nad vlastitim slabostima.

Premda je alpinizam pojava novijeg vremena, motivi na kojima se osniva alpinistiko djelovanje - a to su tenja za otkrivanjem nepoznatoga i tenja za svladavanjem prirodnih sila - stari su koliko i psihiki ivot ovjeka. Paralelno s njima razvijao se intelektualni uspon ljudskog roda. Te tenje tipine su za ovjeka i duboko su ljudske. Upravo one su Vile inspirator svih velikih otkria na kojima poiva dananja civilizacija. Istraivanje nepoznatoga i osvajanje nedohvatnoga svojim neodoljivim arom jo i danas poput mone atavistike sile snano djeluju na ovjeka. U nae doba ovi porivi su dobili nove okvire. Povukli su se meu zidove laboratorija i tamo, zaodjenuti naunim ruhom nastavljaju borbu s prirodom, i njenim nepoznanicama. Danas se moda jedino jo u alpinistikom djelovanju manifestiraju u svojoj iskonskoj formi, u direktnoj borbi ovjeka s prirodom, s njenim moima i tajnama.

O korisnosti alpinistikog djelovanja ne moe biti sumnje. Sjetimo se istraivaa Himalaja, Anda, Alpa i Arktika gdje alpinistika u slubi nauke i danas daje vrijedna otkria i rezultate. Alpinistika, ta plemenita grana planinarstva, dala je tokom svoje historije velik doprinos raznim naunim disciplinama, naroito geografiji i njoj srodnim strukama, a i danas je desna ruka nauke u visokim gorjima svijeta.

Na alost, naoj javnosti je alpinistika poznata veinom iz jednog drugog, negativnog aspekta - iz prizme ljudskih rtava. U svakodnevnoj praksi esto je to jedini moment u alpinistici koji dobiva iroki publicitet. Posljedice tog nekritinog publiciteta, za koji je uglavnom kriva urnalistika gladna senzacija, jesu pogrene predodbe neupuenih o neobinim opasnostima i lakomislenosti penjaa. Stvarnost je u veini sluajeva upravo suprotna.

Za nesree koje se dogaaju u planinama nije kriva planina. Opasnost se krije jedino u bezbrinosti i nepanji njenih posjetilaca. Ne dokazuje li to oito injenica da, se nesree u planini dogaaju kao po pravilu upravo na neopasnim mjestima, tamo gdje poputa oprez i panja. Prava su rijetkost nesretni sluajevi u najteim stijenama i u krajnje tekim detaljima.

Penja nije lakomislen. On vrlo dobro pozna opasnosti i zna domet svojih snaga. Svladavajui tekoe planina i stijena, on potiskuje svoj strah, posljednju zapreku da osjeti potpunu slobodu i radost ivota. Upravo kroz tu borbu on moe najbolje doi do spoznaje vrijednosti ivota. Rijetko tko zna toliko cijeniti svoj ivot i uivati u njemu kao alpinista.

Alpinista nema publike. Njegovi uspjesi veinom ostaju nezapaeni, neregistrirani i nedovoljno cijenjeni premda on u svoje pothvate ulae vie truda i vremena nego pripadnik bilo koje druge grane sporta. Tu nepravdu prema alpinistikom djelovanju u naoj sredini donekle e popraviti ovaj Vodi. Uporni i nesebini rad u trajanju od oko pola stoljea, prvi puta kod nas dobiva publicitet u ovakvoj formi.

Treba posebno naglasiti da je ovim Vodiem obuhvaen samo fiziki dio rada naih alpinista. Bogati rezultati duhovnog djelovanja nisu tu mogli nai mjesta. Alpinista ne vidi samo stijenu. On rairenih oiju i otvorena srca upija sve ono to je obuhvaeno imenom domovine. Patriotizam je jedna od najjaih osobina alpinista. Domovinu moe najvie voljeti onaj koji je najbolje poznaje. Tu lei i razlog da su nai penjai posegli i za onim naim planinama koje moda ne pruaju visokogorski ar kakav npr. pruaju Alpe sa svojim klasinim smjerovima, visinama i ledenjacima. Oni su otkrili da i itav niz naih planina na periferiji Evrope prua u svojim ledenjakim kotlovima odline penjake mogunosti.

Nai alpinisti su svojim upornim pionirskim radom u stijenama domaih planina utrli putove do najnepristupanijih podruja, otkrili ljepote mnogih nepoznatih detalja, prodrli tamo gdje jo nitko nije smogao hrabrosti i snage da prodre. Zahvaljujui takovim stremljenjima danas u krasu Dinarida ne odjekuju samo kladiva domaih alpinista. Sve ee viaju se i strani penjai oarani nesluenim ljepotama.

Stranicama ovog Vodia defilira itav niz imena naih penjaa od najstarije generacije pa do danas. Svako od tih imena znai jedno poglavlje u povijesti naeg alpinizma. Premda to nije osnovna svrha Vodia, on predstavlja odreenu vrijednost i kao grada za historiju alpinistike djelatnosti i njen razvoj u naoj zemlji. Zagrebaki alpinista Zlatko Smerke uspio je oteti zaboravu golemi trud izvren posljednjih pola stoljea i osigurati alpinizmu mjesto koje mu pripada.

Ne ulazei u ocjenu kvalitete Vodia, autoru treba odati priznanje za golemi trud i marljivost koju je zahtijevalo skupljanje tako nepristupanog materijala kao to su tehniki opisi prvenstvenih penjakih uspona.

Dr eljko POLJAK Urednik Naih planina

III

SADRAJ UVODNA NAPOMENA ALPINISTIKOM VODICU ............................................................. IISADRAJ .......................................................................................................................................... IIIPREDGOVOR ..................................................................................................................................... 1PLANINARSKI DOMOVI ................................................................................................................. 2VODI .................................................................................................................................................. 4

1. VRANJSKA DRAGA _________________________________________________________________________ 4

COMICIJEV TORANJ ............................................................................................................................................................ 41. SMJER COMICI-STAUDERI .......................................................................................................................................... 42. PRIJECNICA DALMARTELLO-PIVA-RIPPA ................................................................................................................ 53. SMJER TOMSIC-BLECIC-DUIZ .................................................................................................................................... 54. ISTONI'-SMJER: TOMSlC-DUIZ-PERSEL ................................................................................................................. 55. SJEVEROZAPADNI RUB: TOMIC-PERSEL-DUIZ .................................................................................................... 56. ZELENA POLICA: DUIZ-TOMIC ................................................................................................................................ 6

RUKAVICA ............................................................................................................................................................................. 67. PUKOTINA: COMICI-STAUDERI ................................................................................................................................. 68. SMJER PO RUBU TOMSlC-DUIZ ................................................................................................................................. 69. ICANA ZELEZNICA: TOMSlC-DUIZ-PERSEL ........................................................................................................... 7

BRLJANOV KUK ................................................................................................................................................................. 710. RUB TOMSlC-DUIZ ...................................................................................................................................................... 7

PALAC ..................................................................................................................................................................................... 711. SMJER: DALMARTELLO-MANDRUZZATO-RIPPA .................................................................................................. 7

PSETANCE .............................................................................................................................................................................. 712. JUNI SMJER: DUIZ-LE'NAC ..................................................................................................................................... 713. SJEVERNI SMJER: DUIZ-LEJNTAC ........................................................................................................................... 814. KAMIN: TOMSlC-DUIZ ................................................................................................................................................ 8

GARIZENDA (DUIZOV TORANJ) ....................................................................................................................................... 815. SJEVERNI RUB: COMICI-STAUDERI ........................................................................................................................ 816. JUNI RUB .................................................................................................................................................................... 8

2. KUELJSKA STIJENA _______________________________________________________________________ 8

1. JUGOZAPADNI BRID ..................................................................................................................................................... 9

3. KLEK (1182 M) _____________________________________________________________________________ 10

1. HPD-OV SMJER ............................................................................................................................................................ 102. DRAGMANOVA ULAZNA VARIJANTA ....................................................................................................................... 113. DRAGMANOV SMJER .................................................................................................................................................. 114. VARIJANTA IZMEU DRAGMANOVOG .................................................................................................................... 115. JUGOISTONA GLAVA KLEKA .................................................................................................................................. 126. OMLADINSKI SMJER ................................................................................................................................................... 127. STUDENTSKA VARIJANTA OMLADINSKOG SMJERA SVOZ .............................................................................. 128. TONKINA PRIJENICA................................................................................................................................................ 129. BRANKOV SMJER ......................................................................................................................................................... 1210. OHAROV STUP ......................................................................................................................................................... 1311. VARIJANTA Z-2 ....................................................................................................................................................... 13

