MUVATTADA KTSAT NOTLARI

IMAM MALIKS OPINIONS ON ECONOMICS IN MUWATTA smail Yurdakk

ismailyurdakok@gmail.comNDEKLER SayfaKrk Ylda Tamamlanmas Muvattan, mam Mlik Tarafndan 3Hrssz, Sade Yaam 5Verilmemesi Zektnn, Altn Taklarn 5ktisatl/Tutumlu Olma 5te Birinden Fazlasn Datmamak Malnn 5Ailenin Rzk in Harcama Yapmak 6Aile Servetini Korumak 6Koyununun Burnunu Sil, Aln Temizle 6Koyuncular, Alak Gnll Olurlar 7Sakn Sokma, (Hz.) Osmanla, (Hz.) Abdurrahmann Hayvanlarn Koruya 7alan(Orta)n Sorumluluu 8Musqt 8Devletin Tarm letmeleri Olmaz 8Qraz Ortakl 9Hz. Osmann Qraz Ortakl 9Giriimcilii Tevik 9Kenz Nedir? 10dil Vergi Sistemi 10Yoksullara Gelir Transferidir, Zekt 11 Devlet Hazinesi Toplumundur, Devlet Adamlarnn Mal Deil 11Ilml Bir Yol Takip Etmek, Zektlar Toplarken 11Gvenmek, Vergi Ykmllerine 12 zlenen Toplumu, zlenen Ynetimin 13Atee Tapanlarn Vergisi 13Yahudi ve Hristiyanlarn deyecekleri Vergiler 13Mterilerin Haklar 14Aldatma/Aldanma Yok. slm ktisadnda Temek Kural 14lker Yldz Domadan Sat Yapmamak 14badetleri Aksatmamak Daha nemlidir 15Devemi Bulursam, Sana Vereceim Demek, Komisyonculuk ve Ahlk 15Tasarruf 17dil Olmayan Vergilerin desi ve Vergi Verene Makbuz Verilmesi 17Namaz, almaya Engel Deildir 17Yeni Yerleim Yerlerinin Almas 17Ml Yardm, Vatandalara 18Krbalyor mer, Mescitte Bo Oturanlar 18Zenginlii Talep ve Bortan Kanma. Borcu deyebilmek in Dua Etme 18 Devlet Ticaret Yapmaz 18Orta Gelir Gruplarn Destekleme 20Karlkl Ticarette Merhametli Davranmaya Tevik ve Hakem Tayini 20Satlm Meyvelere fet sabet Etmesi 20Parayla Tarla/Bahe Kiralama 21Sukk 21flsn ln ve Bor Almaya zenmeyin 21Kyllerin Medinede Et Sat 22Klenin, Kendi Klesini Azat Etmesi 22merin Misafiridir, Pazara Mal Getirenler 22Piyasaya Mdahale: Damping Yok 23Yzde Bir Faiz Bile Yasak 23Ekler:

Amelu Ehlil-Medine 23Gvercinleri Brakyor, lme Yneliyor mam Mlik 24Krbalanyor ve Omuzu Sakatlanyor, mam Mlikin 25 On Yldr Dnyorum, Henz Kesin Bir Karara Varamadm 27KIRK YILDA TAMAMLANMASI MUVATTAIN, MAM MALK TARAFINDAN. mam Malik (93-179 H./ 712-795 M.), Medineli baz limlerin hadis kitabndan ok fkh kitabna benzeyen el-Muvatta adl almalarn grdkten sonra, Hz. Peygamberin hadisleriyle birlikte Medine halknn uygulamasn (amel-i ehl-i Medne) yanstan sahbe grlerini ve tbinin fetvalarn da toplamak zere bu eseri kaleme alm ve ona Muvatta (gzden geirilip ayklanan, kolayca anlalan, zerinde fikir birlii edilen kitap) ismini vermiti. Abbs yneticisi Eb Cafer el-Mansrun ve daha sonra (da dier halifeler) Mehd ile Hrnurredin Muvattan nshalarn oaltp, slm topraklarnn her tarafna gndermek ve hukuk uygulamalarda esas alnmasn salamak istediklerini sylemelerine ramen, mam Mlikin bunu doru bulmad, slm toplumlarna dalm olan sahbenin Hz. Peygamberden rendikleri farkl uygulamalar naklettiklerini ve oralarda bunlarn esas alndn belirterek, yneticileri bu dncelerinden vazgeirdii bilinmektedir. Eb Cafer el-Mansrun teklifiyle yazlmaya balanp 159 hicr ylnda (776 M.) tamamlanan, konularna gre blmlerine ayrlm ilk alma olduu belirtilen Muvattan nceleri on bin (veya drt bin) hadis ierdii, mam Mlikin eserini her yl yeniden ele alp ksaltarak, bugnk hale getirdii ve bu almalarn krk yl srd belirtilmitir. Muvattada yer alan rivayetler arasnda tertip ve rivayet says bakmndan grlen farklar ite bu yzden, mam Mlikin esere srekli mdahalesi sebebiyle meydana gelmitir.

Gvenilir rvilerden sahih hadisler alnd iin Muvatta sahih kitaplar arasnda sayanlar bulunduu gibi, Muvattada mrsel, mnkat ve bel trnden rivayetlerin yer aldn belirtenler de vardr. mam Mlik ile onun grlerini benimseyenlere gre Muvattadaki btn hadisler sahihtir. Mamer b. Rid, bn Eb Zib, Sufyn Sevr, Sufyn b. Uyeyne gibi hadis limleri, eserdeki mrsel ve mnkat (zincirinde kesinti olan) rivayetlerin baka zincirlerle muttasl (kesintisiz) olarak geldiini ortaya koymak zere yine Muvatta adyla eserler derlemilerdir. Mlik mezhebine mensup limler Muvattaa ilk srada yer vermekle beraber, onun Buhr ve Mslimden sonra geldiini kabul etmilerdir. Hadis kitaplarn be ksma ayran bn Hazmn Muvattaa beinci srada yer vermesini isabetli bulmayan Zeheb, Buhr ve Mslimden hemen sonra gelen eserin Eb Dvd ve Nesnin es-Snenleriyle birlikte zikredilmesi gerektiini sylemitir (Almun-Nubel, XVIII, 203). bn Abdil-ber en-Nemer de, Muvattadaki mrsel, mnkat ve mudal hadislerin muttasl senetleri bulunduunu Temhdde gstermi, orada belagan ve anis-siqa diye nakledilen altm bir hadisten sadece drdnn senetlerini bulamam, bns-Salh ise onlarn da muttasl (kesintisiz) olduunu Risle f vaslil-beltil-erbaa fil-Muvattada ortaya koymutur. Henz Buhr ve Mslimin derlenmedii bir dnemde mam finin, Yeryznde Allahn kitabndan sonra en sahih kitabn Muvatta olduunu sylemesi de bu gr desteklemektedir. Ktb-i Sitte gibi hadis kitaplarnn tasnifinde de bu eserin metodundan faydalanlm, dier taraftan Ktb-i Sittenin altnc kitab saylan bn Mcenin Suneni yerine Kuzey Afrikal limler el-Muvatta kabul etmitir.

Altm bir kitaptan (blmden) oluan Muvattada Eb Bekir el-Ebherye gre toplam 1720 rivayet bulunmaktadr. mam Ahmed b. Hanbel ve shak b. Rhye, el-Muvattan en sahih senetlerinin Zhr - Slim - bn mer tarikiyle rivayet edilenler olduunu sylemi, Buhr ise Mlik - Nfi - bn mer tarikiyle gelen rivayetlerin hepsinden gvenilir kabul edildiini belirterek bu isnada silsiletz-zeheb (altn zincir) adn vermitir. slm dnyasnda byk itibar gren Muvatta, Mlik mezhebinin ounlukla benimsendii Kuzey Afrikada ve Endlste daha ok yaylm, Eb Bekir bnl-Arabnin belirttiine gre bu lkelerdeki medreselerde ilk ezberletilen kitap olmutur.

MAM MLKTEN NAKLEDENLER. Muvatta mam Mlikten (mehur Hanef bilgini mam) Muhammed b. Hasan e-eybn ve mam fi gibi fakihlerin, Yahy b. Sad el-Kattn ve Abdurrahman b. Mehd gibi muhaddislerin, Hrnrred ile iki olu Emn ve Memn gibi halife ve yneticilerin de aralarnda bulunduu binden fazla kii rivayet etmi, bilindii kadaryla bunlardan sekizi gnmze kadar gelmitir. slm tarihi boyunca, slm dnyasnn fakl corafyalarnda Muvatta zerine yaplan almalar, Yaar Kandemir ayrntl olarak kaydetmitir (Kandemir, 2006, XXXI/416-418)

mam Mlik, dier mezhep imamlarndan farkl olarak Hz. Peygamberin yaad ve sahblerin nemli bir blmnn yaad Medine halknn uygulamasna byk nem verirdi. Kuran bu kentte inmi, Snnet burada uygulama alan bulmutu. mam Mlike gre, halknn nesilden nesile bu din miras nakletmesi sebebiyle yaayan snnetin merkezi olarak Medine, dier ehirlerden farkl bir konuma ykselmitir. (zel, 2003, XXVII/506-513) bn Habb es-Slem, mam Mlikin el-Muvattanda kulland el-emrl-mctema aleyh inden (Bizde [Medinede] zerinde ittifak edilen gr) ifadesiyle iinde Sleyman b. Yesr(34-107 H./ 654-725 M.)n da bulunduu mehur on tbin fakihinin gr birlii ettii konular kastettiini vurgulamaktadr. (et-Trh, s. 161).(eker, 2010, XXXVIII/109-110) mam Mlik, bu ekilde kendinden nceki devirdeki Medinenin byk alimlerinin ittifak ettii konular hakknda : es-Sunnet nden vellez edrakt aleyhi ehlel-lmi bi-beledin.. ifadesini de kullanr.(Muvatta, K. Zekt, B., 16, rivayet, 28); es-Sunnetullet Lkhtilfe fh nden vellez semit min ehlil-ilmi..(Muvatta, K. Zekt, B. 22, rivayet, 1)(almada, Muvattan 1982 ylnda stanbulda yaplan tercmeli metni kullanlmtr. Fakat tercme pek salkl olmadndan, zaman zaman metne de mracaat edilmitir. i.y.)

HIRSSIZ SADE YAAM (NO AMBITION).

(mam) Mlike yle nakledildi: Meryemin olu s yle derdi: Ey sril Oullar ! Saf su iin, karada biten yeil sebzeleri ve arpa ekmeini yiyin. Buday ekmeinden saknn. nk siz onun krn yerine getiremezsiniz. Mtercimin notu: Burada krn eda edememe korkusuyla basit bir ekilde yaamak, kimsenin hakk karmayan eylerden faydalanmak isteniyordu ki, bu bizdeki zht ve takvaya uygundur. (Kitbu Sfatn-Neb, B, 10, Had., 27)

ALTIN TAKILARIN ZEKTININ VERLMEMES (SAVINGS NO TAX FOR GOLDEN JEWELLERY).

Hz. Peygamberin hanm (Hz.) ie, kardeinin yetim kzlarna evinde bakard. (Bu) Kzlarn ss (tak) iin mcevherleri vard. ie bunlarn zektn vermezdi.(Kitbuz-Zekt, B, 5, Had., 10) Benzer bir bilgi de (Abdullah b. merin azatl klesi Nf (30-117 H./ 650-735 M.) tarafndan verilmitir: Abdullah b. mer, kzlarna ve criyelerine altn taklar takar, bunlarn zektlarn vermezdi.(Kitbuz-Zekt, B, 5, Had., 11)

Abdurrahman b. Qsm babas(Hz. Eb Bekirin torunu Qsm b. Muhammed)ndan nakleder: (Halam) ie, beni ve kardeimi yetim olarak odasnda barndryor ve mallarmzn zektn da veriyordu.(K. Zekt, B, 6, Had., 13) Hadislerde geen kelimeler zerinden dnrsek, Hz. ie, huliyden (znet eyalarndan) zekt vermiyor, fakat yetimlerin dier gelirlerinden (emvl), zekt veriyordu. Uzun slm asrlarda, slm lkelerinde kadnlar altn bileziklerini, maddi ynden daralabilecekleri gnler iin bir sigorta olarak, dnmlerdir. Bir nevi her evde bulunan bir yedek ake, yedek fon hkmnde idi, her ailenin gcne gre bir kenara koyduu bu bilezik ve dier altnlar. Bundan tr de filer, Mlikiler ve Hanbeller, znet eyalarndan bayanlarn zekt vermek zorunda olmadklarn sylemilerdir.

KTSATLI/TUTUMLU OLMA (THE PRESIDENT DID NOT HAVE A SPARE/ SECOND GARMENT/CLOTHES) (THE AIM OF ISLAMIC STATE IS TO BUILD A GRADUALLY EQUALITY IN THE SOCIETY)

Yahya b. Abdurrahman anlatmt: (Hz.) merle birlikte umreye gidiyordum. Kfilede Amr b. s da vard. (Hz.) mer, bir gece konaklad yerde (uyurken) ihtilam olmu (gusl abdesti almas) gerekmi, sabah namaz vakti de yaklamt. Kfilede (bulunanlardan) ykanmak iin su bulamad. Hemen yola kt. Suya ulanca, elbisesindeki meniyi ykamaya balad. Ortalk da hzla aaryordu. Amr b. s: Gn domak zere (namazn gecikecek), elbiseyi ykamay brak, sonra ykanr, bende (yedek) elbise var. mer yle dedi: Yazklar olsun sana ey Amr! Sen yedek elbise bulabiliyorsun ama, herkes bulabilir mi? Eer ben dediin gibi yaparsam, bu adet olur (da, herkes yannda bir elbise daha tamak ister, bu yzden de masrafa girerler. O nedenle) Ben grdm meniyi ykarm, gremediim varsa, onun zerine de su serperim.(Muvatt, K. Tahrt, B, 20, Had., 83)

TE BRNDEN FAZLASINI DAITMAMAK MALININ.

