Hipotalamus- Hipofiz Hormonları

Hipotalamus- Hipofiz Hipotalamus- Hipofiz HormonlarıHormonları

Dr. M.Y. Burak ÇİMENDr. M.Y. Burak ÇİMEN

Biyokimya AD.Biyokimya AD.

Sağlık Slaytları http://hastaneciyiz.blogspot.com

HipotalamusMerkezi sinir sisteminin gruplar halinde düzenlenmiş çeşitli nörosekretuar hücrelerden oluşan bölümüdür.

Bu hücreler salgıladıkları ürünleri;1. Portal sistem aracılığı ile ön hipofize

2. Nörofizinlerle aksonal yoldan sekrete edilerek, arka hipofizde depolanır.

Hipotalamus Hormonları - 1Hipotalamus Hormonları - 1

Supraoptik ve paraventriküler çekirdekte Supraoptik ve paraventriküler çekirdekte oluşanlar:oluşanlar:

– Antidiüretik hormon (ADH, vazopressin)Antidiüretik hormon (ADH, vazopressin)– Oksitosin (pitosin)Oksitosin (pitosin)

Hipotalamus Hormonları – 2Hipotalamus Hormonları – 2

Peptiderjik nöronlardan salgılanan,Peptiderjik nöronlardan salgılanan, Adenohipofiz Adenohipofiz hormonlarının sekresyonunu düzenleyen hormonlar:hormonlarının sekresyonunu düzenleyen hormonlar:

1.1. Tirotropin salgılatıcı hormon (TRH): TTirotropin salgılatıcı hormon (TRH): Tirotropinin sentez ve salınımını uyarır.

2.2. Kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH): Kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH): ACTH salgısını uyarır.3.3. Gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH): GGonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH): Gonadotropik hormon

(LH ve FSH) salgılanmasını uyarır.4.4. Büyüme hormonu salgılatıcı hormon (GHRH): BBüyüme hormonu salgılatıcı hormon (GHRH): Büyüme

hormonu sentez ve salınımını uyarır.5.5. Somatostadin (GH salınımını inhibe edici hormon): BSomatostadin (GH salınımını inhibe edici hormon): Büyüme

hormonu sentez ve salınımını inhibe eder.6.6. Prolaktin salgılatıcı hormon (PRH): Prolaktin salgılatıcı hormon (PRH): Prolaktin salgılanmasını

uyarır7.7. Prolaktin salınımını inhibe edici hormon (PIH): Prolaktin salınımını inhibe edici hormon (PIH): Prolaktin

salgılanmasını inhibe eder.



1.1. Tirotropin salgılatıcı hormon (TRH): Tirotropin salgılatıcı hormon (TRH):

Hedef hücre membranında reseptöre bağlanarak Fosfoliaz C Hedef hücre membranında reseptöre bağlanarak Fosfoliaz C aktivasyonu aracılığıyla etki gösterir. Bu etkiyle oluşan Ca artışı aktivasyonu aracılığıyla etki gösterir. Bu etkiyle oluşan Ca artışı ön hipofizden TSH sentez ve ekzositozunu uyarır. ön hipofizden TSH sentez ve ekzositozunu uyarır.

TRH salgısı tiroid hormonların negatif feedback etkisiyle TRH salgısı tiroid hormonların negatif feedback etkisiyle düzenlenir. düzenlenir.



2. 2. Kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH): Kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH):

41 aalik bir peptiddir. 41 aalik bir peptiddir. Ön hipofizde Proopiomelanokortin propeptidinini sentezini uyararak Ön hipofizde Proopiomelanokortin propeptidinini sentezini uyararak

ACTH ve β-ndorfin salgısını uyarır.

Salgı Adrenal korteksten salgılanan kortizol tarafından baskılanır.



3. Gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH):3. Gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH):

42 aa lik prohormon olarak sentezlenir. Aktif form 10 aa tir ve piroglutamik asit kalıntısı içerir.