4. VELEBIT __________________________________________________________________________________ 14

ANICA KUK (714 M) ............................................................................................................................................................. 141. BRAHMOV SMJER ........................................................................................................................................................ 152. VARIJANTA BRAHMOVOG SMJERA .......................................................................................................................... 153. MOSORSKI SMJER ....................................................................................................................................................... 154. VELEBITAKI SMJER ................................................................................................................................................... 165. ZAPADNI GREBEN ....................................................................................................................................................... 166. BIVAKOVA JARUGA Prvi penjai: Luki Branko, sam, 1955. godine. ..................................................................... 167. SPLITSKI SMJER ........................................................................................................................................................... 168. KANJONSKI SMJER ...................................................................................................................................................... 169. KAMINSKI SMJER ........................................................................................................................................................ 17

VISOKA GLAVA MANITA PEC (710 M) ........................................................................................................................... 1710. SMJER KROZ SREDNJE REBRO ............................................................................................................................... 1711. SMJER D .................................................................................................................................................................. 17

IV

5. DINARA ___________________________________________________________________________________ 18

VRH DINARA (1831 M) .................................................................................................................................................... 181. SMERKEOV SMJER ...................................................................................................................................................... 182. SMJER KROZ JARUGU ................................................................................................................................................ 19

TROGLAV (1913 M) .............................................................................................................................................................. 191. PETROV SMJER ............................................................................................................................................................ 192. KAMINSKI SMJER (Kota 1890 m) ................................................................................................................................ 193. KOLSKI SMJER ........................................................................................................................................................... 204. SPELEOLOKI SMJER ................................................................................................................................................. 205. INVALIDSKI SMJER ..................................................................................................................................................... 206. TROGLAVSKI SMJER ................................................................................................................................................... 20

6. KOZJAK (780 M) ___________________________________________________________________________ 21

BARIJERA SV. LUKE .......................................................................................................................................................... 211. ROKIJEV SMJER ........................................................................................................................................................... 212. CENTRALNO REBRO ................................................................................................................................................... 223. DESNO REBRO ............................................................................................................................................................. 22

SREDINJA BARIJERA ....................................................................................................................................................... 234. SMJER KULI-JELASKA ............................................................................................................................................. 23

NUGAL .................................................................................................................................................................................. 235. BRLJANOV SMJER ..................................................................................................................................................... 236. BRID NUGLA ................................................................................................................................................................. 237. MALCEV SMJER ........................................................................................................................................................... 24

CRVENA BARIJERA ........................................................................................................................................................... 248. STUDENTSKI SMJER ................................................................................................................................................... 249. SMJER A..................................................................................................................................................................... 2410. SMJER B .................................................................................................................................................................. 2411. SMJER C .................................................................................................................................................................. 2512. SMJER D .................................................................................................................................................................. 2513. VARIJANTA D-1 ...................................................................................................................................................... 2514. SMJER K-9 ............................................................................................................................................................... 25

GLAVA UTELJA ................................................................................................................................................................ 2615. LIJEVI SMJER ............................................................................................................................................................. 2616. LIJEVI SMJER s VARIJANTOM ................................................................................................................................. 2617. SMJER PO ZLJEBOVIMA ........................................................................................................................................... 26

BARIJERA SV. JURE ........................................................................................................................................................... 2718. PRVENAC .................................................................................................................................................................... 2719. SMJER PO STUPU ...................................................................................................................................................... 2720. SMJER PO JARUZI ..................................................................................................................................................... 2821. DESNO REBRO ........................................................................................................................................................... 2822. SMJER PO LJEBU .................................................................................................................................................... 28

7. MOSOR (1340 M) ___________________________________________________________________________ 29

ZAPADNI MOSOR ............................................................................................................................................................... 291. ORLOV SMJER .............................................................................................................................................................. 292. SMJER PO STUPU ........................................................................................................................................................ 293. SMJER O-P ................................................................................................................................................................ 304. SMJER PO CENTRALNOM REBRU ............................................................................................................................ 305. ZMIJIN SMJER .............................................................................................................................................................. 306. SMJER F. A-2 ............................................................................................................................................................. 307. MATURANTSKI SMJER ................................................................................................................................................ 318. NOVOGODINJI SMJER .............................................................................................................................................. 319. BRUCOKI SMJER ....................................................................................................................................................... 31

CENTRALNI MOSOR .......................................................................................................................................................... 3110. SMJER F. A -- 1 ....................................................................................................................................................... 31

ISTONI MOSOR ................................................................................................................................................................. 3111. MRVIN SMJER (JUNA STIJENA KOZIKA) ............................................................................................................. 3112. SMJER PO JARUZI (SJEVERNA STIJENA KOZIKA) ............................................................................................... 31

8. BIOKOVO (1762 M) _________________________________________________________________________ 32

VELIKI IBENIK (1450 M) ................................................................................................................................................... 331. SJEVEROZAPADNA STIJENA - SJEVEROZAPADNI BRID....................................................................................... 332. JUNA STIJENA -CENTRALNA PUKOTINA .............................................................................................................. 33

MALI IBENIK (1360 M) ...................................................................................................................................................... 343. SMJER PO CENTRALNOM REBRU ............................................................................................................................ 34

V

BOBOV AC (1339 M) ............................................................................................................................................................ 344. SMJER PO STUPU ........................................................................................................................................................ 345. CENTRALNI SMJER ...................................................................................................................................................... 35

BARIJERA ERCEGOVA GREDA-TROPAC (1450 M) .................................................................................................... 356. SMJER PO VELIKOM LIJEBU .................................................................................................................................. 367. SMJER PREKO BORA ................................................................................................................................................... 378. RIBAREV SMJER ........................................................................................................................................................... 379. STUP SOLILA ................................................................................................................................................................ 37

9. CVRSNICA (2228 M) ________________________________________________________________________ 38

PETI BRDO (2030 M) .......................................................................................................................................................... 381. SMJER BREZOVECKI - AKO ................................................................................................................................... 392. SMJER DRAGMAN -- MIHALJEVlC ............................................................................................................................ 393. SMJER BREZOVEKI-CERAJ ..................................................................................................................................... 394. SMJER LESKOVSEK - LOZEJ ...................................................................................................................................... 405. SMJER HORVAT - BUMBA - MIHALJEVI ................................................................................................................ 406. SMJER LASZOWSKI - HALAVANJA ............................................................................................................................ 407. SMJER CERAJ - HORVAT - BUMBA ........................................................................................................................... 408. SMJER GROPUZZO - RAKO ...................................................................................................................................... 40

VELIKI KUK (1533 M) .......................................................................................................................................................... 409. SMJER KROZ JUGOISTONU STIJENU .................................................................................................................... 40

MERICA KUK (1681 M) ........................................................................................................................................................ 4110. SMJER DRAGMAN - LASZOWSKI ............................................................................................................................. 4111. SMJER CERAJ - BREZOVECKI ................................................................................................................................. 42

OKLANICA (1290)................................................................................................................................................................ 4212. SMJER KROZ JUNU STIJENU ................................................................................................................................ 42

10. PRENJ (2123 M) ____________________________________________________________________________ 43

OTI (2097 M) ........................................................................................................................................................................ 43ZAPADNA STIJENA ............................................................................................................................................................ 44

1. SMJER BREZOVEKI - CERAJ ................................................................................................................................... 442. SMJER MIHALJEVI- AFAR ..................................................................................................................................... 44

SJEVERNA STIJENA ........................................................................................................................................................... 443. SMJER MESARIC - DILBER - BRLEClC ..................................................................................................................... 444. CENTRALNI SMJER ...................................................................................................................................................... 455. SMJER GOVEKAR - REITER ........................................................................................................................................ 456. SMJER GOVEKAR - CVIKLJEVA ................................................................................................................................ 467. SMJER JANEZIC- PREVEC .......................................................................................................................................... 46

ZELENA GLAVA .................................................................................................................................................................. 468. SMJER KROZ ISTONU STIJENU .............................................................................................................................. 469. JUNI GREBEN ............................................................................................................................................................. 4610. SMJER KROZ SJEVERNU KOTU (2000 m) ............................................................................................................... 4711. GREBEN KOTA 2000 m - ZELENA GLAVA .............................................................................................................. 47

VJETRENA BRDA (2074 M) ................................................................................................................................................ 4712. SJEVERNA STIJENA KOTE 1888 metara .................................................................................................................. 4713. GREBEN *VJETRENA BRDA: KOTA 1888 m - KOTA 2074 m ................................................................................ 48