Eb Lubbe Abdil-Munzirin tevbesini Allah Tel kabul ettii zaman Hz. Peygambere gelerek: Ey Allahn Elisi! Gnah ilediim kendi toplumumdan ayrlmak ve sana yakn olmak iin buraya hicret etmek istiyorum. Ve Allah ve Peygamberi iin btn malm (yoksullara) vermek istiyorum deyince, Hz. Peygamber: (Hepsini deil de) te birini vermen yeterlidir. buyurmutur.(Muvatt, K. Nuzr vel-Eymn, B., 9, Had., 16)

HEDYELEN (GIFT INDUSTRY). Hz. Peygamber buyurdu: Hediyeleiniz ki, (aranzdaki) sevgi artar.(Muvatt, K. Husnil-Huluk, Had., 16) (Gift industry is a dynamic sector that produces goods and foods for internal and external markets and thousands of people (men and women) earn their sustenance from this sector. i.y.)

ALENN RIZKI N HARCAMA YAPMAK CONSUMPTION FOR THE FAMILY SUSTENANCE

Sad b. Eb Vaqqs anlatmt: Veda Hacc senesi hastalm artnca, Hz. Peygamber beni ziyarete geldi. Ben de Allahn Elisine: Y Raslellh ! Grdn gibi hastalm ok iddetlendi. Ben mal/servet sahibi bir insanm. Bir kzmdan baka mirasm da yok. Malmn te birini sadaka olarak databilir miyim? dedim. Hz. Peygamber: Hayr dedi. (Peki) Yarsn dedim. Hayr dedi. Sonra Hz. Peygamber: te birini (verebilirsin ama) te bir de oktur. (unu unutma ki) Miraslarn zengin brakman, bakalarna el aan fakirler olarak brakmandan daha hayrldr. (unu da unutma ki) Allahn rzasn kazanmak iin verecein her nafaka, hatta hanmnn azna koyduun her lokma, sevap kazanmana arac olur. buyurdu(Muvatta, K. Vasyyet, B. 3, Had., 4; Buhr, K. Ceniz, B. 37; Mslim, K. Vasyyet, B. 1, Had., 5)

ALE SERVETN KORUMAK (TO PROTECT THE WEALTH OF THE FAMILY)

Muhammed b. Srn anlatr ki: Hz. Peygamber zamannda bir adam lrken alt klesini azat etti. (Fakat) Hz. Peygamber (duruma mdahale ederek) kleler arasnda kura ekerek, bu klelerden ancak ikinsin azat edilmesini geerli kabul etti. mam Mlik der ki: Bu adamn bu klelerden baka mal yoktu. Hz. Osmann olu olup, hicr 76-83 (695-712 M.) yllar arasnda Medine valilii yapan alim ve hadisi kimlii ile ne kan Ebn b. Osman (20-105 H./ 640-723 M.) da, buna benzer bir uygulama yapmtr ki onun valilii zamannda bir adam klelerinin hepsini azat etti. Kleden baka mal da yoktu. Ebnn emri zerime bu kleler blk yapld. Hangi grubun lenin malnn te biri saylp azat olacan belirlemek iin kura ekildi. blkten birine kan kura sonucu, o gruptaki kleler hrriyetlerine kavumu oldular.(Muvatta, K. Itq vel-Vel, B. 3, had., 3-4; Mslim, K. Eymn, B. 12, Had., 56)

KOYUNUNUN BURNUNU SL, AILINI TEMZLE..

Humeyd b. Mlik b. Husaym (Khusaym) der ki: Eb Hreyre ile beraber (o zaman Medinnin dnda olan, imdi iindeki bir semti) Aqq(vdisin)deki tarlasnda oturuyordum. O srada Eb Hreyreyi ziyarete Medineli bir topluluk geldi. Eb Hreyre bana: Anneme git de, olunun selm var, bize biraz yemek koyuversin diyor de. dedi. (Gittim ve) Annesi para ekmek ve biraz zeytin ya ve tuz koydu. Sonra da o tepsiyi bama koydu ve onlara (misafirlere) getirdim de ortalarna koydum. Tepsidekileri grnce Eb Hreyre: Allahu Ekber diyerek tekbir ald ve yle dedi: (Bir zamanlar toprak bardamzn iinde) Kara (siyah olarak grnen) su ve kara hurmadan baka yemeimiz yok iken, imdi bizi ekmek ile doyuran Allaha hamd ederim. (Galiba orulu olduklar iin) Misafirler yemekten yemediler ve gittiler. Onlar gidince Eb Hreyre bana: Yeenim. Koyununa iyi bak. Koyununun burun akntlarn sil. Aln temizle ve namazn koyununun yannda kl. nk koyun cennet hayvanlarndandr. (Verdii) G ve iradesiyle yaadm Allaha yemin ederim ki, yaknda insanlar, yle bir zaman gelecek, -be koyun, sahibinin yannda Mervan b. Hakemin sarayndan daha sevimli olacak.(Muvatt, K. Sfetin-Neb, B., 10, Had., 31) KOYUNCULAR, ALAK GNLL OLURLAR.

Eb Hreyre nakletmitir: Hz. Peygamber yle buyurdu: nkrn ba doudadr. Byklk iddias ve bakasn kk grmek (ise), deve ve at sahiplerindedir (yani lde yaayanlardadr). Vakr ve alakgnlllk, koyun sahiplerindedir.(Muvatt, K. stzn, B., 6, Had., 15) Eb Sad Hudr de yle nakletmitir: Hz. Peygamber buyurdu: Mslmann en hayrl mal, da balarnda ve vadilerde, arkasnda dolat koyunu olacak. O Mslman bylece, (dnine ball ve kavga eden/savaan iki tarafa da katlmad iin) fitnelerden kaarak korunmu olur.(Muvatt, K. stzn, B., 6, Had., 16) Abdullah b. mer nakleder ki, Hz. Peygamber yle buyurdu: Hibir kimse bakasnn samlk hayvann, sahibinin izni olmakszn samasn. Sizden biriniz, kilerine girilmesini, sandnn (kilidinin) krlmasn ve yiyeceinin alnmasn ister mi? Hayvanlarn memeleri de, onlarn depolardr, o nedenle hibir kii dierinin hayvann izni olmadan samasn(Muvatt, K. stzn, B., 6, Had., 17) (Ayrca ayn hadis, Buhr, K. Luqata, B., 8; Muslim, K. Luqata, B., 31, Had., 13)

Hz. Peygamber yine buyurdu: Hibir peygamber yoktur ki, koyun gtm olmasn. Denildi ki: Sen de mi, Ey Allahn Elisi? Evet, Ben de. (Muvatt, K. stzn, B., 6, Had., 18) SAKIN SOKMA, (HZ.) OSMANLA, (HZ.) ABDURAHMANIN HAYVANLARINI KORUYA (ENCOURAGEMENT OF UMAR ANIMAL HUSBANDRY SECTOR. SUPPORT TO LOWER CLASSES. TO ASSIGN PASTURE TO THE POOR VILLAGERS.

(Hz.) mer, Huneyy ismindeki azatl klesini, devlet merasnn grevlisi olarak tayin etti. Ve ona dedi ki: Ey Huneyy ! nsanlara yumuak davran. nk zulme urayann duas kabul olur. Yoksul ve hayvan az olan sr sahiplerinin, meraya girmelerine izin ver. (Hz.) Abdurrahman b. Avfn ve (Hz.) Osmann hayvanlarn ise meraya sokma. nk kk srlerin sahiplerinin hayvanlar, (otsuzluktan) helak olursa, ocuklaryla bana gelirler ve Ey Mminlerin Emri, Ey Mminlerin Emri (derdimize are bul derler.) Ben onlar (bu yoksul sr sahiplerini) terk edebilir miyim? (Yoksullara bu ekilde) Su ve ot(lak) vermek, (bir ekonomik kriz olduunda) altn ve gm (para) datmaktan daha kolaydr (meraya bunlar girsinler ve hayvanlarn yetitirsinler, paraya ihtiya olunca da satsnlar ki, devletin parasna/yardmna ihtiyalar kalmasn).(Muvatt, K. Davetil-Mazlm, B. 1, had., 1) (Buhr, K. Cihd, B. 170 (Bbu iz esleme qavmun f dril-harbi)

ALIANLARIN HAKLARI (RIGHTS OF EMPLOYEES (PROFESSIONAL ADMINISTRATORS) OF THE COMPANY).

Qrad ortakl konusunda hadis ve fkh kitaplarnda ok bilgi vardr, 1250 sene ncesinden beri. Fakat buradan modern anonim ve limited irketlere geilemitir. (mam) Malik der ki: Bir kimse dier birisine qrad olarak bir mal verdiinde (bu kii=muqrad)..mal ok olup da, korumaya gc yetmezse, kendisine yardm edecek birisini kiralayarak, cretini o maldan deyebilir. Kendisinin yapmamas ve bakasna yaptrlmas gereken baz iler olabilir. Alacaklarn tahsili, eyann ambalaj ve nakli gibi sermayeden bunlar yapacak birini de kiralayabilir.(Muvatt, K. Qrd, B. 9, rivayet, 10)

ALIAN(ORTA)IN SORUMLULUU (RESPONSIBILITY OF MUDARIB, MUQARAD).

(alan=muqrad) O maldan hibir eyi hibe edemez. Sil (dilenci) ve benzeri kimselere vermez ve hi kimseyi de onunla mkfatlandramaz(Muvatt, K. Qrd, B. 10, riveyaet, 11)MUSQT. ..Istlahta ise, bir taraftan aalar yani bir seneden fazla yerde kalan bitkiler, dier taraftan da bunlar sulama ve yetitirme gcnn ortaya konulmasyla meydana gelen bir ortaklk eididir. Bu ortaklkta alan, yetitirdii aalarn rnnden bir ksmn, aralarnda kararlatracaklar bir oran ile ortaklk pay olarak alr. Musqt: fi, Mlik ve Hanbellerle, Haneflerden Eb Ysuf ve mam Muhammede gre geerlidir. Haneflerde fetva da bunlarn gr dorultusunda verilmitir. Eb Hanfeye gre geerli deildir (Mecmaul-Enhur, II/398).

DEVLETN TARIM LETMELER YOK. NO STATE OWNED FARMS.

Sad b. Museyyebten: Hz. Peygamber, Hayberi fethettii gn Hayber yahdlerine: Azz ve Cell olan Allahn sizi (vaktiyle) buraya yerletirdii gibi, (hurmalarnzn) rn aramzda ortak olmak zere, ben de sizi burada (yine yerinizde) brakyorum. dedi. Sad b. Museyyeb diyordu ki: Hz. Peygamber (hurmann toplanma zaman gelince), Abdullah b. Revhay gnderdi. O da aalardaki ya hurmann miktarn tahmin eder, sonra onlara: isterseniz size kalsn (bize den hissenin parasn verirsiniz), isterseniz (bize deni) hurma olarak alrm. derdi.(Muvatt, K. Musqt, B. 1, had., 1)

ALIAN ORTAIN GREVLER (DUTIES OF MUSQ) .

(mam) Mlik der ki: Musqtta bahe sahibinin, alana art komasnda bir saknca olmayan adetler: bahe duvarlarn evirmek, su gzelerini temizlemek, kanallarn temizlemek, hurma aalarna bakmak, kklerini temizlemek, meyveleri toplamak ve benzeri eylerdir. Bahede alana, anlamalarna gre, meyvenin yars, (yardan) az veya fazlasn vermek art koulabilir.(Muvatt, K. Musqt, B. 1, rivayet, 2)(mam) Mlik der: Bize gre musqt, hurma, zeytin, eftali aalar ile zm asmalarnda ve benzeri eylerde olabilir. Herhangi bir sakncas yoktur. Mal sahibi meyvelerin yarsn, te birini, drtte birini veya bunlardan daha az ya da fazlasn almak zere anlaabilir. (filere gre musqt sadece hurma ve zmde olur, dierlerinde olmaz. Haneflere gre ise, yerde bir sene veya daha fazla kalan btn bitkilerde olabilir. Bunlar ister meyveli olsun, ister olmasn fark etmez. Mezhib-i Erbaa, III/25-28) (mam) Mlik (yine) der ki: Bo bir arazinin musqt yoluyla ortaa verilmesi doru deildir. Byle (bo bir) araziyi, sahibi para ve benzeri belli bir kymet karl kiraya verebilir. Ama bir adamn bo olan arazisini, oradan elde edilecek rnn te biri veya drtte biri karlnda kiraya vermesi halinde burada aldanma olabilir. nk tarm rnleri bir defasnda az olur, bir defasnda ok olur. Bazen de tamamen helk olur. Byle olunca da, arazi sahibi arazisini (mesela belirli bir para ile) kiraya verebilecei, belirli bir miktar brakp da, tamamlanp tamamlanmayaca belli olmayan ve bir aldanma olabilecek byle bir akit yapmas, mekruhtur (irkindir, ho deildir.) (Bo bir araziyi, oradan elde edilecek rne karlk kiraya vermek, Mliklere gre geerli deildir. Eb Hanfeye gre ise (byle bir ilemde), bir saknca yoktur. Munteq, V/132) QIRAZ ORTAKLII.