Fosfatidil inositol yolağıyla ön hipofizden gonadotropik hormon (LH ve FSH) salgılanmasını uyarır.

Salgı hızı hipotalamusa ulaşan gonadal horon düzeyleriyle ayarlanmaktadır.



4. Büyüme hormonu salgılatıcı hormon (GHRH): 4. Büyüme hormonu salgılatıcı hormon (GHRH):

44 aa’lik polipeptitdir. cAMP yoluyla ön hipofizde b44 aa’lik polipeptitdir. cAMP yoluyla ön hipofizde büyüme hormonu sentez ve salınımını uyarır.

Sentez ve salınımı IGF-1 ve GH aracılı feedback mekanizmayla düzenlenir.

Somatostatin sentez ve salınımı artırır.



5. Somatostatin (GH salınımını inhibe edici hormon): 5. Somatostatin (GH salınımını inhibe edici hormon):

116 aa lik prosomatostatinden 14 ve 28 aalik iki formda oluşur. 116 aa lik prosomatostatinden 14 ve 28 aalik iki formda oluşur. Somatotrop hücrelerde GiSomatotrop hücrelerde Giαα ve Adenilat siklaz inhibisyonuyla ve Adenilat siklaz inhibisyonuyla bbüyüme hormonu sentez ve salınımını inhibe eder.

Hipotalamusta GHRH salınımını da inhibe eder.

SS dışında pankreas langerhans adacıkları D hücrelerinden de sentez edilmektedir. Ancak GH salınımına etki göstermez.



66. Prolaktin salgılatıcı hormon (PRH): . Prolaktin salgılatıcı hormon (PRH):

Prolaktin salgılanmasını uyarır. Etkisi direk prolaktin üzerine değildir.

Dopaminin inhibisyon etkisini azalttığı düşünülmektedir.

7. Prolaktin salınımını inhibe edici hormon (PIH): Prolaktin salınımını inhibe edici hormon (PIH):

Dopamin yapısındadır. Dopamin yapısındadır. D2 reseptörlerine bağlanarak adenilat siklazı GiD2 reseptörlerine bağlanarak adenilat siklazı Giαα yoluyla

etkiler ve ön hipofizden pn hipofizden prolaktin sentez ve salgılanmasını inhibe eder.

Arka Hipofiz Hormonları

Arka hipofiz, çoğunlukla hipotalamik nöronların aksonları ve destek hücrelerinden oluşur.

Hipotalamus hormonları arka hipofize aksonlar tarafından iletilir ve aksonlarda depo edilir.

Hormonlar nöral uyarılara cevap olarak salınır.

Arka Hipofizz

Arka Hipofiz Hormonları-1 Oksitosin

Oksitosin salınımı için;– Meme başına gelen uyarılar primer,– Uterus ve vagina gerilmesi sekonder uyarıcılardır.

Östrojen ve nörofizin-1 salınımını stimüle ederken progesteron inhibe eder.

Uterus ve memede oksitosin için reseptör bulunmaktadır. Gebelerrde uterus reseptör sayısı 100-200 kat artış göstermektedir.

Reseptör sayısı östrojen tarafından arttırılırken, progesteron tarafından azaltılmaktadır.

Arka Hipofiz Hormonları-1 Oksitosin

Aktivitesi için kimyasal grupları önemlidir. – NH2 grubu sistein, – Fenolik grubu tirozin, – 3 karboksamid grubu asparajin, glutamin ve glisinamid, – 1 S-S bağı.

Bu grupların silinmesi veya yer değiştirmesi fonksiyon kaybına veya başka fonksiyon almasını sağlar.

Etki mekanizması tam bilinmemektedir. Uterus düz kaslarının kasılması = DoğumMeme alveoli çevresindeki miyoepitelyal hücrelerin kontraksiyonu = Laktasyon

Oksitosin salınımına yol açan uyarıların çoğu prolaktin salınımına da neden olmaktadır. Bu sebeple oksitosin “Prolaktin Salgılatıcı Faktör “ olarak da adlandırılmaktadır.