SIVADIJA (1923) .................................................................................................................................................................. 4814. SMJER KROZ SJEVERNU STIJENU OSOPCA ......................................................................................................... 4815. SJEVERNI BRID CRNOPALJSKOG OSOPCA (1922 m) .......................................................................................... 4816. SJEVERNA STIJENA MALOG OSOPCA.................................................................................................................... 49

ZUBAC (1897 M) ................................................................................................................................................................... 4917. SMJER KROZ JUGOISTONI GREBEN ................................................................................................................... 49

VELIKA MOTIKA (1820 M) ................................................................................................................................................. 4918. SMJER REITER - VIHTELI ...................................................................................................................................... 49

11. MAGLIC (2387 M)___________________________________________________________________________ 51

ZAPADNA STIJENA ............................................................................................................................................................ 521. DESNA JARUGA ........................................................................................................................................................... 522. BOSANSKI SMJER ........................................................................................................................................................ 523. ZAPADNA JARUGA ...................................................................................................................................................... 524. BOSANSKO--SLOVENSKI SMJER ............................................................................................................................... 535. SMJER UNIVERZE .................................................................................................................................................... 53

SJEVERNA STIJENA ........................................................................................................................................................... 536. LIJEVA JARUGA ........................................................................................................................................................... 537. DESNA JARUGA - II ..................................................................................................................................................... 53

VI

SJEVEROZAPADNA STIJENA ........................................................................................................................................... 538. SJEVEROISTONI GREBEN ........................................................................................................................................ 539. DESNA JARUGA - III .................................................................................................................................................... 5410. CENTRALNI SMJER .................................................................................................................................................... 5411. ZAPADNI GREBEN ..................................................................................................................................................... 54

12. VOLUJAK _________________________________________________________________________________ 55

13. TRNOVACKI DURMITOR (2331 M) _________________________________________________________ 55

GLAVNI VRH TRNOVACKOG DURMITORA ................................................................................................................. 55SJEVEROISTONA STIJENA ............................................................................................................................................. 55

1. SMJER BUJAN - CERNI ............................................................................................................................................. 55SJEVEROZAPADNA STIJENA (TRZIVKA) ..................................................................................................................... 55

2. LIJEVI BRID .................................................................................................................................................................. 553. SMJER U LIJEVOJ STRANI TRZIVKE ......................................................................................................................... 564. SMJER CERNIC - BUJAN ............................................................................................................................................. 565. VARIJANTA Y ............................................................................................................................................................ 56

CENTRALNA BARIJERA TRNOVACKOG DURMITORA .............................................................................................. 57SJEVERNA STIJENA ........................................................................................................................................................... 57

6. LIJEVI TORANJ ............................................................................................................................................................. 577. LIJEVI BRID TRAPEZA ................................................................................................................................................ 578. CENTRALNI SMJER TRAPEZA .................................................................................................................................... 579. VARIJANTA VC ......................................................................................................................................................... 5810. DIREKTNI SMJER TRAPEZA ..................................................................................................................................... 5811. DESNI BRID TRAPEZA............................................................................................................................................... 5812. SMJER U CENTRALNOJ GLAVI ................................................................................................................................ 5813. SMJER DESNO OD CENTRALNE GLAVE ................................................................................................................ 5814. SMJER DESNOM JARUGOM ..................................................................................................................................... 5815. BOSANSKI SMJER ...................................................................................................................................................... 5916. SMJER SA JEZERCEM ............................................................................................................................................... 5917. SMJER PO BRIDU ...................................................................................................................................................... 5918. SMJER KROZ DESNI ZLIJEB .................................................................................................................................... 59

TRNOVACKI VRH ............................................................................................................................................................... 6019. SJEVERNI GREBEN .................................................................................................................................................... 6020. SMJER IMUNOVIC - JAKlC ..................................................................................................................................... 6021. SLOVENSKO-HRVATSKI SMJER .............................................................................................................................. 6022. BOSANSKO-HRVATSKI SMJER ................................................................................................................................. 6023. SMJER UPAN - MILICEV ......................................................................................................................................... 60

VLASULJA (2332 M) - SJEVERNA STIJENA .................................................................................................................... 6124. SMJER ZGAGA - RAKO ............................................................................................................................................ 6125. CENTRALNI SMJER .................................................................................................................................................... 6126. SJEVEROZAPADNA JARUGA .................................................................................................................................... 6127. LIJEVI LIJEB ............................................................................................................................................................. 6228. SMJER PO LIJEVOM REBRU .................................................................................................................................... 6229. SMJER PO DESNOM REBRU .................................................................................................................................... 62

STUDENAC (2294 M) ........................................................................................................................................................... 6230. DESNI RUB PIRAMIDE .............................................................................................................................................. 6231. LIJEVO REBRO ........................................................................................................................................................... 62

STANINA GREDA (2100 M) ................................................................................................................................................ 6332. SMJER PO LIJEVOJ PUKOTINI 32 ....................................................................................................................... 6333. AVIONSKI SMJER ....................................................................................................................................................... 6334. MALEV LIJEB ......................................................................................................................................................... 63

14. BIO (2396 M) ______________________________________________________________________________ 64

OTRAC (2250 M) ................................................................................................................................................................. 641. SJEVERNI BRID ............................................................................................................................................................ 64

VRSTA (2301 M) .................................................................................................................................................................... 642. CENTRALNI SMJER ...................................................................................................................................................... 643. ISTONI BRID ............................................................................................................................................................... 65

PLONIK ............................................................................................................................................................................... 654. SJEVEROISTONI BRID .............................................................................................................................................. 65

15. DURMITOR ________________________________________________________________________________ 66

SAVIN KUK (2330 M) ........................................................................................................................................................... 671. SMJER KROTIN - VADI ............................................................................................................................................. 672. SMJER RAKO - RADOVlC .......................................................................................................................................... 67

VII

3. SMJER KROTIN - HANZER .......................................................................................................................................... 674. DIREKTNI SMJER ......................................................................................................................................................... 685. LIJEVI SMJER ............................................................................................................................................................... 686. DESNI SMJER ................................................................................................................................................................ 68

SLJEME (2420 M) .................................................................................................................................................................. 687. BEBIJEV SMJER............................................................................................................................................................ 698. SMJER HANZER - KROTIN .......................................................................................................................................... 699. DIREKTNI SMJER ......................................................................................................................................................... 6910. SMJER BUTINAR - DIMITROV .................................................................................................................................. 70

ZAPADNI VRH SLJEMENA (2400 M) ................................................................................................................................ 7011. SMJER PO SJEVERNOJ STIJENI .............................................................................................................................. 70

ZAPADNA STIJENA ............................................................................................................................................................ 7012. KAMINSKI SMJER ...................................................................................................................................................... 7013. SMJER KROZ ZAPADNU USJEKLINU ..................................................................................................................... 71

TEREZIJIN BOGAZ (2100 M) .............................................................................................................................................. 7114. SMJER KNABEL - WALDNER .................................................................................................................................... 7115. SMJER KROZ SJEVEROZAPADNU STIJENU .......................................................................................................... 72

ZUPCI (2200-2300 M) ............................................................................................................................................................ 7216. SMJER PO ZUPCIMA ................................................................................................................................................. 72

BARIJERA BOBOTOV KUK - (2520 M) - BEZIMENI VRH (2480 M) .............................................................................. 74JUGOZAPADNA STIJENA BOBOTOVOG KUKA (2520 M) ........................................................................................... 74

17. SMJER JUVAN - BUTINAR......................................................................................................................................... 7418. CENTRALNI SMJER .................................................................................................................................................... 74

JUGOZAPADNA STIJENA BEZIMENOG VRHA ............................................................................................................. 7519. SMJER LIPOVEK - PIPAN - AVIN ........................................................................................................................ 7520. SMJER BUTINAR - JUVAN......................................................................................................................................... 75

SJEVERNA STIJENA BEZIMENOG VRHA ...................................................................................................................... 7621. SMJER LAURENCIC - WALDNER -- KNABEL ......................................................................................................... 7622. SMJER WALDNER - LEX ............................................................................................................................................ 76

OBLA GLAVA (2300 M) ....................................................................................................................................................... 7623. SJEVEROISTONI BRID ............................................................................................................................................ 7624. DIREKTNI SMJER ....................................................................................................................................................... 7725. SJEVEROZAPADNI SMJER ........................................................................................................................................ 77

CRVENA GREDA (2250 M).................................................................................................................................................. 7726. DIREKTNI SMJER ....................................................................................................................................................... 78