Fkh (slm Hukuku) ve hadis kitaplarnda Kitbul-Qrd veya Bbul-Qrd olarak yer alr. Istlh anlam: Sermaye bir taraftan, alma br taraftan olmak zere, aralarnda kararlatracaklar artlarla kurulan bir kr ortakldr ki, zarar sermayeye ait olur (Qms Tercmesi). Buna mudrabe de denilir. Hanefilere gre mudrib yani alan kimse, sermaye sahibinin krda ortadr. Onun sermayesi de ticaret iin gezip dolamasdr. Sermaye kendisine teslim edilince, emanet saylr. altrmaya balaynca, mal sahibinin vekili, kr elde edince de orta olmu olur (htiyr, III/19).

HZ. OSMANIN KIRAZ ORTAKLII (OSMANS QIRAD). Hz. Osman, (olay anlatan) Al b. Abdurrahmann, dedesine kr aralarnda ortak olmak zere altrmak iin, krad (mudrabe olarak bir mal (sermaye) vermiti. (Muvatta, K. Qrad, B. 1, rivayet, 2)

KIRAZ ORTAKLIININ LEY (RUNNING OF QIRAD COOPERATION). mam Mlik der ki: Bir saknca olmad bilinen krad (mudrabe=kr ortakl), bir kimsenin arkadandan sermaye kaybedildiinde- deme sorumluluu olmakszn altrmak zere, bir mal almas eklinde olur. Kr orta olan kimsenin, ortaklkla ilgili olarak yolculua ktnda, yolculuk esnasnda yiyecek ve giyecek masraflar, maln/sermayenin miktar ile orantl olarak israfa gitmeden, o maldan/sermayeden denir. Eer bu ticareti kendi memleketinde yapyorsa, giyecek ve masraflar kendisine aittir. Sermayeden verilmez.(Muvatta, K. Qrad, B. 1, rivayet,, 3) Mtercimin notu: alan kimse mal/sermayeyi alr, altrr, fakat maln helk olmasndan sorumlu tutulmaz. Zarar, mal/sermaye sahibine ait olur. nk altrmak zere teslim alann yannda, mal emanettir. Fakat mal/sermayeyi (gzelce, dikkatlice) korumas gerekir. Fakat elde olmayan sebeplerle kaybedilirse, onu demekle ykml deildir.(Muvatta tercmesi, II/229) AHLKI (BUSINESS ETHICS).

mam Mlik der ki: Bir kiinin dier birinde alaca olsa da, onun kendisine qrad (altrmak iin bir sermaye) olarak braklmasn istese, alacakl maln teslim almadka, bu mekruhtur. Teslim aldktan sonra ise, ister qrad (sermaye) olarak verir, ister vermez. nk burada mal sebebiyle borluyu sktrma korkusu vardr. O da mal artrmak zere tehir edilmesini istemektedir.(Muvatta, K. Qrad, B. 3, rivayet: 4) mam Mlik der ki: Bir kimse dier birisine kraq (sermaye) olarak bir mal verip de, ortandan ayr zel bir art ileri srse, bir dirhem bile olsa, bu art geerli deildir. Ancak krn yarsn kendisine, yarsn veya te birini veya drtte birini yahut da bundan daha az ya da daha fazlasn arkada iin art koarsa, bu syledii ey, az olsun ok olsun, bunlarn hepsi helldir ve bu Mslmanlarn kr ortakldr. Fakat kendisi iin, arkadann dnda zel bir kr olarak, bir dirhem veya daha az bir eyi ayrp, geri kalan krn aralarnda yar yarya olmasn art kosa, bu geerli olmaz. Mslmanlarn kr ortakl bu ekilde deildir.(Muvatta, K. Qrad, B. 4, rivayet: 5)GRMCLE TEVK (ENCOURAGEMENT FOR ENTERPRISING).

mam Mlik der ki: Mal oalnca sermaye ayrldktan sonra kr anlamalarna gre taksim ederler. Eer mal kazan salamam veya zarar etmi ise, alan kimseye kendisine harcadndan ve zarardan tr hibir ey lazm gelmez. Btn bunlar mal/sermaye sahibinin verdii sermayeye aittir. Kr ortakl, mal sahibi ile alann (krn taksimi konusunda) raz olacaklar bir ekilde geerlidir. Aralarndaki kr da yar yarya, te bir, drtte bir, bundan daha az veya daha ok olabilir.(Muvatta, K. Qrad, B. 5, rivayet: 6) Mtercimin notu: Yani sermayenin ayrlp sahibine verilmesinden sonra taksim edilecek bir kr kalmazsa, alann ne lehine ne de aleyhine hibir ey yoktur. Eer zarar sz konusu ise alana dettirilmez. nk o emaneti sayldndan, bunu demekle ykml deildir. Yine mal iin yapt yolculuk esnasnda yapt masraflar da demez.(Muvatta Tercmesi, II/234)

TCCARLARIN KEND ARALARINDAK GELENEKLER (TRADITION OF TRADESMEN AMONG THEM).

mam Mlik der ki: Mal/sermaye sahibinin, qradn esaslar ve Mslmanlarn gemi adetleri dnda, mal/sermayesi hakknda bir ey art komas geerli olmaz.(Muvatta, K. Qrad, B. 5, rivayet: 6) Qradda (kr ortaklnda) alan kimseye deme sorumluluu art komak, akdin fasit (geersiz) olmasn gerektirir. nk akitte mal/sermaye, alann elinde emanet saylr. Munteq, V/164)

MAKBUZ VER (GIVE DOCUMENT).

(Emev) Halifeleri Veld, Sleyman ve mer b. Abdlazz zamanlarnda Msrda zekt toplama memurluu yapan Zurayk b. Hayn anlatr: mer b. Abdlaziz kendisine yle bir yaz gndermiti: Gayr- Mslim vatandalardan (zimmlerden) vergi (hara) aldn zaman, ertesi seneye kadar saklamalar iin, aldn mal (vergi, hara, ayn veya nakd kymet) karlnda onlara makbuz ver.(Muvatt, K. Zekt, B. 9, rivayet, 20) (Devletin baka bir grevlisi de onlardan gelip de ikinci defa vergi istemesin, kendilerine zulmedilmi olmasn, Mslman olmayan bu insanlara bir hakszlk yaplm olmasn. i.y.)

KENZ NEDR? (WHAT IS THE KANZ ?) Abdullah b. Dnr anlatr ki, Abdullah b. mere Kenz nedir ? diye soruldu. yle dedi: Zekt verilmeyen maldr. (Huvel-mlul-lez L tedd minhuz-zektu)(Muvatt, K. Zekt, B. 10, rivayet, 21)DL VERG SSTEM (JUST TAX POLICY, NO HEAVY TAXES). Hz. ie anlatmt: (Hz.) mere zekt olarak alnm bir koyun getirildi. mer hayvann iri memesinde st birikmi olduunu grd. Bu koyun nedir ? diye sordu. Zekt olarak alnm bir koyundur dediler. mer dedi ki: Bunu sahibi kendi rzas ile vermemitir ! nsanlar byle zorlamayn. Mallarnn en iyisini ve samak iin ayrdklar mallarn zekt olarak almayn.(Muvatt, K. Zekt, B. 16, rivayet, 28) Bu bilgiyi naklettikten sonra (mam) Malik yle demitir: Benim kendilerine yetitiim u (Medine) ehrimizdeki ilim sahipleri (yle demilerdir ki), zekt konusunda Mslmanlar zorlanmazlar. Ne verirlerse alnr. YOKSULLARA BR GELR TRANSFERDR, ZEKT (ZAKAT IS A TRANSFER TO THE POOR CLASSES (AND OPINION OF IMAM MALIK ABOUT DISTRIBUTION OF ZAKAT AND SALARY OF ZAKAT EMPLOYEES)

At b. Yesr nakletmitir ki: Hz. Peygamber yle buyurmutur: Zenginlerin zekt almas hell deildir. Ancak u be grup insan, bunun dndadr: Allah yolunda savaanlar, zekt toplamakla grevli memurlar, borlular, (toplanm) zekt (rnn) paras ile satn alanlar ve dkn bir komusuna verilen zekt bu yoksul kii tarafndan, zengin bir kiiye hediye edildii durumlarda. mam Malik demitir ki: Biz(Medineliler)e gre zekt sadece vlinin itihadna gre taksim edilebilir. Hangi grup insann ihtiyac vardr, bunlarn says ne kadardr, btn bunlar valinin kararyla tespit edilir. Olur ki bir sene, iki sene veya senelerce sonra ihtiya sahipleri deiir, ite bunun gibi ihtiya sahipleri ve onlarn (ihtiya) miktarlar nerede olursa olsun, tespit edilir. Ben bunlar hakkyla yapan ilim sahibi insanlar grdm. Zekt memurunun toplad zekttan belirlenmi (kesin) bir alaca pay yoktur. Vl ona ne kadar takdir ederse, onu alr.(Muvatt, K. Zekt, B. 18 (Eb Dvd, K. Zekt, B. 25 (Bbu men yeczu leh); bn Mceh, K. Zekt, B. 27 (Bbu men tehllu) ZOR KULANARAK ZEKT TOPLAMAK (COLLECTING ZAKAT WITH USING FORCE).

(Hz.) Eb Bekir dedi ki: Eer zekt olarak, Hz. Peygambere verdikleri bir ola da bana vermemeye kalkarlarsa, onlarla sava ederim.(Muvatt, K. Zekt, B. 18, rivayet; 30; Buhr, K. Zekt, B.1; Muslim, K. mn, B. 8, rivayet, 32)

DEVLET HAZNES TOPLUMUNDUR, DEVLET ADAMLARININ MALI DELDR. (TREASURY IS FOR NATION NOT FOR STATESMEN (NO EMBEZZLEMENTS). IMAM MALIKS OPINION USING FORCE TO COLLECT ZAKAT.

mam Malikten: (Hz. merin azatl klesi Eslemin ocuu olan ve mer b. Abdlazizin danma kurulu yelerinden olan Medinenin hadis alimi) Zeyd b. Eslem (v. 136 H./ 754 M.) anlatmt: (Bir gn) (Hz.) merin itii st houna gitmiti. St kendisine ikram edene: bu st nereden geldi? diye sordu. Adam: Bir su kenarna varmtm. Bir de baktm ki (devletin) zekt hayvanlarn sayorlard. Beni grnce, benim iin de sadlar. Ben de sadklar st matarama koydum. te bu st, o sttr. deyince, (Hz.) mer (R.A.) elini boazna sokup, kendisini kusturarak st kard. mam Mlike gre, (birilerinin vermek zorunda olduu) zekt tahsil etmeye, Mslmanlarn gc yetmezse, onu alncaya kadar savamalar onlarn hakkdr.(Kne haqqan aleyhim cihduh hatt yekhuzh minhu)(Muvatt, K. Zekt, B. 18, rivayet, 31) ILIMLI BR YOL TAKP ETMEK, ZEKTLARI TOPLARKEN (USING A SOFT WAY IN COLLECTING ZAKAT).

mam Mlik anlatr ki: Duyduuma gre bir vali (veya zekt memuru) mer b. Abdulazize bir yaz gndererek: adamn biri, malnn zektn vermiyor demi. Bunun zerine mer b. Abdlaziz kendisine: Onu brak. Mslmanlardan zekt alrken ondan alma diye cevap gndermi. O adam bunu duyunca ok arna gitmi ve o gnden sonra da zektn aksatmadan vermi. Vali bu yeni durumu (o adamn artk zekt vermek istediini) mere tekrar bildirince, mer de: yleyse (imdi) al, mdem ! demi.(Muvatt, K. Zekt, B. 18, rivayet, 32)

FAKLI ORANLAR, ZEKT TAHSLNDE (DIFFERENT RATES IN ZAKAT).