Arka Hipofiz Hormonları-2 Antidiuretik Hormon = (ADH) =

(arginin vazopressin) Plazma osmolalitesindeki artış primer uyarıcısıdır. – Hipotalamustaki ozmoreseptörler – Kalp ve damarlardaki baroreseptörler aracıdır.

Fiziksel ve duygusal stress, morfin, nikotin, asetil kolin salınımını artırır. Plazma hacminde artış, osmolaritede azalma, alkol kullnımı, soğuk ve epinefrin ADH salınımını azaltır.

Böbrek distal ve kollektör tübül hücrelerinde etkinlik gösterir. Bu tübüldeki sıvının osmolalitesi normalde plazmanın 4 katı kadardır. Tübül hücreleri ADH etkisiyle su emilimi artırılarak idrarın daha konsantre hale gelmesini sağlar.

Arka Hipofiz Hormonları-2 Antidiuretik Hormon

Ekstrarenal dokularda V1 reseptörü bulunurken, böbrek epitel hücrelerinde V1 ve V2 olmak üzere 2 tip ADH reseptörü belirlenmiştir.

V1 reseptör uyarımı sonucu vazokonstriksiyon gelişir.

Fosfolipaz C aracılığıyla IP3 ve DAG oluşur. Sonuçta intrasellüler Ca2+ artışı ve PKC aktivasyonu sağlanır.

V2 adenil siklaza bağlıdır ve uyarımında cAMP artışına yol açarlar. Hiperkalsemi durumunda ADH’ın etkisi azalır ve hastalarda idrar volümü artar.

Diabetes İnsipidusADH sekresyon veya etkisinde yetersizlikle karakterizedir. Başlıca belirtiler: - Poliüri (10-12 L/gün kadar artabilir)

- Polidipsi

1. Hipotalamik DI(Nörojenik DI = Kraniyal DI): ADH sentezinde yetersizliğe bağlıdır. Tümor, enfeksiyon, otoimmün, kafa travması, cerrahi sonrası, vasküler bozukluklar nedeniyle ortaya çıkabilirken %30 idyopatiktir.

2. Herediter DI (Nefrojenik DI): Böbrekte ADH reseptör bozukluğuna bağlıdır. Kalıtsal, ilaçlar (lityum), metabolik bozukluklar (hipokalemi, hiperkalsemi) ve böbrek hastalıklarına bağlı gelişebilir.

3. Psikojenik Polidipsi: Devamlı ve aşırı su alımına bağlı ADH salınımı baskılanır.

Uygunsuz ADH SendromuADH sekresyonunda artış ile karakterizedir.

Tümör, Kafa travmasıTüberküloz İlaçlar gibi nedenlerle ortaya çıkar.

Başlıca belirtiler: – Böbrekte aşırı su tutulması – Plazma osmolaritesinde azalma– İdrar hacminde azalma ve hipertonik idrar– Dilüsyonel hiponatremi

ADH:- Etki yeri - DİSTAL Tübül (DCT)

ADH

ADH distal tübüllerden su reabsorbsiyonunu stimüle eder.

Su

Akson

Arka hipofiz

ADH Salınımı

İdrar miktarı

DEHİDRASYONDA ADH ETKİSİ

Doku su seviyesi

Hipotalamik uyarım

Arka hipofizde ADH sekresyonu

Distal tübüllerde daha fazla su tutulumu

İdrar Hacmi azalırVücutta sıvı birikimi

Ön Hipofiz HormonlarıÖn Hipofiz Hormonları

Proopiyomelanokortin (POMC) ailesiProopiyomelanokortin (POMC) ailesi– Kortikotropin (ACTH)Kortikotropin (ACTH)– Melanosit stimüle edici hormon (MSH)Melanosit stimüle edici hormon (MSH) -endorfin-endorfin

