saklviTüal½y exmr³

KHEMARAK UNIVERSITY

mhaviTüal½y viTüasa®sþesdækic© nig c,ab;

Faculty of Economical Science and law

ÉkeTs ³ rdæ)alsaFarN³

Speciality : Public Administration

niekçbbTfñak;bNÐit

DISSERTATION

karkat;bnßyPaBRkIRkenAkm<úCa

Poverty Reduction in Cambodia

krNIsikSa ³ RsukCuMKIrI extþkMBt BIqñaM 1993-2008

Case study : Chum Kiri district, Kampot Province, From 1993-2008

ebkçCnbNÐit ³ sIu sarwm

sa®sþacarüENnaM ³ bNÐit sy rasI

bNÐit Qun Naer:t

PñMeBj-2011

i

ឧទទិសន ៃដ

ខញុ ំសូមឧទទិសសន ៃដេនះដល់ៈ - លទធិរបជធិបេតយយេសរពីហុបកស ែដលនេំអយមនអភិបលកចិចលអ។ - វញិញ ណកខ័នធបញញ វន័ត របជពលរដឋែខមរ និងអនកេសនហជតិទងំអស់ ែដលបនបូជជីវតិរបស់ខលួន

េដីមបបុីពវេហតុជតិ និងមតុភូមិកមពុជជទីរសឡញ់។

ii

េសចកតីែថលងអំណរគុណ

ខញុ ំបទេឈម ះ សុវី សរមឹ ជេបកខជនបណឌិ ត រដឋបលសធរណៈ ៃនសកលវទិយល័យេខមរៈ សូមែថលងអំណរគុណយ៉ងរជលេរជជទីបផុំតចំេពះ : -មត បិត ែដលបនផតល់កំេណីតចិញច ឹមបីបច់ែថរកស និងឧបតថមភគរំទដល់ករសិកសចប់តងំពីបឋមសកិសរហូតេអយកូនទទួលបនឱកសសិកសថន ក់បណឌិ តនេពលេនះ។ -រជរដឋ ភិបល ែដលមន សេមតចអគគមហេសនបតេីតេជ ហ៊ុន ែសន ជរបមុខែដលបនបងកលកខណៈដ៏លអរបេសីរដល់ខញុ ំបទបនបនតករសិកសថន ក់បណឌិ តេនះ។ -រកសួងអប់រ ំយុវជន និងកឡី ែដលបនបងកលកខខ័ណឌ ដ៏លអ ដល់ករសិកសថន ក់បណឌិ តេនះ។ -េលកបណឌិ ត សខុ ទូច សកលវទិយធកិរ ៃនសកលវទិយល័យេខមរៈ ែដលផតល់នូវគំនិត នងិឱកសសិកសដ៏លអរបេសីរបំផុតដល់ខញុបំទ។ -េលកបណឌិ ត សយ រស ី និងេលកបណឌិ ត ឈនុ ណេរត៉ ែដលជសរសត ចរយែណន ំ ែដលបនផតល់ គនំិត ឯកសរ និងកររតួតពិនិតយយ៉ងយកចតិតទុកដក់ េដីមបេីអយខញុ ំបនសេរមចនូវសន ៃដេនះ។ -ឯកឧតតម េលកជំទវ សរសចរយ បណឌិ ត ែដលជគណៈកមម ករវយតៃមលនិេកខបបទរបស់ខញុ ំបទទងំអស់ ែដលបនជួយផតល់នូវេយបល់លអៗ និងករតរមង់ទិសឯកសរនន េដមីបសុីរកិតកមមេលីនិេកខបបទេនះេអយកន់ែតមនលកខណៈវទិយសរសត។ -េលកសកលវទិយធិកររង សរសត ចរយ និងបុគគលិកទងំអស់ ៃនសកលវទិយល័យេខមរៈ ែដលបនផតល់ករែណន ំអប់រ ំនិងជួយផតល់ឯកសរននដល់កររសវរសវរបស់ខញុ ំបទ។

iii

អំណះអំណង

ខញុ ំបទេឈម ះ សុវី សរមឹ ជនិសសតិថន ក់បណឌិ ត ៃនសកលវទិយល័យេខមរៈ សូមធន និងទទួលខុសរតូវថ ខលឹមសរៃននិេកខបបទរសវរជវេនះ គឺជសន ៃដរសវរជវផទ ល់របស់ខញុ ំបទ េដយគម នពក់ព័នធជមួយនិេកខបបទ ឬរបយករណ៍រសវរជវរបស់អនកេផសងេឡយី។ ចំេពះទិននន័យ និងលទធផលៃនកររសវរជវ ែដលបនេលីកេឡងីេនកនុងអតថបទេនះគឺថមី េហយីក៏ពុំទន់មនជនណមយួយកេទេរបីរបស់េនកនុងនិេកខបបទ ឬរបយករណ៍រសវរសវរបស់េគេឡយី។ រជធនីភនំេពញ ៃថងទី ែខ ឆន ២ំ០១១ ហតថេលខ សុវី សរមឹ

iv

មតិក

ចំណងេជីងចំណងេជីងចំណងេជីងចំណងេជីង ទំព័រទំព័រទំព័រទំព័រ

ឧទទសិសន ៃដ ......................................................................................................................................................... i

េសចកតីែថលងអណំរគណុ .................................................................................................................................. ii

អំណះអំណង ................................................................................................................................................... iii

មតិក ................................................................................................................................................................. iv

ជំពូកទី១

េសចកតីេផតម

១.១ លនំបំញហ ៃនកររសវរជវ .................................................................................................... ១ ១.២ ចំេណទបញហ ៃនកររសវរជវ .............................................................................................. ២ ១.៣ េគលបណំងៃនកររសវរជវ................................................................................................ ២ ១.៤ ែដនកណំត់ និងវសិលភពៃនកររសវរជវ ............................................................................. ២ ១.៥ សរៈសំខន់ៃនករសិកសរសវរជវ ......................................................................................... ២ ១.៦ វធិីសរសតរសវរជវ ............................................................................................................. ៤ ១.៧ របកគំេហញីៃនកររសវរជវ ................................................................................................. ៥ ១.៨ រចនសមព័នធៃនកររសវរជវ .................................................................................................. ៨

ជំពូកទី២

បញញតតិៃនភពរកីរក និងរលំកឹេទេលរទឹសត ី

២.១ បញញតតិៃនភពរកីរក .......................................................................................................... ១០ ២.១.១ និយមន័យ ........................................................................................................... ១០ ២.២ រទឹសតីពក់ព័នធនឹងភពរកីរក ............................................................................................... ១០ ២.២.១ រទឹសតកីសិកមម និងករអភិវឌឍន៍ជនបទកនុងករកត់បនថយភពរកីរក ................................... ១០ ក.តមរយៈយុទធសរសតចតុេកណដំណក់កលទី២ ........................................................... ១០ ខ-េគលនេយបយកនុងវស័ិយកសិកមមរដឋ ភិបលអណតតទិី៤ ............................................... ១៨ ២.២.២ រទឹសតីេយនឌ័រកនុងករកត់បនថយភពរកីរក ................................................................... ១៩

v

២.២.៣ រទសឹតីវស័ិយៃរពេឈកីនុងករកត់បនថយភពរកីរក ........................................................... ២៧ ២.២.៤ រទឹសតីវមិជឈករកនុងករកត់បនថយភពរកីរក .................................................................. ៣១ ២.៣ យុទធសរសតកត់បនថយភពរកីរករបស់រជរដឋ ភិបល .............................................................. ៣៣ ២.៣.១ សមសធតុៃនយុទធសរសតកត់បនថយភពរកីរក .......................................................... ៣៣ ២.៣.២ ករបេងកីតកលនុវតតភព ........................................................................................ ៣៩ ក-ពរងឹងេសថរភពម៉រកូេសដឋកិចច ..................................................................................... ៤១ ខ-ករពេនលឿនកំេណីនេសដឋកចិច ....................................................................................... ៤២ គ-សរមួលដល់ករអភិវឌឍន៍ែផនកឯកជន ........................................................................... ៤៣ ឃ-ករអភិវឌឍន៍េហដឋ រចនសមព័នធ .................................................................................. ៤៤ ង-ករពរងឹងវស័ិយថមពល ........................................................................................... ៤៥ ច-ករជរមុញករអភិវឌឍន៍វស័ិយកសិកមមរបកបេដយចីរភព ................................................ ៤៦ ឆ-ករែកលមអកររគប់រគងធនធនទឹក ............................................................................. ៤៧ ជ-ជរមុញករអភិវឌឍន៍ជនបទ និងវមិជឈករ ...................................................................... ៤៨ ឈ-ធននូវកររគប់រគងធនធនធមមជតិេអយបនរតឹមរតូវ ................................................ ៤៩ ញ-េលីកទឹកចតិតសកមមភពបេងកីតចណូំលេនកនុងទជីនបទ ................................................... ៤៩ ដ-ករកត់បនថយភពរកីរកេនតមទីរបជុំជន .................................................................... ៤៩ ថ-ករអនុវតតន៍េគលនេយបយដីធល ី................................................................................ ៥០ ២.៣.៣ ករបេងកតីនូវសុវតថភិព ........................................................................................... ៥២ ក-ផតល់ឥណទនមីរកូហរិញញវតថុដល់ពលរដឋរកីរក ................................................................. ៥២ ខ-ករចូលរមួកនុងសកលភវូបនីយកមម .............................................................................. ៥៣ គ-កមមវធិីសុវតថភិពសងគម .............................................................................................. ៥៣ ឃ-កិចចករពរបរសិថ ន .................................................................................................. ៥៥ ង-ករេដះមីន ............................................................................................................ ៥៥ ២.៣.៤ ករពរងឹងសមតថភព .............................................................................................. ៥៥ ក-េគលនេយបយសុខភិបល .................................................................................... ៥៦ ខ-ទឹក និងអនម័យ ..................................................................................................... ៥៨ គ-េគលនេយបយអប់រ ំ.............................................................................................. ៥៨ ២.៣.៥ ករផតល់នូវសិទធិអណំច ........................................................................................... ៥៩ ក-របសិទធិភពៃនកររគប់រគង ........................................................................................ ៥៩

vi

ខ-ករអនុវតតន៍ចបប់ ..................................................................................................... ៦១ គ-ករបេងកីតបរសិថ នអំេណយផលសរមប់អងគករេរករដឋ ភិបល ......................................... ៦១ ២.៣.៦ ករេដះរសយបញហ ែដលពក់ព័នធ ............................................................................ ៦២ ក-ទំនក់ទំនងជមួយអនកផតល់ជំនួយ នងិចលនេឆព ះេទរកភពជៃដគូ .................................. ៦២ ខ-ករេកៀងគរចណូំល .................................................................................................. ៦៤

ជំពូកទី ៣

សថ នភពរកីរកចេនល ះឆន ១ំ៩៩៣-២០០៨

៣.១ បរបិទៃនរបេទសកមពុជ .................................................................................................... ៦៦ ៣.២ ននិន ករៃនភពរកីរក ឆន ១ំ៩៩៤-២០០៤ ............................................................................ ៨២ ៣.៣ សថ នភពរកីរកេនកមពុជចេនល ះឆន ំ២០០៤-២០០៨ ............................................................. ៩៩

ជំពូកទី៤

វិភគេលមូលេហតុៃនភពរកីរកេនកមពជុ

៤.១ មូលេហតុៃនភពរកីរក ................................................................................................... ១១៣ ៤.១.១ មូលេហតុៃននេយបយ ....................................................................................... ១១៣ ៤.១.២ មូលេហតុៃនសងគម .............................................................................................. ១២៥ ៤.២ ករណីសកិសេនរសុកជំុគីរ ីេខតតកពំត ................................................................................. ១៤៦ ៤.២.១ សថ នភពភូមិសរសតរបស់រសុកជំុគីរ ី......................................................................... ១៤៦ ៤.២.២ សថ នភពកសិកមមេនរសុកជំុគីរ ី.............................................................................. ១៤៩ ៤.២.៣ សថ នភពរកីរករបស់របជពលរដឋរសុកជំុគីរ ី.............................................................. ១៥៣ ក-ែផនករកត់បនថយភពរកីរករសុកជុគំីរ ីតមវស័ិយកសិកមម(១៩៩៦-២០០៣) .................. ១៥៤ ខ-ករកត់បនថយភពរកីរករសុកជុំគីរ ីតមវស័ិយកសកិមម(២០០៤-២០០៨) ....................... ១៥៧ ៤.២.៤ ែផនករសកមមភពរយៈេពល៥ឆន (ំ២០០៩-២០១៣)របស់រសកុជំុគីរ ី............................ ១៦៦ ក-ចកខុវស័ិយ ............................................................................................................. ១៦៦ ខ-យុទធសរសតៃនករអភិវឌឍន៍រសុក េដីមបកីត់បនថយភពរកីរក ........................................... ១៦៧ គ-អំពីករងរអភបិលកចិចលអជអទិភពសរមប់អនុវតតយុទធសរសតចតុេកណ ....................... ១៦៧ ឃ-អំពីករងររដឋបលមូលដឋ ន ................................................................................... ១៦៧

vii

ង-អំពីករងរនគរបល កងរជអវុធហតថ និងែផនកសឹករងរសុក ........................................... ១៦៨ ច-អំពីករងរអភិវឌឍន៍រគប់វស័ិយ .................................................................................. ១៦៨ ៤.៣ យុទធវធិីកត់បនថយភពរកីរកសរមប់កសិករេនកមពុជ .......................................................... ១៧៥ ៤.៣.១ ពរងីកវស័ិយកសិកមម ែដលជគនលឹះកនុងករកត់បនថយភពរកីរក ..................................... ១៧៥ ៤.៣.២ ករអភិវឌឍន៍កសិកមម គនលឹះៃនករកត់បនថយភពរកីរក ................................................ ១៧៩ ៤.៣.៣ បេងកតីយនតករចបំច់បនទ ន់ចូលរមួកត់បនថយករលំបករបស់កសិករ ............................ ១៨៥ ៤.៣.៤ បណតុ ះឆនទៈេអយមនករចងរកងជសមគមន៍កសិករ និងករអភិវឌឍន៍ ........................ ២១២

ជំពូកទី១

សននិដឋ ន និង អនុសសន៍

៥.១ េសចកតីសននិដឋ ន ........................................................................................................... ២២៧ ៥.២ អនុសសន៍ ................................................................................................................. ២៤២

គនថនិេទទស

ឧបសមព័នធ

viii

1

ជំពូកទី១ សេចកតីសផតើម

១.១ លនំបំញ្ហា ននការស្រាវស្រាវ បណ្តថ របទេសក្បុងពិភពទោក្ តែងតែខិែខំរក្មទយោបាយទសេងៗក្បុងការទលើក្ក្មពស់ក្រមិែជើវភាពរបជាពលរដឌរបស់ខលួនអោទកយកាន់អោតែនសនអោសភាលរ្បទសើរទ ើងដូចជា ការចូលរមួចំតែក្ក្បុងការកាែ់បនអោទភាពរក្ើរក្របស់របជាពលរដឌ ទររោះថា ភាពរក្ើរក្ គឺជាឧបសគគដ៏យំទៅក្បុងការអភិវឌណន៍អោជាែិទងំអស់ទៅទលើពភិពទោក្។ ភាពរក្ើរក្ទនអោោះបានអោទក្ើែទ ើងទោយសារក្ត្តថ មួយចនំអោួនអោ ដូចជា វបិែថិទសដឌក្ិចច សង្គ្រគ ម អំទពើពុក្រលួយ វបផយម៌ចាស់គំរលឹ។ល។ ទៅក្មពុជា ទោយសារការទក្ើែនសនអោទ ើងនូអោវសង្គ្រគ មសុើវ ើលអស់រយៈទពលរបតែលបើេសវែេក្នអោលងមក្ ជាពិទសសទៅក្បុងរបបរបល័យពូជសាសន៍អោ(ឆ្ប ១ំ៩៧៥-១៩៧៩) បានអោបនអោេល់េុក្ខនូអោវ ង្គ្សថើទមនស៉ា យ កុ្នសរក្ំររ ជនអោពិការ អនអោក្ខរជនអោ នអោិងរបជាជនអោរក្ើរក្ជាទរចើនអោសរនសប់ជាមរែក្ដល់រោឌ ភិបាលជំនាន់អោទរកាយៗ។ បនាធ ប់ពើនសនអោក្ិចចរពមទរពៀងសនអោថិភាពរក្ុងបា៉ា រ ើសនាថ្ងងេើ២៣ តខែុោ ឆ្ប ១ំ៩៩១ របទេសក្មពុជា បានអោដំទែើ រការទបាោះទឆ្ប ែជាែិទលើក្េើមួយ ទរកាមការទរៀបចំរបស់អងគការសែរបជាជាែិ។ ចាប់ត្តងំពើនសនអោការ ទបាោះទឆ្ប ែទរជើសទរ ើសែណំ្តងរាង្គ្សថកែែថិេើមយួមក្ រាជរោឌ ភិបាលថ្នអោរពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជា បានអោខិែខំទយវើ ទកយរបទសើរទ ើងនូអោវអភបិាលក្ិចចរគប់វស័ិយ ការតក្លមរ្ក្បខ័ែឍ គែយុិែថ នអោងិការបទងកើែទ ើងនូអោវសាទ ប័នអោមួយចំនអោួនអោ ទដើមផើបំទពញការររជូនអោជាែិ នអោិងរបជាពលរដឌក្មពុជាទយើង។ នាឆ្ប ១ំ៩៩៨ រាជរោឌ ភិបាលកែែថេិើ២ ថ្នអោរដឌសភា បានអោោក់្ទចញនូអោវយុេនសាង្គ្សថរែើទកាែ តដលក្បុងទនាោះនសនអោយុេនសាង្គ្សថបើសខំាន់អោៗរមួនសនអោៈ ១-ធានានូអោវសនអោថិភាព ទសទរភាព នអោងិសនអោថិសុខសាធារែៈ ២-ទយវើសនស- ែរែក្មមក្មពុជាទៅក្បុងសែគមន៍អោអនអោថរជាែិ នអោងិែំបន់អោ នអោងិ ៣-អភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច សងគមក្ិចច នអោងិកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ តស្ក្ទលើយុេនសាង្គ្សថទនអោោះបានអោទយវើទកយរបទេសក្មពុជានសនអោ សនអោថិភាព ទសទរភាព នអោិងសនអោថសុិខ ទពញថ្សធរបទេស ទោយបានអោសថួលរលំទំងំរសុងរចនាសមព័នអោនតខមររក្ែម នអោិងទយើវសនសែរែក្មមក្ងក្នសល ងំរបោប់កវុយ នអោិងមង្គ្នអោថើរាជការរគប់ភាគើទកយមក្ទៅទរកាមដបូំលតែមួយរបស់រាជរោឌ ភិបាល។ បនាធ ប់ពើរាជរោឌ ភិបាលរក្ាបានអោនូអោវសុវែទិភាព ទសទរភាពនអោទោបាយ សនអោថិភាព សនអោថិសុខក្បុងរបទេសក្មពុជា ក៏្បានអោចូលជាសនសជិក្ថ្នអោសនសគមនអោកសា៊ា នអោ(ASEAN) នអោិងអងគការរែិជជក្មមពភិពទោក្(WTO)។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភបិាលក្មពុជា ក៏្បានអោោក់្ទចញនូអោវឯក្សាររក្បខ័ែឍ មយួចំនអោួនអោក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាពលរដឌរមួនសនអោៈ ឯក្សារបឋមសថើពើ យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ យុេនសាង្គ្សថជាែតិ្តក់្បនអោទយភាពរក្ើរក្ តសនអោការយុេនសាង្គ្សថអភិវឌណន៍អោជាែ។ិល។ បនាធ ប់មក្ទេៀែ រាជរោឌ ភិបាលនអោើែិកាលេើ៣ ថ្នអោរដឌសភា បានអោោក់្ទចញនូអោវយុេនសាង្គ្សថចែុទកាែ តដលនសនអោអភិបាលក្ចិចលជ្ាសបូលថ្នអោយុេនសាង្គ្សថទនអោោះ។ យុេនសាង្គ្សថចែុទកាែ ជាឧបក្រែ៍រេរេង់ការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើ

2

នអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាលនអោើែិកាលេើ៣ថ្នអោរដឌសភា ទដើមផើឈានអោទឆ្ព ោះទៅសទរមចទកយបានអោនូអោវការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ការអភិវឌណន៍អោ វឌណនអោភាព នអោងិវបុិលភាព រពមទងំភាពសុខដុមរមនា នអោិងសុភមងគលជូនអោរបជាជនអោក្មពុជា។ ជាលេនសល ភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា រែូវបានអោកាែ់បនអោទយជាទរៀងរាល់ឆ្ប ំ ទែើយេសិទៅរបស់រាជរោឌ ភិបាលនអោើែិកាលេើ៤ ថ្នអោរដឌសភាទៅក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទនអោោះ គធឺានាសទរមចទកយបានអោនូអោវការកាែ់បនអោទយអរត្ត ថ្នអោភាពរក្ើរក្ទកយបានអោទលើស១ភាគរយក្បុងមយួឆ្ប ។ំ ទោងត្តមទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងយុេនសាង្គ្សថរបស់រាជរោឌ ភិបាលខាងទលើ នអោងិក្បុងនាមខលួនអោជារដឌបាលថាប ក់្ទរកាមជាែិមួយ រសុក្ជុគំើរ ើ ទខែថក្ំពែ បានអោោក់្ទចញនូអោវយុេនសាង្គ្សថមួយចំនអោួនអោ ទដើមផើឈានអោទៅរក្ការអភិវឌណន៍អោក្បុងទគ្នលបែំងទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវក្រមិែជើវភាព ក៏្ដូចជាការចូលរមួចំតែក្ក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាពលរដឌទៅមូលោឌ នអោរបស់ខលួនអោរបក្បទោយតសលផ្កក ជាជំហានអោៗសងតដរ។

១.២ ចំសោទបញ្ហា ននការស្រាវស្រាវ ទោយតស្ក្ទលើការទលើក្ទ ើងខាងទលើទយើងកចទចាេជាសែួំរចំនអោនួអោ បើ ដូចខាងទរកាមៈ

ទែើភាពរក្ើរក្របស់របជាពលរដឌក្មពុជា នអោិងរបជាពលរដឌរសកុ្ជុំគើរ ើនសនអោសាទ នអោភាពតបបណ្ត? ទែើមូលទែែុអវើ តដលបងកទកយនសនអោភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា ក៏្ដូចជាទៅរសកុ្ជុំគើរ ើ ទខែថក្ពំែ? ទែើរសុក្បានអោទរបើយុេនវយិើោ៉ា ងណ្ត ទៅក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្?

១.៣ សោលបណំងននការស្រាវស្រាវ ការសិក្ារសាវរជាវទនអោោះនសនអោទគ្នលបែំងដូចខាងទរកាមៈ

សិក្ាការអនុអោវែថន៍អោអពំើទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ បំភលឺអំពើភាពរក្ើរក្ ទៅរសុក្ជុគំើរ ើ ឆ្ប ១ំ៩៩៣ រែូែដល់ឆ្ប ២ំ០០៨ ។ បរា ញអំពើបណ្តថ យនអោថការ តដលបានអោទរបើរបាស់ទៅក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។

១.៤ ដដនកណំត់ នងិវាិលភាពននការស្រាវស្រាវ ការសិក្ារសាវរជាវទនអោោះ គឺទផ្កថ ែទៅទលើក្រែើ សកិ្ាភាពរក្ើរក្របស់របជាជនអោទៅរសុក្ជុគំើរ ើ ទខែថក្ំពែ ពើឆ្ប ១ំ៩៩៣ ដល់ឆ្ប ២ំ០០៨ ទែើយមិនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះទៅក្បុងការសិក្ាទនអោោះក៏្នសនអោការពពិែ៌នាអពំើភាពរក្ើរក្ទៅ េូទងំរបទេសក្មពុជាដូចជា ទៅែំបន់អោេើរក្ុង នអោិងទៅត្តមជនអោបេសងតដរ ពើចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៣ ដល់ឆ្ប ២ំ០០៨។

១.៥ ារៈេខំាន់ននការេកិាស្រាវស្រាវ សារៈសំខាន់អោថ្នអោការសកិ្ារសាវរជាវរបធានអោបេទនអោោះ នអោឹងចូលរមួចំតែក្ជាវភិាគទនអោដ៏សំខាន់អោខាងតសបក្ចំទែោះដឹងទៅទលើវស័ិយអប់រ ំ ចាប់ រដឌបាលសាធារែៈ នអោិងវស័ិយនអោទោបាយ រពមទងំចំទែោះដឹងរបស់មនុអោសេេូទៅទៅក្មពុជា។ ទែើយក៏្ដូចជា ឯក្សាររសាវរជាវតបបវេិោសាង្គ្សថមួយតងមទេៀែ ទលើវស័ិយរដឌបាល

3

សាធារែៈ តដលបំទពញទកយទសចក្ថើរែូវការចាបំាច់ដល់មជឈោឌ នអោអបក្រសាវរជាវ តដលក្ំពុងទរសក្ឃ្លល នអោ នអោិងជួបរបេោះនូអោវក្ងវោះខាែខាងឯក្សារ។ រពមទងំចូលរួមជាេសេនាទនអោដ៏សមខាន់អោក្បុងកិ្ចចការអភិវឌណន៍អោសងគមជាែិទោយនអោិរនអោថរភាព នអោងិបទ ជ្ ៀសបានអោនូអោវភាពខុសឆគង តដលទក្ើែនសនអោទៅក្បុងដំទែើ រការក្សាងលេនិរបជាយបិទែយយ នអោិងទសរ ើពែុបក្េក្បុងេសិទៅទឆ្ព ោះទៅកាន់អោនអោើែិរដឌ ទែើយជាមូលោឌ នអោរែូវតែកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទនអោោះជាមុនអោសិនអោ។ ដូទចបោះ ការសរទសរទ ើងនូអោវសាប ថ្ដទនអោោះពំុតមនអោទដើមផើតែការររយក្សញាបដ បរែទនាោះទេ ក៏្ប៉ាុតនអោថក៏្ជាការរួមចំតែក្មួយ ក្បុងក្ិចចការរសាវរជាវ របមូលសថុ ំ នអោិងចងរក្ងឯក្សារ ទដើមផើេុក្ជាសមផែថិវបផយម៌ដ៏នសនអោែថ្មលរបស់ជាែ ិ នអោិងបនអោេល់េុក្នូអោវសាប ថ្ដសរនសប់អបក្សិក្ា នអោងិកូ្នអោទៅជំនាន់អោទរកាយទកយបានអោយល់រជាប នអោិងជាលកំនអោសរនសប់ជាមូលោឌ នអោដំទែើ រជើវែិ នអោងិសងគមជាែិទយើង។ មោ៉ាងទេៀែ សារៈសំខាន់អោថ្នអោការរសាវរជាវទនអោោះកចនអោិោយបានអោថាៈ -ចំទរោះអបក្រសាវរជាវផ្កធ ល់ៈ លេនសលថ្នអោការសិក្ាទនអោោះបានអោទយវើទកយអបក្សិក្ាផ្កធ ល់រ ើក្ចទរមើនអោទងំចំទែោះដឹង ទងំបេពិទសាយន៍អោ ជាពិទសសនសនអោការរ ើក្ចទរមើនអោតសបក្សាម រែើ នអោិងនសនអោទនសេនអោភាពខពស់ចំទរោះខលួនអោឯង តដលបានអោសថល់នូអោវេសេនាទនអោតសបក្ចំទែោះដឹងដល់អបក្សិក្ារសាវរជាវជំនាន់អោទរកាយ។ -ចំទរោះសងគមៈ ទរកាយពើការេេួលបានអោលេនសលថ្នអោការសកិ្ាឯក្សារសាប ថ្ដទនអោោះ កចជួយោស់ទែឿនអោដល់សងគមទកយទឃើញពើសមេិនសលពើបញាបា របឈម នអោងិក្ចិចរបឹងតរបងរបស់រាជរោឌ ភិបាល ទដើមផើតរបកាល យក្មពុជាទកយចាក្សុែពើភាពរក្ើរក្ មនិអោតែប៉ាុទណ្តត ោះរក្ាការររទកោនសនអោសនអោថិភាព សុវែទិភាព ទសាភែឍ ភាព នអោិងការអភិឌណទលើរគប់វស័ិយ តដលទងំអស់ទនអោោះទក្ើែទ ើងពើការដឹក្នារំបស់របមុខរាជរោឌ ភិបាល តដលនសនអោសទមថច ែ៊ាុនអោ តសនអោ ជានាយក្រដឌមង្គ្នអោថើ។ -ចំទរោះសាទ ប័នអោៈ ឯក្សារសាប ថ្ដទនអោោះសថល់ជាគនំអោិែោ៉ា ងសំខាន់អោដល់សាទ ប័នអោតដលរក់្ព័នអោនទងំតសបក្ឯក្ជនអោ នអោិងតសបក្សាធារែៈ ទដើមផើជួយបទងកើនអោទលផឿនអោថ្នអោការអភិវឌណន៍អោជនអោបេទកយនសនអោការរ ើក្ចទរមើនអោរគប់េិសេើេូទងំរបទេសជាែិទយើងទងំមូល។ -ចំទរោះការអប់រកំ្សកិ្រទៅរសកុ្ជុំគើរ ើ ទខែថក្ពំែៈ ទនអោោះជាឯក្សារសាប ថ្ដសខំាន់អោសរនសប់បរា ញពើសមិេនសល តដលរាជរោឌ ភបិាល នអោិងរបជាជនអោេូទងំរសុក្ជុំគើរ ើ ទខែថក្ំពែបានអោសទរមចជាតសលផ្កល នអោងិក្ពុំងតសវងរក្នូអោវគនអោលឹោះងមើៗទដើមផើបនអោថអនុអោវែថបណ្តថ គទរនសងអភិវឌណន៍អោរសុក្របក្បទោយរបសិេនភាព នអោិងចើរភាពថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិច ទដើមផើរក្ានអោិរនអោថរភាព ថ្នអោការអភិវឌណន៍អោ ទែើយវាក៏្ជាក្នសល ងំចលក្រមយួជួយទលើក្េឹក្ចិែថរបជាជនអោទកយនសនអោការខិែខំរបងឹតរបងែទៅទេៀែសងតដរ។ -សរនសប់វេិោសាង្គ្សថៈ ការសកិ្ាទនអោោះបានអោបរា ញអំពើវយិើសាង្គ្សថរសាវរជាវោ៉ា ងចាស់ បានអោបរា ញអំពើការវភិាគ ទែើយរពមទងំបានអោបរា ញអំពើរបក្គំទែើញសងតដរ តដលជាលេនសលថ្នអោការរសាវរជាវរបស់ទយើង។

4

១.៦ វិធាីស្រេតស្រាវស្រាវ ក-ស្រតីវិេយ័ននការស្រាវស្រាវ ក្បុងចែុំចទនអោោះទយើងបានអោទរបើ រែើវស័ិយថ្នអោការរសាវរជាវ ទដើមផើទយវើការសកិ្ានអោិទក្ខបបេទនអោោះសទិែទៅទលើ មូលោឌ នអោបើោ៉ា ងគឺៈ

- ទរបើ Descriptive Method Research or Documentary Method Research ។ - ទយវើការសិក្ាទោយទោងត្តមដំទែើ រវវិឌណន៍អោថ្នអោសាទ នអោភាពសងគម នអោិងនអោទោបាយតខមរ។ - តស្ក្ទៅទលើមូលោឌ នអោថ្នអោេសេនអោនអោទោបាយ ទគ្នលនអោទោបាយជាែិ នអោងិរេសឹថើតសបក្វេិោសាង្គ្សថសងគម តដលរក់្ព័នអោននអោងឹដំទែើ រការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។

- ឯក្សារបេោឌ នអោគែិយុែថ នអោិងចាប់ទសេងៗរបស់រពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជា តដលបានអោទបាោះពុមពសាយ នអោិងនសនអោែំក្ល់េុក្ទៅក្បុងរក្ុងភបំទពញ ទៅត្តមបណ្តត ល័យនានា រពមទងំទសៀវទៅ នអោិងក្រមងអែទបេពិទសសទសេងៗទេៀែ។

មោ៉ាងទេៀែជទរមើសដ៏សមរមយបំសុែយក្មក្ទរបើរបាស់ក្បុងគទរនសងរសាវរជាវ គឺទយើងខញុបំានអោទគ្នរពត្តមការតែនា ំ នអោងិត្តមគទរនសងសក្មមភាពរបស់ខលួនអោឯងផ្កធ ល់ តដលជាជំនអោយួក្បុងការពិពែ៌នា ក៏្ដូចជា ការវភិាគទៅទលើទដើមទែែុថ្នអោរបភពបងកទកយនសនអោភាពរក្ើរក្។ ដូទចបោះ វយិើសាង្គ្សថសមរសបតដលបានអោទរបើទៅខាងទលើរែូវបានអោបទងកើែទ ើង ទដើមផើតសវងយល់ នអោងិវភិាគទកយបានអោសុើជទរៅចំទរោះ “ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា ឆ្ប ំ១៩៩៣-២០០៨” នអោងិឈានអោទឆ្ព ោះទៅដល់ការសថល់អនុអោសាសន៍អោ ទដើមផើតក្លម្ទៅក្បុងដំទែើ រការថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។

ខ-តំបនេ់កិា ការរសាវរជាវរបស់ទយើងខញុ ំតសក្្ទៅទលើឯក្សារចាប់ នអោទោបាយ របវែថសិាង្គ្សថ ទសដឌក្ចិច សងគមសាង្គ្សថ តដលជាឯក្សារទងំអស់ទនអោោះ ខញុ ំបាេបានអោចុោះទៅទយវើការរសាវរជាវ ជាពិទសស គឺទៅសាទ ប័នអោនានាទៅក្បុងរបទេស ជាពិទសសខញុ ំបាេក៏្បានអោចុោះទៅសិក្ាទៅឯរសកុ្ជុំគើរ ើ ក្បុងទខែថក្ំពែផ្កធ ល់តែមថង ពើទររោះជារសុក្ក្ំទែើ ែរបស់ខញុ ំ។ ទរៅពើទនអោោះ ទយើងបានអោទៅតសវងរក្ឯក្សារទសធើររគប់បណ្តថ ល័យទងំអស់ទៅបណ្តថ សាក្លវេិោល័យនានាថ្នអោរាជធានអោើភបំទពញ។

គ-ស្របសភទទនិននយ័ ទដើមផើសរមួលដល់ការសិក្ារសាវរជាវ ចំទរោះេិនអោបន័អោយតដលយក្មក្ទយវើការសិក្ានសនអោពើររបទភេគៈឺ េើ១ ជារបទភេេនិអោបន័អោយផ្កធ ល់(Primary Data) នអោិងេើ២ េនិអោបន័អោយនសនអោរសាប់(Secondary Data)។

ឃ-វិធីស្របមូលទិននន័យ

5

េិនអោបន័អោយ នអោងិព័ែ៌នសនអោចាបំាច់តដលទក់្េងទៅនអោឹងការសកិ្ារែូវបានអោរបមូល នអោិងចរនសញ់យក្តែេិនអោបន័អោយ ឬព័ែ៌នសនអោណ្តតដលនសនអោសារៈរបទោជន៍អោ នអោងិរក់្ព័នអោនចំទរោះរបធានអោបេដូចជាៈ ការរបមូលេនិអោបន័អោយផ្កធ ល់ៈ បានអោចូលរមួចំទែោះសណំ្តល នអោិងសាក្សួរសែួំរមយួចំនអោនួអោ ចំទរោះវាគមិនអោឥសេរជនអោនអោទោបាយ អងគការទរៅរោឌ ភិបាល នអោិងបានអោសាក្សួរទោយផ្កធ ល់ចំទរោះកជាញ យរតដនអោដើរសកុ្ជុំគើរ ើ ទខែថក្ំពែ ទែើយក៏្បានអោចូលរមួក្បុងសិកាខ សាោ នអោិងសនអោបសិើេនានាពើភាពរក្ើរក្ទោយផ្កធ ល់តែមថង។ ការរបមូលេនិអោបន័អោយនសនអោរសាប់ៈ ទដើមផើទកយការសកិ្ារសាវរជាវ ទលើរបធានអោបេទនអោោះកាន់អោតែនសនអោសុរក្ិែយភាពតងមទេៀែទនាោះ គឺចាបំាច់រែូវដក្រសង់ត្តមរយៈឯក្សារនានា គឺឯក្សារទដើមដូចជា រដឌយមមនុអោ ដ្ថ្នអោរពោះរាជា-ណ្តចរក្ក្មពុជា ចាប់នានាតដលរក់្ព័នអោន នអោិងដំទែើ រការរបស់សាទ ប័នអោនអោទោបាយ នអោងិទសចក្ថើសទរមចនានា នអោិងរពោះរាជសារជាទដើម នអោិងដក្រសង់ត្តមសាប ថ្ដនអោិពនអោន រពែឹថិប័រែ េសេនាវដថើ នអោិងសារព័ែ៌នសនអោជាែិ នអោិងអនអោថរជាែិ។ល។

ង-វិធីាស្រេតវភិាគទិននន័យ ការវភិាគេិនអោបន័អោយ ទោយទរបើរបាស់វយិើសាង្គ្សថអយបិាយទរបៀបទយៀប នអោិងទយវើការវភិាគតបបពិពែ៌នា រពមទំងទយវើការទរបៀបទយៀបរេឹសថើរក់្ព័នអោនទសេងៗទេៀែ។ល។ ទែើយទៅក្បុងការសរទសរ ទយើងទរបើេិនអោបន័អោយេើពើរ (Secondary Data)ទរចើនអោទលើសលប់ជាងេិនអោបន័អោយេើមួយ។

១.៧ របកគំស ើញននការស្រាវស្រាវ រាជរោឌ ភិបាលក្ំពុងតែែរមង់េិសទឆ្ព ោះទៅត្តមសលូវនអោើែិរដឌ ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ទយើងសទងកែទឃើញថា ត្តមលេនសលថ្នអោការសិក្ាបានអោបរា ញថា មូលទែែុតដលបណ្តថ លទកយនសនអោភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាទយើងទនាោះ គឺបណ្តថ លមក្ពើទែែុសលៈ េើ១-ទែែុសលផ្កធ ល់ខលួនអោអបក្រក្ើរក្ភាគទរចើនអោទៅក្មពុជានសនអោការអប់រែំិចែួច ឬគ្នម នអោការអប់រទំសាោះ ទងំចំទែោះដងឹេូទៅ ទងំបទចចក្ទេសជំនាញវជិាជ ជើវៈ។ ការររសលិែក្មម ដូចជា ក្សកិ្មមពងឹតស្ក្ទងំរសុងទៅទលើយមមជាែិ ចំតែក្ឯសិបផក្មម នអោិងសលិែក្មមទសេងៗ ទរចើនអោទយវើទ ើងទៅត្តមេំទនអោៀមេនសល ប់ែៗគ្នប ទដើមផើជើវភាពរបចាថំ្ងង។ មនិអោតែប៉ាុទណ្តត ោះ ពួក្ទគពឹងតសក្្ទងំរសុងទលើការររទោយទរបើក្នសល ងំបាយ។ ទៅទពលទសដឌក្ិចចេើសារ នអោិងបទចចក្វេិោេំទនអោើបបានអោរ ើក្ដុោះោល តដលពកួ្ទគមិនអោកចចូលចុោះចំទរោះមុខការររងមើ តដលទមទរជនំាញ នអោិងការអប់រខំពស់បានអោទ ើយ។ ដូទចបោះ ពួក្ទគគ្នម នអោឱកាសណ្តទដើមផើទកយកាល យខលួនអោជាអបក្នសនអោបានអោឆ្ប់រែ័សបានអោទ ើយ។ េើ២-ទែែុសលថ្នអោការសទិែទៅទរៅសងគម អបក្រក្ើរក្ទៅក្មពុជាភាគទរចើនអោ នសនអោការភ័យខាល ចក្បុងការទក់្េងមិែថភ័ក្ថិ ឬកជាញ យរទររោះខាម ស់ទអៀនអោ ទែើយគិែថា គ្នម នអោនអោរណ្តកចជួយពួក្គ្នែ់បានអោទេ។ ពួក្ទគកាន់អោតែសទិែទៅក្បុងភាពឯក្ទកា នអោងិក្ថើអស់សងឃមឹទល់រចក្បាែ់បង់លេនភាពែស៊ាូវបនអោថជំរុញទកយជើវែិរ ើក្ចទរមើនអោរុងទរឿង។ ទោយទែែុទនអោោះ ទគមិនអោកចសទរមចការររអវើ ឬទរបើរបាស់ឱកាសទដើមផើទោោះរសាយបញាបា លបំាក្បានអោទ ើយ។ សភាពការែ៍ដូទចបោះ ជាេូទៅនាទំកយអបក្េ័លរក្កាល យជាអបក្សុំទនអោ ឬទចារលួច ឆក់្ បលន់អោ បងខចំិែថទយវើជារសើទពសោ ឬលក់្កូ្នអោរក្មុំទកយទៅទយវើរសើទពសោ ទយវើអែថឃ្លែ នអោងិទយវើជាឧរក្ិដឌជនអោ

6

ទសេងទេៀែ។ ទលើសពើទនអោោះទេៀែ អបក្ខលោះកាល យខលួនអោជាជនអោអនាថា គ្នម នអោជរមក្ ខលោះរែូែដល់ោច់បាយសាល ប់ក៏្នសនអោ។ ភាពខជិលរចអូស ក្ងវោះរេពយយនអោធានអោ នអោិងដើយលើ អបក្រក្ើរក្ជាទរចើនអោរែូវបទនាធ សថា មក្ពើពួក្ទគខជិលទយវើការបានអោជារក្ ទទោះជាអបក្ខលោះទយវើការទសធើរតែគ្នម នអោទពលសរនសក្ក៏្ទោយ។ ទោយការែិោះទដៀលពើអបក្ដថ្េ(អបក្នសនអោរេពយយនអោជាងទគ នអោិងភាពទោភលន់អោទយវើទកយពកួ្ទគលក់្សធោះលក់្ដើយលើ តដលជាយនអោធានអោសរនសប់សលិែក្មម ក្សិក្មម ឬវនិអោិទោគេុនអោេិញយក្ ទែើយពួក្ទគបានអោងយខលួនអោបនាល ស់េើលំទៅទសេង អបក្ខលោះទៅរបក្បរបរទសេងខុសពើរបរតដលខលួនអោធាល ប់នសនអោបេពិទសាយន៍អោ។ ពួក្ទគភាគទរចើនអោ មិនអោកចតក្តរបជើវភាពរបស់ទគទកយយូរធារបានអោទេ ទររោះទគមនិអោទចោះយក្លុយតដលបានអោពើលក់្យនអោធានអោទងំទនាោះទៅវនិអោិទោគទលើអវើមួយទ ើយ។ ក្ត្តថ ទនអោោះទែើយ តដលទយវើទកយអបក្រក្ើរក្ ចាប់ទសថើមបាែ់បង់រេពយសមផែថដ៏ិសខំាន់អោរបស់ខលួនអោ គដឺើយលើតដលជាមទយោបាយសលិែក្មម។ អបក្ខលោះរកំ្លិចូលមក្ក្បុងរក្ុង ទោយត្តងំលំទៅ ែំបន់អោកណ្តយិបទែយយ នាទំកយខូចសណ្តថ ប់ធាប ប់សងគម។ ដូទចបោះ អបក្រក្កាន់អោតែរក្ទៅ ទែើយអបក្នសនអោតដលទគទចោះទក្ងរបវ ័្ ច ទោយសារដើយលើ ឬក្នសល ងំពលក្មមទនាោះកាន់អោតែនសនអោទៅ តដលជាទែែុនាទំកយនសនអោគនសល ែរវាងអបក្រក្ នអោិងអបក្នសនអោក្បុងសងគមកាន់អោតែរ ើក្យំទៅៗ។ បញាបា ទងំទនអោោះជាបនអោធុក្ោ៉ា ងយងន់អោដល់សងគម តដលជាអបក្ទោោះរសាយ ពិទសសរោឌ ភិបាលនសនអោការលំបាក្ក្បុងការទោោះរសាយពើទររោះ រោឌ ភិបាលទពលខលោះមនិអោកចជួយពួក្ទគរគប់ទពលបានអោទេ របសិនអោទបើពកួ្ទគមនិអោទចោះជួយខលួនអោឯងសងទេទនាោះ។ ការពិែទែែុសលទនអោោះវារក់្ព័នអោនទៅនអោឹងពួក្ទគខវោះការយល់ដឹង នអោងិបេពិទសាយន៍អោ។ ក្ត្តថ ខវោះការយល់ដឹង អបក្រក្ើរក្ភាគទរចើនអោមិនអោកចទមើលទឃើញបញាបា របស់ខលួនអោ ជាេសេនអោៈេូលំេូោយទេ ទររោះពួក្ទគខវោះការអប់រ ំ ខវោះគនំអោិែតចបរបឌិែ ខវោះរបាជាញ រគប់រគ្នន់អោទដើមផើទោោះរសាយបញាបា តដលពួក្ទគក្ំពុងជបួរបេោះ។ ដូចជា ក្រែើ ជាទរចើនអោទៅក្បុងជើវភាពរស់ទៅរបស់អបក្ទងំទនាោះ ទរកាយពើពួក្ទគទយវើការោ៉ា ងលបំាក្ ទោយបងាូរទញើសទដើមផើេេួលបានអោរបាក់្ចែូំល ដ៏សថួចទសថើង ចែូំលមួយថ្ងងសរនសប់តែមួយថ្ងង តែពួក្ទគខែិខំរតំលក្របាក់្កាសទនអោោះយក្ទៅសឹក្សុើ ទលងតលផង សុើសង ទៅទពលតដលកូ្នអោទគយតំរសក្ទររក្បាយទៅឯសធោះ។ ការទលងតលផងទនអោោះ ទពលខលោះគ្នែ់នសនអោសណំ្តងឈបោះ ទែើយកាល យទៅជាអបក្នសនអោមួយរយៈទពលែូចតដរ តែត្តមយមមត្តគ្នែ់កាន់អោតែរក្ទៅៗ។ មោ៉ាងទេៀែឥេនពិលពើរគួសារ អបក្តដលទក្ើែមក្ក្បុងរគួសារឈាមជ័រជាអបក្រក្ ពបិាក្នអោឹងរទំោោះខលួនអោទចញពើភាពរក្ើរក្ណ្តស់ ពើទររោះអបក្ជនំាន់អោមុនអោគ្នម នអោសមែទភាពរទំោោះកូ្នអោទៅជំនាន់អោទរកាយគ្នែ់ទចញពើទរគ្នោះថ្នអោភាពរក្ើរក្បានអោទ ើយ។ ទពលឪពុក្នសថ យជំរក់្បែុំលទគ កូ្នអោទៅជំនាន់អោទរកាយជាអបក្រែូវរក្សងទក្មនិអោទចោះចប់។ សធុយទៅវញិ វបផយម៌របស់តខមរ រគសួារអបក្នសនអោ ត្តមយមមត្ត ពួក្ទគជួយញាែិមែិថ ទែើយទគខំសនអោេរំេពយទកយបានអោទរចើនអោ ទដើមផើទយវើជាទក្រ ថ ិ៍មរែក្សរនសប់កូ្នអោទៅជំនាន់អោទរកាយៗទេៀែ។ អបក្នសនអោកូ្ចែិច ទគនសនអោឱកាសទរចើនអោណ្តស់ទដើមផើទរៀនអោសូរែបានអោខពង់ខពស់។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ភាពរក្ើរក្ទរចើនអោតែធាល ក់្ទៅទលើរគួសារណ្តតដលនសនអោកូ្នអោទរចើនអោ ជនអោពកិារ នអោិងជនអោចាស់ជរា ឬរគសួារតដលអបក្ដឹក្នា ំរគួសារជាង្គ្សថទមនស៉ា យ ទររោះពួក្ទនអោោះរយរងទរគ្នោះជាេើបំសុែ។ រ ើឯបញាបា សាសនា របជាជនអោក្មពុជាភាគទរចើនអោទជឿជាក់្ទលើសាសនាអបិយជ៍ំទនអោឿ នអោិងក្មមសលនអោយិម។ អបក្រក្ភាគទរចើនអោយល់ថា ពកួ្ទគរក្ទោយសារ ក្មមទពៀររបស់ទគពើអែើែកាល ឬពើជាែិមុនអោ។ ទនសល៉ា ោះទែើយពកួ្ទគគ្នម នអោសងឃមឹ នអោិងក្នសល ងំចិែថែស៊ាូរបឆ្ងំនអោងឹភាពរក្ើរក្តដលក្ំពុងជួប

7

របេោះទពលបចចុបផនអោបទនអោោះទេ។ ពួក្គ្នែ់តបរជាខិែខំទយវើបុែយ ទដើមផើក្សាងកុ្សលសរនសប់ជាែិទរកាយៗទេៀែ គ្នែ់មិនអោបានអោតក្ថ្ចបជើវែិគ្នែ់ក្បុងភាពរុងទរឿងសរនសប់បចចុបផនអោបទ ើយ។ ត្តមពែិសាសនា គឺជាអែថសញាបដ ែរបស់របជាជាែិមួយ តដលនសនអោែថ្មលវបផយម៌ នអោិងអរយិយម៌របស់ជាែិទយើង។ បញាបា េំទនអោៀមេនសល ប់ រក្ុមកុ្លសមព័នអោនជាជនអោជាែិភាគែិច តដលរស់ទៅត្តមែំបន់អោភបំ គឺជាអបក្រក្ ជារបថ្ពែើ ពួក្ទគពិបាក្នអោឹងផ្កល ស់បថូរ េនសល ប់រស់ទៅទោយរបមូលសថុ ំ នអោិងការទយវើសក្មមទោយរទបៀបបុរាែរបស់ទគណ្តស់។ ទគេនសល ប់រស់ទៅទោយសារការបរបាញ់ ដុែថ្រព ោដំណំ្ត ំសរនសប់តែមួយចំតអែរក្ពោះប៉ាុទណ្តត ោះ។ ដូទចបោះ ជំទនអោឿស៊ាុបខាល ងំទពក្ទៅទលើអបិយជ៍ំទនអោឿ ក៏្រចួចំតែក្ទយវើទកយនសនអោភាពរក្ើរក្សងតដរ។ ចំទរោះទែែុសលយមមជាែិលក្ខខ័ែឍ យមមជាែិ គឺជាទែែុសលសំខាន់អោ តដលជោះឥេនពិលដល់ភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា។ របជាជនអោក្មពុជារស់ទៅភាគទរចើនអោរបក្បរបរក្សិក្មម តដលនសនអោលក្ខែៈអន់អោងយបុរាែ នអោិងការពឹងតស្ក្ទៅទលើយមមជាែិទងំរសុង។ ទៅទពលតដលយនអោធានអោបរសិាទ នអោយមមជាែិទៅក្មពុជារែូវបានអោបំសលិចបំផ្កល ញទនាោះ ជាទែែុបងកទកយនសនអោការតរបរបលួខាងធាែុកកាស នាទំកយនសនអោវនិាសសក្មមយមមជាែិ ដូចជា ពយុោះ េកឹ្ជនំអោន់អោ នអោិងទរគ្នោះរាងំសងួែជាទដើម។ ទៅក្មពុជាកកាសធាែុទៅថ ទៅជនអោបេជាពិទសសទៅរដូវរបាងំមនុអោសេ សែវពបិាក្នអោងឹរទទំោយសារក្ំទៅរពោះកេិែយ។ ទៅត្តមជនអោបេ េកឹ្បឹងរែរងំរ ើងសងួែគ្នម នអោសល់ជាទែែុទយវើទកយនសនអោជំងឺ នអោងិសនសល ប់សែវ ចិ ច្ ឹមទៅែំបន់អោជនអោបេទសធើរតែទងំអស់ជាពិទសសក្តនអោលងតដលឆ្ង យពើេឹក្។ ចំតែក្ឯទែែុសលនអោទោបាយ នអោងិទែែុសលទសដឌក្ិចច គឺជាសលប៉ាោះរល់ដ៏សខំាន់អោក្បុងការអភិវឌណន៍អោក្មពុជា។ ទរកាយពើបានអោសិក្ាទលើរបធានអោបេខាងទលើរចួមក្ ខញុ ំបាេសូមសថល់ជាេសេនាទនអោមួយចំនអោួនអោ តដលជាដំទណ្តោះរសាយដ៏លស្រនសប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ដូចជាខាងទរកាមទនអោោះ : -រែូវបទងកើែអភិបាលក្ចិចល ្ ែនសល ភាពទកយបានអោរបទសើរ បងកលក្ខែៈទកយនសនអោការចូលរមួោ៉ា ងសក្មមពើសងគមសុើវ ើល នអោិងតសបក្ឯក្ជនអោ ទោយទលើក្េឹក្ចិែថទកយនសនអោការបថូរទោបល់ នអោងិេសេនអោៈេូលេូំោយ។ -រែូវជួយទកយអស់លេនភាពក្បុងការរក្ាលនំអោឹងែថ្មលសលែិសលក្សិក្មម ទលើេើសារ នអោងិជួយរក្ាេើសារសរនសប់លក់្ទចញ នអោិងសកិ្ាទកយបានអោសុើជទរៅ ែរមូវការេើសា ទដើមផើែរមង់េសិទៅការសលិែ នអោងិចុោះអប់រជំារបចានូំអោវវយិើោដុំោះ ការទរបើរបាស់ជើ នអោងិបទចចក្ទេសទន់អោសម័យដល់របជាក្សកិ្រក្បុងការបងកបទងកើនអោសល។ -ទយវើោ៉ា ងណ្តទក់្ទញពកួ្វនិអោទិោគបរទេសទកយវនិអោិទោគទោយផ្កធ ល់ ទៅទលើវស័ិយក្សិក្មមទោយកាែ់បនអោទយទកយទៅក្រមិែអបផបរនិសែនូអោវរបបការោិយិបទែយយ សមុគសាម ញ នអោិងការស៊ាុ៊ុំរគលំរវាងអបក្សថល់ នអោងិអបក្េេលួកុ្ងរត្ត។ -លុបបំបាែ់ការរទំោភដើយលើរបជាពលរដឌ តែសធុយទៅវញិរែូវបងកលក្ខែៈទកយរបជាពលរដឌេេលួបានអោដើសរនសប់របក្បរបរចិ ច្ ឹមជើវែិទកយបានអោសមរមយ។ -សូមទកយរោឌ ភិបាលបនអោថការអភិវឌណន៍អោជនអោបេជាយតដនអោ នអោិងែំបន់អោោច់រសោល ដូចជា ក្សាងសលូវ មនអោធើទពេយ សាោទរៀនអោ...។ ទលើក្េឹក្ចិែថរបជាពលរដឌរក្ើរក្ គ្នម នអោដើយលើ អបក្រក្ើរក្ទៅក្បុងេើរក្ុង នអោិងក្ងេ័ពរសំាយ តដលជួបរបេោះនអោឹងភាពរក្ើរក្ ទកយពួក្ទគទៅរស់ទៅេើទនាោះ នអោិងទយវើោ៉ា ងទនអោោះទដើមផើទកយរបជាពលរដឌទងំទនាោះ

8

បានអោពរងើថ្សធដើតរសចកំារ នអោងិកាែ់បនអោទយការរស់ទៅក្ក្កុ្ញទៅេើរបជុំជនអោ ឬេើរក្ុង តដលទយវើទកយបរសិាទ នអោកប់អួរ ជាពិទសសជួយការរររពំតដនអោពើការរទំោភពើរបទេសជិែខាង តដលនសនអោមែចិឆិត្តទលបរែបាក់្េឹក្ដើរបស់ទយើង។ -សូមរោឌ ភិបាលយក្ចែិថេុក្ោក់្ពរងើក្យនអោធានអោមនុអោសេ ទដើមផើទឆលើយែបទៅនអោឹងសកាថ នុអោពលរបស់សងគមជាែិ តដលក្ំពុងតែរែូវការអបក្ទចោះពែិ នសនអោឯក្ទេសពែិ ទដើមផើចូលរមួចំតែក្ជយួកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទកយបានអោឆ្ប់។ ចំតែក្ឯេសេនាទនអោេើ២ តដលជាដំទណ្តោះរសាយដ៏លស្រនសប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក្បុងចំទណ្តមក្សិក្ររែូវអនុអោវែថដូចជាៈ រែូវចុោះជរមញុតែនាកំ្សកិ្ររគប់រសុក្ទកយយក្ចិែថេុក្ោក់្ការររតងរទដំំណ្តរំសូវទៅចុងរដូវ ដូចជា ការេប់េឹក្ ការររទភលើងទឆោះរសូវទៅរដូវរបាងំ។ ជួយជរមញុការតងរទដំំណ្តរំសូវរដូវវសា រសូវរបាងំទកយនសនអោការោដំណំ្តរំមួសេ ំ នអោងិដណំ្តឧំសាែក្មមរយៈទពលខលើរដូវរបាងំ នអោិងជរមុញការោដំណំ្តំបតនអោលទកយអស់លេនភាព។ ទែើយជាពិទសសរែូវបនអោថទយវើការសេពវសាយទោយយក្ចែិថេុក្ោក់្ ទយវើរបពលវបផក្មមរសូវរបាងំ។ ទែើយរែូវទយវើការបែថុ ោះបណ្តថ លទកយរបជាជនអោទចោះទយវើថាប ពុំលយមមជាែិ ទដើមផើការររជំងឺរសូវ។ រ ើឯទៅទពលេំទនអោររែូវជរមុញទកយនសនអោការចិ្ ច ឹមសែវ បំសុសការោដំំណ្តសំរនសប់ចំែើ សែវសងតដរ។ ចំទរោះកជាញ យរតដនអោដើ រែូវតែទយវើខលួនអោជាអបក្សថល់ទសវាទកយរបជារាង្គ្សថោ៉ា ងពិែរបាក្ដដូចជាៈ -រែូវចុោះត្តមោនអោសាទ នអោភាពជងំឺឆលងនានា ទលើសែវរែនអោៈ នអោិងជរមុញការចាក់្ថាប កំារររ ជំងឆឺលងសែវ។ រពមទងំជរមុញអនុអោវែថនូអោវខលមឹសារថ្នអោទសចក្ថើរបកាសទលខ០២ សរបក្ ចុោះថ្ងងេើ០១ តខក្ញាបដ ឆ្ប ២ំ០០៣ របស់រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា សថើពើវធិានអោការលុបបំបាែ់ការទរបើឧបក្រែ៍ឆក់្រែើ នអោងិឧបក្រែ៍ទនអោសាេថ្សផមុង។ -រែូវអនុអោវែថទកយនសនអោរបសេិនភិាពខពស់នូអោវបេបញាបជ ទលខ០១ បប ចុោះថ្ងងេើ១០ តខឧសភា ឆ្ប ២ំ០០៦ របស់រាជរោឌ ភបិាលក្មពុជា សថើពើការេប់សាក ែ់ ការកាប់រានអោដើថ្រពទឈើរគប់របទភេរបស់រដឌទយវើជាក្មមសេិនិ។ -ខិែខំជរមុញការសេពវសាយវារ ើវបផក្មមេឹក្សាប នអោិងសមុរេទកយបានអោរគប់ែំបន់អោ ក្បុងេូទងំទខែថក្ពំែ។ -បនអោថសេពវសាយចាប់ជលសលដល់រគប់សែគមន៍អោ នអោិងត្តមមូលោឌ នអោក្បុងេូទងំទខែថ។ -បទងកើនអោក្ិចចសែរបែបិែថិការជាមួយអងគការអនអោថរជាែិនានា តដលជួយទលើវស័ិយក្សិក្មម។

១.៨ រចនេមពន័ធននការស្រាវស្រាវ ការសិក្ារសាវរជាវទលើរបធានអោបេសថើអំពើ “ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា ចទនាល ោះឆ្ប ំ១៩៩៣-២០០៨” រពមទងំទលើក្យក្ក្រែើ សិក្ាទៅទលើរសុក្ជុគំើរ ើ ទខែថក្ពំែ មក្បរា ញសងតដរ ដូទចបោះ ទចញពើចែុំចទនអោោះ ទយើងបានអោទយវើការសកិ្ាទៅទលើ ៥ជពូំក្ ដូចខាងទរកាមៈ ជំពូក្ ១-ទសចក្ថើទសថើម ជំពូក្ ២-ប ដ្ែថិថ្នអោភាពរក្ើរក្ នអោិងរលំឹក្រេឹសថើ ជំពូក្ ៣-សាទ នអោភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា នអោងិក្រែើ សកិ្ា ទៅរសុក្ជុំគើរ ើ ទខែថក្ពំែ

9

ជំពូក្ ៤-វភិាគទលើមូលទែែុ ថ្នអោភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា ជំពូក្ ៥-សនអោបិោឌ នអោ នអោិងអនុអោសាសន៍អោ ជាចុងទរកាយនសនអោសនអោបិោឌ នអោ អនុអោសាសន៍អោ ឯក្សារទោង នអោងិឧបសមព័នអោន។

10

ជំពូកទី២ បញ្ញតតិននភាពស្រកសី្រក និងរលំកឹសៅសលើស្រទឹេត ី

២.១ បញ្ញតតិននភាពស្រកីស្រក ២.១.១ នយិមន័យ ទយើងកចទកយនអោិយមន័អោយ ភាពរក្ើរក្ គឺជាសាទ នអោភាពតដលនសនអោរបាក់្ចែូំលទប នសនអោការខវោះខាែតសបក្សនសា រៈរូបវន័អោថ តសបក្ក្មមសិេនិ រេពយចាបំាច់ ក្ងវោះខាែខាងការេេួលទសវាក្មមមូលោឌ នអោចាបំាច់ការគ្នម នអោកាោនុអោវែថភាព

ខវោះការអប់រ ំភាពគ្នម នអោសេិនិអណំ្តច នអោិងេេលួការទរ ើសទអើងទៅក្បុងសងគមទេៀែសង1។

មោ៉ាងទេៀែ ភាពរក្ើរក្ទត្តក្ោ៉ា ក្តបបទនអោោះ ទគសទងកែទឃើញជនអោទងំទនាោះបានអោរបរពឹែថអទំពើៈ ទដើរសំុទនអោ ទចាក្មម ចាប់ជំរែិ អំទពើទពសោចារ ទរ ើសសំរាម..។ល។ ទែើយទលើសពើទនអោោះទយើងកចពនអោយល់បតនអោទមទលើអែទន័អោយខាងទលើបានអោថា អបក្រក្ើរក្ គឺជារក្ុមជនអោគ្នម នអោឧែថមភាព ដូចជា អបក្ផ្កល ស់េើលំទៅក្បុងរសុក្ ជនអោទភៀសខលួទយវើនសែុភូមិនអោិវែថន៍អោ ង្គ្សថើទមនស៉ា យទោយសារសង្គ្រគ ម កុ្នសរក្ំរររ កុ្នសររស់ទៅទលើចិទ ច្ ើមងបល់ ជនអោរស់ទៅក្បុងែបំន់អោអណ្តយបិទែយយ ជនអោបាែ់បង់សមែទភាពពលក្មម មនុអោសេចាស់នសនអោក្នសល ងំបនអោថិចបនអោថួច មនុអោសេគ្នម នអោវជិាជ ជើវៈ គ្នម នអោចំទែោះដឹង ។ល។ ទងំអស់ទនអោោះទែើយ គជឺាភាពរក្ើរក្ តដលមនុអោសេរគប់រូបភ័យខាល ច ទែើយពោោមទជៀសវាងមិនអោទកយជួបរបេោះទ ើយ។

២.២ ស្រទេឹតពីាក់ព័នធនឹងភាពស្រកីស្រក ២.២.១ ស្រទេឹតកីេកិមម នងិការអភវិឌ្ឍន៍ជនបទកនងុការកាត់បនថយភាពស្រកីស្រក ក.តាមរយៈយទុធាស្រេតចតុសកាណដោំក់កាលទី២

ត្តមរយៈចែុទកាែេើ១.សថើពើការទលើក្សធួយវស័ិយក្សិក្មមរមួនសនអោៈ មុេំើ១. ការទលើក្ក្មពស់សលិែភាព ក្សកិ្មម នអោិងពិយើក្មមក្សិក្មម។ ក្បុងនអោើែិកាលក្នអោលងមក្ រាជរោឌ ភិបាលសទរមចបានអោនូអោវទជាគជ័យគួរជាេើទលើក្េឹក្ចិែថ ក្បុងការជរមញុទលើក្ក្មពស់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិច។ ក៏្ប៉ាុតនអោថ ទទោះបើជាោ៉ា ងណ្ត ក្ំទែើ នអោទនអោោះទៅនសនអោមូលោឌ នអោែូចចទង្ៀែទៅទ ើយ ទោយសារវាពឹងតស្ក្ជាសំខាន់អោទៅទលើវស័ិយតែពើរប៉ាុទណ្តត ោះ ទនាោះគឺ ឧសាែក្មមកាែ់ទដរ នអោិង វស័ិយទេសចរែ៍។ ទនអោោះជារបការ តដលទយវើទកយទសដឌក្ចិចក្មពុជានសនអោលក្ខែៈរយេេួលរងទរគ្នោះទោយសារ អទសទរភាព នអោិងវបិែថិទសេងៗពើទរៅរបទេស។ ក្បុងន័អោយទនអោោះ ទយើងនសនអោទសចក្ថើរែូវការដ៏ចាបំាច់ក្បុងការពរងឹង នអោងិពរងើក្មូលោឌ នអោថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចជាែិ ទោយទរបើរបាស់សកាថ នុអោពលភាពទសដឌក្ិចចក្បុងវស័ិយទសេងៗទេៀែទកយបានអោកាន់អោតែទរចើនអោ ជាពិទសស វស័ិយក្សិក្មម នអោិងក្ស-ិឧសាែក្មម តដលនសនអោសកាថ នុអោពលក្ំទែើ នអោដ៏យំទយង

1 េសេនអោៈ U.N.D.P(2005)

11

ទែើយតងមទងំកចសថល់ឥេនិពលជាវជិជនសនអោោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស ទៅទលើក្ិចចខិែខំរបឹងតរបងរបស់ទយើង ទដើមផើទលើក្