Bsr b. Sad, Hz. Peygamberin yle buyurduunu naklediyor: Gn (yamurla) ve kaynak sularyla ve kuyudan kan suyla sulanan araziden elde edilen rnn zekt onda bir; g sarf ederek tanan suyla sulanan arazinin zekt ise yirmide birdir.(Muvatt, K. Zekt, B. 19, Had., 33; Buhr, K. Zekt, B. 55 (Bbul-Ur); Muslim, K. Zekt, B. 1, Had., 7) GVENMEK, VERG YKMLLERNE (TO TRUST TO THE TAXPAYERS).

mam Mlik der ki: (zekt alrken) Mal/servet sahibinin sylediklerine inanlr ve o ne verirse, o alnr (ven-nsu musaddeqne f-zlike ve yuqbelu mimhum m defe). mam Mlike: zeytinden ihtiyalar iin harcadktan sonra m, yoksa harcamadan m r (onda bir) verilir? diye soruldu. mam Mlik de: htiyalara baklmaz. Ancak buday (ekin) konusunda tarla sahibine sorulduu gibi, zeytinin zektn hesap ederken de, zeytincilere sorulur ve onlarn sylediklerine inanlr (ve yusaddeqne bim ql). Zeytini be vesaq ve daha fazla ise, onun zeytinyandan onda bir alnr. Zeytin be vesaqa ulamamsa, o kiinin zeytinyandan her hangi bir zekt alnmaz.(Muvatt, K. Zekt, B. 21, rivayet 35)GMRK VERGLER. SLM DEVLETN VERG POLTKASI (CUSTOM DUTIES. TAX POLICY OF ISLAMIC STATE).

mam Mlikten: (Hz.) mer (R.A.), tahlla baklagillerin zektn ayr ayr ald. (Medineye) Gelen (yabanc) Hristiyan tccarlarn baklagiller cinsinden olan mallarnn hepsini ayn cins kabul eder ve onlardan onda bir; tahl ve zm cinsinden olan mallarndan ise yirmide bir alrd.(Muvatt, K. Zekt, B. 21, rivayet, 36) TAX POLICY. Yine mam Mlik demitir ki: Biz Medineliler arasnda tartmasz kabul edilen ve benim de alimlerden duyduuma gre meyvelerin hibirinden zekt verilmez. Nar, eftali, incir ve bunlara benzeyen ve benzemeyen (ve yaken yenilen) btn meyvelerden zekt verilmez. Yoncadan ve sebzelerden de zekt verilmez. Bunlar satldklar zaman ise, para sahibinim eline getikten bir yl sonra zekt verilir.(Muvatt, K. Zekt, B. 22, rivayet, 1)

(O gnk Arabistanda sadece hurma ve zm ticr deer tayorlard ve onlarn zekt veriliyordu. Dier meyveler zaten herkesin banda bahesinde bir aa iki aa kadard. Bunlar kurutulsa bile, o evin be aylk ihtiyacna ancak yetiyordu. Ticr amala retilmiyorlard. Bugnk gibi, tonlarca inciri kurutmak veya eftaliyi ya olarak dier illere nakletmek veya elmay iliden Arap Yarmadasna buzhaneli gemilerle getirmek, Arizona hurmasn Avustralyada pazarlamak.. imknlar yoktu. Yakn zamanlara kadar bizim kylerimizde bile elmann bir ksm aile ve akrabalarca yenilir, bir ksm kurutulur, kalann da eekler yerdi. Meyve retiminin ticarilemedii dnemde, onlardan bir zekt vermek gerekmiyordu. be yl nce Trkiyenin Rusyadan hayvanlar iin on binlerce ton ot aldn dnrsek, ticrlemeyen hemen hibir sebze ve meyvenin kalmad gnmzde, bu rnlerin hepsinden zekt vermek gerekir. i.y.)ZLENEN TOPLUMU, ZLENEN YNETMN (A WONDERFUL (!) NATION FOR A MODERN GOVERNMENT AND A WONDERFUL GOVERNMENT FOR THE PEOPLES OF OUR AGE).Medinede dn ilimleri bizzat sahblerden renmi olan Sleyman b. Yesr (34-107 H./ 654-725 M.) anlatyor: am halk Eb Ubeydeye: Atlarmzdan ve klelerimizden de zekt al dediler. Eb Ubeyde almad, yalnz onlarn bu isteklerini (Hz.) mere bir mektupla bildirdi. (Hz.) mer de (onlardan zekt) almayacaz dedi. Eb Ubeyde, amllara durumu bildirdi. amllar tekrar vermek istediklerini bildirdiler. Eb Ubeyde tekrar halifeye yazd. Bunun zerine (Hz.) mer yazd cevapta, eer (vermek) istiyorlarsa al ve (aldn zekt yine) onlara (amn muhtalarna) ve klelerine dat. diye yaz gnderdi. mam Mlik, (Hz.) merin yine onlara ver szn al fuqarihim fakirlerine eklinde anlamak gerektiini sylemitir.(Muvatta, K. Zekt, B. 23, rivayet, 38) ATEE TAPANLARIN VERGS (TAXES FROM FIREWORSHPPERS).

Sekiz yl Sad b. Museyyebden ders alm olan byk hadis bilgini bn ihb ez-Zuhr (51-124 H./ 671-742 M.) der ki: duyduuma gre, Allahn Elisi (S.A.V.), Bahreyn mecslerinden cizye almtr. (Hz.) mer ran; (Hz.) Osman da Berber mecslerinden cizye almtr.(Muvatta, K. Zekt, B. 24, rivayet, 41; Buhr, K. Cizye, B. 1) Cafer b. Muhammed de babasndan yle bir bilgi nakleder: (Hz.) mer, sz Mecslere getirerek: onlara ne yapacam bilmiyorum dedi. Bunun zerine Abdurrahman b. Avf: Hz. Peygamberin: Onlara Ehl-i Kitb gibi muamele edin dediini, bizzat duydum. dedi.(Muvatta, K. Zekt, B. 24, rivayet, 42)YAHUD VE HIRISTYANLARIN DEYECEKLER VERGLER (TAXES FROM NON-MUSLIMS (OWNERS OF THE BOOK: CHRISTIANS AND JEWS).

(Hz.) merin azatls Eslemden: mer, Msr ve amn gayr- Mslimlerine drder (altn) dinar, Irak gayr- Mslimlerine de krkar dirhem (gm) cizye takdir etti. Ayrca Mslmanlar onlarn blgesinden geer de, kalmak mecburiyetinde kalrlarsa, gn misafir edeceklerdi.(Muvatta, K. Zekt, B. 24, rivayet, 43)

MSLMAN OLMAYANLARDAN VERG TOPLAMADA GENEL KURALLAR. ON DRT YZYIL NCE MODERN VERG POLTKASI (GENERAL RULES IN COLLECTING TAXES FROM NON-MUSLIMS. WHAT IS THE REASON OF TAKING TAXES FROM NON-MUSLIMS ? A MODERN TAX POLICY 14 CENTURIES AGO).

Cizye ile ilgili olarak mam Mlik yle der: imdiye kadar geen uygulamaya gre cizye, Ehl-i Kitbn kadn ve ocuklarndan alnmaz. Sadece akl-bli olmu erkeklerinden alnr. Zimmlerin ve Mecslerin atlarndan, elde ettikleri zmlerinden, tarm rnlerinden, kk ve byk ba hayvanlarndan zekt alnmaz Onlarn mallarndan cizyeden baka vergi alnmaz. Yalnz ticaret yaparlar da, bu sebeple Mslman memleketlerine girip karlarsa, ticaret mallarndan onda bir alnr. Alnan cizye, lkede bar iinde yaadklar, dmanlarna kar korunduklar iindir. Ticaret maksadyla baka bir memlekete giden zimmden r alnr. Yine ticaret maksadyla Msrdan ama, aml olan Iraka, Irakl olan Medineye veya Yemene veyahut da baka bir memlekete gitse, yine r verir. Ehl-i Kitb zekt vermez. Mecslerin de ne mallarna, ne meyvelerine ne de tarm rnlerine zekt yoktur. imdiye kadar uygulama byle olmutur. Onlar dinlerine tabidirler, hangi dinden iseler, ondan devam ederler. CUSTOM DUTIES. Ticaret iin bir yl iinde bir memlekete birka defa girip ksalar, her defasnda onda bir gmrklerini verirler. nk bu para, ne yaplan bir anlama, ne de kendileri iin ileri srlen bir art dolaysyladr. Ben kentimizdeki ilim adamlarnn bu ekilde hkm verdiklerini grdm.(Muvatta, K. Zekt, B. 24, rivayet, 45) MTERLERN HAKLARI (RIGHTS OF CONSUMERS).

Haneflere gre alm-satm akdinde mteri iin hyr- ayp hakk vardr. Yani mteri satn ald bir malda, satcda iken var olduu tespit edilen bir noksan ve kusur grrse, pazarl bozup, mal eski sahibine iade etme hakk vardr. Ancak bir mal beret yoluyla alnp satlmsa, yani satc bu maln hi bir ayp kusurundan tr sorumluluk kabul etmem diyerek satarsa, ya da mteri mal her trl noksan ile kabul ediyorum derse,, artk pazarlk kesinletikten sonra, ald mal geri veremez. (Mecelle, Madde: 337-342-343) (Muvatta terc., c, II/132 (K. Buy)

ALDATMA/ALDANMA YOK. SLM KTSADINDA TEMEL KURAL (NO DECEPTION THE MAIN RULE IN ISLAMIC ECON that this rule protects the rights of consumers and farmers, villagers) Abdulllah b. merden: Allahn Elisi olgunlamas belirinceye kadar, aa zerindeki meyvenin alm-satmn, alcya da satcya da yasaklad.(Muvatta, K. Buy, B. 8, Had., 10; Buhr, K. Buy, B. 85; Muslim, K. Buy, B. 13, Had., 49) KIZARINCAYA KADAR BEKLEMEK. Enes b. Mlik nakleder: Hz. Peygamber dalndaki hurmann satn, olgunluk belirtileri grlnceye kadar yasaklad. Kendisine: Ey Allahn Elisi ! Olgunluk belirtisi nasl olur? diye sorulunca, Kzarnca cevabn verdi ve devamla: Syleyin bakalm Allah bu meyveyi helk ederse (aataki meyve afete urarsa) mmin kardeinin parasn ne karl alacak?(Muvatta, K. Buy, B. 8, Had., 11; Buhr, K. Zekt, B. 55, K. Buy, B. 87; Mslim, K. Musqt, B. 3, Had., 15) Abdurahmann kz Amradan: Hz. Peygamber, afetten kurtuluncaya (olgunlancaya) kadar meyve satn yasaklad. mam Mlik: olgunlamadan nce yaplan sat, aldatmal satdr. dedi.(Muvatta, K. Buy, B. 8, Had., 12)

LKER YILDIZI DOMADAN SATI YAPMAMAK. (Fuqah-i Sebadan) Hrice (30-100 H/ 650-718 M.) (Rahmetullahi Aleyh) dedi ki: Babam Zeyd b. Sbit, aataki meyvesini (hurmay), Sreyya yldz douncaya kadar satmazd. (Sreyya (lker) yldznn fecir vaktinde domas, yaz mevsiminin balarnda olur. Bu mevsim Hicaz ehirlerinde gnein ssnn iddetlendii ve hurma rnnn olgunlamaya balad zamandr. Gerekte muteber olan, hurmann olgunlamasdr. Sreyya yldznn afakla domas, rnn olgunlamasna alameti kabul edilmitir. Buhr Tecrd-i Sarh Tercmesi, VI/498) mam Mlik der ki: karpuz, kavun, hyar, havu olgunlamaya balaynca, bize gre sat hell ve bir saknca yoktur. Sonra kan rnn hepsi, arkas kesilip tkeninceye kadar mteriye aittir. Bunun iin belirli bir vakit de tayin edilmez. nk bunun vakti, insanlar arasnda bilinmektedir. Bazen afet meydana gelip, sebzeleri toplanma vaktinden nce yok eder. Meydana gelen afet, sebzenin te birini veya daha fazlasn helak ederse, o zaman bu miktar mal sahibine deyecei paradan der.(Muvatta, K. Buy, B. 8, rivayet: 13)

BADETLER AKSATMAMAK DAHA NEMLDR. SLMIN DNYA LERYLE LGL BAKI AISI. (PERFORM OF THE PRAYERS IS MORE IMPORTANT. THE VIEWPOINT OF ISLAM TO WORLDLY AFFAIRS).

Urve anlatyordu: Hz. Peygamber ilemeli zarif bir elbise giymiti. Daha sonra bu elbiseyi Eb Cehme (geri) verdi ve ondan naksz, kaln kumatan yaplm bir elbise ald. Eb Cehm: Niin (deitirdin Ey Allahn Elisi)? deyince, Hz. Peygamber: Namazda naklarn grdm (namazmn huusu azalacakt) buyurdu.(Muvatta, K. Salt, B. 18, Had., 67-68; Buhr K. Salt, B. 14 Bbu z Sall; Muslim, K. Mescd ve Mevdus-Salt, B. 15, Had., 62)

BR DER ENTERESAN OLAY (ANOTHER INTERESTING EVENT).

(Hz.) Eb Bekrin olu Abdullah anlatr: Ensrdan birisi Medne vdlerinden Quff denilen bir vdde meyvelerin olgunlat zamanda (gnlerden birinde) namaz klyordu. (O sene o kadar ok rn olmutu ki, aalar hurmalarn okluundan bolluundan aa doru eilmilerdi. Bir ara Eb Talhann gz aalara takld ve meyvelerin o bolluu houna gitti. Sonra kendini toparlad ama o srede ka rekat namaz kldn hatrlayamad. Bunun zerine: u durumum iyi bir ey deil. Bu mal (zaten) fitne (imtihan) dedi ve o srada halife olan (Hz.) Osmnaa geldi ve dedi ki: Bu bahemi (Allah rzas iin) sadaka (hayr olarak) veriyorum. Sen bunu hayr ilerine sarf et. (Hz.) Osman da bu hurmal elli bin dirheme satt ve parasn hayra harcad da, bu baheye bundan sonra hep ellibinlik(yer) denildi.Muvatta, K. Salt, B. 18, rivayet, 70)HZ. PEYGAMBER ZAMANINDA VERGLER (TAX POLICY. TAXES IN THE PERIOD OF THE PROPHET MUHAMMAD. TAXES IN THE EARLY DAYS OF ISLAM).