PRUTA (2400 M) ................................................................................................................................................................. 7827. SMJER KROZ SREDNJI ZLIJEB ................................................................................................................................ 78

GRUDA (2300 M) ................................................................................................................................................................... 7928. SMJER PIPAN - - KROFTA ........................................................................................................................................ 7929. SMJER Dra GUSlCA ................................................................................................................................................... 79

16. KOMOVI (2484 M) __________________________________________________________________________ 80

VASOJEVICA KOM ............................................................................................................................................................. 801. DESNA JARUGA ........................................................................................................................................................... 802. DESNI STUP .................................................................................................................................................................. 813. PRIJEENJE KOMOVA................................................................................................................................................ 81

KUKI KOM ......................................................................................................................................................................... 814. SREDNJI (JUNI) VRH (2483 m) ................................................................................................................................. 815. MALI (SJEVERNI) SREDNJI VRH ............................................................................................................................... 816. SMJER X ......................................................................................................................................................................... 817. ISTONI GREBEN MALOG SREDNJEG VRHA ......................................................................................................... 81

17. PROKLETIJE ______________________________________________________________________________ 82

NICINAT (2341 M) ................................................................................................................................................................ 821. ZAGREBAKI SMJER ................................................................................................................................................... 82

KOPRIVNIK (2460 M) ........................................................................................................................................................... 832. SMJER KROZ JUNU STIJENU .................................................................................................................................. 83

UTI KAMEN (2522 M) ........................................................................................................................................................ 833. SMJER KROZ JUGOZAPADNU STIJENU .................................................................................................................. 83

VEZIROVA BRADA (2490 M) ............................................................................................................................................. 841. SMJER PO KOTLOVIMA .............................................................................................................................................. 852. GREBEN JUNI VRH - SREDNJI VRH ........................................................................................................................ 863. SJEVEROISTONA STIJENA GLAVNOG (SJERNOG) VRHA .................................................................................. 864. SJEVERNI GREBEN JUNOG VRHA .......................................................................................................................... 865. ONJAK (2220 m) - SJEVEROZAPADNI GREBEN .................................................................................................... 87

VIII

18. SOLUNSKA GLAVA (2540 M) ________________________________________________________________ 88

ISTONA STIJENA SOLUNSKE GLAVE ......................................................................................................................... 881. SMJER LIJEVIM REBROM PRVE GLAVE .................................................................................................................. 882. SMJER DESNIM REBROM PRVE GLAVE .................................................................................................................. 893. SMJER SREDNJIM REBROM PRVE GLAVE .............................................................................................................. 894. SMJER ZLIJEBOM U DRUGOJ GLAVI ....................................................................................................................... 895. SMJER PO HRPTU TREE GLAVE ............................................................................................................................ 906. SMJER LIJEVIM REBROM ........................................................................................................................................... 907. CENTRALNI SMJER ...................................................................................................................................................... 918. UPANClCEV SMJER ................................................................................................................................................... 91

1

PREDGOVOR

Ve (nekoliko godina osjea se u alpinistikim rodovima irom Jugoslavije, a naroito u Hrvatskoj, potreba za knjigom koja bi sadravala popis svih prvenstvenih uspona u planinama Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Makedonije i Orne Gore. Knjiga Alpinistiki vodi obuhvaa djelatnost jugoslavenskih alpinista, koji su Ijedan dio svog ivota posvetili planini i stijeni. To je rezultat aljp!inisUi6k:Og rada raznih generacija alpinista od klasiara pa sve do penjaa-tehniara.. Budui da su slovenski alpinisti objavili svoju alpinistiku djelatnost u dvije knjige Na alpinizem (M. Kajzelj) i V naih stenah (I. Levstek, R. Koevar i M. Kilar), nije bilo potrebe da se to ponavlja u ovoj knjizi.

Cilj ove knjige je viestruk. Alpinizam je u pojedinim republikama slabo razvijen. Zato mi je elja da se manje poznati predjeli nae domovine to bolje upoznaju, da se nae njihova vrijednost u alpinistikom pogledu u cilju to veeg omasovljavanja alpinizma u van alpskim predjedlima.

Djelatnost naih alpinista je esto ograniena na uskom podruju (Julijske ili Kaminike Alpe) usprkos mogunosti djelovanja d u drugim predjelima domovine. Zato je cilj knjige da ukae alpinistima na podruja koja nemaju isto alpski karakter, ili :ga uope nemaju, a sadre u sebi stijenu. Te stjenovite barijere, osamljene i izgubljene u umama esto su interesantne svojim smjerovima, te su vrijedne za ponavljanje. Osim toga one ukazuju na to da postoji jo mnogo penjakih problema to omoguuje mladim snagama da pokau svoju vrijednost i sposobnost, kao i mogunost afirmacije. Upoznavajui te kvalitete, moi e bolje cijeniti ailipinistike uspjehe onih penjaa iji je alpinistiki rad bio uglavnom koncentriran u tim krajevima a malo u alpskim. Zato su, ti uspjesi esto mnogo vrijedniji od uspona izvrenih ponavljanjem smjerova u Alpama.

Nadam se da e knjiga rijeiti mnoge nesporazume. esto su -grupe alpinista u obliku alpinistikog logora ili teaja dolazile u pojedine predjele bosanskih i crnogorskih planina (Magli, Prenj, Durmitor) s naimjjeroim da orade prvenstvene uspone. esto njihovo zadovoljstvo nije bilo potpuno. Penjui prvenstveni uspon nailazili su na ikl'inove. Usprkos tome proglaavali su to svojta prvenstvenim usponom ili varijantom, makar to u stvari nisu bili.

Sve je to izazvalo bespotrebne prepirke radi neupueno siti. Odlazei u planinu, niiisiu prouili 11 nisu mogli prouiti planinarske asopise ili literaturu o tim stijenama i Vjerovali siu da BIU prvi penjai. Takvih priimjara je 'bilio vtiie. To je samo dokaz da se penjaki usponi trefoaiju objavljivati. Jo vie, da treba sakupiti u jednoj knjizi koja e biti dostupna svim penjaima. Sve to omoguit e upoznavanje planina i sitijena, kao i oiniih dijelova stijena koje nisu isipenjane, ;a za to pruaju mogunosti.

elio bih da knjiga potakne penijae na objavljivanlja svojih alpinistikih uspona u ptoniinar'sklm asopisima.

Izvor za prikupljanje podataka bili su asopisi: Hrvatski, planinar, Nae planine, Planlinlsiki vestniiik, Kroz planine. Samo jedara mali dio podataka bio je dobiven od onih alpinista s kojima sam stupio u kontakt. Usprkos tome sav materijal nije mogao biti sabran. Po mom miljenju, u knjizi je izneseno oko 95% izvrenih uspona. Prikupljajui podatke, uoio sam injenicu da su netoi penjai svoje smljerove preputali zaboravu ili ako su ih i objavili pruiM u vrlo ture podatke. Neki usponi e ipak ostati neobjavljeni. Uzrok je u tome to je efeto teko doi u kontakt s parnjacima starije generacije, koji svoje rezultate dz bilo kojih razloga niisu objavili.

Prilikom prikupljanja materijala obratio sam se za pomo planinarskim savezima republika: Planinskoj zvezi Slovenije, planinarskom savez Srbije, Planinarskom savezu Bosne i Hercegovine i Planinarskom savezu Crne Gore, u cilju da upozore isiva planinarska drutva i pojedince na mogunost objavljivanja prvenstvenih penjiakih uspona. No alosno je konstatirati da od nekih saveza nije doao niti odgovor, a oni koji su odgovorili ukazali su na svoju nemo da stupe u kontakt ili da meni omogue kako bih stupio u vezu s ljudima koji bi eventualno mogli posjedovati materijal.

Jedna karakteristika najveeg broja ipenij kiih uspona je ta to misu [ponavljani, osim smjerova u Kleku, Ani Kuku i djelomino Mosoru i Biokovu. Razlog tome je velika udaljenost i ne-pristupanost podnoja stijena u kojima se nalaze smjerovi. Smjerovi isu uglavnom isipenjani u obliku teajeva i logora, jer je pristup planini u toj formi najjeftiniji. Osini itoga penjai su se oduevljavali prvenstvenim usponima, to je i normalno, jer time najvie dolazi do izraaja njihova sposobnost. Zelja za ponavljanjem iispenijanih smjerova nije postojala iu tolikoj mjeri. Ti krajevi su bili u alpinistikom, pogledu neistraeni i kao takvi naj-piriivlainiji.