ក្មពស់ជើវភាពរបជាជនអោទៅត្តមេើជនអោបេទេៀែសង2។

ទគ្នលនអោទោបាយក្សកិ្មមរបស់រាជរោឌ ភិបាល គសឺំទៅទលើក្ក្មពស់ សលិែភាពក្សកិ្មម នអោិងពពិិយក្មម(Diversification) វស័ិយក្សិក្មមទកយកាល យទៅជាតសបក្នាមុំខមួយ តដលកចសថល់ជើវភាពបតនអោទមដល់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច នអោងិកចចូលរមួវភិាគទនអោោ៉ា ងសំខាន់អោដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ក្បុងេសិទៅទនអោោះរាជរោឌ ភបិាលនអោឹងបទងកើែការទរបើរបាស់យនអោធានអោក្បុងរសកុ្សរនសប់អនុអោវែថពែុវបផក្មម នអោងិរបពលវបផក្មមក្សិក្មម ទដើមផើធានាបានអោនអោិរនអោថរភាពក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច បទងកើែការររ នអោងិបទងកើនអោរបាក់្ចែូំលទៅជនអោបេ រពមទងំធានានូអោវសនអោថសុិខទសផៀងសរនសប់របជាជនអោេូទៅ ទែើយទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវកហារូបែទមា នអោិងបទងកើែការនាទំចញក្សសិល។ ក្បុងន័អោយទនអោោះ ការបតងវរេិសពើការអភិវឌណន៍អោត្តមតបប “តបក្េូោយ” ឬត្តមតបប “វបុិលក្មម” ទៅកាន់អោការអភិវឌណន៍អោត្តមតបប “សុើជទរៅ” ឬត្តមតបប “របពលវបផក្មម” ទរលគឺ ការពរងងឹសមែទភាពចិ្ ច ឹមទលើថ្សធដើតដលនសនអោរសាប់ត្តមរយៈ របពលវបផក្មមបានអោកាល យទៅជាកេិភាពដ៏ខពស់បំសុែមួយរបស់រាជរោឌ ភបិាល។ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងជរមុញបទងកើែបរោិកាសល ្ សរនសប់ការចូលរមួរបស់តសបក្ឯក្ជនអោ ទដើមផើការលូែោស់ថ្នអោវស័ិយក្សិក្មម ត្តមរយៈការរបឹងតរបងពទនអោលឿនអោការសថល់ក្មមសិេនដិើយលើទៅត្តមែំបន់អោជនអោបេ ក្បុងេិសទៅពរងឹងសុវែទិភាពថ្នអោការកាន់អោកាប់ដើយលើក្សិក្មម ការពរងើក្ នអោិងតបងតចក្ដើយលើក្សកិ្មម ក្បុងរក្បខ័ែឍ ដើសមផទនអោសងគមក្ចិច ការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនទរសាចរសពថ្សធដើ នអោិងការរគប់រគងយនអោធានអោេឹក្ ទោយយក្ចែិថេុក្ោក់្សងតដរដល់ការបទងកើនអោរបសិេនភាពក្បុងការទរបើរបាស់របព័នអោនធារាសាង្គ្សថតដលនសនអោរសាប់ ការបនអោថបទងកើែ នអោិងពរងងឹគុែភាពសែគមន៍អោអបក្ទរបើរបាស់េឹក្ រពមទងំការកាែ់បនអោទយភាពរយរងទរគ្នោះពើទរគ្នោះយមមជាែិ នអោងិការពឹងតស្ក្ទងំរសងុទលើលក្ខខ័ែឍ យមមជាែិ ។ល។ ក្បុងេិសទៅជរមុញសលែិភាពក្សិក្មម រាជរោឌ ភិបាលនអោងឹយក្ចែិថេុក្ោក់្បតនអោទមទេៀែ ចំទរោះការពរងើក្ទសវាក្មមគ្នរំេដល់វស័ិយទនអោោះ ដូចជា ការរសាវរជាវ នអោិងសេពវសាយ ការអភិវឌណន៍អោេើសារក្សកិ្មម ការតបងតចក្សនសា រៈ ពូជ ជើ នអោិងការសថល់ឥែទនអោជនអោបេ។ល។ ក្បុងរក្បខ័ែឍ ទនអោោះ រាជរោឌ ភបិាលនអោឹងសថល់កេិភាពជាពិទសស ទៅទលើការែរមង់េសិក្ិចចការ វនិអោិទោគសាធារែៈ នអោិងការទលើក្េកឹ្ចិែថវនិអោិទោគឯក្ជនអោទកយទឆ្ព ោះទៅរក្វស័ិយក្សិក្មម សំទៅការទលើក្ក្មពស់ក្ំទែើ នអោក្សសិល នអោិងធានាគុែភាពក្សិសលក្មពុជាទកយទឆលើយែបទៅនអោឹងការែរមូវថ្នអោសថង់ោរអនអោថរជាែិ។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោបនអោថសថល់កេិភាពទៅទលើក្ិចចការអភិវឌណន៍អោែំបន់អោរពំតដនអោ នអោិងែំបន់អោោច់រសោល ទដើមផើេប់សាក ែ់ការទយវើចំណ្តក្ទចាលរសុក្ ត្តមរយៈការទរៀបចំ នអោិងក្សាងែបំន់អោេើរបជុំជនអោមួយចំនអោនួអោ តដលនសនអោ

2 េសេនអោៈទនអោរបស់រាជរោឌ ភិបាលកែែថិេើ៣(សុនអោធរក្ថាសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថចែុទកាែ” របស់សទមថចនាយក្រដឌមង្គ្នអោថើ ែ៊ាុនអោ តសនអោ) ថ្ងងេើ១៦ តខក្ក្កោ ឆ្ប ២ំ០០៤

12

បណ្តថ ញទែោឌ រចនាសមព័នអោនសមរសប សរនសប់សរមួលដល់ជើវភាពរស់ទៅ នអោិងការចូលរួមទៅក្បុងសក្មមភាព ទសដឌក្ិចចរបស់របជាពលរដឌទៅេើទនាោះ។ រាជរោឌ ភិបាលបនអោថជរមុញចលនា “ភូមិមួយ-សលិែសលមួយ” ទដើមផើទលើក្សធួយគនំអោិែថ្ចបរបឌិែ នអោិងជំទនអោឿទលើខលួនអោឯងរបស់របជាពលរដឌទៅត្តមេើជនអោបេ ទោយឈរទលើទគ្នលការែ៍សំខាន់អោៗបួនអោោ៉ា ងគឺៈ (េើ១) ការរោិះរក្វយិើសលិែ តដលសមរសបទៅនអោឹងសាទ នអោភាពជាក់្តសថងថ្នអោបរសិាទ នអោភូមិឋានអោ នអោិងសមរសបទៅត្តមទសចក្ថើរែូវការរបស់េើសារ (េើ២) ការបងកលក្ខែៈរយរសួល នអោិងការសថល់ការទលើក្េឹក្ចិែថរបជាពលរដឌក្បុងការសលិែ ដូចជា ការតសវងរក្េើសារ ការសថល់ឥែទនអោ ការទសធរបទចចក្វេិោ នអោិងការសថល់ពូជ (េើ៣) ការជួយបែថុ ោះបណ្តថ លសមែទ-ភាពរគប់រគង នអោិងយនអោធានអោមនុអោសេ នអោិង(េើ៤) បងកលក្ខែៈរយរសួលទកយរបជាពលរដឌបទងកើែសែគមន៍អោក្សិក្មម ក្បុងេិសទៅធានាែថ្មលសលិែសល។ មុេំើ២. ក្តំែេរមងដ់ើយលើ និអោងការទបាសសកំែមើនអោៈ ដើ នអោិងេឹក្ គឺជាយនអោធានអោយមមជាែិសំខាន់អោពើរជាមូលោឌ នអោ តដលកចយក្មក្ទរបើរបាស់សរនសប់ការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច សងគមក្ិចច នអោងិកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ជាពិទសសទៅែំបន់អោជនអោបេ។ ទោយបនអោថអនុអោវែថចាប់ភូមិបាល នអោិងទគ្នលនអោទោបាយដើយលើ រាជរោឌ ភិបាលរបមូលសថុ ំជាសខំាន់អោទលើវធិានអោការពរងឹងរបព័នអោនរគប់រគងតបងតចក្ នអោិងទរបើរបាស់ដើយលើរបក្បទោយសមយម៌ នអោិងទោយធានាបានអោនូអោវរបសិេនភាពទសដឌក្ចិច ត្តមរយៈការចុោះប ជ្ ើដើយលើ ការតបងតចក្ដើយលើ ធានាសុវែទិភាពថ្នអោក្មមសិេនិទលើដើយលើ ការលុបបំបាែ់ភាពអនាយបិទែយយក្បុងការកាន់អោកាប់ដើទោយខុសចាប់ ការោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការសមរសប ទដើមផើេប់សាក ែ់ការរបមូលដើេុនអោ ទោយមនិអោទរបើរបាស់ មិនអោទយវើសលិែក្មម ឬកជើវក្មម ។ល។ រាជរោឌ ភិបាលពិនអោិែយទ ើងវញិនូអោវដើេំទនអោររបស់រដឌ ឬដើរដឌ តដលឯក្ជនអោកាន់អោកាប់ ទោយមិនអោរសបត្តមលិខែិបេោឌ នអោគែិយុែថ នអោិងនអោើែិវយិើតដលបានអោក្ែំែ់ក្នអោលងមក្។ រាជរោឌ ភបិាលនអោងឹបនអោថសថល់កេិភាពដល់ការពរងឹងសិេនិកាន់អោកាប់ដើយលើជូនអោរបជាពលរដឌ តដលរែូវការដើសរនសប់សង់លំទៅោឌ នអោ នអោិងទយវើកជើវក្មមក្សិក្មមជារគួសារ ក្បុងរក្បខ័ែឍ ដើសមផទនអោ ទដើមផើទគ្នលទៅសងគមក្ិចច ទោយឈរទលើទគ្នលការែ៍ជួយរគួសាររក្ើរក្ នអោិងរក្ុមជនអោរយរងទរគ្នោះ។ រាជរោឌ ភិបាលយល់ចាស់ថា ការទបាសសំកែមើនអោមិនអោតមនអោរគ្នន់អោតែជាបញាបា សនអោថិសុខមួយមុខប៉ាុទណ្តត ោះទេ ប៉ាុតនអោថវារក់្ព័នអោនទៅនអោឹងបញាបា ទសដឌក្ិចច នអោិងការអភិវឌណន៍អោជារមួ ជាពិទសសបញាបា ការសគែ់សគង់ដើ នអោិងការសថល់សុវែទិភាពក្បុងការរបក្បកជើវក្មមថ្នអោរគួសារក្សិក្ររក្ើរក្ទៅេើជនអោបេោក់្រសោល។ ក្បុងសាម រែើទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងអនុអោវែថការររត្តមនអោើែិវយិើ តដលបានអោទរៀបចំ ទដើមផើធានាសក្មមភាពក្នសច ែ់មើនអោ តដលក្ំពុងអនុអោវែថទៅក្មពុជាទកយនសនអោសុវែទភិាព នសនអោការសរមបសរមលួ នអោិងនសនអោតសនអោការល ្នអោងិអនុអោវែថត្តមសថង់ោរជាែ ិនអោងិកាែពវក្ិចចអនអោថរជាែ។ិ មុេំើ៣. ក្តំែេរមងវ់ស័ិយទនអោសាេ និអោងជលសលៈ មចឆជាែិនសនអោសារៈសំខាន់អោជាកយុជើវែិ សរនសប់របជាជនអោក្មពុជារាប់ោនអោនាក់្ ទោយសថល់ជាទសផៀងកហារ ជាចែូំល នអោិងការរស់ទៅ ទែើយគបួសេនំអោងឹអងករ រែើតដលជាតសបក្មួយសំខាន់អោថ្នអោសនអោថិសុខទសផៀងបានអោសថល់

13

របូទែអុើនអោចនំអោួនអោបើភាគបនួអោដល់របជាជនអោចំនអោួនអោ ២ោនអោនាក់្។ ករស័យទែែុទនអោោះ រាជរោឌ ភបិាល បានអោោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការអភិវឌណន៍អោវស័ិយជលសលរបក្បទោយចើរភាព នអោងិនសនអោសមយម៌ ទោយរបគល់សិេនអិំណ្តចទៅទកយ សែគមន៍អោជនអោបេ នអោិងក្មមវយិើនានា ទែើយេេួលខុសរែូវរគប់រគងយនអោធានអោជលសលទោយខលួនអោឯង។ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងបតងវរ ូែ៍ទនអោសាេចប់ក្ិចចសនអោោមយួចំនអោនួអោ េុក្ជាក្តនអោលក្អភិរក្េពូជរែើសរនសប់បទងកើែសថល់សថុក្យមមជាែិសង នអោិងរក្ាពូជរែើតដលទសធើរសុែពូជទកយទក្ើនអោនសនអោសមផូរទ ើងវញិសង រពមទងំជរមុញបទងកើនអោេំែតំដនអោទនអោសាេសរនសប់ជូនអោរបជាពលរដឌទរបើរបាស់ នអោងិជរមុញការអភិវឌណន៍អោតសបក្វារ ើវបផក្មម ទដើមផើទឆលើយែបទៅនអោឹងែរមូវការសាច់រែើទក្ើនអោទ ើងសង រពមទងំបនអោទយសនសព យទលើយនអោធានអោជលសលយមមជាែិសងតដរ។ មុេំើ៤. ក្តំែេរមងថ់្រពទឈើៈ ទគ្នលទៅថ្នអោយុេនសាង្គ្សថរបស់រាជរោឌ ភិបាល ទៅក្បុងថ្រពទឈើ គឺធានាទកយបានអោនូអោវការរគប់រគងថ្រពទឈើរបក្បទោយចើរភាព ទោយឈរទលើមូលោឌ នអោថ្នអោសសររេងូបើសំខាន់អោៗ: េើ១. ទគ្នលនអោទោបាយរគប់រគងថ្រពទឈើ របក្បទោយចើរភាព ទោយនសនអោការរែួែពិនអោែិយកជើវក្មមថ្រពទឈើោ៉ា ងែមងឺនស៉ា ែ់ នអោិងសមរសបត្តមនអោិោមថ្នអោការរគប់រគងថ្រពទឈើអនអោថរជាែិ តដលែរមូវទកយនសនអោេំែថំ្រពទឈើបរមុងេុក្រគប់រគ្នន់អោសរនសប់េប់េល់ការទរបើរបាស់របស់របជាពលរដឌ នអោិងសរនសប់ការររភាពរាងំសងួែ នអោងិេឹក្ជំនអោន់អោ រពមទងំនសនអោថ្រពលចិេឹក្សរនសប់េុក្ជាជរមក្មចឆជាែិ។ េើ២. របព័នអោនការររយនអោធានអោយមមជាែិ ទដើមផើទយវើការអភិរក្េជើវសាង្គ្សថចរមោុះ នអោងិរបទភេតដលក្រម។ េើ៣. ការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោថ្រពទឈើមួយ តដលរងឹនសនំសនអោែនសល ភាព នអោិងនសនអោការរគប់រគងទោយផ្កធ ល់របស់របជាពលរដឌក្បុងែបំន់អោទនាោះ។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោផ្្កក្ នអោិងពិនអោិែយកជើវក្មមថ្រពទឈើសមផទនអោ តដលទៅទសសសល់ទងំអស់ទ ើងវញិ ទដើមផើវាយែថ្មលសាទ នអោភាពបចចុបផនអោប សំទៅទៅទលើការរគប់រគងទកយនសនអោរបសិេនភាព។ េនអោធឹមទនអោោះរាជរោឌ ភបិាល

នអោឹងបនអោថជរមុញទគ្នលនអោទោបាយោដុំោះថ្រពទឈើទ ើងវញិ3។ ទោយត ក្ទៅរបទេសក្មពុជាទយើង វស័ិយក្សិក្មមរគួសារនសនអោែួនាេើោ៉ា ងសខំាន់អោ ទោយសថល់នូអោវឱកាសការររដល់មនុអោសេរបនសែជាពើរភាគបើថ្នអោរបជាជនអោសរុប នអោិងរមួចំតែក្ដល់សនអោថិសុខទសផៀង នអោិងទសដឌក្ិចចជាែ។ិ ទលើសពើទនអោោះទៅទេៀែ ក្សកិ្មមនសនអោែថ្មលតសបក្វបផយម៌ នអោងិបរសិាទ នអោ នអោិងនសនអោមុខររសំខាន់អោសរនសប់សងគមក្មពុជា។ សទិែទរកាមបរបិេថ្នអោការផ្កល ស់បថូរោ៉ា ងទលផឿនអោតសបក្នអោទោបាយ ទសដឌក្ិចច នអោិងបទចចក្វេិោ ការគរនសមក្ំតែងចំទរោះ

នអោិរនអោថរភាព នអោិងសលិែភាព ថ្នអោក្សិក្មមរគួសារកាន់អោតែនសនអោលក្ខែៈទក្ើនអោខាល ងំទ ើងៗ4។

3 េសេនអោៈទនអោរបស់រាជរោឌ ភិបាលកែែថិេើ៣(សុនអោធរក្ថាសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថចែុទកាែ” របស់សទមថចនាយក្រដឌមង្គ្នអោថើ ែ៊ាុនអោ តសនអោ) ថ្ងងេើ១៦ តខក្ក្កោ ឆ្ប ២ំ០០៤ 4 NGO សថើពើ “ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងក្ិចចអភិវឌណន៍អោក្បុងរបទេសក្មពុជា ឆ្ប ២ំ០០៣” តខមើនា ឆ្ប ២ំ០០៤ េំព័រេើ១

14

បញាបា សំខាន់អោៗតដលជាក្ងវល់ចំទរោះក្សិក្មម នអោិងការអភិវឌណន៍អោជនអោបេ នសនអោដូចខាងទរកាមៈ -ក្ំទែើ នអោថ្នអោសំរយទលើយនអោធានអោដើយលើ តដលបណ្តថ លមក្ពើក្ំទែើ នអោថ្នអោការទយវើសមផទនអោថ្រពទឈើ នអោិងសមផទនអោដើក្សកិ្មម ការរក្ចំទែញពើការែំទ ើងថ្ងលដើយលើ នអោងិក្ំទែើ នអោរបជាពលរដឌ។ សាទ នអោភាពទនអោោះរារាងំលេនភាពក្បុងការេេលួបានអោនូអោវយនអោធានអោថ្រពទឈើ នអោិងដើយលើរបស់របជាក្សិក្រ តដលក្ំពុងតែទក្ើនអោទ ើង។ -ក្ំទែើ នអោថ្នអោការែូរចូលនូអោវសលិែសលពើបណ្តថ របទេសទសេងៗទេៀែ។ ជាេូទៅ េំនអោញិទងំអស់ តដលនាំចូលនសនអោលក្ខែៈរបក្ួែរបតជងជាងេនំអោិញក្បុងរសុក្ តដលជាទែែុបនអោធុចបរ្ក់្ដល់ក្សកិ្រែូចត្តច ជាពិទសសក្សិក្រតដលទយវើតរសចំការ ទដើមផើចិ ច្ ឹមជើវែិមិនអោទកយវនិអោិទោគក្បុងវស័ិយក្សិក្មម។ ក្សិក្រក្មពុជាគ្នម នអោលក្ខែៈរបគួែរបតជងទេ ទររោះពកួ្ទគនសនអោលេនភាពែចិែួចក្បុងការេេួលបានអោបទចចក្វេិោរគ្នប់ពូជ របព័នអោនធារាសាង្គ្សថ នអោិងឧបក្រែ៍ទសេងៗទេៀែ។ ទលើសពើទនអោោះទៅទេៀែ ពួក្ទគមិនអោទន់អោនសនអោការទរៀបចលំទ្ៅទ ើយទេ។ ការចូលជាសនសជិក្របស់ក្មពុជាទៅក្បុងអងគការរែិជជក្មមពិភពទោក្(WTO) នអោិងរែឹតែទយវើទកយសាទ នអោភាពទនអោោះកាន់អោតែករក្ក់្ទៅៗ របសិនអោទបើគ្នម នអោយនអោថការសមរសបសរនសប់ទលើក្ក្មពស់សមែទភាបក្សិក្មមក្បុងរសុក្ ទដើមផើទោោះរសាយទោយទជាគជ័យជាមួយរែិជជក្មមទសរ ើទេទនាោះ។ -នសនអោការពឹងតស្ក្ោ៉ា ងខាល ងំទៅទលើេំនអោិញនាចូំល នសនអោន័អោយថា ជាការចំណ្តយខពស់ ជាពិទសស ការចំណ្តយទលើជើ នអោិងថាប សំនសល ប់សែវល្ិែ តដលទយវើទកយបាែ់បង់អស់នូអោវចំែូលរបស់ក្សិក្រែូចត្តច។ ោ៉ា ងទហាចណ្តស់េឹក្របាក់្របនសែ ៥០ោនអោដុោល រ រែូវបានអោចំណ្តយទដើមផើេិញេំនអោិញទងំទនអោោះក្បុងមួយឆ្ប ំៗ ។ -ចំនអោួនអោយុវជនអោទៅត្តមជនអោបេក្ំពុងតែទក្ើនអោទ ើង ប៉ាុតនអោថជាេូទៅពួក្ទគគ្នម នអោឱកាសេេួលបានអោនូអោវជំនាញវជិាជ ជើវៈទសេងៗក្បុងវស័ិយក្សកិ្មម សែរគ្នសជនអោបេ នអោិងការអភិវឌណន៍អោមូលោឌ នអោទ ើយ។ ក្ត្តថ ទនអោោះនាទំកយប៉ាោះរល់ដល់ការអភិវឌណន៍អោរយៈទពលតវងទៅសែគមន៍អោជនអោបេ។ -ចំនអោួនអោក្សកិ្រែូចត្តចកាន់អោតែទរចើនអោទ ើងជរំក់្បែុំលទគ ជាពិទសសទោយសារការចំណ្តយទលើការតងទងំសុខភាព នអោងិចណំ្តយទលើវែទុធាែុទដើមតសបក្ក្សកិ្មម។ ជាេូទៅទោយសារពួក្ទគជាក្សកិ្មមទយវើតរសចំការ ទដើមផើចិ ច្ ឹមជើវែិ ទែើយពកួ្ទគគ្នម នអោលេនភាពក្បុងការទយវើសក្មមភាពណ្តទសេងទរៅពើក្សិក្មម ទដើមផើរក្ចែូំលទនាោះទ ើយ។ ដូទចបោះ ពួក្ទគរែូវខចើបុលពើអបក្ចងការរបាក់្ឯក្ជនអោ នអោិងសាទ ប័នអោមើរក្ូែរិ ដ្វែទុ។ ទបើទទោះបើជាទសវាក្មមថ្នអោសាទ ប័នអោមើរក្ូែរិ ដ្វែទុ ថ្នអោអងគការទរៅរោឌ ភិបាលក្ំពុងតែទក្ើនអោទ ើងៗក៏្ទោយ ក៏្អរត្តការរបាក់្សរនសប់ក្សកិ្រទៅតែនសនអោក្រមែិខពស់ទៅទ ើយ។ បតនអោទមទលើពើទនអោោះទេៀែ ពួក្ទគពុំបានអោវនិអោិទោគងវកិារបស់ខលួនអោទលើសលែិក្មម ក្សកិ្មម ទ ើយ ទោយសារក្ងវោះខាែថ្នអោការេេួលបានអោព័ែ៌នសនអោបទចចក្ទេស។ ទបើទទោះបើជានសនអោសារៈសំខាន់អោ នអោិងនសនអោការគរនសមក្ំតែងចទំរោះក្សកិ្មម តដលនសនអោលក្ខែៈជារគួសារោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ ក៏្ទគពុំទឃើញនសនអោកេភិាព នអោិងក្មមវយិើចាស់ោស់ណ្តមួយែរមង់េសិទៅគ្នរំេការអភិវឌណន៍អោក្សិក្មម ចំទរោះក្សិក្រែូចត្តចទ ើយ តែសធុយទៅវញិ រាជរោឌ ភិបាលបានអោទផ្កថ ែទលើក្ស-ិរែិជជក្មម នអោិងក្សកិ្មម តដលនសនអោលក្ខែៈរេង់រទយយំទៅក្បុងយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់ខលួនអោទៅវញិ។

15

ដូទចបោះ ទៅរែង់ចែុំចទនអោោះរាជរោឌ ភិបាល នអោិងសែគមន៍អោរបទេសសថល់ជំនអោយួ សែការជាមួយវស័ិយ ឯក្ជនអោអងគការទរៅរោឌ ភិបាល នអោិងក្សិក្រទៅត្តមជនអោបេ ទដើមផើទរៀបចំនូអោវទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងក្មមវយិើទសេងៗសរនសប់ទលើក្ក្មពស់ដល់ក្សិក្រែួចត្តច នអោិងការអភិវឌណន៍អោក្សិក្មមទោយមិនអោប៉ាោះរល់ដល់របព័នអោនទអកូ្ ូសុើ។ ទយើងនសនអោជំទនអោឿោ៉ា ងមុែនសថំា ទសទរភាពទសដឌក្ិចច សងគមកិ្ចច នអោិងទសទរភាពនអោទោបាយទៅក្មពុជាពឹងតស្ក្ជាសំខាន់អោទលើការទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវក្រមិែជើវភាពរស់ទៅរបស់រគួសារក្សិក្រែូចត្តចរបនសែជាង ២.៥ោនអោនាក់្។ ក្បុងន័អោយទនអោោះ ទដើមផើទកយជំទនអោឿោ៉ា ងមុែនសរំបស់ទយើង កាល យទៅជាការពែិជាក់្តសថង ចាបំាច់រែូវតែទលើក្ទ ើងនូអោវសំទែើ មួយចំនអោនួអោចំទរោះរាជរោឌ ភិបាល ដូចជាៈ េើ១-ទយើងសូមទសបើោ៉ា ងេេូចថា គបផើោក់្ក្ំែែិ

ចំទរោះសមផទនអោដើក្សកិ្មម5។ ការសថល់សមផទនអោតបបទនអោោះ គបផើនសនអោការពិទរគ្នោះទោបល់ជាមួយសែគមន៍អោរងសលប៉ាោះរល់សង។ គបផើនសនអោការវភិាគរែឹមរែូវអំពើការខាែបង់ នអោិងសលចំទែញទលើេិដឌភាពទសដឌក្ិចច សងគមក្ចិច នអោិងបរសិាទ នអោ។ លេនភាពសរនសប់ក្សកិ្រែួចត្តចក្បុងការេេួលសលពើថ្រពទឈើ នអោិងដើយលើ គបផើជាកេិភាពមួយ។ េើ២- ការសេពវសាយក្សិក្មម រែូវពរងឹងត្តមរយៈការបទងកើែនូអោវរបព័នអោនថ្នអោការសេពវសាយក្សិក្មមមយួ តដលនសនអោរបសិេនភាព នសនអោលក្ខែៈវមិជឈការទៅថាប ក់្រសកុ្។ ការោិល័យទនអោោះគួរនសនអោរបព័នអោនសថល់ទសវាចរមុោះបំទពញក្ចិចការទងំឡាយ ដូចជា ការសេពវសាយព័ែ៌នសនអោ សរមលួការគ្នរំេដល់អងគការ ក្សិក្រ នអោងិបណ្តថ ញការររក្សិក្រ រពមទងំធានាបរសិាទ នអោគ្នរំរមួយសរនសប់របព័នអោនសថល់ទសវាចរមុោះ។ េើ៣-ទលើសពើទនអោោះទេៀែ ទដើមផើតក្លម្ការសេពវសាយវស័ិយក្សកិ្មម ក៏្ែរមូវទកយនសនអោការគ្នរំេសងតដរ ចំទរោះក្សិក្រែូចត្តច ទដើមផើទកយពកួ្គ្នែ់កចទោោះរសាយបានអោទោយទជាគជ័យនូអោវបរបិេថ្នអោការផ្កល ស់បថូរោ៉ា ងទលឿនអោទលើវស័ិយទសដឌក្ិចច សងគម នអោទោបាយ បទចចក្វេិោ នអោិងបរសិាទ នអោ។ ទកយនសនអោការជួយក្សិក្រក្បុងការទរៀបចំពួក្ទគជាសនសគម និអោង/ជាសែក្រែ៍។ គបផើនសនអោអងគការែណំ្តងពិែរបាក្ដចំទរោះសលរបទោជន៍អោក្សិក្រ នអោិងអនុអោញាបដ ែទកយក្សិក្រទយវើសក្មមភាពរមួសរនសប់សលរបទោជន៍អោទៅវញិទៅមក្ នអោិងសរនសប់សែគមន៍អោ។ អបក្ែំណ្តងអងគការក្សិក្រ គួររែូវបានអោអទ ជ្ ើញចូលរមួក្បុងរាល់ដំទែើ រការថ្នអោការពិទរគ្នោះទោបល់រក់្ព័នអោននអោងឹទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងយុេនសាង្គ្សថក្បុងការអភិវឌណន៍អោក្សិក្មម។ ការគ្នរំេតសបក្បចចក្ទេស ការរគប់រគងឥែទនអោ នអោិងរក្េើសារលក់្សលិែសល គួរតែរែូវបានអោសុថល់ជូនអោដល់អងគការក្សកិ្រទងំទនអោោះ។ េើ៤-គបផើនសនអោការវនិអោិទោគទលើគទរនសងសាលផងទសេងៗ តដលរក់្ព័នអោននអោឹងការ បែថុ ោះបណ្តថ លវជិាជ ជើវៈសរនសប់យុវជនអោទៅជនអោបេ យុវក្សិក្រទក់្េងនអោងឹការអភិវឌណន៍អោសែរគ្នសជនអោបេ ការអភិវឌណន៍អោមូលោឌ នអោភាពជាអបក្ដឹក្នា ំ នអោងិការរគប់រគង។ ទជាគជ័យថ្នអោគទរនសងទនអោោះនអោឹងសថល់សលរបទោជន៍អោរយៈទពលតវងដល់សែគមន៍អោជនអោបេ ត្តមរយៈវែថនសនអោថ្នអោយនអោធានអោមនុអោសេ តដលនសនអោសមែទភាពទៅថាប ក់្មូលោឌ នអោ។ េើ៥-គបផើពរងឹងការអនុអោវែថន៍អោចាប់ទលើសារធាែុគើមើ សរនសប់ក្សិក្មម ជាពិទសសថាប សំនសល ប់សែវល្ិែត្តមរយៈការ

5 CEDAC(២០០២) មជឈមែឍ លរសាវរជាវ នអោិងអភិវឌណន៍អោក្សិក្មមក្មពុជា ភបំទពញ។

16

រគប់រគង ការនាចូំល ការសលែិ ការតចក្ចាយ ការរក្េើសារ ការទរបើរបាស់ថាប សំនសល ប់សែវល្ិែ ថាប ក់្ទលខ១6 នអោិងថាប ទំសេងទេៀែ ជាពិទសស DDI នអោិង Endosulfan7។ រក្សួងក្សិក្មម រុកាខ របនសញ់ នអោិងទនអោសាេ រក្សួងសុខាភិបាល នអោិងរក្សងួបរសិាទ នអោ សក្មមបតនអោទមទេៀែក្បុងការសេពវសាយដល់សាធារែៈជនអោត្តមរយៈសារព័ែ៌នសនអោ វេិយុ នអោិងេូរេសេន៍អោ អំពើបញាបា តដលបណ្តថ លមក្ពើថាប សំនសល ប់សែវល្ែិ។ ទរៀបចំការបែថុ ោះបណ្តថ លអំពើថាប សំនសល ប់សែវល្ិែ នអោិងសុខភាពចំទរោះមង្គ្នអោថើសុខាភិបាល ទដើមផើទកយពួក្ទគបានអោយល់អំពើជងំឺ ឬបញាបា សុខភាពរក់្ព័នអោននអោងឹការទរបើរបាស់ថាប សំនសល ប់សែវល្ែិ8។ រាជរោឌ ភិបាល របទេសសថល់ជំនអោួយ សាទ ប័នអោរសាវរជាវ អងគការទរៅរោឌ ភិបាល របមូលសថុ ំយនអោធានអោ នអោងិរបមូលសថុជំំនាញទលើការរសាវរជាវ នអោិងសេពវសាយព័ែ៌នសនអោអំពើការអនុអោវែថន៍អោងមើៗរក់្ព័នអោនទៅនអោឹងវែទុធាែុទដើមពើបរទេស តដលនសនអោែថ្មលទថាក្ ក្សិក្មមមិនអោបងកទរគ្នោះថាប ក់្ដល់សុខភាពមនុអោសេ នអោិងបរសិាទ នអោ ទររោះថា ទងំអស់ទនអោោះ គឺជាវយិើសាង្គ្សថតដលកចកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ឧទែរែ៍ របព័នអោនទអកូ្ ូសុើ ថ្នអោការទយវើរបពលវបផក្មមដំណ្តរំសូវ(SRI) គឺជាវយិើសាង្គ្សថមួយដ៏នសនអោទជាគជ័យបំសុែក្បុងការសទរមចទកយបានអោនូអោវដំទែើ នអោសលរសូវោ៉ា ងខាល ងំ

ទោយមិនអោពងឹតស្ក្ទលើវែទុធាែុនាចូំលពើបរទេសដូចជា ជើ នអោិងថាប សំនសល សំែវល្ិែ9។ បចចុបផនអោបទនអោោះក្សិក្មមក្មពុជា

របនសែជា ១០ ០០០នាក់្ បានអោទរបើរបាស់របព័នអោនទនអោោះទែើយនសនអោរបព័នអោនទនអោោះសកាថ នុអោពលពរងើក្ោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស។ អងគការទរៅរោឌ ភបិាល អងគការរដឌ នសច ស់ជំនអោួយ នអោិងអងគការអនអោថរជាែិ(ដូចជា GTZ, Oxfam, JICA នអោិងADB) បានអោសថល់យនអោធានអោទដើមផើគ្នរំេគទរនសងរបពលវបផក្មមដំណ្តរំសូវទនអោោះ។ ទបើនសនអោការគ្នរំេកាន់អោតែខាល ងំបតនអោទមទេៀែពើនសច ស់ជំនអោយួពើរាជរោឌ ភិបាល នអោិងពើអងគការទរៅរោឌ ភបិាល ក្សិក្រទៅក្មពុជានអោងឹកចទរបើរបាស់របព័នអោនទនអោោះក្បុងរយៈទពលពើ ៥ ទៅ ១០ឆ្ប ខំាងមុខ តដលកចជយួកាែ់បនអោទយបញាបា បចចុបផនអោបរក់្ព័នអោនទៅនអោងឹរគសួារ នអោិងសនអោថិសុខទសផៀង។ រក់្ព័នអោននអោឹងបញាបា ធារាសាង្គ្សថវញិ នសច ស់ជំនអោួយ នអោិងរាជរោឌ ភបិាលគ្នរំេរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថ ខាប ែែូចត្តម រយៈការជួយសែគមន៍អោ ទដើមផើទរៀបចំខលួនអោទគក្បុងសែគមន៍អោទរបើរបាស់េកឹ្ជាជាងការទផ្កថ ែទលើរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថ 6 អនុអោរក្ិែយរបស់រាជរោឌ ភិបាល ទៅតខែុោ ឆ្ប ១ំ៩៩៨ រាល់ថាប សំនសល ប់សែវល្ិែថាប ក់្ទលខ១ ទងំអស់រែូវបានអោហាមឃ្លែ់ទៅ ក្មពុជា។ ប៉ាុតនអោថអនុអោវែថមិនអោទន់អោនសនអោរបសិេនភាពទៅទ ើយ។

7 Endosulfan រែូវហាមឃ្លែ់ ទៅតខមើនា ឆ្ប ២ំ០០៣ ទោយរក្សួងរែិជជក្មម ត្តមសំទែើ របស់រក្សួងសុខាភិបាល។ DDT សទិែក្បុងថាប សំនសល ប់សែវល្ិែរបទភេទលខ២ ទែើយសទិែក្បុងប ជ្ ើថ្នអោអនុអោសញាបដ រក្ុងសថុក្ខុល សថើពើថាប ទំយវើទកយក្ងវក់្សរ ើ រាងគ POPs(របទេសក្មពុជា ជាែែទទលខើចំទរោះអនុអោសញាបដ ទនអោោះ)។ 8 ឧទែរែ៍ EJF (២០០២) មរែភាពទោយសារក្រមិែបនអោថិចបនអោថួចៈ បញាបា ថាប សំនសល ប់សែវល្ិែ នអោិងដំទណ្តោះរសាយទៅ ក្មពុជា មូលនអោិយិយុែថិយម៌បរសិាទ នអោ រក្ុង ុងដ៏ចរក្ភពអង់ទគលសCEDAC (២០០៣) ការទរបើរបាស់ថាប សំនសល ប់សែវល្ិែទៅ ក្មពុជា ឯក្សារចុោះត្តមមូលោឌ នអោរបស់CEDACមជឈមែឍ លរសាវរជាវ នអោិងអភិវឌណន៍អោក្សិក្មមក្មពុជា ភបំទពញ។ 9 ោុងំ សាងំកុ្នសរ (២០០១) ការពិទសាយន៍អោរបស់ក្សិក្រទៅក្បុងរបព័នអោនរបពលវបផក្មមដំណ្តរំសូវ(SRI): លេនសលរដូវឆ្ប ំ ២០០០ ភបំទពញ ោុងំ សាងំកុ្នស(២០០២) របព័នអោនទអកូ្ ូសុើថ្នអោរបពលវបផក្មមដំណ្តរំសូវទៅក្មពុជា លេនសល នអោិង បេទសាយន៍អោទៅមូលោឌ នអោ ឆ្ប ២ំ០០០-២០០១

17

ខាប ែយំ។ ទែើយជាបនអោថ រាជរោឌ ភិបាលរែូវនសនអោការអនុអោម័ែទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងក្មមវយិើទដើមផើគ្នរំេការសលែិរគ្នប់ពូជទៅសែគមន៍អោ នអោិងផ្កល ស់បថូរគំនអោិែសថួចទសថើម តដលកចធានាសិេនិរបស់សែគមន៍អោក្សិក្រែូចត្តចក្បុងការេេលួរគ្នប់ពូជ។ ក្បុងន័អោយទនអោោះ ក្ិចចខិែខំរបងឹតរបង ទដើមផើអភិវឌណន៍អោមិនអោគួរទរបើទផ្កថ ែទលើការបទងកើែទកយនសនអោការពឹងតសក្្របស់ក្សិក្រែូចត្តចទលើរក្ុមែ៊ាុនអោរគ្នប់ពូជទនាោះទេ តែទផ្កថ ែទលើការពរងងឹសែគមន៍អោក្បុងការបរក ែ់ពូជ នអោិងផ្កល ស់បថូររគ្នប់ពូជ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថ ក៏្រែូវនសនអោបេប ដ្ែថសិថើពើ គុែភាពរគ្នប់ពូជ តដលោក់្លក់្សងតដរ។ ជាចុងទរកាយ ជាមួយនអោឹងការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោភាពមិនអោចាស់ោស់ នអោិងការពយួរបារមាអំពើសលប៉ាោះរល់ជាអវជិជនសនអោ តដលកចទក្ើែនសនអោពើសលិែសលតដលតក្តរបពូជ(Genetically Modified Organism-GMOs) មក្ទលើសុខភាពទអកូ្ ូសុើ នអោងិមក្ទលើជើវភាពរស់ទៅរបស់ក្សិក្រែូចត្តចទយើងគ្នរំេោ៉ា ងទពញេំែឹង ចំទរោះគំនអោិែសថួចទសថើមរបស់រក្សួងក្សិក្មម រុកាខ របនសញ់ នអោិងទនអោសាេ ក្បុងការប្ឈប់សលិែសល GMOs ទៅក្មពុជា។ រាល់ជំនអោួយជាទសផៀងកហារទងំអស់រែូវបានអោរែែួពិនអោែិយទកយបានអោរែមឹរែូវ ទដើមផើធានាថា ទសផៀងទងំទនាោះមនិអោតមនអោជាសលិែសល GMOs។ ទដើមផើទឆលើយែបទៅនអោឹងរេឹសថើទនអោោះ ជាឧទែរែ៍ រសុក្ជុគំើរ ើ សំបូរទៅទោយរបជាជនអោរបក្បរបរក្សិក្មម

ដូទចបោះ តសនអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅរសកុ្ជុំគើរ ើ ត្តមវស័ិយក្សិក្មម រែូវបានអោទផ្កថ ែជាសំខាន់អោទៅទលើៈ10 ១-រក្ា

បានអោនូអោវរក្បខ័ែឍ នស៉ា រក្ូទសដឌក្ចិចសមរសប នអោិងទគ្នលនអោទោបាយទលើក្េឹក្ចែិថ នអោិងបរសិាទ នអោតដលនសនអោភាពអនុអោទរគ្នោះ។ ២-ពទនអោលឿនអោការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថរបក្បទោយចើរភាព រមួទងំធានាដល់ក្សកិ្រកចរគប់រគងេឹក្បានអោោ៉ា ងខាល ងំទ ើងៗ។ ៣-អភិវឌណន៍អោការោដុំោះនសនអោសលិែភាពខពស់ នអោិងឈរទលើមូលោឌ នអោោដំំណ្តទំរចើនអោមុខ។ ៤-អនុអោវែថន៍អោទកយបានអោឆ្ប់រែ័សនូអោវការទចញក្មមសេិនិ នអោិងការតបងតចក្ដើក្សកិ្មម តដលេេួលបានអោការទោោះមើនអោ។ ៥-រក្េើសារនារំសូវទចញ នអោងិក្សិសលទសេងទេៀែ េនអោធឹមនអោឹងការពរងងឹការតក្ថ្ចបក្សិសល នអោងិរបព័នអោនរគប់រគងគុែភាពក្សិសល។ ៦-ពរងឹងទសវា នអោិងការរគប់រគងវស័ិយក្សិក្មមសំខាន់អោៗរមួនសនអោ ការសេពវសាយក្សកិ្មម ការរសាវរជាវ ការអភិវឌណន៍អោតសបក្េើសារឥែទនអោ នអោិងនសនអោការតបងតចក្វែទុធាែុទដើមក្សកិ្មម។ ៧-ពរងឹងការចិ្ ច ឹមសែវ ទផ្កថ ែទលើការតងរក្ាសុខភាពសែវ កហារសែវ ការរគប់រគងក្សិោឌ នអោក្បុងការចិ្ ច ឹមនសន់អោ ការចិ្ ច ឹមរជូក្ នអោិងការសលិែចែំើ សែវ។ ៨-ការពរងឹង ការរគប់រគង នអោិងការោក់្ទកយទរបើរបាស់បទចចក្ទេសវេិោសាង្គ្សថសមរសបសរនសប់ចិ្ ច ឹមសែវត្តមវាលតរស នអោិងការចិ ច្ ឹមសែវេូទៅ។ ៩-ការពរងឹងសមែទភាពរបស់រក្សួងក្សិក្មមរុកាខរបនសញ់ នអោិងទនអោសាេ រក្សួងអភិវឌណន៍អោជនអោបេ នអោិងរក្សួងយនអោធានអោេឹក្ នអោងិឧែថុនអោិយម ទងំនូអោវថាប ក់្ក្ណ្តថ ល នអោិងទខែថ/រក្ងុ។

10

រាជរោឌ ភិបាលសែការជាមួយ UNDP unifem នអោិង Bank របាយការែ៍ឆ្ប ២ំ០០៣ សថើពើការវភិាគទយនអោឌ័រទៅក្មពុជា

18

ខ-សោលនសោបាយកនងុវេិយ័កេកិមមរដ្ឋា ភបិាលអាណតតទិី៤ រាជរោឌ ភិបាល បនអោថអភិវឌណន៍អោវស័ិយក្សិក្មមទកយរ ើក្ចទរមើនអោ ទកយកាល យជាវស័ិយនាមុំខមយួពិែរបាក្ដថ្នអោទសដឌក្ចិចជាែ ិ ទយវើជារបភពក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចរបក្បទោយចើរភាព ពរងើក្មូលោឌ នអោថ្នអោសនអោថិសុខទសផៀង នអោិងកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាជនអោ ត្តមរយៈការទលើក្េឹក្ចិែថដល់វស័ិយឯក្ជនអោទកយចូលរមួក្បុងការអភិវឌណន៍អោវស័ិយ ក្សិក្មម ក្ស-ិឧសាែក្មម ក្ស-ិរែិជជក្មម នអោិងឧសាែក្មមតក្ថ្ចបមាូបកហារ ការជរមុញ នអោិងទលើក្េកឹ្ចិែថដល់ការោដុំោះ ដណំ្ត ំទោយទរបើរបាស់ជើយមមជាែិ ការទលើក្ក្មពស់គុែភាព នអោិងេនិអោបសលក្សិសលក្បុងរសកុ្ ទដើមផើបទរមើេើសារក្បុងរបទេស នអោិងជរមុញការនាទំចញក្សិសល។ រាជរោឌ ភិបាល បនអោថជំរុញការអភិវឌណន៍អោចនសក រទៅស៊ាូទងំ៣ របទភេ គចឺនសក រទៅស៊ាូរដឌ ចនសក រទៅស៊ាូឯក្ជនអោយំៗ នអោិងចនសក រទៅស៊ាូរគសួារ ទោយខិែខពំរងើក្ថ្សធដើោទំៅស៊ាូ នអោិងទលើក្េឹក្ចិែថក្សិក្រទកយបតងវរពើការោដំណំ្តំទសេងៗមក្ោទំៅស៊ាូវញិទៅទលើដើ តដលកចោទំៅស៊ាូបានអោ បនអោថទយវើឯក្ជនអោភាវូបនអោើយក្មមទលើចនសក រទៅស៊ាូរដឌ ខិែខំតសវងរក្ងវកិាពើរបភពទសេងៗ ទដើមផើជួយគ្នរំេដល់ការអភិវឌណន៍អោទៅស៊ាូរគសួារ នអោិងឯក្ជនអោ នអោិងទលើក្េឹក្ចិែថ ការ វនិអោិទោគ តសបក្សិបផក្មម ឧសាែក្មម តដលទរបើជ័រទៅស៊ាូ នអោងិទឈើទៅស៊ាូ សរនសប់សលិែទចញជាសលិែសលសទរមច។ ការរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិ និអោងបរសិាទ នអោ រាជរោឌ ភិបាល ពរងើក្ការរគប់រគងការតងរក្ា នអោិងការទយវើកជើវក្មមយនអោធានអោថ្រពទឈើ នអោិងយនអោធានអោជលសលទកយបានអោរែឹមរែូវត្តមទគ្នលការែ៍ចាប់ ទោយធានាសលរបទោជន៍អោរបស់របជាជនអោេូទៅ នអោិងសលរបទោជន៍អោសែគមន៍អោ ក្បុងទគ្នលទៅធានារបសិេនភាពទសដឌក្ិចច នអោិងចើរភាពថ្នអោយនអោធានអោថ្រពទឈើ នអោិងជលសល ត្តមរយៈចលនាោដុំោះថ្រពទឈើទ ើងវញិ ការអភិវឌណន៍អោវារ ើវបផក្មម ការេប់សាក ែ់ នអោិងការោក់្ទទសោ៉ា ងមុឹងនស៉ា ែ់ត្តមចាប់ ចំទរោះរាល់សក្មមភាពបំសលចិបំផ្កល ញយនអោធានអោថ្រពទឈើ នអោិងយនអោធានអោជលសលរបស់ជាែ។ិ រាជរោឌ ភិបាល បនអោថតងរក្ា អភិរក្េ ការររ នអោិងរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិ និអោងយនអោធានអោជើវចរមោុះរបស់របទេសជាែិ ទកយនសនអោចើរភាពក្បុងរបព័នអោនទអកូ្ ូសុើ ទោយេប់សាក ែ់រាល់សក្មមភាពបំផ្កល ញគុែភាពបរសិាទ នអោ នអោិងយនអោធានអោយមមជាែិ ជាមួយនអោឹងការអភិវឌណន៍អោសងគម-ទសដឌក្ិចច ត្តមរយៈការបទងកើនអោការចូលរួមពើសែគមន៍អោ មូលោឌ នអោ ការពរងឹងសាទ ប័នអោ តដលរក់្ព័នអោននឹអោងការរគប់រគងបរសិាទ នអោ ការទយវើសនសែរែក្មមទគ្នលនអោទោបាយ បរសិាទ នអោទៅក្បុងតសនអោការអភិវឌណន៍អោសងគម-ទសដឌក្ិចច រពមទងំការពរងឹងការអនុអោវែថចាប់សថើពើបរសិាទ នអោ។ ការរគប់រគងយនអោធានអោេឹក្ រាជរោឌ ភិបាល បនអោថរគប់រគង នអោិងអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោេកឹ្ទកយនសនអោរបសិេនិភាពចើរភាព នអោងិនសនអោសមយម៌សំទៅធានាការតងរក្ារបព័នអោនទអកូ្ ូសុើ ពរងើក្លេនភាពសគែ់សគង់េកឹ្ស្ាែជូនអោរបជាជនអោ នអោិងកាែ់បនអោទយសលប៉ាោះរល់បណ្តថ លមក្ពើេកឹ្ ដូចជា ទរគ្នោះេឹក្ជនំអោន់អោ នអោិងទរគ្នោះរាងំសងួែ តដលទយវើទកយបាែ់បង់កយុជើវែិ នអោិងរេពយសមផែថិសាធារែៈ ត្តមរយៈការសាថ រ ការក្សាង ការរគប់រគង នអោិងការទរបើរបាស់របក្បទោយរបសេិនភាពនូអោវ

19

របព័នអោនធារាសាង្គ្សថ ទងំែូច មយយម និអោងយំ ទដើមផើពរងើក្លេនភាពទោោះរសាយេឹក្សរនសប់បងកបទងកើនអោសលសង សរមួលដល់ការទយវើដំទែើ ររបស់របជាជនអោសង នអោិងការអនុអោវែថន៍អោវារ ើវបផក្មមសង។ ក្តំែេរមងដ់ើយលើ និអោងការទបាសសន្សែមើនអោ រាជរោឌ ភិបាល បនអោថពរងងឹការរគប់រគង នអោងិតបងតចក្ នអោិងការទរបើរបាស់ដើយលើរបក្បទោយសមយម៌ នអោិងនសនអោរបសេិនភាពទសដឌក្ចិច ត្តមរយៈការពរងងឹការចុោះប ជ្ ើដើយលើ ការសថល់ក្មមសេិនិដើយលើ ទដើមផើធានាសុវែទិភាពថ្នអោការកាន់អោកាប់ដើយលើ ការលុបបបំាែ់ភាពអនាយបិទែយយ រទំោភកាន់អោកាប់ដើរគប់របទភេ ទោយខុសចាប់(ដើបងឹ ដើថ្រព ដើលិចេឹក្ ដើទឆបរ ដើភបំ ដើទកាោះ) ការេប់សាក ែ់ការរបមូលដើេុក្មិនអោទរបើរបាស់ មនិអោទយវើកជើវក្មម នអោងិការទោោះរសាយេំនាស់ដើយលើរបក្បទោយែនសល ភាព នអោិងយុែថិយម៌ ទោយទយវើការសិក្ាែមែ់ចែ់មុនអោការសថល់សមផទនអោដើទសដឌក្ិចច នអោងិពរងឹងការរគប់រគងរបទភេដើទនអោោះ ទកយបានអោរែឹមរែូវត្តមចាប់ លិខិែបេោឌ នអោ នអោិងក្ិចចសនអោោ។ រាជរោឌ ភិបាល ជរមុញការតបងតចក្ដើក្បុងរក្បខ័ែឍ សមផទនអោសងគមក្ិចច ជូនអោរបជាពលរដឌរក្ើរក្ តដលគ្នម នអោដើពិែរបាក្ដ ទោយរមួទងំការវនិអោិទោគសាធារែៈនានា សំទៅបទងកើែលក្ខខ័ែឍ ថ្នអោការរស់ទៅសមរមយ ជូនអោរបជាពលរដឌតដលេេលួបានអោដើងមើ។ រាជរោឌ ភិបាល ជរមុញការក្សាងរពំរបេល់រដឌបាលឃុ/ំសរក ែ់ នអោងិការក្សាងយុេនសាង្គ្សថជាែិថ្នអោការអភិវឌណន៍អោេើរក្ងុ េើរបជុំជនអោ នអោងិបនអោថអនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយមិនអោយក្ពនអោនទលើដើយលើពើក្សិក្រ តដលបងកបទងកើនអោសលជាលក្ខែៈរគសួារ។ រាជរោឌ ភិបាល បនអោថជំរុញសក្មមភាពទបាសំកែមើនអោ នអោិងយុេនភ័ែឍ មិនអោទន់អោសធុោះ រពមទងំបទងកើនអោការយល់ដឹងជាសាធារែៈ អពំើទរគ្នោះថាប ក់្តដលបណ្តថ លមក្ពើមើនអោ ទដើមផើកាែ់បនអោទយចនំអោួនអោអបក្រងទរគ្នោះទោយសារមើនអោ នអោិងបទងកើនអោថ្សធដើទោោះមើនអោរមួទកយដល់៤៥ ០០០ែកិ្ត្ត ទៅឆ្ប ២ំ០១០ សំទៅបទរមើដល់ការអភិវឌណន៍អោសងគម-ទសដឌក្ចិច ជាពិទសស ការតបងតចក្ដើយលើដល់របជាជនអោតដលខវោះដើ ការរបក្បរបរក្សិក្មមរបក្បទោយសុវែទិភាព នអោងិសនអោថិសុខរបស់របជាជនអោទៅែបំន់អោជនអោបេ។

២.២.២ ស្រទឹេតសីយនឌ្័រកនងុការកាតប់នថយភាពស្រកីស្រក រក្សួងក្ចិចការនារ ើ បានអោអនុអោវែថន៍អោតសនអោការ “នារ ើរែនអោៈេើ២” តដលជាតសនអោការយុេនសាង្គ្សថ ៥ឆ្ប ំ ២០០៤-២០០៨ របស់ខលួនអោ របក្បទោយទជាគជ័យ នអោិងនសនអោរបសិេនភាពខពស់។ ទោយនសនអោក្ិចចសែការជាមួយរក្មុរបឹក្ាជាែិក្មពុជា ទដើមផើង្គ្សថើ រក្សងួរក់្ព័នអោន ថ្ដគួអភិវឌណន៍អោ អងគការអនអោថរជាែិ នអោិងសងគមសុើវ ើល រក្សួងបានអោេេួលទជាគជ័យក្បុងការបង្គ្ញាបជ បទយនអោឌ័រ នអោិងការប ច្ូ លសិេនិង្គ្សថើទៅក្បុងទគ្នលនអោទោបាយជាែសិំខាន់អោៗរមួនសនអោ ទគ្នលទៅអភិវឌណន៍អោសែសវែេក្មពុជា តសនអោការយុេនសាង្គ្សថអភិវឌណន៍អោជាែិ ២០០៦-២០១០ តសនអោការសក្មមភាពអភិបាលក្ិចចទលើក្េើពើរ សូចនាក្រត្តមោនអោរួមរបស់រាជរោឌ ភិបាល នអោិងថ្ដគូរអភិវឌណន៍អោរក្បខ័ែឍ យុេនសាង្គ្សថសរនសប់វមិជឈការ នអោងិវសិែមជឈការ ចាប់សថើពើការរគប់រគងរដឌបាលរាជធានអោើ/ទខែថ/រក្ុង រសុក្/ខែឍ នអោិងតសនអោការអភិវឌណន៍អោ នអោិងវនិអោិទោគឃុ/ំសរក ែ់។

20

រក្សួងបានអោជរមុញទកយនសនអោបទងកើែ នអោិងការពរងឹងយនអោថការសាទ ប័នអោ ទដើមផើគ្នរំេដល់ការទបថជាញ ចិែថរបស់រាជរោឌ ភិបាល ក្បុងការជរមុញទកយនសនអោសមភាពទយនអោឌ័រ។ រក្ុមការររបទចចក្ទេសទយនអោឌ័រ តដលដឹក្នាទំោយរក្សួងក្ចិចការនារ ើ រែូវបានអោបទងកើែទ ើង តដលជាតសបក្មួយថ្នអោគែៈក្នសម យិការសរមបសរមួលរវាងរាជរោឌ ភបិាល នអោិងថ្ដគូអភិវឌណន៍អោ។ រក្សងួ សាទ ប័នអោទសធើរតែទងំអស់របស់រាជរោឌ ភិបាល បានអោបទងកើែរក្មុការររបង្គ្ញាបជ បទយនអោឌ័ររបស់ខលួនអោទៅត្តមរក្សួង សាទ ប័នអោរក់្ព័នអោន ក្បុងទនាោះរក្សួង សាទ ប័នអោចនំអោួនអោ១៥ បានអោបទងកើែតសនអោការយុេនសាង្គ្សថបង្គ្ញាបជ បទយនអោឌ័ររបស់ខលួនអោរួចទែើយ។ បចចុបផនអោប ក្មមវយិើក្ំតែេរមង់រដឌបាល តដលរួមនសនអោ ក្ំតែេរមង់ការរគប់រគងែិរ ដ្វែទុសាធារែៈ ក្ំតែេរមង់របព័នអោនយុែថិយម៌ នអោិងែុោការ ក្ំតែេរមង់វមិជឈការ នអោិងវសិែ- មជឈការ នអោិងវធិានអោការសងគែភិាព នអោិងសុខដុមនអោើយក្មម បានអោសថល់យនអោថការដ៏សំខាន់អោសរនសប់បទងកើនអោរបសិេនភាព ក្បុងដំទែើ រការទោោះរសាយបញាបា ទយនអោឌ័រ។ រក្សួងបានអោទយវើការតសវងរក្ការគ្នំរេមែិរបក្បទោយទជាគជ័យ ក្បុងការបទងកើនអោក្ិចចការររសលូ វចាប់សរនសប់ង្គ្សថើ ទែើយសេិនិង្គ្សថើរែវូបានអោទលើក្យក្មក្ពិចារណ្តក្បុងការទរៀបចំ នអោិងការអនុអោវែថន៍អោចាប់នានា នអោិងក្បុងការបែថុ ោះបណ្តថ លតសបក្ចាប់។ ត្តមរយៈការសេពវសាយោ៉ា ងេូលេូំោយ រក្សួងក៏្បានអោចូលរមួចំតែក្ក្បុងការបទងកើនអោការយល់ដឹងអំពើសិេនិនារ ើ ទែើយេសេនអោៈអំពើសមភាពទយនអោឌ័រ នអោិងសិេនិនារ ើក្ំពុងនសនអោការតរបរបួលទៅក្មពុជា។ ឆ្ប ២ំ០០៥ ចាប់សថើពើការេប់សាក ែ់ អំទពើែងិាទលើង្គ្សថើ នអោងិក្ិចចការររជនអោរងទរគ្នោះ រែូវបានអោេេួលការអនុអោម័ែពើ រដឌសភា។ ឆ្ប ២ំ០០៧ ចាប់សថើពើការបង្គ្រក បអំទពើជួញដូរមនុអោសេ នអោងិអំទពើទយវើកជើវក្មមសលូវទភេ ក៏្បានអោេេលួការអនុអោម័ែពើរដឌសភាសងតដរ។ េនអោធឹមនអោឹងទនអោោះ រក្សងួក្ិចចការនារ ើ រែូវបានអោេេួលែួនាេើជារបធានអោគែៈក្នសម យិការជាែិដឹក្នាំការេប់សាក ែ់ការជួញដូរមនុអោសេ។ ក្បុងវស័ិយអប់រ ំ រក្សងួបានអោបទងកើនអោអរត្តទឈាម ោះចូលទរៀនអោរបស់កុ្នសរា នអោិងកុ្នសរ ើ ទែើយគនសល ែទយនអោឌ័រក្បុង វស័ិយអប់រ ំ ក៏្រែូវបានអោកាែ់បនអោទយសងតដរ។ ទទោះបើជាអរត្តអនអោក្ខរភាពក្បុងចំទណ្តមង្គ្សថើទពញវយ័ ទៅនសនអោក្រមិែខពស់បនអោថចិបនអោថួចក៏្ទោយ ប៉ាុតនអោថជាេូទៅ គនសល ែទយនអោឌ័រក្បុងអរត្តអក្ខរភាពនសនអោក្រមែិែិចែចួបំសុែ ទែើយយុវជនអោ នអោិងយុវនារ ើទរកាមកយុ២០ឆ្ប ំេេួលបានអោការអប់ររំបហាក់្របតែលគ្នប ។ រក្សងួបានអោគ្នរំេ នអោិងជរមញុទកយនសនអោការសាងសង់អទនអោថវាសិក្ោឌ នអោសរនសប់ទក្មងរសើ ការអប់រកុំ្នសរែូច នអោិងការសថល់ជំនាញតងទកុំ្នសរត្តមរយៈការជរមុញនូអោវការបទងកើែមទែថយយសែគមន៍អោ។ រក្សួងក៏្បានអោអនុអោវែថោ៉ា ងសក្មមនូអោវក្មមវយិើជាែិ សថើពើការបទងកើនអោសើលយម៌សងគម នអោិងែថ្មលរគសួារតខមរ។ រក្សួងបានអោចូលរមួចំតែក្ោ៉ា ងសំខាន់អោក្បុងការបទងកើែជនំាញ នអោិងសមែទភាពដល់ង្គ្សថើ ទដើមផើបទងកើនអោការចូលរមួរបស់ង្គ្សថើក្បុងការទយវើទសចក្ថើសទរមចទៅរគប់ក្រមិែថ្នអោអភិបាលក្ិចច។ ជាេូទៅទៅក្បុងកែែថិទនអោោះ សនសនសរែតដលបានអោជាប់ទឆ្ប ែជាសនសជកិ្ការរដឌសភាជាែិ បានអោទក្ើនអោទ ើងគួរទកយក្ែ់សនសគ ល់ ពើ ៥% ក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៣ ដល់១១% ក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៨ នអោងិ១៩% ក្បុងឆ្ប ២ំ០០៣។ សនសនសរែង្គ្សថើ តដលជាប់ទឆ្ប ែជាសនសជិក្រក្មុរបឹក្ា

21

ឃុ/ំសរក ែ់ ទក្ើនអោពើ៨% ក្បុងឆ្ប ២ំ០០២ ដល់១៥% ក្បុងឆ្ប ២ំ០០៧ ទែើយបចចុបផនអោបនសនអោង្គ្សថើ ៣០% ក្បុងចំទណ្តមអបក្ដឹក្នាថំាប ក់្ភូមិ។ ក្បុងវស័ិយសុខភាព រក្សួងបានអោចូលរមួចំតែក្ក្បុងការបទងកើនអោការេេួលបានអោទសវាសុខភាពបឋម សុភាពបនអោថពូជ កហារូបែទមា ការេប់សាក ែ់នអោងឹជំងឺរគុនអោចាញ់ នអោិងការេប់សាក ែ់ការរ ើក្រាលោលថ្នអោជំងឺទអដស៍។ រក្សួងក៏្បានអោបទងកើនអោតសនអោការយុេនសាង្គ្សថ សថើពើង្គ្សថើ ទក្មងរសើ នអោិងជំងឺទអដស៍ ២០០៨-២០១២ ទដើមផើរបយុេនរបឆ្ងំនអោឹងជំងឺឆលងដ៏កាចសាហាវទនអោោះ។ ក្បុងវស័ិយទសដឌក្ចិច រក្សួងបានអោបទងកើនអោភាពអង់កចតសបក្ទសដឌក្ិចចដល់ង្គ្សថើ នអោងិការការររសិេនិក្មមការនិអោើ ត្តមរយៈការតសវងរក្ការគ្នរំេមែិ នអោិងការទយវើអនអោថរាគមន៍អោតសបក្នអោទោបាយ។ ការររតដលនសនអោរបាក់្ឈបួលសរនសប់ង្គ្សថើនសនអោការទក្ើនអោទ ើង។ ង្គ្សថើបានអោចូលរួមោ៉ា ងទរចើនអោទៅក្បុងការររនសនអោរបាក់្ឈបួលក្បុងវស័ិយក្សិក្មម នអោិងឧសាែក្មម។ ទលើសពើទនអោោះទេៀែ រក្សួងបានអោពរងើក្បតនអោទមនូអោវមជឈមែឍ លអភិវឌណន៍អោង្គ្សថើ សរនសប់សថល់ការបែថុ ោះ បណ្តថ ល នអោិងព័ែ៌នសនអោសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោសែរគនិអោ នអោិងបែិំនអោជើវែិសរនសប់ង្គ្សថើ ទៅត្តមបណ្តថ ទខែថ រក្ុងចំនអោួនអោ

១១11។ ជាេនសល ប់ទៅរបទេសក្មពុជា ទគចាែ់េុក្ង្គ្សថើថា ជាអបក្តដលទៅទរកាមបរគ ប់បុរស។ ង្គ្សថើក៏្នសនអោនអោិនាប ការេេួលរងទរគ្នោះកាន់អោតែយងន់អោយងរតងមទេៀែពើសលវបិាក្ថ្នអោភាពរក្ើរក្។ ជាេូទៅង្គ្សថើរស់ទៅក្បុងសាទ នអោភាពមួយដ៏លំបាក្ទៅក្បុងរបទេសទរល គឺពកួ្ទគនសនអោឱកាសេេួលបានអោការសិក្ាទយវើការនសនអោរបាក់្តខ នសនអោក្មមសេិនិដើយលើ នអោិងសិេនិកាន់អោកាប់រេពយសមផែថិទសេងៗទេៀែ នសនអោយនាគ្នរនអោងឹនសនអោអណំ្តចែចិជាងបុរស។ អំទពើែងិាទលើរាងកាយ នអោិងទលើសលូវទភេ ទៅតែបនអោថទក្ើនអោទ ើងតដលបងកជាក្ងវល់ដ៏យងន់អោយងរមយួ។ ជារបការមួយគួរទកយរពួយបារមាទៅទពលតដលរក្ទឃើញថា ង្គ្សថើតខមររបនសែ២៥% បានអោេេួលរងអំទពើែងិាក្បុងរគួសារ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថ អំទពើទនអោោះក្រមនអោឹងឈានអោដល់ការោក់្ទទសណ្តស់ ទបើទទោះបើជាទៅទពលតដលង្គ្សថើទងំទនាោះេេួលរងរបួសយងន់អោយងរោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ។ គបផើយល់ថា អំទពើែងិាចំទរោះង្គ្សថើ នអោិងកុ្នសរ បណ្តថ លមក្ពើភាពរក្ើរក្ តដលទយវើទកយ