Hz. Peygamber: Definelerin zekt bete birdir. buyurmutur. mam Mlik bu konuda yle der: Biz Medinelilerin u konuda hibir gr ayrl olmamtr ki ve benim de (benden nceki) ilim sahiplerinden duyduuma gre: define, eski toplumlarn gmp brakt ve bizim tesadfen bulduumuz maldr. Define bulmak iin bir klfete girilmez, byk bir alma ve ara gere de istemez. ayet bir sermaye gerektirir, insana byk bir klfet ykler ve buna ramen bazen bulunur, bazen de bulunamayarak emek boa giderse, bu artk define olmaktan kar.(Muvatta, K. Zekt, B. 4, Had., 9; Buhr, K. Zekt, B. 66 Bbu f rikzi el-khumusu) (Byk bir masrafla kartlrsa o zaman onda bir veya yirmide bir zekt verilir. i.y.) DEVEM BULURSAN SANA VERECEM DEMEK, KOMSYONCULUK VE AHLKI (BUSINESS ETHICS). Allah satarken az bir kra raz olan, alrken paray gnl honutluu ile veren, borcunu abuk deyen ve alacaklsn sktrmayan insanlar sever. mam Mlik bunu zah ederken yle der: Bir kimse baka birisine fiyatn belirleyip, kendisi adna satmas iin bir mal vererek eer bunu sylediim fiyattan satarsan sana bir (altn) dinar -veya aralarnda kararlatrdklar baka bir ey- vereceim. O fiyata satamazsan hibir ey vermem. dese, bunda bir saknca yoktur. Sataca fiyat ve bu sat iin verecei creti alr. Satamazsa bir ey alamaz. Yine bir kimsenin dier bir kimseye: benim kaan klemi veya devemi yakalayp getirebilirsen, sana u kadar cret veririm demesi de byledir. Bu bir crettir yoksa adam kiralama deildir. Eer kiralama olsayd, kaan yakalayamaynca, cret vermemesi doru olmazd. Fakat bir kimseye mal verilip de, bunu sat, her (altn) dinar iin sana u kadar cret veririm denilse, bu olmaz. nk maln fiyatndan decek her dinar, onun alaca cretin de dmesi demektir. Bu da ne alacan bilemeyecei iin bir aldanmadr.(Muvatta, K. Buy, B. 46, rivayet, 100; Buhr(merfan), K. Buy, B. 16) (Muvatta mterciminin notu: nk fiyat belli olmaynca ii yapacak olann alaca cret de belli olmaz. cretin belli olmamas ise, zaruret olmadka caiz deildir. (el-Munteq, V/112)(Muvatta tercmesi, II/223)Hz. Peygamber yle buyurdu: sat iin pazara mal getiren kimseleri yolda (pazara girip fiyatlar renmeden mallarn almak iin) karlamaynz. inizden hi kimse bakasnn sat zerine sat yapmasn. Bir mal satn almak istemediiniz halde, mteri kztrmak iin fiyat artrmaynz. ehirde oturan bir kimse, bir bedev (lde oturan) adna sat yapmasn(Muvatta, K. Buy, B. 45, Had., 96; Buhr, K. Buy, B. 64) (Mtercimin notu: Bu yle olur: taradan ehre mal getiren bir kimsenin maln ehirde bulunan simsar (komisyoncu) alr, azar azar piyasaya srer, insanlar darla der, bylece fiyat ykselir. Haneflere gre bu, halkn muhta olduu, piyasann darald bir zamanda yaplrsa tahrimen mekruhtur. Bolluk zamannda ve insanlarn ihtiyac olmayan bir zamanda olursa mekruh deildir. (Mezhibul-Erbaa, II/276) Burada Hz. Peygamberin bir gayesi de, mallar reticiden tketiciye dorudan satlmasn salayp, aracy kaldrmaktr. Hem de zamanmzda (1982 yl) olduu gibi komisyoncular, fiyat ve maln miktarnda hile yaparlar, bylece kyl zararl kar, tketen de mal pahalya alm olur.)(Muvatta Tercmesi. II/219)Abdullah b. mer nakletmitir ki: Hz. Peygamber necei (mala alc olmad halde, alc gibi davranarak, maln fiyatn ykseltmeyi) yasaklad. mam Mlik der ki: Nece niyetin satn almak olmad halde, bakalarnn da sana uyarak yksek fiyat vermesi iin satcnn malna, deerinden daha fazla fiyat vermektir.(Muvatta, K. Buy, B. 45, Had., 97; Buhr K. Buy, B. 60 Bbun-Neci, Mslim, K. Buy, B. 4) (Haneflere gre bu durum, maln fiyatnn deerinden fazlaya karsa, tahrimen mekruhtur. Mezhibul-Erbaa, II/273) KOMSYONCULUK. mam Mlik (bir gn) bn ihb Zuhrye: bir kimsenin bir hayvan kiralayp da, sonra daha fazla bir cretle bakasna kiraya vermesi hakknda ne dersin? diye sormutu. Zuhr de: bunda bir saknca yoktur. dedi.(Muvatta, K. Buy, B. 46, rivayet, 101) (Muvatta mterciminin notu: Mlikler ile filere gre teslim almadan nce olsun, sonra olsun daha fazlasna baka birisine kiraya verebilir. Eb Hanfeye gre ise byle bir hayvan veya bir ev kiralayan kimse, onu teslim almadan nce bakasna kiraya veremez. Teslim aldktan sonra da, kiralad fiyattan fazlasna vermez. Ayn cret zerinden verebilir. Munteq, V/114)Abdullah b. mer nakletmitir: Allahn Elisi, inizden hi kimse, bakasnn sat zerine sat yapmasn buyurmutur. (Muvatta, K. Buy, B. 45, Had., 95; Buhr, K. Buy, B. 58; Mslim, K. Buy, B. 5, Had., 70 Bbu tahrmi beyr-raculi al bey ekhhi) (Bu yle olur: satc ile mteri bir maln fiyat zerinde anlama saladktan sonra, henz akit yapmadan bir bakas mteriye: ben aynen byle bir mal sana daha noksan bir fiyatla satarm. Yahut bu fiyata daha iyisini veririm diyerek, birinci satcya zarar verir. yle de olabilir: satc ile mteri bir fiyat zerinde anlatktan sonra baka bir kimse: ben bu mala daha fazla fiyat veriyorum der, satc da onu satar. Satc ile mteri fiyat kararlatrdktan sonra meydana gelecek olan bu her iki ekil de, Haneflere gre tahrimen mekruh, filer ile Hanbellere gre ise haramdr. Fakat aralarnda belli bir fiyat zerinde anlamalar bulunmad mddete, ak artrma ile sat da bir saknca yoktur.(Mezhib-i Erbaa, II/277-278)

TASARRUF (SAVINGS. NO TAXES FOR GOLDEN JEWELLERY OF WOMEN

That this is a reserve for extraordinary conditions like unemployment or calamities in Islamic countries that women sell these in economic crisis. i.y.)

Azatl klesi Nfi anlatr ki, Abdullah b. mer kzlarna ve cariyelerine altn taklar takar, bunlarn zektlarn vermezdi.(Muvatta, K. Zekt, B. 5, Had., 11) Hz. Peygamberin hanm Hz. ie, kardeinin yetim kzlarna kendi evinde bakyordu. Bu kzlarn ss iin mcevherleri vard fakat Hz. ie bunlarn zektn vermezdi.(Muvatta, K. Zekt, B. 5, Had., 10)

Hz. ie, evinde bakt yetimlerin mallarn, onlar adna ileteceklere verirmi.(Muvatta, K. Zekt, B. 6, Had., 14) (Tbin dnemi Medine alimlerinden) Yahya b. Sad (70-143 H./ 689-760 M.) de kendinden bir rnek vermitir: Evimde baktm kardeimin yetimleri iin biraz mal satn aldm. Sonra da bunlar satld da, bu alveriten ok kazan elde edildi. Bu konuda mam Mlik yle der: Velisine (kad tarafndan) izin verildiyse, yetimlerin mallar ile onlar adna ticaret yapmasnda bir saknca yoktur. Bu esnada zarar edilirse niyet samimi olduu iin- zarar eden bir sorumluluk yklenmez.(Muvatta, K. Zekt, B. 6, Had., 15)DL OLMAYAN VERGLERN DES VE VERG VERENE MAKBUZ VERLMES (REIMBURSEMENT OF UNJUST TAXES AND GIVE DOCUMENTS)Eyyb Sahtiyn anlatr: mer b. Abdlaziz, valilerinden birinin halktan zorla zekt almas zeine, ona bir yaz gndererek, aldklarn sahiplerine iade etmesini, yalnz bu kiilerden gemi senelerin zektlarn almasn istedi. Daha sonra ise yeni bir yaz gndererek, nceki emrini deitirdi ve sadece son senenin zektn almasn, nk gemi senelerde kimlerin zekt verip vermediini tespit etmenin imknsz olduunu bildirdi...mer b. Abdlaziz ayrca gnderdii yazda: zimmilerden hara topladnda, ertesi seneye kadar saklamalar iin, aldn karlnda onlara makbuz ver diye yazmt.(Muvatta, K. Zekt, B. 9, Had., 20)

NAMAZ, ALIMAYA ENGEL DELDR (PERFORMING PRAYERS DOES NOT PREVENT WORKING).Enes b. Mlik anlatmt: kindi namazn klardk, sonra da cemaatten bazs Amr b. Avf Oullarnn yurduna (mahallesine) gider, onlarn ikindiyi daha yeni klmakta olduklarn grrdk.(Muvatta, K. Wuktus-Salt, B. 1, had., 10; Buhr ,K. Mawqtus-Salt, B. 13 (Waqtul-Asr) (Amr b. Avf Oullarnn yurdu, Mescid-i Nebevye iki mil yani be kilometre kadard. mam Nevev der ki: Sahblerden Amr b. Avf Oullar, tarla ve bahelerinde alrlard da ileri bitince toplanp ikindiyi klyorlard. Bu yzden ikindiyi (herhalde yazn) biraz ge klyorlard.(Muvatta trc. I/13)

YEN YERLEM YERLERNN AILMASI. (URBANIZATION NEW SETTLEMENTS)Hz. Peygamber (Tebukte) halkla beraber su ihtiyacn (bir tek) pnardan giderdikten sonra yle demiti: Ey Muaz ! Eer mrn olursa, buralarn yemyeil, balk bahelik olduunu greceksin.(Muvatta, K. Qasris-Salti fis-Sefer, B. 1, Had., 2) (Hz. mer zamannda Kfe ve Basra bata olmak zere, pek ok yeni yerleim yeri kurulmutur. i.y.)ML YARDIM, VATANDALARA (FINANCIAL AIDS TO THE CITIZENS)Eb Suheyl b. Mlik anlatmtr: (Hz.) Osmanla beraberdim. Namaz iin kamet getirildii srada, ben de kendisinden bana yardm maa balanmasn istiyordum. Bu srada o da aya ile yerdeki (mescidin iindeki) akl talarn dzeltiyordu. Daha sonra saflar dzeltmek iin arkaya gnderdii adam geldi. Ve saflarn dzgn olduu kendisine bildirildi. (Hz. Osman) Bana: Safa gir dedi ve tekbir alarak namaza durdu.(Muvatta, K. Qasris-Salt, B. 14, Had., 45) Qsm b. Muhammed anlatr ki: (Dedesi Hz.) Eb Bekir, ayln alan herkese: Zekt miktarna ulaan maln/servetin var m? diye sorard. Eer: Evet cevabn alrsa, aylndan keserdi. Hayr cevabn alnca, hibir ey kesmeden, aylnn tamamn kendisine derdi.(Muvatta, K. Zekt, B. 2, Had., 4) Qudmenin kz Aye, babasnn bir hatrasn nakleder ki: Qudme demitir: (Hz.) Osmana aylm almaya gittiim zaman: Zekt verecek kadar maln var m? diye sorard. ayet Evet dersem, zektn tutarn aylmdan keserdi, Hayr dersem, aylm tam verirdi.(Muvatta, K. Zekt, B. 2, Had., 5)

KIRBALIYOR MER, MESCTTE BO OTURANLARI (IMPORTANCE OF WORKING)alan kimselerin namaz kldktan sonra ilerine gitmeleri, mescitte oturmalarndan daha faziletlidir. Hatta Hz. mer, namaz aralarnda bazen mescide urar, orada oturanlar krbala ilerine gnderirdi.(Muvatta terc. I/205)

ZENGNL TALEP VE BORTAN KAINMA. BORCU DEYEBLMEK N DUA ETME (DEMAND RICHNESS, AVOIDING FROM DEBT, PRAYING FOR PAYING DEBT)(Medneli tbin dnemi bilgini, hadisi ve kad Yahya b. Sadin naklettii bir hadis yledir: Hz. Peygamber yle dua ederdi: Ey sabahlar yaratan, geceyi uyumak iin tahsis eden, gnei ve ay belli bir hesaba gre yaratm olan Allahm !. Borcumu demeyi nasip eyle ve fakirlikten beni kurtar (ve anin minel-faqri..).(Muvatta, K Quran, B. 8, Had., 27)DEVLET TCARET YAPMAZ (NO STATE OWNED ENTERPRISES. TAXES OF MINES. TAX POLICY)Rabatur-Rey (70-136 H./ 689-753 M.) nakleder: Hz. Peygamber, Nahle ile Medine arasndaki Fur civarnda bulunan ve Medineye be gnlk uzaklkta bulunan Qabaliyye madenlerinin iletme hakkn Bill b. Hris Muzenye vermiti. O gn bugn hl bu madenlerden zekttan baka bir ey alnmaz. mam Mlik yle demitir: ..karlan maden miktar arttka ve maden de kmaya devam ettike, zekt hesaplanarak alnmaya devam edilir. ayet maden bir ara kesilir, kmaz olur da, sonra tekrar kmaya devam ederse, ilk defa karmaya balanyormu gibi, zekt hesap edilir. Madenler de ziraat rnleri gibidir; elde edilen maln bizzat kendisi zekt olarak alnr. Ziraatten elde edilen mahsulden olduu gibi, madenlerde de karlan maln zerinden bir sene gemesi beklenmez.(Muvatta, K. Zekt, B. 3, Had., 8)Giriimci bir kiilii olduu belli olan Bill b. Hris konusunda smail Ltf akan da u ek bilgileri veriyor: Hicretin beinci ylnda Mzeyne elileriyle birlikte Hz. Peygambere gelen Bill, Medine ile Mekke arasndaki el-Earda ikamet etmekteydi. Hz. Peygamber kendisine sel sularnn yarp genilettii su yatan (Akkul-Medne) ikt olarak verdi ve onu savalarda kullanlan atlarla develerin yayla olan Mzeyne kabilesinin snrlar iindeki Naq adl otla korumakla grevlendirdi. yi bir binici olan Bill, Naqde yaplan bir yarmada Hz. Peygamberin devesini koturdu ve yar kazand. Dmetlcendel Seferine katld. Hz. Peygamber onu, Mekke fethi ncesinde Ramazan aynda Medineye gelmelerini temin etmek zere Mzeyne kabilesine haberci olarak gnderdi. Mekke fethine 1000 kiilik bir kuvvetle katlan Mzeynelilerin sancaktarndan biri Bill idi. Daha sonralar Qdisiye (636) ve frkyye savalarna da (647-648) katld ve yine Mzeyne kabilesinin sancaktarln yapt. Son yllarn Basrada geiren Bill seksen yalarndayken vefat etti.(akan, 1992, VI/153)HCRETN ZORLUKLARI (TROUBLES OF IMMIGRATION).