Redoslijed planina, odnosno stijena, odreen je njihovim geografskim poloajem, tj. u pravcu pruanja Dinarskih planina od sjeverozapada premai jugoistoku. Za svaku planinu ko'ja ima stijenu dat je kratak uvod radi upoznavanja onog najhitnijeg. Nakon toga Blijedi opis peinjaiklih uspona u itoj stijena. Svalki uspon numeriran je brojem, s kojim je ujedno oznaen na slici i karti. Tel stu su dodani crtei stijena kao i geografske karte. Karte nisu precizne ve ematske. Svrha im je da oznae priblino mjesto penjakog lufspona u odnosu na stijenu ili vrh. Poloaj smjera je oznaen strelicom i dotinim brojem iz opisa. Stijene niisu prikazane fotografskiim snimcima zato to je do izvjesnog broja fotografija bilo teko doi, a i one koje sam imao bile su loe. Odluio sam da sve stijene budu izraene crteom. Na alpinistima ostaje da svojim znanjem i osjeajem spoznaju loginost penjackih smjerova prilikom uspona.

Da bi se knjiga upotpunila, dodane su fotografije iz ivota planina. Ovom prilikom zahvalio bih Planinarskom savezu Jugoslavije, Planinarskom savezu Hrvatske i

pojedincima koji su bilo na koji nain omoguili da ovaj alpinistiki vodi bude to obuhvat-niji i potpuniji.

2

PLANINARSKI DOMOVI

Jo danas su najinteresantnije i najvee nae planine uslijed pomanjkanja planinarskih objekata esto rijetko posjeene. To se tie i onih planina koje u sebi kriju stijene, te je to i razlog da su one relativno kasno obraene. Prvi posjetioci, kao i alpinisti bili su prisiljena da svoje penjake uspone rade puteni logorovanja. Na taj naJn je izvreno preko polovine penjakih uspona.

Postoji izvjestan broj planinarskih domova koji su smjeteni u blioj ili daljnjoj okolini pojedinih stijena. Oni su u ovoj knjizi spomenuti da hi se mogli 'iskoristiti za vrenje penjakih uspona. Osim toga mogu posluiti za pojedina alpinistika logorovanja.

U onim predjelima koji nemaju nikakvih .planinarskih objekata mogu se koristiti paistitrske kolibe (katuni, bacila), a tamo gdje njih nema jedina su mogunost atori.

Mislim da e ovaj popis planinarskih domova (izvjestan broj hotela i motela) nai svoju primjenu i da e korisno posluiti za izvoenje penjakih uspona kao i hodalakih tura. UKA

HOTEL NA PRIJEVOJU POKLON (870 m) smjeten na cesti Rijeka-Pazin, odnosno na prijevoju Poklon, na grebenu Uke. Prua lijepe vidike. Hotel ima potpun komfor, otvoren je cijele godine.

Pristup iz Opatije za 2 sata hoda. Postoji sezonska autobusna veza. Do tornjeva u Vranjskoj dragi potrebno je 1.30 sati hodanja.

VELEBIT DOM NA TIROVCU (1350 m) smjeten je u Junom Velebitu u blizini Vaganskog vrha

(1758 ni). U okolini se nalaze najvii vrhovi Velebita, kao i markantni kanjoni Male i Velike Paklenice. Dom je graen 1954/55. i raspolae sa 56 leaja. Imade trpezariju i kuhinju, a u neposrednoj blizini je izvor. Mogunosti za ljetni i zimski alpinizam su velike. Hranom je opskrbljen djelomino. Ljeti je otvoren stalno a zimi po potrebi.

Pristup domu je iz eljeznike stanice Medak (pruga Zagreb- Split). Do doma ima 3 sata hodanja. Do podno stijene Ania Kuka i Visoke Glave (Manite Pei) najlake je doi ipreko Struga i Biulltfme

za 2 do 3 sata hodanja. Uprava: Planina rslko drutvo Badanj, Medate. PLANINARSKI OM U VELIKOJ PAKLENICI (Parii) smjeten je u neposrednoj blizini naselja

Parii. Ima 10 leaja, otvoren cijele godine, a opskrbljen djelomino. Pristup iz Starigrada na Jadranskoj magistrali jkroz kanjon Velike Paklenice za 1.30 sati hoda. Pristup

do> stijene Ania Ku'ka i Visoke Glave (Manite Pei) za 30 minuta hodanja. Uprava; Planinarsko drutvo Pa'klenica (Diburmija), Zadar. MOTEL STAKIGKAD - PAKLENICA smjeten je nedaleko mjesta Starigrada na Jadranskoj magistrali

(Rijeka-Zadar). Motel prua potpuni komfor. U neposrednoj blizini nalazi se odvojak ceste za Veliku Paklenicu. Cesta je drugog reda i prodire do najueg dijela kanjona, te je mogue doi automobilom.

Od motela pa do stijene Ania Kuka ima 1 sat hodanja. KLEK

PLANINARSKI DOM POD KLEKOM (1020 m) smjeten je pod samim vrhom Kleka. Svojim poloajem omoguuje lijepe vidike. Dom je otvoren subotom i nedjeljom cijele godine a ostale dane po potrebi. Opskrbljen djelomino. Raspolae sa 30 leaja, kuhinjom i trpezarijom. Voda u cisterni.

Pristup je liz eljeznike stainiice Ogulin, pruga Zagreb- -Bijelka, za 3 sata hodanja. Zahvaljujui smjetaju, prua velike mogunosti za alpinizam. Do jugoistone stijene Kleka treba 20

minuta hodanja. Uprava: Planinarsko drutvo Klek, Ogulin.

KOZJAK PLANINARSKI DOM NA KOZJAKU smjeten je u neposrednoj blizini najvieg vrha Sv. Jure.

Otvoren je cijele godine. S doma su laki pristupi pod cijelu barijeru Kozjaka u trajanju od 30 minuta do 2 sata.

Uprava: Planinarsko drutvo Kozjak u Katel Suurcu. MOSOR

DOM NA LJUVACU (900 ni) obnovljen 1951. godine. Raspolae sa 23 leaja. Dom djelomino snabdjeven i otvoren cijele godine. Prua mogunosti za alpinizam.

Pristup iz StpIMta autobusom do irnovice, a zatim 3 sata hodanja do doma. Od doma su mogui prilazi do podno stijena Zapadnog Mosora (2 sata hoda) i Istonog Mosora (Koziik)

4 sata hodanja. Uprava: Planinarsko drutvo Mosor, Split. OMLADINSKI DOM NA UIKOJ KOSI (940 m) nalazi se na zapadnom dijelu Mosora. Dom je obnovljen

1954. godine, ima dvije sobe i kuhinju. Nije opskrbljen. Pristup sa eljeznike stanice Mravdmci (pruga Split-Sinj). Do doma 10 tam, >tj. 2.30 sati hodanja. Najprikladniji j.a pristup pod stijenu zapadnog Mosora 1 do 2 sata hodanja. Uprava: Planinarsko drutvo Mosor, Split.

3

VRSNICA DOM NA VELIKOM VILINCU (1961 m) nalazi se pod samim vrhom Velikog Vilinca. Takav poloaj

omoguuje lijepe vidike na sve strane. Kua je obnovljena 1950. godine. Ima 24 leaja i kuhinju. Uz kuu se nalazi izvor. Ljeti otvorena.

Pristup kui je od eljeznike stanice Grabovica na pruzi Mostar-Sarajevo odakle ima 8 sati hodanja. U neposrednoj blizini odline mogunosti za alpinizam. Pod stijene Peti Brda ima 1 do 2 sata

hodanja, Meria Kuka 2 do 3 sata, a pod Veliki Kuk 2 sata hodanja. Uprava: Planinarsko drutvo Vilinac - Doljani, pota Jabla-nica na Neretvi.

PRENJ KUA LJUBINA (1001 m) nalazi se na putu za Jezerce na Prenju. Obnovljena je 1953. godine. Ima 20

leaja. Otvorena prema potrebi. Neopskrbljena. Pristup od eljeznike stanlice Konjic na pruzi Sarajevo-Mostar i cestom 2 sata hodanja. Kua slui kao ishodina taelka za centralni dao Premja. Do Jezerca 4 sata hodanja. Uprava: Planinarsko drutvo Boiranica - Konjic. KUCA NA .JEZERCU (1700 m) smjestila se meu glavnim vrhuncima Prenja. Obnovljena je

1951. godine. Posjeduje 30 leaja. U blizini kue je izvor. Otvorena povremeno i po potrebi. Zahvaljujui svojem poloaju, pristupi pod stijenu su relativno kratki: Oti i .Zelena Glava 1 sat,

Vjietrena Brda 1 sat, Zubac 30 minuta, Osobac 1 ssit, iSivadije 2 sata. Pristup domu je najikrai iz Konjica, te preko Skoka za 5 do 6 sati hoda. Uprava: Planinarsko drutvo Boranica - Konjic.