Glikoprotein ailesiGlikoprotein ailesi– Tirotropin (TSH)Tirotropin (TSH)– GonadotropinlerGonadotropinler– Luteinizan hormon (LH)Luteinizan hormon (LH)– Follikül stimüle edici hormon (FSH)Follikül stimüle edici hormon (FSH)

Somatomammotropin ailesiSomatomammotropin ailesi– Somatotrophormon (Büyüme hormonu, GH)Somatotrophormon (Büyüme hormonu, GH)– Prolaktin (PRL)Prolaktin (PRL)

Posterior pituitaryBlood

1. Nöronlar hormon salgılar

3. Ön hipofiz kana hormon salınımını uyarır

2. Nörohormonlar ön hipofize ulaşır

Anterior

Pituitary

Proopiomelanokortin Ailesi (POMC)

285 aa’lik prokürsör protein halde sentezlenirler. POMC geni ön hipofizde ve ara lobda bulunur. Türler arası farklılık gösteren kısımlar;– ACTH bölümü, – NH2 ve β-Endorfin kısmıdır.

POMC protein oluşumu ön lobda ara lobdan farklıdır. Ara lob erişkinlerde rudimenter olmasına rağmen fetusta ve gebeliğin son dönemlerinde aktiftir

Proopiomelanokortin Ailesi 1. Kortikotropin = ACTH

39 aa’li tek zincirli polipeptiddir. Biyolojik aktivitesi için NH2 kısmındaki 24 aa gereklidir. Adrenal kortekste;– Büyüme fonksiyonunu düzenler. – Kolesterolün pregnanolona dönüşümünü arttırarak

steroid yapımını uyarır.

Plazma membranındaki reseptöre bağlanarak adenil siklaz aktivitesi ve cAMP yapımını arttırır.

Aşırı salınımında Cushing Sendromuna yol açar. Zayıf MSH aktivitesi ile hiperpigmentasyona yol açar.

Proopiomelanokortin Ailesi 2. Melanosit stimüle edici hormon (MSH)

İnsanlardaki formu γ MSH’dır.

Fetal hayat ve gebelikte bulunduğu ileri sürülür.

Melanogenezisi stimüle ederek deride koyulaşamaya yol açar.

Glukokortikoid üretiminin az olduğu hastalarda fazla salgılanır ve hiperpigmentasyona yol açar.

Proopiomelanokortin Ailesi 3. - Lipotropin (LPH)

91 aa’lik polipeptiddir.

Sadece hipofizde bulunur diğer dokularda -endorfine ve γ-LPH’ a çevrilir.

Lipolize ve yağ mobilizasyonuna yol açar fakat fizyolojik önemi çok azdır.

Proopiomelanokortin Ailesi 4. -endorfin

LPH’ın COOH terminal kısmının 31 aa’den oluşur.

Hipofizde asetile ve inaktif formda bulunur.

SSS’de nörotransmitter ve nöromodülatör olarak rol oynar.

Opiatlarla aynı reseptörlere bağlanır, ağrı ile ilişkilidir. Morfinden daha fazla analjezik etkiye sahiptirler.

Beslenme ve seksüel davranışların yanı sıra öğrenme olayını etkilediği öne sürülmektedir.

Glikoprotein ailesi ön hipofiz hormonları Glikoprotein ailesi ön hipofiz hormonları

Benzer yapıya sahip olmalarına rağmen oldukça farklı işlevleri olan hormon grubudur. % 13-15 KH dan oluşmaktadır.

Hücre yüzeyindeki reseptörleri uyararak hücre içi cAMP artışına neden olurlar. Her bir hormon nonkovalen bağla birleşen 2 (α ve β) subunit içerir. Her hormon α subunitinde 2, β subunitinde 1 veya 2 asparajin bağlı oligosakkarid içerir. Bu glikolizasyonun α / β etkileşiminde rol oynadığı düşünülmektedir.