Mminlerin annesi (Hz.) ie anlatmtr: Hz. Peygamber Medineye gelince (babam) Eb Bekir ve Bill (Radyallhu Anhum) stma hastalna yakalandlar. Ben onlar ziyaret edip (babam Eb Bekire): Babacm kendini nasl hissediyorsun? Ve Ey Bill Kendini nasl buluyorsun? dedim. (Babam) Eb Bekir stma hummas tutunca (u beyti) sylerdi:

Herkes evinde mutludur

lm ise ona terliin kayndan daha yakndr

Bill ise stma nbeti gelince yksek sesle yle derdi:

Bir bilebilseydim, (acaba) geceleyebilecek miyim ?

(Mekke) Vadisinde gzel kokulu yumuak otlarn arasnda

Bir gn Mecenne sularna varabilir miyim?

Mekkenin me ve Tif dalarn grebilir miyim?

(Hz.) ie der ki: Allahn Elisine gelip, (onlarn bu durumunu) haber verdiimde yle niyaz etti: Ya Rab! Bize Medineyi sevdir Mekkeyi sevdirdiin gibi, hatta Mekkeden daha ok. Bu beldeye (Medineye) salk ver. (Medinenin) leklerini (lekle satlan eylerini) bize bereketlendir. Medinenin stma salgnn da Cuhfeye (Mekkenin iki yz kilometre kuzeyinde Kzl Deniz kenarndaki belde) gtr.(Muvatta, K. Cmi, B. 4, Had., 14; Buhr, K. Menqbul-Ensr, B. 46; Mslim, K. Hacc, B. 86, Had., 48)

HAYATIN GEREKLERN GRME: SLMIN GENEL BAKI AISI LOOKING AT THE REALITIES OF LIFE: THE GENERAL PHILOSOPHY OF ISLAM (amda veba ktnn duyulmas zerine, ama gidilip/gidilmemesi konusu istiare edilmi ve en sonunda..) ..bunun zerine (Hz.) mer insanlara yle seslendi: Ben sabahleyin hayvanma binerek Medineye geri dneceim. Siz de buna gre hazrlann deyince, Eb Ubeyde: Allahn kaderinden mi kayorsun? dedi. mer yle cevap verdi: Ey Eb Ubeyde! Keke bunu senden bakas syleseydi! Evet Allahn kaderinden yine kaderine kayoruz. Bana syle bakalm: senin develerin olsa, iki yamal bir vadiye inseler, bu yamalardan biri otlu, dieri orak, otsuz olsa, sen develeri bol otlu yerde otlatsan, Allahn kaderi ile otlatm olmaz msn? orak yerde de otlatsan, yine Allahn kaderi ile otlatm olmaz msn?(Muvatta, K. Cmi, B. 7, Had., 22) Muvatta mterciminin notu: Hz. Peygamber, bir defasnda yklmaya yz tutmu bir duvarn yanndan giderken, oradan sratle getiinde, kendisine Ey Allahn Elisi! Allahn kazasndan m kayorsunuz? denilince, Allahn kazasndan Allahn kaderine snyorum buyurmutur. te Hz. merin yukardaki cevab, Hz. Peygamberin bu buyruundan alnmtr.

ORTA GELR GRUPLARINI DESTEKLEME (TO SUPPORT MIDDLE CLASSES (AS AN ISLAMIC ECON POLICY), SOLIDARITY

Hz. Peygamber yle buyurdu: nsanlar dolap kendisine bir ve iki lokma veya bir ve iki hurma verilen bir gezgin (dolaan kii) yoksul saylmaz. Dediler ki: gerek yoksul kimdir, ey Allahn Elisi? Hz. Peygamber yle cevaplad: Gerek yoksul, ihtiyacn karlayacak kadar geliri olmayan ve onu (etraftakiler) tanmad iin, kendisine sadaka verilmeyen kimsedir.(Muvatta, K. Sfatin-Neb, B. 5, Had., 7)

Hz. Peygamber yle buyurdu: Kzartlm koyun trna (paa) bile olsa, yoksula veriniz.(Muvatta, K. Sfatin-Neb, B. 5, Had., 8) (Yoksula az da olsa bir eyler verilmeli, bo evrilmemelidir) KARILIKLI TCARETTE MERHAMETL DAVRANMAYA TEVK VE HAKEM TAYN

ENCOURAGEMENT OF MERCIFUL BEHAVIOURS IN MUTUAL TRADING AND APPOINTMENT OF AN ARBITRATORAbdurrahmann kz Amra anlatr ki: Hz. Peygamber zamannda bir adam, bir bahe meyveyi satn ald ve bakmn yapt. (Hasattan sona) Meyve noksan knca, bahe sahibinden ya fiyat drmesini, ya da akdi bozmasn istedi. Mal sahibi de bunu yapmayacana yemin edince, mterinin annesi, Hz. Peygambere giderek durumu anlatt. Hz. Peygamber: yilik yapmayacana yemin mi etti? dedi(Bir Mslman iyilik yapmayacana yemin eder mi?). Bunu iiten bahe sahibi, Hz. Peygambere gelerek: Ey Allahn Elisi ! (Hepsi) Onun olsun, bir ey istemiyorum dedi.(Muvatta, K. Buy, B. 10, Had.,15) (Baheyi o sene iin kiralayan (o sene iin satn alan) kiinin annesi, uradklar zarar Hz. Peygambere gelip anlatm ve Hz. Peygamber bu ifadesiyle bir nevi hakem olarak, bahe sahibinden anlama artlarn deitirmesini istemiti. nk kiralayan rnn dk kmasyla zarara urayacakt. i.y.)

SATILMI MEYVELERE AFET SABET ETMES. mam Malikin ifadesine gre, mer b. Abdlazizin, afet sebebiyle eksik kan meyvenin bedelini, mterinin borcundan drmtr.. mam Mlik der ki, Bizce de hkm byledir. Mteriden indirilmesini gerektiren miktar te birini ve daha fazlasn yok etmi olan afettir. Afet bundan daha az olursa, bu nemli deildir, balangtaki anlamaya uyulmaya devam edilir.(Muvatta, K. Buy, B. 10, had., 16). Aacnda iken satlm olan meyveyi afet helak edince durum ne olacak? mam Mlikin grn rendik. mam fi ve mam Eb Hanfe aataki meyve olgunluk belirtileri grlnce satlm, satc mteriye her an toplayp gtrebilme imkann tanm ve meyvelerin devirilme vakti gelmeden afet isabet etmise, o zaman mteri satcdan bir hak talep edemez.(Neylul-Evtr, V/200)

PARAYLA TARLA/BAHE KRALAMA (LAND RENTING WITH MONEY).

bn ihb Zuhr (51-124 H./ 671-742 M.) der ki: Sad b. Museyyeb(15-94 H./ 636-713 M.) e altn ve gm ile arazi kiralamann hkmn sordum da, bunda bir saknca yoktur dedi.(Muvatta, K. Buy, B. 13, Had., 25) (..seelt Sedeb-nel-Musayyebi anis-tikril erd biz-zehebi vel-veriq fe-qle L bese bizlike)

SUKK (CHEQUES). mam Mlike u bilgi (nceki alimlerden) ulamtr ki: Sahilde Cr deposunda bulunan yiyecek maddeleri ile ilgili istihkk belgeleri Mervan b. Hakem zamannda kmtr. nsanlar da bu belgeleri, yiyecek maddelerini teslim almadan satarlard. Bunun zerine Zeyd b. Sbit ile sahblerden baka biri Mervann yanna gidip: Sen faizi hell m klyorsun, Ey Mervan? dediklerinde, Mervan Faizi hell klmaktan Allaha snrm. Bu da nereden kt? dedi. u belgelerinsanlar bu belgeleri alyorlar, daha mallarn teslim almadan satyorlar. Bunun zerine Mervan bunlar takip edecek zabta gnderdi. Zabtalar bu belgeleri satn alanlardan alp, sahiplerine iade ediyorlard.(Muvatta, K. Buy, B. 19; Mslim, K. Buy, B. 8 (Bbu Butlni beyl meb qablel-qabd), Had., 44

Abdullah b. Eb Meryem der ki: Sad b. Museyyebe sordum: Ben Crdaki devlet hazinesinin istihkak belgeleriyle datm yaplan gda maddelerini satn alyorum. Bazen bir dinar yarm dirheme aldm alyor. Bu durumda yarm dirhem para yerine onun deeri kadar gda maddesini almyorum deyince, Sad b. Museyyeb: Hayr, eksik alma. Sen bir dirhem ver, zerine yiyecek maddesi al dedi.(Muvatta, K. Buy, B. 23, Had., 53)

Yahya b. Sad nakletmitir ki: Abdurrahman Mezzinin olu Cemilin, Sad b. Museyyebe yle bir soru sorduunu iittim: Ben devletin Cr deposundan insanlara datt yiyecek maddelerini satn alyorum. Sonra vade ile geri satmak istiyorum.dedi. Bunun zerine Sad: Satn aldn yiyecek maddelerinin tamamn geri onlara m vermek istiyorsun? dedi. Cemil: Evet deyince, Sad bunu yasaklad.(Cemil, devletin Cr deposundan muhta ve memurlara verdii gda maddelerini, onlardan kazan salamak iin alp satmak istemitir. Sad de bunun araclk yaparak kazan salamasn yasaklamtr.) mam Mlik der ki: Bize gre ittifakla kabul edilen gr udur: Buday, arpa, yulaf, dar gibi ekinlerden birini veya nohut, mercimek gibi bakliyattan birini ya da bitkisel ya, tereya, bal, sirke, peynir, susam ya ve st ve benzeri katklardan birini satn alan kimse, bunlar teslim almadan nce geri satamaz. Bunlarn teslim almadan satlmasnn yasak edilmesinde unlar akla gelebilir: a) Araclarn kaldrlmas, b) Mal satann alamama ihtimali, c) Niteliini belirtmek, birinci snf veya normal ya da dk kalite gibi eitli vasflarla olabilir(Muvatta mterciminin notu)(Muvatta, K. Buy, B. 19, had., 46)

FLSIN (AYNI KNN VE BENZERLERNN YEN FLASLARINI NLEMEK N) LANI VE BOR ALMAYA ZENMEYN (BANKRUPTCY. TO TAKE LOAN IS NOT A GOOD DEED/IS NOT DESIRABLE. DECLARE BANKRUPT TO PUBLIC OPINION (OR TO THE PRESS/MEDIA FOR PREVENT FUTURE BANKRUPT OF THIS BUSINESSMAN OR OTHER TRADESMEN. OPINION OF OMAR (R.A) AGAINST TAKE LOAN)

Cuheyne kabilesinden bir kii, hacca gelenleri hzla geerek onlardan daha nce (Mekkeye) gelir ve develer satn alr ve bu develeri (hac mevsiminde kiralayarak veya kurbanlk olarak satarak) kr salard. Fakat bir yl bu iten iflas etti. Durumu Hz. mere anlatld. Hz. mer yle dedi: Ey insanlar ! seyfia, Cuheyne kabilesinin seyfias, haclar arasnda en ok dindar ve emindir (gvenilirdir) diye vlmesini seven bir kimsedir. imdi ise bu kii, bor alarak al-veri yapm, borlarn demeye yaklamamtr. (Zaten) Borcu (da) btn maln/servetini gtrecek duruma gelmitir. Kimin onda alaca varsa, sabahleyin bize gelsin. (Mevcut) Maln alacakllar arasnda taksim edeceiz. (te bakn bu olaydan ibret aln da) Borlanmaktan saknn. Borcun n znt, sonu da maln elinden alnmasdr.(Muvatta, K. Wasyyet, B. 8, Had., 8) KYLLERN MEDNEDE ET SATII.