ពួក្ទគធាល ក់្ខលួនអោទៅក្បុងភាពរក្ើរក្កាន់អោតែយងន់អោយងរ12។

យុេនសាង្គ្សថជាែិកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្(NPRS) បានអោទលើក្ទ ើងោ៉ា ងទរចើនអោពើសមភាពទយនអោឌ័រ នអោិងចំែុចជាទរចើនអោតដលទមទរទកយអនុអោវែថ ទដើមផើសទរមចបានអោនូអោវការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទៅនសនអោភាពមិនអោចាស់ោស់ទៅទ ើយថា ទែើរោឌ ភិបាលនសនអោបំែងនអោឹងអនុអោវែថន៍អោតសនអោការសក្មមភាពរបស់ខលួនអោ ទដើមផើសទរមចទកយបានអោនូអោវការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាពទៅក្មពុជាោ៉ា ងដូចទមថចទនាោះ។ ទយើងរែូវទផ្កថ ែទៅទលើបញាបា គនអោលោឹះ ដូចជាៈ

11

េើសថើការគែៈរដឌមង្គ្នអោថើ “សមិេនសលសំខាន់អោៗ របស់រាជរោឌ ភិបាល ២០០៤-២០០៧ “ េំព័រេើ១៤៥ 12

; NGO សថើពើ “ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងអភិវឌណន៍អោក្បុងរបទេសក្មពុជា ឆ្ប ២ំ០០៣” តខមើនា ឆ្ប ២ំ០០៤ េំព័រេើ៦៥

22

វស័ិយសុខាភបិាលៈ របជាជនអោតខមរជាង ៨០% រស់ទៅជនអោបេ តដលទៅេើទនាោះពកួ្ទគនសនអោឱកាសែចិែួចក្បុងការេេលួបានអោនូអោវការសកិ្ា េេលួបានអោទសវាសុខភាពមូលោឌ នអោ នអោងិេេលួព័ែ៌នសនអោ តដលសេពវសាយត្តម បណ្តថ ញសារព័ែ៌នសនអោ។ រគូទពេយបទរមើការររទៅេើរក្ុងនសនអោចំនអោួនអោទរចើនអោជាងទៅជនអោបេ ទែើយទវជជបែឍិ ែភាគទរចើនអោ គឺបុរស។ ទោយសារនសនអោភាពរក្ើរក្ ទេើបបណ្តថ លទកយរបជាជនអោទៅេើជនអោបេកាន់អោតែនសនអោការលំបាក្ក្បុងការរក្ចែូំល ទែែុទនអោោះទែើយបានអោមនុអោសេជាទរចើនអោបានអោទយវើដំទែើ រមក្េើរក្ងុ ទដើមផើតសវងរក្ការររទយវើ។ គកឺ្បុងទពលទនអោោះទែើយតដលក្មមក្រចណំ្តក្រសុក្ជួបរបេោះនូអោវទរគ្នោះថាប ក់្កាន់អោតែខាល ងំ ដូចជា សាទ នអោភាពរស់ទៅមិនអោសមរមយ មាូបកហារមនិអោរគប់រគ្នន់អោ ទមទរាគទអដស៍ នអោិងជងំឺទអដស៍ នសនអោថ្សធទរោះទោយសាមុើខលួនអោមនិអោចង់បានអោ ទពសោចារ ការជួញដូរសលូវទភេ នអោងិអំទពើែងិាតសបក្ទយនអោឌ័រ។ ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៥ ទោយនសនអោការតែនាអំំពើទគ្នលនអោទោបាយពនអោោក្ំទែើ ែ ថាប រំគ្នប់ពនអោោក្ំទែើ ែរែូវបានអោសថល់ជូនអោោ៉ា ងេូលំេូោយដល់ង្គ្សថើ និអោងបុរស។ បចចុបផនអោបទនអោោះ ង្គ្សថើ ២៤% កំ្ពុងទរបើរបាស់ថាប រំគ្នប់ពនអោោក្ំទែើ ែ ទែើយរបទេសក្មពុជា បានអោឆលងកាែ់នូអោវរយៈទពលមួយតដលនសនអោការធាល ក់្ចុោះនូអោវលេនភាពសថល់ក្ំទែើ ែកូ្នអោ ពើ ៥.៤ មក្ ៤.០ នាក់្ ក្បុងង្គ្សថើនសប ក់្តដលដល់កយុសថល់ក្ំទែើ ែ។ ការសថល់ទសវាសុខភាពគ្នរំរនសត្តទៅនសនអោក្រមិែទប ទែើយទៅតែមិនអោទន់អោបានអោទឆលើយែបទៅនអោឹងែរមវូការក្បុងការពនអោោក្ំទែើ ែទ ើយ។ េនអោធឹមនអោឹងទនអោោះង្គ្សថើជាទរចើនអោមិនអោបានអោេេួលទសវាពនអោលូែកូ្នអោរបក្បទោយសុវែទភិាពទៅទ ើយទេ។ ជាទរៀងរាល់ឆ្ប ទំៅរបទេសក្មពុជា ង្គ្សថើ ២ ០០០នាក់្ បានអោសាល ប់ក្បុងក្ំ ុងទពលឆលងេទនអោល ទែើយង្គ្សថើជាង ២០០.០០០នាក់្ េេលួរងបញាបា លំបាក្ទសេងៗក្បុងទពលនសនអោគែ៌ ទោយសារតែការេេួលបានអោនូអោវទសវាសុខភាពគ្នរំរនសត្តទៅនសនអោក្រមិែទប ទែើយជាទរឿយៗគឺជាសលវបិាក្ថ្នអោភាពរក្ើរក្។ អរត្តមរែៈនសត្តក្បុងរយៈទពលពើឆ្ប ១ំ៩៩៤-២០០០ នសនអោចំនអោនួអោ៤៧៣នាក់្ ក្បុងអរត្តក្ំទែើ នអោចំនអោនួអោ ១០០.០០០នាក់្ តដលជាែួទលខមយួគរួទកយរពួយបារមា។ មូលទែែុទវជជសាង្គ្សថសំខាន់អោៗសរនសប់ង្គ្សថើ តដលបានអោសាល ប់ក្បុងទពលឆលងេទនអោល(អរត្តមរែៈនសត្ត) នសនអោៈ

ការធាល ក់្ឈាមទរកាយទពលសរនសល ររយរក្ឡាទភលើង ការសរនសលកូ្នអោមនិអោរចួ ការពនអោលូែកូ្នអោ តដលគ្នម នអោសុវែទភិាព ការរាលោលទមទរាគក្បុងខលួនអោ ខវោះកហារូបែទមា(ជំងខឺវោះឈាមរក្ែម) ទមទរាគទអដស៍-ជំងឺទអដស៍។ វស័ិយអប់រៈំ អនអោក្ខរក្មម គជឺារនាសំរនសប់ពលរដឌរក្ើរក្ ក្បុងការទលើក្ក្មពស់ជើវភាពរស់ទៅរបស់ទគ។ បញាបា ទនអោោះ

បានអោជោះឥេនិពលោ៉ា ងខាល ងំរែូែដល់ផ្កែ់ង្គ្សថើទចញពើដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោ។ អរត្តអនអោក្ខរក្មមនសនអោក្រមែិខពស់ទរល

23

គងឺ្គ្សថើទពញវយ័របនសែ ៤៥% មិនអោចោះអក្េរទងំរសុង(ទយៀបទៅនអោឹងបុរស ២៤.៧) ទែើយយុវជនអោរបនសែជា ២៥% ក៏្មិនអោទចោះអក្េរតដរ។ ង្គ្សថើចំនអោួនអោ ៧០.៨% នអោិងបុរស៥០.៤% មនិអោទចោះសរទសរសរនសប់បទរមើែរមូវការចាបំាច់របចាថំ្ងងទ ើយ13។ ឱកាសក្បុងការបែថុ ោះបណ្តថ លសរនសប់ង្គ្សថើនសនអោការក្ែំែ់ចំទរោះតែ “ជំនាញសរនសប់ង្គ្សថើ” មួយចនំអោួនអោ ដូចជា ទរៀនអោអ៊ាុែសក់្ ជាទដើម។

អរត្តភាពរក្ើរក្កាន់អោតែនសនអោក្រមិែខពស់ ចំទរោះរគួសារទងំឡាយតដលទមរគសួារមិនអោតដលបានអោចូលសាោរដឌទសាោះតែមថង ឬមួយក៏្បានអោទរៀនអោទៅសាោបឋមសិក្ាែិចែួច។ មួយភាគថ្នអោចណំ្តយសរនសប់ការសិក្ក្ាទៅក្បុងចំណ្តយសរនសប់េិញរបស់របរទរបើរបាស់ ទៅក្បុងរគួសាររបស់ពលរដឌរក្ើរក្នសនអោចំនអោួនអោែិចជាង ១.១%។

ការេេួលបានអោការសកិ្ាសរនសប់ទក្មងរសើនសនអោភាពលរ្បទសើរទ ើង នអោងិការក្ែំែ់សថល់កហារូបក្រែ៍សរនសប់ទក្មងង្គ្សថើ តដលមក្ពើរគួសារពលរដឌរក្ើរក្ ទៅក្បុងតសនអោការសក្មមភាព NPRS រែូវបានអោេេលួសាវ គមន៍អោោ៉ា ងខាល ងំ។ ការទបថជាញ ចិែថទនអោោះទមទរទកយនសនអោការគ្នរំេត្តមរយៈការតបងតចក្យនអោធានអោពិែរបាក្ដ តដលនសនអោលក្ខែៈបនអោថ នអោិងជានអោិរនអោថន៍អោ ទដើមផើធានាទកយតសនអោការទនអោោះសថល់សលរបទោជន៍អោដល់អបក្តដលរែូវការបំសុែ។ េនអោធឹមនអោឹងទនអោោះ រែូវចាែ់វធិានអោការ ទដើមផើធានាដល់ការទោោះរសាយនូអោវអរត្តទបាោះបង់ទចាលការសិក្ា តដលនសនអោក្រមិែខពស់របស់ទក្មងរសើ។

ក្ងវោះខាែក្បុងការេេលួបានអោព័ែ៌នសនអោ នអោិងការអប់រអំពំើចាប់ នអោិងសិេនិ គឺជាបញាបា ដ៏យងន់អោយងរមួយ។ ការមនិអោយល់ដឹងអំពើការការររត្តមសលូវចាប់ បានអោទយវើទកយពលរដឌរក្ើរក្រយនអោងឹេេលួរងនូអោវការទក្ងរបវ ័្ ច ។ ទនអោោះក៏្ជាក្រែើ មួយរក់្ព័នអោនទៅនឹអោងការេេួលបានអោព័ែ៌នសនអោ និអោងការទយវើទសចក្ថើសទរមចរបស់រាជរោឌ ភិបាលសងតដរ។ ទបើគ្នម នអោលេនភាពេេួលបានអោព័ែ៌នសនអោដូទចបោះទេ ពលរដឌរក្ើរក្ជាពិទសសង្គ្សថើរក្ើរក្រែូវបានអោផ្កែ់ទចញពើការចូលរមួទៅក្បុងសក្មមភាពសែគមន៍អោ នអោងិមិនអោកចជួយសថល់ព័ែ៌នសនអោ តដលកចបំទពញបានអោនូអោវគនសល ែរវាងនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាល នអោិងការអនុអោវែថន៍អោនអោទោបាយទងំទនអោោះទ ើយ។

អទំពើែងិាទយនអោឌ័រៈ ចាប់សថើពើអំទពើែងិាក្បុងរគសួារទៅមនិអោទន់អោអនុអោម័ែទៅទ ើយ ទោយសារការអូសបនាល យទោយការទបាោះទឆ្ប ែសភាជាែិ។ សភាជាែិងមើ គបផើចាែ់វធិានអោការជាបនាធ ន់អោក្បុងការទយវើនអោើែិក្មមតសបក្ទនអោោះ នអោិងថ្លោ៉ា ងណ្តទកយចាប់ទនអោោះរែូវបានអោអនុអោវែថទកយបានអោរែឹមរែូវដូចជា ការរទំោភទសពសនអោនវៈ អំទពើែងិារបឆ្ងំនអោឹងអបក្រក្សុើសលូវទភេ ការជញួដូរង្គ្សថើ នអោិងកុ្នសរទៅកាន់អោរបទេសជិែខាងតដលក្ំពុងតែទក្ើនអោទ ើង

14។ ការទក្ើនអោទ ើងនូអោវអំទពើរទំោភទសពសនអោនវៈ តដលបានអោទលើក្ទ ើងទៅក្បុងរបាយការែ៍បរា ញទកយទឃើញ

ថា ែរមូវការក្បុងការក្សាងយុេនសាង្គ្សថនានា តដលនសនអោរបសិេនភាព។ ការអប់រអំពំើទយនអោឌ័រសរនសប់របជាពលរដឌេូទៅទដើមផើលុបបំបាែ់េសេនអោៈចាស់គំរលឹនានា អំពើែនួាេើរបស់ង្គ្សថើទៅក្បុងសងគមក្មពុជា គជឺាដំទែើ រការយូរអតងវង។ 13

រាជរោឌ ភិបាលសែការជាមួយ UNDP Unifem នអោិង World Bank របាយការែ៍ឆ្ប ២ំ០០៣ សថើពើការវភិាគទយនអោឌ័រទៅក្មពុជា

14 ឯក្សារត្តមវស័ិយ នអោិងបញាបា នានារបស់ NGO សថើពើ “ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងអភិវឌណន៍អោក្បុងរបទេសក្មពុជា ក្បុងរបទេសក្មពុជា ឆ្ប ២ំ០០៣” តខមើនា ឆ្ប ២ំ០០៤ េំព័រេើ៦៧

24

ប៉ាុនអោថទទោះបើជាោ៉ា ងទនអោោះក៏្ទោយទៅក្បុងរយៈទពលខលើរបព័នអោនចាប់ នអោិងែុោការគួរចាែ់វធិានអោការែឹងតែង ទដើមផើធានាទកយជនអោជាប់ទចាេពើបេរទំោភទសពសនអោនវៈរែូវបានអោចាប់ខលួនអោ នអោិងកាែ់ក្ថើទែើយទៅទពលតដលរក្ទឃើញថានសនអោពិរុេនភាពរែវូោក់្ទទសទកយបានអោសមរសបត្តមេមងន់អោទទស។ ការោក់្ទទសរសាលចំទរោះអំទពើរទំោភទសព- សនអោនវៈជរមញុទកយនសនអោឥរោិបេមួយយល់ថា អំទពើទនអោោះមិនអោតមនអោជាបេទលមើសយងន់អោយងរ ឬក៏្ជាបេទលមើសមួយតដលរបតែលជាមនិអោនាទំកយនសនអោការោក់្ទទសទ ើយ។

ចាប់របឆ្ងំនអោឹងការជញួដូរ តដលបានអោអនុអោម័ែទោយេើសថើការគែៈរដឌមង្គ្នអោថើ ចាបំាច់រែូវប ច្ូ នអោនូអោវរបទភេទងំអស់ថ្នអោការជួញដូរ ដូចជា ការជួញដូរសរ ើរាងគមនុអោសេ ការទក្ងរបវ ័្ ចការររ ការជញួដូរសលូវទភេ នអោិងការជួញដូរទរក្។ រោឌ ភិបាល គួរអនុអោវែថទកយបានអោសក្មមនូអោវអនុអោសេរែៈ សថើពើការជួញដូររវាងរបទេសក្មពុជា នអោិងរបទេសថ្ង តដលបានអោចុោះែែទទលខាទៅឆ្ប ១ំ៩៩២ ទែើយក៏្បានអោជរមុញទកយកជាញ យរថ្ងអនុអោវែថដូចគ្នប តដរ។ ង្គ្សថើក្បុងភាពជាអបក្ដកឹ្នាៈំ ែនួាេើរបស់ង្គ្សថើ ទៅក្បុងជើវែិនអោទោបាយទៅក្មពុជា ក្ំពុងតែនសនអោការវវិែថន៍អោឈានអោទ ើង ប៉ាុតនអោថវាទៅតែជាការវវិែថន៍អោមួយដ៏យែឺទោយទែែុថា ង្គ្សថើមយួចំនអោនួអោែូចប៉ាុទណ្តត ោះបានអោឈានអោដល់ក្រមិែថ្នអោអំណ្តចពិែរបាក្ដ។ ជាលេនសលការទបាោះទឆ្ប ែឆ្ប ២ំ០០៣ នសនអោង្គ្សថើ ១២រូប បានអោជាប់ទឆ្ប ែទៅក្បុងសភាជាែ ិតដលនសនអោការទក្ើនអោទ ើង ៥នាក់្ ទលើសការទបាោះទឆ្ប ែឆ្ប ១ំ៩៩៨។ បនាធ ប់ពើការទបាោះទឆ្ប ែឆ្ប ១ំ៩៩៨ នសនអោរដឌមង្គ្នអោថើជាង្គ្សថើតែ ២នាក់្ ប៉ាុទណ្តត ោះ ក្បុងចំទណ្តមរក្សួងចំនអោួនអោ ២៥ ទែើយនសនអោរដឌទលខាយិការជាង្គ្សថើ ៤នាក់្ ក្បុងចំទណ្តមរដឌទលខាយិការសរុបចនំអោួនអោ ៥០នាក់្។ ោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយទនអោោះគជឺាការរ ើក្ចទរមើនអោជាងមុនអោ ទបើទទោះបើជាគ្នម នអោអភបិាលទខែថ/រក្ងុ ជាង្គ្សថើក៏្ទោយ។ កាលពើមុនអោនសនអោង្គ្សថើតែ ២នាក់្ ប៉ាុទណ្តត ោះតដលរែូវបានអោតែងត្តងំ ទៅក្បុងមុខែំតែងនអោទោបាយ ទែើយក៏្គ្នម នអោង្គ្សថើជារដឌមង្គ្នអោថើ ជារដឌទលខាយិការ ឬជាអភិបាលទខែថ/រក្ុងតដរ។ នសនអោង្គ្សថើតែ ៩% ប៉ាុទណ្តត ោះ ក្បុងចំទណ្តមមង្គ្នអោថើរាជការសរុបចំនអោួនអោ ១៦៩.០០០នាក់្ ទែើយនសនអោទៅរក្មជាង្គ្សថើជារសើ ៨នាក់្ ប៉ាុទណ្តត ោះ ក្បុងចំទណ្តមទៅរក្ម ១១០នាក់្ ទែើយក៏្គ្នម នអោរពោះរាជាជារសើតដរ។ ទៅមុនអោការទបាោះទឆ្ប ែទរជើសទរ ើសរក្ុមរបកឹ្ាឃុ/ំសរក ែ់ឆ្ប ២ំ០០២ នសនអោការពិភាក្ាគ្នប ជុំវញិការសថល់កូ្ត្តទៅអើ ៣០%សរនសប់ង្គ្សថើ។ ប៉ាុតនអោថសំទែើ រទនអោោះរែូវបានអោបដិទសយទៅវញិ ទែើយង្គ្សថើចំនអោួនអោ ៨.៥% បានអោជាប់ទឆ្ប ែជារក្ុមរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់។ ការចូលរមួរបស់ង្គ្សថើកាន់អោតែទរចើនអោទៅក្បុងនអោទោបាយថាប ក់្មូលោឌ នអោ គឺជាជហំានអោមួយដ៏សខំាន់អោក្បុងដំទែើ រទឆ្ព ោះទៅបទងកើនអោវបផយម៌ថ្នអោការេេួលយក្ង្គ្សថើចូលកាន់អោអំណ្តច រពមទងំជរមុញការសថល់អំណ្តចដល់ង្គ្សថើ តដលជាអបក្រមួវភិាគទនអោដ៏នសនអោែថ្មលចំទរោះទជាគវាសនាអនាគែរបស់របទេសសងតដរ។ ទសដឌក្ចិច នអោងិក្សកិ្មមៈ ទៅរបទេសក្មពុជា ៦៥% ថ្នអោពលក្មមក្សិក្មម នអោិង៧៥% ថ្នអោសលិែសលជលសលសទែិក្បុងថ្ដង្គ្សថើ។ ភាពរក្ើរក្មិនអោកចកាែ់បនអោទយបានអោទ ើយលគឹក្ណ្តទគ្នលនអោទោបាយក្មមវយិើ នអោិងងវកិានានាមិនអោបានអោទោោះរសាយទោយសមយម៌នូអោវសាទ នអោថ្នអោែរមូវការរបស់ង្គ្សថើក្មពុជាទនាោះទេ។

25

ង្គ្សថើទៅជនអោបេេេួលខុសរែូវចំទរោះការសលិែទសផៀងកហារចំនអោួនអោ ៨០% ទែើយង្គ្សថើជាង ៦៥% គឺជា ក្សិក្រ។ រក់្ក្ណ្តថ លថ្នអោង្គ្សថើទងំទនាោះ គឺជាអបក្មិនអោទចោះអក្េរ ឬមិនអោបានអោប ច្ ប់ថាប ក់្បឋមសិក្ាសង។ ង្គ្សថើ ៧៨% ជាអបក្របក្បរបរក្សិក្មម ទដើមផើចិ ច្ ឹមជើវែិទយៀបទៅនអោឹងបុរសចំនអោួនអោ ២៩%។ ទៅជនអោបេ ង្គ្សថើរបនសែតែ ៤% នអោិងបុរសតែ ១០% ប៉ាុទណ្តត ោះ តដលជាអបក្ទយវើការេេួលរបាក់្ទបៀវែេរ។៍ រគួសារតដលនសនអោង្គ្សថើជាទមរគសួារ ទរចើនអោតែទយវើការក្បុងវស័ិយក្សិក្មម ជាងរគួសារតដលនសនអោបុរសជាទមរគួសារ ក៏្ប៉ាុតនអោថពួក្ទគក៏្ហាក់្ដូចជា គ្នម នអោដើទយវើតរស ឬមយួក៏្នសនអោដើដ៏ែិចែចួបំសុែ។ ទសធើរតែ ៨០% ថ្នអោក្សិក្រទងំទនអោោះរបក្បរបរក្សិក្មម ទដើមផើចិ ច្ ឹមជើវែិតដលនសនអោង្គ្សថើចនំអោួនអោ ៥៦% ជាក្នសល ងំពលក្មមចាបំាច់ក្បុងក្សកិ្មមទដើមផើចិ ច្ ឹមជើវែិ នអោងិ៤៥% ថ្នអោក្នសល ងំពលក្មមទយវើការក្បុងវស័ិយក្សិក្មមសរនសប់េើសារ។ ង្គ្សថើភាគទរចើនអោក៏្ជាអបក្បទរមើទៅក្បុងសធោះ តដលមិនអោបានអោេេលួរបាក់្ទបៀវែេរទ៍នាោះទេ។ ការេេួលបានអោនូអោវទសវាសេពវសាយតដលពុំនសនអោគុែភាព គឺជាបញាបា ដ៏យងន់អោយងរសរនសប់ក្សិក្របុរស នអោិងក្សិក្រង្គ្សថើ ទែើយង្គ្សថើេេលួបានអោកាន់អោតែែិចនូអោវទសវាសេពវសាយ នអោិងការបែថុ ោះបណ្តថ លតដលនសនអោែិចែចួរសាប់។ ការរសាវរជាវក្សិក្មម នអោិងការសេពវសាយក្សិក្មមមិនអោបានអោទផ្កថ ែទៅទលើសក្មមភាពរបស់ក្សិក្រង្គ្សថើទ ើយ ទបើទទោះបើជាបុរស នអោងិង្គ្សថើហាក់្ដូចជានសនអោក្ចិចការោច់ទោយត ក្ពើគ្នប ក្ថើ។ ទបើទទោះបើជារបជាជនអោក្មពុជាជាង ៧០% បទរមើការទៅក្បុងការបងកបទងកើនអោសលក្សិក្មមក៏្ទោយ ក្សកិ្ររវាង១២% ទៅ១៥% គ្នម នអោដើក្សិក្មមសរនសប់បងកបទងកើនអោសលទ ើយ។ ការេេួលបានអោយនអោយមមជាែិទសេងៗទេៀែរបស់ពលរដឌរក្ើរក្ដូចជា ថ្រពទឈើ ជលសល នអោិងយនអោធានអោរក់្ព័នអោននានាទៅនសនអោក្រមិែទបទៅទ ើយ។ ង្គ្សថើពកិារៈ ជនអោពិការរែូវទរ ើសទអើងទៅរគប់រសទប់ នអោិងរគប់េិដឌភាពទងំអស់ក្បុងសងគម។ របការទនអោោះ បណ្តថ លទកយជនអោពិការរស់ទៅក្បុងភាពឯក្ទកា ទោយរែូវបានអោផ្កែ់ទចញពើចរនអោថសំខាន់អោៗថ្នអោសងគម នអោិងមនិអោេេលួបានអោនូអោវសេិនិ នអោងិឱកាសទសមើភាពដូចជនអោដថ្េទ ើយ។ រ ើឯង្គ្សថើពិការវញិជយួរបេោះនូអោវការទរ ើសទអើងទេវរដង គឺជាង្គ្សថើសង នអោិងជាជនអោពិការសង។ បញាបា ពិការភាពហាក់្ដូចជាមនិអោរែូវបានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្ទ ើយ។ ទៅទពលេិវាជនអោពិការងមើៗ ទនអោោះ (ថ្ងងេើ៣ តខយបូ ឆ្ប ២ំ០០៣) ទគបានអោនអោោិយថា របជាជនអោក្មពុជាែិចជាង ២% គឺជាជនអោពកិារ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថយនាគ្នរពិភពទោក្បា៉ា ន់អោសាម នអោថា ចំនអោនួអោជនអោពិការរស់ទៅរបទេសក្មពុជានសនអោចនំអោនួអោ ២០%។ ចំទរោះបញាបា េឹក្ នអោិងអនាម័យវញិ ង្គ្សថើពិការ គឺជាអបក្តដលរយរងទរគ្នោះបំសុែ។ គ្នម នអោបងគន់អោអនាម័យ ឬបនអោធប់េកឹ្រែឹមរែូវសរនសប់ង្គ្សថើជនអោពិការទ ើយ។ ក្បុងក្រែើ ជាទរចើនអោទេៀែ ង្គ្សថើទងំទនអោោះរស់ទៅក្បុងបរោិកាសមួយតដលមិនអោអំទណ្តយសលដល់សុខភាព។ ជនអោពិការតភបក្ ពិការរែទចៀក្ នអោិងនអោិោយមិនអោទក្ើែ មនិអោបានអោេេួលការអប់រទំ ើយ។ ពួក្ទគភាគទរចើនអោមនិអោទចោះកនអោ ឬសរទសរទ ើយ។ ទលើសពើទនអោោះទៅទេៀែ ទក្មងពកិារមិនអោកចទៅសាោទរៀនអោ ឬឈប់ទរៀនអោទោយសារតែអគ្នរសិក្ាគ្នម នអោសលូវជរនសលសរនសប់ជនអោពកិារ។

26

ង្គ្សថើពិការកាន់អោតែេេលួរងទរគ្នោះតងមទេៀែពើអំទពើែងិាក្បុងរគួសារ។ ភាគទរចើនអោបថើបានអោទបាោះបង់នាងទចាលទពលនាងធាល ក់្ខលួនអោពិការ នអោិងនសនអោក្រែើ ជាទរចើនអោទេៀែសងតដរ តដលង្គ្សថើពិការក្ំពុងរែូវបានអោេេលួរងនូអោវការទក្ងរបវ ័្ ច ។ ភាពរក្ើរក្កចនអោឹងកាែ់បនអោទយបានអោ តែទៅទពលតដលែរមូវការរបស់រក្មុតដលរយរងទរគ្នោះបំសុែរែូវបានអោទោោះរសាយជាពិទសសង្គ្សថើពិការ។ ទដើមផើទកយបញាបា រែូវបានអោទោោះរសាយទនាោះ រាជរោឌ ភិបាលគួរតែៈ េើ១-ចាប់របឆ្ងំអំទពើែងិាក្បុងរគសួាររែូវបានអោអនុអោម័ែទោយសភាជាែិ នអោិងរែូវបានអោអនុអោវែថរបក្បទោយរបសិេនភាពខពស់បំសុែ នអោិងចាែ់េុក្បញាបា ជាកេភិាព។ េើ២-រោឌ ភិបាលគួរធានាទកយនសនអោការអនុអោវែថន៍អោរបក្បទោយរបសិេនភាពនូអោវចាប់ការររ ចាប់របឆ្ងំការជញួដូរ ចាប់ករែ៍ពរិែ៍ នអោងិរគសួារ នអោងិចាប់របឆ្ងំអំទពើែងិាក្បុងរគសួារ។ ការបទងកើនអោែនសល ភាពទៅក្បុងរបព័នអោនប៉ាូលើស នអោងិែុោការែរមូវទកយនសនអោការគ្នរំេ នអោិងការត្តមោនអោជារបចា។ំ េើ៣-គួរនសនអោគលើនអោិក្ពោបាលក្មមក្រទរាងចរក្នសនអោមែឍ លសុខភាពទពលថ្ងង នអោិងការការររសុខភាពទកយបានអោល្របទសើរ ជាពិទសសរក់្ព័នអោននអោងឹលក្ខខ័ែឍ អនាម័យ បនាធ ប់ទយវើការ នអោិងការរររបស់ក្មមក្រ។ េើ៤-រែវូបំទពញទកយនសនអោបានអោត្តមលក្ខខ័ែឍ ក្បុងការទយវើរបាយការែ៍ត្តមអនុអោសញាបដ CEDAW ទដើមផើបរា ញថា រោឌ ភិបាលនសនអោបែំងនអោឹងលុបបំបាែ់ការទរ ើសទអើងចំទរោះង្គ្សថើ។ CEDAW ជរមុញទកយនសនអោ ការអនុអោវែថន៍អោទពញទលញនូអោវវធិានអោការែ៍ទងំឡាយ ទដើមផើធានាទកយសិេនិចំទរោះការររ សេិនិចំទរោះជើវែិ សាធារែៈ សិេនសិមភាព សិេនសិងគម នអោិងទសដឌក្ិចចពិែជារែូវបានអោេេួលការការររ។ រោឌ ភិបាល គួរតែធានាទកយនសនអោរបព័នអោនទពញទលញក្បុងការអនុអោវែថន៍អោសិេនិ នអោិងបនអោថទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវការអប់រទំៅសែគមន៍អោ នអោិងការេេួលបានអោព័ែ៌នសនអោអំទពើសេិនិង្គ្សថើ។ េើ៥-ធានាទកយនសនអោក្ំទែើ នអោងវកិាជាែិ សរនសប់វស័ិយអប់រសំំទៅសថល់វឌណនអោភាពជានិអោរនអោថន៍អោ ចំទរោះបញាបា ទយនអោឌ័រ ឧទែរែ៍ ត្តមរយៈការសថល់កហារូបក្រែ៍ នអោិងអទនអោថវាសិក្ោឌ នអោសរនសប់សិសេរសើ។ ទលើពើទនអោោះទៅទេៀែ ងវកិាសរនសប់វស័ិយសុខាភិបាល នអោងិក្សិក្មមគួររែូវបានអោបទងកើនអោ ទដើមផើសថល់ទសវាសុខភាព នអោងិទលើក្ក្មពស់ក្រមិែជើវភាពទកយកាន់អោតែរបទសើរសរនសប់ង្គ្សថើ។ យុេនសាង្គ្សថ នអោិងការតបងតចក្ងវកិារែូវទយវើទ ើងសំទៅទោោះរសាយែរមូវការរបស់កុ្នសរ នអោិងង្គ្សថើពិការ។ េើ៦-មូលោឌ នអោេនិអោបន័អោយសថើពើទយនអោឌ័រ គួររែូវបានអោបទងកើែទ ើង នអោងិសេពវសាយទកយកាន់អោតែេូោយ ទដើមផើសថល់នូអោវសូចនាក្រដ៏នសនអោសារៈរបទោជន៍អោទសេងៗ សថើពើក្ំទែើ នអោក្បុងវស័ិយទនអោោះ នអោិងបរា ញវភិាគទនអោរបស់ង្គ្សថើ ចំទរោះការអភិវឌណន៍អោសងគម។ ទែើយគួរនសនអោកូ្ត្តមួយសរនសប់ចំនអោនួអោង្គ្សថើទៅក្បុងរក្ុមរបឹក្ាឃុ-ំសរក ែ់ សភាជាែ ិ នអោិងមុខែំតែងរោឌ ភិបាល ពើថាប ក់្ជាែដិល់ថាប ក់្ទរកាមជាែិ។ រ ើឯរោឌ ភបិាលគួែសថល់ឱកាសបតនអោទមទេៀែសរនសប់ង្គ្សថើទកយេេួលបានអោការទរជើសទរ ើស ទដើមផើធានាទកយពកួ្ទគនសនអោឱកាសទសមើគ្នប ក្បុងការេេលួបានអោមុខែំតែងទយវើទសចក្ថើសទរមច។ ចំទរោះរាល់តសនអោការអភិវឌណន៍អោទងំអស់គួរនសនអោសូចនាក្រ នអោិងការវភិាគទយនអោឌ័រ នអោិងយុេនសាង្គ្សថទយនអោឌ័រ ទដើមផើជួយដល់ពលរដឌរក្ើរក្។

27

២.២.៣ ស្រទឹេតវីេិយ័នស្រពសឈើកនងុការកាត់បនថយភាពស្រកីស្រក យនអោធានអោថ្រពទឈើជាមូលោឌ នអោទៅរបទេសក្មពុជា រែូវបានអោទគបា៉ា ន់អោសាម នអោថារគបដែថ ប់ទលើថ្សធដើរបទេសជាងរក់្ក្ណ្តថ ល ភាគទរចើនអោថ្នអោយនអោធានអោថ្រពទឈើរែូវបានអោបផំ្កល ញោ៉ា ងយងន់អោយងរក្បុងរយៈទពលជាងដប់ ទៅដប់របាឆំ្ប ំចុងទរកាយទនអោោះ។ ដូចតដលទយើងបានអោដងឹជាេូទៅមក្ទែើយថា ែំបន់អោសំខាន់អោៗរែូវបានអោទគោក់្ទកយសទិែទៅក្បុងតដនអោថ្រពសមផទនអោ ទែើយែំបន់អោទសេងៗទេៀែរែូវបានអោកាន់អោកាប់ទោយអបក្តដលមនិអោតមនអោជាសមផទនអោកិ្ ទែើយទៅែំបន់អោទងំទនាោះនសនអោក្ំទែើ នអោរបជាជនអោ នអោងិនសនអោក្ំទែើ នអោថ្នអោការទរបើរបាស់យនអោធានអោថ្រពទឈើជាសលទឈើជាអុស រ ើឯអនុអោសលថ្រពទឈើជាទរចើនអោរបទភេទេៀែក្ំពុងតែទយវើទកយយនអោធានអោតដលទៅទសសសល់េេលួរងនូអោវការគំរាមក្ំតែងោ៉ា ងខាល ងំកាល ។ ជាងទនអោោះទៅទេៀែ វសិាលភាពថ្រពក្ំពុងតែងយចុោះជាបនអោថបនាធ ប់ ទោយសារតែការបតងវរថ្សធដើថ្រពទកយទៅជាដើក្សិក្មម នអោិងដណំ្តចំំការយំៗរបស់អបក្ជំនាញ នអោិងរក្ុមអបក្នសនអោរេពយសមផែថមិួយចំនអោនួអោែូច។ ការគំរាមក្ំតែងមួយទេៀែទនាោះ គឺគទរនសងសាងសង់សលូ វនានារបស់រក្ុមែ៊ាុនអោថ្រពសមផទនអោរួមជាមួយែិរ ដ្វែទុ ទេវភាគើ នអោិងពែុភាគើបានអោទយវើទកយទគរយចូលទៅកាន់អោែំបន់អោនសនអោថ្រពទឈើ។ សលូ វទងំទនអោោះក្ំពុងជួយ សរមួលោ៉ា ងទរចើនអោដល់ការត្តងំេើលំទៅងមើទៅក្បុងែំបន់អោថ្រព ទែើយជនអោទងំទនាោះតសវងរក្ការកាប់ឆ្ក រថ្រព ទដើមផើនអោឹងេេួលបានអោក្មមសិេនិទៅទលើថ្សធដើតដលកាប់ឆ្ក រងមើទនាោះជាបនអោថបនាធ ប់។ នសនអោសលប៉ាោះរល់ោ៉ា ងទរចើនអោជាមួយថ្រពទឈើក្មពុជា នអោិងការអភិវឌណន៍អោទងំទនអោោះ ទរលគសឺកាថ នុអោពលរែិជជក្មមថ្នអោថ្រពទឈើនាទពលអនាគែ នអោិងរបជាជនអោតដលត្តងំលំទៅត្តមលក្ខែៈរបថ្ពែើ ទៅក្បុង នអោងិជុំវញិែបំន់អោថ្រព។ ទៅទពលតដលយនអោធានអោថ្រពទឈើជាមូលោឌ នអោសទិែទៅទរកាមគំរាមក្ំតែងតបបទនអោោះ នសនអោសកាថ នុអោពលដ៏សំខាន់អោសរនសប់បរក រភាពរក្ើរក្ត្តមរយៈការអភិវឌណន៍អោថ្រពទឈើសងគម នអោិងរបព័នអោនរគប់រគងថ្រពទឈើរមួគ្នប តដលសាទ បនាតស្ក្ទលើសនសែរែក្មមថ្រពទឈើ តដលនសនអោលក្ខែៈរបថ្ពែើ ជាមយួជលសល ទៅក្បុងរបព័នអោនក្សិក្មមរបស់របជាជនអោតខមរ នអោិងរក្ុមជនអោជាែិភាគែិច។ ទលើសពើទនអោោះទៅទេៀែ ការរបឹងតរបងទោយសែគមន៍អោមូលោឌ នអោទដើមផើប្ឈប់ការកាប់ទឈើខុសចាប់នាទពលងមើៗទនអោោះ ក្ំពុងេេួលបានអោការគ្នរំេដ៏ខាល ងំកាល ពើសំណ្តក់្កជាញ យរមូលោឌ នអោទៅក្បុងែំបន់អោនានាជាទរចើនអោ។ រែង់ចែុំចទនអោោះបញាបា គនអោលោឹះ គឺរែូវរែែួពិនអោិែយទលើបញាបា ដូចែទៅៈ ការកាប់ទឈើខុសចាប់ នអោងិការរែែួពនិអោែិយទោយឯក្រាជយៈ ទៅក្បុងរបទេសក្មពុជា ការកាប់ទឈើនសនអោការទក្ើនអោទ ើងដល់ក្រមែិខពស់។ ទទោះបើជាការកាប់ទឈើជាញឹក្ញាប់រែូវបានអោបរា ញថា ជាសក្មមភាពការរររបស់អបក្ភូមិក៏្ទោយក៏្ជាេូទៅសក្មមភាពទនអោោះរែូវបានអោទរៀបចំទោយរក្ុមទហានអោ ឬប៉ាូលើស រពមទងំនសនអោការឃុបឃែិពើមង្គ្នអោថើរោឌ ភិបាលតងមទេៀែ។ ការរបមូលសលទឈើ តក្ថ្ចបទឈើ ការដកឹ្ជ ជ្ូ នអោ នអោិងលក់្រែូវឆលងកាែ់បណ្តថ ញឈមួញ ក្ណ្តថ លជាមួយនអោឹងការេប់សាក ែ់យូរៗមថងពើសណំ្តក់្កជាញ យរនសនអោសមែទក្ិចច។ ការកាប់ទឈើក្បុងរេង់រទយយំក៏្ក្ំពុងទក្ើទែទ ើងទរកាមរូបភាពជាដើសមផទនអោរបស់រក្ុមែ៊ាុនអោ នអោិងចំការទៅស៊ាូ។ ជាេូទៅែំបន់អោទគ្នលទៅសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោដំណ្តចំំការយំៗ រែូវបានអោក្ែំែ់ទៅក្បុងែបំន់អោថ្រព តដលនសនអោែថ្មលបសុំែជាជាងែំបន់អោតដលគ្នម នអោថ្រព ឬដើវាលតដលវានសនអោលក្ខែៈសក្ថិសមនអោងឹបតងវងទៅជាែបំន់អោទយវើក្សិក្មម។

28

ការអនុអោវែថន៍អោការរែួែពនិអោិែយរបក្បទោយភាពឯក្រាជយ ទលើបញាបា សមុគសាម ញថ្នអោការកាប់ទឈើខុសចាប់រែូវបានអោប្ឈប់ក្បុងខែៈទពលតដលអងគការ Globle Witness រែូវបានអោដក្ទចញមនិអោទកយទយវើសក្មមភាពជាបនអោថនាទដើមឆ្ប ទំនអោោះ។ នសច ស់ជនំអោួយបានអោតសវងរក្សងតដរក្បុងការភាជ ប់អបក្ជំនអោួយបរទេសរបស់ពួក្ទគ ជាមួយរោឌ ភិបាលក្មពុជាក្បុងការរគប់រគងយនអោធានអោថ្រពទឈើ ទដើមផើេេួលបានអោជាអែបិរនសនូអោវសលរបទោជន៍អោសាធារែៈ។ ទនអោោះជាទែែុចមផងសរនសប់ការរែែួពិនអោែិយរបក្បទោយភាពឯក្រាជយ ដូចជា ឯក្សារសថើពើ “គទរនសងរែែួពិនអោិែយពើឧរក្ិដឌក្មមថ្រពទឈើ” ក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៩

15។ ការអភវិឌណន៍អោខាប ែយ ំ ឬែូចទលើវស័ិយថ្រពទឈើក្សកិ្មម នអោងិដណំ្តចំកំារៈ ការទផ្កថ ែជាគនអោលោឹះថ្នអោយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់រាជរោឌ ភិបាល គឺការជរមុញវស័ិយក្សិ-ឧសាែក្មម ត្តមរយៈការអភិវឌណន៍អោដំណ្តចំំការ ទែើយសារភាជ ប់នអោងឹការតក្ថ្ចបដណំ្តសំថល់របាក់្(ដូចជា សាវ យចនអោធើ ដូងតរបង ទៅស៊ាូ នអោងិសតែថ ក្ទសៀង) បនាធ ប់ពើបានអោេេលួសល។ ការអនុអោវែថន៍អោនាទពលបចចុបផនអោបរបស់រោឌ ភបិាលបរា ញថា រោឌ ភិបាលបានអោសទរមចចែិថជរមុញការអភិវឌណន៍អោដំណ្តំចំការ តដលនសនអោរេង់រទយយំ។ ការសទរមចចិែថទនអោោះក្ំពុងតែនសនអោសលប៉ាោះរល់ោ៉ា ងខាល ងំទៅទលើសែគមន៍អោជនអោបេ ទររោះវាទក់្េងទៅនអោឹងការផ្កល ស់បថូរែបំន់អោថ្រពទឈើជាទរចើនអោសរនសប់អភិវឌណន៍អោតសបក្ក្សិក្មម។ របសិនអោទបើការសរមចចិែថទងំទនអោោះរែូវបានអោអនុអោវែថ ទនាោះបំតលងែំបន់អោដើថ្រពនអោឹងបទងកើនអោទលផឿនអោ ទែើយរគួសារ នអោិងរក្ុមែ៊ាុនអោមួយចំនអោួនអោែូចនអោងឹកាល យទៅជានសច ស់ថ្នអោដើថ្រពដ៏យំទយងោ៉ា ងពិែរបាក្ដ ទែើយវសិមភាពក្បុងការតបងតចក្របាក់្ចែូំលេំនអោងជាបនអោថនសនអោសភាពករក្ក់្ទ ើងៗ។ ការកាប់ទឈើទចាោះជ័រៈ ការកាប់ទឈើទចាោះទៅតែបនអោថ ងវើទបើនសនអោការហាមឃ្លែ់ទៅក្បុងចាប់ថ្រពទឈើក្ថើ

16 ទែើយទទោះជានសនអោការយល់ដងឹកាន់អោតែទរចើនអោថ្នអោអបក្ភូមិ តដលនសនអោរបាក់្ចែូំលខពស់បានអោមក្ពើការដងជ័រេឹក្ដ៏ទោយ17។ នាទពលងមើៗទនអោោះការកាប់ទដើមទចាោះជ័រភាគទរចើនអោក្ពុំងទក្ើែទ ើង ទរកាមរូបភាពតក្លងទភេថ្នអោដើសមផទនអោ 15 ឯក្សារសថើពើ គទរនសងឧរក្ិដឌក្មមថ្រពទឈើ នអោិងការរាយការែ៍ បញាបជ ក់្ថា “ទដើមផើបនអោថទលើក្េឹក្ចិែថរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាក្បុងការោក់្ទកយអនុអោវែថចាប់ថ្រពទឈើទកយនសនអោរបសិេនភាព IMF បានអោបញាបជ ក់្អំពើការបទងកើែនូអោវរបព័នអោនត្តមោនអោថ្រពទឈើជា អចិថ្ង្គ្នអោថយ ៍ទយវើជាការចាប់ទសថើមក្មមវយិើរេរេង់តសបក្នស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចចរបស់ខលួនអោ” ទែើយ “ក្បុងលេនភាពេើ៣ រោឌ ភិបាលទសបើរទកយនសនអោរក្ុមសថល់ទោបល់ឯក្រាជយ តដលនអោឹងសេពវសាយជាសាធារែៈនូអោវការវាយែថ្មលរបស់ខលួនអោអំពើក្ិចចរបឹងតរបងរបស់រោឌ ភិបាលអំពើបញាបា ថ្រពទឈើ។ ការវាយែថ្មល តដលនសនអោលក្ខែៈឯក្រាជយទនអោោះ នសនអោបំែងសថល់នូអោវការធានាដល់សែគមន៍អោនសច ស់ជំនអោួយអនអោថរជាែិ សថើពើខលឹមសារថ្នអោការបា៉ា ន់អោសាម នអោក្បុងការរាយការែ៍ផ្កធ ល់របស់រោឌ ភិបាល នអោិងទលើការទបថជាញ ជាមូលោឌ នអោរបស់រោឌ ភិបាល ចំទរោះការទយវើទកយថ្រពទឈើនសនអោនអោិរនអោថរភាព “រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឧរក្ិដឌក្មមថ្រពទឈើ” នអោិងការរាយការែ៍ឯក្សារគទរនសង តខក្ក្ឋោ ឆ្ប ១ំ៩៩៩ េំព័រេើ៤

16 នសរត្ត២៩ ក្៣. ថ្នអោចាប់ថ្រពទឈើៈ “រែូវបានអោហាមឃ្លែ់ក្បុងការរបមូលសល ដូចបានអោទរៀបរាប់ខាងទរកាម ទទោះទៅេើណ្តក្ថើ ទៅក្បុងថ្រពបំរុងេុក្អចិថ្ង្គ្នអោថយ.៍..ទឈើទរចើនអោរបទភេតដលសែគមន៍អោបានអោទចាោះ ជា ទចាោះ ទដើមផើយក្ជ័រសំរាប់ការទរបើរបាស់ត្តមេនសល ប់”។

17 Tom D. Evans, et al: ការសិក្ារពើជ័រេឹក្ នអោិងការចិ ច្ ឹមជើវែិរសប់របជាជនអោតដលទក់្េងទៅនអោឹងការអភិរក្េ នអោិងការរគប់រគងថ្រពទឈើទៅទខែថមែឍ លគើរ ើ ថ្នអោរបទេសក្មពុជា សនសគមអភិរក្េសែវថ្រព, ភបំទពញ តខមក្រា ឆ្ប ២ំ០០៣។ Ian -

29

នអោិងការអភិវឌណន៍អោចណំ្តចំំការយំៗ ទែើយទនអោោះបញាបជ ក់្ថាការឯក្ភាពទលើថ្រពសមផទនអោ គឺនសនអោបែំងកាែ់ទដើមទចាោះរបស់អបក្ភូមិទៅក្បុងែបំន់អោសមផទនអោ។ េិនអោបន័អោយសារទពើភ័ែឍ តដលបានអោទរបើរបាស់សរនសប់យុែថិក្មម ទលើការអនុអោម័ែតសនអោការរគប់រគងថ្រពសមផទនអោមិនអោបានអោេេលួសាគ ល់ភាគទរចើនអោ ការកាប់ទឈើតដលបានអោអនុអោញាបដ ែទកយកាប់របចាំឆ្ប ំ គឺជាទឈើទចាោះជ័យទ ើយ។ ជនំាញការតដលទយវើការក្បុងគទរនសងសកិ្ាអំពើឥែទនអោទនអោោះទៅស៊ាូសំទោគបានអោជំនអោួសទៅស៊ាូយមមជាែិទៅទែើយ18។ សធុយមក្វញិែថ្មលអនអោថរជាែិសរនសប់ែថ្មលជ័យទឈើបានអោទក្ើនអោទ ើងត្តងំពើឆ្ប ំ១៩៧០ទមល៉ាោះ ទររោះតែការបាែ់បង់ថ្រពទឈើរេង់រទយយំ តដលបានអោទក្ើនអោទ ើងក្បុងរយៈទពលប៉ាុនាម នអោេសវែេរក៍្នអោលងមក្ទនអោោះទៅែំបន់អោកសុើកទគបយ៍19។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ការទចាោះទដើមទចាោះយក្ជ័រេកឹ្មិនអោបានអោនាមំក្នូអោវការអភិរក្េថ្រពទឈើរបស់របទេសក្មពុជា នអោងិសលរបទោជន៍អោសំខាន់អោតសបក្បរសិាទ នអោទនាោះទេ។ ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ឬការបទងកើែភាពរក្ើរក្ៈ ទគ្នលជែំរេប់សាក ែ់របស់រោឌ ភបិាល នអោងិនសច ស់ជនំអោួយ គឺថាក្ំតែេរមង់ទគ្នលនអោទោបាយតដលបានអោទរគ្នង នអោិងអនុអោវែថសំទៅកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទែើយទៅបចចុបផនអោបទនអោោះទសធើរតែរគប់ទសចក្ថើតងលងការែ៍របស់រោឌ ភិបាល នអោិងតសនអោការសក្មមភាពរបស់នសច ស់ជនំអោួយ គសុឺេនតែបានអោទយវើទ ើងទោយតស្ក្ទលើសលប៉ាោះរល់ថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទទោះបើជាោ៉ា ងទនអោោះក៏្ទោយការអនុអោវែថន៍អោជាក់្តសថងរបស់រាជរោឌ ភបិាល តដលតែងតែរែូវបានអោសថល់ែរិ ដ្វែទុ នអោងិសថល់ភាពរសបចាប់ពើសែគមន៍អោនសច ស់ជំនអោសួក្ពុំង ជរមុញក្មពុជាទកយសទិែទៅទលើគនអោលងថ្នអោក្ំទែើ នអោវសិមភាព ទែើយកចជរមុញទកយរបជាជនអោមួយភាគយំទៅជនអោបេនសនអោភាពរក្ើរក្កាន់អោតែយងន់អោយងរទ ើងៗ។ ជាពិទសសភាពរក្ើរក្ទក្ើែនសនអោចំទរោះសែគមន៍អោតដលពងឹតស្ក្ទលើថ្រពទឈើតដលសែគមន៍អោកាន់អោតែនសនអោលេនភាពែិចែួចក្បុងការេេួលបានអោយនអោធានអោថ្រពទឈើ ទរលគឺសលិែសលតដលទគពងឹតស្ក្ោ៉ា ងខាល ងំសរនសប់រក្របាក់្ចែូំលទនាោះ រែូវបានអោអបក្ដថ្េដទែថើ មយក្ទោយមិនអោរសបចាប់ ឬការយក្ថ្រមពនអោនោទសធើរតែទសមើនអោឹងែថ្មលទពញថ្នអោែថ្មលេើសារទៅទែើយ20 ទែើយបចចុបផនអោបថ្រពរបស់ពួក្ទគរែូវបានអោដក្

G. Baird, “ទឈើសថល់ជ័រេឹក្របទភេDipterocarpus,ការរគប់រគង នអោិងការទយវើកជើវក្មមៈ ការអនុអោវែថរបស់ Brao ក្បុងភាគឦសានអោថ្នអោរបទេសក្មពុជា “នអោិទក្ខបបេអក្េរសាង្គ្សថថាប ក់្អនុអោបែឍិ ែ ទដបា៉ា ែើម៉ាង ភូមិវេិោថ្នអោសាក្លវេិោល័យវ ើក្ែូទរៀ ឆ្ប ំ២០០៣។ Andrew, John P, ម៉ាម សមផែថិ, ែុង គឹមលើ នអោិងលើប៊ាុនអោថ្ង “ការសរមបខលួនអោរបស់របជាជំនអោជាែំិភាគែិចទលើការចយចុោះថ្នអោយនអោធានអោយមមជាែិ បេពិទសាយន៍អោរបស់ឃុភំបងទងំពើរទៅភាគឦសានអោថ្នអោរបទេសក្មពុជា” ភបំទពញ CIDSE ពររងទៅឆ្ប ២ំ០០៣

18 សូមកនអោ “អភិជនអោទៅស៊ាូ?” របស់េសេនាវដថើ Economist ថ្ងងេើ២៩ តខឧសភា ឆ្ប ២ំ០០៣ នអោិង “តដលបងកសំទ ងរពំង” របស់េសេនាវដថើ Economist ថ្ងងេើ១៦ តខយបូ ឆ្ប ១ំ៩៩៩

19 Renee Ankarfjard & Miran Kegl, “Tapping oleoresin from Dipterocarpus alatus (Dipterocarpaceae) in a Lao

Village”, Economic Botany, Vol52, No.1,1998,pp. 7-14; Rosemary Gianno, ការទយវើកជើវក្មមទលើសលិែសលជ័រេឹក្ក្បុងែំបន់អោថ្រពេំនាប Malayan, Wallaceana Vol.43 , 1986, pp.3-6

20 រពំ ែុោ នអោិង Bruce Mckenney: ការទយវើកជើវក្មមសលិែសលថ្រពទឈើក្បុងរបទេសក្មពុជា : ក្រែើ សិក្ាពើជ័រេឹក្ ការរែួែពិនអោិែយការអភិវឌណន៍អោរបទេសក្មពុជាទ ើងវញិ Vol.7, No.2 ទមសា-មិងុនា ២០០៣។

30

ែូែត្តមរយៈការជរមុញគទរនសងអភិវឌណន៍អោតដលយល់ដឹងមនិអោល ្ដូចជា ចំការទៅស៊ាូេុំរ ើងជាទដើម។ ចំទរោះរបជាជនអោជាទរចើនអោទៅត្តមេើជនអោបេអនាគែទៅតែនសនអោភាពកប់អួរ។ ក្មពុជាសទែិទៅទលើសលូវបំតបក្ នអោិងរបឈមមុខនអោឹងមែនអោថរាយដ៏យំ ដូចជា ទៅរបទេសថ្ែេើក្បុងែំបន់អោកសុើបា៉ា សុើែវកិ្ជាមួយនអោឹងការធាល ក់្ចុោះជាបនអោថទៅក្បុងភាពរក្ើរក្ភាគទរចើនអោ ទោយបាែ់បង់ទសធើរតែទងំរសុងនូអោវវសិាលភាពថ្រពទឈើ នអោងិក្ំពុងរងនូអោវការគរំាមក្ំតែង ថ្នអោអទសទរភាពសងគម។ តស្ក្ទលើការរគប់រគងថ្រពទឈើទោយថ្រពសមផទនអោការកាប់ទឈើរបចាឆំ្ប ំនអោងិដើសមផទនអោនសនអោរេង់រទយយំនអោឹងនាទំកយក្មពុជាទឆ្ព ោះទៅរក្សាទ នអោភាពតបបទនអោោះ។ ជទរមើសដ៏លទ្នាោះ គឺអបក្ត្តក់្តែងទគ្នលនអោទោបាយរបស់របទេសក្មពុជាកចទរជើសទរ ើសយក្ការចមលងគំរូអភិវឌណន៍អោ តដលនសនអោលក្ខែៈសមយម៌ថ្នអោរបទេសតដលនសនអោការរគប់រគង ការររយនអោធានអោថ្រពទឈើត្តមរទបៀបតដលសថល់ទសចក្ថើរែូវការ សរនសប់ការចិ ច្ ឹមជើវែិរបស់សែគមន៍អោជនអោបេ ទែើយថ្លោ៉ា ងណ្តតងរក្ាគនអោលឹោះថ្នអោរបព័នអោន ទអកូ្ ូសុើ នអោិងរបព័នអោនសលូវេឹក្។ របការែរមូវទកយអនុអោវែថទលើជទរមើសយុេនសាង្គ្សថរគប់រគងថ្រពទឈើមួយតដលេេលួសាគ ល់ថា ក្មពុជានអោឹងកចរក្ាថ្រពរបស់ខលួនអោបានអោ របសិនអោទបើសែគមន៍អោកាល យជាសបូលថ្នអោការរគប់រគង នអោិងរែូវបានអោសថល់សិេនិទដើមផើការរររគប់រគង នអោងិេេួលសលរបទោជន៍អោពើែំបន់អោថ្រពទឈើ។ ទដើមផើែរមង់ទឆ្ព ោះទៅរក្នអោិរនអោថរភាព នអោិងការរគប់រគងរបក្បទោយសមយម៌ថ្នអោថ្រពទឈើក្មពុជា រែូវនសនអោតសនអោការចាស់ោស់ជាជំហានអោៗ តដលនសនអោលក្ខែៈបនាធ ន់អោ។ ជំហានអោទងំទនអោោះរមួនសនអោៈ េើ១-ទយវើការវាយែថ្មលវសិាលភាពថ្រពទោយឯក្រាជយ នអោិងរគប់រជងុទរជាយ ទយវើជាមូលោឌ នអោសរនសប់ទរៀបរាប់សមផែថិថ្រពទឈើអចិថ្ង្គ្នអោថយ។៍ េើ២-ទរៀបរាប់សមផែថិថ្រពទឈើអចិថ្ង្គ្នអោថយ។៍ េើ៣-ទរៀបចំ នអោិងអនុអោម័ែចាប់រេពយសមផែថិរដឌ(តដលរមួប ច្ូ លទងំសមផែថិថ្រពទឈើអចិថ្ង្គ្នអោថយ៍) តដលធានាែនសល ភាពទក់្េងទៅនអោឹងការក្ំែែ់រពំតដនអោ ការទរបើរបាស់ នអោិងការរគប់រគង។ េើ៤-ទយវើការទបថជាញ ចិែថចាស់ោស់មួយទោយនសនអោការឯក្ភាពគ្នប ជាមួយនអោឹងការសិក្ារបស់យនាគ្នរពិភពទោក្ នអោិងរបាក់្ក្មចើនអោវាអនុអោវែថន៍អោសថើពើការរគប់រគងថ្រពទឈើសមផទនអោ តដលចាប់បានអោហាមឃ្លែ់ការកាប់នូអោវរាល់ទដើមទឈើទចាោះជ័រ តដលនអោឹងោក់្ប ច្ូ លទៅក្បុងការវាយែថ្មល ថាទែើសមផទនអោទងំទនាោះកចធានាភាពសទិែទសទរតដរ ឬទេ?។ េើ៥-ដក្ែូែការេេួលខុសរែវូក្បុងការរែួែពិនអោិែយឧរក្ិដឌក្មមថ្រពទឈើ ពើរក្សួងក្សិក្មមរុកាខ របនសញ់ នអោងិទនអោសាេ ទោយសថល់ការេេួលខុសរែូវទនអោោះទៅសាទ ប័នអោទសេងៗ តដលមនិអោរក់្ព័នអោនការអនុអោម័ែ នអោិងការរគប់រគងថ្រពសមផទនអោ។ េើ៦-បទងកើែយនអោថការរែែួពិនអោែិយទោយឯក្រាជយក្បុងការទសុើបអទងកែបេឧរក្ិដឌក្មមថ្រពទឈើ នអោងិភាពរសបចាប់របស់ រោឌ ភិបាល ក្បុងការទយវើទសចក្ថើសទរមចចែិថតដលទក់្េងទៅនអោឹងការទរបើរបាស់ នអោិងការរគប់រគងយនអោធានអោថ្រពទឈើ។ នអោិងជាចុងទរកាយ គឺរែូវនសនអោការបទងកើែយនអោថការត្តមោនអោឯក្រាជយមួយ តដលនអោឹងទយវើការត្តមោនអោឧរក្ដិឌក្មមថ្រពទឈើ នអោិងភាពរសបចាប់ ថ្នអោការសទរមចចិែថរបស់រោឌ ភបិាលទក់្េងនអោឹងការទរបើរបាស់ នអោិងការរគប់រគងថ្នអោយនអោធានអោថ្រពទឈើ។

31

២.២.៤ ស្រទេឹតវីមិជឈការកនងុការកាត់បនថយភាពស្រកីស្រក ទោយនសនអោការជរមុញទលើក្េកឹ្ចិែថពើលេនសលឆ្ប េំើ១ ថ្នអោការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយវមិជឈការ រាជរោឌភិបាល ក្មពុជាត្តមរយៈគែៈក្នសម យិការជាែគិ្នរំេឃុ/ំសរក ែ់ នអោិងនាយក្ោឌ នអោរដឌបាលមូលោឌ នអោ នអោងិបែថុ ោះបណ្តថ ល សាទ ប័នអោ រពមទងំនសច ស់ជំនអោួយទសេងៗទេៀែបានអោបនអោថពរងឹង នអោិងពរងើក្សក្មមភាពនានា ទៅក្បុងឆ្ប េំើ២ សំទៅសទរមចទកយបានអោនូអោវទគ្នលបែំងថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយវមិជឈការ។ សមិេនសល តដលសទរមចបានអោរមួនសនអោការទចញលិខែិបេោឌ នអោទដើមផើជាមគគុទេសក៍្ថ្នអោការអនុអោវែថន៍អោវមិជឈការ ការពរងងឹរបព័នអោន ថ្នអោការគ្នរំេរក្មុរបកឹ្ាឃុ/ំសរក ែ់ នអោងិក្ិចចសែរបែបិែថិការជាមួយគទរនសងទសេងៗ តដលបានអោគ្នរំេទោយនសច ស់ជំនអោួយ ដូចជា ក្មមវយិើអភិវឌណន៍អោរបស់អងគការសែរបជាជាែិ ទដើមផើគ្នរំេគទរនសងវមិជឈការ(UNDP SDP) គទរនសងសរនសប់អភិវឌណន៍អោរក្ុមរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់ របស់យនាគ្នរអភិវឌណន៍អោកសុើ(CCDP/ADB) GTZ, មូលនអោយិិ Konrad Adenauer នអោិងគទរនសងគ្នរំេឃុ/ំសរក ែ់(CCSP)។ ជាេូទៅ សងគមសុើវ ើលបានអោគ្នរំេដល់ការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើវមិជឈការ។ ត្តមរយៈ CCSP ការោិល័យេំនាក់្េំនអោងជាមួយអងគការទរៅរោឌ ភបិាលមួយរែូវបានអោបទងកើែទ ើងទៅក្បុងនាយក្ោឌ នអោរដឌបាល។ ការោិល័យេនំាក់្េំនអោងជាមួយអងគការទរៅរោឌ ភបិាលទនអោោះ នសនអោែួនាេើបទងកើនអោការផ្កល ស់បថូរ នអោិងជាចរនអោថក្បុងការរបារស័យទក់្េងគ្នបរវាងរោឌ ភិបាលជរមុញភាពជាថ្ដគូរវាងសងគមសុើវ ើល នអោិងរោឌ ភិបាលក្បុងបញាបា វមិជឈការសងតដរ។ សមព័នអោនភាពរបស់អងគការទរៅរោឌ ភបិាល តដលគួរទកយទជឿជាក់្មួយក្ពុំងសក្មមចូលរមួជរមញុភាពជាថ្ដគូរ រវាងរក្ុមរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់ នអោិងសងគមសុើវ ើលក្បុងការអនុអោវែថន៍អោគទរនសងនានា។ រក្ុមការររសថើពើភាពជាថ្ដគូរវមិជឈការបានអោរបសូរែទចញពើសិកាខ សាោថាប ក់្ជាែិដ៏យំមួយ តដលដឹក្នាទំោយអងគការ CIDSE ទដើមផើែរមង់េិសភាពជាថ្ដគូរក្បុងចំទណ្តមរក្ុរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់ នអោិងបណ្តថ អងគការបទរមើការររទៅថាប ក់្សែគមន៍អោក្បុងការអនុអោវែថន៍អោគទរនសង។ ទរៅពើទនអោោះនសនអោអងកការទរៅរោឌ ភិបាលជាទរចើនអោទេៀែ មិនអោរែឹមតែក្ំពុងចូលរួមោ៉ា ងសក្មមក្បុងការសថល់មូលនអោិយិដល់គទរនសងឃុំ/សរក ែ់ប៉ាុទណ្តត ោះទេ ប៉ាុតនអោថក៏្សថល់មូលនអោិយិដល់ការក្សាងសមែទភាពរបស់សនសជិក្ រក្ុមរបឹក្ាឃុំ/សរក ែ់បតនអោទមទេៀែសងតដរ។ អងគការ Concern Worldwide ក្ំពុងែរមង់េសិសក្មមភាពរបស់ខលួនអោ ទដើមផើទយវើការទកយកាន់អោតែជិែសបេិជាមួយរាជរោឌ ភិបាល នអោិងអបក្រក់្ព័នអោនដថ្េទេៀែក្បុងក្មមវយិើក្សាងសមែទភាពរក្មុរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់។ អងគការពុេនសាសនាទដើមផើអភិវឌណន៍អោសងគម Buddhism for Development ក្ពុំងសថួចទសថើមគនំអោិែសថើពើការក្សាងសមែទភាពអំពើែនសល ភាពរបស់រក្ុមរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់។ ជាការពិែណ្តស់ បចចុបផនអោបទនអោោះនសនអោគំនអោិែសថួចទសថើមសមរសបដ៏សបូំរតបបរបស់អងគការទរៅរោឌ ភិបាល ក្បុងវស័ិយវមិជឈការ