MAGLI SKLONISTE SAVA KOVACEVlC (1520 m) nalazi se u umovitom predjelu Vueva. Graeno

1956. godine. Ima sobu sa 20 leaja i kuhinju. Neopskrbljena. Pristup od doma pod stijene Maglica traje 2 do 3 sata hodanja, a do Tnnovakog jezera 4 sata hodanja. Pristup iz mjesta Foe: do mjesta Igoa 3 sata hodanja, a od Igoa do tace 3 i pol sata. Uprava: Planinarsko drutvo Magli - Gorade.

DURMITOR HOTEL KOD ABLJAKA smjeten je u neposrednoj blizini samog mjesta. Prua potpun

komfor. Otvoren ljeti. Od hotelu su mogue ture na sve strane, i podno stijena u trajanju od 2 do 8 sati hodanja. PLANINARSKO SKLONISTE KRKE (1750 m) smjeteno u centralnom dijelu Durmitorskog

masiva. U neposrednoj blizini su dva jezera: Veliko jezero i Malo jezero, a iznad njih najvii vrh Durmitora - Bobotov Kuk. Kua je graena 1953. godine. Izvor u blizini doma. Dom neopskrbljen.

Od kue su mogui vrlo brzi pristupi pod stijene Bobotovog Kuka i Bezimenog Vrha za 1 sat hodanja. Pruta 1 sat, Minin Bogaz - Zupci 1.30 sati, Sljeme 2 do 3 sata.

Pristup iz mjesta Zabljak novosagraenom cestom do Dobrog Dola, a odatle do kue ima 2 sata hodanja. Druga mogunost: Crno jezero, Valoviti Do, Sedlo Samar, krke za 4-5 sati hodanja. PROKLETIJE

PLANINARSKA KUCA SLANE POLJANE (1520 m) nalazi se na Lumbardskoj planini, nedaleko vrha uti Kamen. Kua je graena 1953. godine. Kua se moe koristiti preko cijele godine.

Od kue pa do podno stijene utog Kamena ima 2 sata hoda, a do Niinata 3 do 4 sata hoda. Pristup je od mjesta Pei za 2 sata hoda. Uprava: Planinarsko drutvo erovica - Pe. KUA JELENAK (1410 m) u Bjeluhi smjetena je u neposrednoj blizini ceste Pe-Titograd.

Obnovljena 1953. godine. Raspolae sa 20 leaja. Kua opskrbljena, otvorena dijele godine. Prilaz kui iz Pei 25 km cestom.

Uprava: Planinarsko drutvo erovica - Pe. SOLUNSKA GLAVA

DOM CEPLEZ - NEILOVSKI STENI (1430 m) na planina Ka-radici - Jakupici. Graen 1951, godine. Posjeduje 36 leaja. Dom je opskrbljen i otvoren cijele godine.

Do podnoja Neilloviskih stijena^ odnosno Solunske Glave preko izvora Baibune 2 do 3 sata hoda. Pristup sa eljeznifike stanice Bogomila, pruga Skopje-Bitola, 4 sata hoda. Uprava: Planinarsko drutvo Skopje, Skopje.

4

VODI

1. VRANJSKA DRAGA

Vranjska draga jedna je od malo poznatih dolina koja se smjestila na sjeverozapadnim padinama planine Uke. Ona krije djelo prirode koje je mnogima nepoznato. To su visoki tornjevi s koj h pogled luit'a na zelena polja Istre. Ljudska mata im je dala imena: Veliki toranj ili Comicijev toranj, Ruka-vica, Brljanov kuk, Palac, Psetance, Duizov toranj ili Gari-zenda.

Taj kanjon, kao i mnogi drugi, nastali su erozionim djelovanjem vode koja se tisuljeima sputala niz strme obronke Uke, te je svojom snagom formirala krako stijenje u dananje oblike.

Alpinistiki ivoit! poinje ovdje tek 1931. godine. Jedna grupa planinara na elu s Arturom Dalmartellom pokuava prvi uspon na Veliki toranj. Pokuaj ne uspijeva. Iste god i nepoznati transki alpinist Emilio Comici sa svojim prijateljem Stauderijem, takoer iz Trsta, uspijeva prijei 'sjevernu stranu Velikog tornja, Umalo zatim su osvojeni tornjevi Rukavica i Garizenda. Slijedee je godine u kanjonu vrlo ivo. Ernesto To'm', Ivan Duiz, Bruno Bleci, Anita Persel i mnogi drugi otvaraju nove putove u ovim neobinim tornjevinia. Ovi tornjevi nemaju vei alpinistiki znaaj, ali pruaju odline mogunosti za vjebanje rjekih alpinista. No ipak ih je vrijedno spomenuti radi njihove privlanosti i fantastinih oblika.

U kanjon Vranjske Drage moe se najlake stii iz starodrevnog istarskog zaseoka Vranja na pruzi Lupoglav-talije (odvojak pruge Divaa-Pula). Iz Vranja irnade 40 minuta hoda.

Vranjska draga - pregledna. karta

COMICIJEV TORANJ

Ovo je najvei toranj u kanjonu, a nalazi se na sjevernoj strani drage i slii ogromnoj cigari. Odijeljen je od okolnih stijena uskim sedlom, kojim prolazi puteljak. Sjeverna stijena je glatka i visoka oko 50 m, a oprimci su male li i okrenuti prema dolje. Istona stijena je visoka oko 70 m i najprikladnija je za uspon. Zapadna stijena je glatka kao mramor, visoka oko 50 m, a prua najbolje i najsigurnije primke. Juna je visoka oko 90 do 95 metara; potpuno je okomita, slojnice su vertikalne i ima malo izgleda da bi se je moglo prepenjati.

1. SMJER COMICI-STAUDERI Opis: Smjer poinje na sjevernoj strani sedla, preko dobro razvedenih stijena i dopire koso

udesno do sjeverozapadnog ruba. Par metara dalje po rubu, zatim koso nalijevo prema lijebu koji se sputa izravno sa sjevera i od njega na sam vrh.

5

Tekoa: III i sa jednim mjestom VI, visina uspona 40 m. Trajanje uspona 30 minuta.

2. PRIJECNICA DALMARTELLO-PIVA-RIPPA Opis: Ovo je najkarakteristiniji smjer tornja. Prelazi se potpuno vodoravno zapadnu stranu do

lijeba i poinje se usponom, kao pod 1, do sjeverozapadnog ruba i nailazi se na poetak police kojom se vodoravno prelazi oko 18 m. to se vie napreduje, polica se suzuje, nestaje i nakon nekoliko oprimaka ulazi se zgodnim pokretima u lijeb koji poprima izgled kamina; zatim do sedla (1), a odavde na vrh.

Tekoa: Od sedla do ruba 20 m (III); od ruba do kamina oko 18 metara (IV); od kamina do vrha 50 m (III). Trajanje -uspona 30 minuta.

3. SMJER TOMSIC-BLECIC-DUIZ Opis: Sve kao pod 1. i 2. do sjeveroistonog ruba, dalje koso ulijevo, pa izravno po rubu do lijeba,

a zatim rubom lijeba do sedla, kao pod 1. i tako na vrh. Tekoa: III, mjestimino VI. Visina uspona 40 m. Trajanje uspona 30 minuta.

Comicijev toranj - sjeverna stijena

4. ISTONI'-SMJER: TOMSlC-DUIZ-PERSEL Pristup: Sa sedla koji dijeli Comicijev toranj od sjeverne strane kanjona silazi se do podnoja

tornja :(istono). Opis: Uspon poinje na podnoju otvorenog kamina, zatim stijenom ulijevo, da se nakon nekoliko

metara prijee udesno i dalje izravno do mjesta gdje se kamin gubi u stijeni. Ispod jednog prevjesa ponovno se traverzira udesno po kratkoj vodoravnoj- polici, a zatim po laganoj stijeni do Zelene police. Ovdje se nazire vea izboina, odijeljena od glavne stijene preko koje se uspinje sve do vrha, a zatim se nastavlja stijenom koso, lijevo do vodoravne police. Dalje se nastavlja nekoliko metara prema gore do male terase, pa koso ulijevo do sjeveroistonog ruba. Od ruba se uspinje kaminom do vrha.