Hz. ie anlatr ki: bazlar Hz. Peygambere gelip: Ey Allahn Elisi ! Baz l halk bize kesilmi et getiriyorlar. Bilmiyoruz ki, bunlar kesilirken, besmele ekmiler midir? diye, bu tip etlerin yenilip yenilemeyeceini sordular. Hz. Peygamber: Siz Bismillah deyiniz, sonra da yiyiniz. buyurdu. Medine evresindeki sr sahibi l halk, kylerinde koyun, sr kesip Medineye et satmaya gtrrlermi.(Buhr, Tecrd-i Sarh Tercmesi, VI/355) (Bu hadis slmda tketimin snrlar ile ilgili bir fikir vermektedir. slmda vejateryenlik yoktur ve aile btesi msaade ediyorsa et tketiminde de bir saknca yoktur. Elbette bu konuda da arya kamak doru deildir. The companions of the Prphet used to eat meat that this points the limits of consumption in Islam. i.y.)KLENN, KEND KLESN AZAT ETMES (SLAVE TRADESMEN)slmdaki klelik, Batdaki kt rneklerinde olduu gibi deildi. Efendisinin klesine yediinden yedirmek, giydiinden giydirmek zorunluluu dnda, kleler kendileri adna ticaret yaparlar ve hatta bazen ok zengin olurlard. Hatta bazen klelerin de kleleri olurdu. mam Mlik konuyla ilgili yle bir fetva vermiti: Bir kle, kendi klesini azat etmek iin efendisinden izin ister, o da bu izni verirse, azat edilen klenin vels, azat eden klenin efendisine ait olur. Artk azat eden kle, (daha sonra kendisi) azat da olsa, bu vel kendisine dnmez.(Muvatta, K. Itq vel-Vel, B. 11, had., 21)

ZENGN KLELER (THE RICH SLAVES)

Abdullah b. mer, (bir) klesi ile otuz be bin dirheme (ake), muktebe anlamas yapt. Sonra onun borcunun son be bin dirhemini, almaktan vazgeti.(Muvatta, K. Muktebe, B.1, Had., 3) (Bir koyun be dirhemdir.) MERN MSAFRDR, PAZARA MAL GETRENLER: HTKRA HAYIR, GRMCLE TEVK (NO PROFITEERING, ENCOURAGEMENT FREE MARKET, ENCOURAGEMENT OF ENTERPRISING)mam Mlik nakleder ki: (Hz.) mer yle demiti: Bizim arlarmzda ihtikr yaplmaz. Elinde fazla mal olan kimseler (fiyat ykseltmek maksadyla) bize kar ihtikr yaparak mallarn saklamazlar. Fakat yaz k dardan pazara satmak zere mal getirenler (aln teriyle alanlar) merin misafirleridir. Onlar diledii gibi satar, diledii gibi elinde tutar.(Muvatta, K. Buy, B. 24, Had., 56)

PYASAYA MDAHALE: DAMPNG YOK (INTERFERE TO THE MARKET: NO DUMPING)

Sad b. Museyyeb nakletmitir ki: (Hz.) mer, arda kuru zm satmakta olan Eb Belteann olu Htba urad ve ona: Ya fiyat artr, ya da armzdan maln kaldr (git buradan/sat kes) dedi.(Muvatta, K. Buy, B. 24, Had., 57)

YZDE BR FAZ BLE YASAK. mam Mlik nakleder ki: Abdullah b. Mesd yle demitir: Her kim bir bor verirse, ondan daha fazla almay art komasn. Bu fazlalk bir tutam ot bile olsa faizdir.(Muvatta, K. Buy, B. 44, Had., 94) Abdullah b. mer de yle demitir: Her kim bir bor verirse, onun aynen denmesinden baka bir art komasn.(Muvatta, K. Buy, B. 44, Had., 93)AMELU EHLL- MEDNE. brahim Kafi Dnmezin bu konudaki ayrntl bir almasnn giri ksmnda u bilgiler verilmektedir: Medine halknn uygulamas mnasna gelen ve Mlik mezhebinde zel yeri olan bir hkm kaynadr. Hz. Peygamberin yaklak yirmi yl gibi geni bir zaman parasna yaylm olan slm anlatma grevinin ibadetlere ve insn ilikilere ait ayrntl hkmleri bildirme ve retme yn, arlkl olarak Medine devrinde gereklemitir. Bu sebeple, Hz. Peygamberin gerek Kuran aklamak zere gerekse bamsz olarak getirdii hkmlerin en geni uygulama yeri Medine ehri olmutur. Geri Mlikler de dahil btn Ehl-i snnet mezhepleri metin ve sened unsurlar zerinde titizlikle durarak, kaynaklar hiyerarisi iinde Kurandan sonra gelen snnetin erevesi ile ilgili esaslar zel bir ekilde belirlemi olduklar iindir ki snnet, ilk olarak ve ounlukla Hz. Peygamberin azndan ve davranlarndan bu kentte duyulmu ve grlm olmasna ramen, Medineden byk lde bamszlamtr. Bununla birlikte Mlik mezhebinin metodolojisinde, bu mezhebin olutuu evre olan Medine ehri zel bir yer tutmu ve Mliklerin bu konudaki prensipleri, dier mezheplerin mensuplar ile asrlarca sren tartmalarn kaynan oluturmutur. Medine halknn uygulamasna ve eriatn kurallar konusundaki gr birliine, zel bir deer verilmesi dncesi, mam Mlik tarafndan ortaya atlm deildir. Onun hocas Rabann da, Bin kiinin bin kiiden nakli, bence bir kiinin bir kiiden nakline gre daha iyidir dedii bilinmektedir. Hz. Peygamberin, hakknda, O mmetinin hakmidir buyurduu sahb Ebd-Derdnn da belirttii grn aksine bir hadis iittiklerini syleyenlere, Ben de ayn eyi duydum, fakat Medine ameli (uygulamas) bunun aksi yndedir dedii nakledilmitir. Hatta rivayete gre bir gn Hz. mer minberde, Allaha andolsun ki amelin hilfna (mevcut Mslmanlarn uygulamasna aykr) bir hadis nakleden kiiye fena yaparm! demitir. Grld gibi bu dnceler, daha mam Mlikin doumundan en az bir yzyl nce yaylm bulunuyordu. mam Mlik ise, bu konuda kendinden ncekilerin yolunu tutmu, fakat bu metodu fetvalarnda ok kulland ve bu fetvalar kendisi tarafndan tedvin edilmi bulunduu iin metot ona nisbet edilmitir. phesiz bizzat rivayet ettii hadislere aykr amele gre fetva vermi olmasnn da bu hususta pay vardr . Sz konusu uygulama literatrde hem amel hem de icm adlaryla anlmaktadr. mam Mlikin seleflerinden yaplan nakillerde amel, fkh usul eserlerinde ise icm kelimeleri hkimdir. Ancak amel ehlil-Medne ve icmu ehlil-Medne ifadelerinin ayn anlamda kullanld kabul edilmektedir.(Dnmez, 1991, III/21-25)GVERCNLER BIRAKIYOR, LME YNELYOR

Ahmet zel mam Malik konusunda u bilgiyi verir: mam Malik (93-179 H./ 712-795 M.) Mlik mezhebinin imam (nderi), byk mctehid ve muhaddistir. Medineye yakn Zul-Merve kynde domu, ailesi daha sonra (nce imdi Medine byk ehir iinde bulunan Aqqa daha sonra da Medineye yerlemitir. Dedesi Mlik Yemenden Medineye gelmi olup, Araplarn iki ana kolu olan Qahtnlere mensuptu (dieri Adnnlerdir). mam Mlik devrin nemli ilim merkezlerinin banda gelen Medinede yetiti. nceleri ilim renmeye istekli deildi ve gvercinlerle zamann geirirken bir gn babasnn sorduu bir soruya kardei Nadrn doru, kendisinin yanl cevap vermesi ve babasnn, Gvercinler seni oyalad demesi zerine renime karar verdiini ve ilk olarak Abdurrahman b. Hrmz el-Arecden hadis dersi almaya baladn syler. Kurn- Kermi bu srada ezberlemi olmaldr. Byk tbin limlerinden biri olan bu hocasnn yannda geirdii yedi yllk renim hayatndan mehur fakih Rebatrreyin ders halkasna katld. Fkh melekesinin gelimesinde ve usulnn ekillenmesinde rey taraftar bu hocasnn byk tesiri olmakla birlikte, kendisinin hadis ve esere olan ball ve Rebann selefin grlerine kar olan baz grleri nedeniyle son zamanlarda onun ders halkasn terkettii belirtilir. Bunun ardndan baland ve kendisinden en ok faydaland hocas bn ihb ez-Zuhrdir. Bu arada bn merin zatls Nfi, Ebz-Zind Abdullah b. Zekvn, Eyyb es-Sahtiyn, Yahy b. Sad el-Ensr, Ebl-Esved Muhammed b. Abdurrahman ve Him b. Urve gibi limlerin ilim meclislerine devam etti. Hadis ald hocalarnn yz tbin, alt yz tebet-tbin olmak zere dokuz yz civarnda bulunduu sylenir. mam Mlikin, Bu ilim dindir; onu kimden aldnza dikkat edin. u direklerin dibinde (Mescid-i Nebevde), Reslullah buyurdu diyen yetmi kiiye yetitim, fakat onlardan bir ey almadm. Halbuki onlardan birine beytlml (hazine) verilseydi emniyette olurdu, o derece doru kimselerdi. Fakat bu iin ehli deildiler. Zhr buraya gelince onun kapsna tk sz hoca seiminde ne derece titiz davrandn gstermektedir. Baz rencilerin Abdurrahman b. Hrmze, Biz soru sorunca cevap vermiyorsun, Mlik ve Abdlazz b. Eb Seleme sorunca cevap veriyorsun diye ikyette bulunduklarnda kendilerinin her syleneni aldklarn, Mlik ile Abdlazzin zerinde dnp doru bulduklarn alarak dierini braktklarn belirtmesi de, onun kavray ve titizliinin bir baka rneidir. Zeks ve gayreti sayesinde ksa srede ilimde derinleen ve hocalarnn takdirini kazanan Mlik yirmi yalarnda ders ve fetva vermeye balad. Mescid-i Nebevdeki ders halkasyla ksa zamanda ne kavutu. slm dnyasnn her tarafndan gelen renciler ondan hadis dinlemek ve fkh renmek iin yarr oldu. zellikle hac mevsimleri srasnda ders halkasnda byk izdiham yaanrd. nceleri Mescid-i Nebevde ders verirken ileriki yllarda srekli zr sebebiyle derslerini evinde srdrd. Bir taraftan dzenli ekilde ders verip talebe yetitirirken, dier taraftan da hac mnasebetiyle Haremeyne gelen ulem ile sohbet ve mzakerelerde bulunarak ilmini ilerletti. (mam) Eb Hanfe, Leys b. Sad, (mam) Evz, (mam) Eb Ysuf ve (mam) Muhammed b. Hasan e-eybn bilgi alveriinde bulunduu limlerden bazlardr. Bilhassa mam Muhammed, mam Mlikin derslerine yl kadar devam etmi, mam Mlik de bu vesileyle Irak ehlinin fkhn renme imkn bulmutur. Leys b. Sad ile birbirlerine gnderdikleri ve eitli konular tarttklar mektuplarda olduu gibi (Ankara lahiyat Dergisi, XVI [1986], s. 131-154) ulem ile yazma yoluyla da dnce alveriinde bulunmay srdrmtr.

mam Mlikten ders alan talebelerin says binleri bulmakla birlikte kendi gr ve mezhebinin yaylmasna ancak bir blm nclk etmitir. Hayatnn yarsn Emevler, yarsn Abbasler devrinde geiren mam Mlikin kendi dnemindeki siyas olaylardan uzak durduu, mevcut yneticilere de kartlarna da ak bir destek vermedii anlalmaktadr. Onun siyas olaylar karsndaki tarafszlnda gerek kendisinden nce Hz. Hseyin ve Abdullah b. Zbeyr b. Avvmn Emev ynetimine kar klar, gerekse kendi zamannda Hric lideri Eb Hamza e-rnin Haremeyndeki (130/748), Muhammed Nefszzekiyyenin Medinedeki (145 H./762 M.) isyanlar ile dier eitli isyanlar srasnda ok kan dklmesinin yol at olumsuz durum ve bunun Haremeyn halknda meydana getirdii hayal krklnn byk etkisi olmaldr. Gayri mer veya adaletsiz grlen bir ynetime kar klrken daha byk zararlara yol amann dourduu tedirginlik yannda kar kanlarn dierlerinden farkl olup olmayacana dair tereddtler, dnemindeki birok byk lim gibi Mlikin de isyan ho karlamayp devlet adamlarna hakk tavsiye etme yolunu tutmasnn balca sebebi olmutur. Gerek bu tavr gerekse halk ve yneticiler katndaki itibar dolaysyla doacak yanklardan tr hilfet konusunda aka fikir beyan etmedii grlmektedir.