21។ បញាបា សំខាន់អោៗរែង់ចំែុចទនអោោះថ្លោ៉ា ងណ្តទកយគទរនសងអភិវឌណន៍អោឃុ/ំសរក ែ់ នាទំៅរក្ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ពើទររោះ ឃុ/ំសរក ែ់ ទសធើរតែទងំអស់បានអោទរៀបចំតសនអោការអភិវឌណន៍អោឃុ/ំសរក ែ់ នអោិងតសនអោការវនិអោិទោគឃុ/ំ 21 ឯក្សារត្តមវស័ិយ នអោិងបញាបា របស់ NGO សថើពើ “ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងក្ិចចអភិវឌណន៍អោក្បុងរបទេសក្មពុជា ឆ្ប ២ំ០០៣” តខមើនា ឆ្ប ២ំ០០៤ េំព័រេើ១៣

32

សរក ែ់ ត្តមរទបៀបមួយតដលកចចាែ់េុក្ថា ជាដំទែើ រការមួយតដលនសនអោការចូលរមួោ៉ា ងខាល ងំកាល ។ ប៉ាុតនអោថទទោះបើជាោ៉ា ងទនអោោះក៏្ទោយគ្នម នអោវធិានអោការណ្តមួយរែូវបានអោរបកាន់អោយក្ ទដើមផើធានាទកយគទរនសងទងំអស់តដលរែូវបានអោទយវើក្បុងដំទែើ រការថ្នអោការចូលរមួទនអោោះ គឺជាគទរនសងតដលនអោងឹនសនអោឥេនិពលខាល ងំបសុំែដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅទ ើយ។ ក្បុងក្រែើ ជាទរចើនអោ ការទរជើសទរ ើសគទរនសង នអោងិដំទែើ រការថ្នអោការសថល់កេភិាពគទរនសងតែងតែតសក្្ទៅទលើនអោើែិវយិើថ្នអោការទបាោះទឆ្ប ែមួយចំនអោនួអោ តដលនសនអោភាពមនិអោចាស់ោស់ទងំទៅថាប ក់្ភូមិ នអោិងគែៈក្នសម យិការតសនអោការ នអោិងគទរនសងងវកិា។ ជំនអោួយតដលសថល់ជូនអោទោយរក្មុគ្នរំេ តសបក្បទចចក្ទេសនសនអោេំែសំថួចទសថើង តដលនាំទកយនសនអោបញាបា លំបាក្ដល់លេនភាពអនុអោវែថតសបក្បទចចក្ទេស ទដើមផើដំទែើ រការគទរនសងតដលបានអោទរជើសទរ ើស ទែើយេើប ច្ ប់ គឺឥេនិពល នអោិងសលប៉ាោះរល់ថ្នអោជំនអោួយទនាោះ ឬការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងក្រមិែឃុ/ំសរក ែ់។ ែរមូវការពើឃុ/ំសរក ែ់ គួរប ច្ូ លទៅថាប ក់្ទខែថ នអោងិថាប ក់្ជាែិ ទដើមផើជាព័ែ៌នសនអោតសបក្ទគ្នលនអោទោបាយ ការតបងតចក្យនអោធានអោ។ ទគទៅតែទយវើតសនអោការថាប ក់្ទខែថរបស់បណ្តថ រក្សួងទោយគ្នម នអោការពិភាក្ាជាមុនអោ នអោិងគ្នម នអោការសរមបសរមួលជាមួយឃុ/ំសរក ែ់ទេ។ ដូទចបោះ តសនអោការរបស់សាទ ប័នអោរក់្ព័នអោនទៅថាប ក់្ទខែថរែូវទលើក្បរា ញទៅក្បុងសិកាខសាោសនសែរែក្មមទៅថាប ក់្រសុក្សរនសប់ទកយឃុ/ំសរក ែ់ពិចារណ្ត។ របការទនអោោះទចាេជាបញាបា ចំទរោះសារៈសំខាន់អោថ្នអោដំទែើ រការទយវើតសនអោការទោយនសនអោការចូលរួម។ ទគ្នលការែ៍ “េេួលយក្ ឬទបាោះបង់ទចាល” ទៅតែទឃើញនសនអោអនុអោវែថជាេូទៅ ទែើយទគហាក់្ដូចជាទមើលទឃើញថា ែំណ្តងសាទ ប័នអោរក់្ព័នអោនទៅថាប ក់្ទខែថ មិនអោបានអោប ច្ូ លសាម រែើវមិជឈការទៅក្បុងឥរោិបេរបស់ខលួនអោទ ើយ។ នសនអោការទផ្កថ ែការយក្ចែិថេុក្ោក់្ោ៉ា ងខាល ងំចំទរោះការទយវើតសនអោការមូលោឌ នអោ តែេិដឌភាពទសេងៗទេៀែក្បុងវមិជឈការ ដូចជា វមិជឈការសារទពើពនអោន នអោងិការរក្ចែូំលទៅមូលោឌ នអោ មិនអោរែូវបានអោទគយក្ចិែថេុក្ោក់្ទ ើយ។ ការទយវើតសនអោការមូលោឌ នអោ នអោិងដំទែើ រការថ្នអោការចូលរមួ គជឺាមូលោឌ នអោរគឹោះថ្នអោវមិជឈការ។ តែទទោះជាោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ ការសថល់មូលនអោយិិរគប់រគ្នន់អោដល់មូលោឌ នអោសរនសប់អនុអោវែថគទរនសង ក៏្ទមទរទកយនសនអោការធានាសងតដរ ទដើមផើទយវើទកយនសនអោនអោិរនអោថរភាពសលរបទោជន៍អោ នអោងិនសនអោជំទនអោឿទជឿជាក់្ក្បុងក្ចិចដំទែើ រការ។ របសនិអោទបើគ្នម នអោមូលនអោិយិរគប់រគ្នន់អោទេ វមិជឈការកចតរបទៅជាក្ថើសុបិនអោថមួយតដលគ្នម នអោបានអោការ ទែើយរបជាជនអោទៅក្បុងឃុ/ំសរក ែ់នអោឹងបាែ់បង់ការចាប់ករមមែ៍ ឬមយួរបឆ្ងំនអោងឹវមិជឈការ របសនិអោទបើគ្នម នអោលេនសលជាក់្តសថងទេទនាោះ។ គួរនសនអោែនសល ភាពទងំទៅក្បុងការទយវើទសចក្ថើសទរមចចិែថ នអោិងទងំក្បុងក្ិចចរបែបិែថិការែរិ ដ្វែទុៈ េនអោធឹមនអោងឹនសនអោទគ្នលការែ៍តែនាពំើការរគប់រគងែិរ ដ្វែទុ ទៅក្បុងឃុំ/សរក ែ់ របព័នអោន នអោិងការេេួលខុសរែូវក្បុងការទយវើសវនអោក្មមមិនអោទន់អោរែូវបានអោទរៀបចំទ ើងទៅទ ើយ។ ក្បុងក្រែើ ខលោះតដលនសនអោការទយវើសវនអោក្មម ប៉ាុតនអោថរបាយការែ៍សវនអោក្មមមិនអោរែូវបានអោសេពវសាយដល់សាទ ប័នអោរក់្ព័នអោនទេ។ ទមឃុ/ំទៅសរក ែ់ ទៅតែបនអោថជាអបក្សទរមចចែិថផ្កថ ច់មុខ។ ដំទែើ រការថ្នអោការទយវើទសចក្ថើសទរមចចិែថ ផ្កថ ច់ការត្តមតបបរបថ្ពែើ ទៅតែបនអោថទក្ើែនសនអោ ទបើទទោះបើជានសនអោការជរមុញទកយនសនអោដំទែើ រការថ្នអោការចូលរមួក៏្ទោយ។

33

ក្បុងក្រែើ ជាទរចើនអោទសចក្ថើសទរមចចិែថរែូវបានអោទយវើទ ើងទោយទមឃុ/ំទៅសរក ែ់ ឬរក្ុមរបកឹ្ាឃុ/ំសរក ែ់ ទោយគ្នម នអោការចូលរមួពើអបក្តដលេេលួរងសលប៉ាោះរល់ទ ើយ22។

២.៣ យទុធាស្រេតកាត់បនថយភាពស្រកីស្រករបេរ់ាជរដ្ឋា ភិបាល ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា គឺជាទគ្នលទៅអភិវឌណន៍អោចមផងរបស់រាជរោឌ ភិបាល ទោយសារភាពរក្ើរក្ គឺជាការខាែបង់ខាងទសដឌក្ិចច តដលទយវើទកយសើលយម៌ធាល ក់្ចុោះ នអោិងបណ្តថ លទកយនសនអោការតបក្បាក់្ក្បុង សងគម។ រាជរោឌ ភិបាល បានអោរបកាសនូអោវការទបថជាញ ចិែថរបស់ខលួនអោក្បុងការរបឹងតរបងរមួគ្នប ក្បុងក្រមិែជាែិ នអោិងរបក្បទោយចើរភាព ទដើមផើក្ំចាែ់ភាពរក្ើរក្ទត្តក្ោ៉ា ក្ទកយអស់ពើក្មពុជា ទដើមផើទកយរបជាជនអោក្មពុជាទងំអស់កចេេួលបានអោសលពើក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច នអោងិកចរមួចំតែក្ទៅក្បុងដំទែើ រការថ្នអោក្ិចចការអភិវឌណន៍អោ។ ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើក្រក្ទកយបានអោឆ្ប់រែ័ស គឺជាការចូលរមួវភិាគទនអោមួយដ៏នសនអោសារៈសខំាន់អោទៅក្បុងដំទែើ រការបរងួបបរងួមជាែិ នអោិងការទយវើទកយវបផយម៌ជាែិរស់ទ ើងវញិជាងមើ នអោិងជាគនអោលឹោះថ្នអោការតងរក្ាទសទរភាពនអោទោបាយ នអោងិទសទរភាពសងគម។

២.៣.១ េមាេធាតុននយទុធាស្រេតកាតប់នថយភាពស្រកីស្រក ទៅក្បុងសិកាខ សាោថាប ក់្ជាែិ សថើពើការចាប់ទសថើមទរៀបចំតសនអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌកិ្ចចសងគមទលើក្េើពើរ ២០០១-២០០៥ សទមថចនាយក្រដឌមង្គ្នអោថើ ែ៊ាុនអោ តសនអោ បានអោោក់្ទចញនូអោវយុេនសាង្គ្សថដ៏ចមផងរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទនាោះគកឺារខិែខសំទរមចទកយបានអោនូអោវៈ ១-ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចរបក្បទោយចើរភាពក្បុងរយៈទពលតវង ក្បុងអរត្តពើ ៦ ទៅ ៧% ២-តបងតចក្ទោយសមយម៌នូអោវតសលផ្កក ថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចរវាងអបក្នសនអោ នអោិងអបក្គ្នម នអោ រវាងេើរក្ងុនអោិងជនអោបេ នអោិងរវាងទភេខុសគ្នប នអោិង៣-ធានាបានអោនូអោវការទរបើរបាស់ នអោិងការរគប់រគងរបក្បទោយចើរភាពថ្នអោបរសិាទ នអោ នអោិងធានអោធានអោយមមជាែិ23។ បាវចនាជាែិយុេនសាង្គ្សថរបស់រាជរោឌ ភិបាល គឺ “ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ត្តមរយៈកំ្ទែើ នអោទសដឌក្ិចចក្បុងក្រមិែខពស់ក្បុងរយៈទពលតវង ទោយធានានូអោវចើរភាពខាង បរសិាទ នអោ នអោិងសមយម៌សងគម”។ ដូទចបោះ ទគ្នលនអោទោបាយជួយជនអោរក្ើរក្របស់រាជរោឌ ភបិាលរែូវែរមង់េសិទៅរក្ការបទងកើែទ ើងនូអោវបរសិាទ នអោសមរសបមួយទដើមផើជរមុញ នអោិងបទងកើែទកយនសនអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចទោយគ្នម នអោ ការរចិរលិ បរសិាទ នអោ នអោិងការតបងតចក្ចំែូលរបក្បទោយសមយម៌។ ចំែុចសំខាន់អោៗថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាលកែែថេិើពើរ១៩៩៨-២០០៣ទនអោោះ គឺនសនអោទគ្នលបំែងកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ត្តមរយៈ : ក្-ការពរងឹងសនអោថិភាព ទសទរភាព នអោិងសណ្តថ ប់ធាប ប់សងគម។ ខ-ការជរមុញការវនិអោិទោគ។ គ-ទក្ៀងគរយនអោធានអោក្បុងរសុក្។ ឃ-ជរមុញវនិអោ-ិ

22 ឯក្សារត្តមវស័ិយ នអោិងបញាបា របស់ NGO សថើពើ “ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងក្ិចចអភិវឌណន៍អោក្បុងរបទេសក្មពុជា ឆ្ប ២ំ០០៣” តខមើនា ឆ្ប ២ំ០០៤ េំព័រេើ១៥

23 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៣៧

34

ទោគទលើវស័ិយកេិភាព នអោិងការតក្លម្វស័ិយក្សិក្មម។ ង-ការទយវើសនសែរែក្មមទសដឌក្ិចចក្មពុជាទៅក្បុងែំបន់អោ នអោិងពិភពទោក្។ ច-ការអភវិឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេ។ ឆ-រែូវពរងឹងភាពជាថ្ដគូជាមួយសែគមន៍អោអបក្សថល់ជំនអោួយ នអោិងសងគមសុើវ ើល។ េើ១: គឺជាការពរងឹងសនអោថិភាព ទសទរភាព នអោិងសណ្តថ ប់ធាប ប់សងគម ទោយរបកាន់អោយក្ជំែរមុងឹនស៉ា ែ់ក្បុងការពរងឹងការអនុអោវែថចាប់ទលើក្ក្មពស់សេិនិមនុអោសេ ជរមុញរបជាយិបទែយយ ទដើមផើបទងកើែទ ើង នអោិងពរងងឹនូអោវបរសិាទ នអោ នអោទោបាយ នអោងិសនអោថសុិខទកយបានអោល ្ទដើមផើធានានូអោវការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាពក្បុងរយៈទពលតវង។ េើ២: គឺជាការតក្េរមង់នអោទោបាយសារទពើពនអោន ត្តមរយៈសក្មមភាពនានា ទដើមផើបទងកើនអោការទក្ៀងគរយនអោធានអោក្បុងរសុក្ នអោិងអនុអោវែថក្ំតែេរមង់ងវកិាក្បុងទគ្នលបំែងជរមុញ នអោិងទយវើវចិារែក្មមចំណ្តយសាធារែៈ។ សក្មមភាពសំខាន់អោថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយទនអោោះ គកឺារកាែ់បនអោទយជាបទែថើ រៗនូអោវចណំ្តយទោធា នអោិងសនអោថិសុខ ទែើយទរបើរបាស់ងវកិា តដលសនអោេបំានអោទនអោោះសរនសប់ការវនិអោិទោគសាធារែៈក្បុងទែោឌ រចនាសមព័នអោនរូបវន័អោថ នអោិងទែោឌ រចនាសមព័នអោនសងគម។ ទគ្នទៅរបស់ទយើង គឺទជៀសវាងការទយវើែរិ ដ្បផទនអោឱនអោភាពងវកិាទោយយនាគ្នរ ទែើយបទងកើនអោជា បទែថើ រៗនូអោវអែិរក្ងវកិារចរនអោថក្បុងទគ្នលទៅបទងកើែ នអោិងជរមញុសនអោេទំដើមផើទយវើែរិ ដ្បផទនអោ វនិអោិទោគសាធារែៈ។ ជាងទនអោោះទេៀែ ជាយុេនសាង្គ្សថរយៈទពលតវងក្មពុជាមិនអោកចពឹងតស្ក្ទៅទលើមូលយនអោពើបរទេសជានិអោចចទនាោះទេ។ ទែែុទនអោោះ ទយើងរែូវខិែខំរបឹងតរបងបទងកើនអោការសនអោេំក្បុងរសុក្ទោយរួមទងំការសនអោេំជាលក្ខែៈឯក្ជនអោ នអោិង សាធារែៈ។ ដូចទនអោោះ ទរៅពើបណ្តថ ក្ចិចរបឹងតរបងោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការ ទដើមផើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវការរគប់រគងចំណ្តយសាធារែៈ នអោិងជរមុញការរបមូលចែូំល រាជរោឌ ភិបាលទបថជាញ ពរងឹង នអោងិអភិវឌណន៍អោឧសាែក្មម ែរិ ដ្វែទុ នអោងិរបព័នអោនធានាគ្នរ ទដើមផើជរមញុទលើក្េឹក្ចែិថការសនអោេឯំក្ជនអោទកយដល់ក្រមែិមួយ តដលទឆលើយែបទៅនអោឹងែរមូវការថ្នអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិច តដលក្ំពុងតែទក្ើនអោទ ើង។ េើ៣: គកឺារជរមុញ នអោិងសរមួលដល់ការវនិអោិទោគ ការទក្ៀងគរជំនអោួយពើបរទេស នអោងិការទក់្ទញវនិអោិទោគេុនអោផ្កធ ល់ពើបរទេស។ ក្មពុជារែូវការនូអោវការវនិអោិទោគក្បុងបរនិសែដ៏គំែុក្ក្បុងរវាងប៉ាុនាម នអោឆ្ប ខំាងមុខទនអោោះ ទដើមផើបទងកើនអោទ ើងនូអោវថាមពលទសដឌក្ិចច នអោិងជំរុញទលផឿនអោទដើមផើការែក់្ទ ើង។ ទោយទែែុទនអោោះទែើយ ទេើបរាជរោឌ -ភិបាលេេូចចង់បានអោនូអោវការទោគយល់ពើថ្ដគូអភិវឌណន៍អោក្មពុជា នអោិងនសច ស់ជំនអោួយនានាចទំរោះចែុំចដ៏នសនអោសារៈសំខាន់អោទនអោោះ ទែើយក្ំពុងសវោះតសវងរក្ការបទងកើនអោជនំអោួយក្បុងអ ុំងប៉ាុនាម នអោឆ្ប ខំាងមុខ ទដើមផើទកយក្មពុជាកចទរែៀមខលួនអោបានអោោ៉ា ងលស្រនសប់ការែក់្ទ ើងថ្នអោទសដឌក្ចិច។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោខែិខំរបឹងតរបងោ៉ា ងទពញេែំងឹ ទដើមផើទក់្ទញវនិអោិទោគផ្កធ ល់ពើបរទេស ទែើយក្ំពុងតែអនុអោវែថវធិានអោការចាបំាច់ទងំឡាយ ទដើមផើទយវើទកយបរោិកាសវនិអោិទោគកាន់អោតែនសនអោភាពរបទសើរទ ើង។ រាជរោឌ ភិបាល ក្ពុំងទផ្កថ ែការយក្ចែិថេុក្ោក់្ពរងឹងនូអោវបរសិាទ នអោសងគមមួយ តដលនសនអោទសទរភាព សុវែទិភាព គែទនអោយយភាព នអោិងភាពកចបា៉ា ន់អោរបនសែបានអោ ទែើយសងឃមឹថាក្ត្តថ ទងំអស់ទនអោោះនអោឹងបទងកើែលក្ខខ័ែឍ អនុអោទរគ្នោះ នអោិងជរមុញការវនិអោិទោគទៅក្មពុជា។

35

េើ៤: គកឺារបតងវងចំណ្តយវនិអោទិោគទៅខាងវស័ិយកេភិាព នអោិងការតក្លមស្លែិភាពក្សិក្មម ទដើមផើ ក្សាងនូអោវមូលោឌ នអោរគឹោះរងឹនសសំរនសប់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិច។ ទៅក្បុងសាទ នអោភាពតដលរបជាជនអោ ៩០% រស់ទៅក្បុងេើជនអោបេយុេនសាង្គ្សថថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ រែូវទផ្កថ ែទៅទលើការបទងកើនអោនូអោវសលិែភាពថ្នអោវស័ិយក្សិក្មមត្តម រយៈការពរងឹង នអោិងការអភិវឌណន៍អោទសវាគ្នរំេដល់វស័ិយក្សិក្មមរបក្បទោយរបសិេនភាព រួមនសនអោការរសាវរជាវក្សិក្មម ការសេពវសាយក្សិក្មម ការរគប់រគងេឹក្ក្បុងតរស ការសថែ់សគង់ នអោងិការតចក្ចាយសនសា រៈ ក្សកិ្មម តដលនសនអោគុែភាព(ដូចបានអោអនុអោវែថក្បុងរក្បខ័ែឍ ថ្នអោគទរនសងពិទសស ទដើមផើសទរមចបានអោនូអោវសនអោថិសុខទសផៀងទៅក្បុងរបទេសក្មពុជា តដលឧបែទមាទោយអងគការ FAO) ការអភិវឌណន៍អោទែោឌ រចនាសមព័នអោនសមរសប ដូចជា របព័នអោនធារា-សាង្គ្សថែូចៗតដលរគប់រគងទោយក្សកិ្រទោយផ្កធ ល់ នអោងិការក្សាងសលូវងបល់ពើតរសចកំារទៅកាន់អោេើជនអោបេ ការទរៀបចំ នអោងិការអនុអោវែថន៍អោរក្បខ័ែឍ ទគ្នលនអោទោបាយ នអោងិតសការសក្មមភាពសថើពើយនអោធានអោេកឹ្ ការរបយុេនរបឆ្ងំនអោឹងការរបឹអូសយក្ដើខុសចាប់ នអោិងភាពគ្នម នអោដើយលើ ការអភិវឌណន៍អោ នអោងិការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយកាន់អោកាប់ នអោិងទរបើរបាស់ដើយលើទកយបានអោសមរសប នអោិងក្ចិចការររបរសិាទ នអោ។ េនអោធឹមនអោងឹទនអោោះរាជរោឌ ភិបាល ក្ំពុងយក្ចិែថេុក្ោក់្ពរងឹង នអោិងពរងើសាទ ប័នអោមើរក្ែូរិ ដ្វែទុ ទដើមផើពរងើកាោនុអោវែថភាពទសដឌក្ិចចដូចជា សលូវងបល់ ធារាសាង្គ្សថ ការសគែ់សគង់េឹក្ ថាមពលអគគើសនអោើ នអោិងេូរគមនាគមន៍អោ នអោិងទដើរែួនាេើោ៉ា ងសំខាន់អោ នអោិងជាលក្ខខ័ែឍ តដលមិនអោកចខវោះបានអោទៅក្បុងទសចក្ថើពោោមទងំទនអោោះ។ ក្បុងលក្ខខ័ែឍ ថ្នអោសាទ នអោភាពវនិអោិទោគ នាទពលបចចុបផនអោប ទយើងកចនសនអោសងឃមឹថាក្បុងក្ំ ុងទពលរបាឆំ្ប ខំាងមុខ ទយើងនអោឹងកចក្សាងបានអោនូអោវបណ្តថ ញទែោឌ រចនាសមព័នអោន ដូចបានអោទលើក្ទ ើងខាងទលើរែូែដល់ក្រមែិមួយតដលទឆលើយែបទៅនអោឹងែរមូវការជាមូលោឌ នអោថ្នអោទខឿនអោទសដឌក្ិចច។ រគប់រសទប់ថាប ក់្។ េើ៥: គឺការទយវើសនសែរែក្មមទសដឌក្ិចចក្មពុជាទៅក្បុងែំបន់អោ នអោិងពិភពទោក្បុងទគ្នលបំនអោងបទងកើនអោនូអោវវនិសរែទសដឌក្ចិចទោយការពរងើក្េើសារ ទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវចលនអោភាពថ្នអោក្ត្តថ សលិែក្មម នអោងិកាែ់បនអោទយថ្ងលទដើមថ្នអោសលិែសលនាចូំល នអោិងនាទំចញ។ ក្បុងន័អោយទនអោោះ ការរមួចំតែក្របស់ក្មពុជា ទៅក្បុងសនសែរែក្មមទសដឌក្ិចចែំបន់អោ នអោិងទសដឌក្ិចចសក្លភាវូបនអោើយក្មម នអោងិបទងកើនអោភាពទក់្ទញកាន់អោតែខាល ងំចំទរោះវនិអោិទោគជរមុញសលិែភាពថ្នអោក្ត្តថ សលែិក្មម ទែើយបទងកើែ នអោិងទយវើទកយរ ើក្ចទរមើនូអោវឧែថមភាពទរបៀបទយៀបរបស់ជាែតិ្តមរយៈ ការរមួចំតែក្ទៅក្បុងការរបក្ួែរបតជង នអោិងឯក្ទេសក្មម។ របសនិអោទបើទរបៀបទយៀបជាមយួរបទេសទៅកសុើកទគបយក៍្មពុជានសនអោឧែថមភាពទរបៀបទយៀបក្បុងការសលិែក្សិសល(រសូវ ទរែ នអោិងបតនអោល) នអោងិតក្ថ្ចបសលិែសលសាច់។ របសនិអោការទយវើសនសែរែក្មមទសដឌក្ចិចកចអនុអោវែថបានអោរែឹមរែូវ នអោិងត្តមទគ្នលការែ៍វាទនាោះនអោឹងទដើរែនួាេើ ោ៉ា ងសំខាន់អោ នអោិងនសនអោសលវជិជនសនអោទោយផ្កធ ល់ នអោិងទោយរបទោលដល់ការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្24។ េើ៦: បេពិទសាយន៍អោថ្នអោរបទេសក្ំពុងអភិវឌណន៍អោមយួចំនអោនួអោបរា ញថា ការវនិអោិទោគខាងយនអោធានអោមនុអោសេ ជាពិទសសការវនិអោិទោគខាងវស័ិយអប់រ ំ ការរសាវរជាវក្សកិ្មម ការបែថុ ោះបណ្តថ លវជិាជ ជើវៈ ការបទងកើែការររ នអោិង 24 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៣៩

36

សុខភាព គឺជាគនអោលឹោះក្បុងការធានានូអោវការែក់្ទ ើងថ្នអោទសដឌក្ចិច នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ដូចតដលបានអោទលើក្ទ ើងខាងទលើ ការវនិអោិទោគក្បុងបរនិសែដ៏គែុំក្គបួសេជំាមយួថាមពលរាងគកាយ បញាបដ សាម រែើថ្នអោយនអោធានអោមនុអោសេដល់នសនអោការអប់រខំពស់ គឺជាការចាបំាច់សរនសប់ការែក់្ទ ើងថ្នអោទសដឌក្ិចច។ ទោយសារទែែុទនអោោះ ទេើបការអភិវឌណន៍អោខាងយនអោធានអោមនុអោសេ នអោងិខាងសងគមរែឹតែនសនអោសារៈសំខាន់អោ នអោិងនសនអោលក្ខែៈបនាធ ន់អោតងមទេៀែទៅក្បុង បរកិារែ៍ថ្នអោសនសែរែក្មមថ្នអោទសដឌក្ចិចក្មពុជាទៅក្បុងែំបន់អោ នអោិងទៅក្បុងពិភពទោក្។ រាជរោឌ ភិបាល បានអោទយវើការរបឹងតរបងរបក្បទោយការយក្ចែិថេុក្ោក់្ខពស់ ក្បុងការបទងកើនអោការវនិអោទិោគទលើវស័ិយទនអោោះ ត្តមរយៈយនអោធានអោ ងវកិាជាែិ នអោិងការទក្ៀងគររក្ជនំអោួយបរទេស។ េើ៧: គឺការតងរក្ា នអោិងពរងឹងភាពជាថ្ដគូជាមួយសែគមន៍អោអបក្សថល់ជំនអោួយ អងគការទរៅរោឌ ភិបាល នអោិងសងគមសុើវ ើល។ រាជរោឌ ភិបាល បានអោសថល់ការយក្ចែិថេុក្ោក់្ពរងឹងភាពជាថ្ដគូជាមួយសែគមន៍អោអបក្សថល់ជំនអោយួ នអោិងអងគការទរៅរោឌ ភិបាល តដលបានអោសថល់នូអោវជំនអោួយែិរ ដ្វែទុ និអោងបទចចក្ទេសដ៏នសនអោែថ្មលមិនអោកចកាែ់ថ្ងលបានអោចំទរោះក្មពុជាក្បុងអំ ុងទពលប៉ាុនាម នអោឆ្ប ចុំងទរកាយទនអោោះ។ ទរបើសិនអោទបើគ្នម នអោជនំអោួយតបបទនអោោះទេ ក្មពុជារបតែលជា មិនអោកចសទរមចបានអោនូអោវវឌណនអោភាព នអោិងភាពសំបូររុងទរឿងគួទកយក្ែ់សនសគ ល់តបបទនអោោះទ ើយ ទែើយនអោឹងមិនអោកចជំនអោោះបានអោនូអោវការលបំាក្ តដលរបទេសជាែិនអោងឹរែូវរបឈមមុខនាទពលអនាគែទ ើយ។ ទទោះជាោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ មនិអោកចសទរមចទៅបានអោក្បុងរយៈទពលមួយោ៉ា ងខលើទនាោះទេ។ ជារមួទគ្នលនអោទោបាយកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្រែូវបានអោសេពវសាយ នអោិងបានអោរជួែរជាបោ៉ា ងេូលំេូោយរចួមក្ ទែើយទងំទៅរាជរោឌ ភិបាល ទងំទៅទរៅរោឌ ភិបាល។ ការខវោះចទនាល ោះសំខាន់អោទនាោះគឺ ការអនុអោវែថន៍អោរបក្បទោយរបសិេនភាព ថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងការរែួែពិនអោិែយ នអោិងវាយែថ្មលអំពើលេនសលតដលសទរមចបានអោ ឬតដលសទរមចមិនអោបានអោត្តមទគ្នលទៅ។ ឯក្សារសថើពើយុេនសាង្គ្សថក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងសងកែ់យងន់អោទលើសក្មមភាពជាក់្តសថង ការោក់្ទចញ នអោិងរែែួពិនអោិែយទគ្នលទៅថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ តដលនសនអោលក្ខែៈសមរសបសាម ដ្ នអោិងរយរសួលតក្សរមលួទកយរសបត្តមទពលទវោ នអោងិត្តមការចាបំាច់។ រាជរោឌ ភិបាលេេួលសាគ ល់ថា ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចខពស់តែមួយមុខកចនអោឹងមនិអោរគប់រគ្នន់អោ ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទកយបានអោខាល ងំកាល ទ ើយ ទររោះទោយសារនសនអោវសិមភាពដ៏យំទយង តដលទចោះតែទក្ើនអោទ ើងតដលនសនអោការរក់្ព័នអោនជាមួយនអោងឹតបបតសនអោថ្នអោក្ំទែើ នអោ។ របការទនអោោះទយវើទកយក្ំទែើ នអោតែមួយមុខមិនអោកចកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្បានអោទ ើយ។ ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចនសនអោសារៈសំខាន់អោណ្តស់សរនសប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ប៉ាុតនអោថទលផឿនអោ នអោងិេំែ ំតដលវាកចកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ គឺករស័យទៅទលើសនសសធាែុរបស់វា។ ពលរដឌរក្ើរក្ក្មពុជានសនអោចំនអោនួអោទរចើនអោណ្តស់ តដលក្បុងទនាោះនសនអោរមួប ច្ូ លទងំបណ្តថ ជនអោតដលកចរស់ត្តមទគមិនអោទន់អោទៅទពលតដលទសដឌក្ិចចនសនអោការទក្ើនអោទ ើង។ ជនអោទងំទនាោះរមួនសនអោ ជនអោពិការ មនុអោសេចាស់ អបក្គ្នម នអោដើយលើ រពមទងំជនអោគ្នម នអោការររទយវើ ក្សិក្រែូចត្តច នអោិងជាពិទសសរបជាជនអោរក្ើរក្ទៅត្តមេើរបជុជំនអោ។ ការខុសគ្នប ខាងទភេ នអោងិអនអោក្ខរភាព កចទយវើទកយជនអោរក្ើរក្ជាទរចើនអោគ្នម នអោលេនភាពរមួចំតែក្ទៅក្បុងក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច។ ទែែុទនអោោះទែើយ ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅ

37

ក្មពុជា ករស័យទលើចរែិលក្ខែៈថ្នអោក្ំទែើ នអោតដលក្បុងទនាោះរបទភេថ្នអោរបាក់្ចែូំលតដលរែូវបានអោេេលួពើក្ំទែើ នអោទនាោះ លេនភាពថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចក្បុងការបទងកើែការររ ជាពិទសសការបទងកើែការររសរនសប់រក្មុពលរដឌតដលរយនអោឹងេេួលការរងទរគ្នោះ គឺសុេនតែជាក្ត្តថ តដលនសនអោសារៈសំខាន់អោោ៉ា ងខាល ងំ។ េនអោធឹមនអោឹងទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងបនអោថអនុអោវែថក្មមវយិើតដលនសនអោទគ្នលទៅសថល់ការគ្នរំេ នអោិងការររជនអោរក្ើរក្ទោយផ្កធ ល់ ដូចជា ក្មមវយិើទសផៀងពលក្មម តដលអងគការ WFP ធាល ប់បានអោអនុអោវែថ នអោិងការជយួឧបែទមាជាទសផៀងកហារ តដលរាជរោឌ ភិបាលតែងតែជយួដល់ជនអោរងទរគ្នោះទៅទពលនសនអោសភាពការែ៍បនាធ ន់អោ25។ ទគ្នលនអោទោបាយភាគទរចើនអោរបស់រាជរោឌ ភបិាល នអោឹងជោះឥេនិពលដល់ជនអោរក្ើរក្ទៅក្មពុជាទោយផ្កធ ល់ ឬទោយរបទោល។ តសបក្ទនអោោះទផ្កថ ែទៅទលើវស័ិយតដលនសនអោសារៈសំខាន់អោបំសុែ សរនសប់ការទយវើសក្មមភាពដូចតដលបានអោសទងខបទៅក្បុងត្តរាងខាងទរកាម។ មោ៉ាងទេៀែ ការទក្ៀងគរចំែូល នអោិងេនំាក់្េនំអោងជាមួយនសច ស់ជំនអោួយតដលនអោឹងរែូវបានអោទលើក្យក្មក្ពិភាក្ាទៅចុងប ច្ ប់ថ្នអោតសបក្ទនអោោះ ក៏្ជាបញាបា នសនអោសារៈសំខាន់អោណ្តស់សងតដរ។ បណ្តថទគ្នលនអោទោបាយជាកេិភាពនានានអោឹងរែូវបានអោពិនអោិែយទ ើងវញិទៅទពលទរៀបចំឯក្សារទពញទលញសថើពើយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងក្បុងការទរៀបចំតសនអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច-សងគមក្ចិចរបាឆំ្ប ទំលើក្េើពើរ។ មោ៉ាងរាជរោឌ ភ-ិបាល បានអោោក់្ទចញរមួមក្ទែើយនូអោវវធិានអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងបរកិារែ៍ថ្នអោក្មមវយិើចែូំល-ចំណ្តយ រយៈទពលមយយមថ្នអោងវកិាឆ្ប ២ំ០០១។

ការសាភាជ ប់វនិអោចិឆយ័ក្មមថ្នអោភាពរក្ើរក្ទៅនអោងឹទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភបិាល26 េដិឌភាពថ្នអោភាពរក្ើរក្ ទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភបិាល

ការគ្នម នអោកាោនុអោវែថភាព

-របាក់្ចែូំលជាមយយមទៅទប

-ភាពរក្ើរក្ ជាពិទសសទៅជនអោបេនសនអោេំែយំំទយង

-ភាពគ្នម នអោដើយលើ នអោិងការមិនអោកចរក្ដើបានអោ

-កុ្នសរ ើេេួលបានអោការអប់រទំប

-ការគ្នម នអោលេនភាពរក្រេពយសមផែថិ នអោិងេេួលបានអោនូអោវបែថុ ោះបណ្តថ ល

ការបទងកើនអោកាោនុអោវែថភាព

-ទសទរភាពនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចច

-ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច

-ការទលើក្សធួយការអភិវឌណន៍អោតសបក្ឯក្ជនអោ

-ការតក្លម្ទែោឌ រចនាសមព័នអោនរូបវន័អោថ រមួទងំធារាសាង្គ្សថ នអោិងសលូវលជំនអោបេ

-វធិានអោការក្បុងការជរមញុការអភិវឌណន៍អោវស័ិយក្សិក្មមµ

25 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៤២

26 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៤១

38

-ការគ្នម នអោទែោឌ រចនាសមព័នអោន -ការទយវើក្ំតែេរមង់ដើយលើ

ភាពរយេេលួរងទរគ្នោះ

-លេនភាពទៅទបក្បុងការេេួលឥែទនអោ នអោិងមូលយនអោ

-ការខូចខាែសលដណំ្ត ំ

-កកាសធាែុតរបរបលួ

-ការរចិរលិបរសិាទ នអោ

-ការទក្ើនអោទ ើងនូអោវអំទពើែងិាចំទរោះង្គ្សថើ ការចាប់រទំោភ អំទពើែងិាក្បុងរគួសារ ការជួញដូរង្គ្សថើ នអោិងកុ្នសរ

-បញាបា សុខភាព នអោិងង្គ្សថើ តដលរយរងទរគ្នោះទោយសារឆលងទមទរាគែុើវ/ទអដស៍

-បញាបា រគ្នប់មើនអោ

ការពរងងឹសនអោថសុិខ

-គទរនសងមើរក្ូែរិ ដ្វែទុ

-ក្មមវយិើសុវែទិភាពសងគម

-ក្ិចចការររបរសិាទ នអោ

-ការបទងកើនអោទសវាសុខាភិបាល

-ការទោោះមើនអោ

-តក្លម្របព័នអោនធារាសាង្គ្សថ នអោិងការសាថ ររបព័នអោនទរសាចរសព

-ការោដំណំ្តចំរមោុះ ទដើមផើបទងកើនអោទសទរភាពជើវសាង្គ្សថនអោិងរបសេិនភាពទសដឌក្ចិច

សមែទភាពទប

-សលែិសការររនសនអោក្រមែិទប

-េឹក្មនិអោស្ាែនអោិងការខវោះអនាម័យ

-ចំណ្តយទលើការពោបាលខពស់

ការពរងងឹសមែទភាព

-ការសថល់ទសវា

-ការបទងកើនអោចំណ្តយសាធារែៈទលើវស័ិយសុខាភិបាល

អប់រ ំក្សិក្មម នអោិងអភិវឌណន៍អោជនអោបេ

ការសទែិទៅទរៅសងគម

-អនអោក្ខរក្មម

-ការមិនអោកចចូលរមួក្បុងការសទរមចចែិថ

-អំទពើពុក្រលួយ

-ការទរ ើសទអើងទោយឈរទលើមូលោឌ នអោទភេ នអោិងជាែិសាសន៍អោ

-ង្គ្សថើតដលនសនអោែនួាេើសទរមចទៅនសនអោចំនអោនួអោែិចែួច

-ង្គ្សថើនសនអោបនអោធុក្ដ៏យងន់អោយងរក្បុងការររសធោះ ចិ្ ច ឹម នអោងិតងរក្ាកូ្នអោ អបក្ជំងឺ នអោិងមនុអោសេចាស់ជរា។

ការសថល់អណំ្តច

-ក្ំតែេរមង់ែុោការ

-ទគ្នលនអោទោបាយអប់រ ំ

-ការបទងកើែលក្ខខ័ែឍ អនុអោទរគ្នោះសរនសប់អងកការទរៅ រោឌ ភិបាល

-អភិបាលក្ចិច នអោិងវធិានអោការរបឆ្ងំអំទពើពុក្រលួយ

-វមិជឈការ

39

ហានអោិភ័យពើខាងទរៅសខំាន់អោ តដលប៉ាោះរល់ដល់ភាពរក្ើរក្ គឺក្លយុគែរិ ដ្វែទុតដលទយវើទកយសាទ នអោភាពនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចចនសនអោអទសទរភាព នអោិងទរគ្នោះយមមជាែិនានា។ ទរគ្នោះេឹក្ជំនអោន់អោទៅក្បុងឆ្ប ២ំ០០០ បានអោទយវើទកយប៉ាោះរល់ដល់ទគ្នលទៅថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច និអោងការខិែខំរបឹងតរបងកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់រាជរោឌ ភិបាល។ ដូទចបោះ បញាបា ជាកេិភាពចំទរោះមុខ គឺរែូវបតងវរយនអោធានអោទដើមផើសាថ រទែោឌ រចនាសមព័នអោន តដលខូចខាែទោយសារេកឹ្ជំនអោន់អោ។ ោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ ទរគ្នោះយមមជាែិទនអោោះ មិនអោបងករសលប៉ាោះរល់ជាដុំក្ភំួនអោចំទរោះក្មមវយិើក្ំតែេរមង់ោ៉ា ងយំេូោយ នអោិងសុើជទរៅរបក្បទោយមែចិឆត្ត តដលរាជរោឌ ភិបាលបានអោនអោឹងក្ំពុងអនុអោវែថទនាោះទ ើយ។ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងរបកាន់អោយក្វធិានអោការចំបាច់សពវតបបោ៉ា ង ទដើមផើជរមញុទលផឿនអោថ្នអោក្ំតែេរមង់ទកយកាន់អោតែនសនអោរបសិេនភាពទ ើងតងមទេៀែ។ េនអោធឹមនអោឹងទនអោោះ ហានអោភ័ិយក្បុងរបទេសសខំាន់អោ គសឺមែទភាពសាទ ប័នអោ នអោងិរដឌបាលទៅនសនអោក្រមិែការោិល័យនអោយិម ទសទរភាពនអោទោបាយ តដលទៅសុយរសយួ នអោិងរបព័នអោនងវកិា នអោិងែរិ ដ្វែទុ តដលមិនអោទន់អោរងឹនសំទៅទ ើយ។ ដូទចបោះ ទនអោោះបញាបា របឈមក្បុងការសរមបសរមលួដំទែើ រការអនុអោវែថន៍អោយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងសមែទភាពសាទ ប័នអោតដលនសនអោក្រមិែនអោឹងបទងកើែទ ើងជាហានអោិភ័យដ៏សំខាន់អោ។ មោ៉ាងទេៀែ ការតក្លម្ នអោងិការបទងកើនអោរបសិេនិភាពក្បុងការអនុអោវែថន៍អោងវកិាជាពិទសស ក្បុងការអនុអោវែថន៍អោចណំ្តយសាធារែៈទលើវស័ិយជាកេិភាពនសនអោសារៈសំខាន់អោខាល ងំណ្តស់ ទដើមផើធានាទកយបានអោនូអោវការអនុអោវែថន៍អោយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទកយបានអោទជាគជ័យ។

២.៣.២ ការបសងកើតកាលានុវតតភាព យុេនសាង្គ្សថនាទពលបចចុបផនអោបទនអោោះ ក្បុងការបទងកើែកាោនុអោវែថភាព គនឺសនអោដូចែទៅៈ ការពរងឹងទសទរភាពនស៉ា -រក្ូទសដឌក្ចិច ការពទនអោលឿនអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិច ការជរមញុការអភិវឌណន៍អោវស័ិយឯក្ជនអោ ការអភិវឌណន៍អោទែោឌ រចនាសមព័នអោនរូបវន័អោថ ការពរងឹងតសបក្ថាមពល ការធានានូអោវការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាពនូអោវវស័ិយសិក្មម ការតក្លម្ ការរគប់រគងយនអោធានអោេឹក្ ការជរមុញការអភិវឌណន៍អោជនអោបេ នអោិងវមិជឈការ ការធានានូអោវការរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិទកយបានអោល ្ ការទលើក្េកឹ្ចែិថបណ្តថ លសក្មមភាពតដលបទងកើែរបាក់្ចែូំល ការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយដើយលើ នអោិងការបទងកើនអោទសវាមើរក្ូែរិ ដ្វែទុសរនសប់របជាជនអោរក្ើរក្។ ទទោះបើជាបណ្តថ ក្មមវយិើតដលនសនអោទគ្នលទៅចាស់ោស់សរនសប់ែបំន់អោជនអោបេកចទកយសលោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស ចំទរោះរបជាជនអោទៅជនអោបេ ក៏្ទោយយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក៏្រែូវទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ជាសំខាន់អោទៅទលើការអភិវឌណន៍អោថ្នអោវស័ិយឧសាែក្មម នអោិងទសវាក្មមសងតដរ។ យុេនសាង្គ្សថរបស់ទយើង គឺមិនអោរែមឹតែទយវើេំទនអោើបភាវូបនអោើយក្មមថ្នអោវស័ិយក្សិក្មមប៉ាុទណ្តត ោះទេ ក៏្ប៉ាុតនអោថរែូវជរមុញការអភិវឌណន៍អោវស័ិយដថ្េទេៀែ តដលកចកាល យទៅជាក្ាលរទេោះទភលើងដ៏នសនអោថាមពល ទដើមផើអូសទញក្មពុជាពើរចវាក់្ទខាប ោះឃ្លប ងថ្នអោភាពរក្ើរក្ទត្តក្ោ៉ា ក្ទនអោោះ27។

27 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៤៣

40

ចំតែក្ថ្នអោវស័ិយឧសាែក្មមទៅក្បុង សសស រែូវបានអោរពំងឹថានអោឹងទក្ើនអោទ ើងពើ ២០% ក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៩ ដល់របនសែ ២២,៦% ក្បុងឆ្ប ២ំ០០៣ ក៏្ប៉ាុតនអោថចំតែក្ថ្នអោវស័ិយក្សិក្មមនអោឹងធាល ក់្ចុោះពើ ៣៦,៩% រែូែដល់ ៣២,២%។ ទសវាក្មមនអោឹងរក្ាបានអោនូអោវក្ំទែើ នអោទងរ ពើ ៤៣,១% ដល់ ៤៥,២%។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោអនុអោម័ែនូអោវទគ្នលនអោទោបាយអភិវឌណន៍អោវស័ិយឧសាែក្មមដូចែទៅៈ ឧសាែក្មមសរនសប់បទរមើទកយការនាទំចញ តដលតស្ក្ទលើយនអោធានអោយមមជាែិតដលនសនអោលក្ខែៈអែិពលក្មម នអោិងតដលទក់្េងនអោឹងវស័ិយទេសចរែ៍។ ទោយចាប់ទសថើម ដំទែើ រការពើការបទងកើែសលិែសលអែិពលក្មម ទដើមផើនាទំចញដូចជា សំទលៀក្បំរក់្វាយនអោភ័ែឍ ឧសាែក្មមក្មពុជាកចឈានអោជាបទែថើ រៗទឆ្ព ោះទៅរក្សក្មមភាពតដលេំទនអោើប នអោិងទន់អោសម័យខាងបទចចក្វេិោនអោិងអែិមូលយនអោកាន់អោតែទរចើនអោទ ើងៗ។ សំខាន់អោជាងទនអោោះទៅទេៀែគឺ រែូវតែអភិវឌណន៍អោ ឧសាែក្មមទោយឈរទលើឧែថមភាព ទរបៀបទយៀបរបស់របទេសទោយជរមុញវស័ិយឧសាែក្មម តដលតសក្្ទលើយនអោធានអោយមមជាែិ ថ្នអោរបទភេទសេងៗគ្នប រមួនសនអោក្ស-ិរែិជជក្មម ឧសាែក្មមទោយទរបើរបាស់សលិែសលថ្រពទឈើ នអោិងសលិែសលជលសលជាមូលោឌ នអោ។ សែរគ្នសយុនអោែូច នអោិងមយយម ដូចជា នស៉ា សុើក្ិនអោរសូវ នអោិងការរគប់រគងទរកាយទពលរចែូកាែ់ ការតក្ថ្ចប មាូបកហារ សលែិសលចំែើ សែវសលិែសលទរគឿងសរា រមឹ សលិែក្មមឥដឌ នអោិងទក្ផឿង គឺជារបភពដ៏សខំាន់អោថ្នអោការបទងកើនអោចែូំលសរនសប់ជនអោរក្ើរក្។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ការអភិវឌណន៍អោសែរគ្នសែូចៗ នអោិងតសបក្ទរៅសលូវការ តដលវនិសរែែូចនសនអោសកាថ នុអោពល ទដើមផើរសូបយក្ចំនអោនួអោ ថ្នអោពលរដឌរក្ើ តដលទចោះតែទក្ើនអោទ ើងជារបចា។ំ ចាប់ត្តងំពើរក់្ក្ណ្តថ លេសវែេឆ្ប ១ំ៩៩០ មក្ឧសាែក្មមសំទលៀក្បំរក់្បានអោរក្ាទៅអរត្តក្ំទែើ នអោដ៏ខពស់បទងកើែបានអោនូអោវការររសរនសប់ក្មមក្រ ក្មមការនិអោើរាប់តសនអោនាក់្ តដលភាគទរចើនអោក្បុងចំទណ្តមទនាោះ គជឺាអបក្មក្ពើែំបន់អោជនអោបេ។ ចំទរោះបញាបា ទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលបានអោទយវើទកយនសនអោការរ ើចទរមើនអោគួរទកយក្ែ់សនសគ ល់ទៅក្បុងការទលើក្មពស់សិេនកិារររ តដលនសនអោសកាថ នុអោពលោ៉ា ងខាល ងំសរនសប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងការសថល់អំណ្តច។ ទងំទនអោោះរមួប ច្ូ លនូអោវការអនុអោម័ែចាប់ការររឆ្ប ១ំ៩៩៧ តដលនសនអោសងគមភាពជាមួយនអោោិមអនអោថរជាែិ ទសចក្ថើសទរមចរបស់រាជរោឌ ភបិាលក្បុងការេេលួយក្លក្ខខ័ែឍ ទគ្នរពសិេនិការររទៅក្បុងក្ចិចរពមទរពៀងទេវរភាគើ សថើពើ វាយនអោភ័ែឍ ជាមួយសែរដឌកទមរកិ្ នអោិងការតក្លម្ជាបទែថើ រៗនូអោវលិខិែបេោឌ នអោនានាដថ្េទេៀែ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថតសបក្ឧសាែក្មម នអោិងសលិែក្មមក្មមនអោថសាល ជាពិទសសសំទលៀក្បំរក់្កាលពើទពលងមើៗទនអោោះ នសនអោការទក្ើនអោទ ើង យែឺជាងបណ្តថ ឆ្ប មុំនអោៗ។ ដូទចបោះទែើយ ទេើបរាជរោឌ ភិបាលបានអោសទរមចទយវើការសិក្ាអំពើបេពិទសាយន៍អោថ្នអោបណ្តថរបទេសជិែខាង។ ក្បុងការពរងឹងរគឹោះសរនសប់ក្ំទែើ នអោឧសាែក្មម ទោយទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ទៅទលើការអភិវឌណន៍អោ ថ្នអោឧសាែក្មមទអ ចិរែូនអោិច នអោងិរបោប់របោរទក្មងទលង ឧសាែក្មមអែិពលក្មម តដលក្មពុជានសនអោឧែថមភាពទរបៀបទយៀបទៅក្បុងតសបក្ទងំអស់ទនអោោះ។ យុេនសាង្គ្សថអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចរបស់រាជរោឌ ភិបាល គឺទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ទៅទលើការវនិអោទិោគយុនអោយងន់អោទៅក្បុងការអភិវឌណន៍អោវស័ិយទែោឌ រចនាសមព័នអោនទៅក្បុងខែៈតដលនសនអោការខិែខំ ទដើមផើធានានូអោវបរសិាទ នអោដ៏រែឹមរែូវមួយសរនសប់ការវនិអោិទោគេុក្ផ្កធ ល់ពើបរទេស នអោិងការវនិអោិទោគក្បុងរសុក្។ យុេនសាង្គ្សថរបស់រាជរោឌ ភិបាល គឺការអភិវឌណន៍អោប៉ាូលថ្នអោក្ំទែើ នអោទោយការភាជ ប់ពើភបំទពញ(មជឈមែឍ លឧសាែក្មម

41

នអោិងែរិ ដ្វែទុ) ទៅទសៀមរាប(ឧសាែក្មមទេសរែ៍) រក្ុងរពោះសើែនុអោ(ែបំន់អោតក្ថ្ចបនាទំចញ) នអោិងក្ពំង់ចាម (ក្ស-ិរែិជជក្មម) នអោងិបទងកើែែំបន់អោអភិវឌណន៍អោពិទសសទៅត្តមែំបន់អោរពំតដនអោ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ រាជរោឌ ភបិាលបានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្ទដើមផើទញយក្សលទោជន៍អោពើការសថួចទសថើមគនំអោិែ ខាងតសបក្ទសដឌក្ចិចទសេងៗ ក្បុងរក្បខ័ែឍ កសា៊ា នអោតដលរនួសនអោជាកេិ៍ គទរនសងការតសបក្សែរបែិបែថកិារ នអោិងឧសាែក្មមកសា៊ា នអោ(AICO)28

ែំបន់អោរែិជជក្មមទសរ ើកសា៊ា នអោ(AFTA) នអោិងែបំន់អោវនិអោិទោគកសា៊ា នអោ(AIA) នអោិងទដើមផើទក់្ទញយក្សលចទំែញក្បុងខែៈតដលរបទេសមយួចំនអោនួអោ ក្បុងែំបន់អោបានអោបាែ់បង់ទៅឋានអោៈថ្នអោ “របព័នអោនអនុអោទរគ្នោះេូទៅ” (GSP) នអោិង “របជាជនអោ តដលេេួលបានអោការអនុអោទរគ្នោះបសុំែ” (MFN) 29។

ក-ពស្រងឹងសេថរភាពមា៉ា ស្រកសូេដាកចិច យុេនសាង្គ្សថជាបឋម គឺការបនអោថ នអោិងជរមុញពរងងឹការរគប់រគងនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចចរបក្បទោយភាពរបងុរបយែ័បគួបសេជំាមយួនអោឹងការទបើក្ចំែរទសដឌក្ចិច នអោងិការែរមង់េិសទៅរក្េើសារ។ ក្មពុជារែូវការបនអោថដំទែើ ររបស់ខលួនអោក្បុងការទយវើសនសែរែក្មមសុើជទរៅជាមួយនអោឹងទសដឌក្ចិចែំបន់អោ នអោិងទសដឌក្ិចចពិភពទោក្ នអោិងបនអោថនសគ៌្នទសដឌក្ចិច តដលទផ្កថ ែទៅទលើការពរងើក្េនំាក់្េំនអោងជាមួយទរៅរបទេស រពមទងំបនអោថអនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយទសដឌក្ិចច ែរិ្ ដវែទុ នអោិងរែិជជក្មម តដលឈរទលើទលើមូលោឌ នអោេើសារ។ ក្បុងន័អោយទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងបនអោថជរមុញអនុអោវែថនូអោវទគ្នលនអោទោបាយអរត្តបថូ ររបាក់្ តដលតស្ក្ទលើេើសារ នអោិងរបព័នអោនអរត្តបថូ ររបាក់្ទសរ ើ។ ទយើងនអោឹងបនអោថការតក្េរមង់ រែិជជក្មមទៅក្បុងបរកិារែ៍ថ្នអោែំបន់អោរែិជជក្មមទសរ ើកសា៊ា នអោ(AFTA) នអោិងអងគការរែិជជក្មមពិភពទោក្(WTO) សងតដរ។ រាជរោឌ ភិបាលទផ្កថ ែក្ិចចខិែខំរបងឹតរបងជាសំខាន់អោទលើការពរងឹងសាទ ប័នអោ ទដើមផើធានាបរសិាទ នអោ នស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចចមួយ តដលនសនអោទសទរភាពក្បុងទគ្នលទៅបទងកើែក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច។ ទគ្នលទៅទសដឌក្ិចចរបស់ខលួនអោ រាជរោឌ ភិបាលទផ្កថ ែការយក្ចែិថេុក្ោក់្ទៅទលើការបទងកើនអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចពើ ៦ ទៅ ៧% ក្បុងរយៈទពលមយយម ទោយរក្ាអែិសរណ្តក្បុងក្រមិែទរកាម ៤% រក្ាឱនអោភាពគែនអោើចរនអោថទរៅរបទេសក្បុងក្រមែិមួយតដលនសនអោចើរភាព នអោិងទៅទលើការរគប់រគងទោយែមែ់ចែ់នូអោវបែុំលទរៅរបទេស។ ទដើមផើសទរមចទកយបានអោនូអោវទគ្នលទៅទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងបនអោថក្ំតែេរមង់សារទពើពនអោនជាមូលោឌ នអោ តដលសំទៅបទងកើនអោចែូំល នអោិងតក្លម្តបបតសនអោ នអោិងរបសេិនភាពថ្នអោចណំ្តយងវកិា។ ចែុំចសំខាន់អោៗថ្នអោក្មមវយិើតក្េរមង់រចនា-សមព័នអោន គឺពរងឹងការរគប់រគងយនអោធានអោសាធារែៈ នអោិងថ្រពទឈើ តក្លម្រដឌបាលពនអោនោរ អនុអោវែថក្ំតែេរមង់ រដឌបាល នអោិងទោធាជំរុញការអភិវឌណន៍អោវស័ិយែរិ ដ្វែទុ ការអភិវឌណន៍អោតសបក្ឯក្ជនអោ នអោិងក្ំតែេរមង់រែិជជក្មម។ រាជរោឌ ភ-ិបាល នសនអោការទបថជាញ ចិែថក្បុងការពិនអោិែយទ ើងវញិនូអោវរក្បខ័ែឍ ទគ្នលនអោទោបាយសារទពើពនអោនក្បុងទគ្នលទៅបទងកើនអោ

28

AICO- ASEAN Industrial Cooperation Scheme 29 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៤៤

42

ចំែូលងវកិាពរងឹងការរបមូលពនអោន នអោិងធានាបានអោនូអោវសមយម៌ នអោិងលុបបំបាែ់នូអោវឧបសគគ តដលបនអោធុចបរ្ក់្ការ វនិអោិទោគឯក្ជនអោ។ របការទនអោោះទមទរទកយនសនអោការអភិវឌណន៍អោនូអោវរក្បខ័ែឍ ពនអោនោរមួយដ៏េទំនអោើប នអោងិនអោើែិវយិើរបក្បទោយែនសល ភាពសរនសប់រគប់រគងការទយវើសមផទនអោយនអោធានអោយមមជាែិ ទោយរមួនសនអោ ការជើក្យក្តរ ៉ាទរបងកាែ នអោិងការទយវើកជើវក្មមថ្រពទឈើ ទដើមផើតក្លម្ នអោងិធានអោបានអោនូអោវការទរបើរបាស់ របក្បទោយរបសេិនភាព នអោងិចើរភាព នអោិងបទងកើនអោចែូំលងវកិា។ ឯក្ជនអោភាវូបនអោើយក្មម នអោិងការតក្លម្ក្ចិចដំទែើ រការបស់អងគការទសវាសាធារែៈរបស់រដឌ គឺជាកេិភាពដ៏ចមផងមួយ។ េនអោធមឹនអោឹងទនអោោះ ចាបំាច់រែូវទយវើការតក្េរមង់សែរគ្នសសាធារែៈបតនអោទមទេៀែ ទដើមផើបទងកើនអោសលិែភាព នអោិងសរមួលដល់ការទក់្ទញមូលយនអោក្បុងរសុក្ នអោិងមូលយនអោពើបរទេស។ ការអនុអោវែថន៍អោនូអោវទគ្នលការែ៍សវ័ោ-ភិបាលែរិ ដ្វែទុ ថ្នអោអងគភាពទសវាក្មមសាធារែៈរបស់រដឌ តដលទៅទសសសល់នអោឹងជយួទក់្ទញការវនិអោិទោគ នអោិងជួយជំរុញទកយេើសារនសនអោដំទែើ រការរបក្បទោយរបសិេនភាព។ ការតក្លម្ក្ិចចដំទែើ រការថ្នអោរបព័នអោនយនាគ្នររែិជជក្មមនសនអោសារៈសំខាន់អោណ្តស់ទៅក្បុងការបទងកើែនូអោវបរសិាទ នអោអំទណ្តយសលដល់ក្ំទែើ នអោ តដលនាមុំខទោយ វស័ិយឯក្ជនអោ ទែើយតដលក្បុងទនាោះការវនិអោិទោគេុក្ផ្កធ ល់ពើបរទេសនសនអោែួនាេើឈានអោមុខទគ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ការទក្ែរមូវរចនាសមព័នអោនយនាគ្នរទៅក្បុងបរកិារែ៍ ថ្នអោចាប់ងមើសថើពើសាទ ប័នអោែរិ ដ្វែទុ នអោិងយនាគ្នរ គឺជាចំតែក្ដ៏សំខាន់អោថ្នអោក្ិចចរបងឹតរបងទនអោោះ។

ខ-ការពសនលឿនកំសណើ នសេដាកិចច ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចនសនអោសារៈសខំាន់អោបំសុែចំទរោះការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ទររោះវាសថល់នូអោវកាោនុអោវែថភាពក្បុងការបទងកើែចំែូល នអោិងយនអោធាទដើមផើជាេុក្សរនសប់សថល់ែរិ ដ្បផទនអោ ដល់យនអោថការកាែ់បនអោទយភាពក្រក្ើរក្ទកយបានអោឆ្ប់រែ័ស។ ការបនអោថអនុអោវែថក្មមវយិើក្ំតែេរមង់បចចុបផនអោប នអោឹងជួយបទងកើែលក្ខខ័ែឍ សរនសប់បទងកើនអោរបាក់្សនអោេំក្បុងរសុក្ នអោងិបទងកើនអោសក្មមភាពវនិអោិទោគឯក្ជនអោក្បុងរសុក្ នអោិងពើបរទេស ទដើមផើសទរមចបានអោនូអោវទគ្នលទៅថ្នអោក្ំទែើ នអោ ៧% ក្បុងេសវែេខាងមុខ។ របការទនអោោះទមទរទកយនសនអោការរក្ានូអោវទសទរភាពនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចច នអោិងការបនអោថក្ំតែេរមងេើសារ នអោិងការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោទបាយទសដឌក្ិចច តដលែរមង់េិសទឆ្ព ោះទៅខាងទរៅរបទេស។ វាក៏្ទមទរសងតដរនូអោវការអភិវឌណន៍អោសាទ ប័នអោទសដឌក្ិចចសងគម នអោិងនអោទោបាយទកយបានអោកាន់អោតែខាល ងំកាល ទ ើង ទដើមផើេេួលបានអោនូអោវអភិបាលក្ិចចលត្ងមទេៀែទៅក្មពុជា។ ទបើត្តមសទិែិថ្នអោភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាឆ្ប ១ំ៩៩៩ របសនិអោទបើទយើងសទរមចបានអោអរត្តក្ំទែើ នអោពើ ៦ ទៅ %ក្បុងមួយឆ្ប ំនអោងិរបសិនអោទបើក្ំទែើ នអោទនាោះរែូវបានអោតបងតចក្ទោយសមយម៌ទៅក្បុងចំទណ្តមអបក្រក្ើរក្ទនាោះ ទយើងរែូវការទពលមិនអោដល់របាឆំ្ប ទំ ើយ សរនសប់ទញជនអោរក្ើរក្ជាមយយមទកយចាក់្សុែពើភាពរក្ើរក្ទោក្ោ៉ា ក្។ ប៉ាុតនអោថទដើមផើទកយជើវ ើែពលរដឌរក្ើរក្បំសុែនសនអោភាពរបទសើរទ ើង ទយើងរែូវការទលើសពើក្ំទែើ នអោទៅទេៀែ។ ទពលទវោតដលរែូវការ ទដើមផើទកយរបជាជនអោរក្ើរក្បសុំែ តដលសទិែទៅទរកាមបនាធ ែ់រក្ើរក្ទសផៀងកហារចាក្ទចញបានអោពើភាពរក្ើរក្បានអោ គឺនសនអោរយៈទពលទលើសពើ ១៥ឆ្ប ំ របសិនអោទបើទយើងសទរមច

43

បានអោនូអោវក្ំទែើ នអោក្បុងអរត្ត ៣% ក្បុងមួយឆ្ប ជំាបនអោថបនាធ ប់។ ដូទចបោះ ទយើងរែូវការោក់្ទចញនូអោវក្មមវយិើតដលនសនអោទគ្នលទៅចាស់ោស់ ទដើមផើសថល់សលចំទែញទកយជនអោរក្ើរក្ទៅក្បុងេរមង់ថ្នអោការពរងងឹយនអោធានអោមនុអោសេ នអោិងយនអោធានអោរូបវន័អោថ ត្តមរយៈការទយវើអនអោថរាគមន៍អោទសេងៗ(ឧទែរែ៍ ទែោឌ រចនាសមព័នអោន េើសារ) តដលជួយបទងកើនអោសលចំែូលតដលទគេេលួបានអោពើយនអោធានអោទងំទនាោះ30។ ជាមួយនអោឹងក្ំទែើ នអោតដលឈរទលើមូលោឌ នអោដ៏េូលំេូោយ ទយើងក៏្រែូវចាែ់វធិានអោការសងតដរ ទដើមផើសថល់ទកយបានអោទរចើនអោនូអោវឥែទនអោ ការអប់រ ំសុខាភបិាល នអោិងទែោឌ រចនាសមព័នអោន រពមទងំេឹក្ស្ាែ នអោិងអនាម័យដល់ជនអោរក្ើរក្។ រាជរោឌ ភិបាល បានអោខិែខំរបឹងតរបង ទដើមផើសរមួលទកយពលរដឌរក្ើរក្កចទយវើដំទែើ រោ៉ា ងរយរសយួលទៅកាន់អោេើសារត្តរយៈការក្សាងសលូវលំជនអោបេ ការសថល់ព័ែ៌នសនអោ នអោងិការអភិវឌណន៍អោេើសារជនអោបេ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ក៏្នសនអោការយក្ចិែថេុក្ោក់្ជួយដល់សលិែក្រទកយេេលួបានអោនូអោវសលចំទែញពើក្ចិចខិែខំរបឹងតរបងរបស់ខលួនអោតងមទេៀែសង។ នសច ស់ជំនអោយួភាគទរចើនអោក៏្បានអោសងកែ់យងន់អោទៅទលើអភិបាលក្ចិចទកយកាន់អោតែល ្ទដើមផើទកយរដឌកចទឆលើយែបបានអោោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស នអោិងនសនអោរបសិេនភាពចំទរោះែរមូវការរបស់ពលរដឌរក្ើរក្ ក៏្ដូចជាការទយវើវមិជឈការថ្នអោអំណ្តច នអោិងយនអោធានអោពើរាជរោឌ ភិបាលក្ណ្តថ លទៅដល់សាទ ប័នអោមូលោឌ នអោ នអោិងទខែថ/រក្ងុ ទដើមផើសរមួលដល់ការរមួចំតែក្ថ្នអោពលរដឌរក្ើរក្ទៅក្បុងការទយវើទសចក្ថើសទរមចនានា