α subuniti tür içinde tüm hormonlarda aynıdır, türler arasında da benzerlik gösterir. β subuniti her hormonda farklıdır ve biyolojik aktiviteden sorumludur.


1. 1. Tiroid Stimülan Hormon 26.6 kDa, tirotropik hücrelerden salgılanır.

Tiroid bezinin büyümesi ve tiroid hormonlarının sentezinin tüm aşamalarında etki gösterir.

Plazma iyodunun tiroid tarafından alınıp tutulması

İyodun organifikasyonu,

Mono ve diiyodotirozinlerin eşleşmesi,

Tiroglobulinin endositoz ve proteolizi

T3 ve T4 salgılanmasını etkiler


2. Follikül Stimülan Hormon (2. Follikül Stimülan Hormon (FSH)30 kDa ağırlığındadır, gonadotropik hücrelerden salgılanır. Gonad fonksiyonlarını kontrol ettiği için LH ile birlikte gonadotropinler olarak adlandırılırlar. GnRH tarafından salınımı arttırılır.Ovaryumda folikül hücreleri ve testisde sertoli hücrelerinin plazma membranındaki spesifik reseptörüne bağlanarak etki gösterir. – Spermatogenezisi uyarır– Ovaryum folikül hücrelerinin gelişimini uyarır.– Olgunlaşmış folikül hücrelerinden östrojen salınımını uyarır.

Sertoli hücrelerinde androjen binding protein sentezini arttırır ve bu protein testosteronu bağlar. Seminifer tübüllere salınımı ile birlikte sperm gelişimi için yeterli testoteron sağlanmış olur.


3. Luteinizan Hormon (3. Luteinizan Hormon (LH)32 kDa ağırlığındadır, gonadotropik hücrelerden salgılanır.

GnRH tarafından salınımı arttırılır. – Kadınlarda sıcaklık artışı ve östrus ile ilişkilidir,– Ovulasyonu stimüle eder. – Over folliküllerinin olgunlaşma, çatlaması ve

C. luteuma dönüşümlerini sağlamaktadır. – Erkeklerde testiste leydig hücrelerinden

testosteron salınımını uyarır.


4. 4. Koryonik gonadotropin (hCG)Plasentada sinsityotrofoblastlardan sentez edilir, Hamileliğin ilk 4-6 haftasında korpus luteumun devamlılığından sorumludur. İmplantasyondan gün sonra anne kanında, daha sonra da idrarında saptanabilir. Normal gebeliklerde düzeyi her iki günde iki katına çıkar.

Plazma β HCG düzeyleri 1000 U/L den yüksek bulunduğu halde USG ile fetus gözlenemiyorsa ektopik gebelik düşünülmelidir. Ayrıca iki günlük artış oranları daha az olarak gözlenir.

Somatomammotropin ailesi ön hipofiz hormonlarıSomatomammotropin ailesi ön hipofiz hormonları 1. Büyüme Hormonu

• Somatotrop hormon (GH, büyüme hormonu), Asidofilik hücre grubu olan somatotrop hücrelerce sentezlenir.

• 22 kDA, tek polipeptid, 191 aa içerir. • Hipotalamustan GHRH sekresyonu ile salınımı uyarılır.• Hedef dokuda GH reseptörü aracılığı ile etki gösterir.• GH reseptörü 70 kDa,

• GH bağlanması ile dimerize olur.• Tirozin kinaz yolu aktive olur. • Yine IP3 ve PKC yolları da aktivasyona uğrar.

• İskelet büyüme hızı ve vücut ağırlığındaki artışı kontrol eder. Normal büyüme için gereklidir.

• Büyümeye olan etkilerine insülin benzeri büyüme faktörleri ailesinden (somatomedinler) özellikle IGF-1 aracılık eder.


Protein sentezi;– Kas hücrelerine aa transferi ve protein sentezi, RNA ve DNA

sentezini arttırır.