Tekoa: IV i V. Visina smjera 80 m; vrijeme penjanja 1 sat. 5. SJEVEROZAPADNI RUB: TOMIC-PERSEL-DUIZ

Opis: Silazi se sipinama uz zapadnu stijenu i dolazi se do sedla pokraj jugoistonog ruba.

6

Odavde izravno do zavretka prijenice pod 2, zatim u kamin iz kojega se odmah izlazi i nastavlja po njegovom rubu, dok se ne dopre do sedla, a odavde kao pod 1. do vrha.

Tekoa: IV. i V. Krevito. Duina penjanja 50 m.

6. ZELENA POLICA: DUIZ-TOMIC Opis: Kao pod 4., uz sjevernu stijenu sjeveroistonim rubom, a zatim prijelaz kroz itavu

istonu stijenu, te po uskoj polici do jugoistonog ruba. Polica se ovdje gubi, pa se dalje penje u otvorenoj stijeni (istona). Polica potpuno nestaje a time i mogunost napredovanja u vodoravnom smjeru. Dalje njihanjem 7 do 8 m u kamin u prijenici. Dalje kao pod 5. Tekoa: III. Krevito; prijelaz 30 do 40 metara.

Rukavica - juna stijena

RUKAVICA To je najudniji oblik ovog kanjona. Sa svih strana ima oblik rukavice s jasno odijeljenim palcem.

Svojim bonim stranama je ira nego na podnoju. Jugozapadni blok je vrst, dok je ostali dio krevit. Od podnoja pa do vrha razdijeljena je dugom i uskom pukotinom a vrh joj zavrava glatkom ploom.

7. PUKOTINA: COMICI-STAUDERI Opis: Poinje se na podnoju pukotine koja dijeli rukavicu sve do vrha. Uspinje se po pukotini

do mjesta gdje se ona gubi u stijeni pretvorivi se u malu kosu policu. Ovdje dopiremo do poetka velike i glatke ploe i preavi pod krevit prevjes, dolazi se na vrh.

Tekoa: V i VI; visina uspona 30 m; vrijeme uspona 30 minuta. 8. SMJER PO RUBU TOMSlC-DUIZ

Opis: Po rubu koji je na desnoj strani pukotine uspinje se do okomitog poloaja, odakle se prelazi u pukotinu. Dalje kao kod 7.

Tekoa: V i VI

7

9. ICANA ZELEZNICA: TOMSlC-DUIZ-PERSEL Opis: S vrha rukavice prebacuje se ue na vrh palca. Na vrhu ima mjesta samo za jednu osobu.

BRLJANOV KUK To je otri kameni iljak na desnoj strani od Rukavice i neto vie uz stijenu kanjona, a

nazvan je po velikom brljanu koji ga je nekad pokrivao.

10. RUB TOMSlC-DUIZ Opis: Istonom stranom stijene, a zatim ulijevo prije-nicom do ruba koji se obilazi, te se

odmah nastavlja po otrom bridu do vrha gdje postaje neto nagnut, te se prelazi u stijenu lijevo i tu zavrava usponom.

Tekoa: IV. Trajanje uspona 15 minuta; visina 30 metara.

Rukavica - sjeverozapadna stijena

PALAC To je vrak s dugim i otrim grebenom a nalazi se pokraj Prozora.

11. SMJER: DALMARTELLO-MANDRUZZATO-RIPPA Opis: Poinjemo po istonoj strani malim oprimeima i dopiremo do otrog grebena (vodoravnog)

po kojem se nastavlja do podnoja, a zatim se ponovo uspinje.

PSETANCE To je udna monolitna stijena sjeverno od Palca.

12. JUNI SMJER: DUIZ-LE'NAC Opis: Uspon poinje s junog podnoja stijene i nastavlja se do vrha po krevitoj stijeni. Tekoa: III. Vrijeme penjanja 15 minuta; visina stijene 30 metara.

8

13. SJEVERNI SMJER: DUIZ-LEJNTAC Opis: Uspon zapoinje upravo sa suprotne strane nego u 12 gdje se dolazi do jednog prevjesa, a

zatim se prelazi nekoliko metara ulijevo i dalje do samog vrha. Tekoa: V. Vrijeme penjanja 15 minuta; visina stijene 15 metara.

14. KAMIN: TOMSlC-DUIZ Opis: Poetak uspona kao kod 13, samo se ne uspinje po stijeni ve po pukotini, pa se

upiranjem o suprotnu stijenu stie do vrha. Tekoa: IV; vrijeme penjanja 15 minuta.

GARIZENDA (DUIZOV TORANJ) To je najljepa i najelegantnija stijena itavog kanjona. Visoka je 20 metara, a prosjena debljina

je oko 3 metra. Postoji samo jedan logini smjer uspona a taj je po sjevernom rubu.

Palac i Psetance

15. SJEVERNI RUB: COMICI-STAUDERI Opis: Uspon poinje odmah s podnoja ruba i kod prvih zahvata je potrebno priljubiti se uz

stijenu dok se ne dopre do prevjesa koji treba prijei, a zatim se nastavlja do glatke ploe koju se prelazi drei se desno prema rubu, te konano na T rh.

Tekoa: IV, V; trajanje uspona 20 minuta.

16. JUNI RUB Prvi pokuali Tomi - Duiz. Prvi ispenjao Silvije Ver-a, 23. IX 1956. godine. Opis: Prvi penjai doli do karakteristine horizontalne pukotine. Preko prevjesa i ploa sa

slabim hvatitima oko ispupenog brida i po njemu na vrh. Tekoa: VI, VI+ , vrijeme penjanja 10 minuta.

2. KUELJSKA STIJENA

U dolini Kupe, na lijevoj strani rijeke kod mjesta Kuelj uzdie se, mnogima nepoznata, Kueljska stijena. Ne odlikuje se znatnom visinom (cea 200 m), ali je za ovaj umoviti kraj vrlo interesantna, pogotovo ako se gleda iz Skrada ili sa Drgo-mlja.

Pristup je najlaki iz eljeznikih stanica Skrad ili Delnice. S ovih stanica slijedi spust u dolinu Kupe do mjesta Brod na Kupi. Uzvodno 12 km lei mjesto Kuelj kao ishodina taka.

9

Kuelj - pregledno karta

Kuzeljska stijena (815 m) - jugozapadna stijena

1. JUGOZAPADNI BRID Prvi penjai: Bruno Pauli, Pjero Katalini i Gili Sta-nislav, 10. VII 1962. godine. Pristup: Iz Kuelja poljskim putem desno, te nakon 300 m ulijevo uz potoi, te kroz gutaru na

umoviti greben. Njime pod stijenu - 1.30 sati. Opis: Ulaz lijevo od baze stupa, te prijenicom udesno na brid i ravno gore i(klin) do police.

Prijenica 5 m udesno i gore po uskoj ploi do podno prevjesa. Njega se zaobie ulijevo, i zatim gore na usku policu sa grmljem. Dalje sve po bridu drei se desne strane (grmlje i drvee) za 2 1/2 duine ueta do prostrane travnate police ispod eksponirane ploe. Ravno po ploi za 6 m (klin), zatim koso gore udesno za par metara, te opet ravno gore do neizrazite police kojom se prijei desno cea 4 m, te opet ravno gore na slijedeu travnatu policu. Od nje preko posljednjeg praga ulijevo ravno na vrh stijene.

Tekoa: III, mjestimino IV. Visina stijene 180 m; vrijeme penjanja 2-3 sata. Silaz: Grebenom u pravcu S-Z po umi do toila po kojem se sputa drvee. Po njem do Kupe, te

nizvodno do Kuelja - 2 sata.

10

3. KLEK (1182 m)

Klek, markantni vrh Gorskog kotara, jedan je od privla-nijih vrhova u Hrvatskoj. Svojom stjenovitom glavom, biljnim bogatstvom, ljepotom prirode, nije privukao samo planinare i alpiniste ve botaniare i lovce.

Greben Kleka prua se u pravcu sjeverozapad-jugoistok i sastavni je dio Dinarskog sistema. Podnoje i greben prekriti su gustom umom koja u sebi krije bogat ivotinjski i biljni svijet. Na sjeverozapadu grebena istie se stjenovita tvorevina nazvana Mali Klek ili krae Kleice.