31។ ការទបាោះទឆ្ប ែទរជើសទរ ើសរក្ុមរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់ តដលទរគ្នងនអោងឹទយវើទ ើងនាទពលខាងមុខ នអោិងការបទងកើែទ ើងថ្នអោរក្ុមរបកឹ្ាឃុ/ំសរក ែ់ នអោងឹជួយដល់ការអភិវឌណន៍អោសាទ ប័នអោមូលោឌ នអោ នអោងិទលើក្សធួយលេនិរបជាយិបទែយយមូលោឌ នអោ តដលបងគប់នូអោវសកាថ នុអោពលភាពោ៉ា ងយ ំសរនសប់ការរមួចំតែក្កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទកយបានអោកាន់អោតែទលឿនអោ។

គ-េស្រមលួដលក់ារអភវិឌ្ឍន៍ដផនកឯកជន រាជរោឌ ភិបាល នសនអោកាែពវក្ិចចក្បុងការអភិវឌណន៍អោ នអោិងពរងឹងរក្បខ័ែឍ ចាប់ នអោិងបេប ដ្ែថិ នអោងិសមែទភាព សាទ ប័នអោតដលសរមលួដល់សក្មមភាពយុរៈក្ិចច នអោិងការវនិអោិទោគឯក្ជនអោទៅក្មពុជា។ រាជរោឌ ភិបាល ចាែ់េុក្វស័ិយឯក្ជនអោជាក្នសល ងំចលក្រថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិច នអោិងការបទងកើែការររ។ វស័ិយឯក្ជនអោ តដលនសនអោការលូែោស់ល្កចបំទពញែួនាេើជំនអោួសការវនិអោិទោគសាធារែៈ ទៅក្បុងវស័ិយសងគមក្ចិច ត្តមរយៈការរសូបយក្ក្នសល ងំពលក្មមដ៏ទលើសលប់ថ្នអោវស័ិយសាធារែៈ នអោងិការសថល់នូអោវយនអោធានអោចាបំាច់ ទដើមផើរសូបយក្ែរមូវការររតដលទចោះតែទក្ើនអោទ ើង។ ប៉ាុតនអោថការអភិវឌណន៍អោវស័ិយឯក្ជនអោរែូវបានអោជួបការលបំាក្ ទោយសារក្ងវោះខាែនូអោវចាប់ សាទ ប័នអោ នអោយិែ័ក្មម នអោិងរបភពែរិ ដ្បផទនអោ តដលទៅនសនអោក្រមែិ។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោខែិខំរបងឹតរបងតក្លមនូ្អោវបរោិកាសសរនសប់

30 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៤៦

31ឧទែរែ៍ថ្នអោកុ្ងសង់ស៊ាុសរបស់នសច ស់ជំនអោួយក្បុងបញាបា ទនអោោះ គឺជាយុេនសាង្គ្សថសរនសប់ក្ិចចរបែិបែថិការទៅក្មពុជារបស់យនាគ្នរអភិវឌណន៍អោកសុើក្បុងឆ្ប ២ំ០០០ នអោិងយុេនសាង្គ្សថក្បុងការសថល់ជំនអោួយទកយក្មពុជារបស់យនាគ្នរពិភពទោក្ឆ្ប ២ំ០០០។

44

យុរៈក្ិចចទោយធានាទកយបានអោនូអោវរបរពឹែថក្មមទសមើភាពមួយសរនសប់វស័ិយឯក្ជនអោ រមួនសនអោការទយវើទកយសុើសរវ ក់្គ្នបរវាងបណ្តថ ចាប់ នអោងិលិខែិបេោឌ នអោ ការអនុអោម័ែរក្មរែិជជក្មមដ៏េូលំេូោយមយួ ការពរងងឹនអោើែិរដឌ នអោងិអភិបាលក្ិចចល ្ការរក្ាភាពរបក្ួែរបតជងរបស់ក្មពុជាទៅក្បុងែំបន់អោ នអោងិការបទងកើនអោគុែភាពថ្នអោរបព័នអោនែុោការ។ ក្បុងន័អោយទនអោោះ ចាប់មួយចំនអោួនអោថ្នអោរក្មរែិជជក្មមងមើ រែូវបានអោោក់្ជូនអោគែៈរដឌមង្គ្នអោថើរចួទែើយ ទដើមផើពនិអោិែយ នអោងិ សទរមច។ រាជរោឌ ភិបាលនសនអោទគ្នលទៅ តក្លមប្រោិកាសសរនសប់យុរៈក្ិចច នអោិងការទរៀបចនូំអោវបរសិាទ នអោមួយ តដលអំទណ្តយសលដល់ការអភិវឌណន៍អោតសបក្ឯក្ជនអោ តដលជាក្ត្តថ តដលមិនអោកចខវោះបានអោសរនសប់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោងិការសទរមចបានអោនូអោវការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចរបក្បទោយចើរភាព។ ទវេិការរាជរោឌ ភបិាល តសបក្ឯក្ជនអោរែូវបានអោទរៀបចំក្បុងរយៈទពលរបាមំួយតខមថង ទដើមផើពិនអោិែយទមើលនូអោវការលំបាក្នានា តដលតសបក្ឯក្ជនអោក្ំពុងជយួរបេោះ នអោិងលុបបបំាែ់នូអោវឧបសគគតដលរារាងំវនិអោិទោគឯក្ជនអោ។ ទៅទពលរបជុំចុងទរកាយតដលរបរពែឹថទៅទៅក្បុងតខក្ក្កោ ឆ្ប ២ំ០០០ ទនអោោះសទមថចនាយក្រដឌមង្គ្នអោថើបានអោសទរមចទកយបទងកើែនូអោវរក្ុមការររចរមោុះ ទដើមផើោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការតក្លមប្រោិកាសយុរៈក្ិចចទៅក្បុងរពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជា។ បញាបា របឈមថ្នអោការអភិវឌណន៍អោតសបក្ឯក្ជនអោទៅក្មពុជា គឺទែោឌ រចនាសមព័នអោនមនិអោទន់អោលូែោស់ល ្ បញាបា សនអោថសុិខ សរនសប់វនិអោិទោគិនអោទៅេើចុងកាែ់នសែ់ញក្ ភាពចទនាល ោះរបទហាងថ្នអោរបព័នអោនគែយុិែថ ការរបាក់្ខពស់ការលបំាក្រក្ឥែទនអោ ការបងវលិេុក្នសនអោការលំបាក្ទបើរក្ុមែ៊ាុនអោទៅខចើពើយនាគ្នរ ទគទកយខចើតែ ៣០%ទេ ទែើយទល់តែនសនអោបលង់អចនអោរេពយោក់្ធានា ទេើបយនាគ្នរសថល់លុយទកយខចើ ព័ែ៌នសនអោមនិអោរគប់រគ្នន់អោសថើពើែរមូវការទលើេើសារ ក្ងវោះខាែពលក្រនសនអោជំនាញ នអោងិអបក្រគប់រគងតដលនសនអោជនំាញខពស់។ ក្ងវោះខាែ នអោិង/ឬគុែភាពសលូវមិនអោសូវល ្ តដលរារាងំដល់រចក្ចូលេើសារ នអោិងវែទុធាែុទដើមគុែភាពថ្នអោក្ពំងតស ការសគែ់សគង់ចរនអោថអគគើសនអោើ នអោិងេឹក្ទកយបានអោទេៀងទែ់ទៅត្តមទខែថ គឺជាបញាបា តដលសែរគិនអោនានាបានអោទលើក្ទ ើង។ បញាបា សនអោថសុិខផ្កធ ល់ខលួនអោទៅក្បុងេើជនអោបេ គជឺាក្ត្តថ មួយតដលរារាងំយុរៈជនអោទងំក្បុងរសកុ្ ទងំមក្ពើបរទេសមិនអោទកយពរងើក្វនិអោិទោគរបស់ទគឆ្ង យពើរក្ងុភបំទពញ។ សែរគ្នសែូច នអោិងមយយមបានអោទលើក្ទ ើងនូអោវចទនាល ោះរបទហាងថ្នអោបេប ដ្ែថិសថើពើការកាន់អោកាប់ដើ តដលនសនអោសារៈសំខាន់អោសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោយុរៈក្ិចចយុនអោែូច។

ឃ-ការអភវិឌ្ឍន៍ស ដ្ឋា រចនេមព័នធ ការសថល់នូអោវទែោឌ រចនាសមព័នអោនទសដឌក្ិចច គឺជាទគ្នលនអោទោបាយមួយទេៀែ តដលកចកាែ់បនអោទយរបាងំតដលរារាងំពលរដឌរក្ើរក្មិនអោទកយចូលរមួក្បុងវស័ិយទសដឌក្ចិចបានអោ។ ទែោឌ រចនាសមព័នអោនមនិអោរែឹមតែជោះឥេនិពលដល់តបបតសនអោថ្នអោក្ំទែើ នអោប៉ាុទណ្តត ោះទេក៏្ប៉ាុតនអោថការខវោះខាែទែោឌ រចនាសមព័នអោន នអោឹងទយវើទកយសាទ នអោភាពរក្ើរក្កាន់អោតែនសនអោក្រមិែយងន់អោយងរទ ើងតងមទេៀែ ពើទររោះវារាងំខធប់មិនអោទកយពលរដឌរក្ើរក្េេលួបានអោនូអោវទសវាសុខភាព ការអប់រ ំទែើយតងមទងំបទងកើនអោបនអោធុក្ការរររបស់ង្គ្សថើទេៀែសង។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ការអភិវឌណន៍អោទែោឌ រចនាសមព័នអោននសនអោសារៈ

45

សំខាន់អោខាល ងំណ្តស់ទៅក្បុងបរកិារែ៍ថ្នអោការបនអោថការទយវើទសរ ើភាវូបនអោើយក្មមរែិជជក្មម ទោយវាបទងកើែលក្ខែៈទកយពលរដឌក្រក្ើរក្នសនអោលេនភាពចូលទៅកាន់អោេើសារបានអោតែរយរសួល ទោយសារនសនអោសលូវរគប់រគ្នន់អោសរនសប់សគែ់សគង់េំនអោិញ។ ការតក្លមទ្ែោឌ នអោរចនាសមព័នអោនគួបសេនំអោឹងការធានាទកយពលរដឌរក្ើរក្េេួលបានអោឥែទនអោ ទសវាអប់រ ំនអោិងសុខភាព នអោងិធានាថា ការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយេើសារទបើក្ចំែរ នអោងិមិនអោជួបឧបសគគតដលបណ្តថ លមក្ពើពលរដឌរក្ើរក្ មិនអោបានអោចូលរមួចំតែក្ទៅក្បុងដំទែើ រការថ្នអោការអភិវឌណន៍អោទនាោះទ ើយ។ កេិភាពជាគនអោលោឹះក្បុងតសបក្ទែោឌ រចនាសមព័នអោនរនួសនអោការបទងកើែវស័ិយថាមពលរបក្បទោយរបសិេនភាព អគគើសនអោើភាវូបនអោើយក្មមទៅជនអោបេ ការជួសជុល នអោងិតងរក្ារបព័នអោនសលូវងបល់ការតក្លម្ ការសគែ់សគង់េកឹ្ នអោិងអនាម័យ ការពរងងឹរបព័នអោនេូរគមនាគមន៍អោ ការបទងកើែទ ើងនូអោវតសនអោការទមសរនសប់ទខែថ/រកុ្ង ការទរៀបចំតសនអោេើភូមិសាង្គ្សថរដឌបាលត្តមជំនាញ នអោិងការក្សាងលំទៅឋានអោទៅេើជនអោបេ។ ទែោឌ រចនាសមព័នអោនក្សិក្មមដូចជា សលូវ របព័នអោនធារាសាង្គ្សថ នអោងិការរក្េើសារ ក៏្នសនអោសារៈសំខាន់អោតដរក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ការក្សាងសមែទភាព ទដើមផើតក្លម្ទសវាគ្នរំេ នអោងិការររក្សិក្មម សំខាន់អោៗដូចជា ការរសាវរជាវបទចចក្ទេសក្សិក្មម ការទរៀបចំតសនអោការរែួែពិនអោិែយ នអោិងវាយែថ្មលទលើទគ្នលនអោទោបាយ ការសថល់ធាែុចូលក្សកិ្មម នអោិងការទសធរបទចចក្វេិោ នអោិងចំទែោះដងឹខាងក្សកិ្មមទៅទកយក្សិក្ររែូវតែបានអោអនុអោវែថទកយរសបគ្នប ជាមួយនអោឹងការអភិវឌណន៍អោថ្នអោតសបក្ទែោឌ រចនាសមព័នអោន។

ង-ការពស្រងឹងវិេយ័ថាមពល ទោងត្តមេនិអោបន័អោយថ្នអោការទយវើអទងកែទសដឌក្ិចច នអោងិសងគមក្ចិចក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៩ រគសួាររបតែល ១៧% នសនអោអគគើសនអោើទរបើរបាស់។ ទៅែបំន់អោជនអោបេ នសនអោតែរគួសារ ២%ប៉ាុទណ្តត ោះ នសនអោអគគើសនអោើរដឌទរបើរបាស់ក្បុងខែៈតដល ៥.៤%ទេៀែទរបើរបាស់អគគើសនអោើឯក្ជនអោ។ ក្ងវោះអគគើសនអោើបានអោទយវើទកយគុែភាពថ្នអោការអប់រ ំ នអោិងការតងរក្ាសុខភាពទៅេើជនអោបេធាល ក់្ចុោះ តដលជាមូលទែែុទយវើទកយសាទ នអោភាពរក្ើរក្ទៅែំបន់អោជនអោបេទៅតែបនអោថនសនអោអែទិភាពទៅទេៀែ។ ដូទចបោះ អគគើសនអោើភាវូបនអោើយក្មមទៅែំបន់អោជនអោបេនអោឹងមិនអោរែឹមតែកចតក្លម្ទសវាសងគមសរនសប់បទរមើទកយពលរដឌរក្ើរក្ទៅក្បុងរយៈទពលមយយម នអោងិតវងប៉ាុទណ្តត ោះទេ តែតងមទងំនអោឹងទលើក្សធួយសលែិភាពការររទៅក្បុងវស័ិយក្សិក្មមទេៀែសង។ ទទោះជាោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ បញាបា របឈមថ្នអោការអភិវឌណន៍អោវស័ិយថាមពលដ៏រងឹនសទំៅក្មពុជា គឺជាការចំណ្តយខពស់ក្បុងការសលិែថាមពលអគគើសនអោើ។ ការក្សាងសាទ នអោើយវ៍ារ ើអគគើសនអោើ ទទោះបើជាកចបណ្តថ លទកយនសនអោការរចិរលិបរសិាទ នអោក៏្ទោយ តែវាកចនអោឹងជួយទោោះរសាយបញាបា របឈមទងំទនាោះបានអោ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថរបទេសអបក្សថល់ជំនួអោយនសនអោេិនាប ការសថល់កេិភាពដល់វស័ិយដថ្េទេៀែ តដលកចសថល់សលភាល មៗដល់ជើវភាពរបស់ពលរដឌ។ នាចុងតខយបូ ឆ្ប ២ំ០០០ រដឌសភាជាែនិអោឹងអនុអោម័ែចាប់អគគើសនអោើ តដលនអោឹងោក់្ទចញនូអោវរក្បខ័ែឍ ចាប់សរនសប់រគប់រគងវស័ិយថាមពល។

46

ច-ការជស្រមុញការអភវិឌ្ឍន៍វេិយ័កេកិមមស្របកបសដ្ឋយចីរភាព ទោយសារ ៤៥% ថ្នអោរបជាជនអោរស់ទៅក្បុងសែគមន៍អោជនអោបេ នអោិង ៧៥% ថ្នអោពលរដឌរក្ើរក្ គឺជារគួសារតដលនសនអោទមរគួសាជាក្សិក្រ គនអោលោឹះសរនសប់បទងកើនអោក្ំទែើ ែទសដឌក្ិចចរបក្បទោយចើរភាពសរនសប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងការអភិវឌណន៍អោទខឿនអោទសដឌក្ិចចជនអោបេ គឺពទនអោលឿនអោការអភិវឌណន៍អោវស័ិយក្សិក្មមរបក្បទោយចើរភាព។ សកាថ នុអោពលថ្នអោក្ំទែើ នអោក្សកិ្មមកចសទរមចបានអោត្តមរយៈ : ១-ពទនអោលឿនអោការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថ ឯក្ជនអោយុនអោែូចទកយនសនអោរបសិេនភាព នអោិងកចដំទែើ រការបានអោភាល មៗ ដូចជា អែថូ ងសបប់រាក់្ៗ នអោិងរបព័នអោននស៉ា សុើនអោបូមេឹក្ែូចៗ ២-បទងកើនអោសលិែភាពរសូវ ៣-តក្លម្របព័នអោនោដុំោះរមួទងំការពរងើក្មុខដំណ្តោំដុំោះ នអោិងរបពលវបផក្មម ៤-ពរងើក្ នអោិងតក្លម្ការចិ ច្ ឹមសែវ ៥-ពរងឹងការរគប់រគង នអោិងការទរបើរបាស់បទចចក្វេិោសមរសបក្បុងការចិ ច្ ឹមរែើក្បុងតរស នអោិងការចិ ច្ ឹមរែើជាេូទៅ នអោងិ៦-អភិវឌណន៍អោវស័ិយក្ស-ិរុកាខ សែគមន៍អោ។ របព័នអោនធារាសាង្គ្សថែូចៗ តដលរគប់រគងទោយក្សកិ្រផ្កធ ល់ គឺជាកាោនុអោវែថភាពដ៏លរ្បទសើរសុែ ទោយសាររបទេសក្មពុជា នសនអោថ្សធោដុំោះចំនអោនួអោ ៤.៨ោនអោែកិ្ត្ត តដលនសនអោេឹក្ទរកាមដើ ឬតដលនសនអោេទនអោល សធឹងែូរកាែ់ខាវ ែ់តខវង។ ក៏្ប៉ាុតនអោថការអភិវឌណន៍អោធារាសាង្គ្សថ រែូវតែបានអោទយវើទ ើងទកយបានអោេនអោធឹមគ្នប នអោឹងការតក្លម្នូអោវទសវា នអោិងការររគ្នរំេតសបក្ធារាសាង្គ្សថក្សិក្មមសំខាន់អោៗ ដូចជា គទរនសងសាក្លផងសថើពើក្មមវយិើពិទសស ទដើមផើធានាសនអោថិសុខទសផៀង តដលឧបែទមាទោយអងគការ FAO32

ក្បុងទគ្នលទៅទញសលរបទោជន៍អោជាអែិបរនសពើការអភិវឌណន៍អោ របព័នអោនធារាសាង្គ្សថជាទដើម។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះ ទយើងទៅនសនអោសកាថ នុអោពលដ៏លរ្បទសើរក្បុងរយៈទពលខលើ នអោិងក្បុងរយៈទពលតវង ទដើមផើបទងកើនអោេិនអោបសលរសូវ នអោិងបទងកើនអោរបពលវបផក្មមដណំ្តោំដុំោះទសេងៗ។ ដំណ្តរំសូវទលើដើតដលនសនអោេិនអោបសលមយយម នអោិងខពស់កចអនុអោញាបដ ែទកយរបមូលសលបានអោរែូែដល់ ៥.៥ទត្តនអោ ក្បុងមួយែកិ្ត្តក្បុងមួយឆ្ប ំ ទរាងចរក្សលិែចែំើ សែវ នអោងិការចិ ច្ ឹមសែវក្បុងរេង់រទយយំទោយទរបើរបាស់នូអោវដើតដលទៅេំទនអោរ។ កាោនុអោវែថភាពក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងវស័ិយជលសល គឺការចិ ច្ ឹមរែើទៅក្បុងតរស នអោងិការចិ ច្ ឹមរែើជាេូទៅ។ ការអភិវឌណន៍អោវស័ិយទនអោោះទៅជួបរបេោះនអោងឹការលបំាក្ ទោយសារតែទយើងទៅមនិអោទន់អោនសនអោរក្បខ័ែឍ ទគ្នលនអោទោបាយចាស់ោស់ ទែោឌ រចនាសមព័នអោនទៅេន់អោទខាយពំុទន់អោនសនអោការទរៀបចំជាបលង់ទមទកយរែឹមរែូវ និអោងតសនអោការសក្មមភាពក្បុងការអភវិឌណន៍អោវស័ិយក្សិក្មម។ េើសារនាទំចញអងករ នអោិងដណំ្តដំថ្េទេៀែមិនអោទន់អោរែូវបានអោរសាវរជាវទកយបានអោចាស់ោស់ ទែើយទយើងរែូវរបឈមនអោឹងរបាងំជាទរចើនអោតដលរារាងំដល់ក្ំទែើ នអោថ្នអោការនាំទចញក្បុងទនាោះនសនអោគុែភាពទៅទប ក្ងវោះខាែនូអោវព័ែ៌នសនអោសថើពើរែិជជក្មម ទែោឌ រចនាសមព័នអោន នអោងិទសវាគ្នរំេទៅអន់អោងយក្ងវោះខាែឧបក្រែ៍សនសា រៈសរនសប់ទពលរចូែកាែ់ នអោិងទរកាយទពលរចែូកាែ់ សមែទភាពសាទ ប័នអោទៅទខាយ េិនអោបសលដណំ្តទំៅទប ទសវាគ្នរេក្សិក្មមមិនអោទន់អោរគប់រគ្នន់អោ របព័នអោនធារាសាង្គ្សថមិនអោរគប់រគ្នន់អោ ទែើយ

32

FAO- Food and Agriculture Organization

47

នសនអោសលែិភាពទៅទប ក្សិក្រគ្នម នអោលេនភាពរគប់រគ្នន់អោទដើមផើេេលួបានអោនូអោវយនអោធានអោសរនសប់សលែិក្មម នអោិងការខវោះខាែសមែទភាព សាទ ប័នអោក្បុងការទយវើតសនអោការ នអោិងអនុអោវែថសក្មមភាពអភិវឌណន៍អោក្សកិ្មម។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោចាែ់វធិានអោការោ៉ា ងមុឹងនស៉ា ែ់ ទដើមផើបទងកើនអោចើរភាពថ្នអោយនអោធានអោថ្រពទឈើ។ វធិានអោការទងំទនអោោះរមួនសនអោ ការអនុអោវែថន៍អោរបក្បទោយទជាគជ័យនូអោវទគ្នលនអោទោបាយ ក្បុងការបរក រឧរក្ិដឌក្មមការចាប់បានអោការក្ំចាែ់ នអោិងការរែួែពិនអោិែយសក្មមភាពខុសចាប់នានា។ រាជរោឌ ភបិាល បានអោបទងកើែទ ើងនូអោវអងគភាពសថល់របាយការែ៍ នអោិងរែួែពិនអោិែយបេឧរក្ដិឌថ្រពទឈើទៅក្បុងនាយក្រោឌ នអោរុក្ខរបនសញ់ ថ្នអោរក្សួងក្សិក្មម នអោងិទៅក្បុងរក្សួងបរសិាទ នអោ នអោិងបទងកើែទ ើងនូអោវចែុំចរបមូលសថុ ំមួយទៅេើសថើការគែៈរដឌមង្គ្នអោថើសរនសប់រែួែពនិអោិែយរបាយការែ៍។ អងគការទរៅរោឌ ភិបាលអនអោថរជាែិ Global Witnes រែូវបានអោតែងត្តងំជាសលូវការទោយរាជរោឌ ភបិាលជាអបក្ឃ្លល ទំមើលឯក្រាជយ។ ការរែួែពិនអោែិយសក្មមភាពកាប់ទឈើខុសចាប់ គួបសេនំអោឹងវធិានអោការតដលបានអោោក់្ទចញ នអោងិទរគ្នងេុក្ទដើមផើទរៀបចំទ ើងវញិនូអោវរបព័នអោនថ្រពសមផទនអោ នអោិងធានាបានអោនូអោវការទក្ៀងគរចំែូលទកយអស់លេនភាពពើវស័ិយថ្រពទឈើ តដលនអោឹងកាល យទៅជារបភពែរិ ដ្វែទុមួយដ៏សំខាន់អោក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងវស័ិយក្សិក្មម នអោិងវស័ិយដថ្េទេៀែ។

ឆ-ការដកលមអការស្រគប់ស្រគងធនធានទឹក កេិភាពដ៏ខពស់បំសុែរបស់រាជរោឌ ភិបាល គឺបទងកើនអោការសគែ់សគង់េឹក្ នអោងិទែោឌ រចនាសមព័នអោនទងំទៅេើរក្ងុ ទងំទៅេើជនអោបេ ក្បុងទគ្នលទៅការទោោះរសាយទដើមទែែុចមផងថ្នអោភាពរក្ើរក្ នអោងិទលើក្សធួយក្រមិែជើវភាព សនអោថិសុខទសផៀង និអោងសុខភាពរបស់របជាជនអោ។ ទយើងនអោឹងទរបើរបាស់ទកយនសនអោរបសិេនភាពខពស់នូអោវេឹក្ទៅទរកាមដើ ទងំរាក់្ ទងំទរៅ ក្បុងទគ្នលទៅធារាសាង្គ្សថ នអោិងទគ្នលទៅថ្នអោការសគែ់សគង់េឹក្ត្តមលំទៅឋានអោ។ ក្បុងក្រែើ តដលលក្ខខ័ែឍ បទចចក្ទេស នអោងិទសដឌក្ិចចអនុអោញាបដ ែរាជរោឌ ភិបាលនសនអោវធិានអោការសាថ ទ ើងវញិនូអោវមូលោឌ នអោធារាសាង្គ្សថ តដលនសនអោរសាប់ទោយទរៀបចំទកយនសនអោជារបព័នអោនទមទកយនសនអោលក្ខែៈសថង់ការ ទដើមផើធានានូអោវសមយម៌ក្បុងការទរបើរបាស់េឹក្ នអោិងទដើមផើទលើក្មពស់សលិែក្មមក្សកិ្មម នអោិងសនអោថិសុខទសផៀង។ យុេនសាង្គ្សថរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្បុង រយៈទពលខលើ នអោងិក្បុងរយៈទពលមយយម គឺទលើក្េកឹ្ចិែថដល់តសបក្ឯក្ជនអោ នអោងិក្សកិ្រក្បុងការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើអែថូ ងរាក់្ ៗនអោិងនស៉ា សុើនអោបូមេកឹ្ែូចៗ។ បនាធ ប់ពើសមែទភាពសាទ ប័នអោទងំទៅមជឈមឹទងំទៅទខែថ ក្បុងការទរៀបចំរគប់រគង នអោិងដំទែើ រការនូអោវរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថរែូវបានអោពរងឹងរួចទែើយ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងោក់្ទចញនូអោវយុេនសាង្គ្សថក្បុងការពរងើក្របព័នអោនធារាសាង្គ្សថយំៗទេៀែ។ ទគ្នលទៅថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយេឹក្របស់រាជរោឌ ភិបាល គឺពរងើក្ែំបន់អោទរសាចរសពទពញទលញពើ១៦ ដល់ ២០% ថ្នអោែំបន់អោ ោរំសូវទងំអស់ទៅក្បុងអំ ុងទពល ៥ឆ្ប ំគឺ ២០០៣ ត្តមរយៈការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថសមរសប ការបទងកើនអោការរែែួពិនអោិែយ នអោិងភាពជានសច ស់ទៅមូលោឌ នអោ ការជរមុញការចូលរមួរបស់តសបក្ឯក្ជនអោក្បុងការអភិវឌណន៍អោ របព័នអោនធារាសាង្គ្សថ នអោិងពរងឹងសមែទភាពរបស់អងគភាពរដឌ នអោិងសែគមន៍អោអបក្ទរបើរបាស់េឹក្ក្បុងក្ិចចដំទែើ រការ នអោងិការតងទងំរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថ។

48

រាជរោឌ ភិបាល បានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្ក្បុងការបទងកើែរបព័នអោនរគប់រគងព័ែ៌នសនអោជលសាង្គ្សថរក់្ព័នអោននអោឹងរបភពេកឹ្ទងំអស់ ទងំេកឹ្ថ្សធទលើ ទងំេឹក្ទរកាមដើ(កងេទនអោល នអោងិកងេឹក្ទរកាមដើ) ទកយនសនអោចើរភាព នអោិងដ៏គួរទកយេុក្ចិែថបានអោតដលនអោឹងសថល់ព័ែ៌នសនអោជាមូលោឌ នអោ ទដើមផើជួយដល់ការទយវើតសនអោការយុេនសាង្គ្សថ នអោិងកាអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោេឹក្របក្បទោយចើរភាព ទដើមផើរក្ាបានអោនូអោវបរសិាទ នអោសរនសប់បទរមើទកយទគ្នលទៅទសេងៗដូចជា ធារាសាង្គ្សថ ការសគែ់សគង់េឹក្បរទិភាគ ថាមពលវារ ើអគគើសនអោើ ការដឹក្ជ ជ្ូ នអោ ជលសល ការរគប់រគងេកឹ្ជំនអោន់អោ នអោិងក្ិចចការររយនអោធានអោបរសិាទ នអោជាទដើម។ ចំទរោះបញាបា ទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលនសនអោតសនអោការនអោិង ១-ទរៀបចំេនិអោបន័អោយលម្ិែថ្នអោវស័ិយេកឹ្ ២-ទរៀបរូបមនអោថសរនសប់យុេនសាង្គ្សថវនិអោិទោគេុក្ ៣-បទងកើែរក្បខ័ែឍ សាទ ប័នអោសរនសប់ការទយវើរបែិបែថកិារ នអោិងការតងរក្ារបព័នអោនធារាសាង្គ្សថ ៤-ទរៀបចំតសនអោការសក្មមភាពសថើពើទគ្នលនអោទោបាយអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោេឹក្ថាប ក់្ជាែ ិ នអោិង ៥-ពរងឹងការទយវើតសនអោការគទរនសង នអោិងសមែទភាពអនុអោវែថគទរនសងក្បុងរគប់ក្រមិែទងំអស់។

ជ-ជស្រមុញការអភវិឌ្ឍន៍ជនបទ និងវិមជឈការ រាជរោឌ ភិបាលបានអោទលើក្ទ ើងនូអោវយុេនសាង្គ្សថមួយ តដលឈរទលើមូលោឌ នអោថ្នអោការអភិវឌណន៍អោជនអោបេពើទរកាមទ ើងទលើចរមោុះទោយនសនអោការចូលរមួោ៉ា ងេូលេូំោយ នអោងិទោយឈរទលើទគ្នលការែ៍វមិជឈការ។ ទគ្នលទៅសំខាន់អោគ ឺ រែូវពរងើក្ចំនអោនួអោគែៈក្មមការអភិវឌណន៍អោភូមិ តដលរែូវបានអោទបាោះទឆ្ប ែទរជើសទរ ើស ទដើមផើជាែំណ្តងភូមិចំទរោះមុខរាជរោឌ ភិបាល អងគការអនអោថរជាែិ នអោិងអងគការមនិអោតមនអោរោឌ ភិបាលទៅក្បុងការរគប់រគងគទរនសងអភិវឌណន៍អោភូមិបានអោដល់ ៦៩% ថ្នអោភូមទិងំអស់ទៅចុងឆ្ប ២ំ០០០ទនអោោះ33 ។ របការទនអោោះនអោងឹអនុអោញាបដ ែទកយសែគមន៍អោចូលរមួោ៉ា ងសក្មមទៅក្បុងសាទ ប័នអោមូលោឌ នអោ នអោងិបទងកើនអោភាពជានសច ស់ថ្នអោគទរនសងអភិវឌណន៍អោទោយសថល់ទកយបុគគលនសប ក់្ៗ រគួសារ នអោិងសែគមន៍អោនអោើមួយៗនូអោវសិេនិក្បុងការទយវើទសចក្ថើសទរមច នអោិងទោយធានាបានអោនូអោវគែទនអោយយភាព។ ការតក្េរមង់សាទ ប័នអោ នអោិងទគ្នលនអោទោបាយក្ំពុងរែូវបានអោេេួលការគ្នរំេ ទោយការវនិអោិទោគសាធារែៈជាយុេនសាង្គ្សថទោយរមួប ច្ូ លនូអោវការសគែ់សគង់ដល់ភូមិ នអោិងសលូវលំជនអោបេ ទដើមផគ្នរំេដល់ការសាទ បនាទ ើងវញិ នអោិងការតងរក្ា ទែោឌ រចនាសមព័នអោនជនអោបេដ៏នសនអោសារៈសខំាន់អោទនអោោះ នអោិងទដើមផើបទងកើែការររទៅេើជនអោបេ។ រាជរោឌ ភិបាល បានអោសថល់កេិភាពទៅទលើការបទងកើនអោចំែូលជនអោបេ ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងទដើមផើរក្ានូអោវអទនាថ របទវសន៍អោថ្នអោរបជាជនអោពើេើជនអោបេទៅកាន់អោេើរក្ងុទកយសទិែទៅរែមឹក្រមែិមួយ តដលកចរគប់រគងបានអោ។ រាជរោឌ ភិបាលនសនអោតសនអោការនអោឹងទយវើវមិជឈការ របព័នអោនរដឌបាលរបស់ខលួនអោបតនអោទមទេៀែ រពមទងំនអោឹងោក់្ទកយអនុអោវែថន៍អោនូអោវទគ្នលនអោទោបាយវមិជឈការែរិ ដ្វែទុទៅត្តមមូលោឌ នអោ ទោយទរៀបចំ នអោិងោក់្ជូនអោសភាពិនអោិែយ នអោិងអនុអោម័ែនូអោវទសចក្ថើររងចាប់សថើពើការរគប់រគងរក្មុរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់។ ទយើងនសនអោគទរនសងទរៀបចកំារទបាោះទឆ្ប ែ តដលនអោឹងរបរពឹែថទៅទៅចុងឆ្ប ២ំ០០១ ខាងមុខ ទដើមផើទរជើសទរ ើសរក្ុមរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់ តដលនអោងឹនសនអោងវកិាផ្កធ ល់ខលួនអោរមួនសនអោចែូំលសារទពើពនអោន នអោងិចំែូលពុំតមនអោសារទពើពនអោន នអោងិយនអោធានអោតដលទសធរពើងវកិារដឌ។ រក្ុមរបឹក្ានអោឹងេេួល 33 រក្សួងតសនអោការៈ របាយការែ៍ឆ្ប ១ំ៩៩៩ សថើពើការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេទៅក្មពុជា។ ទសដឌក្ិចចភូមិ នអោិងការអភិវឌណន៍អោ។

49

ខុសរែូវក្បុងការសថល់ទសវា ទោយរមួទងំទសវាសងគមដល់ភូមិនានា។ រក្ុមរបឹក្ានអោងឹនសនអោលេនភាពកាន់អោតែខាល ងំទ ើងទៅក្បុងការសទរមចចិែថ តដលរក់្ព័នអោននអោងឹការអភិវឌណន៍អោែំបន់អោរបស់ខលួនអោ

34។

ឈ-ធាននូវការស្រគប់ស្រគងធនធានធមមាតិសអាយបានស្រតមឹស្រតូវ ការរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែបិានអោល ្ នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្នសនអោការទក់្ទញគ្នប ោ៉ា ងជិែសបិែ។ មោ៉ាងសាទ នអោភាពថ្នអោពលរដឌរក្ើរក្កចនអោឹងរែូវបានអោទយវើរបទសើរទ ើង ត្តមរយៈការពរងើក្លេនភាពទញយក្សលរបទោជន៍អោពើយនអោធានអោថ្រពទឈើ ជលសល នអោិងេឹក្។ ដូទចបោះ ក្មមវយិើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្រែវូចុចទកយចសំាទ នអោភាពពិែរបាក្ដរបស់ជនអោរក្ើរក្ តដលទៅរាយបា៉ា យទៅត្តមបណ្តថ ទខែថ។ ឧទែរែ៍ ការធានាទកយជនអោជាែិភាគែិចតដលរស់ទៅត្តមែំបន់អោភបំកចទរបើរបាស់ទោយទសរ ើនូអោវយនអោធានអោថ្រពទឈើ នអោិងការទគ្នរពក្មមសិេនិដើយលើរបស់ពួក្ទគ គឺជាឧទែរែ៍ោ៉ា ងសំខាន់អោសរនសប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ទៅែំបន់អោភាគឦសានអោថ្នអោរបទេសក្មពុជា។ ការសថល់លេនភាពទកយរបជាពលរដឌតដលរស់ទៅក្បុងែបំន់អោេទនអោលសាបទញយក្សលពើយនអោធានអោជលសល នអោិងយនអោធានអោេឹក្នសនអោសារៈសំខាន់អោណ្តស់ក្បុងការតក្លមក្្រមិែជើវភាពរស់ទៅរបស់របជាជនអោទៅេើទនាោះ។ មោ៉ាងទេៀែ ទយើងរែូវរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិទកយបានអោល ្ទដើមផើជរមញុទកយនសនអោការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាព។

ញ-សលើកទកឹចិតតេកមមភាពបសងកើតចណូំលសៅកនងុទជីនបទ ការទលើក្ក្មពស់សក្មមភាពបទងកើែចែូំលថ្នអោទសដឌក្ចិចជនអោបេ នអោិងបទងកើែទកយនសនអោនូអោវក្ំទែើ នអោ នអោិងការររ តដលទលើក្ក្មពស់សុវែទភិាពសនអោថិសុខទសផៀង នអោិងទយវើសនសែរែក្មមរបជាជនអោទៅជនអោបេទៅក្បុងេើសារក្បុងរសុក្ តដលក្ំពុងតែរ ើក្យំទ ើងៗ។ សក្មមភាពទងំទនអោោះកចសថល់នូអោវចំែូលបតនអោទមដល់អបក្ទយវើការទៅក្បុងរដូវមនិអោទយវើតរសតដលរបការទនអោោះនសនអោសកាថ នុអោពលខពស់ក្បុងការជោះឥេនិពលដល់ភាពរក្ើរក្។

ដ-ការកាត់បនថយភាពស្រកីស្រកសៅតាមទីស្របជុំជន រាជរោឌ ភិបាលរែូវនសនអោក្មមវយិើតដលនសនអោទគ្នលទៅចាស់ោស់មួយ ក្បុងការទោោះរសាយភាពរក្ើរក្ទៅត្តមេើរបជុជំនអោ។ រាជរោឌ ភិបាលនសនអោការទបថជាញ ចិែថបំទពញភារក្ិចច ទដើមផើការររ នអោងិតក្លមនូ្អោវគុែភាពជើវែិរបស់ពលរដឌរក្ើរក្ តដលរស់ទៅក្បុងេើរបជុជំនអោត្តមរយៈការអភិវឌណន៍អោ នអោិងរគប់រគងទសវាសងគមទកយបានអោសមរសប។ រក្សួងសងគមក្ិចចការររបែថុ ោះបណ្តថ លវជិាជ ជើវៈ នអោងិយុវនអោើែិសមផទ នអោិងរក្សួងក្ិចចការនារ ើ នអោិងអែើែយុេនជនអោ កចទដើរែួនាេើោ៉ា ងសខំាន់អោទៅក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ទៅត្តមេើរបជុំជនអោទោយការទយវើសែែរិ ដ្បផទនអោក្មមវយិើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ជាមួយអងគការទរៅរោឌ ភិបាលដូចជា អងគការ Urban Sector Group (USG) ទដើមផើទោោះរសាយបញាបា របស់របជាជនអោតដលត្តងំេើលំទៅបទណ្តថ ោះកសនអោបជាមួយអងគការ “មិែថសំឡាញ់” ទដើមផើជួយទក្មង

34 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៥៣

50

អនាថា តដលរស់ទៅត្តមដងសលូវ នអោិងជាមួយអងគការ Youth With A Mission (YWAM) ទដើមផើជយួដល់រក្ុមរគួសារតដលរស់ទៅត្តមចិទ ច្ ើមងបល់។ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងសថល់ការយក្ចិែថេុក្ោក់្តងមទេៀែក្បុងការជួយពលរដឌតដលត្តងំេើលំទៅបទណ្តថ ោះកសនអោបទោយសថល់នូអោវមើរក្ូឥែទនអោ នអោងិការបែថុ ោះបណ្តថ លវជិាជ ជើវៈ នអោងិការជួយរក្ការររទកយពួក្ទគទយវើ។ ទយើងរែូវនសនអោក្មមវយិើតដលនសនអោទគ្នលទៅពិទសស ទដើមផើបទងកើនអោការេេលួបានអោនូអោវទសវាសុខភាព ការអប់រ ំ នអោិងទសវាជាមូលោឌ នអោនានា ដូចជា េឹក្ នអោិងអគគើសនអោើជាទដើម។ រដឌនអោឹងក្ំែែ់នូអោវសាទ នអោភាពគែ-ិយុែថរបស់ពួក្ទគ ទដើមផើបរក រកុ្ំទកយនសនអោការបទែថ ញទចញត្តមអំទពើចិែថ។ រាជរោឌ ភបិាលនសនអោទគ្នលបែំងទយវើការអភិវឌណន៍អោភាពជាថ្ដគូងមើជាមួយអងគការទរៅរោឌ ភិបាល ទដើមផើតក្លម្នូអោវសាទ នអោភាពរបស់រគួសារ នអោិងទក្មងទៅត្តមចិទ ច្ ើមសលូវ ទោយការទយវើសែែរិ ដ្បផទនអោ ក្មមវយិើរេរេង់ ទដើមផើជួយទកយពួក្ទគទងំអស់ទនាោះរែូវបានអោទយវើសនសែរែក្មមចូលទទក្បុងសងគមវញិ។ រាជរោឌ ភិបាលនអោងឹសែការជាមួយអងគការទរៅរដឌភិបាល ទោយទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ចំទរោះការបែថុ ោះបណ្តថ លវជិាជ ជើវៈ នអោិងការរក្ការររទកយទក្មងទៅត្តមចិទ ច្ ើមងបល់ទយវើ នអោិងបងករលក្ខែៈទកយទក្មងទៅត្តមចិទ ច្ ើមងបល់តដលទៅែូចៗទៅទ ើយនសនអោលេនភាពេេលួបានអោនូអោវការអប់រ ំ នអោងិទសវាសុខភាពសាធារែៈ35។

ថ-ការអនុវតតន៍សោលនសោបាយដីធល ី ទគ្នលនអោទោបាយដើយលើនអោងឹទផ្កថ ែទៅទលើការតបងតចក្ដើយលើ ការទរៀបចំដើយលើ នអោងិរដឌបាលដើយលើ។ ក្មមវយិើសបូលថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយដើយលើរមួនសនអោ ការអភិវឌណន៍អោទគ្នលនអោទោបាយដើយលើជាែិមួយ ការតក្លម្ការរគប់រគងដើរបស់រដឌ ការចាប់ទសថើមចុោះប ជ្ ើដើយលើជារបព័នអោន ក្ំតែេរមង់សារទពើពនអោន ការបទងកើែរក្បខ័ែឍ គែិយុែថ ទដើមផើពរងឹងសេិនិទលើរេពយសមផែថិ ការបទងកើែនូអោវតសនអោបលង់ទម នអោងិការក្ែំែ់ែំបន់អោសរនសប់ថាប ក់្ទខែថ/រក្ុង នអោិងថាប ក់្ជាែ ិនអោិងការអភិវឌណន៍អោលំទៅឋានអោជនអោបេ។ ក្បុងរយៈទពលមយយម នអោិងរយៈទពលតវងរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជានអោឹងទោោះរសាយបញាបា ទងំទនអោោះត្តមរយៈការអនុអោម័ែ នអោិងការអនុអោវែថន៍អោចាប់ភូមិបាលងមើ ក៏្ដូចជាការអនុអោវែថន៍អោការររចុោះប ជ្ ើដើយលើជារបព័នអោនក្បុងក្រមិែជាែិ តដលធានាសុវែទិភាពថ្នអោការកាន់អោកាប់ដើយលើ សថល់មូលោឌ នអោសរនសប់បនអោទយជទនសល ោះក្មមសេិនិដើយលើ នអោងិជួយសរមលួការរគប់រគងដើយលើ ការរែួែពនិអោែិយ នអោិងការរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិ នអោិងការការររសមផែិថរដឌ។ ការចាែ់ថាប ក់្ការទរបើរបាស់ដើយលើនសនអោសារៈសំខាន់អោសរនសប់ទយវើការក្ំែែ់រពំរបេល់របទភេដើទសេងៗដូចជា ដើថ្រព រេពយរដឌជាអចិថ្ង្គ្នអោថយ ៍ ូែិ៍ទនអោសាេ នអោងិដើក្សិក្មមទសេងទេៀែ តដលកចជួយទកយជនអោរក្ើរក្កចេេួលបានអោដើយលើ នអោិងតក្លម្ការកាន់អោកាប់ដើយលើ នអោិងការទនអោសាេជារបថ្ពែើ ។ សិកាខ សាោសថើពើការគ្នម នអោដើយលើរែូវបានអោទរៀបចំទ ើងទោយរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាទៅក្បុងតខសើហា ឆ្ប ២ំ០០០ ក្នអោលងទៅទនអោោះ ទដើមផើក្ែំែ់ទៅចំនអោួនអោរបជាជនអោតដលគ្នម នអោដើ នអោិងមូលទែែុតដលបណ្តថ លទកយបាែ់បង់ដើ នអោងិ

35 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៥៥

51

ទរៀបចំទគ្នលនអោទោបាយរក់្ព័នអោននអោឹងបញាបា ដ៏សំខាន់អោទនអោោះ។ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជានអោឹងោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការដូចខាងទរកាម ទដើមផើតសវងរក្នូអោវដំទណ្តោះរសាយចំទរោះបញាបា ដ៏សមុគសាម ញទនអោោះ

36 : ក្-ទយវើការសិក្ារសាវរជាវទកយបានអោម៉ាែ់ចែ់អពំើលេនភាពចូលទៅកាន់អោកាប់ដើយលើ ភាពរក្ើរក្ នអោិងភាពរយេេលួរងទរគ្នោះ ទដើមផើនសនអោមូលោឌ នអោទយវើក្ំតែេរមង់ទគ្នលនអោទោបាយ។ ខ-ក្ំែែ់នូអោវរក្ុមតដលគ្នម នអោដើ នអោិងរក្មុតដលនសនអោដើមិនអោរគប់រគ្នន់អោទៅថាប ក់្រសុក្ នអោិងទខែថ ទដើមផើទយវើទកយពួក្ទគកចេេលួបានអោការយក្ចិែថេុក្ោក់្កាន់អោតែនសនអោរបសេិនភាព។ គ-ែវកឹ្ែវនឺអោកជាញ យរទខែថ នអោិងមូលោឌ នអោ ទដើមផើទរៀបចំតសនអោេើយនអោធានអោដើ នអោិងឯក្សារថ្នអោការទរៀបចំតសនអោការទសេងៗទេៀែ តដលកចសថល់េិនអោបន័អោយសំខាន់អោៗ ដល់ការរគប់រគងយនអោធានអោដើទៅក្បុងែំបន់អោនអោើមួយៗទកយកាន់អោតែនសនអោរបសេិនភាព នអោិងសថល់លេនភាពទកយនសនអោការរែែួពិនអោែិយជារបព័នអោននូអោវសភាពការែ៍ដើយលើ នអោងិសាទ នអោភាពដើយលើរបស់ពលរដឌរក្ើរក្ នអោិងរក្មុតដលរយរងទរគ្នោះ។ ឃ-ចាែ់វធិានអោការទដើមផើធានាថា សែគមន៍អោតដលបានអោបទងកើែទ ើងទៅមូលោឌ នអោកចទរបើរបាស់ទៅត្តមេនសល ប់របស់ទគនូអោវយនអោធានអោតដលជាសមផែថិរមួ(ដើយលើ ថ្រពទឈើ នអោិងសលូវេឹក្) នអោិងមនិអោរែូវបានអោដទែើថ មទោយរក្មុងមើៗទសេងទេៀែ។ ង-ពិនអោិែយទ ើងវញិនូអោវទគ្នលនអោទោបាយសថលដើយលើតដលបានអោទោោះរសាយ ទែើយសថល់កេភិាពចំទរោះជនអោទភៀសសឹក្អែើែយុេនជនអោ នអោិងរក្ុមជនអោរក្ើរក្ដថ្េទេៀែ។ ច-ធានាសុវែទិភាពថ្នអោការកាន់អោកាប់ដើចំទរោះក្សិក្រ ត្តមរយៈការតក្លម្ចំែុចទខាយបចចុបផនអោបថ្នអោការចាែ់តែងដើយលើ នអោងិទៅទលើចាប់ភូមិបាល។ ឆ-ចាប់ទសថើមមក្ក្មមវយិើតដលនសនអោទគ្នលទៅបទងកើនអោលេនភាពចូលទៅកាន់អោកាប់ដើយលើ នអោិងបទងកើនអោការសថល់ប័ែតដើយលើដល់នសច ស់ដើ នអោិងអបក្កាន់អោកាប់ដើយលើែូចត្តច។ ជ-ពិនអោិែយទ ើងវញិនូអោវក្មមវយិើជយួចំទរោះជនអោទភៀសសឹក្ នអោិងអបក្ទយវើនសែុភូមិនអោិវែថន៍អោ ទដើមផើទរៀនអោសូរែពើបេពិទសាយន៍អោនាទពលក្នអោលងទៅ ជាពិទសសរក់្ព័នអោននអោឹងការតបងតចក្ នអោងិការសថល់នូអោវដើយលើ។ ឈ-តក្លម្លេនភាពកចនសនអោលំទៅឋានអោ នអោិងការសថល់ទែោឌ រចនាសមព័នអោនចាបំាច់ទសេងៗទេៀែ សរនសប់រក្ុមជនអោរយរងទរគ្នោះទៅភបំទពញ នអោិងទៅេើរក្ុងទសេងៗទេៀែ ទោយសថល់កេិភាពដល់ែំបន់អោទត្តក្ោ៉ា ក្ថ្នអោសំែង់បទណ្តថ ោះកសនអោប។ ញ-ទយវើការសិក្ារែួែពិនអោិែយទដើមផើក្ំែែ់ថា បញាបា ទភេកចប៉ាោះរល់ដូចទមថចខលោះទៅក្បុងទគ្នលនអោទោបាយដើយលើ នអោិងក្បុងរបព័នអោនចុោះប ជ្ ើដើយលើ ការេេួលមរែក្ដើយលើ ភាពជានសច ស់ដើយលើ តដលទក្ើែទ ើងពើករែ៍ពិរែ៍ នអោិងការតបងតចក្រេពយសមផែថិដើយលើ តដលជាលេនសលថ្នអោជទនសល ោះរវាងបថើ នអោិងរបពនអោន។ 36 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៥៥

52

២.៣.៣ ការបសងកើតនវូេវុតថិភាព បនអោទយភាពរយរងទរគ្នោះរបស់ពលរដឌរក្ើរក្ទោយពរងងឹសមែទភាព ទដើមផើេប់េល់នអោងឹវបិែថិពើខាងទរៅ ទែើយបទងកើែនូអោវចើរភាពជាេូទៅថ្នអោជើវភាពរបស់ពកួ្ទគ គជឺាបញាបា កេភិាពមួយទោយសារក្បុងទពលក្នអោលងមក្រដឌមិនអោទន់អោបានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្ទកយបានអោរគប់រជុងទរជាយចំទរោះការជួយដល់ជនអោរក្ើរក្ទងំឡាយ តដលនសនអោបំែងចង់ឈប់របក្បរបរក្សិក្មម។ នាទពលបចចុបផនអោបទនអោោះ ទយើងក្ំពុងទផ្កថ ែការយក្ចែិថេុក្ោក់្ចំទរោះការសថល់ឥែទនអោសរនសប់អនុអោវែថសក្មមភាពណ្តតដលបទងកើែរបាក់្ចែូំល ប៉ាុតនអោថេនអោធមឹនអោឹងទនអោោះក៏្នសនអោការចាបំាច់សងតដរ ក្បុងការគិែគូរពើភាពរយប៉ាោះរល់ទោយសារការតរបរបួលថ្នអោរបាក់្ចែូំល ពើទររោះបញាបា ទនអោោះបណ្តថ លទកយនសនអោក្ងវោះរបាក់្កាស តដលជាមូលទែែុទយវើទកយនសនអោការពនអោោទពលថ្នអោការទយវើវនិអោិទោគ នអោងិ/ឬ ជាមូលទែែុទកយនសនអោការយក្ដើយលើទៅលក់្ ទដើមផើយក្របាក់្មក្េប់េល់នអោឹងចណំ្តយទសេងៗ។ បញាបា ទនអោោះកចនអោឹងរែូវទោោះរសាយបានអោត្តមរយៈការសថល់នូអោវការធានារា៉ា ប់រងរបាក់្សនអោេ ំនអោិងឥែទនអោសរនសប់ការទរបើរបាស់។ មោ៉ាងវញិទេៀែ រដឌកចធានាបានអោនូអោវសនអោថសុិខទោយបទងកើែ នអោិងពរងើក្ការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើសុវែទភិាពសងគម ទលើក្សធួយក្ិចចការររបរសិាទ នអោ នអោិងការទោោះមើនអោ។

ក-ផតលឥ់ណទានមីស្រក ូរិញ្ញវតថដុលព់លរដាស្រកីស្រក ការខវោះខាែោ៉ា ងខាល ងំថ្នអោទសវាែរិ ដ្វែទុទៅែំបន់អោជនអោបេ គឺជាឧបសគគោ៉ា ងយំទយងមួយចំទរោះក្ំទែើ នអោ ក្សិសល នអោិងការអភិវឌណន៍អោជនអោបេ។ អងគការមិនអោតមនអោរោឌ ភិបាលក្ំពុងអនុអោវែថនូអោវរបែិបែថិមើរក្ែូរិ ដ្វែទុ តដលបានអោសថល់នូអោវទសវាែរិ ដ្វែទុតែមួយគែ់ទៅត្តមែំបន់អោជនអោបេ។ អងគការមិនអោតមនអោរោឌ ភិបាល បានអោសថល់នូអោវឥែទនអោតដលនសនអោែថ្មល ២៣ោនអោដុោល រកទមរកិ្ ចំទរោះរគួសារចំនអោួនអោ ៣៣៤.០០០ ទែើយបានអោជួយបទងកើែការររទរចើនអោ នអោិងបទងកើែរបាក់្ចែូំលសរនសប់អបក្រក្ើរក្។ គ្នម នអោយនាគ្នររែិជជណ្តមួយ តដលនសនអោយនអោធានអោ ឬនសនអោទគ្នលបែំងទដើមផើពរងើក្របែបិែថិការរបស់ពកួ្ទគទៅកាន់អោែំបន់អោជនអោបេទ ើយ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថត្តមការបា៉ា ន់អោសាម នអោ ការខវោះខាែឥែទនអោជនអោបេ គឺទសមើនអោឹង ៧០ោនអោដុោល រកទមរកិ្។ ចាប់ត្តងំពើឆ្ប ១ំ៩៩៥ មក្រាជរោឌ ភិបាល បានអោទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ទៅទលើសក្មមភាពឥែទនអោមើរក្ូែរិ ដ្វែទុ ទោយបទងកើែទ ើងនូអោវយនាគ្នរអភិវឌណន៍អោជនអោបេ។ ទគ្នលទៅសំខាន់អោ គឺធានានូអោវការអភិវឌណន៍អោឥែទនអោមើរក្ូែរិ ដ្វែទុរបក្បទោយចើរភាព។ យនាគ្នរអភិវឌណន៍អោជនអោបេក្ពុំងទយវើរបែិបែថិការលក់្ដុំ នអោិងមិនអោសថល់ក្មចើរែិជជក្មមទោយផ្កធ ល់ទេ។ រាជរោឌ ភិបាលយល់ទឃើញថា នសនអោតែការអភិវឌណន៍អោ នអោិងពរងើក្របព័នអោនែរិ ដ្វែទុវមិជឈការទេ ទេើបកចបំទពញែរមវូការរបស់ជនអោរក្ើរក្ នអោងិកចទឆលើយែបចំទរោះសភាពការែ៍ទៅទលើេើសារបានអោ។ ដូទចបោះទែើយ យនាគ្នរអភិវឌណន៍អោជនអោបេ បានអោខិែខំជរមុញ ក្មមវយិើឥែទនអោមើរក្ូែរិ ដ្

53

វែទុរបស់អងគការមិនអោតមនអោរោឌ ភបិាល ជាពិទសសទោយទផ្កថ ែមុខរពួញទៅរក្អបក្រក្ើរក្បសុំែក្បុងចំទណ្តមអបក្រក្ើរក្ទងំឡាយ37។

ខ-ការចូលរមួកនងុេកលភាវូបនយីកមម ទៅក្បុងវស័ិយទរៅរបទេស ក្មពុជាចាបំាច់រែូវបនអោថពរងើក្ នអោងិពរងឹងេំនាក់្េនំអោងអនអោថរជាែ ិ នអោិងទបថជាញ ទបើក្ចំែេើសារ នអោងិការទយវើរែិជជក្មមក្បុងឋានអោៈជាសនសជិក្មយួរបស់កសា៊ា នអោ។ េនអោធឹមនអោឹងទនអោោះ រាជរោឌ ភបិាលបានអោនអោឹងពរងងឹ នអោងិពរងើក្ការចូលរមួរបស់ខលួនអោក្បុងគែៈក្នសម យកិារេទនអោលទមគងគ មហាអនុអោែំបន់អោេទនអោលទមគងគ។ របការទនអោោះនសនអោសារៈសំខាន់អោណ្តស់ទោយសារេទនអោលទមគងគជាសរថ្សឈាមថ្នអោវស័ិយក្សកិ្មម នអោិងទនអោសាេេឹក្សាបទៅក្បុងរបទេសក្មពុជា។ ក្មពុជានអោឹងចូលរប ូក្ោ៉ា ងសាវ ហាប់ នអោិងសុើជទរៅទលើឆ្ក្អនអោថរជាែតិ្តមរយៈការចូលរមួជាសនសជិក្របស់អងគការរែិជជក្មមពិភពទោក្។ ក្មពុជារែូវតែបនអោថបទងកើនអោការចូលរមួជាលក្ខែៈអនអោថរជាែិជាទរចើនអោទេៀែ ពើទររោះការពភិាក្ា នអោងិវធិានអោទសេងៗទេៀែដូចជា ទៅក្បុងវស័ិយរែិជជក្មម វនិអោិទោគេុនអោពើបរទេស នអោងិនអោិនសម បនអោក្មមែរិ ដ្វែទុអនអោថរជាែ ិនអោឹងជោះឥេនពិលទៅទលើការអភិវឌណន៍អោ នអោងិក្ិចចខិែខំរបឹងតរបង ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើក្របស់រាជរោឌ ភិបាល។ ក្មពុជារែូវធានាថា ខលួនអោមនិអោរែូវបានអោទគផ្កែ់ទចញពើការចរចារទងំទនាោះទោយសារតែការខវោះសមែទភាព ឬខវោះមទយោបាយក្បុងការចរចារទ ើយ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថសនសែរែក្មមទសដឌក្ិចចតែឯក្ឯង មិនអោកចទោោះរសាយបញាបា រក្ើរក្បានអោទ ើយ។ អែទបេរបទោជន៍អោថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចជាសក្ល រែូវបានអោតបងតចក្មនិអោទសមើគ្នប ទ ើយ តដលបណ្តថ លទកយនសនអោគនសល ែទសដឌក្ិចចកាន់អោតែយំ ទែើយរុញទកយង្គ្សថើធាល ក់្ចូលក្បុងរទតថ ថ្នអោភាពរក្ើរក្ បទងកើនអោវសិមភាពរវាងទភេខុសគ្នប ទយវើទកយសាទ នអោភាពការររកាន់អោតែោ៉ា ប់យនឺអោ នអោងិបរសិាទ នអោការររកាន់អោតែគ្នម នអោសុវែទិភាព ជាពិទសស ទៅក្បុងតសបក្ទសដឌក្ិចចទរៅសលូវការ នអោិងទៅេើជនអោបេ។ ទៅក្បុងខែៈតដលសក្លភាវូបនអោើយ-ក្មមសថល់នូអោវកាោនុអោវែថភាពទសដឌក្ិចចកាន់អោតែយំជាងទនអោោះ នអោិងសវ័យភាពចំទរោះង្គ្សថើមួយចំនអោួនអោ ង្គ្សថើភាគទរចើនអោក្ំពុងខាធ ែទចញពើចរនអោថទនអោោះ ទោយសារតែនសនអោវសិមភាពកាន់អោតែខាល ងំទ ើងទងំរវាងរបទេស ទងំទៅក្បុងរបទេសនអោើមួយៗ តដលទយវើទកយពួក្ទគមិនអោបានអោេេួលបានអោនូអោវអែទរបទោជន៍អោសមរសបពើដំទែើ រការទនអោោះ។ រាជរោឌ ភិបាលរែូវទយវើអនអោថរាគមន៍អោ ទដើមផើសថល់នូអោវការែវកឹ្ែវនឺអោបទងកើនអោជនំាញពរងើក្នូអោវការសថល់ឥែទនអោ នអោិងជួយដល់តសបក្របជាជនអោ តដលរយរងទរគ្នោះ ទដើមផើចូលរមួរបក្ួែរបតជងទៅក្បុងបណ្តថ ញសក្ល។

គ-កមមវធិីេវុតថភិាពេងគម ទោងត្តមការអទងកែទសដឌក្ិចច-សងគមក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៩ រដឌរែូវចំណ្តយងវកិាោ៉ា ងទហាចណ្តស់ចំនអោួនអោ ១.៣ រន់អោោនអោទរៀលក្បុងមយួថ្ងង ឬ១២៦ោនអោដុោល រក្បុងមួយឆ្ប ំ ទដើមផើលុបបបំាែ់ភាពរក្ើរក្ត្តមរយៈការទសធរងវកិារទៅដល់ជនអោរក្ើរក្តែមថង។ របសនិអោណ្តទបើពលរដឌរក្ើរក្េេលួបានអោនូអោវអរត្តក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចរែឹមតែមួយ 37គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៥៧

54

ភាគរយក្បុងមួយឆ្ប ំ ទយើងរែូវចំណ្តយទពលចំនអោួនអោ ២០ឆ្ប ំ ទដើមផើទកយអបក្រក្ើរក្ជាមយយមកចចាក្សុែពើភាពរក្ើរក្ទត្តក្ោ៉ា ក្បានអោ។ ប៉ាុតនអោថទបើអរត្តក្ំទែើ នអោនសនអោចំនអោួនអោ ៤% ក្បុងមួយឆ្ប ំទយើងរែូវចំណ្តយទពលែិចជាង ៦ឆ្ប ំទដើមផើរទំោោះអបក្រក្ើរក្ជាមយយមកចចាក្សុែពើភាពរក្ើរក្។ ដូទចបោះ ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិច តដលទលើក្សធួយក្រមិែទរបើរបាស់ពិែរបស់អបក្រក្ើរក្កចនសនអោសលប៉ាោះរល់ោ៉ា ងខាល ងំទៅទលើការលុបបបំាែ់ភាពរក្ើរក្។ ក្មមវយិើតដលនសនអោទគ្នលទៅចាស់ោស់នសនអោសារៈសំខាន់អោណ្តស់ក្បុងការសថល់ទកយនូអោវអែទរបទោជន៍អោចំទរោះអបក្រក្ើរក្ ត្តមរយៈការតក្លម្នូអោវយនអោធានអោមនុអោសេ នអោិងយនអោធានអោរូបវន័អោថរបស់ពួក្ទគ នអោិងត្តមរយៈការទយវើអនអោថរាគមន៍អោ តដលទយវើទកយរបាក់្ចែូំលតដលពួក្ទគេេួលបានអោពើយនអោធានអោទងំទនាោះនសនអោការទក្ើនអោទ ើង។ ក្មមវយិើសុវែទិភាពសងគមរបស់រាជរោឌ ភិបាលទៅនសនអោក្រមិែទៅទ ើយ ទងំជាេំែ ំ ទងំជាសលប៉ាោះរល់ទៅទលើជនអោរក្ើរក្។ ងវកិាសរនសប់ទយវើអនអោថរាគមន៍អោទលើវស័ិយសងគមក្ិចចរបស់រាជរោឌ ភបិាល នសនអោមិនអោរគប់រគ្នន់អោសរនសប់បំទពញទសចក្ថើរែូវការតដលទចោះតែទក្ើនអោទ ើង នអោងិទដើមផើធានាសនអោថិសុខសងគមរបស់របជាជនអោទនាោះទេ។ ទៅក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៩ ងវកិាអនអោថរាគន៍អោទលើវស័ិយសងគមក្ចិចនសនអោចំនអោួនអោ ១០៣រន់អោោនអោទរៀល(២៧ោនអោដុោល រ ឬរបតែល ០,៩% ថ្នអោសលិែសលក្បុងរសុក្សរុប)។ មោ៉ាងវញិទេៀែ សមែទភាពសាទ ប័នអោក្បុងការអនុអោវែថន៍អោ នអោិងសមែទភាពយនអោធានអោមនុអោសេទៅនសនអោក្រមិែទៅទ ើយ តដលក្បុងតសបក្ណ្តមួយទនាោះ គឺបណ្តថ លមក្ពើគ្នម នអោការទលើក្េឹក្ចែិថ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថងវកិាទងំទនអោោះភាគទរចើនអោរែូវបានអោទរបើរបាស់ទដើមផើជួយឧបែទមាដល់មង្គ្នអោថើរាជការ។ រក្សួងសងគមក្ិចចបែថុ ោះ- បណ្តថ លវជិាជ ជើវៈ នអោិងយុវនអោើែសិមផទនអោតដលេេួលខុសរែូវចំទរោះរក្មុពលរដឌតដលរយេេួលការរងទរគ្នោះបានអោទរបើរបាស់ងវកិា ដ៏ែិចែួចសថួចទសថើងរបស់ខលួនអោ ទដើមផើចំណ្តយទលើនអោើែិសមផទនអោថ្នអោរបជាជនអោទភៀសសឹក្។ គែបក្េនអោទោបាយ នអោងិអបក្នអោទោបាយខលោះក៏្បានអោចូលរមួចំតែក្ ក្បុងការទលើក្សធួយសាទ នអោភាពរបស់អបក្រក្ើរក្តដរ ដូទចបោះ ជនអោរក្ើរក្ នអោិងជនអោរយរងទរគ្នោះពឹងតស្ក្ទលើការសថល់ងវកិាទរៅសលូវការ ពើកាក្បាេរក្ែមក្មពុជាពើអបក្សថល់ជំនអោយួត្តមរយៈក្មមវយិើរបស់អងគការមនិអោតមនអោរោឌ ភបិាល នអោិងពងឹទលើការទោោះរសាយផ្កធ ល់ខលួនអោ