KH Metabolizması;– İnsüline antagonist etki gösterir. Periferik glukoz kullanımı ve

glukoneogenezisde artış. – Uzun süreli kullanımında DM gelişebilir.

Lipid Metabolizması;– Yağ dokusundan gliserol ve ya salınımını arttırır.– KC’de ya oxidasyonunu arttırır.

Prolaktin benzeri etki;– Süt salınımını uyarır.

Mineral Metabolizması;– Pozitif Ca, Mg ve P dengesi oluşturur.– Na, K, Cl retansiyonu sağlar.

GİGANTİZM: Hipofiz adenomunun puberte öncesinde kemik büyümesi tamamlanmadan gelişmesine bağlı olarak uzun kemiklerde aşırı büyüme görülmesine gigantizm (devlik) adı verilmektedir.

AKROMEGALİ: İskelet büyümesinin tamamlanmasından sonra görülen adenohipofiz adenomunda, GH sentezinin artışı akromegaliye yol açar. Ellerde ve ayaklarda, yüzde özellikle burunda, kafatasının bazı alanları ile iç organlarda büyüme görülür.

DWARFİZM: Büyüme hormonunun yetersiz salıverilmesi Dwarfizm (cücelik) ile sonlanır.


Asidofilik Laktotrop hücrelerce salgılanır.Yapı ve fonksiyon olarak koryonik somatomamotropin ve GH’a benzer. GH reseptörüne benzer yapıda reseptörü ve hücre içi sinyal ileti sistemi vardır.

Gebelik boyunca laktotrop hücrelerinde artış görülür ve prolaktin hamilelikte meme dokusunda kendine özgü reseptörlerine bağlanarak laktalbümin dahil bazı süt proteinlerinin sentezini uyarır.

Laktasyonun başlaması ve devamlılığı için gereklidir.

Erkeklerde fizyolojik dozlarda normal testosteron üretiminin devamlılığına katkıda bulunur, sperm motilitesini ve fertiliteyi etkiler.

Somatomammotropin ailesi ön hipofiz hormonlarıSomatomammotropin ailesi ön hipofiz hormonları 2. PROLAKTİN

Somatomammotropin ailesi ön hipofiz hormonlarıSomatomammotropin ailesi ön hipofiz hormonları 2. PROLAKTİN

Hipofizin prolaktin salgılayan tümörüne (prolaktinoma) bağlı olarak hiperprolaktinemi ve sonuçta; Kadınlarda – menstrüel düzensizlik (özellikle amenore) – meme bezlerinden süt gelmesi (galaktore),

Erkeklerde– Jinekomasti – İmpotansa yol açar.

Somatomammotropin ailesi ön hipofiz hormonlarıSomatomammotropin ailesi ön hipofiz hormonları 3. 3. Koryonik Somatomammotropin

Koryonik Somatomammotropin (CS = plasental laktojen = hPL)

GH ve PRL gibi somatomammotropin ailesinden bir hormondur.

Plasentadan salgılanır. Laktojenik ve luteotropik etkilidir.

Somatotrop hormona (GH) benzer etkiler gösterir.

Hipofiz Hormon SentezleriHipofiz Hormon Sentezleri

Hücre tipiHücre tipi Hipofizde Hipofizde %%

LHLH GonadotropGonadotrop 5 - 105 - 10

FSHFSH

ProlaProlakktintin LaLakktotroptotrop 10 - 2510 - 25

TSHTSH TTiirotroprotrop 5 - 155 - 15

GHGH SomatotropSomatotrop 35 - 4535 - 45

ACTHACTH KKortiortikkotropotrop 1 - 21 - 2

Hipotalamus-ön hipofiz arası sap hasarında hangisinin salınımı etkilenmez?

a) ACTH

b) Oksitosin

c) Testosteron

d) Estradiol

e) Tiroksin

Sağlık Slaytları http://hastaneciyiz.blogspot.com

Documents

Hipotalamus- Hipofiz Hormonları