Planinarska historija Kleka usko je vezana s razvojem alpinizma u Hrvatskoj. Mlada generacija planinara koja nadolazi poslije prvog svjetskog rata unosi ivot i novost u hrvatsko planinarstvo. Ta novost je alpinizam. Jugoistona stijena Kleka svojom strmom i razvedenom stijenom pruila je mo-gunost novoj generaciji da pokae svoju sposobnost i snalaljivost. Teko je rei kada je izvren prvi alpinistiki uspon u Klekovoj stijeni, jer se u prvim poecima registriranje pe-njakih uspona nije smatralo vanim. Prve biljeke o usponima lanova HPD-a preko Klekove stijene nalazimo u Vijencu 1912. godine. Mjesto tanog uspona nije definirano, tj. da li je to bila sjeverozapadna ili jugoistona strana stijene. Prvi priznati uspon izveli su in. Z. Badovinac sa svojim drugovima 1926. godine. Godine 1933. isti smjer prepenjali su alpinisti Brahm i Luki, te ga nazvali cepinakim smjerom. Smjer se kree raspuklinom koja dijeli stijenu na dva dijela. Alpinistike vrijednosti ima jedino utoliko to je vezana uz poetke razvoja alpinizma. Obrasla je travom i grmljem. Godina 1935. znaajna je po tome to je Klekovu stijenu savladao Marjan Dragman. Vrijednost toga uspona je u tome to je ocijenjen kao klasina petica. Danas Klekova stijena predstavlja kolu hrvatskog alpinizma, gdje se nove mlae generacije ue ili usavravaju u tehnici prije teih uspona u Alpama kod nas i inozemstvu.

Prilaz ka Kleku poinje u Ogulinu koji se smjestio na granici izmeu Like i Gorskog kotara, na eljeznikoj pruzi Zagreb-Rijeka. Postoji nekoliko mogunosti pristupa. Jedan od najlakih i najbrih je preko Sv. Petra - sela Pukaria - Ostrovice - dom pod Klekom u trajanju od 3 sata. Put

Klek - pregledna karta

je markiran. Drugi prilaz je preko Bjelskog kamo se moe doi autobusom iz Ogulina cestom Ogulin-Novi. Odavde pa I do doma na Kleku ima 30 minuta hoda. Postoji jo nekoliko moguih prilaza koji nisu tako vani (detaljne upute: Vodi na Klek od dra eljka Poljaka).

Planinarski dom pod Klekom prua velike mogunosti planinarima i alpinistima. Od doma pa do vrha Kleka ima 15 minuta, koliko i pod samu Klekovu stijenu.

1. HPD-OV SMJER 'Prvi pokuaj uspona izveli su 1. VI 1935. Brezoveki s drugovima. Cijeli smjer ispenjao 22. IX

1935. V. ubeli. Pristup: Oznaenim putem na travnato sedlo u junom grebenu Kleka (15 min.). Po obraslom

toilu dolje uz podnoje stijene nekih sto metara. Kroz grmlje desetak metara gore pod glavno toilo,

11

ispod vidljive usjekline koja dijeli stijenu na dva dijela. Opis: Ulaz u strm otvoren lijeb, koji zavrava s pre-vjesom. Po lijebu za pola duine ueta

gore, te preko pre-vjesa u lijeb. Preko kamenih blokova na lijevu padinu karakteristine usjekline. Po toilastom terenu, prekinutim kamenim skokovima jednu duinu ueta do pod duboki kamin. 30 metara kaminom do lakog obraslog terena i po njemu desno gore pod crvene razrovane prevjese. Po plitkom lijebu u raskoraku tri metra gore pod prevjes. Pod prevjesom po glatkoj ploi nekoliko metara udesno, dok se ne poloi i prijee u prostranu policu (IV). Dalje desno gore na usku policu i po njoj desno oko ruba (vrlo eksponirano) do udubine. Iz udubine 1 metara udesno u zasipanu uvalu pod zavrnom 40-metarskom visokom stijenom. Vie mogunosti izlaza. Lijevo u lijeb, ravno u okno ili desno kroz kamin na vrh.

Tekoa: III, prijenica IV. Visina stijene 180 m. Vrijeme penjanja dva sata. Silaz: Markiranim putem do doma 20 min.

2. DRAGMANOVA ULAZNA VARIJANTA Ulaz za pola duine ueta udesno od ulaza HPD-ovog smjera. Po lijebu 15 inetara gore do

kamene izboine. Dalje prijenica ulijevo pod crveni prevjes (krevito, klekovina) do osiguravalita. Preko prevjesa lijevo u lijeb, gdje se sastaje sa HPD-ovim smjerom. Tekoa: tekoa varijante III.

3. DRAGMANOV SMJER

Prvi uspon izveo M. Dragman, 5. IX 1935. - sam. Pristup: kao pod 2. Opis: 15 metara do kamene izboine. Odatle nekoliko metara naprijed, zatim prijenica udesno do

velike udubine. Dalje jo dva metra i preko prevjesnog nosa u neizraziti lijeb. Po lijebu gore penjui u raskoraku ili upiranjem. Teren troan. Dvije duine ueta do pod prevjes. Preko prevjesa gore, zatim malo lijevo po plitkom lijebu (V) na laki teren po kome u prostranu udubinu (Dragmanov bivak). Iz udubine kratka prijenica u kamin desno. Po glatkoj izloenoj ploi lijevo gore do drveta. Dalje kroz vlane kamine do prevjesnog uklijetenog kamena. Po lijevom lijebu trenjem dalje (klin). Kroz slijedei kamin upiranjem do mjesta gdje uklijeteni kamen ini okno. Kroz okno lijevim rebrom po laganom terenu na rub stijene.

Tekoa: IV-f-, visina stijene 200 m. Vrijeme penjanja etiri sata. Silaz: kao pod 1.

4. VARIJANTA IZMEU DRAGMANOVOG

I HPD-OVOG SMJERA Prvi penjali: Brezoveki-Dragman, 22. IX 1935. Opis: Od Dragmanovog bivaka lijevo preko trbuaste izboine do tri metra visokog drvenog stupa.

Izmeu njega i stijene gore, zatim prijenica ulijevo do pod glatke eksponirane stijene. Preko nje na plitku kosu policu koja vodi ulijevo gore. Polica se iri dok ne prijee u zasipanu uvalu gdje se sastaje sa HPD-ovim smjerom. Dalje kao pod 1.

Tekoa: III+, vrijeme penjanja 30 minuta. Silaz: kao pod 1.

12

5. JUGOISTONA GLAVA KLEKA Prvi penjali: Dragman M. - Brezoveki S., 28-29. V i 4. VI 19S9. u trajanju od 24 sata. Pristup: kao pod 2, nekoliko metara desno po obraslom terenu gore na kvadratinu i travnatu

kosu policu. Opis: S police u okomitu stijenu presjeenu uskom pukotinom. Po pukotini gore (V) na iroku policu.

Policom 8 metara do kraja, zatim dalje prijenica iza stupa Jugoistone Glave u udubinu. Osiguravanje problematino. Iz udubine preko prevjesa na teak, obrastao krljiv (drobijiv) teren. 10 metara gore do lijeba i po njemu u raskoraku i trenjem do prostrane giectine. Gredina zavrava ulijevo s okomitom 20-metarskom stijenom (glatka, bez oprimaka) koja u kutu s prevjesom nagnutim za 11 stupnjeva ini pukotinu. Po toj pukotini i glatkoj stijeni do ruba (V+)- Neto poloenijom pukotinom do pod strop. Preko stropa (VI-) u prostranu udubinu. Odatle lijevo strmom ploom u strmi zavrni dio stijene na vrh Jugoistone Glave.

Tekoa: V, vrlo eksponirano, visina stijene 200 m. Vrijeme penjanja 3 sata. Silaz: kao pod 1,

6. OMLADINSKI SMJER Prvi uspon izveli: Laszovsky E., Mesari J. i Brlei S., 28. V 1939. godine. Pristup: Sa sedla niz toilo, podno kosog lijeba, ogranienog s desne strane strmim i prevjesnim

stijenama. Opis: Preko ulaznog prevjesnog lijeba, njegovim lijevim rebrom do malog zatvorenog kamina. Po

njemu malo gore, zatim prelaenje u lijevu stranu. Prijenica ulijevo do pod trbuastu izboinu koju treba prijei s lijeve strane (IV); iznad izboine desno gore do vertikalne 10 cm iroke pukotine. Po njoj do pod prevjes (V), zatim prijelaz ulijevo na grebenast izdanak i po njemu do malog sedla. Lijevo u kamin, zatim preko laganog krevitog terena do slijedeeg prevjesnog kamina. Od kraja kamina policom na polegnuti, travom obrasli teren. Po njemu 20 m gore, zatim prijenica udesno i po strmoj krevitoj i razvedenoj stijeni na sedlo pod malim tornjiem. Po poloenom terenu do strmih ploa, zatim prijelaz u lijeb pod prevjesom. Preko prevjesa na rub grebena.

Tekoa