38។ រមួជាមួយអបក្សថល់ជំនអោួយនានាដូចជា ក្មមវយិើទសផៀងកហារពិភពទោក្ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាត្តមរយៈរក្សួងអភិវឌណន៍អោជនអោបេ បានអោដំទែើ រការគទរនសងបទងកើែការររ នអោិងរបាក់្ចែូំលតដលតសក្្ទលើក្មមវយិើទសផៀងពលក្មម។ ក្មមវយិើទនអោោះ នសនអោការរក់្ព័នអោនជាមួយនអោឹងសក្មមភាពឧបែទមាខាងតសបក្សងគមក្ិចចទៅត្តមឃុ ំទោយែរមង់េិសទឆ្ព ោះទៅរក្ជនអោតដលរយរងទរគ្នោះជាងទគ។ ទៅក្បុងខែៈតដលក្មមវយិើទសផៀងពលក្មមជួយសាថ រទ ើងវញិនូអោវទែោឌ -រចនាសមព័នអោន ការទយវើអនអោថរាគមន៍អោខាងតសបក្សងគមក្ិចចជួយទលើសធួយការអប់រថំាប ក់្បឋមជាមូលោឌ នអោ នអោិងការអប់រទំរៅសលូវការ ការបែថុ ោះបណ្តថ លវជិាជ ជើវៈ ការទលើក្ក្មពស់សុខភាព នអោងិជួយរក្មុតដលរយរងទរគ្នោះទោយរមួទងំទក្មងទៅត្តមចិទ ច្ ើមងបល់ជនអោពកិារ នអោិងកុ្នសរក្ំររសង។

38 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៥៩

55

ឃ-កិចចការពារបរាិថ ន ក្ិចចខិែខំរបឹងតរបងការររបរសិាទ នអោ រែូវបានអោទយវើទ ើងត្តមទគ្នលការែ៍ដូចែទៅៈ ១-េំនាក់្េំនអោងរវាង

ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោងិការទរបើរបាស់យនអោធានអោបរសិាទ នអោ ២-សារៈសខំាន់អោថ្នអោសែគមន៍អោៈ រែូវនសនអោយនអោថការទយវើអនអោថរាគមន៍អោទដើមផើបែថុ ោះបណ្តថ លជំនាញសមរសបដល់សែគមន៍អោមូលោឌ នអោ ទដើមផើរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិ នអោិងរែូវទរៀបចំទកយនសនអោការតងរក្ា នអោិងទរបើរបាស់ចំទែោះដឹងទអកូ្ ូសុើជារបថ្ពែើ របស់ង្គ្សថើ ទោយរមួនសនអោចំទែោះដឹងទអកូ្ ូសុើជារបថ្ពែើ របស់ង្គ្សថើជនអោជាែិទៅក្បុងការរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិ នអោិងការទយវើអភិរក្េជើវចរមុោះទសេងៗទេៀែ ៣-ែរមូវការសរនសប់ការក្សាងសមែទភាពសាទ ប័នអោ នអោងិ៤-ការេេលួសាគ ល់នូអោវសារៈសំខាន់អោ ថ្នអោការអនុអោវែថន៍អោតសនអោការបរសិាទ នអោចរមោុះ។ ក្បុងរយៈទពលខលើ នអោងិក្បុងរយៈទពលមយយម វធិានអោចមផងក្បុងក្ិចចការររបរសិាទ នអោ គឺៈ ការអភិវឌណន៍អោ នអោិងក្ិចចការររែបំន់អោទឆបរសមុរេ ការពរងឹងការរគប់រគងថ្រពទឈើទកយទរបើទសើរជាមុនអោ រមួទងំក្ិចចការររេើជំរាលសំខាន់អោៗសង ការរគប់រគងការរចិរលិដើ ការរគប់រគង ការបំពុលេើរក្ុង នអោិងការបំពុលទោយឧសាែក្មម ការពរងឹងសមែទភាពក្បុងការរគប់រគងែំបន់អោការររយមមជាែិ នអោិងការតក្លម្ការរគប់រគង របព័នអោនទអកូ្- ូសុើបងឹេទនអោលសាប នអោិងការក្សាងសមែទភាពក្បុងការក្សាងតសនអោការបរសិាទ នអោ ការរគប់រគងយនអោធានអោ ថ្នអោបណ្តថ សាទ ប័នអោតដលរក់្ព័នអោន នអោងិពរងងឹការក្សាងសែគមន៍អោនានា រមួនសនអោសែគមន៍អោថ្រពទឈើ សែគមន៍អោអបក្ទនអោសាេ សែ-គមន៍អោអបក្ទរបើរបាស់េឹក្ នអោិងសែគមន៍អោតងរទសំលូវល។ំ

ង-ការសដ្ឋោះមីន កេិភាពដ៏ចមផងថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាល ក្បុងការពរងឹងសុវែទិភាពរបស់របជាជនអោក្មពុជា

គឺរែូវទយវើការខិែខំរបឹងតរបងោ៉ា ងខាល ងំកាល រួមគ្នប ទោយសែការជាមួយសែគមន៍អោអបក្សថល់ជំនអោួយ ទដើមផើទបាសសំកែមើនអោទៅក្បុងែំបន់អោដើក្សកិ្មម ទលើក្ក្មពស់ការយល់ដឹងជាសាធារែៈអំពើទរគ្នោះថាប ក់្របស់មើនអោ បែថុ ោះបណ្តថ លសថើពើវយិើទោោះមើនអោ នអោិងបទងកើនអោការជួយឧបែទមាដល់ជនអោរងទរគ្នោះទោយសារមើនអោ។ ចាប់ត្តងំពើការបទងកើែមជឈមែឍ លសក្មមភាពមើនអោទៅក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩២មក្ទែើយ ទោោះបានអោមើនអោរបឆ្ងំមនុអោសេចំនអោនួអោ១០៥.៦៩៣រគប់ មើនអោរបឆ្ងំរងទរកាោះចំនអោួនអោ១.៦៩៦រគ្នប់ នអោិងរគ្នប់មិនអោទន់អោសធុោះចនំអោួនអោ ៥៣១.៧២៧រគ្នប់ រពមទងំទបាសសំកែថ្សធដើបានអោចំនអោួនអោ ៧៣គើ ូតម៉ារែកាទរ ៉ា។ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាបានអោទយវើការរបឹងតរបងោ៉ា ងខាល ងំទដើមផើទរៀបចំទ ើងវញិនូអោវមជឈមែឍ លសមមភាពមើនអោ នអោិងទដើមផើទក្ៀងគរ ការឧបែទមារបស់អបក្សថល់ជំនអោយួ ទដើមផើអនុអោវែថសក្មមភាពក្ចំាែ់មើនអោ39។

២.៣.៤ ការពស្រងឹងេមតថភាព រាជរោឌ ភិបាលរែូវទដើរែួនាេើោ៉ា ងសំខាន់អោក្បុងការសថល់ទសវា នអោិងការបនអោថបទងកើនអោសមែទភាពរបស់សាទ ប័នអោ

តដលនសនអោការរក់្ព័នអោន។ របការទនអោោះែរមូវទកយនសនអោការយក្ចិែថេុក្ោក់្ទលើគុែភាព នអោងិលេនភាពសថល់ទសវាជូនអោ 39 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៦០

56

ពលរដឌរក្ើរក្ នអោងិទលើឧែថមភាពទរបៀបទយៀបរបស់រាជរោឌ ភបិាលរបស់អងគការមនិអោតមនអោរោឌ ភបិាល នអោិងរបស់តសបក្ឯក្ជនអោ តដលអបក្សថល់ទសវាទងំទនអោោះ។ ជាពិទសសក្ិចចដំទែើ រការទនអោោះរែូវបានអោទផ្កថ ែទលើែនួាេើរបស់រោឌ ភិបាលបញាបា របសេិនភាព នអោិងបញាបា រក់្ព័នអោនដថ្េទេៀែ ដូចជា ក្រមិែថ្នអោការទយវើវមិជឈការ នអោិងការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើក្ំតែេរមង់រដឌបាលរបស់រាជរោឌ ភបិាលជាទដើម។

ការបទងកើនអោចណំ្តយងវកិាតែមយួមុខទនាោះនអោឹងមិនអោនាទំកយនសនអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទ ើយ។ ដូទចបោះ រោឌ ភិបាលបានអោចាែ់វធិានអោការទសេងៗ ទដើមផើធានាការផ្កល ស់បថូរជាគុែភាព ត្តមរយៈការកាែ់បនអោទយនអោើែិវយិើថ្នអោការរែួែពិនអោែិយមុនអោចណំ្តយ នអោិងការពរងឹងសវនអោក្មមទរកាយចណំ្តយ ទដើមផើជរមញុការអភិវឌណន៍អោទកយបានអោដល់ភូម-ិឃុ។ំ វធិានអោការទនអោោះែរមូវទកយនសនអោនូអោវការកាែ់បនអោទយភាពនអោើែិវយិើក្បុងការទបើក្សថល់ងវកិា នអោិងសថល់ទកយអងគភាពចំណ្តយទៅថាប ក់្ទខែថ នអោងិថាប ក់្ក្ណ្តថ លនូអោវលេនភាពក្បុងការរគប់រគងងវកិាផ្កធ ល់របស់ខលួនអោ ទោយតក្តរបអងគភាពទងំទនអោោះទកយទៅជាមជឈមែឍ លរគប់រគងងវកិា។

ក-សោលនសោបាយេខុាភិបាល40 ការវនិអោិទោគកាន់អោតែទរចើនអោទៅទលើទសវាសុខាភិបាល ទដើមផើកាែ់បនអោទយជំង ឺ មិនអោតមនអោទគ្នលទៅរែឹមតែការ

កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ប៉ាុទណ្តត ោះទេ ទោយសារវាបានអោកាែ់បនអោទយចំនអោួនអោមនុអោសេនសនអោជងំឺ នអោងិអបក្តដលមិនអោកចទយវើការបានអោ ប៉ាុតនអោថសងគមតងមទងំេេលួបានអោនូអោវអែទរបទោជន៍អោពើការចុោះងយអរត្តថ្នអោជងំឺឆលងតងមទងំសង។ រក្សួងសុខាភិបាលបានអោទសបើរទ ើងនូអោវយុេនសាង្គ្សថសុខាភិបាលដូចែទៅៈ

១-បទងកើនអោសុខនសលភាពរបស់ង្គ្សថើ នអោិងកុ្នសរ ត្តមរយៈការសថល់ជូនអោទសវាសុខភាពជាមូលោឌ នអោចំទរោះរគប់ង្គ្សថើទងំអស់។

២-កាែ់បនអោទយអរត្តជងំឺឆលងទសេងៗដូចជា ជំងឺរគុនអោចាញ់ ក្ង្គ្ ជ្ ិល រទបង រាគរូស ជំងឺរបព័នអោនដក្ដទងាើម នអោិងជំងកឺាមទរាគ ជាពិទសស HIV/AIDS។

៣-បទងកើនអោអរត្តរគបដែថ ប់ថ្នអោទសវាតដលនសនអោគុែភាពល។្ ៤-បទងកើនអោចំទែោះដឹងរបស់មង្គ្នអោថើសុខាភបិាល។ ៥-សគែ់សគង់ថាប សំងកូវ នអោិងសនសា រៈបរកិាខ រទសេងៗ។ ៦-ពរងឹងសមែទភាពរបស់មនអោធើទពេយបតង្ក្ ត្តមរយៈការទរបើរបាស់បទចចក្ទេសរគប់រគង នអោងិបទចចក្វេិោ េំទនអោើប។ ៧-ជួយសរមលួការអភិវឌណន៍អោវស័ិយឯក្ជនអោ។ ៨-បទងកើនអោការយល់ដងឹជាសាធារែៈអំពើអនាម័យ។

40 រក្សួងសុខាភិបាល(១៩៩៩) សាទ នអោភាពសុខាភិបាលក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៨ នអោិងទគ្នលទៅសក្មមភាពសុខាភិបាល ២០០១-២០០៣

57

សក្មមភាពជាកេិភាពក្បុងការសថល់ទសវាសុខាភិបាលចំទរោះពលរដឌរក្ើរក្ តដលរក្សួងសុខាភិបាលបានអោនអោឹងក្ំពុងោក់្ទកយដំទែើ រការ ឬបានអោទសបើទ ើងគឺៈ ១-ការសថល់នូអោវទសវាសុខភាពជាមូលោឌ នអោចរមុោះជូនអោដល់របជាជនអោទងំអស់ទោយសងកែ់យងន់អោទៅទលើកុ្នសរ នអោិងង្គ្សថើទភេតដលរស់ទៅក្បុងែំបន់អោតដលពុំនសនអោទសវារគប់រគ្នន់អោ ២-ការែរមងការចំណ្តយទលើទសវាសុខភាពសាធារែៈទកយកាន់អោតែចំេិសទៅល ្ ទដើមផើជាគុែរបទោជន៍អោដល់អបក្រក្ើរក្ នអោងិការបទងកើែទ ើងជាសលូវការនូអោវរបព័នអោនបង់ក្ថ្រម តដលនសនអោទគ្នលការែ៍មនិអោយក្ក្ថ្រមពើអបក្រក្ើរក្ ៣-ការអភិវឌណន៍អោក្មមវយិើជារបចាកំ្បុងការសថល់ថាប សំងកូវសំខាន់អោៗ ទដើមផើធានាទកយរបជាជនអោទងំអស់ជាពិទសសរបជាជនអោរក្ើរក្កចេេួលបានអោនូអោវថាប សំងកូវសខំាន់អោៗ។ ក្បុងរក្បខ័ែឍ ថ្នអោក្មមវយិើសក្មមភាពកេភិាព(PAP) ចាប់ត្តងំពើតខឧសភា ឆ្ប ំ២០០០ រក្សួងទសដឌក្ចិច នអោងិែរិ ដ្វែទុ ទោយរមួជាមួយរក្សួងសុខាភិបាល បានអោោក់្ទកយដំទែើ រការនូអោវការទយវើវមិជឈការក្បុងការរគប់រគងងវកិា ទោយសថល់ទកយអបក្រគប់រគងងវកិាទៅត្តមថាប ក់្ទខែថរសុក្នូអោវភាពេន់អោភលន់អោទរចើនអោក្បុងការររលេនក្មម។ ការតបងតចក្ងវកិាត្តមមជឈមែឍ លរគប់រគងងវកិា នអោិងការោក់្ទចញទកយអនុអោវែថនូអោវនអោើែិវយិើងវកិាងមើនសនអោទគ្នលទៅធានាទកយងវកិាធាល ក់្ទៅដល់មូលោឌ នអោ បទងកើនអោទលផឿនអោថ្នអោការទបើក្សថល់ងវកិា នអោងិសថល់លេនភាពទកយអបក្រគប់រគងងវកិាកចទយវើតសនអោការជាមុនអោ។ រក្សួងទសដឌក្ិចច នអោងិែរិ ដ្វែទុ នអោិងរក្សងួ សុខាភិបាល បានអោទរៀបចំវគគបែថុ ោះបណ្តថ ល ទដើមផើក្សាងសមែទភាពក្បុងការរគប់រគងែរិ ដ្វែទុជូនអោមង្គ្នអោថើទៅក្បុងទខែថចំនអោួនអោ ៧ តដលអនុអោវែថតសនអោការសក្មមភាពជាកេិភាពចាប់ពើឆ្ប ២ំ០០០ ែទៅ41។

ការរ ើក្រាលោលថ្នអោ HIV/AIDS ទៅក្បុងរបទេសក្មពុជា គជឺារបការមួយតដលគួរទកយយក្ចិែថេុក្ោក់្បំសុែ តដលកចគំរាមក្ំតែងដល់ចើរភាពថ្នអោការអភិវឌណន៍អោរបទេស។ ត្តមការបា៉ា ន់អោសាម នអោនសនអោរបជាជនអោចំនអោួនអោ ១៨០.០០០នាក់្ ឬ៣,៧% ថ្នអោរបជាជនអោទពញវយ័(នសនអោកយុពើ១៥-៤៩)បានអោរែូវឆលងទមទរាគ HIV។ បនអោធុក្ដ៏យងន់អោថ្នអោជំងឺ នអោិងមរែៈភាពទោយជំងឺ AIAS បានអោបទងកើនអោេំងន់អោភាពរក្ើរក្ នអោិងបែុំល។ ទឆលើយែបទៅនអោងឹការរ ើក្រាលោលោ៉ា ងឆ្ប់រែ័សថ្នអោ HIV/AIDS រាជរោឌ ភបិាលបានអោអនុអោម័ែនូអោវតសនអោការជាែិជាយុេនសាង្គ្សថសថើពើការបរក រ នអោិងការរែួែពិនអោែិយជំងឺទអដស៍។ យុេនសាង្គ្សថទនអោោះទផ្កថ ែទៅទលើការបរក រ នអោងិការអប់រជំាសធារែៈទោយសងកែ់យងន់អោទលើការទរបើរបាស់ទរសាមអនាម័យ។ តសនអោការទនអោោះទមទរទកយនសនអោការពរងងឹែួនាេើដ៏សខំាន់អោរបស់កជាញ យរមូលោឌ នអោ នអោងិរពោះសងឃក្បុងការទលើក្ក្មពស់ការយល់ដឹងជាសាធារែៈអំពើជំងឆឺលងទនអោោះ។ ប៉ាុតនអោថទោយសារោឌ ភិបាលបានអោជបួរបេោះនអោងឹក្ងវោះខាែងវកិារបតែល ៨០% សរនសប់អនុអោវែថក្មមវយិើទនអោោះទកយនសនអោរបសេិនភាពេូទងំរបទេសក្បុងទគ្នលទៅរែួែពិនអោិែយ HIV/AIDS ក្បុងរគប់រូបភាព។ េនអោធឹមនអោឹងទនអោោះ ការសរមបសរមួល ទដើមផើទរៀបចំក្មមវយិើ នអោិងអនុអោវែថក្មមវយិើបរក រទមទរាគ HIV/AIDS ទកយនសនអោរបសិេនភាពក៏្ទៅនសនអោក្រមែិទៅទ ើយ។ អងគការមិនអោតមនអោរោឌ ភិបាលនអោិងអងគការអនអោថរជាែិបានអោទដើរែនួាេើោ៉ា ងសំខាន់អោ ក្បុងការសថល់នូអោវទសវានានាជាទរចើនអោនសនអោទងំការអប់រអំំពើរទបៀបចមលង នអោិងការឧបែទមាតសបក្សងគមក្ិចច ជាពិទសសក្បុងការចូលទៅដល់របជាជនអោតដលរស់ទៅក្បុងេើជនអោបេ ជាពិទសស 41 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៦២

58

ង្គ្សថើ នអោិងរក្ុមជនអោរយរងទរគ្នោះ។ ទយើងរែូវចាែ់វធិានអោការជាបនាធ ន់អោក្បុងការពរងើក្ នអោងិបទងកើនអោក្មមវយិើ HIV/AIDS ជាពិទសសទៅេើជនអោបេ នអោងិរគសួារ តដលង្គ្សថើជាទមរគសួារ នអោងិកុ្នសរ តដលបានអោឆលងទមទរាគ HIV/AIDS។

ខ-ទឹក នងិអនមយ័ រោឌ ភិបាលក្ំពុងទរែៀមបទងកើែរក្បខ័ែឍ ទគ្នលនអោទោបាយក្បុងការសគែ់សគង់េកឹ្ នអោិងអនាម័យ តដលនអោឹងទផ្កថ ែ

ទៅទលើសវ័យភាពែរិ ដ្វែទុ ការែំទ ើងថ្ងល ទដើមផើចាប់ទសថើមរបមូលក្ថ្រមការចូលរមួពើតសបក្ឯក្ជនអោ ការសរមបសរមួលជាមួយអបក្សថល់ជំនអោួយ ការតបងតចក្យនអោធានអោេឹក្ នអោិងការេេួលខុសរែូវក្បុងការអនុអោវែថន៍អោចាប់ នអោិងលិខិែបេោឌ នអោ។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោសថល់កេភិាពខពស់ចំទរោះការអភិវឌណន៍អោវស័ិយទនអោោះ ទដើមផើបទងកើនអោ នអោិងទលើក្ក្មពស់សុខភាពរបស់របជាជនអោ នអោងិកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅជនអោបេ។ េនអោធឹមនអោឹងទនអោោះរដឌបានអោទផ្កថ ែការយក្ចិែថោក់្ទៅទលើការទរបើរបាស់ទកយកាន់អោតែរបទសើរទ ើង នូអោវយនអោធានអោេឹក្តដលនសនអោនាទពលបចចុបផនអោបពរងងឹសមែទភាពសាទ ប័នអោ បទងកើនអោបរនិសែសលិែក្មមរបស់ទរាងចរក្សលែិេឹក្ស្ាែ តដលនសនអោរសាប់ទកយដល់ក្រមិែថ្នអោសមែទភាពសលិែរបស់ទរាងចរក្តក្លម្សក្មមភាពសលែិក្មម នអោិងពរងើក្បណ្តថ ញេកឹ្ទកយបានអោដល់អបក្ទរបើរបាស់ចុងទរកាយ។ ទយើងនអោងឹពរងងឹតងមទេៀែនូអោវទគ្នលការែ៍សវ័យភាពរគប់រគង នអោិងសវ័យភាពែរិ ដ្វែទុ ទដើមផើអនុអោញាបដ ែទកយទរាងចរក្ទងំទនអោោះកចទយវើែរិ ដ្បផទនអោទលើការតងរទ ំ នអោិងការវនិអោិទោគទោយខលួនអោឯងបានអោ។ រោឌ ភិបាលនសនអោទគ្នលនអោទោបាយបទងកើនអោចំនអោនួអោអែថូ ងេឹក្ទៅជនអោបេទោយទរបើរបាស់ងវកិារដឌ នអោិងការជយួឧបែទមារបស់អបក្សថល់ជំនអោយួទោយសងកែ់យងន់អោទលើការចូលរមួោ៉ា ងសក្មមពើអបក្េេលួសលទៅត្តមមូលោឌ នអោទៅក្បុងក្ិចចដំទែើ រការ នអោងិការតងរទជំាពិទសសង្គ្សថើតដលជាអបក្ទៅដងេឹក្ នអោិងទរបើរបាស់េឹក្។

គ-សោលនសោបាយអប់រ ំ42 ទគ្នលនអោទោបាយជាកេភិាពរបស់រាជរោឌ ភបិាលក្បុងវស័ិយអប់រ ំ គឺការអនុអោវែថន៍អោនូអោវទគ្នលការែ៍ “អប់រ ំ

សរនសប់ទងំអស់គ្នប ” រែឹមក្រមិែថាប ក់្េើ៩ ទៅក្បុងឆ្ប ២ំ០១០ ទោយធានាទកយបានអោថា សិសេទងំអស់កចចូលទរៀនអោបានអោទោយទសមើភាពគ្នប នអោងិរបក្បទោយគុែភាពខពស់ ជាពិទសសក្បុងចំទណ្តមកុ្នសរ ើ។ រដឌនអោងឹជរមញុទកយនសនអោការទសមើភាពគ្នប រវាងកុ្នសរា នអោិងកុ្នសរ ើ នអោងិធានាោ៉ា ងណ្តទកយនសត្តបិត្តគែិគូរពើកូ្នអោរសើទកយបានអោទសមើនអោឹងកូ្នអោរបុសតដរ។ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងសថល់កេិភាពទកយសសិេ នអោិងនអោិសេែិ តដលរក្ើរក្ជាងទគបានអោចូលទរៀនអោបនអោថចាប់ពើបឋមសិក្ាទ ើងទៅ េនអោធឹមនឹអោងការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយទកយតសបក្ឯក្ជនអោជួយអភិវឌណន៍អោវស័ិយអប់រ។ំ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងសថល់កេភិាពខពស់ទៅទលើការពរងងឹរក្បខ័ែឍ គែិយុែថ នអោិងនអោយិែ័ក្មម ទដើមផើធានានូអោវគុែភាពអប់រ ំនអោិងរែួែពិនអោិែយត្តមោនអោលេនសល តដលក្រមិែសកិ្ានអោើមួយៗសទរមចបានអោ។ ទយើងេេួលសាគ ល់ថា ចំណ្តយងវកិាសរុបមិនអោរគប់រគ្នន់អោ ទដើមផើសទរមចទកយបានអោត្តមទគ្នលទៅនអោទោបាយទងំអស់ តដលោក់្ទចញទ ើយ។ ក៏្ 42 រក្សួងអប់រ ំ យុវជនអោ នអោិងក្ើឡា(២០០០) សមយម៌ របសិេនភាព នអោិងគុែភាពថ្នអោការទយវើែរិ ដ្បផទនអោក្បុងវស័ិយអប់រៈំ រទបៀបវារៈថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយ តដលទសបើរទ ើងទដើមផើសក្មមភាព។

59

ប៉ាុតនអោថរាជរោឌ ភិបាលនសនអោគទរនសងបទងកើនអោក្ ច្ ប់ងវកិាអប់រជំាទេវរក្បុងរយៈទពល ៣ឆ្ប ខំាងមុខ ទដើមផើធានាទកយបានអោនូអោវការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយទនអោោះ។

ការបទងកើនអោចំណ្តយងវកិាសរនសប់វស័ិយអប់រ ំ នអោិងបរា ញោ៉ា ងចាស់នូអោវការរបកាន់អោយក្ទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងយុេនសាង្គ្សថគ្នរំរជនអោរក្ើរក្។ ឧទែរែ៍ កេិភាពជាយុេនសាង្គ្សថគនអោលឹោះ គឺការកាែ់បនអោទយចំណ្តយទោយផ្កធ ល់ នអោិងទោយរបទោលរបស់នសត្តបិត្តសសិេ(តដលជារបាងំមួយោ៉ា ងយ ំ តដលរារាងំមិនអោទកយសិសេរក្ើរក្ទរៀនអោបានអោតវងឆ្ង យ) ត្តមរយៈការបទងកើនអោរបាក់្តខរបស់រគូបទរងៀនអោទកយបានអោសមរសបនអោឹងការររតដលបានអោបំទពញ។ ទយវើដូទចបោះ ទយើងនអោឹងកចលុបបបំាែ់នូអោវក្ថ្រមទរៅសលូវការពើនសត្តបិត្តសិសេ។ យុេនសាង្គ្សថមួយទេៀែតដលរែូវអនុអោវែថន៍អោជាមួយទនអោោះ គឺរែូវបទងកើនអោងវកិាសរនសប់ក្ចិចដំទែើ រការរបស់សាោរទរៀនអោទោយអនុអោ ដ្ែទកយថាប ក់្ទខែថ រសកុ្ នអោងិសាោទរៀនអោរគប់រគងទោយផ្កធ ល់នូអោវងវកិាទនអោោះ។ យុេនសាង្គ្សថទងំទនអោោះនអោឹងធានាបានអោចនំអោួនអោរគូ នអោិងសសិេកាន់អោតែទក្ើនអោទ ើង នអោិងបទងកើនអោគុែភាពអប់រទំៅទពលតដលសាោទរៀនអោនសនអោសនសា រៈសិក្ារគប់រគ្នន់អោ43។

២.៣.៥ ការផតលន់វូេទិធអិំោច ក-ស្របេទិធភិាពននការស្រគប់ស្រគង ក្បុងរយៈទពលខលើ នអោិងមយយម រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងអនុអោវែថសក្មមភាពជាកេភិាពដូចែទៅៈ ១-បទងកើែក្ទនអោាមកេភិាពមង្គ្នអោថើរាជការទៅត្តមរក្សួង/សាទ ប័នអោ ទដើមផើបទងកើនអោគុែភាពក្បុងការសថល់ទសវា

សាធារែៈ នអោិងបទងកើនអោសលិែភាព។ ២-ោក់្ទកយអនុអោវែថនូអោវរបព័នអោនរដឌបាលត្តមតបបវមិជឈការ នអោិងវសិែមជឈការ ទដើមផើទកយរបជាពលរដឌ

កាន់អោតែទរចើនអោកចនសនអោលេនភាពេេួលបានអោនូអោវទសវាសាធារែៈសំខាន់អោៗ។ ៣-បទងកើនអោទលផឿនអោក្ំតែេរមង់រដឌ ត្តមរយៈការអនុអោវែថន៍អោតសនអោការសក្មមភាពក្បុងការកាែ់រសំាយក្ងេ័ព

ក្ំតែេរមង់រដឌបាល នអោងិក្ំតែេរមង់សារទពើរពនអោន ក្បុងទគ្នលទៅពរងងឹនអោើែិរដឌ នអោិងពរងឹងមូលោឌ នអោរគោឹះសរនសប់ទសដឌក្ិចចេើសារ។

៤-អនុអោវែថន៍អោទកយសុើជទរៅនូអោវក្មមវយិើក្ំតែេរមង់ក្បុងវស័ិយយុែថិយម៌ នអោិងទរៀបចំក្មមវយិើជាែសិរនសប់ក្ំតែេរមង់ែុោការ។

៥-អនុអោវែថវធិានអោការនានា តដលនសនអោតចងទៅក្បុងតសនអោការសក្មមភាពអភិបាលក្ិចចរបស់រាជរោឌ ភិបាល។ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា យល់ទឃើញោ៉ា ងចាស់ថា អភិបាលក្ិចចល ្គឺជាលក្ខខ័ែឍ ចាបំាច់មិនអោកចខវោះបានអោ

សរនសប់ការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិច-សងគមក្ិចច នអោិងយុែថិយម៌សងគមរបក្បទោយចើរភាព។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោទរៀបចនូំអោវ

43 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៦៤

60

តសនអោការសក្មមភាពអភិបាលក្ចិចល(្Governance Action Plan-GAP) សរនសប់ពិភាក្ាទៅក្បុងក្ិចចរបជុំពិទរគ្នោះទោបល់(CG) តដលបានអោរបរពឹែថទៅពើថ្ងងេើ២៥ ដល់ ២៦ តខឧសភា ឆ្ប ២ំ០០០ ទៅេើរក្ងុបា៉ា រ ើស។

តសនអោការសក្មមភាពអភិបាលក្ិចច(GAP) បានអោោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការក្ំតែេរមង់អភិបាលក្ិចចពើរបទភេ តដលនសនអោសារៈសំខាន់អោសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោថ្នអោរបទេសក្មពុជាក្បុងរយៈទពលខលើ នអោងិក្បុងរយៈទពលមយយម។ ក្ំតែេរមងអភបិាលក្ិចចរបទភេេើមយួ គបឺញាបា តដលរក់្ព័នអោនសំខាន់អោៗចំនអោនួអោ បនួអោ ោ៉ា ងដូចជា ១-ក្ំតែេរមង់ចាប់ នអោិងែុោការៈ ការតក្លម្នអោើែវិ ើយើចាប់ ការបទងកើនអោនូអោវការសេពវសាយចាប់ នអោិងបេបញាបដ ែថ ិ ការបទងកើែនូអោវរក្បខ័ែឍគែិយុែថសរនសប់តសបក្ឯក្ជនអោ ការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេសនសា រៈ នអោងិទែោឌ រចនាសមព័នអោនការពរងងឹភាពសុចរែិរបស់ែុោការ ការទោោះរសាយទៅទសចក្ថើរែវូការបស់តសបក្ឯក្ជនអោ ក្បុងការទយវើកជាញ ក្ណ្តថ លថ្នអោវវិាេតសបក្រែិជជក្មម ២-ក្ំតែេរមង់ែរិ ដ្វែទុសាធារែៈ ការកាែ់បនអោទយនអោើែិវយិើរែួែពិនអោែិយគយ ការរបយុេននអោងឹអំទពើរែ់ពនអោន ការបទងកើែនូអោវរដឌបាលគយេំទនអោើប ការតក្លម្នអោើែិវយិើបងខលិសងកក្រទលើែថ្មលបតនអោទម ការបទងកើែរក្បខ័ែឍ នអោើយែ័ភាពថ្នអោពនអោនទលើរបាក់្ចំទែញ នអោងិការទយវើក្ំតែេរមង់ោ៉ា ងរគប់រជងុទរជាយ ថ្នអោរបព័នអោនទលើក្េកឹ្ចិែថតសបក្វនិអោិទោគ ការពរងឹងរបព័នអោនងវកិា ការតក្លម្លេនសលថ្នអោអងគភាពចំណ្តយ នអោិងការពរងឹងរបព័នអោនរគប់រគងវនិអោិទោគសាធារែៈ ៣-ក្ំតែេរមង់រដឌបាលសាធារែៈ : ការទយវើវចិារែក្មមថ្នអោរចនាសមព័នអោន ការររការពិនអោិែយទ ើងវញិនូអោវរបាក់្បំណ្តច់ នអោិងរបព័នអោនរគប់រគងការទលើក្មពស់នូអោវសលិែភាព នអោងិការទលើក្េឹក្ចែិថការពរងងឹនូអោវែនសល ភាព នអោិងការចូលរមួការអនុអោវែថន៍អោទកយរបទក់្របឡារវាងវមិជឈការរដឌបាល នអោងិវមិជឈការែរិ ដ្វែទុ នអោិងការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនរគប់រគង នអោិងការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេទៅថាប ក់្ទខែថ/រក្ងុ រសុក្/ខែឍ ឃុ/ំសរក ែ់ ៤-ការរបឆ្ងំអំទពើពុក្រលួយៈ ការទរៀបចំទកយនសនអោរក្មសើលយម៌ ការអនុអោវែថចាប់សថើពើការរបឆ្ងំអំទពើពុក្រលួយ ការពរងឹងការអនុអោវែថន៍អោអនុអោរក្ឹែយ សថើពើលេនក្មមសាធារែៈ ការទលើក្សធួយការអនុអោវែថចាប់ នអោិងការរែួែពិនអោិែយ។ រាជរោឌ ភិបាលេេួលសាគ ល់ថា របសិនអោទបើគ្នម នអោវធិានអោការោ៉ា ងមុឹងនស៉ា ែ់ក្បុងតសបក្ខាងទលើទនាោះទេ គុែយម៌ជាមូលោឌ នអោ ថ្នអោអភិបាលក្ិចចលន្អោងឹមិនអោកចចាក់្ឬសជាប់ទៅក្បុងរបទេសក្មពុជាបានអោទ ើយ។

េនអោធឹមនអោងឹទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាបានអោក្ែំែ់យក្នូអោវបញាបា ទគ្នលនអោទោបាយសំខាន់អោៗពើរ តដលជាសបូលថ្នអោក្ំតែេរមង់អភិបាលក្ិចចរបទភេេើពើរៈ

េើ១-ការរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិ រមួទងំការរគប់រគងដើយលើ នអោិងការរគប់រគងថ្រពទឈើ។ ដទំណ្តោះរសាយរបក្បទោយយុែថិយម៌នូអោវជទនសល ោះដើយលើ នសនអោសារៈសំខាន់អោោ៉ា ងខាល ងំសរនសប់ការធានានូអោវសនអោថិភាពក្បុងសងគម នអោិងចើរភាពបរសិាទ នអោ។ ក្ត្តថ ទងំពើរទនអោោះ គជឺាមូលោឌ នអោសរនសប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិច។

េើ២-ការកាែ់រសំាយក្ងក្នសល ងំរបោប់កវយុ។

61

ខ-ការអនុវតតនច៍ាប ់កេិភាពរបស់រាជរោឌ ភិបាល គឺទយវើការទរៀបចំនូអោវវស័ិយយុែថិយម៌ នអោិងរបព័នអោនែុោការមួយ តដលមិនអោលំទអៀង

នអោិងនសនអោរបសិេនភាព។ បញាបា ទងំអស់ទនអោោះរក់្ព័នអោនទៅនអោឹងការធានាទកយបានអោនូអោវសនអោថិសុខផ្កធ ល់ខលួនអោ ទោយគ្នម នអោអំទពើែងិា នអោិងការគំរាមក្ំតែងទងំទៅក្បុង នអោងិទរៅរគួសារ។ េនអោធឹមនអោងឹទនអោោះរែូវបងកលក្ខែៈទកយរបជាពលរដឌនសនអោសិេនកិ្បុងការតសវងរក្យុែថយិម៌ ការការររក្មមសិេនផិ្កធ ល់ខលួនអោ នអោងិអនុអោវែថន៍អោទកយបានអោរែឹមរែូវនូអោវក្ិចចសនអោោ។ របការទងំទនអោោះរែូវទមទរទកយនសនអោវទិសាយនអោក្មមទលើចាប់ នអោិងបេប ដ្ែថនិានា តដលកចទយវើទកយប៉ាោះរល់ោ៉ា ងខាល ងំដល់ជនអោរក្ើរក្។ វធិានអោការទដើមផើទោោះរសាយបញាបា ទងំទនអោោះរមួនសនអោ បញាបា ក្ំតែេរមង់ដើយលើ ការកាន់អោកាប់ដើយលើ លេនភាពេេួលយក្ដើមក្ទរបើរបាស់សមភាពរវាងបុរស នអោិងង្គ្សថើ នអោងិនអោើែិរដឌ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថសញាបដ ែ “ក្មមសិេនដិើយលើ” គឺជាទរឿងមួយតដលពិបាក្សមុគសាម ញណ្តស់ ជាពិទសសទៅេើជនអោបេ។ ដូទចបោះ េនអោធមឹនអោឹងការទយវើវទិសាយនអោក្មមទលើចាប់ថ្នអោក្មមសិេនដិើយលើ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ទយើងរែូវបទងកើែនូអោវរក្បខ័ែឍ ទកយបានអោរគប់រជុងទរជាយ នអោិងនសនអោសងគែភាពទដើមផើអនុអោម័ែចាប់ នអោិងបេោឌ នអោតដលចាបំាច់។ ការបងកលេនភាពទកយជនអោរក្ើរក្បានអោទរបើរបាស់ដើ គជឺាការចូលរួមចំតែក្ក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងក្បុងការបទងកើនអោចំែូល។ េនអោធឹមនអោឹងការអនុអោវែថន៍អោនូអោវទគ្នលនអោទោបាយដើយលើ តដលបានអោគូសបញាបជ ក់្ខាងទលើរាជរោឌ ភិបាលនអោឹងទយវើអនអោថរាគមន៍អោជាកេិភាពក្បុងការពរងឹងសមែទភាពក្បុងការរគប់រគង នអោងិអនុអោវែថចាប់ នអោិងទរៀបចនូំអោវយនអោថការទោោះរសាយវវិាេរបក្បទោយរបសិេនភាព នអោិងសមែទភាពខពស់ ជាកេិ៍ការក្ែំែ់នូអោវសាទ នអោភាពរបស់ពលរដឌ តដលគ្នម នអោដើយលើ ការពរងើក្ដើក្សកិ្មមត្តមរយៈការរានអោដើការបរក រនូអោវការរទំោភយក្ដើខុសចាប់ ការវាែេើ នអោិងរបឹអូសដើរបជាជនអោទោយទរបើអំណ្តច នអោិងការរបមូលសថុ ំដើដ៏ទរចើនអោទៅក្បុងថ្ដនសច ស់ដើមួយកាថ ប់ែូច។ រាជរោឌ ភិបាលនសនអោទគ្នលនអោទោបាយពរងឹងរដឌបាលសុរទិោដើ ទដើមផើធានាទកយបានូអោវការអនុអោម័ែ នអោងិការអនុអោវែថន៍អោទកយបានអោមុឹងនស៉ា ែ់នូអោវចាប់ភូមិបាលងមើ ទោយទរៀបចំនូអោវយនអោថការ នអោងិរបព័នអោនសថល់ក្មមសិេនិ នអោងិចុោះប ជ្ ើដើតដលនសនអោែនសល ភាព ពរងឹងសមែទភាពសាទ ប័នអោថ្នអោអងគភាពសុរទិោដើ នអោិងធានាទកយបានអោនូអោវក្ិចចការរររេពយសមផែថិរដឌ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ក្បុងការទរៀបចំទសចក្ថើររងចាប់ ទយើងរែូវយក្ចិែថេុក្ោក់្ដល់េដិឌភាពទសេងៗ តដលកចនសនអោសលប៉ាោះរល់នាទពលអនាគែទៅទលើង្គ្សថើ។ ក្ំតែេរមង់របព័នអោនយុែថិយម៌ទោយគួបសេនំអោឹងការរក្ាទសទរភាពនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចច នអោងិការសថល់នូអោវទែោឌ រចនាសមព័នអោនជាមូលោឌ នអោ នអោិងជរមុញការអភិវឌណន៍អោវស័ិយឯក្ជនអោទកយទៅមុនអោោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស។

គ-ការបសងកើតបរាិថ នអំសោយផលេស្រមាប់អងគការសស្រដរដ្ឋា ភិបាល អងគការទរៅរោឌ ភបិាលកចសែការជាមួយរាជរោឌ ភិបាល ទៅក្បុងរគប់ក្រមិែទងំអស់ជាថ្ដគូរថ្នអោការ

អភិវឌណន៍អោ នអោងិការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទដើមផើកចសទរមចទគ្នលទៅទនអោោះបានអោ ទយើងរែូវបទងកើែទ ើងនូអោវរក្បខ័ែឍគ្នរំេមួយ តដលនសនអោែនសល ភាពសរនសប់សរមបសរមួលក្ិចចសែការទនអោោះ។ ទសចក្ថើររងចាប់សថើពើអងគការទរៅរោឌ -ភិបាល រែូវក្ែំែ់េសិទៅទកយបានអោចាស់ោស់ ទដើមផើទកយអងគការទរៅរោឌ ភិបាលកចដំទែើ រការបានអោ។ ទយវើ

62

ោ៉ា ងទនអោោះទេើបទងំអងគការមនិអោតមនអោរោឌ ភិបាល ទងំមង្គ្នអោថើរាជការយល់បានអោោ៉ា ងចាស់ោស់អពំើបរសិាទ នអោសរនសប់ក្ិចចដំទែើ រការ។ ចាប់តដលជួយគ្នរំេដល់អងគការទរៅរោឌ ភិបាល នអោឹងសថល់លេនភាពទកយអងគការទងំទនអោោះកចចូលរមួចំតែក្ក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទោយអងគការទងំទនអោោះទឆលើយែបបានអោោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស នអោិងរបក្បទោយភាពថ្ចបរបឌែិទៅទពលនសនអោបញាបា ទក្ើែទ ើង។ ក្មមវយិើតដលអងគការទរៅរោឌ ភបិាលបានអោោក់្ទចញ ភាគទរចើនអោរែូវបានអោរាជរោឌ ភិបាល អនុអោម័ែេេួលយល់រពមក្បុងគុែរបទោជន៍អោរបស់របជាជនអោទងំមូលតែមថង។ រាជរោឌ ភបិាលនអោឹងទរៀបចំរក្បខ័ែឍ ការររទោយសថល់ព័ែ៌នសនអោទកយបានអោរគប់រគ្នន់អោសថើពើសក្មមភាពអភិវឌណន៍អោនានា នអោងិការចូលរមួចំតែក្ជាងវកិារបស់អងគការទរៅរោឌ ភិបាលក្បុងការអភវិឌណន៍អោរបទេសជាែ។ិ រក្បខ័ែឍ ទនអោោះតដរ រែូវទលើក្េកឹ្ចិែថដល់យនអោថការសវ័យរគប់រគង។ ទយើងរែូវសទរមចបានអោនូអោវែុលយភាពមួយសមរសបរវាងការរែួែពិនអោែិយ នអោិងការសរមួលទដើមផើទកយរាជរោឌ ភបិាលទរបើរបាស់យនអោធានអោដ៏ក្រមទនអោោះក្បុងការរគប់រគងរបព័នអោនមយួដ៏សមុគសាម ញ។

២.៣.៦ ការសដ្ឋោះស្រាយបញ្ហា ដដលពាកព់័នធ ក-ទំនកទ់ំនងាមយួអនកផតលជ់នំួយ និងចលនស ព្ ោះសៅរកភាពានដគ ូ

ភាពជាថ្ដគូ គជឺាការវវិែថន៍អោក្បុងរយៈទពលតវងក្បុងចំទណ្តមថ្ដគូទងំអស់ ដូចជា រាជរោឌ ភបិាល សងគមសុើវ ើលតសបក្ឯក្ជនអោ នអោិងសែគមន៍អោសថល់ជំនអោួយអនអោថរជាែិ នអោិងជាពិទសស គឺជាការផ្កល ស់បថូរតបបតសនអោេំនាក់្េំនអោងទងំក្បុងរបទេស ទងំទរៅរបទេស។ ការផ្កល ស់បថូរទនអោោះតដរ កចរបរពឹែថទៅរបក្បទោយទជាគជ័យបានអោលគកឹ្ណ្តតែថ្ដគូទងំអស់យល់ោ៉ា ងចាស់នូអោវេសេនអោទនអោសថើពើ ភាពជាថ្ដគូងមើទនអោោះ ទែើយេេលួយក្នអោិយមន័អោយ នអោងិនសនអោការយល់ដឹងជាេូទៅ នអោិងការេេលួយក្នអោើែិវ ើយើក្បុងការអនុអោវែថន៍អោ។ ទៅទពលតដលរាជរោឌ ភិបាលនសនអោបែំងតរបកាល យពើ “ការពឹងតស្ក្ទលើអបក្សថល់ជនំអោយួទៅកាន់អោក្មមសិេនិរបស់ជាែិ” ទយើងរែូវតរបកាល យទកយបានអោឆ្ប់ពើការរែួែពិនអោិែយទៅកាន់អោការដកឹ្នា ំ នអោងិពើរគ្នន់អោតែទដើរែួនាេើសរមបសរមលួកាន់អោក្ិចចសែការគ្នប ទោយទសថើមទចញពើមូលោឌ នអោថ្នអោយនអោថការសរមបសរមួល នអោិងរគប់រគងជំនួអោយក៏្ដូចជាការពិភាក្ារបស់អបក្សថល់ជំនួអោយក្បុងទពលបចចុបផនអោបទនអោោះ។ របការទនអោោះនអោងឹអនុអោញាបដ ែទកយទយើងឆលងកាែ់អនអោថរកាលពើដណំ្តក់្កាលរគប់រគងទោយអទនអោលើរៗ មក្កាន់អោដណំ្តក់្កាលអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើអភិវឌណន៍អោត្តមក្មមវយិើចាស់ោស់ទោយទរបើរបាស់តសនអោការសក្មមភាពជាកេិភាព (PAP)

របស់ទយើងទៅក្បុងវស័ិយអប់រ ំ សុខាភិបាល អភិវឌណន៍អោជនអោបេ នអោិងក្សកិ្មមµ44។ េនអោធឹមនអោឹងទនអោោះរបព័នអោនទនអោោះបានអោសា

ភាជ ប់ោ៉ា ងជិែសបិេនជាមយួនអោងឹក្មមវយិើចំណ្តយសាធារែៈក្បុងរយៈទពលមយយម(MTEF) ក្មមវយិើវនិអោិទោគសាធារែៈ(PIP) តដលដំទែើ រការក្បុងរក្បខ័ែឍ ថ្នអោរបព័នអោនរគប់រគងវនិអោិទោគសាធារែៈ(PIMS)។ របការទងំទនអោោះនអោឹងជួយសរមលួទកទយើងឈានអោទ ើងពើការពងឹតស្ក្ទងំរសងុទៅកាន់អោចើរភាព។ ក៏្ប៉ាុតនអោថទដើមផើសទរមចបានូអោវទគ្នលទៅ

44 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៦៧

63

ទនអោោះរាជរោឌ ភបិាលក្ពុំងោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការទដើមផើទជៀសវាងនូអោវក្រែើ អសក្មមនានា ដូចជា ការបាែ់បង់ងវកិា នអោិងអំទពើពុក្រលយួក្បុងទគ្នលទៅរបមូលសថុ ំនូអោវងវកិារបស់រដឌ នអោិងជំនអោយួពើទរៅរបទេសទកយទៅក្បុងក្ ច្ ប់តែមួយ។

ត្តមរយៈក្ចិចសែការក្បុងភាពជាថ្ដគូ ថ្ដគូទងំអស់រែូវខែិខំរោិះរក្មទយោបាយងមើៗ របក្បទោយរបសេិនិភាពទដើមផើទសធរនូអោវចំទែោះដឹង នអោិងពរងឹងសមែទភាពជាែិទកយនសនអោចើរភាព។ ភាគើទងំអស់គួរតែតចក្រតំលក្នូអោវេសេនអោវស័ិយរមួ នអោិងចាស់ោស់ដូចជា ទគ្នលទៅលេនសល ទគ្នលការែ៍សរនសប់ក្ិចចដំទែើ រការែថ្មល នអោិងសើលយម៌ររវ ស់ថ្នអោលេនសលតដលសទរមចបានអោ ការសនអោោយនអោធានអោរមួគ្នប ការរែួែពនិអោិែយខាងតសបក្ែរិ ដ្វែទុ នអោិងការរគប់រគងយនអោធានអោមនុអោសេជាទដើម។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោេេួលយក្ទងំរសុងនូអោវជំែរតដលអនុអោញាបដ ែទកយភាពជាថ្ដគូនអោើមួយៗនសនអោថ្ដគូដកឹ្នាតំដលកចជារក្សួង សាទ ប័នអោ សាោទខែថ ថ្ដគូជាែិ(សងគមសុើវ ើល ឬតសបក្ជនអោ) ឬេើភាប ក់្ររសថល់ជំនអោួយទរៅរបទេស។ រចនាសមព័នអោនថ្នអោភាពជាថ្ដគូររែូវបរា ញពើទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងយុេនសាង្គ្សថតដលទលើក្េឹក្ចែិថដល់ការទសធរចំទែោះទយវើ នអោិងការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេ នអោងិសមែទភាពសាទ ប័នអោទសេងៗទេៀែ ទៅក្បុងរោឌ ភបិាលសងគមសុើវ ើល នអោិងតសបក្ឯក្ជនអោ។

កេិភាពរបស់រាជរោឌ ភបិាល គឺជាការតក្លម្ការសរមបសរមួលជំនអោយួពើទរៅរបទេស នអោងិការរគប់រគងជំនអោួយក្បុងទគ្នលទៅែរមង់េសិទកយជនំអោួយទងំទនអោោះទៅដល់វស័ិយកេិភាព។ ដូចបានអោទលើក្ទ ើងខាងទលើ ទយើងមិនអោបានអោសទរមចនូអោវទគ្នលទៅក្បុងការតបងតចក្វនិអោិទោគរវាងែំបន់អោេើរក្ុង នអោងិេើជនអោបេទ ើយ ទៅទពលតដលរាជ- រោឌ ភិបាលអនុអោវែថន៍អោនូអោវតសនអោការទសដឌក្ិចច-សងគមក្ចិចរបាឆំ្ប ទំលើក្េើមួយ។ ទដើមផើបទងកើនអោរបសិេនភាពថ្នអោយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ត្តមរយៈការទរបើរបាស់ទកយនសនអោរបសិេនភាពនូអោវជំនអោួយពើទរៅរបទេស ទយើងចាបំាច់រែូវតសវងរក្រូបមនអោថ នអោិងយនអោថការសរមបសរមួលជំនអោួយតដលនសនអោរបសិេនភាពពិរបាក្ដ ទោយរែូវទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ចំទរោះសាទ នអោភាពជាក់្តសថងទៅក្បុងរបទេសក្មពុជា នអោិងទយវើការពិនអោិែយអំទពើឧែថមភាពទរបៀបទយៀបរបស់អបក្សថល់ជំនអោួយនអោើមួយៗ។

ការោក់្ទកយអនុអោវែថន៍អោជាជហំានអោៗនូអោវវ ើយើសរមបសរមួលត្តមតសបក្ (SWAP) នអោិងវយិើដថ្េទេៀែក្បុងវស័ិយមួយចំនអោនួអោដូចជា អប់រ ំ នអោិងសុខាភិបាល នអោឹងទយវើទកយទជៀសវាងនូអោវការសថល់ជំនអោយួរែួែគ្នប ធានាទកយបានអោនូអោវការតបងតចក្របក្បទោយវចិារែក្មម នអោងិការទរបើរបាស់របក្បទោយរបសេិនភាពនូអោវយនអោធានអោតដលនសនអោ។ វយិើទងំទនអោោះនអោឹងសរមលួដល់ការអនុអោវែថន៍អោសក្មមភាពតដលឆលុោះបញាបច ងំនូអោវយុេនសាង្គ្សថថ្នអោការអភិវឌណន៍អោ ទោយសរមបសរមួលោ៉ា ងជិែសបិេនជាមួយសាទ ប័នអោរាជរោឌ ភិបាល អបក្សថល់ជំនអោយួ សងគមសុើវ ើល នអោងិែួអងគអភិវឌណន៍អោទសេងៗទេៀែ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថការសថល់ជំនអោួយជាគទរនសងក៏្កចចូលរមួវភិាគទនអោរបក្បទោយរបសិេនភាព ក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ របសិនអោគទរនសងទងំទនអោោះនសនអោសងគែភាពជាមយួយុេនសាង្គ្សថអភិវឌណន៍អោទងំអស់។ មោ៉ាងវញិទេៀែ គទរនសងោច់ទោយត ក្កចនសនអោឥេនិពលជាវជិជនសនអោ នអោិងសថល់របទោជន៍អោដល់អបក្រក្ើរក្បានអោកាន់អោតែទរចើនអោរបសិនអោទបើអបក្រក្ើរក្ទងំទនាោះ ឬែណំ្តងរបស់ពួក្ទគចូលរមួចាប់ត្តងំពើទដើមេើក្បុងការទលើក្គទរនសង ការទរៀបចំគទរនសង នអោិងការអនុអោ-

64

វែថន៍អោគទរនសង។ ដូទចបោះ រាជរោឌ ភិបាលនសនអោការទបថជាញ ចិែថពរងងឹភាពជាថ្ដគូទេវរភាគើជាមួយអបក្សថល់ជំនអោួយទងំអស់ ទដើមផើទលើក្សធួយដល់ជំនអោយួជាគទរនសង។

រាជរោឌ ភិបាល បានអោទយវើការអនុអោវែថន៍អោសាក្លផងនូអោវរូបមនអោថភាពជាថ្ដគូ ទៅក្បុងដំទែើ រការទរៀបចំឯក្សារយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ តដលនអោឹងសាភាជ ប់ោ៉ា ងជែិសបិេនជាមួយនអោឹងការទរៀបចំតសនអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច-សងគមក្ិចចរបាឆំ្ប ទំលើក្េើ២។ ឯក្សារដ៏សំខាន់អោទងំពើរបស់រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងរែូវបានអោអនុអោវែថទៅក្បុងរក្បខ័ែឍ ជាយុេនសាង្គ្សថតែមួយ ជាមួយនអោងឹសក្មមភាពដថ្េទេៀែ តដលនសនអោការរក់្ព័នអោននអោងឹសាទ នអោភាពរក្ើរក្។ គែៈក្នសម យិការទគ្នលនអោទោបាយទសដឌក្ិចច នអោងិែរិ ដ្វែទុ តដលដឹក្នាទំោយឯក្ឧែថម គ្នែ ឈន់អោ រដឌមង្គ្នអោថើរក្សួងទសដឌក្ិចច នអោងិែរិ ដ្វែទុ នអោិងតដលនសនអោែណំ្តងមក្ពើរក្សួងសាទ ប័នអោទសេងៗ បានអោពិនអោែិយ នអោិងអនុអោម័ែទលើទសចក្ថើររងឯក្សារបឋមសថើពើយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទៅក្បុងចទនាល ោះតខមិងុនា ឆ្ប ២ំ០០០ ទនអោោះតដររែូវបានអោគែៈក្នសម យកិារទសញើទសចក្ថើររងទលើក្ដំបូងជូនអោសនសជិក្រក្ុមការររសថើពើក្ំតែេរមង់សារទពើពនអោន ទដើមផើសថល់មែិ នអោិងអនុអោសាសន៍អោ។ ទៅក្បុងតខ ក្ក្កោ នអោងិសើហា ឆ្ប ២ំ០០០ គែៈក្មមការបានអោពិទរគ្នោះទោបល់ជាមួយអបក្សថល់ជំនអោយួសាទ ប័នអោែរិ ដ្វែទុអនអោថរជាែិ(IFI) 45 អងគការទរៅរោឌ ភិបាល សងគមសុើវ ើល នអោិងតសបក្ឯក្ជនអោទលើទសចក្ថើររងឯក្សារបឋមសថើពើយុេន-សាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទនអោោះ46។

ខ-ការសកៀងគរចណូំល ការរបមូលចំែូលបានអោែិចទយវើទកយក្ិចចខែិខំរបងឹតរបង ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ជបួរបេោះនអោងឹការ

លំបាក្ោ៉ា ងខាល ងំ។ ទោយសារេើចាែ់ការគយ នអោិងរោឌ ក្រ ជាសាទ ប័នអោនសនអោសមែទក្ចិចរបមូលចែូំលមួយភាគយំចូលងវកិារដឌ រាជរោឌ ភិបាលបានអោចាែ់វធិានអោការពរងងឹរដឌបាលគយទកយឈានអោដល់ក្រមែិអនអោថរជាែ។ិ រាជរោឌ ភ-ិបាលបានអោទបថជាញ ចិែថទយវើវទិសាយនអោក្មមទលើចាប់ នអោិងលិខិែបេោឌ នអោកាែ់បនអោទយនអោើែិវយិើគយ របយុេនរបឆ្ងំនអោឹងអំទពើរែ់ពនអោន ពរងឹងទែោឌ រចនាសមព័នអោនសរនសប់ការររទយវើរែិជជក្មម ការទរៀបចំសទិែិ ការសថល់ព័ែ៌នសនអោ នអោិងរបាយការែ៍ ការទរៀបចំរដឌបាល ពនអោនគយេំទនអោើបមួយ។

រាជរោឌ ភិបាលបានអោោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការពរងងឹចែូំល ត្តមរយៈការោក់្ទកយអនុអោវែថនូអោវកក្រទលើែថ្មលបតនអោទម(VAT) ចំទរោះរក្មុែ៊ាុនអោយំៗចំនអោនួអោ ១.៥០០។ រាជរោឌ ភិបាលនសនអោការទបថជាញ ចិែថោ៉ា ងមុឹងនស៉ា ែ់ ទដើមផើពរងឹងការរបមូលចំែូលទកយសុើជទរៅ ត្តមរយៈការបនអោថអនុអោវែថោ៉ា ងមុឹងនស៉ា ែ់នូអោវកក្រទលើែថ្មលបតនអោទមការក្រមិែទកយបានអោែមែ់ចង់ចំទរោះការទលើក្េឹក្ចិែថតសបក្សារទពើពនអោន បទងកើនអោការខិែខំរបឹងតរបងទដើមផើទរបំែុលពើតសបក្ឯក្ជនអោ នអោិងទសធរទងំរសុង នអោិងទោយរែង់នូអោវចែូំលពុំតមនអោពនអោនទៅរែនាគ្នរជាែ។ិ មោ៉ាងវញិទេៀែ រាជរោឌ ភិបាលក្ពុំង

45 IFIs - International Financial Institutions

46 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៦៩

65

ទរៀបចំរក្បខ័ែឍ ទដើមផើតក្លម្ការរបមូលពនអោនទលើរបាក់្ចំទែញ នអោិងការបទងកើនអោការផ្កល ស់បថូរព័ែ៌នសនអោរវាងសាទ ប័នអោតដលនសនអោការរក់្ព័នអោននអោឹងការរបមូលពនអោន។

សក្មមភាពសរនសប់រយៈទពលខលើ នអោិងសរនសប់រយៈទពលមយយម តដលរាជរោឌ ភិបាលបានអោទបថជាញ ចិែថអនុអោវែថដូចនសនអោតចងទៅក្បុងក្មមវយិើឥែទនអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងក្ំទែើ នអោ(PRGF) នអោិងក្បុងក្មមវយិើឥែទនអោក្ំតែេរមង់រចនាសមព័នអោន(SAC) រែូវបានអោរចបាច់ប ច្ូ លទៅក្បុងត្តរាងទគ្នលនអោទោបាយថ្នអោឧបសមព័នអោនេើ១

47។ សក្មមភាពទនអោោះក៏្បានអោឆលុោះបញាបច ងំនូអោវខលឹមសារសទងខបថ្នអោឯក្សារ តដលរាជរោឌ ភិបាលបានអោទរៀបចំសរនសប់ក្ិចចរបជុំពិទរគ្នោះទោបល់ CGM48 តដលបានអោរបរពឹែថទៅទៅក្បុងតខឧសភា ឆ្ប ២ំ០០០ នាេើរក្ុងបា៉ា រ ើស។ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងទយវើការពនិអោិែយទ ើងវញិនូអោវត្តរាងទគ្នលនអោទោបាយទនអោោះ ក្បុងបរកិារែ៍ថ្នអោការឯក្ភាពរវាងភាគើតដលនសនអោការរក់្ព័នអោនទៅទពលទរៀបចឯំក្សារចុងទរកាយសថើពើ យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្49។

47 ព័ែ៌នសនអោពិសាថ រនសនអោទៅក្បុងឯក្សារសថើពើ ឥែទនអោកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងក្ំទែើ នអោ នអោិងឥែទនអោសរនសប់ក្ំតែែរមូវរចនាសមព័នអោន

48 CGM – Consultative Group Meetings

49 គែៈរដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឯក្សារបឋមសថើពើ “យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្” ថ្ងងេើ២៧ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ៧០

66

ជំពូកទី ៣ ាថ នភាពស្រកីស្រកចសនល ោះ ន្ ១ំ៩៩៣-២០០៨

៣.១ បរបិទននស្របសទេកមពុា

ទោយសារសាទ នអោភាពភូមិសាង្គ្សថយមមជាែិរបស់របទេសក្មពុជា េេួលបានអោនូអោវលក្ខែៈអំទណ្តយសលសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោទទោះបើដើនសនអោសភាពមិនអោល ្ជាពិទសស នអោិងរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថសមុគសាម ញក៏្ទោយ ក៏្របទេសក្មពុជានសនអោក្ំពង់តសសមុរេសបូំរទៅទោយវាលរាប តដលកចោដុំោះបានអោ រែើេកឹ្សាបរបក្បទោយសលិែភាពខពស់ នអោិងសមផែថិថ្រពទឈើដ៏យំទយង។ របទេសក្មពុជាក៏្នសនអោសកាថ នុអោពលទេសចរែ៍ដ៏ខាល ងំកាល តដរ។ សំខាន់អោជាងទនអោោះទៅទេៀែ របទេសក្មពុជាសទិែទៅក្បុងែំបន់អោតដលនសនអោការលូែោស់ោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស ទោយនសនអោរពំតដនអោទគ្នលតដលកចសថល់ការចូលទៅកាន់អោេើសាររបទេសថ្ង នអោងិរបទេសទវៀែណ្តមបានអោ។

ភាពរក្ើរក្ថ្នអោរបទេសក្មពុជាបចចុបផនអោប គឺបណ្តថ លមក្ពើបញាបា ជទនសល ោះជែិបើេសវែេជាមូលោឌ នអោ។ សង្គ្រគ មសុើវ ើលចាប់ទសថើមទៅឆ្ប ១ំ៩៧០ ទែើយរែូវប ច្ ប់ទោយជ័យជំនអោោះរបស់តខមររក្ែម(KR) ចាប់ពើឆ្ប ១ំ៩៧៥ ដល់ ឆ្ប ១ំ៩៧៩ បានអោសនសល ប់ទសធើរតែមួយភាគរបាថំ្នអោរបជាជនអោក្មពុជា ឬមួយទោយទចែនា ឬត្តមរយៈទគ្នលនអោទោបាយដកឹ្នាខុំសេិស។ ទៅក្បុងេសវែេឆ្ប ១ំ៩៨០ របទេសក្មពុជាបានអោទងើបទ ើងវញិោ៉ា ងយែឺក្បុងបរបិេថ្នអោជទនសល ោះ តដលនសនអោ “របពលភាពក្រមិែទប” នអោិងភាពឯទកាពើសែគមន៍អោអនអោថរជាែ។ិ ជទនសល ោះទនអោោះបានអោបផំ្កល ញរគប់ទែោឌ រចនាសមព័នអោនក្ទមធចមូលយនអោមនុអោសេរបស់របទេសជាែ ិ នអោិងបានអោទយវើទកយេន់អោទខាយ ឬបំតលងសាទ ប័នអោសងគមក្ិចច ទសដឌក្ិចច នអោិងនអោទោបាយទងំឡាយ។