KIRBALANIYOR VE OMUZU SAKATLANIYOR, MAM MALKN

Yneticilerle iyi ilikiler iinde bulunmasna ramen zaman zaman mam Mlik de haksz muamelelerle kar karya kalmtr. Derslerinde, bask altnda meydana gelen boamann geersiz olduuna dair hadisi rivayet etmekle Eb Cafer el-Mansra yaplan biatn da geersiz olduunu ima ettii ve Muhammed en-Nefszzekiyyeye biat edilmesini tevik ettii iddiasyla 146 (763 M.) ylnda Medine valisinin emriyle tutuklanp krbaland ve omuzu sakatland. Anlan hadisi Nefszzekiyyenin isyan srasnda rivayet etmesi onun taraftarlarnca iaret edildii ekilde yorumlanm olabilecei gibi, sevmeyenleri tarafndan ynetim katnda aleyhine kullanlm olmas da muhtemeldir. Gerekte mam Mlikin ynetime kar bir tavrnn olmadnn anlalmas, ayrca halkn ona yaplan hakszla byk tepki gstermesi sebebiyle, Halife Mansr hac iin geldiinde kendisini ararak zr diledi ve gnln ald. Ayrca ondan derledii hadisleri kitap haline getirmesini, bunu oaltarak btn ehirlere gndermeyi ve onunla amel edilmesini emretmeyi dndn belirttiyse de Mlik bunun doru olmadn syleyerek kar kt. Daha sonra Mehd ve Hrnrredin de ayn talepte bulunduu, ancak onun yine kabul etmedii nakledilir. Halifelerin ynetimde ve mahkemlerde birlik ve istikrar salamaya ynelik bu tekliflerine, her limin kendisine ulaan snnet miras ve yaad evrenin artlarna bal olarak farkl grler tamasnn tabii olduunu, aksi bir gr ve uygulamaya zorlamann doru saylmadn belirterek kar kmtr.

Hac veya umre iin Mekkeye gidileri dnda Medineden ayrlmam, Medinenin mnev deeri yannda buradaki zengin ilm ortam da, gerek talebelii gerekse hocal dneminde baka yere gitmesine lzum brakmamtr. Bu nedenle Halife Mehd-Billhn onu Badata davetine de olumlu cevap vermeyip affn istemitir. mam Mlik, geirdii ksa sreli bir rahatszlktan sonra 14 Reblevvel 179 (7 Haziran 795 M.) tarihinde Medinede vefat etmitir.

lm ahsiyeti. Salam hfzas ve derin anlay yannda sabr, disiplin ve ihls sayesinde hadis ve fkh alanlarnda byk bir lim olan mam Mlik kendi zamannda ve daha sonra gelen limler tarafndan vgyle anlm, slm mmetinin yetitirdii sekin kiiler arasnda yerini almtr. Kaynaklar onun hakknda vglerle doludur. Gerek Emevler gerek Abbsler zamannda halifeler ve valilerle iyi ilikiler kuran mam Mlik, bunu onlara hakk ve doruyu tavsiye etmenin bir vesilesi olarak grm, ahs grmelerinde ve mektuplarla onlar irada almtr. Devlet adamlaryla ska grmesi tenkit konusu edildiinde, bunu bilerek yaptn, bylece onlarn lyk olmayan kiilerle istiarede bulunmasn nlemeye altn sylemitir. zellikle hac nedeniyle Medineye gelen halifeler, ona byk sayg gsterir ve kendilerine t vermesini isterlerdi. Halifeler kendisinden hadis dinledikleri gibi, ders almalar iin ocuklarn da ona gndermilerdir. Hadis dinlemek veya ocuklarna ders aldrmak iin onu davet eden halifelerin isteklerini kabul etmemi, ilmin kimsenin ayana gidemeyeceini, ilme gidilmesi gerektiini belirtmitir.

Kaynaklarda mam Mlikin yz bin civarnda hadis ezberlemekle birlikte bu konudaki titizlii sebebiyle ancak az bir ksmn naklettii belirtilir. Fetva konusunda olduu gibi, hadis rivayeti hususunda da ekingen davranr, ok hadis rivayet edenleri, her bildiini syleyenleri knar, byle yapanlarn insanlarn sapmasna sebep olabileceini sylerdi. Vefat ettiinde evinde sandklar dolusu hadis yazl sayfalar bulunduu halde, salnda bunlar rivayet etmedii anlalmtr. Hadis konusunda Muvatta ile ilk tasnif almas yapanlar arasnda nemli bir yeri olan mam Mlik, btn hadis otoritelerince bu ilmin zirvelerinden biri kabul edilmi, hfz, hccet, imam, emrl-mminn fil-hads gibi sfat ve unvanlarla anlmtr. Hadislerin shhatini ve senetlerin salamln bilme konusunda tartmasz bir otoriteydi. Kendisi son derece gvenilir olduu gibi, rivayette bulunduu kimseler hakknda da ayn titizlii gstermesi, onun yer ald senedlerin gvenirliini en st dzeye karmtr. Buhr rivayet ettii baz hadislerde Mlik - Ebz-Zind - Arec - Eb Hreyre; Eb Dvd bundan baka Mlik - Nfi -bn mer ve Mlik - Zhr - Slim- bn mer eklindeki senedleri en sahih senedler saymtr. Baz limler, Mlikin mrsellerini Sad b. Mseyyeb ve Hasan- Basrnin mrsellerinden stn tutmu, bazlar da onun mrsellerini msned hadis seviyesinde kabul etmitir. Hadis rvilerinde aranacak artlar tespit ederek rvileri sk bir ekilde aratrmaya nem vermesiyle cerh ve tadl ilminin yolunu da Mlik amtr. mam Mlik drt kiiden ilim alnmayacan sylerdi: Sefahat ehli, bidat ehli, peygambere yalan isnad etmese bile insanlarn szlerine yalan katan kimse, fazilet ve salh sahibi olmakla birlikte yallndan dolay ne dediini bilemez, laf kartrr durumda olan kii. Hadis rivayet edecei kimseleri seme, onlarda belli zellikleri arama konusundaki titizlii birok lim tarafndan dile getirilmi ve bu tavryla ilgili olarak bolca rnek zikredilmitir. Bununla birlikte Zeheb, rvileri tenkit konusundaki dikkatine ramen, baz kimselerin durumuna tam muttali olamamasnn, dolaysyla gvenilir kabul ettii baz rvilerin baka limlerce byle grlmemesinin mmkn olduunu belirtir (Almun-Nubel, VIII, 72).

mam Mlik byk bir muhaddis olmas yannda, fkh (ibadetler ve slm hukuku) alanndaki bilgisi, fetva ve itihat dirayetiyle de otorite kabul edilirdi. Esasen onun yaad dnemde bu iki alanla ilgili uzmanlama birbirinden tamamen ayrlm durumda deildi. Hicaz merkezli ehl-i hads ve Irak merkezli ehl-i rey ayrm da meslek mensubiyetten ok, iki ayr ilim muhitinin fkh anlay ve yaklamn yanstmaktayd. Hadis rivayeti ve yaayan snnet bakmndan byk mirasa sahip olan Medine muhitinde karlalan meselelere zm bulmaya allrken, hadis ve snnete, sahbe ve tbin uygulamasna arlk verilmesi tabii olduu gibi ihtiyac da karlayabiliyordu. Ayrca mer b. Abdlazz gibi baz halifelerin hadisleri toplama ynndeki talep ve teebbsleri de, bu Medine evrsinde hadis toplama ve rivayetiyle megul olan bir limler zmresinin olumasna zemin hazrlamt. Buna karlk eitli din ve medeniyet unsurlarnn bir arada bulunduu, siyas ve fikr hareket ve karklklarn hkm srd Irak muhitinde hadislerin kabulnde daha ihtiyatl davranlm, hakknda nas bulunmayan konularda reye bavurarak karlalan meselelerin zmne gidilmitir. Bu durum hadis ehlinin reye bavurmad veya rey ehlinin hadisleri gz ard ettii anlamna gelmez. Sadece her iki grubun bulunduu muhitin art ve imknlar ile ahs meziyet ve karakterleri erevesinde birinden dierine ncelik ve arlk verdiini ifade eder. bn Abdlber, I ve II. (VII ve VIII.) yzyllarda eitli ilim merkezlerinde nde gelen limlerin, hakknda nas bulamadklar konularda rey ile ictihad edip hkm verdiklerini belirterek, Medineli yedi fakihle (fuqah-i seba) mam Mliki de bunlar arasnda anar. Nitekim mam Mlik Muvattada birok yerde rey kelimesini ve eitli trevlerini kullanarak grn aklar. Hocas Reba b. Eb Abdurrahman, reye ok bavurduu iin Rebatrrey lakabyla anld gibi, dier bir hocas Ebl-Esvede Medinede Rebadan sonra rey ehlinin kim olduu sorulduunda Mlik diye cevap verdii, bn Rdn de Mliki rey ve kyasta emrl-mminn olarak nitelendirdii nakledilmektedir. bn Quteybe, mam Mliki rey ehli arasnda sayd gibi, mam Ahmed b. Hanbel de onu rey taraftarlar iinde grmtr. Ancak ehl-i hads ve ehl-i rey ile ilgili olarak yukarda iaret edilen kriterler ve ana eilim gz nne alndnda ehristnnin de belirttii gibi, mam Mliki fi ve Ahmed b. Hanbel gibi hadis ehli, Eb Hanfe ve rencilerini ise rey ehli saymak daha isabetlidir. bn Haldn da Irak ehlinin reyci, Hicaz ehlinin hadisi olduunu, ilkinin imamnn Eb Hanfe, dierinin imamnn Mlik olduunu belirtmitir (Muqaddime, III, 1046-1047, 1048-1049).

ON YILDIR DNYORUM, HENZ KESN BR KARARA VARAMADIM

mam Mlik fkh bir konuda kendisine danldnda hemen gr belirtmez, konu zerinde uzun sre dnr, aratrma yapar, sonra cevabn verirdi. Talebesi bnl-Qsm onun, Bir mesele hakknda on ksr yldan beri dnmekteyim, henz kesin bir gre varamadm dediini nakleder. Kuran ve Snnete aykr davranmaktan, Allah ve Resul adna yanl bir hkm vermekten ekindii iin, fetva konusunda son derece duyarl davranr ve acele etmezdi. Bu nedenle henz meydana gelmemi faraz meselelerle ilgili olarak gr belirtmez, bir eyin hell veya haram olduunu sylemek yerine, u gzeldir, bir beis/saknca yoktur veya undan holanmam gibi ifadeler kullanrd. Kuran ve Snnette ak hkm bulunmayan konularda gr bildirirken, Zannmzca byledir, byle sanyoruz, kesin olarak bilmeyiz gibi ifadeler kullanr, belli bir kanaate ulaamamsa ekinmeden bunu da sylerdi. Bir defasnda kendisine krk sekiz meselenin sorulduu, bunlardan otuz ikisine bilmiyorum diye karlk verdii, bir defasnda da kendisine sorulan krk sorudan yalnz beini cevaplandrd sylenir. Bir insan olarak hata da isabet de edebileceini, bir konuda ileri srd grn Kuran ve Snnetle karlatrlmasn, eer bunlara uygunsa alnmasn, aksi takdirde terk edilmesini isterdi. Bazen ilm konularda tartsa bile mnazara ve mnakaadan holanmaz, meclislerinde buna izin vermezdi. Ona gre tartma kalbe kasvet verir ve kin dourur. Mahkemelerin verdii hkmleri de hibir ekilde tartmaz, bunun devletin ii olduunu sylerdi. Medine valisinin adl konularda kendisine ska bavurduu ve onun grleri dorultusunda sulular cezalandrd kaydedilir.

Usul. mam Mlik, baz fetvalarnda dayand kantlar aklamaya alp, bunlar niin temel aldn belirtmise de, itihatlarnda izledii usul ve gzettii ilkelerle ilgili bir aklamada bulunmamtr. Daha sonra Mlik limleri, Hanef mezhebinde olduu gibi, fer meselelerde mam Mlikin getirdii zm tarzlarndan hareketle, onun usuln tesbite alm ve buna yeni hkmler bina etmilerdir. Mlik usulne dair ilk eser yazan limlerden bnl-Kassr onun usuln dayandrd esaslar olarak Kitap, Snnet, icm ve kyas (istidll, istinbat), Qd yz da Kitap, Snnet, Kitap ve mtevtir snnet bulunmaynca icm ve sonra kyas zikreder, Kuran zerine teolojik tartmalardan uzak duran mam Mlik, bu tr tartmalarn, insanlar ilh vahyin asl amacndan uzaklatracan dnyor ve Kuran din hkmlerin ilk ve en nemli kayna kabul ediyordu. Kuran Arapa olup lafz ve mnadan ibarettir; tercmesi onun yerine geemez. Arap dilini ve eitli lehelerini bilmeyen, Arap slbuna vkf olmayan kimselerin Kuran tefsir etmesi doru deildir. Bir konuda Kuranda kant bulunuyorsa, o esas alnr.

Dinin ikinci kayna olan Snnet, Kurann hkmlerini teyit ettii veya aklad gibi yeni hkmler de koyar. Kuran ile hd snnetin elimesi halinde, mam Mlikin ncelikle Kurann zhirine gre davrand, snnetin icm, Medine ehlinin ameli (Medinelilerin davranlar) veya kyasla glendirilmesi yahut mtevtir olmas gibi durumlarda ise, bununla Kurann umumunu tahsis ve mutlakn takyid ettii bilinmektedir. Medine ehlinin ameliyle glendirilen bir haber-i vhid, Kurann zhirine takdim olunur. mam Mlik bir hadisle amel etmesi iin rvilerin gerekli artlar tamasn yeterli bulmaz, hadis metninin Kuran ve Snnetteki genel kurallara, Medine halknn uygulamasna, maslahata ve sedd-i zeri prensibine aykr olmamasn da arar, aksi takdirde bu hadisle amel etmezdi. Kesin bir delile dayanan kyas haber-i vhide tercih ettii gibi, tevtr yoluyla rivayet edilmesi gereken konularda da haber-i vhidi delil olarak almazd. Bu sebeple baz hadisleri isnad bakmndan gvenilir bulup rivayet ettii halde, metne ynelik deerlendirmesine bal olarak bu hadisleri amel hkmlerde almamtr. Eb Hanfe ve dier baz limler gibi mrsel hadisle de am