ចាប់ត្តងំពើចុងេសវែេ ១៩៨០ របទេសក្មពុជាបានអោទចញដទំែើ រទលើមូលោឌ នអោអនអោថរកាលបើដំណ្តក់្កាលពើសង្គ្រគ មមក្សនអោថិភាព ពើនអោទោបាយគែបក្េតែមួយមក្ពែុបក្េ នអោិងពើភាពឯក្ទកាតសបក្ទសដឌក្ិចចែរមង់េសិត្តមតបបតសនអោរគ្នន់អោតែសរនសប់រស់ មក្ជាទសដឌក្ិចចតដលតសក្្ទលើទគ្នលការែ៍េើសារ នអោងិទយវើសនសែរែក្មមចូលក្បុងរែិជជក្មមរពមទងំលែូំរមូលយនអោអនអោថរជាែិ។ រែូែដល់សពវថ្ងងគឺនសនអោរយៈទពល ១៤ថ្ងង ទែើយចាប់ត្តងំពើអនអោថរកាលមក្រែូវបានអោទរៀបចំជាសលូ វការទៅក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩១ បនាធ ប់ពើនសនអោក្ិចចរពមទរពៀងសនអោថិភាពេើរក្ុងបា៉ា រ ើស របទេសក្មពុជាបចចុបផនអោបសទិែទៅក្បុងអនអោថរកាលពើសងគមទរកាយជទនសល ោះមក្ជារបទេសក្ំពុងអភិវឌណន៍អោ “យមមត្ត” មួយ។ សលប៉ាោះរល់ទងំឡាយទៅតែរែូវបានអោទមើលទឃើញទៅទ ើយ ជាពិទសសចំទរោះសាទ ប័នអោតដលរែូវបានអោែរមង់េិសជាដំបូងទកយរដឌនសនអោដំទែើ រការជានអោិរនអោថរភាពសិនអោ តែទឆលើយែបែចិែួចទៅនអោឹងសំែូមពរទងំឡាយរបស់របជាពលរដឌ”។ ទទោះោ៉ា ងណ្តក្បុងមួយេសវែេថ្នអោសនសែរែក្មមអនអោថរជាែិទោយសារវនិអោិទោគ នអោងិក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច ទគបានអោទមើលទឃើញថា ទងំអបក្ដឹក្នា ំ នអោិងរបជាពលរដឌក្បុងជំនាន់អោបចចុបផនអោបចាប់ទសថើមកាន់អោកាប់ទជាគវាសនារបស់ខលួនអោផ្កធ ល់ទោយក្ែំែ់ទគ្នលនអោទោបាយ នអោងិជើវភាពទកយបានអោទចញសុែឆ្ង យពើសែំល់សង្គ្រគ ម។

67

ទទោះបើរបទេសក្មពុជានសនអោសភាពមិនអោយមមត្ត ក្បុងការឆលងកាែ់ទែែុការែ៍ទរកាយជទនសល ោះ (នអោិង “បនាធ ប់ពើទរកាយជទនសល ោះ”) ក៏្ទនអោោះមិនអោតមនអោជាលក្ខែៈពិទសសរនសប់របទេសទនអោោះតែមយួតដរ បញាបា ទងំឡាយតដលរបទេសក្មពុជារបឈមមុខ នអោឹងដំទណ្តោះរសាយតដលរបទេសទនអោោះកចរបកាន់អោយក្ទនាោះ កចរែូវបានអោទរបៀបទយៀបជាមួយនអោឹងបញាបា រពមទងំដំទណ្តោះរសាយក្បុងរដឌ តដលនសនអោរបាក់្ចំែូលទប នអោិងសទិែទរកាយទពលជទនសល ោះដថ្េទេៀែតដរ។

ក្បុងេសវែេមួយ បនាធ ប់ពើក្ចិចរពមទរពៀងសនអោថិភាពេើរក្ងុបា៉ា រ ើស រោឌ ភបិាលបានអោសទរមចទជាគជ័យក្បុងការពរងឹងសនអោថិភាព នអោិងទលើក្ក្មពស់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច។ របជាជនអោេេួលសាគ ល់ថា សនអោថិភាពបានអោទយវើទកយជើវែិរបស់ពួក្គ្នែ់នសនអោភាពខុសពើមុនអោោ៉ា ងទរចើនអោ។ ទរៅពើភាពរបទសើរទ ើងថ្នអោសនអោថសុិខជារូបវន័អោថ ទសរ ើភាពក្បុងការទយវើដំទែើ រ ការទយវើវនិអោិទោគទលើរេពយសមផែថិ តដលកចទញយក្សល នអោិងការរបមូលសថុយំនអោធានអោបានអោទបើក្ឱកាសសរនសប់ជើវភាពោ៉ា ងេូលំេូោយតមនអោតេនអោ។ រោឌ ភិបាលបានអោបនអោថោ៉ា ងសក្មមនូអោវសនសែរែក្មមចូលក្បុងរចនា-សមព័នអោនែបំន់អោ នអោិងពភិពទោក្ ដូចជា សនសគមរបជាជាែិកសុើកទគបយ(៍ASEAN) នអោិងអងគការរែិជជក្មមពិភពទោក្(WTO)។ ចាប់ត្តងំពើចុងេសវែេឆ្ប ៩ំ០ រោឌ ភបិាលបានអោចាែ់តចងរបក្បទោយសុភវនិអោចិឆ័យទកយនសនអោ ឱកាសេេួលបានអោក្ិចចរពមទរពៀងវាយនអោភ័ែឍ ។

វសិាលភាព នអោងិទសទរភាពរក្ើរក្ទៅរបទេសក្មពុជាបចចុបផនអោប រពមទងំដំទែើ រការតដលជនួអោកាលភាពរក្ើរក្ទក្ើនអោទ ើង ឬធាល ក់្ចុោះ មិនអោកចរែូវបានអោយល់ោ៉ា ងសមរសបក្បុងភាពឯក្ទកាថ្នអោរបវែថិសាង្គ្សថក្នអោលងទៅងមើៗបានអោទ ើយ។ ជំពូក្ទនអោោះនអោឹងសថល់ចំទែោះដឹងមូលោឌ នអោ តដលទៅក្បុងទនាោះសាទ នអោភាពរក្ើរក្បចចុបផនអោបរបែ់ក្នអោលងទៅងមើៗ នអោិងេិដឌភាពវជិជនសនអោនាទពលអនាគែទៅរបទេសក្មពុជាកចរែូវបានអោបទងកើែទ ើងវញិ ទៅក្បុងបរបិេទនាោះនអោឹងកចរែូវបានអោវាយ ែថ្មល។

ទោយសារ គុែភាពភូមិសាង្គ្សថពើយមមជាែិសថល់ទកយរបទេសក្មពុជាបានអោនអោងឹក្ំពុងខិែខំ ទដើមផើសទរមចទជាគជ័យ។ មិនអោដូចរបជាជាែិអភិវឌណន៍អោែិចែចួជាទរចើនអោ(ឧទែរែ៍ របទេស ឡាវ ទនអោបា៉ា ល់ ឬអ៊ាូហាគ នអោោ) របទេសក្មពុជា មិនអោតមនអោព័េនជុំវញិទោយដើទងំអស់ ឬសទិែទៅឯក្ទកាពើរបទេសជិែខាងទោយដើទនាោះទេៈ ក្ំពង់តសសមុរេទៅរក្ងុរពោះសើែនុអោ េើត្តងំរបស់រក្ុងភបំទពញទលើេទនអោលទមគងគ នអោិងរពំតដនអោវាលរាបដ៏តវងជាមួយរបទេសជែិខាងោ៉ា ងែចិចំនអោនួអោពើរក្បុងចំទណ្តមរបទេសចនំអោួនអោបើនសនអោន័អោយថា គ្នម នអោឧបសគគតសបក្ភូមសិាង្គ្សថសរនសប់រែិជជក្មមអនអោថរជាែិជាយំដុំទ ើយ50។ ជាការពិែរពំតដនអោទជើងទគ្នក្រវាងក្មពុជា នអោិងថ្ង រពមទងំទវៀែណ្តម តដលនសនអោទសដឌ-ក្ិចចលូែោស់ោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស បទងកើែបានអោជាសកាថ នុអោពលោ៉ា ងយំទយងថ្នអោទសចក្ថើរែូវការនូអោវេំនអោិញ នអោងិទសវាពើរបជាជនអោក្មពុជា។ ទោយទមើលទកយឆ្ង យពើរបទេសជាែិខាង ក្មពុជាសទិែទៅក្បុងែំបន់អោតដលនសនអោទសដឌក្ិចច

50 ែំបន់អោរែូពិច ថ្នអោរបទេសក្មពុជាកចទបៀបបានអោទៅនអោឹងរេនាប់តក្វមួយ។ ែំបន់អោភបំរបក្បទោយថ្រពទឈើ ជាពិទសសទៅែំបន់អោឦសានអោ នអោិងនអោើរែើ ជំរាលទរជរ ទៅរក្វាលរាបដ៏យំេូលំេូោយ រពមទងំបឹងដ៏យំ នអោិងរាក់្ទៅចំក្ណ្តថ ល(បឹងេទនអោលសាប) រចួបនាធ ប់មក្សរទសៀរត្តម “ជំរាល” ទៅេើសកទគបយត៍្តមេទនអោលសសាប តដលភាជ ប់នអោឹងេទនអោលទមគងគ ទែើយែូរកាែ់វាលរាប កទគបយ ៍ទែើយចាក់្ចូលទៅក្បុងែំបន់អោដើែថ េទនអោលទមគងគរបស់របទេសទវៀែណ្តម។

68

លូែោស់ោ៉ា ងឆ្ប់បំសុែទៅក្បុងសក្ទោក្។ ទទោះបើវបិែថែិរិ ដ្វែទុកសុើទៅចុងេសវែេឆ្ប ៩ំ០ បានអោកាែ់បនអោទយ អរត្តក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច ក៏្របទេសក្មពុជារបាក្ដជាបានអោទញយក្សលចំទែញពើ “សលប៉ាោះរល់ពើភាពជារបទេសជាែិខាង” ទោយនសនអោសកាថ នុអោពលទក់្ទញការវនិអោិទោគពើែំបន់អោ នអោងិកចលក់្ទៅក្បុងេើសារែំបន់អោ។

ទោយទរបៀបទយៀបជាមួយនអោងឹរបទេសភបជំាទរចើនអោ(ឧទែរែ៍ របទេស ឡាវ ទនអោបា៉ា ល់ ប៉ាូែង់ ឬែបំន់អោជាទរចើនអោរបស់ទវៀែណ្តម) ែំបន់អោរែូពិចថ្នអោរបទេស ក៏្សថល់អំទណ្តយសលដល់ក្មពុជាតដរ។ ែំបន់អោភបទំងំឡាយទៅត្តមរពំតដនអោខាងេិសឧែថរ ឦសានអោ នអោិងនអោើរែើនសនអោសកាថ នុអោពលសលែិភាពទប ប៉ាុតនអោថែំបន់អោភាគទរចើនអោថ្នអោរបទេសក្មពុជា ជាែំបន់អោវាលរាបទសមើគរួសម តដលទយវើទកយការបងកបទងកើនអោសលក្សិក្មម នអោិងការទយវើវនិអោិទោគទលើវស័ិយទែោឌ រចនាសមព័នអោនគមនាគមន៍អោមនិអោកចទមទរចណំ្តយខពស់សរនសប់ការសរមបសរមលួ នអោងិសាទ នអោភាពទេសភាពយមមជាែដិើកចោំដុោះបានអោ នអោិងអនុអោញាបដ ែទកយទគកចសាទ បនាសលូវងបល់ទោយមិនអោបាច់ទ ើងចំទណ្តេទេ។ បឹងេទនអោលសាបទៅចំក្ណ្តថ លរបទេស បានអោសថល់ដល់ភូមិតខមរដ៏ទរចើនអោនូអោវលេនភាពេេលួោ៉ា ងលរ្បទសើរនូអោវការដកឹ្ជ ជ្ួ នអោសលូវេឹក្មក្ដល់ភបំទពញ នអោិងជាយថាទែែុរែូែដល់ភាគខាងែផូងរបទេសទវៀែណ្តម។ បឹងទនអោោះក៏្ជួយតងរក្ារបព័នអោនទអកូ្ ូសុើតែមួយគែ់ តដលបានអោសថល់ោ៉ា ងទហាចណ្តស់ក៏្រែូែដល់សពវថ្ងងទនអោោះ នូអោវសលរែើេឹក្សាបរបក្បទោយសលិែភាពខពស់ជាងទគបំសុែទលើសក្លទោក្ នអោិងជារបភពជើវជាែិរបូទែអុើនអោដ៏សំខាន់អោសរនសប់ជាកហាររបស់របជាជនអោក្មពុជា។

ទែើយក៏្នសនអោប ជ្ ើទឈាម ោះទក្រ ថ ិ៍មរែក្មួយតដរ ទនអោោះជាអំទណ្តយសលសរនសប់ក្មពុជា តដលរែូវតែរាប់ប ច្ូ លមរែបុរាែវែទុ របាសាេទងំឡាយទៅអងគរ និអោងសកាថ នុអោពលដ៏យំទយងសរនសប់វស័ិយទេសចរែ៍ តដលទនអោោះជាែំណ្តងេើរក្ុងវបផយម៌។ ទេសចរែ៍ តដលទក់្ទញជាបឋមទោយរបាសាេអងគរ ជាក្ត្តថ សថល់វភិាគទនអោដ៏សំខាន់អោដល់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចទៅក្មពុជាក្បុងេសវែេចុងទរកាយទនអោោះ។ ប៉ាុតនអោថសលប៉ាោះរល់របស់ការររទនអោោះទៅទលើភាពរក្ើរក្នសនអោក្រមែិែិចែួចគរួក្ែ់សនសគ ល់ថា ទខែថទសៀមរាប តដលរបាសាេអងគរសទិែទៅទនាោះ គឺជាទខែថរក្ជាទគបំសុែលោំប់ទលខ៣ ក្បុងរបទេសទៅឆ្ប ២ំ០០៤។ ការេេួលបានអោសលចំទែញជានអោរិនអោថរភាពពើរបាសាេអងគរទមទរនូអោវអភិរក្មជាយុេនសាង្គ្សថ ជាងមុនអោសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោវស័ិយទេសចរែ៍ទនអោោះ។

ជាចុងទរកាយវាហាក់្ដូចជា នសនអោការទក្ើនអោទ ើងនារយៈទពល ពើរ បើ ឆ្ប ទំេៀែខាងមុខ ទោយក្មពុជានអោឹងនសនអោរបភពចែូំលដ៏សំខាន់អោមយួ គឺទរបង នអោងិឧសម័នអោ ទៅក្បុងសមុរេក្មពុជា។ ពើការរក្ទឃើញទនាោះបានអោបញាបជ ក់្ថា តសបក្ថ្នអោែំបន់អោមួយកចនសនអោទរបង ពើ ៤០០ ទៅ ៥០០ ោនអោបាតរល នអោងិឧសម័នអោរបនសែ ២ ទៅ ៣ រន់អោោនអោតម៉ារែគូប(trillion)51។ ត្តមការបា៉ា ន់អោសាម នអោ ការរុក្រទៅក្បុងែំបន់អោទនអោោះ នអោិងែំបន់អោទសេងទេៀែ កចនសនអោទរចើនអោជាងទនអោោះ។ ទទោះបើវានសនអោការលំបាក្ក្បុងការបា៉ា ន់អោរបនសែជាមុនអោនូអោវចែូំលតដលកចយក្បានអោ នអោិងេំែថំ្នអោបរសិាទ នអោយនអោធានអោទងំទនាោះ នអោិងែថ្មលទរបងនាទពលអនាគែក៏្ទោយ វានអោងឹរបតែលជាកចសថល់ជាចែូំលត្តមរែិជជក្មមខាប ែយំរបនសែ ២រន់អោោនអោដុោល រកទមរកិ្ក្បុងមួយឆ្ប (ំVallely, Dapice and Wilkinson 2006)។ របសិនអោទបើនសនអោ 51 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវកិ្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៥

69

ការរគប់រគងបានអោលវ្ានអោងឹសថល់សលរបទោជន៍អោដ៏យកំ្បុងការទលើក្សធួយដល់ការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច នអោិងសងគមក្មពុជា ជាពិទសសទកយនសនអោលក្ខែៈរបទសើរទ ើងក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទកយបានអោឆ្ប់រែ័ស

52។ ទនអោោះមិនអោតមនអោចង់បញាបជ ក់្ថា របទេសក្មពុជាមនិអោេេលួរងការឈចឺាប់ទោយសារក្ត្តថ មិនអោទកយអំទណ្តយ

សលភូមសិាង្គ្សថទនាោះទេ។ ជាេូទៅ ដើរបស់របទេសក្មពុជានសនអោគុែភាពទប(ទោយនសនអោការទលើក្តលងគួរទកយក្ែ់សនសគ ល់តែមយួចំនអោនួអោប៉ាុទណ្តត ោះ)។ របទេសក្មពុជាក៏្នសនអោរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថសមុគសាម ញតដលទៅរដូវវសាការទជារជន់អោេឹក្ទៅេើរបសពវរបស់េទនអោលមគងគ នអោងិេនអោលសាប នាទំកយេទនអោលសាបែូររែ ប់ទៅបឹងវញិ តដលពរងើក្វសិាលភាពរបស់ខលួនអោ ១០ដង យំជាងេែំទំៅរដូវរបា ំទែើយជទរៅជាង ២ដង ទលើថ្សធតដលរគប់ដែថ ប់ទោយេកឹ្ជំនអោន់អោទនាោះ។ ទៅទពលតដលេឹក្ជំនអោន់អោោ៉ា ងខាល ងំទងំទនអោោះជាតសបក្មួយថ្នអោខួបរបចាឆំ្ប ជំាយមមត្ត នអោិងសខំាន់អោចំទរោះការោដុំោះរសូវ នអោិងទអកូ្ ូសុើរបស់េទនអោលសាបទោយគ្នម នអោការរែួែពិនអោែិយទែោឌ រចនាសមព័នអោនេកឹ្ទេទនាោះ េឹក្ជំនអោន់អោយំជាងយមមត្តកចនអោងឹបំផ្កល ញសលក្សកិ្ក្មម សធោះសតមផង នអោិងជើវភាពរស់ទៅោ៉ា ងយំទយង។

ប៉ាុតនអោថែុលយភាពគ្នម នអោេិដឌភាពថ្នអោេើត្តងំែបំន់អោរែូពចិ តដលមនិអោកចផ្កល ស់បថូរ ឬក៏្ធាែុកកាសកចបរខ ងំរបទេសក្មពុជាមនិអោទកយសទរមចេិសទៅអភិវឌណន៍អោរបស់ខលួនអោទ ើយ។ នសនអោការដណំ្តលថា ទៅក្បុងឆ្ប ១ំ៩៦៩ របទេសក្មពុជាបានអោេេលួរបាក់្ចែូំលសរនសប់មនុអោសេនសប ក់្ៗ នអោិងទេសចរទរចើនអោជាងរបទេសថ្ងទៅទេៀែ

53។ ការរែ ប់បង្គ្ញាបច សថ្នអោភ័ពវសណំ្តងត្តងំពើទពលទនាោះមក្ គបឺណ្តថ លមក្ោ៉ា ងចាស់ទោយសារការចាប់ទសថើមថ្នអោអវើតដលតរបកាល យទៅជាសង្គ្រគ មសុើវ ើលអស់រយៈទពលជិែ ៣េសវែេ នអោិងចុងេសវែេឆ្ប ៦ំ០។

របទេសក្មពុជាទរកាយសម័យកណ្តនអោិគមៈ សង្គ្រគ ម ការបដិវែថន៍អោ នអោិងការទងើបទ ើងវញិៈ របទេសក្មពុជាបានអោេេលួឯក្រាជយពើបារាងំទៅឆ្ប ១ំ៩៥៣ ក្បុងរជជកាលរពោះមហាក្េរែ នអោទរាែថម សើែនុអោ តដលបានអោោក់្រាជយទៅឆ្ប ១ំ៩៥៥ ទដើមផើទឃ្លសនាការទបាោះទឆ្ប ែ។ របជាជនអោតខមរចាស់ៗជាទរចើនអោទៅចងចារំយៈទពលទនាោះថា គឺជាយុគគសម័យដ៏រុងទរឿងោ៉ា ងខាល ងំ។ ប៉ាុតនអោថទៅរវាងរក់្ក្ណ្តថ លឆ្ប ១ំ៩៦០ បញាបា ទសដឌក្ិចច អំទពើពុក្រលួយ នអោងិក្ងវោះខាែការអែ់ឱនអោអនុអោទរគ្នោះរបស់រាជរោឌ ភិបាលចំទរោះការរបឆ្ងំែបត្តមតបបរបជាយបិទែយយ បានអោនាទំកយវែតៈបញាបដវន័អោថក្បុងេើរក្ុង តដលមិនអោសបាយចិែថរែិោះរោិះពិចារណ្តរក្ជទរមើសនអោទោបាយមូលវវិដថនអោិយម(ជាទឆវង ឬសាថ នំអោិយម)។ រោឌ ភិបាលក្មពុជា ក៏្ពបិាក្រក្ារបទេសទកយរចួសុែពើសង្គ្រគ មទៅទវៀែណ្តម នអោិងការគ្នបសងកែ់របស់ភាគើជទនសល ោះទងំសងខាងទកយគ្នរំេបុពវទែែុរបស់ពួក្ទគទរៀងៗខលួនអោ។

ទៅេើបំសុែសក្មមភាពទយវើែុលយភាពេេលួបរាជ័យ។ ទៅឆ្ប ១ំ៩៧០ សទមថច សើែនុអោ រែូវបានអោសថួលរលំទោយរដឌរបហារតដលទរៀបចំទ ើងទោយឧែថមទសនអោើយ ៍លន់អោ នអោល់ ។ របទេសក្មពុជា បានអោធាល ក់្ោ៉ា ងរែ័សទៅក្បុង

52 ទទោះបើោ៉ា ងណ្តក៏្នសនអោរបទេសដថ្េទេៀែមួយចំនអោួនអោនសនអោបញាបា ក្បុងការរគប់រគង ដូចជា របទេសនអោើែេើរ ើោ៉ា ជាឧទរែ៍រសាប់ជាការពិែណ្តស់ក្បុងការរក្ទឃើញទរបង នអោិងឧសម័នអោ គឺជារេពយដ៏អសាច រយរបស់របទេសក្មពុជា ទបើសិនអោជានសនអោការយែឺោ៉ា វ នអោិងការរគប់រគងមិនអោបានអោល ្វានអោឹងមិនអោសថល់សលរបទោជន៍អោដ៏យំក្បុងការទលើក្សធួយដល់ការអភិវឌណន៍អោ។

53 េសេនអោវដថើ Financial Times ឆ្ប ១ំ៩៩៥ ដិក្សុនអោ- Dixon ឆ្ប ១ំ៩៩៥

70

ភបក់្ទភលើងសង្គ្រគ មសុើវ ើលដ៏បងាូរឈាមោ៉ា ងទពញេំែងឹ។ ទៅនអោិរទេសខលួនអោ សទមថច សើែនុអោ បានអោបទងកើែ “រែសិរេបរងួបបរងមួជាែ”ិ ជាមួយពកួ្កុ្ំមមុយនអោើសថ តដលកាល យទៅជាតខមររក្ែម(KR) ទែើយតដលចាប់ទសថើមទក់្ទញការគ្នរំេោ៉ា ងេូលំេូោយពើរបជាជនអោទលើក្េើ១។ ប៉ាុតនអោថទៅក្បុងរែសិរេទនាោះតខមររក្ែមបានអោពរងឹងអំណ្តចខលួនអោ ទោយទបាសសកំែរក្មុសើែនុអោនអោិយម នអោងិរក្ុមនអោិយមក្ណ្តថ ល។ ជាមួយនអោឹងទជាគជ័យរបស់តខមររក្ែមទៅថ្ងងេើ៧ ទមសា ឆ្ប ១ំ៩៧៥ បនអោរជុលនអោយិមទររទពញទោយគំនអោិែខាងទសបហាជាែិរជុល នអោិងការទបថជាញ ចិែថអនុអោវែថក្សិក្មម កុ្ំមមុយនអោើស តដលគ្នម នអោការសរមោុះសរមលួបានអោមក្រែួែរត្តរដឌបដិវែថក្មពុជារបជាយបិទែយយ(DK)។ េើរក្ុងទងំឡាយគ្នម នអោរបជាជនអោរស់ទៅ ទែើយសាសនា នអោិងរូបយិវែទុរែូវបានអោលុបបបំាែ់ទចាល។ ទទោះបើភាពែឹងតែថ្នអោការបដិវែថន៍អោតរបរបួលត្តមែំបន់អោនានាក៏្ជើវែិទៅរគប់េើក្តនអោលងនសនអោចរកិ្លក្ខែៈជាការររពលក្មមយងន់អោយងរ គ្នម នអោឈប់សរនសក្ ការបង្ែ់កហារ នអោិងការគំរាមក្ំតែងសនសល ប់ទចាល54។ នសនអោការបា៉ា ន់អោសាម នអោថា ទៅរវាងឆ្ប ១ំ៩៧៥ដល់ ១៩៧៩ របជាជនអោរបនសែ ២ោនអោនាក់្ ទលើសពើនសប ក់្ក្បុងមនុអោសេ ៥នាក់្ បានអោសាល ប់ក្បុង “សវ័យរបល័យពូជសាសន៍អោ”ទនអោោះ។ របជាជនអោភាគទរចើនអោបានអោសាល ប់ទោយការអែ់ឃ្លល នអោ ការទនអោឿយែែ់ បាក់្ក្នសល ងំ នអោងិជំង ឺ តែមនុអោសេរបតែល ២០០.០០០នាក់្ រែូវបានអោរបហារជើវែិជារបព័នអោន។ នាយទហានអោ នអោិងមង្គ្នអោថើ លន់អោ នអោល់ រែូវបានអោសនសល ប់ទៅឆ្ប ១ំ៩៧៥។ ទៅឆ្ប ទំរកាយៗមក្ទេៀែ អបក្តដលរែូវបានអោរបហារជើវែិទោយការបដវិែថន៍អោ គឺជាតខមររក្ែមខលួនអោឯងតែមថង។

ក្បុងចំទណ្តមក្កាថ ទសេងទេៀែ រក្ុម ប៉ាុល ពែ រែូវបានអោអូសទញទោយបែំងចង់ទមទរយក្តដនអោដើ សែថ រេទនអោលទមគងគវញិ តដលបានអោបាែ់បង់ទៅក្បុងការកាន់អោកាប់របស់ទវៀែណ្តមត្តងំពើសែវែេេើ១៧។ ការវាយលុក្ទៅទលើភាគខាងែផូងទវៀែណ្តម បានអោសនសល ប់ជនអោសុើវ ើលរាប់រន់អោនាក់្ ទេើបនាទំកយទវៀែណ្តមនសនអោការសធុោះ សង្គ្រគ មែបែទៅតខយបូ ឆ្ប ១ំ៩៧៨។ ក្មពុជារបជាយិបទែយយ រែូវបានអោជំនអោួសទោយសាធារែៈរដឌរបជានសនអោិែក្មពុជា(PRK)វញិ។ នសនអោសនសសភាពទោយអែើែតខមររក្ែម តដលបានអោរែ់ទភៀសខលួនអោពើការទបាសសំកែ សាធារែរដឌ-របជានសនអោែិក្មពុជា បានអោរែែួរត្តក្បុងក្ំ ុងេសវែេឆ្ប ៨ំ០។ ទោយមហាអំណ្តចទរៅរបទេសបានអោគ្នរំេនសខ ងៗសារជាងមើទេៀែ ទនាោះរបទេសក្មពុជាបានអោវលិរែ ប់ទៅកាន់អោសង្គ្រគ មសុើវ ើលជាទលើក្េើ២ រវាងរោឌ ភិបាលសាធារែ-រដឌរបជានសនអោែិក្មពុជា នអោិងរក្ុមសមព័នអោនមែិថេ័ពថ្រព តដលទយវើរបែិបែថិការទោធាខាងទរៅជំរុជំនអោទភៀសខលួនអោទៅត្តមរពំតដនអោថ្ង។ សង្គ្រគ មទនអោោះនសនអោរបពលភាពក្រមិែទបជាងមុនអោទេ តែបានអោទយវើទកយរបទេសជាែិទខាយោ៉ា ងយំទយង។ ជទនសល ោះទនអោោះបានអោបនអោថក្បុងក្ំ ុងេសវែេឆ្ប ៨ំ០។

រោឌ ភិបាលទនអោោះមិនអោកចសទរមចបានអោការលូែោស់ ឬការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ជាដុំក្ំភួនអោទ ើយ(របទេសទនអោោះរែូវបានអោកាែ់ផ្កថ ច់រែិជជក្មមពើសែគមន៍អោទរៅពើសនសជិក្រក្មុរបឹក្ា សរនសប់ជំនអោួយទសដឌក្ចិចទៅវញិទៅមក្(COMECON) នអោិងពើរបព័នអោនជំនអោួយអនអោថរជាែិទសធើរតែទងំអស់) តែរោឌ ភិបាលទនអោោះបានអោចាែ់តចងទយវើទកយ 54 សរនសប់េសេនអោៈវស័ិយទសេងទេៀែ សូមទមើលទសៀវទៅរបស់ ប័រគល័រ(Burgler) ឆ្ប ១ំ៩៩០, ទឆនអោដល័រ(Chandler) ឆ្ប ១ំ៩៩០, វគិើរ ើ(Vickery) ឆ្ប ១ំ៩៨៤, ឃ្លតនអោនអោ(Kiernan) ឆ្ប ១ំ៩៩៦

71

ទសទរភាពេុរ ាកិ្េនសនអោទសទរភាពទៅឆ្ប ១ំ៩៧៩ ទែើយបានអោទយវើទកយការសាថ រទ ើងវញិនូអោវរបព័នអោនការសិក្ា នអោងិការ ពោបាលជំងឺជាមូលោឌ នអោនសនអោទលផឿនអោទៅមុខយឺែៗតែជារបចា។ំ របជាជនអោរែូវបានអោទរៀបចំជា “រក្ុមសាមគគើ” សមូែភាវូបនអោើយក្មមថាប ក់្ទរកាមទនអោោះ បានអោធានាទកយនសនអោសមភាពក្បុងការេេួលបានអោក្នសល ងំពលក្មមបុរស តដលទៅខេែ់ នអោិងរបមូលបានអោក្នសល ងំសែវអូសទញទៅឆ្ប ១ំ៩៧៩-៨០ ប៉ាុតនអោថទៅទពលទសដឌក្ិចចបានអោទងើបទ ើងវញិ ការែ៍ទនអោោះរែូវបានអោទមើលទឃើញថា ជាឧបសគគដល់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចទៅវញិ។ ការរសំាយសមូែភាវូបនអោើយក្មម តដលឥែទរគ្នងេុក្នសនអោរូបរាងទ ើងត្តមរយៈទសរ ើភាវូបនអោើយក្មម នអោិងការតបងតចក្ដើទៅឆ្ប ១ំ៩៨៩ បានអោទយវើទកយេិនអោបសលេេលួបានអោរបទសើរទ ើង ទែើយរែូវបានអោសាវ គមន៍អោទោយរបជាជនអោទសធើរតែទងំអស់ ទទោះបើរក្មុរយេេួលរងទរគ្នោះទងំឡាយបានអោបាែ់បង់តសបក្សខំាន់អោថ្នអោសនអោថិសុខសងគមក៏្ទោយ55។

ែំណ្តក់្កាលទងំបើរបស់របទេសក្មពុជា ក្បុងសម័យអនអោថរកាលសនអោថភិាព របជាយបិទែយយ នអោិងទសដឌក្ិចចេើសារ គឺទៅឆ្ប ១ំ៩៨៩ ទវៀែណ្តមបានអោដក្ក្ងេ័ពរបស់ខលួនអោ។ ជទនសល ោះទនអោោះបានអោទយវើទកយសាទ នអោភាពទោធាទៅរេឹង នអោិងទរកាយមក្រែូវបានអោទោោះរសាយទោយក្ិចចរពមទរពៀងសនអោថិភាពរក្ុងបា៉ា រ ើសថ្ងងេើ២៣ ែុោ ឆ្ប ១ំ៩៩១។ ការែ៍ទនអោោះនាទំកយនសនអោក្ិចចរបែិបែថិការរបស់ក្ងរក្ាសនអោថិភាពរបស់អងគការសែរបជាជាែិ តដលទមទរចំណ្តយោ៉ា ងទរចើនអោ នអោងិវសិាលភាពយមំិនអោធាល ប់នសនអោពើមុនអោ ទដើមផើរែួែពនិអោិែយសម័យអនអោថរកាលពើរដឌតដលនសនអោរបព័នអោនបក្េតែមួយ នអោិងសង្គ្រគ មសុើវ ើលមក្ជាលេនិរបជាយិបទែយយពែុបក្េរបក្បទោយសនអោថិភាពវញិ។ កជាញ យរបទណ្តថ ោះកសនអោបអងគការសែរបជាជាែិរបចាទំៅរបទេសក្មពុជា(UNTAC)នសនអោកែែថិរែួែពិនអោិែយដក្កវុយ នអោិងការរសំាយក្ងេ័ពទរៀបចំនសែុភូមនិអោិវែថន៍អោ នអោិងសនសែរែក្មមជនអោទភៀសខលួនអោចនំអោួនអោ ៣៥០.០០០នាក់្ ពើរពំតដនអោថ្ង សរមបសរមួលជំនអោួយអនអោថរជាែិសរនសប់ការចូលរមួសាទ បនាជាែិទ ើងវញិ នអោិងធានាទកយនសនអោលក្ខខ័ែឍ សរនសប់ការទបាោះទឆ្ប ែទោយទសរ ើ នអោិងយុែថិយម៌រវាងភាគើក្បុងសង្គ្រគ មសុើវ ើល តដលកាល យមក្ជាគែបក្េនអោទោបាយវញិ។ សាទ ប័នអោែរិ ដ្វែទុអនអោថរជាែិបានអោចាប់ទសថើមនសនអោេំនាក់្េំនអោងជាមយួក្មពុជាវញិ ទែើយេើភាប ក់្ររជំនអោួយ នអោិងអងគការទរៅរោឌ ភិបាលអនអោថរជាែ ិតដលទយវើការទៅេូទងំរបទេសបានអោទក្ើែទ ើងដូចសេែិ56។

ត្តងំពើឆ្ប ១ំ៩៩៣ របទេសក្មពុជានសនអោក្ំទែើ ែទសដឌក្ិចចជាមយយមខពស់ក្បុងរយៈទពលជាងមួយេសវែេ តដលដឹក្មុខទោយអនុអោវស័ិយសំែង់ វស័ិយទេសចរែ៍ នអោិងចាប់ត្តងំពើចុងេសវែេឆ្ប ៩ំ០ មក្ការទងើបោ៉ា ងឆ្ប់រែ័សថ្នអោវស័ិយកាែ់ទដរ តដលបានអោេេលួការអនុអោទរគ្នោះទរកាមក្ចិចរពមទរពៀងវាយនអោភ័ែឍ (MFA) នអោិងកូ្ត្តសរនសប់សលិែសំទលៀក្បំរក់្ត្តមសថង់ោរការររ េេួលសាគ ល់ទោយអងគការពលក្មមអនអោថរជាែិ។ ការវលិទៅរក្អំទពើែងិានអោទោបាយ នអោងិឥេនិពលថ្នអោវបិែថិែរិ ដ្វែទុទៅកសុើ ទៅរបទេសថ្ង នអោងិការដក្ទចញរបស់អងគការមូល

55 ទសៀវទៅទោក្ ង្គ្ែវើង Frings ឆ្ប ១ំ៩៩៣

56 សរនសប់ការវាយែថ្មលឆ្ល ស់ពើសលប៉ាោះរល់របស់កជាញ យរបទណ្តថ ោះកសនអោបអងគការសែរបជាជាែិ ទៅរបទេសក្មពុជា (UNTAC) សូមកនអោទសៀវទៅអងគការសែរបជាជាែិ(UN) ឆ្ប ១ំ៩៩៥ អ៊ាុែេើង(Utting) ឆ្ប ១ំ៩៩៤ ែវើនអោទ (Fendlay) ឆ្ប ំ១៩៩៥ មើែ(Metzl) ឆ្ប ១ំ៩៩៥ នអោិងង្គ្ែវើសុនអោ(Frieson) ឆ្ប ១ំ៩៩៦

72

នអោិយិរូបិយវែទុអនអោថរជាែិ តដលជាកាយវកិារែបែទៅនអោឹងចែុំចទខាយក្បុងការរគប់រគងរបាក់្ចំែូលថ្រពទឈើ តដលទចោះតែនសនអោបនអោថបានអោបទងកើែនូអោវការចុោះងយទសដឌក្ិចចក្បុងរយៈទពលខលើទៅចុងេសវែេឆ្ប ៩ំ០។

ប៉ាុតនអោថចាប់ត្តងំពើទពលទនាោះមក្ ការទងើបទ ើងវញិថ្នអោទសដឌក្ិចចនសនអោទលផឿនអោគួរសម។ ការរ ើក្ចទរមើនអោរែូវបានអោពរងឹងទោយការដួលរលំចុងទរកាយរបស់កុ្បផក្មមតខមររក្ែមទៅឆ្ប ១ំ៩៩៩។ ទទោះវស័ិយក្សិក្មមបានអោបនអោថទក្ើនអោទ ើងោ៉ា ងយែឺទោយសារេឹក្ជំនអោន់អោ នអោិងទរគ្នោះរាងំសងួែោ៉ា ងយងន់អោយងរក្បុងរយៈទពល ៣ឆ្ប ចុំងទរកាយតដលជាេូទៅទយវើទកយអរត្តទបថ្នអោសលិែភាព ឬរបាក់្ចែូំលរែឹតែនសនអោសភាពយងន់អោយងរជាងមុនអោ នសនអោការរ ើក្ដុោះោល់ថ្នអោឱកាសរក្របាក់្ទៅភបំទពញទរៅពើការោដុំោះ ឬឆលងតដនអោទៅរបទេសថ្ង តដលនាទំកយនសនអោការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោពលក្មមទេសនអោថរ-របទវសន៍អោ ទែើយការទសញើរបាក់្ទៅសធោះជាេិដឌភាពសំខាន់អោថ្នអោជើវភាព នអោិងការផ្កល ស់បថូរសងគម-ទសដឌក្ិចចទៅជនអោបេ។ ប៉ាុតនអោថសាទ ប័នអោនអោទោបាយ នអោិងរបថ្ពែើ ថ្នអោការរបក្ែួរបតជងនអោទោបាយ ទោយសនអោថិវយិើទៅតែនសនអោសភាពអន់អោងយទៅទ ើយ។

សមែទភាពរបស់រោឌ ភិបាលក្បុងការេប់សាក ែ់បាែុក្មមរបឆ្ងំថ្ង កុ្ំទកយទចញសុែពើការរគប់រគងកាល យទៅជាចោចល(នអោិងក្ិចចរពមទរពៀងសងតដលនសនអោែថ្មលខពស់) ទៅក្បុងតខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៣ នអោិងការខក្ខានអោរបស់គែបក្េនអោទោបាយក្បុងការរពមទរពៀងបទងកើែរោឌ ភិបាលចរមុោះអស់រយៈទពលជាង ១ឆ្ប ំ បនាធ ប់ពើការទបាោះទឆ្ប ែ ២០០៣ ទោយសារការជាប់គ្នងំខាងនអោទោបាយ បានអោបញាបជ ក់្ថា ការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិច-សងគម នអោឹងកចេេលួរងការទដើរងយទរកាយមួយរយៈ តដលបណ្តថ លទកយនសនអោសលិសលងមើរបស់គូររបតជងនអោទោបាយ។ ទលើតសបក្វជិាជ នសនអោ ការទបាោះទឆ្ប ែ ឃុ/ំសរក ែ់ទៅឆ្ប ២ំ០០២ បានអោបទងកើែរដឌអណំ្តចមូលោឌ នអោេូទងំរបទេសទលើក្េើ១ ជាមួយនអោងឹការសនអោោថា នអោឹងនសនអោសលចំទែញជាបនអោថបនាធ ប់ក្បុងការចូលរមួ នអោិងការេេួលខុសរែូវ(ទសៀវទៅ ហាតសលសកូក្ Hasselskog ទត្ត-ឆ្ប ២ំ០០០ នអោិង ទែក្-Nikh and Henke ឆ្ប ២ំ០០៤57។

ទោយសទងខបមក្ របទេសក្មពុជាបានអោនអោឹងក្ពុំងអនុអោវែថទគ្នលការែ៍ទងំបើក្បុងសម័យអនអោថរកាលត្តងំពើទដើមឆ្ប ១ំ៩៩០ ។ េើមួយ របទេសក្មពុជាបានអោទចញសុែពើសង្គ្រគ មសុើវ ើលមក្សនអោថិភាព។ េើពើរ របទេសក្មពុជាបានអោអនុអោវែថពើនអោទោបាយបក្េតែមួយមក្ពែុបក្េទៅក្បុងសម័យអនអោថរកាល។ េើបសុែរបទេសក្មពុជាបានអោរួចសុែពើទសដឌក្ិចចឯក្ទកា នសនអោក្ំទែើ នអោទបរគប់រគងទោយរដឌ នអោិងែរមង់េិសទដើមផើរគ្នន់អោតែរស់តដលក្បុងទនាោះ មនុអោសេភាគទរចើនអោសទិែក្បុងភាពរក្ើរក្ដូចគ្នប មក្រក្តបបជាទសដឌក្ចិចេើសារ តដលទបើក្ចំែរដល់លំែូរមូលយនអោេនំអោិញ នអោិងពលក្មមអនអោថរជាែិ តដលក្បុងទនាោះក្ទំែើ នអោទសដឌក្ចិចបានអោទញរបជាជនអោមួយចំនអោួនអោយំទចញពើបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ ប៉ាុតនអោថវសិមភាពទនអោោះ បានអោទក្ើែទ ើងោ៉ា ងទលឿនអោៈ មនុអោសេមួយចនំអោួនអោយមំនិអោបានអោតបងតចក្ទៅក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចទេ ទែើយអបក្ខលោះក្ំពុងេេួលរងការធាល ក់្ចុោះថ្នអោក្រមិែជើវភាព។ ក្បុងសម័យអនអោថរកាលទនអោោះ របទភេការររមយួចំនអោួនអោរែូវបានអោសទរមចទរចើនអោជាងចនំអោួនអោរបទភេការររទសេងៗទេៀែ។ េនអោធឹមទនអោោះសងតដរ សម័យអនអោថរកាលទនអោោះក៏្បានអោសថល់ទៅេរមង់ថ្នអោការ 57 រចនាសមព័នអោនរដឌបាលរបស់របទេសក្មពុជានសនអោទងំអស់ ២៤ ទខែថ/រក្ុង ទែើយថាប ក់្ទរកាមពើទនអោោះនសនអោខែឍ /រសុក្ ឃុ(ំឬសរក ែ់សរនសប់េើរក្ុង) នអោិងភូមិ

73

ផ្កល ស់បថូរសងគមក្ចិច នអោិងទសដឌក្ិចចនូអោវក្ំទែើ នអោតដលនសនអោឥេនពិលខាល ងំកាល ប៉ាុតនអោថទៅតែមិនអោរែវូបានអោយល់ោ៉ា ងចាស់ោស់ទៅទ ើយ។ ការសថល់នអោយិមន័អោយដល់រក្យ “ទរកាយជទនសល ោះ” អំទពើែងិានអោទោបាយ តដលនសនអោរយៈទពលយូរជាងការរពំឹងេុក្នសនអោសលប៉ាោះរល់អវជិជនសនអោោ៉ា ងទរៅដល់ការអភិវឌណន៍អោរបស់របទេសក្មពុជារែូែមក្ដល់សពវថ្ងងទនអោោះ។ រយៈទពលជិែ ៣េសវែេថ្នអោជទនសល ោះថ្សធក្បុង តដលទយវើទកយរែឹតែនសនអោសភាពករក្ក់្ជាងមុនអោ ទោយសារគូររបឆ្ងំក្បុងសង្គ្រគ មរែជាក់្មិនអោរគ្នន់អោតែសនសល ប់ជើវែិមនុអោសេរាប់ោនអោនាក់្ប៉ាុទណ្តត ោះទេ ប៉ាុតនអោថបានអោទយវើទកយខូចរគោឹះទរចើនអោថ្នអោការអភិវឌណន៍អោជាែិសងតដរ58។

ការបំផ្កល ញទែោឌ រចនាសមព័នអោនៈ ទក្រ ថ ិ៍ដំតែលបនអោេល់ពើជទនសល ោះរែូវបានអោទមើលទឃើញចាស់ោស់ពើការធាល ក់្ចុោះោ៉ា ងខាល ងំថ្នអោមូលយនអោរូបវន័អោថ នអោិងមូលយនអោមនុអោសេរបស់របជាជាែិ។ វនិអោិទោគទលើទែោឌ រចនាសមព័នអោនសលូវងបល់ សាព នអោ ទែោឌ រចនាសមព័នអោនដកឹ្ជ ជ្ួ នអោមនិអោសមរសប បានអោក្ំែែិែថ្មល នអោិងការពនអោោទពលទយវើដំទែើ រតដលបទងកើនអោែថ្មលេំនអោិញទៅេើសារ ឬែថ្មលវែទុធាែុទដើមសរនសប់សលិែក្មម រពមទងំក្ំែែ់លេនភាពេេួលបានអោទសវាសុខាភបិាលតសក្្ទលើមូលោឌ នអោសនសា រៈ នអោិងទសវាអប់រ។ំ រចនាសមព័នអោនរគប់រគងេកឹ្នសនអោលក្ខែៈអន់អោងយ តដលេុក្ទកយរបជាជនអោជាទរចើនអោេេលួរងទរគ្នោះទោយសារេឹក្ជំនអោន់អោ ឬទរគ្នោះរាងំសងួែ(ជាញឹក្ញាប់ទរគ្នោះមែនអោថរាយទងំពើរទនអោោះក្បុងឆ្ប តំែមួយ)។ ទទោះបើត្តងំពើឆ្ប ១ំ៩៩៣មក្ សាោទរៀនអោ នអោិងមនអោធើទពេយជាទរចើនអោរែូវបានអោសាងសង់ ក៏្បនអោធប់ទរៀនអោ នអោងិតរគ មនអោធើទពេយទៅតែមិនអោរគប់រគ្នន់អោសរនសប់ទសចក្ថើរែូវការរបស់របជាជនអោទៅទ ើយ។

ការធាល ក់្ចុោះោ៉ា ងខាល ងំថ្នអោមូលយនអោមនុអោសេៈ របទេសក្មពុជាមិនអោរគ្នន់អោតែបាែ់បង់សនសា រៈរូបវន័អោថសរនសប់សក្មមភាពទសដឌកិ្ចច និអោងការសថល់ទសវាប៉ាុទណ្តត ោះទេ ប៉ាុតនអោថរបទេសទនអោោះក៏្បានអោបាែ់បង់ទៅមូលយនអោមនុអោសេចាបំាច់សរនសប់ការអភិវឌណន៍អោសងតដរទនាោះ គឺបញាបដ វន័អោថរបក្បទោយផ្កសុខភាពល ្ តដលកចទយវើការររកជើវក្មមោ៉ា ងរបទសើរ នអោិងសថល់ជំនាញវជិាជ ជើវៈក្បុងទសវាសាធារែៈ។ បញាបដ វន័អោថទងំទនាោះតដលទៅឆ្ប ១ំ៩៧៥ េេួលបានអោការអប់រ ំោ៉ា ងលរ្បទសើរហាក់្ដូចជារែវូសាល ប់ក្បុងក្រមែិសនសនសរែក្បុងសម័យក្មពុជារបជាយិបទែយយ ទបើពួក្គ្នែ់បនអោថរស់រានអោនសនអោជើវែិទរកាយមក្ពកួ្គ្នែ់ហាក់្ដូចជា កចនអោិរទេសខលួនអោក្បុងក្រមែិវសិនសនសរែតដរ ទែើយការសាងជើវែិជាងមើទៅបរទេស។ ជាលេនសល របទេសក្មពុជាបានអោបាែ់បង់មនុអោសេទររទពញទោយសមែទភាពខពង់ខពស់ជាទរចើនអោ ទែើយរែវូតែសាទ បនារដឌ នអោិងទសដឌក្ិចចក្មពុជាទ ើងវញិ ជាមយួនអោងឹទវជជបែឍិ ែ រគបូទរងៀនអោ អបក្ទសដឌក្ចិច បញាបដ វន័អោថ ទក្េរែសាង្គ្សថ ឬវសិវក្រតែមយួចំនអោនួអោែូចប៉ាុទណ្តត ោះ។ គជឺាការលបំាក្ក្បុងការជំនអោួសជំនាន់អោមនុអោសេតដលបាែ់បង់ទនអោោះ។ ក្បុងរយៈទពលមិនអោដល់ ៤ឆ្ប ំ ទរកាមការរគប់រគងរបស់តខមររក្ែម ការអប់រតំសក្្ទលើមូលោឌ នអោសាោទរៀនអោ រែូវបានអោក្ទមធចទងំរសុង ទែើយទៅទពលតដលទរកាយមក្សាធារែរដឌរបជានសនអោិែក្មពុជា(PRK) បានអោខិែខំោ៉ា ងខាល ងំកាល ក្បុងការក្សាងការអប់រជំាមូលោឌ នអោទ ើងវញិរបបទនអោោះនសនអោយនអោធានអោក្បុងក្រមិែែចិែួចណ្តស់ទដើមផើទយវើដូទចបោះ។

58 ែ៊ាូជ Hughes ឆ្ប ២ំ០០៣

74

េើបំសុែមនុអោសេជាទរចើនអោតដលបានអោរស់រានអោនសនអោជើវែិក្បុងេសវែេឆ្ប ៧ំ០ នសនអោបញាបា សុខភាពសលូវការយ នអោិង/ឬចិែថសាង្គ្សថ តដលមិនអោកចរែូវបានអោទោោះរសាយោ៉ា ងសមរសប នអោិងតដលក្ែំែ់លេនភាពក្បុងការរក្របាក់្ចិ ច្ ឹមជើវែិ។ ទោយទពលទវោទចោះតែក្នអោលងទៅមុខរបសួទោយសារសង្គ្រគ ម នអោិងរគ្នប់មើនអោទៅតែជាអតរមក្ដ៏យងន់អោយងរដល់ រោឌ ភិបាល ប៉ាុតនអោថជាញឹក្ញយរបួសទងំទនអោោះរក់្ព័នអោនោ៉ា ងជែិសបិេនជាមួយនអោងឹភាពរក្ើរក្ោ៉ា ងពិែរបាក្ដ។ ទែើយក្ងវោះខាែយងន់អោយងរខាងតសបក្កហារូបែទមាទៅទរកាមរបបក្មពុជារបជាយិបទែយយ ក៏្ទៅតែបនអោថនសនអោឥេនិពលតដរ ពើទររោះនសថ យតដលនសនអោសុខភាពមិនអោលទ្ោយសារការបរទិភាគកហារមិនអោសមរសប បានអោបទងកើែទរក្នសនអោេំងន់អោរសាល តដលនអោឹងទសធរភាពមនិអោអំទណ្តយសលទនអោោះពើជនំាន់អោមយួទៅជនំាន់អោមួយទេៀែ។

មូលយនអោសងគមេន់អោទខាយ នអោងិសាទ ប័នអោរដឌមិនអោទឆលើយែបត្តមសំែូមពរៈ សលប៉ាោះរល់យងន់អោយងរទៅទលើរាងកាយក៏្ដូចជាមូលយនអោមនុអោសេ ការរ ើក្រាលោលអំទពើែងិាទៅក្បុងេសវែេឆ្ប ៧ំ០ នអោិងអំទពើែងិាទៅក្បុងេសវែេឆ្ប ៨ំ០ តដលនសនអោក្រមិែទបជាងមុនអោតែយងន់អោយងរជាងមុនអោ បានអោប៉ាោះរល់ោ៉ា ងរជាលទរៅទៅទលើសាទ នអោភាពថ្នអោការចាែ់តចងសងគមក្ិចច នអោិងទសដឌក្ិចចរបទេសក្មពុជាសាទ ប័នអោរដឌ នអោិងការក្ែំែ់េំនាក់្េំនអោងរវាងរដឌ នអោិងសងគម រពមទងំទសដឌក្ិចច តដលរដឌរគប់រគង។ េដិឌភាពជាទរចើនអោទក្រ ថ ិ៍ែំតែលតសបក្សាទ ប័នអោរបស់ទងំទនាោះរែូវបានអោខូចខាែោ៉ា ងដំែំចំទរោះលេនភាពវជិជនសនអោសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោយូរអតងវង។ ទទោះមិនអោកចវាសបានអោក៏្ជាការគួរទកយក្ែ់សនសគ ល់ទបើការេេួលរងអំទពើែិងា ការបង្ែ់មិនអោទកយនសនអោសនសា រៈចាបំាច់ ការឃ្លល ទំមើល នអោិងការខិែខំបំសលិចបំផ្កល ញរបស់រក្ុមក្មពុជារបជាយបិទែយយនូអោវអែថសញាបដ ែតដលនសនអោរសាប់ នអោិងឆ្ល ក់្ទោយរមួទងំអែថសញាបដ ែរគសួារ នសនអោសលប៉ាោះរល់ោ៉ា ងទរៅដល់លេនភាពរបស់អបក្រស់រានអោនសនអោជើវែិ សរនសប់ទជឿេុក្ចែិថទយវើតសនអោការសរនសប់រយៈទពលតវង នអោិងបទ ច្ញសក្មមភាពជាសមូែភាព។ ការបទងកើែមូលោឌ នអោសាទ ប័នអោសរនសប់ទសដឌក្ិចចេើសារេំទនអោើប របក្បទោយរបសិេនភាពសរមលួការចូលទៅកាន់អោេើសារសមយម៌ក្បុងការេេលួបានអោព័ែ៌នសនអោសថើពើការសគែ់សគង់ នអោងិទសចក្ថើរែូវការសក្មមសិេនិទលើរេពយសមផែថិ តដលនសនអោែនសល ភាពសមយម៌ នអោិងទសទរភាពសមភាពក្បុងការេេលួបទរមើរែិជជក្មមរគប់រូបទរកាមចាប់ នអោិងបេបផ ដ្ែថិរែិជជក្មម មិនអោទន់អោរែូវបានអោបំទពញទងំរសុងទៅទ ើយទេ។

ជាបនអោថបនាធ ប់ការទនអោោះឆលុោះបញាបច ងំថា បនាធ ប់ពើការដលួរលំរបស់ក្មពុជារបជាយបិទែយយរោឌ ភបិាល “យមមត្ត” មួយរែូវតែបានអោបទងកើែទ ើងសារជាងមើ ក្បុងបរបិេថ្នអោេុរ ាកិ្េ តដលទេើបនអោឹងចាប់ទសថើមទ ើង ការបំផ្កល ញជារេង់រទយយ ំការខវោះខាែមូលោឌ នអោយនអោធានអោទងំអស់ នអោិងសង្គ្រគ មសុើវ ើល។ រដឌតដលទេើបនអោងឹទក្ើែទ ើងមុខតែបារមាជារបាក្ដជាទលើក្ដំបូងទលើការបនអោថរស់ទៅទេៀែ ទែើយយក្ចិែថេុក្ោក់្ែិចែួចទលើគែទនអោយយភាព ឬការប ច្ូ លគំនអោែិងមើ។ ក្បុងវសិាលភាពណ្តមួយែំតែលទនអោោះបានអោបនអោថទយវើទកយរចនាសមព័នអោនរដឌនសនអោរូបរាង រពមទងំេំនាក់្េនំអោងរវាងរបជាពលរដឌ នអោិងមង្គ្នអោថើរាជការ។

ពើសនអោថិភាពមក្ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ៈ ែំតែលបនអោេល់េុក្ទោយជទនសល ោះទៅតែនសនអោវែថនសនអោទៅរគប់េិដឌភាពទងំអស់ថ្នអោជើវែិរបស់របជាជនអោក្មពុជាបចចុបផនអោប។ ប៉ាុតនអោថរយៈទពល ៦ឆ្ប បំនាធ ប់ពើតខមររក្ែមទសសសល់ចុងទរកាយបានអោវលិមក្ចូលរមួរស់ក្បុងសងគមជាែិវញិ នអោងិ១២ឆ្ប ំត្តងំពើនសនអោដំទណ្តោះរសាយនអោទោបាយ តដលនាទំកយ

75

ភាគើក្បុងជទនសល ោះសង្គ្រគ មសុើវ ើលទងំអស់ចូលរមួក្បុងរបព័នអោនរបជាយិបទែយយ ជាជាងការរបក្ែួរបតជងទោយកវុយ គឺជាការលំបាក្ទ ើងៗក្បុងការោក់្បនអោធុក្បញាបា ក្មពុជាទំងអស់ទៅទលើរបវែថិសាង្គ្សថថ្នអោជទនសល ោះទនអោោះ ត្តមរទបៀបសាម ដ្ ឬទោយផ្កធ ល់ទនាោះ។ របជាជនអោក្មពុជាទងំអស់ដឹក្នា ំ នអោិងរបជាពលរដឌយមមត្ត បានអោសថល់ជាទក្រ ថ ិ៍មរែក្នូអោវសងគមទរកាយជទនសល ោះមួយ ប៉ាុតនអោថ១០ឆ្ប កំ្នអោលងទៅ ពួក្គ្នែ់ទយវើការទរជើសទរ ើស នអោងិបានអោបទ ច្ញសក្មមភាពតដលបានអោចាប់ទសថើមជាសមូែភាពទយវើទកយជើវែិផ្កធ ល់ នអោិងសលូវថ្នអោការតរបរបួលសងគមក្ិចច នអោិងទសដឌក្ិចចផ្កធ ល់របស់ពកួ្គ្នែ់នសនអោរូបរាងទ ើង។ ៦០% ថ្នអោរបជាជនអោនសនអោកយុ ២៤ឆ្ប ំ ឬែិចជាងបានអោទក្ើែទរកាយការដួលរលំរបស់ពកួ្តខមររក្ែមគ្នម នអោការចងចាពំើសម័យកាលក្មពុជារបជាយិបទែយយទេ ចំនអោនួអោ ៥០% ថ្នអោរបជាជនអោបានអោទក្ើែទរកាយឆ្ប ំ១៩៨៥។ ទែែុទនអោោះពកួ្ទគនសនអោការចងចាែំិចែចួនូអោវសម័យកាលសាធារែរដឌរបជានសនអោែិក្មពុជា ឬការែស៊ាូជាែ ិតដលជារបភពទដើមថ្នអោគែបក្េនអោទោបាយបចចុបផនអោបរបស់ខលួនអោ

59។ ឥេនិពលថ្នអោសង្គ្រគ មសុើវលិក្បុងេសវែេមុនអោៗទៅនសនអោបនអោថ ប៉ាុ តនអោថឥេនិពលទនអោោះមិនអោបានអោេេួលការចាប់

ករមមែ៍ខាល ងំទ ើយ ទែើយរែូវបានអោទមើលទឃើញជាសំខាន់អោពើសាទ នអោភាពរបស់សាទ ប័នអោសងគម នអោិងនអោទោបាយរពមទងំេំនាក់្េំនអោងរវាងសាទ ប័នអោទងំទនអោោះ។ ទោយសម័យកាលជទនសល ោះទចោះតែលុបបាែ់ជាបនអោថបនាធ ប់ពើការចងចាជំាសមូែភាពទនាោះរបជាពលរដឌេេួលសាគ ល់ នអោងិវាយែថ្មលខពស់ពើភាពខុសគ្នប តដលសនអោថភិាពបានអោនាមំក្ទកយជើវែិរបស់ពួក្គ្នែ់។

សនអោថិភាពបានអោទបើក្កាោនុអោវែថភាព នអោិងបានអោបទងកើែលេនភាពថ្នអោជើវែិរបទសើរជាងមុនអោៈ60 ទៅក្បុងគទរនសងរសាវរជាវសរនសប់ការសិក្ារសាវរជាវសថើពើការទចញពើភាពរក្ើ អបក្ទឆលើយក្បុងសនសា សន៍អោបានអោបញាបជ ក់្ថា ទែើការប ច្ ប់ជទនសល ោះនអោទោបាយត្តមកវុយបានអោសរនសលអតរមក្ថ្នអោការភ័យខាល ច នអោិងបានអោទបើក្កាោនុអោវែថភាពជើវភាពោ៉ា ងដូចទមថច? ខលឹមសារគទរនសងទនអោោះបានអោទលចទចញទ ើងពើភូមិទងំអស់ ការពភិាក្ាជាមយួអបក្ដឹក្នាមូំលោឌ នអោ តដលនសនអោជើវភាពរុងទរឿង នអោិងអបក្តដលកាន់អោតែរក្ើរក្ទៅៗ នអោិងរក្ុមយុវជនអោ-យុវនារ ើ។ ប៉ាុតនអោថសារៈសំខាន់អោថ្នអោសនអោថិភាពបានអោទលចទចញោ៉ា ងខាល ងំបំសុែពើភូមិតដលជទនសល ោះបានអោប ច្ ប់ក្បុងទពលងមើៗក្នអោលងទៅទនអោោះ (ក្បុងភូមិខលោះ តខមររក្ែមទៅតែនសនអោសក្មមភាពរែូែចុងេសវែេឆ្ប ៩ំ០) នអោិងជាពិទសសក្បុងចំទណ្តមយុវជនអោក្បុងភូមិមួយចំនអោួនអោ តដលឆលុោះបញាបច ងំថាក្បុងរយៈទពលថ្នអោេសវែេឆ្ប ម៨០ យុវជនអោទងំទនាោះបានអោចូលបទរមើក្ងេ័ពសាធារែរដឌរបជានសនអោិែក្មពុជា។

ភូមខិាច់ជើរស់ ទខែថក្ពំង់យៈំ មុនអោទពលក្ងេ័ព ប៉ាុល ពែ ចុោះចូលជាមួយរោឌ ភិបាល អបក្ភូមិទសធើរតែទងំអស់មិនអោហា៊ា នអោសរនសនអោក្បុងសធោះទេ។ ពួក្គ្នែ់បានអោសរនសនអោផ្កធ ល់ដើជិែរទតថ សុវែទិភាពទសធើរតែរគប់ទពលទវោ។ ទៅរាល់ទពលតដលក្ងេ័ពតខមររក្ែម ឬក្ងេ័ពរោឌ ភិបាលចូលមក្ក្បុងភូមិពកួ្ទនអោោះយក្នសន់អោ នអោិងទរបស់ទយើង ឬដុែសធោះរបស់ទយើង ទបើទយើងមនិអោចង់របគល់របស់របរទយើងទៅទកយពួក្ទគ។ ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៣ ទយើងមិនអោកចទៅណ្ត

59 ការពិនអោិែយទ ើងវញិទលើអរត្តចំនអោួនអោរបជាជនអោពើ Neupert 2005

60 វេិោសាទ នអោបែថុ ោះបណ្តថ ល នអោិងរសាវរជាវ ទដើមផើអភិវឌណន៍អោក្មពុជា CDRI ឆ្ប ២ំ០០៦

76

មក្ណ្តទោយទសរ ើទេ ទយើងរែូវតែសុំការអនុអោញាបដ ែពើកជាញ យរមូលោឌ នអោ។ សធុយទៅវញិទៅឆ្ប ១ំ៩៩៨ ទយើងនសនអោទសរ ើភាពជាងមុនអោពើទររោះ ទយើងកចទៅេើក្តនអោលងណ្តក៏្បានអោ ទែើយសែគមន៍អោទយើងនសនអោសុវែទិភាពបនាធ ប់ពើសនស-ែរែក្មមរបស់តខមររក្ែមមក្។

ភូមោិងកាថ រ ទខែថក្ពំង់យៈំ មុនអោទពលសនសែរែក្មមតខមររក្ែមទៅឆ្ប ១ំ៩៩៨ សែគមន៍អោទនអោោះគ្នម នអោសុវែទិភាពទេ ទររោះែំបន់អោទនអោោះ គឺជាមូលោឌ នអោរងឹនសរំបស់តខមររក្ែម។ ទៅទពលទនាោះសាទ នអោការែ៍គ្នម នអោទសទរភាពទេ របជាជនអោរែូវតែទរៀបចំទកយបានអោល ្ ទែើយទរែៀមជាទរសច ទដើមផើរែ់ទគទចញពើការេនសល ក់្រគ្នប់តបក្។ ពួក្គ្នែ់នសនអោករមមែ៍ថា គ្នម នអោសុវែទិភាព ទែែុទនអោោះពួក្គ្នែ់តដលខវល់ខាវ យពើការសាងសង់ ឬពើការតក្លម្សធោះសតមផងពួក្គ្នែ់ទេ... ទោយទែែុសលទនអោោះទែើយទេើបទយើងតែងតែគិែដល់សនអោថសុិខជាដំបូងមុនអោទគ ទែើយទយើងនសនអោទពលែិចណ្តស់សរនសប់គិែអំពើជើវែិទសដឌកិ្ចចរបស់ទយើង។ ទៅទពលទនាោះខញុ ំខវល់តែពើឆ្ប ងំ នអោិងចានអោខញុ ំជាជាងពើវែទុឥែរបទោជន៍អោទសេងទេៀែ ទៅទពលតដលនសនអោការរបយុេនដ៏សាហាវទក្ើែទ ើងទៅក្បុងសែគមន៍អោទនអោោះមថងៗ។ ខញុ ំមនិអោតដលគែទិល់តែទសាោះពើការរក្របាក់្ នអោិងពើការតក្លម្ក្រមែិជើវភាពរបស់រគួសារខញុ ំទររោះ ខញុ ំគ្នម នអោទពលគិែពើទរឿងទនអោោះទេ។ ការររតែមួយតដលខញុ ំរែូវទយវើ គឺទរៀនអោទគចខលួនអោទចញពើការេនសល ក់្រគ្នប់តបក្។

ភូមកិ្ ច្ រ ទខែថរក្ទចោះ : ភូមិទនអោោះរចួសុែពើជទនសល ោះកវុយ បនាធ ប់ពើការចុោះចូលរបស់ក្ងេ័ពតខមររក្ែមទងំអស់ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៨។ ការេេលួបានអោសនអោថិភាពបានអោជយួតក្លម្ជើវភាពរបស់របជាជនអោទៅក្បុងែំបន់អោទនអោោះជាទរចើនអោ។ ទទោះបើជាោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ ក៏្ពួក្គ្នែ់ក្ំពុងទមើលទៅអនាគែខាងមុខ នអោិងក្ថើបារមាចំទរោះបញាបា ទសេងៗទេៀែ រក់្ព័នអោននអោឹងកាោនុអោវែថភាពទសដឌក្ិចច តដលពួក្គ្នែ់ នអោិងកូ្នអោទៅពួក្គ្នែ់រែូវរបឈមមុខ ដូចជា គុែភាពទសវាតដលពកួ្គ្នែ់េេួលបានអោពើរដឌ នអោងិការយល់ទឃើញពើវសិមភាពតដលក្ំពុងរ ើក្យំទ ើង នអោងិក្ំពុងចាក់្ឬសោ៉ា ងទរៅទៅៗពិបាក្តក្។ ទៅទពលតដលរាជរោឌ ភិបាលរោិះរក្ទសធរការយល់ទឃើញ នអោិងការពិែរបស់របទេសក្មពុជាពើសាទ នអោភាពរបទេសទរកាយជទនសល ោះទៅជាសាទ នអោភាពរបទេសក្ំពុងអភិវឌណន៍អោ “យមមត្ត” វញិតដលរបជាពលរដឌក្មពុជាក្ំពុងបទងកើែសម័យអនអោថរកាលទនអោោះតដរ។ ជាតសបក្មួយថ្នអោអនអោថរកាលទនអោោះ ការរពំឹងរបាថាប ចង់បានអោរបស់ពកួ្គ្នែ់ក្ពុំងទក្ើនអោទ ើង។ ការរពំឹងរបាថាប ចង់បានអោទងំទនអោោះនសនអោចំទរោះបញាបា ថ្នអោដំទែើ រការ(នសនអោការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោការយល់ដឹង នអោិងសារៈសំខាន់អោរក់្ព័នអោននអោឹងទគ្នលគំនអោែិថ្នអោសេិនិឯក្ែថជនអោនអោើែិរដឌ នអោងិការេេួលខុសរែូវរបស់រោឌ ភិបាល នអោិងនសច ស់ជំនអោួយក្បុងការទរបើយនអោធានអោទោយសុចចរែិ នអោងិទដើមផើសលរបទោជន៍អោសាធារែៈ) នអោងិលេនសលរបស់ការររ។ របជាពលរដឌចង់ទឃើញការទជឿនអោទលឿនអោក្បុងក្រមែិជើវភាព នអោិងក្បុងគុែភាពសថល់ទសវាសាធារែៈ តដលពួក្គ្នែ់េេលួបានអោពើរោឌ - ភិបាល។ របជាជនអោក្មពុជាកចនអោឹងនសនអោការរពំងឹរបាថាប េេួចចង់បានអោវឌណនអោភាពសមទែែុសល រពមទងំនសនអោករមមែ៍ថា ពួក្គ្នែ់កចទកយអបក្ដកឹ្នា ំ តដលេេលួសនអោលកឹ្ទឆ្ប ែពើពួក្គ្នែ់េេលួខុសរែូវទោយមិនអោគិែថា របទេសក្មពុជាក្ពុំងតែទោោះរសាយែំតែលទរកាយជទនសល ោះទ ើយ។ សថង់ោរក្រមិែខពស់ដូចគ្នប ទងំទនអោោះក៏្នអោឹងរែូវរពំឹងេុក្ពើអបក្ទយវើសក្មមភាពដ៏នសនអោឥេនពិល តដលប៉ាោះរល់ជើវែិរបស់ពកួ្គ្នែ់រមួទងំនសច ស់ជនំអោួយសងតដរ។

77

ការវាយែថ្មលការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក្បុងបរបិេទរកាយជទនសល ោះ: ជាការពិែរបទេសក្មពុជានសនអោលក្ខែៈមិនអោយមមត្ត ប៉ាុតនអោថមិនអោតមនអោនសនអោតែមួយទនាោះទេ ក្បុងបេពិទសាយន៍អោទរកាយជទនសល ោះទនាោះ។ ទៅទពលតដលខលឹមសារថ្នអោ សង្គ្រគ ម នអោងិការបដិវែថន៍អោក្បុងរយៈទពលទរចើនអោេសវែេមិនអោកចរែូវបានអោទមើលរសាលទនាោះ បេពិទសាយន៍អោអនអោថរជាែិសថួចទសថើមគំនអោិែសថល់ឧទែរែ៍ វជិជនសនអោរបស់របទេសដថ្េទសេងទេៀែ តដលទេើបតែទចញសុែងមើៗពើជទនសល ោះ ថ្សធក្បុង រយៈទពលទរចើនអោេសវែេដូចគ្នប (ឧទែរែ៍ របទេសម៉ាូែាំប៊ាើក្) ឬរបទេសតដលទៅេេួលរងទរគ្នោះពើជទនសល ោះរែូែដល់សពវថ្ងងក្បុងតសបក្ោ៉ា ងយំថ្នអោបូរែភាពរបស់ខលួនអោ(ឧទែរែ៍ របទេស អ៊ាូហាគ នអោោបានអោបរា ញពើទជាគជ័យោ៉ា ងរែចោះរែចង់ក្បុងការទយវើវភិាជន៍អោយនអោធានអោទងំរបាក់្ចំែូលក្បុងរសុក្ នអោិងជំនអោួយទដើមផើសទរមចទជាគជ័យគួរក្ែ់សនសគ ល់ក្បុងក្ទំែើ នអោទសដឌក្ចិច នអោិងការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេ)។ ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក្បុងសងគមទរកាយជទនសល ោះទមទរៀនអោ តដលទញទចញពើបេពិទសាយន៍អោអនអោថរជាែៈិ

61

របទេសអ៊ាូហាគ នអោោៈ បនាធ ប់ពើឯក្រាជយភាពទៅឆ្ប ១ំ៩៦២ របទេសអ៊ាូហាគ នអោោ បានអោេេលួរងនូអោវអទសទរភាព នអោិងសង្គ្រគ មសុើវ ើលយូរអតងវងតដលទយវើទកយរបទេសទនអោោះកាន់អោតែរក្ើរក្។ ទៅឆ្ប ១ំ៩៨៦ ក្ងេ័ពែស៊ាូជាែិរបស់ទោក្យូទវ ើរ ើមូលសឺទវ ើនអោើ(Yoweri MUserveni) បានអោដទែថើ មយក្អណំ្តច នអោងិបានអោនាសំនអោថិភាពមក្ទកយដល់ែំបន់អោភាគទរចើនអោថ្នអោរបទេសអ៊ាូហាគ នអោោ ទទោះបើកុ្បផក្មមទៅតែបនអោថរែូែដល់សពវថ្ងងក៏្ទោយ។ របព័នអោនចលនា “គ្នម នអោបក្េ” ទនអោោះបានអោខិែខំទកយខលួនអោបានអោកាល យទៅជារបព័នអោនតដលប ច្ូ លគនំអោិែទងំអស់ នអោិងតសក្្ទលើការរពមទរពៀងគ្នប តដលក្រមែិសក្មមភាពរបស់គែបក្េនអោទោបាយោ៉ា ងខាល ងំទោយទោក្ មូលសឺទវ ើនអោើ អោះកងថា រាល់សក្មមភាពទងំទនអោោះនសនអោរក់្ព័នអោននអោងឹការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោជទនសល ោះក្បុងទពលអែើែកាល។ ជាមយួនអោឹងរបព័នអោននអោទោបាយទនអោោះទោក្ មូលសឺទវ ើនអោើ នអោិងចលនារបស់គ្នែ់បានអោបនអោថការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ទោយចាែ់េុក្ថា ជាគទរនសងនអោទោបាយសរនសប់កាែ់បនអោទយវសិមភាព តដលទយវើទកយគ្នម នអោទសទរភាព នអោិងទលើក្ក្មពស់ឯក្ភាពជាែ។ិ ជាលេនសលបនអោថបនាធ ប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក្បុងន័អោយជាេិសទៅនអោទោបាយបានអោកាល យជាគទរនសងបទចចក្ទេសរបជាយិបទែយយជាែិទៅក្បុងរក្សងួែរិ ដ្វែទុ តសនអោការ នអោិងអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច(MFDED) តដលបានអោតរបកាល យេសេនអោវស័ិយនអោទោបាយទៅជាឧបក្រែ៍ តដលគួរទជឿេុក្ចែិថក្បុងតភបក្របស់អបក្ចូលរមួគនអោលោឹះទៅទរៅរបទេស។ ក្ត្តថ សបូលថ្នអោរក្បខ័ែឍការររជាយុេនសាង្គ្សថ គឺតសនអោការសក្មមភាពលុបបបំាែ់ភាពរក្ើរក្(PEAP) ទោយនសនអោការគ្នរំេពើរក្បខ័ែឍចំណ្តយសរនសប់រយៈទពលមយយម(MTEF) យុេនសាង្គ្សថវស័ិយ នអោងិរក្ុមការររមូលនអោយិិសក្មមភាពរក្ើរក្ តដលការររចំណ្តយកេិភាព ទផ្កថ ែទលើភាពរក្ើរក្ទដើមផើទកយនសនអោការធាល ក់្ចុោះថ្នអោងវកិា នអោងិគទរនសងវាយែថ្មលការចូលរមួកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ តដលបានអោសថល់ទោបល់មូលោឌ នអោថាប ក់្ទរកាមដ៏សខំាន់អោសថើពើរបសិេនភាពថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយ តដលកចទលើក្ទ ើងពើបញាបា ទងំឡាយទដើមផើទោោះរសាយ។ ទោយពិចារណ្តទលើចែុំចទខាយរបស់ខលួនអោទៅឆ្ប ំ 61 ពើរុនអោ(Piron) នអោិងែូែុនអោ(Norton) ឆ្ប ២ំ០០៤, ែវូសធ័រ(Foster) នអោិងមើែ៊ាេុមប៊ាើ(Mijumbi) ឆ្ប ២ំ០០៤, មូលនអោិយិរូបិយវែទុអនអោថរជាែិ(IMF) ឆ្ប ២ំ០០៣, យនាគ្នរពិភពទោក្(World Bank) ឆ្ប ២ំ០០៥, គែៈក្នសម យិការសរនសប់េវើបកង្គ្ែវកិ្ (Commission for Africa) ឆ្ប ២ំ០០៥, ឌើយ៉ាូទហាគ (Diogo) ឆ្ប ២ំ០០៥

78

១៩៨៦ រក្សងួែរិ ដ្វែទុ តសនអោការ នអោិងអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច បានអោពរងើក្ការសិក្ាពើចំណ្តយសាធារែៈ នអោងិការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក្បុងទពលងមើៗក្នអោលងទៅទនអោោះបានអោសនអោបិោឌ នអោថា “ទយើងដងឹថា គ្នម នអោរបទេសដថ្េណ្តទេៀែ តដលបានអោសទរមចការផ្កល ស់បថូរគួរទកយភាញ ក្ទស្ើលក្បុងរទបៀបចណំ្តយ ទដើមផើជួយជនអោរក្ើរក្ក្បុងរយៈទពលដ៏ខលើតបបទនអោោះទ ើយ”។ ក្ំទែើ នអោពិរបាក្ដថ្នអោសលិែសលក្បុងរសកុ្(GDP) បានអោនាទំកយភាពរក្ើរក្ធាល ក់្ចុោះពើ ៥៦% ទៅឆ្ប ំ១៩៩២ មក្ទៅរែមឹ ៤៤% ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៧ នអោងិ៣៥% ទៅឆ្ប ២ំ០០០។ ទជាគជ័យថ្នអោតសនអោការសក្មមភាពលុបបំបាែ់ភាពរក្ើរក្(PEAP) គឺជារបភពោ៉ា ងសំខាន់អោថ្នអោការទក្ើែជាគំនអោិែសរនសប់អភរិក្មថ្នអោឯក្សារយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ តដលេេួលការគ្នរំេពើសាទ ប័នអោែរិ ដ្បផទនអោអនអោថរជាែិ(IFI) ត្តងំពើឆ្ប ១ំ៩៩៩ ក្បុងន័អោយជាក្ត្តថ សបូលថ្នអោភាពជាថ្ដគូរសរនសប់ជំនអោួយដ៏នសនអោរបសិេនភាព។ របទេសម៉ាូែាបំ៊ាឺក្ៈ សង្គ្រគ មសុើវ ើលដ៏យូរអតងវង តដលបទញាបឆ ោះទោយមហាអំណ្តចបរទេសបានអោចាប់ទសថើមទ ើងទៅរបទេសម៉ាូែាបំ៊ាើក្ទៅឆ្ប ១ំ៩៧៥ ទែើយបានអោសនសល ប់របជាជនអោជិែ ១ោនអោនាក់្ មុនអោទពលការសទរមចសនអោថិភាពទៅឆ្ប ១ំ៩៩២ ទែើយការទបាោះទឆ្ប ែពែុបក្េទលើក្េើ១ រែូវទយវើទ ើងទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤។ ចាប់ត្តងំពើទពលទនាោះមក្ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចដ៏ខាល ងំ(១២%ក្បុងមួយឆ្ប ំ ក្បុងេសវែេឆ្ប ៩ំ០) បានអោសទែិទៅជានអោិរនអោថរភាពទោយសារការខិែខំរបឹងតរបងោ៉ា ងែមែ់ចង់ តដលគ្នរំេទោយនសច ស់ជំនអោួយ ទដើមផើតក្លម្អភិបាលក្ិចច នអោិងទគ្នលនអោទោបាយ។ រោឌ ភិបាលបានអោទោោះរសាយជាពិទសស ទដើមផើទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវបរោិកាសកជើវក្មម តដលទកយនសនអោការទក្ើនអោទ ើងទេវរដងនូអោវវនិអោិទោគឯក្ជនអោក្បុងនាមជាចំតែក្មយួថ្នអោសលែិសលក្បុងរសកុ្សរុប(GDP)រវាងឆ្ប ១ំ៩៩៨ នអោិងឆ្ប ២ំ០០៨។ ពើឆ្ប ១ំ៩៩៦ នសនអោការទបថជាញ ចែិថក្បុងការខិែខំរបឹងតរបងទដើមផើតក្លមក្ាររបមូលរបាក់្ចែូំល ទោយរបយុេនរបឆ្ងំនអោងឹការថ្គលួចបនអោលំ នអោងិការទគចពនអោន រពមទងំការអនុអោវែថន៍អោវធិានអោការសរមលួរែិជជក្មម។ សពវថ្ងងការជរមោះេំនិអោញបានអោរបរពឹែថទៅ ៤០ដងទលឿនអោជាងមុនអោទពលនសនអោការតក្េរមង់។ ក្បុងរយៈទពល២ឆ្ប ំដំបូងថ្នអោក្ំតែេរមង់គយ ការនាចូំលបានអោធាល ក់្ចុោះ ០,២% ប៉ាុតនអោថរបាក់្ចំែូលគយបានអោទក្ើនអោទ ើងរបនសែ ៨,៤%។ ក្ំទែើ នអោរបាក់្ចែូំលបានអោនាទំកយនសនអោចណំ្តយទលើវស័ិយសងគមក្ចិចក្បុងក្រមិែខពស់ជាង នអោិងនសនអោរបសិេនភិាពជាងមុនអោ។ ក្រមិែខពស់ថ្នអោជនំអោយួទរកាមក្មមសិេនិរបស់រាជរោឌ ភិបាល តដលនសនអោសមែទភាព ក៏្ហាក់្ដូចជាបានអោទដើរែួនាេើមយួោ៉ា ងសខំាន់អោតដរ យុេនសាង្គ្សថអភវិឌណន៍អោទផ្កថ ែទលើភាពរក្ើរក្សរនសប់រយៈទពលមយយមរបស់របទេសម៉ាូែាបំ៊ាើក្ តដលតស្ក្ទលើមូលោឌ នអោការរសាវរជាវែរមង់េិសទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងការចូលរមួោ៉ា ងេូលំេូោយរបស់សងគមសុើវ ើល ការោក់្ប ច្ូ លមុនអោទគនូអោវអភិរក្ម ឯក្សារជាយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្(PRSP) ទៅថាប ក់្ពិភពទោក្។ នសច ស់ជំនអោួយបានអោេេលួការប ច្ុ ោះប ច្ូ លទោយអបក្ដកឹ្នារំបទេសម៉ាូែាបំ៊ាើក្ ពើេសេនអោៈវស័ិយជាយុេនសាង្គ្សថ នអោិងភាពទសាម ោះរែង់ក្បុងការទបថជាញ ចិែថទយវើកំ្តែេរមង់។ ទែែុទនអោោះនសច ស់ជំនអោួយបានអោយល់រពមសរមួលេឹក្របាក់្ជំនអោួយត្តមរយៈអភិរក្មេូទងំវស័ិយ។ ជាសំខាន់អោអរត្តក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចខពស់នសនអោជានអោិរនអោថរភាពទទោះបើទៅទពលអនុអោបាែជំនអោួយបានអោធាល ក់្ចុោះោ៉ា ងខាល ងំក៏្ទោយ។ ការែ៍ទនអោោះសថួចទសថើមគនំអោិែថា ជនំអោួយរែូវបានអោទរបើរបាស់ទោយ សុភវនិអោចិឆ័យ ទដើមផើសាងសង់រគឹោះសរនសប់ការរ ើក្ដុោះោលទសដឌក្ិចចរបក្បទោយនអោិរនអោថរភាព។ ការសថុ ំក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិច

79

នអោិងការសថល់ទសវាតដលកាន់អោតែរបទសើរទ ើងបានអោនាទំកយេេលួនូអោវសលចំទែញោ៉ា ងេូលេូំោយ សរនសប់ក្រមែិជើវភាពរស់ទៅចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោិង ២០០២ ការសាល ប់របស់កុ្នសរ តដលនសនអោកយុទរកាម ៥ឆ្ប ំបានអោងយចុោះពើ២៧៧ មក្ទៅរែឹម ១៣៥ ក្បុងក្ំទែើ ែកុ្នសរចំនអោនួអោ ១.០០០។ ទៅរវាងឆ្ប ១ំ៩៩៩ នអោងិ ២០០៣ ចនំអោួនអោសកិ្ាទៅបឋមសិក្ា នអោងិយមយមសិក្ាបានអោទក្ើនអោទ ើងចំនអោួនអោរបនសែ ៤៣%។ ភាពរបទសើរទ ើងទងំទនអោោះបានអោឆលុោះបញាបច ងំក្បុងអរត្តភាពរក្ើរក្តដលធាល ក់្ចុោះ ១៤% ក្បុងរយៈទពល ៦ឆ្ប ពំើ ៦៩% ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៧ មក្រែឹម៥៤% ទៅឆ្ប ២ំ០០៣។ ទោយពោោមចរនសញ់យក្ទមទរៀនអោពើក្រែើ ទងំទនអោោះ តដលរក់្ព័នអោននអោឹងរបព័នអោននអោទោបាយខុសគ្នប ឆ្ង យខលឹមសាររមួមួយចំនអោនួអោដូចជាហាក់្បរា ញទកយទឃើញថាៈ -សារៈសំខាន់អោថ្នអោការទបថជាញ កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ជានអោិរនអោថរភាពក្បុងនាមជាអបក្ដកឹ្នានំអោទោបាយ។ -ការតរបកាល យការទបថជាញ ទនអោោះទកយទៅជាសក្មមភាពសាធារែៈ របក្បទោយរបសិេនភាពត្តមរយៈការ សនសែរែក្មមការទយវើតសនអោការ នអោិងដំទែើ រការរគប់រគងែរិ ដ្វែទុសាធារែៈ។ -ក្បុងរក្បខែឍ ថ្នអោយុេនសាង្គ្សថអភិវឌណន៍អោ សរនសប់រយៈទពលមយយមតដលទផ្កថ ែទៅទលើភាពរក្ើរក្ តស្ក្ទលើមូលោឌ នអោេូលេូំោយរបស់ជាែិ។

-បទងកើនអោទោយតស្ក្ទលើមូលោឌ នអោថ្នអោការវភិាគសងគមក្ិចច ទសដឌក្ិចចរក់្ព័នអោននអោឹងទគ្នលនអោទោបាយសរនសប់រក្មូទលែែុថ្នអោភាពក្រក្ើរក្ នអោងិការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ -រពមទងំបទងកើែងមើ នអោងិត្តមោនអោត្តមរយៈយនអោថការទងំឡាយ(ការពិទរគ្នោះទោបល់ោ៉ា ងេូលេូំោយជាមួយអងគការទរៅរោឌ ភិបាលទៅរបទេស ម៉ាូែាំប៊ាើក្ យនអោថការគែទនអោយយភាពមូលោឌ នអោ នអោិងការវាយែថ្មលការចូលរមួកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របក្បទោយរចនាសមព័នអោនរែមឹរែូវទៅរបទេសអ៊ាូហាគ នអោោ) តដលរែូវបានអោបទងកើែទ ើងទដើមផើអូសទញសងគមសុើវ ើលទកយទរៀបចំ នអោិង/ពរងងឹការទបថជាញ អនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយជួយជនអោរក្ើរក្។ ការរគប់រគងសនអោថិភាព នអោិងការអភិវឌណន៍អោៈ ការតរបរបួលទសដឌក្ិចច នអោិងសងគមក្ចិចក្បុងរយៈទពលទរកាយជទនសល ោះទៅរបទេសក្មពុជាៈ ពើឆ្ប ១ំ៩៩៣ រោឌ ភិបាលបានអោចាែ់តចងោ៉ា ងសក្មម ទដើមផើោក់្ប ច្ូ លរបទេសក្មពុជាទ ើងវញិទៅក្បុងេំនាក់្េំនអោងែំបន់អោ នអោិងពិភពទោក្(ឧទែរែ៍ ត្តមរយៈការបនអោថសនសជិក្ភាពសនសគមរបជាជាែិកសុើតប៉ាក្កទគបយ(៍ASEAN) នអោិងបនាធ ប់មក្ទេៀែអងគការរែិជជក្មមពភិពទោក្(WTO) ទរកាយពើភាពឯក្ទកាអស់រយៈទពល២េសវែេមក្។ ការែ៍ទនអោោះក្ំពុងនសនអោសលប៉ាោះរល់ទៅទលើទសដឌក្ចិច នអោិងសងគមក្មពុជាតដលរាជរោឌ -ភិបាលក្ំពុងសវោះតសវងយល់ នអោងិរគប់រគង ទដើមផើចង្ុលបរា ញសលូវថ្នអោការទងើបទ ើងវញិរបស់ជាែិ នអោិងការអភិវឌណន៍អោ។ ក្បុងន័អោយថ្នអោការតរបរបួលទសដឌក្ិចច ការទយវើវនិអោិទោគ នអោិងរែិជជក្មម អនអោថរជាែិក្ំពុងបទងកើែកាោនុអោវែថភាពសរនសប់ការររ ឬការរក្របាក់្ទៅក្បុងរបទេសក្មពុជា ឬក៏្ក្បុងឋានអោៈជាពលក្រទេសនអោថររបទវសន៍អោក្បុងរបទេសថ្ងជិែខាង។ ទៅទពលជាមួយគ្នប ទនអោោះ ការបថូរទៅកាន់អោទសដឌក្ិចចេើសារបានអោសថល់ក្ថ្រមរែិជជក្មម តដលមិនអោធាល ប់នសនអោពើមុនអោទៅទលើដើ នអោងិយមមជាែិ(ជាពិទសសសមផែថិថ្រពទឈើ នអោងិជលសល)។ ទោយគ្នម នអោសាទ ប័នអោរបក្បទោយែនសល ភាព ឬ

80

គែទនអោយយភាពសរនសប់រគប់រគងយនអោធានអោទងំទនអោោះ នសនអោការរបមូលរេពយសមផែថិតដលកាន់អោតែទក្ើនអោទ ើងទៅក្បុងថ្ដអបក្នសនអោសថុក្សថមា។ ជាញឹក្ញយការរបមូលសថុ ំយនអោធានអោទងំទនអោោះបានអោប៉ាោះរល់ទៅទលើការចំណ្តយផ្កធ ល់របស់ សែគមន៍អោរក្ើរក្ទៅមូលោឌ នអោ តដលពឹងតស្ក្ទលើលេនភាពេេួលបានអោសលថ្រពទឈើ នអោិងេឹក្ទដើមផើទោោះរសាយ ទសចក្ថើរែូវការបស់រគសួារគ្នែ់ផ្កធ ល់ ឬទដើមផើរក្របាក់្ចែូំល។ ទលើសពើទនអោោះទៅទេៀែ ជាញឹក្ញយនសច ស់ក្មមសិេនិងមើទងំទនអោោះេេលួបានអោយនអោធានអោតដលទេើបរែូវបានអោទយវើឯក្ជនអោភាវូបនអោើយក្មមជាមយួនអោឹងអបផហារោ៉ា ងទរចើនអោ(ទរល គឺរាជរោឌ ភិបាលមិនអោបានអោេេលួរបាក់្ចែូំលតដលខលួនអោរពំងឹថា រែូវបានអោទែើយតដលសរនសប់យក្មក្សថល់ែរិ ដ្-បផទនអោ ទដើមផើទយវើវនិអោិទោគក្បុងការអភិវឌណន៍អោទនាោះទេ) នអោិងរគប់រគងយនអោធានអោទងំទនាោះទោយទផ្កថ ែទលើការទញយក្សលចំទែញតែសរនសប់រយៈទពលដ៏ខលើជាជាងេេួលបានអោលែូំរថ្នអោសលចំទែញរបក្បទោយនអោិរនអោថរភាព នអោិងការរ ើក្រាលោលេូលំេូោយសរនសប់រយៈទពលយូរអតងវង។ េំនាក់្េនំអោងសងគមែថ្មល នអោិងការយល់ទឃើញក៏្ក្ំពុងតែតរបរបួលតដរ ទោយនសនអោការគិែគូរដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ សពវថ្ងងការអនុអោវែថជាក់្តសថងថ្នអោក្ិចចសែរបែិបែថកិារ ឬការទោោះដូរទៅវញិទៅមក្ទៅថាប ក់្ភូមិក្បុងពលក្មម ឬចិ្ ច ឹមសែវ ក្ពុំងទបើក្សលូវោ៉ា ងទពញទលញដល់ការចាែ់តចងទយវើរែិជជក្មម ការបថូរទៅជាពលក្មមេេួលរបាក់្ទបៀវែេកចនអោឹងសថល់សលចំទែញដល់ជនអោរក្ើរក្ក្បុងរយៈទពលទរចើនអោឆ្ប ំប៉ាុតនអោថក៏្កចបទងកើនអោភាពរយរងទរគ្នោះតដរ។ ទៅទពលជាមួយគ្នប ទនអោោះ ការពឹងតស្ក្ទលើពលក្មមទេសនអោថររបទវសន៍អោក្បុងរយៈទពលខលើ ឬតវងជាយុេនសាង្គ្សថសរនសប់បនអោថការរស់រានអោនសនអោជើវែិ នអោិងជួនអោកាលបនអោថចាែ់េុក្ថាជាទជាគជ័យក្ំពុងនសនអោឥេនពិលោ៉ា ងរជាលទរៅទៅទលើលេនភាពជនំអោោះេុក្ខរពួយរបស់រចនាសមព័នអោនរគសួារ នអោិងសែគមន៍អោ ប៉ាុតនអោថក្ំពុងតែចាប់ទសថើមសថល់ក្ំទែើ ែទលើរទបៀបងមើថ្នអោការគ្នរំេទៅវញិទៅមក្(គែៈក្នសម យិការទសវារបស់មែិថកទមរកិ្ AFSC អរគ រមូលនអោិយសិែរបជាជាែិទដើមផើកុ្នសរ UNICEF នអោិងមជឈមែឍ លរសាវរជាវអភិវឌណន៍អោអនអោថរជាែិរបទេសកាណ្តោ IDRC ឆ្ប ២ំ០០០។ ក្បុងេសវែេចុងទរកាយ ការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោការតវក្តញក្ពើទគ្នលគំនអោែិនអោទោបាយងមើ(ឧទែរែ៍ សេិនិរបស់បុគគល នអោងិការេេលួខុសរែូវរបស់មង្គ្នអោថើរាជការចំទរោះនសច ស់ទឆ្ប ែ) នអោិងគំរូថ្នអោអងគការសងគម(ឧទែរែ៍ អងគការទរៅរោឌ ភិបាល នអោងិសែជើព) ក្ំពុងផ្កល ស់បថូរទរៀបតដលរបជាជនអោក្មពុជាគិែអំពើេនំាក់្េនំអោងរបស់ពួក្គ្នែ់ជាមួយ រោឌ ភិបាល។ ការអប់រ ំ តដលរ ើក្សាយភាយជាងមុនអោ ការរយរសួលទរចើនអោក្បុងការទយវើដំទែើ រត្តមដងសលូវលរ្បទសើររបក្បទោយសនអោថសុិខ នអោិងការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោការសេពវសាយេូរេសេន៍អោក្បុងរសុក្ នអោិងបរទេស បេទភលង នអោងិព័ែ៌នសនអោត្តមរបព័នអោនសេពវសាយ ក្ពុំងបទងកើនអោការយល់ដឹងរបស់របជាជនអោសថើពើ ពភិពទោក្តដលទៅឆ្ង យពើសែគមន៍អោរបស់ពួក្គ្នែ់។ ក្បុងដំទែើ រទនអោោះឥេនពិលសងគម នអោិងវបផយម៌ងមើទងំទនអោោះក្ំពុងទលើក្មពស់ការរពំឹងរបាថាប ចង់បានអោ នអោិងបទងកើនអោក្រមិែមនអោសិការ នអោងិក្ងវល់របស់របជាជនអោ សថើពើវសិមភាពតដលទចោះតែទក្ើនអោទ ើងរវាងអបក្នសនអោរេពយសមផែថិ នអោិងជនអោរក្ើរក្។ ការវភិាគទសធើរតែទងំអស់ក្បុងជំពូក្ទនអោោះទផ្កថ ែជាពិទសសក្បុងរយៈទពលពើឆ្ប ១ំ៩៩៤ ដល់ឆ្ប ២ំ០០៤ ពើទររោះឥ ូវទយើងនសនអោេិនអោបន័អោយសងគម-ទសដឌក្ិចចរគួសារថាប ក់្ជាែិ តដលដក្រសង់ទចញពើការអទងកែសងគមក្ិចច-

81

ទសដឌក្ិចចទៅក្មពុជា ឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤(SESC) នអោិងការអទងកែសងគមក្ិចច-ទសដឌក្ិចចទៅក្មពុជាឆ្ប ២ំ០០៤(CSES) សរនសប់ឆ្ប ទំងំពើរទនអោោះ62។ េិនអោបន័អោយទនអោោះអនុអោញាបដ ែទកយទយើងត្តមោនអោការតរបរបួលថ្នអោអរត្តភាពរក្ើរក្ នអោិងេិដឌភាពរក្ើរក្ទៅចទនាល ោះកាលបរទិចឆេទងំទនអោោះ។ ការរក្ទឃើញសំខាន់អោពើការអទងកែសងគមក្ិចច-ទសដឌក្ិចចទៅក្មពុជា ២០០៤(CSES 2004) នអោិងការទរបៀបទយៀបការអទងកែទនអោោះជាមួយនអោងឹការអទងកែសងគមក្ិចច-ទសដឌក្ចិចទៅក្មពុជាឆ្ប ១ំ៩៩៤(SESC 2004) រែូវបានអោសទងខបទៅក្បុងជពូំក្ទងំពើរបនាធ ប់ទៅទនអោោះ។ ទោយសារេនិអោបន័អោយឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤ ទៅនសនអោក្រមិែេិនអោបន័អោយការអទងកែសងគមក្ិចច-ទសដឌក្ចិចឆ្ប ២ំ០០៤ នអោងិរែូវបានអោយក្មក្ទរបើត្តមរទបៀបខុសគ្នប ទដើមផើពនិអោិែយទមើលសាទ នអោភាពរក្ើរក្ នអោិងសថល់សថង់ោរស់ទៅក្បុងឆ្ប ២ំ០០៤។ ការវភិាគទលើេិនអោបន័អោយអទងកែគំរូដក្រសង់ទចញពើការអទងកែសងគម-ទសដឌក្ិចចឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤ នអោិងឆ្ប ២ំ០០៤ រែូវបានអោបំទពញបតនអោទមទោយព័ែ៌នសនអោបានអោពើរបភពជាទរចើនអោទសេងទេៀែសថើពើ សាទ នអោភាព នអោងិការតរបរបួលក្បុងក្រមែិជើវភាពបចចុបផនអោប នអោិងភាពរក្ើរក្ក្បុងរយៈទពល ១០ឆ្ប ចុំងទរកាយ ឬយូរជាងទនអោោះ។ ក្រមងេិនអោបន័អោយ ថាប ក់្ជាែិសំខាន់អោៗរមួនសនអោការអទងកែរបជាសាង្គ្សថ នអោិងសុខភាពទៅក្មពុជាឆ្ប ២ំ០០០ (CDHS) នអោិងការអទងកែជំទរឿនអោរបជាជនអោទៅក្មពុជា(CIPS)។ ទលើសពើការអទងកែែណំ្តងទកយថាប ក់្ជាែទិងំទនអោោះ របាយការែ៍ទនអោោះបានអោដក្រសង់ទចញពើការសិក្ារសាវរជាវនូអោវបរបិេខាប ែែូចជាទរចើនអោ ជាពិទសសការសិក្ារសាវរជាវសថើពើការចាក្ទចញពើភាពរក្ើរក្(MOPS) ជាសាប ថ្ដរបស់វេិោសាទ នអោបែថុ ោះបណ្តថ ល នអោងិរសាវរជាវទដើមផើអភិវឌណន៍អោ(CDRI)។ ការធានាសនអោថភិាព ទសទរភាពនអោទោបាយ នអោិងេនំាក់្េនំអោងក្ចិចសែរបែិបែថកិារអនអោថរជាែិ គឺជាទគ្នលទៅកេិភាពរបស់រាជរោឌ ភបិាល តដលទក្ើែទ ើងទោយសារការទបាោះទឆ្ប ែត្តងំពើឆ្ប ១ំ៩៩៣63។ សពវថ្ងងសនអោថិភាពរែូវចុងទរកាយទនអោោះែណំ្តងទកយ “សលចំទែញសនអោថិភាព” តដលនសនអោទោយក្រមទនាោះ គឺការទក្ើនអោទ ើងដំបូងដ៏រែ័សពើមូលោឌ នអោក្រមិែទបតមនអោតេនអោ ពើទររោះការក្សាងសនអោថិភាពទ ើងវញិ ការេេួលសាគ ល់ពើសែគមន៍អោអនអោថរជាែិបានអោបងកលេនភាពជាងមើមថងទេៀែទកយនសនអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្បនាធ ប់ពើជទនសល ោះក្បុងរយៈទពលជាង ២េសវែេមក្ នអោិងបំទពញបតនអោទម រពមទងំពរងើក្ត្តមរយៈ “សលចំទែញទគ្នលនអោទោបាយ” (ទទោះបើសនអោថិភាពសំខាន់អោជាងសរនសប់ទពលទនអោោះក៏្ទោយ)។ រោឌ ភិបាលសក្ថសិមេេួលក្ិែថិយសក្បុងការធានា នអោងិតងរក្ាសនអោថិភាព(ទោយនសនអោការងយទរកាយដ៏ខលើក្បុងទពលខលោះក៏្ទោយ)។ រោឌ ភិបាលក៏្សក្ថិសមេេួលកិ្ែថិយសសងតដរសរនសប់ការទកយេេួលបានអោសលចំទពញបតនអោទមទេៀែ ពើក្ំទែើ នអោទសដឌកិ្ចចតដលបានអោពើសលចំទែញសនអោថិភាពត្តមរយៈការបនអោថោ៉ា ងសក្មមនូអោវសនសែរែភាពទៅក្បុងែំបន់អោ និអោងអនអោថរជាែិ(ទោយចូលជាសនសជិក្សនសគម

62 សរនសប់ភាពរយរសួល(SESC) នអោិងរែូវាបនអោទោងទៅទលើការអទងកែសងគមក្ិចច-ទសដឌក្ិចចទៅក្មពុជាឆ្ប ២ំ៩៩៣-៩៤។ ដូចគ្នប តដរ SESC នអោឹងរែូវបានអោទោងទៅទលើការអទងកែសងគមក្ិចច-ទសដឌក្ិចចទៅក្មពុជាឆ្ប ២ំ០០៤ ទទោះបើត្តមការពិែការអទងកែនសនអោរយៈទពល ១៥ តខ ទោយចាប់ទសថើមពើចុងឆ្ប ២ំ០០៣ រែូែដល់ទដើម ឆ្ប ២ំ០០៥

63 សូមទមើលយុេនសាង្គ្សថរែើទកាែរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ឆ្ប ១ំ៩៩៨ នអោិងយុេនសាង្គ្សថចែុទកាែ ឆ្ប ២ំ០០៤

82

កសុើកទគបយ ៍ASEAN នអោិងអងគការរែិជជក្មមពិភពទោក្ WTO) ត្តមរយៈការទឆលើយែបដ៏នសនអោរបសិេនភាពទៅនអោឹងឱកាសតដលសថល់ទោយលេនភាពបានអោេេលួភាពអនុអោទរគ្នោះេើសារទៅកទមរកិ្ខាងទជើង នអោិងអឺរ ៉ាុបសរនសប់សលិែសលកាែ់ទដរ នអោិងត្តមរយៈការរែួែពិនអោិែយវនិអោិទោគសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោទែោឌ រចនាសមព័នអោនសំខាន់អោៗ ដូចជា សលូវងបល់ជាែិ តដលក្ំពុងចាប់ទសថើមែភាជ ប់លំែទសដឌក្ចិចក្បុងរបទេសក្មពុជា នអោងិរបទេសជិែខាង។ ទទោះបើោ៉ា ងណ្តការទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ោ៉ា ងរបងុរបយែ័ប នអោិងោ៉ា ងនសនអោឥេនិពលទៅទលើការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្មនិអោរែវូបានអោរបកាសោ៉ា ងចាស់ក្បុងការទរៀបរាងទគ្នលនអោទោបាយទេៈ នសនអោអវើមួយបានអោទយវើទកយទខាយនូអោវការអនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយក្បុងក្រមិែណ្តមួយ។ ទោោសារឥេនិពលថ្នអោសលចំទែញសនអោថិភាពចាប់ទសថើមចុោះទខាយទៅរបទេសក្មពុជា នអោិងរែូវការរបកាន់អោយក្ទគ្នលនអោទោបាយជួយជនអោរក្ើរក្ងមើសមុគសាម ញជាងមុនអោ នអោិងរបុងរបយ័ែបជាងមុនអោទបើក្មពុជាចង់ទៅនសនអោនអោិរនអោថរភាព ឬពទនអោលឿនអោការលូែោស់ងមើៗទនអោោះក្បុងក្ំទែើ ែទសដឌក្ិចច នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទែែុទនអោោះបញាបា របឈមសរនសប់ឆ្ប ខំាងមុខ គឺការពរងឹងសម័យអនអោថរកាលនអោទោបាយ ទែើយក្សាងទលើអនអោថរកាលទនអោោះទោយការខិែខំបរងួបបរងួមគ្នប ជាយុេនសាង្គ្សថ នអោិងសែការគ្នបសរនសប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របក្បទោយនអោិរនអោថរភាព។ របាយការែ៍ទនអោោះសវោះតសវងសថល់េសេនអោៈជារមួទោយសទងខបតែកចយល់បានអោពើអវើទក្ើទ ើងចំទរោះភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាចាប់ត្តងំពើឆ្ប ១ំ៩៩៣ នអោងិពើទែែុសលទដើមផើគ្នរំេរោឌ ភិបាល នអោិងសងគមសុើវ ើលក្មពុជាក្បុងការទរៀបចំទ ើងជាយុេនសាង្គ្សថសរនសប់ទឆលើយែបនអោឹងបញាបា ភាពរក្ើរក្។

៣.២ ននិន ការននភាពស្រកីស្រក ន្ ១ំ៩៩៤-២០០៤ ទៅក្បុងែំបន់អោក្ណ្តថ លថ្នអោរបទេសក្មពុជា តដលរែូវបានអោទយវើការអទងកែទៅក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៣-១៩៩៤ នអោិងមថងទេៀែទៅឆ្ប ២ំ០០៤ (រក្បខ័ែឍ ទយវើគំរូត្តមភូមិសាង្គ្សថ តដលកចទរបៀបទយៀបបានអោ) អរត្តភាពរក្ើរក្បានអោធាល ក់្ចុោះពើ៣៩% មក្រែឹម ២៨% ក្បុងអំ ុងទពល ១០ឆ្ប ទំនអោោះ។ ទទោះបើជាោ៉ា ងទនអោោះក៏្ទោយ ែបំន់អោោច់រសោល នអោិងែបំន់អោខពស់រាបទសេងទេៀែ តដលមិនអោរែូវបានអោទយវើការអទងកែទៅឆ្ប ១ំ៩៩៣-១៩៩៤មក្(ទែើយទៅតែនសនអោ) ភាពរក្ើរក្ជាងទគ។ ទយើងកចបា៉ា ន់អោរបនសែបានអោមក្ពើ អរត្តភាពរក្ើក្រក្ទៅេូទំងក្មពុជាឆ្ប ១ំ៩៩៣-១៩៩៤ ទោយតស្ក្ទលើនអោិនាប ការទៅក្បុងរក្បខ័ែឍ ទយវើគំរូត្តមភូមិសាង្គ្សថ តដលកចទរបៀបទយៀបបានអោ នអោិងអវើតដលទយើងបានអោដឹងអំពើរបជាជនអោ នអោិងភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងែំបន់អោោច់រសោលទងំទនាោះ។ ទោយទរបើរបាស់ព័ែ៌នសនអោទងំទនអោោះ ទយើងកចបា៉ា ន់អោរបនសែថា អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាទងំមូលធាល ក់្ចុោះពើ៤៧% ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ (បា៉ា ន់អោរបនសែងយទរកាយ) មក្រែឹម ៣៥%(តដលបានអោវាស់តវង) ទៅឆ្ប ២ំ០០៤។ ទោយសារនសនអោមនអោធលិពើបា៉ា រា៉ា តម៉ារែមួយចនំអោួនអោ នអោិងភាពមនិអោល្ិែលន់្អោ ក្បុងការទញយក្លេនសលទនអោោះ វានសនអោសុវែទិភាពជាងក្បុងការនអោិោយថា អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ សទែិទៅចទនាល ោះ ៤៥ ទៅ

83

៥០% ។ ដូទចបោះ ទយើងកចបា៉ា ន់អោរបនសែថា រវាងឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោិង២០០៤ អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាធាល ក់្ចុោះរវាង ១០ ទៅ ១៥%64។ ក្បុងរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូត្តមភូមិសាង្គ្សថ តដលកចទរបៀបទយៀបបានអោទនអោោះ អរត្តការទរបើរបាស់ក្បុងរគួសារក្បុងមនុអោសេនសប ក់្ការររវាស់ពើសុខុនសលភាព តដលរែូវបានអោយក្មក្ទរបើរបាស់ក្បុងឯក្សារទនអោោះ នអោិងតដលសរនសប់បញាបជ ក់្ពើបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្បានអោទក្ើែទ ើង ៣២% ក្បុងន័អោយពែិ(ទរល គឺទោយគិែទងំអែិសរណ្ត)។ ភាពរបទសើរទ ើងវញិថ្នអោអរត្តការទរបើរបាស់ក្បុងមនុអោសេនសប ក់្ នអោិងការធាល ក់្ចុោះថ្នអោអរត្តភាពរក្ើរក្រែូវបានអោពិនអោិែយទឃើញទងំក្បុងែំបន់អោជនអោបេ នអោិងក្បុងែំបន់អោេើរក្ងុរពមទងំរគប់ែបំន់អោក្ស-ិទអកូ្ ូសុើទងំអស់ទលើក្តលងតែែំបន់អោមយួទចញ។(ទៅក្បុងែបំន់អោេើរបា ំ គែឺំបន់អោភបំ នអោងិខពង់រាប) ទយើងមិនអោកចក្ែំែ់ពើនអោិនាប ការទងំទនាោះបានអោទោយសារតែគំរូរងសរនសប់ែបំន់អោទនអោោះទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ នសនអោេែំែូំចទពក្ ទដើមផើកចសថល់លេនសលការបា៉ា ន់អោរបនសែចាបំាច់ត្តមលក្ខែៈសទិែ។ិ ក្ត្តថ ក្ែំែ់ទរៅពើរូបិយវែទុថ្នអោសុខុនសលភាព បានអោសថល់រូបភាពជាភសថុត្តងថ្នអោក្រមែិជើវភាពជាមយយម តដលទក្ើនអោទ ើង នអោងិអរត្តភាពរក្ើរក្តដលធាល ក់្ចុោះ។ គុែភាពថ្នអោសនសា រៈ សធោះសតមផងសូចនាក្រថ្នអោការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេលេនភាពេេលួបានអោរបភពថាមពលទន់អោសម័យ នអោងិក្មមសិេនិជាប់ោប់របស់អបក្ទរបើរបាស់សុេនតែបញាបជ ក់្ពើសលចំទែញ តដលគួរក្ែ់សនសគ ល់ រមួទងំសរនសប់អបក្ទរបើរបាស់សងតដរ។ ទៅទពលតដលរបជាជនអោបានអោឆលងកាែ់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្អរត្តថ្នអោការតក្លមម្ិនអោដូចគ្នប ទេ។ ជើវភាពរស់ទៅថ្នអោរបជាជនអោជនអោបេ តដលបានអោចាប់ទសថើមជាមួយនអោឹងក្រមិែទបបំសុែ ថ្នអោការទរបើរបាស់ពិែជាមយយមទៅឆ្ប ំ១៩៩៤ បានអោទក្ើនអោទ ើងក្បុងអរត្តយែឺបំសុែ។ វសិមភាពបានអោទក្ើនអោទ ើងជាពិទសសក្បុងចំទណ្តមរបជាជនអោជនអោបេ។ ដូទចបោះ ទៅទពលតដលជនអោរក្ើរក្បំសុែទៅជនអោបេ នសនអោការលូែោស់ទនាោះវានសនអោក្រមែិទបបសុំែនសនអោន័អោយោច់ខាែ ទែើយពួក្ទគបនអោថធាល ក់្ចុោះកាន់អោតែឆ្ង យពើទរកាយត្តមន័អោយទរបៀបទយៀប ទៅទពលតដលក្រមិែជើវភាពថ្នអោរក្ុមដថ្េទេៀែទក្ើនអោទ ើងទៅទលផឿនអោទលឿនអោជាងទនអោោះ។ ឥ ូវទនអោោះេិនអោបន័អោយថ្នអោការអទងកែរគួសារងមើៗ បញាបជ ក់្ោ៉ា ងចាស់ថា ភាពរក្ើរក្បានអោបនអោថធាល ក់្ចុោះោ៉ា ងខាល ងំក្បុងេសវែេចាប់ត្តងំពើរបទេសក្មពុជាទងើបទ ើងពើជទនសល ោះ ទែើយចាប់ទសថើមទយវើដំទែើ រទលើសលូវអភិវឌណន៍អោ “យមមត្ត” មក្។ តដលរស់ក្បុងរគួសារ តដលែថ្មលការថ្នអោការទរបើរបាស់ក្បុងមនុអោសេនសប ក់្សទែិទៅទរកាមតខេបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទនាោះបានអោធាល ក់្ចុោះ។ ការបា៉ា ន់អោសាម នអោដ៏រែមឹរែូវបំសុែពើវសិាលភាពថ្នអោការតរបរបួលទនអោោះបរា ញថា អរត្តភាពរក្ើរក្ គឺចំនអោនួអោរបជាជនអោតដលរស់ទៅទរកាមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ តស្ក្ទលើការទរបើរបាស់បានអោធាល ក់្ចុោះពើ ៤៧% ទៅចទនាល ោះឆ្ប ំ១៩៩៤

64 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ២៧

84

មក្រែឹម ៣៥% ទៅឆ្ប ២ំ០០៤65។ ទោយគែិពើការសងេយ័មួយចំនអោនួអោអំពើែួទលខពិែរបាក្ដថ្នអោការរាប់របជាជនអោទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ ទយើងកចនអោោិយការររទោយនសនអោការទជឿេុក្ចែិថថា ភាពរក្ើរក្ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ កចសទិែទៅចទនាល ោះ ២៥% នអោិង៥០% ។ តស្ក្ទលើមូលោឌ នអោទនអោោះ ទយើងកចនអោិោយបានអោថា ភាពរក្ើរក្បានអោធាល ក់្ចុោះរបនសែពើ ១០ ទៅ ១៥% ក្បុងរយៈទពល ១០ឆ្ប ចុំងទរកាយទនអោោះ ឬរបតែល ១% ក្បុងមយួឆ្ប ។ំ ការទនអោោះបញាបជ ក់្ពើការយល់ខុសចំទរោះការចាប់ករមមែ៍េូទៅទលើក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចថា នសនអោឥេនពិលែចិែួច ឬក៏្គ្នម នអោឥេនិពលទលើភាពរក្ើរក្ទសាោះទនាោះ។ ទនអោោះគឺជាការចាប់ករមមែ៍ តដលទក្ើែទ ើងទៅទពលតដលការបា៉ា ន់អោសាម នអោនានាពើភាពរក្ើរក្ ដក្រសង់ទចញពើការអទងកែក្បុងេសវែេឆ្ប ៩ំ០ រែូវបានអោយក្មក្ទរបៀបទយៀបទទោះត្តមការពិែការបា៉ា ន់អោសាម នអោទងំទនាោះមិនអោកចទរបៀបទយៀបបានអោទេ។ ឥ ូវទនអោោះ គជឺាទលើក្េើមយួតដលនសនអោការវភិាគទលើេនិាប ការភាពរក្ើរក្ៈ ការអទងកែរគសួារ តដលនសនអោគំរូយំមួយចំនអោនួអោរែូវបានអោទយវើទ ើងទៅរបទេសក្មពុជាត្តងំពើទដើមេសវែេឆ្ប ៩ំ០។ ការទរបៀបទយៀបតសលសាវ យជាមយួនអោងឹទចក្ៈ ការវាស់ភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាឆ្ប ១ំ៩៩៤-២០០៤ 66: ជាមួយនអោឹងការឧបែទមាពើនសច ស់ជំនអោួយវេិោសាទ នអោជាែិសទិែ ិ ថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលបានអោទរៀបចំការអទងកែគំរូថាប ក់្ជាែិមួយចនំអោួនអោសថើពើការទរបើរបាស់ នអោិងសាទ នអោភាពរក្ើរក្ ក្បុងចំទណ្តមរគសួារ របជាជនអោក្មពុជាចាប់ពើក្ចិចរពមទរពៀងសនអោថភិាពេើរក្ងុបា៉ា រ ើស។ ការអទងកែទងំទនាោះនសនអោៈ ១-ការអទងកែទសដឌក្ិចចសងគមទៅក្មពុជាឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤ SESE សរនសប់ការរយរសួលការអទងកែទនអោោះរែូវបានអោក្ែំែ់ជា SESC ១៩៩៤។ ២-ការអទងកែទសដឌក្ចិចសងគមទៅក្មពុជា ឆ្ប ១ំ៩៩៦ (SES C 1996)។ ៣-ការអទងកែទសដឌក្ិចចសងគមទៅឆ្ប ១ំ៩៩៧ (CSES 1997)។ ៤-ការអទងកែទសដឌក្ិចចសងគមទៅក្មពុជាឆ្ប ១ំ៩៩៩ (CSES1999)។ ៥-ការអទងកែទសដឌក្ិចចសងគមទៅក្មពុជាឆ្ប ២ំ០០៤(CSES2004)(ការពិែការអទងកែទនអោោះរែូវបានអោទយវើទ ើងជាង ១៥តខទោយចាប់ទសថើមពើចុងឆ្ប ២ំ០០៣ រែូែដល់ឆ្ប ២ំ០០៥ ក៏្ប៉ាុតនអោថទវៀរតលងតែនសនអោការបញាបជ ក់្ទសេងពើទនអោោះ ែួទលខដក្រសង់ទចញការអទងកែទនអោោះនអោឹងរែូវបានអោទញទចញពើេនិអោបន័អោយ តដលរបមូលបានអោក្បុងរយៈទពល ១២តខ ថ្នអោឆ្ប ២ំ០០៤ តែប៉ាុទណ្តត ោះ)។ ទទោះជាោ៉ា ងណ្ត ទោយសារបញាបា សនអោថិសុខទៅទពលទនាោះ ការអទងកែទសដឌក្ិចចក្មពុជាឆ្ប ២ំ០០៣-២០០៤ កចរគបដែថ ប់តែរែឹម ៥៦%ថ្នអោភូមិទៅជនអោបេ នអោិង ៦៥%ថ្នអោរបជាជនអោជនអោបេ។ ចំទរោះែំបន់អោ “េើរក្ុងទសេងទេៀែ” នសនអោតែ ៨៤% ថ្នអោឯក្ត្តគំរូប៉ាុទណ្តត ោះ តដលរែូវបានអោបំទពញ។ ែបំន់អោនានាតដលមិនអោបានអោេេួលការអទងកែទៅឆ្ប ំ១៩៩៣-៩៤ គឺជាែំបន់អោតដលតខមររក្ែមទៅទយវើសក្មមភាព នអោិងជាតសបក្ោច់រសោលខលោះថ្នអោទខែថជាទរចើនអោ តដលទយវើដំទែើ ររែូវជួបនអោងឹការលំបាក្ោ៉ា ងខាល ងំ។ ទបើនអោិោយទកយេូលំេូោយទៅែបំន់អោទងំឡាយ តដលផ្កែ់ទចញពើ 65

កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវកិ្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ២៩

66 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវកិ្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៣១

85

ការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤ គជឺាែបំន់អោខពស់ោច់រសោលសទែិទៅក្បុងថ្រពទរៅត្តមរពំតដនអោតប៉ាក្នអោើរែើ បូរ៌ នអោិងឧែថរថ្នអោរបទេសតដលទៅេើទនាោះរបជាជនអោែិចែួចរស់ទៅក្បុងក្រមិែភាពរក្ើរក្ខាល ងំជាងអបក្រស់ទៅវាលរាប ក្បុងទខែថសបូលថ្នអោការអទងកែឆ្ង យណ្តស់។ ក្បុងការអទងកែទរកាយមក្ទេៀែ វសិាលភាពថ្នអោរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូរ ើក្យំជាងមុនអោទោយជាបនអោថបនាធ ប់រគប់ ដែថ ប់ែំបន់អោរក្ើរក្ នអោិងោច់រសោលបានអោទរចើនអោជាមុនអោ។ ទោយគួបសេជំាមួយភាពខុសគ្នប ក្បុងេរមង់ការអទងកែ នអោិងអនុអោវែថរក្បខែឍ ថ្នអោការទយវើគំរូ តដលរ ើក្សុោះសាយជាងមុនអោ នសនអោន័អោយថា អរត្តភាពរក្ើរក្តដលដក្រសង់ទចញពើការអទងកែនានាក្បុងេសវែេឆ្ប ៩ំ០ មនិអោកចយក្មក្ទយវើការទរបៀបទយៀបបានអោទ ើយ នអោិងមិនអោកចទរបើរបាស់សរនសប់គែនាេិនអោបន័អោយភាពរក្ើរក្ត្តមទពលទវោបនអោថបនាធ ប់បានអោទ ើយ។ ក្បុងការអទងកែសងគម-ទសដឌក្ិចចទៅក្មពុជា ឆ្ប ំ២០០៤(CSEC) គឺជាការអទងកែទលើរគសួារក្មពុជាទលើក្េើ១ តដលតស្ក្ទលើរក្បខ័ែឍ ថ្នអោការទយវើគំរូទោយប ច្ូ លភូមិទងំអស់(តដលរែូវបានអោទរបើរបាស់ជាឯក្ត្តគំរូបឋម) សរនសប់េូទងំរបទេសទោយដក្រសង់ទចញពើជំទរឿនអោរបជាជនអោទលើក្េើមួយរបស់របទេស)។ -ការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៦(1996 SESC) បានអោរបមូលព័ែ៌នសនអោនសនអោរបទោជន៍អោជាទរចើនអោ ប៉ាុតនអោថេរមង់ការទរបើរបាស់របស់រគួសារនសនអោក្រមិែែិចទពក្(េនិអោបន័អោយសថើពើការទរបើរបាស់ទសផៀងកហារនសនអោតែមយួរបទភេប៉ាុទណ្តត ោះ គឺទសផៀងកហារទងំអស់តដលបរទិភាគទៅសបាថ ែ៍ក្នអោលងទៅ)។ ជាលេនសលការទរបើរបាស់របស់រគួសាររែូវបានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោទបរជុល(ទែើយភាពរក្ើរក្រែូវបានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោខពស់រជលុ) ទបើទរបៀបទយៀបជាឧទរែ៍ជាមយួនអោឹងការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៤។ -ការរបមូលេិនអោបន័អោយសរនសប់ការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៧(1997 CSES) បានអោរបរពឹែថទៅតែមយួដងប៉ាុទណ្តត ោះ (តខមិងុនា-ក្ក្កោ ១៩៩៧) ជាអកុ្សលរយៈទពលទនអោោះសធួនអោគ្នប ជាមួយនអោឹងការធាល ក់្ចុោះកាន់អោតែទរៅទៅថ្នអោវបិែថិនអោទោបាយ តដលឈានអោដល់អំទពើែងិានអោទោបាយរវាងថ្ដគូទៅក្បុងរោឌ ភិបាលចរមុោះ។ នសនអោទែែុសលរែឹមរែូវតដលរែូវទជឿជាក់្ថា រគួសារបានអោកាែ់បនអោទយការទរបើរបាស់មុនអោទពល ែថ្មលចំណ្តយសរនសប់ការទរបើរបាស់ទប នអោិងអរត្តភាពរក្ើរក្ខពស់ តដលរែូវបានអោក្ែ់រត្តទៅក្បុងការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៧ មិនអោឆលុោះបញាបច ងំក្រមិែជើវភាពជាក់្តសថងទៅ៦តខ ទដើមឆ្ប ១ំ៩៩៧ទេ។ ទោយសារទែែុសលទនអោោះ ទយើងបានអោសទរមចមនិអោប ច្ូ លទៅក្បុងេិនអោបន័អោយឆ្ប ១ំ៩៩៧ទេ។ -ជាេើប ច្ ប់េនិអោបន័អោយរបមូលបានអោទៅក្បុងការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៩(1999 CSES) បរា ញភាពខុសគ្នប ឆ្ង យមិនអោកចេេួលយក្បានអោរវាងការអទងកែទងំពើរទលើក្។ នសនអោការរពមទរពៀងគ្នប ថា សថង់ោរថ្នអោការបែថុ ោះបណ្តថ ល នអោិងការរែួែពិនអោិែយទៅទលើក្េើ១ មិនអោសមរសបតដលនាទំកយែួទលខថ្នអោការទរបើរបាស់ រែូវបានអោក្ែ់រត្តក្បុងក្រមិែទបរជុល ទែើយភាពរក្ើរក្នសនអោក្រមិែខពស់រជុល ចំតែក្ក្រមិែការទរបើរបាស់របស់រគសួារក្ែ់រត្តទៅទលើក្េើ២(បនាធ ប់ពើការបែថុ ោះបណ្តថ លរែូវបានអោតក្លម្ោ៉ា ងទរចើនអោ នអោងិនសនអោការរែែួពិនអោែិយដ៏រែឹមរែវូមក្) នសនអោក្រមែិខពស់ជាងមុនអោទរចើនអោ ទែើយការបា៉ា ន់អោសាម នអោភាពរក្ើរក្នសនអោក្រមិែទបទរចើនអោ។ បនាធ ប់ពើការពិភាក្ាដ៏ទរចើនអោរបស់អបក្ជំនាញ

86

ការ នអោិងរោឌ ភិបាល នសនអោការរពមទរពៀងគ្នប ថា េនិអោបន័អោយការទរបើរបាស់ក្បុងការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៩(1999 CSES)មិនអោគួរទកយទជឿេុក្ចិែថ ទែើយគ្នម នអោរបទោជន៍អោចំទរោះការទរបៀបទយៀបអរត្តភាពរក្ើរក្ក្បុងការអទងកែទសេងទេៀែទ ើយ។ ការអទងកែទងំទនអោោះបានអោសថល់លេនភាពយល់ដឹងត្តមក្រមែិខុសៗគ្នប ពើរបទភេថ្នអោការទរបើរបាស់ រពមទងំពើចំនអោួនអោរបជាជនអោតដលែថ្មលថ្នអោការទរបើរបាស់សទែិទៅទរកាមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្។ ប៉ាុតនអោថរែូែមក្ដល់ទពលទនអោោះទគមនិអោកចវាស់េិនាប ការភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាបានអោទេ ពើទររោះការបា៉ា ន់អោសាម នអោភាពរក្ើរក្តដលដក្រសង់ទចញពើការអទងកែទងំទនអោោះមិនអោកចទរបៀបទយៀបបានអោទ ើយទោយតស្ក្ទលើទែែុសលខុសៗគ្នប ជាទរចើនអោ។ េើមួយ នអោងិសំខាន់អោបំសុែ គឺគ្នម នអោការអទងកែណ្តមួយបានអោរគបដែថ ប់េូទងំរបទេស នអោិងរបជាជនអោទងំមូលទៅទ ើយ។ ប៉ាុតនអោថត្តមរេឹសថើទគរែូវតែនសនអោលេនភាពយល់ដឹងបានអោមួយចំតែក្ពើនាប ការ ទៅក្បុងែំបន់អោតដលរគបដែថ ប់ទោយការអទងកែទលើក្េើមួយ ទោយទរបៀបទយៀបការវាស់ភាពរក្ើរក្តដលបានអោមក្ពើការអទងកែ ទៅទពលទសេងៗគ្នប ក្បុងរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូត្តមភូមិសាង្គ្សថរមួមួយ។ កចនអោិោយបានអោថា ទោយការក្ែំែ់អនុអោក្រមងថ្នអោគំរូដល់រគបដែថ ប់ទៅក្បុងការអទងកែទលើក្ទរកាយត្តមភូមសិាង្គ្សថយជំាងមុនអោ ទែើយតដលរែូវបានអោទញយក្មក្តែពើរក្បខ័ែឍ គំរូភូមសិាង្គ្សថ តដលបានអោសិក្ាទៅក្បុងការអទងកែេើមួយទនាោះ គឺទោយសារការក្ែំែ់ នអោិងអនុអោវែថទៅរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូត្តមភូមិសាង្គ្សថ តដលកចទរបៀបទយៀបបានអោទៅក្បុង(ឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤) ចំទរោះេិនអោបន័អោយ តដលរបមូលបានអោពើការអទងកែទរកាយមក្ទេៀែ ទគគួរតែកចេេលួបានអោនូអោវការបា៉ា ន់អោសាម នអោទលើការតរបរបលួគួរទជឿេុក្ចិែថបានអោក្បុងែំបន់អោទនាោះ។ ជាអកុ្សលរែូែមក្ដល់ឆ្ប ទំនអោោះការក្ែំែ់រក្បខ័ែឍ ថ្នអោការទយវើគំរូតដលរែូវបានអោយក្មក្ទរបើសរនសប់ការអទងកែទលើក្េើមយួ ការអទងកែទសដឌក្ិចចសងគមទៅក្មពុជាឆ្ប ១ំ៩៩៤(SESC) រែូវបានអោបាែ់បង់ជាអចិថ្ង្គ្នអោថយ ៍ តដលទយវើទកយការទរបៀបទយៀបជាមយួររវ ស់ទគ្នលមិនអោកចទយវើទៅបានអោ ទទោះបើសរនសប់តែតសបក្មួយថ្នអោរបទេសក៏្ទោយ។ េើពើរ ការតរបរបលួនានាក្បុងេរមង់ថ្នអោការអទងកែ នអោងិការអនុអោវែថពើការអទងកែមួយទៅការអទងកែមួយទេៀែនសនអោន័អោយថា េិនអោបន័អោយ (ជាពិទសសេនិអោបន័អោយថ្នអោការទរបើរបាស់សំខាន់អោៗ តដលរែូវយក្មក្ទរបើរបាស់សរនសប់គែនាបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ នអោិងអរត្តភាពរក្ើរក្) រែូវបានអោរបមូលត្តមរទបៀបខុសៗគ្នប ។ ជាលេនសលការរក្ទឃើញពើការអទងកែមួយមិនអោកចទរបៀបទយៀបទោយរយរសលួ ឬេុក្ចែិថបានអោទេ ជាមយួនអោឹងការរក្ទឃើញពើការអទងកែមយួទសេងទេៀែទ ើយ សូមផើតែទគកចទរបៀបទយៀបគំរូត្តមភូមិសាង្គ្សថដូចគ្នប រវាងការអទងកែទងំទនាោះក៏្ទោយ។ ទៅរក់្ក្ណ្តថ លឆ្ប ២ំ០០៥ ឯក្សារទលើរក្ោសមួយចាប់ថ្នអោរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូក្បុងការអទងកែទលើក្េើ១ (ការអទងកែទសដឌក្ិចចទៅក្មពុជាឆ្ប ១ំ៩៩៤ SECS 1994) រែូវបានអោរក្ទឃើញទៅវេិោសាទ នអោជាែិសទិែិ(NIS)។ ទោយគួបសេជំាមួយនអោងឹភាពសុើគ្នប រវាងការបទងកើែគំរូការទរបើរបាស់ ក្បុងការអទងកែទសដឌក្ចិចសងគមទៅក្មពុជា ឆ្ប ំ១៩៩៤ នអោិងឆ្ប ២ំ០០៤ ទនាោះការទនអោោះបានអោអនុអោញាបដ ែទកយទគកចទរបៀបទយៀបការទរបើរបាស់ក្បុងរគសួារ នអោងិភាពរក្ើរក្ក្បុងែបំន់អោភូមិសាង្គ្សថដូចគ្នប ទៅចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោិងឆ្ប ២ំ០០៤ ជាទលើក្េើ១។

87

ការក្ំែែ់បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ គឺជាការពោោមក្ែំែ់ោ៉ា ងជាក់្ោក់្នូអោវក្រមិែការទរបើរបាស់េំនអោិញ នអោងិទសវារបស់ឯក្ែថជនអោ(រែូវបានអោវាស់ត្តមរយៈចំណ្តយេឹក្របាក់្ចំណ្តយ ឬអវើតដលសមមូលនអោឹងចំណ្តយ) ចាបំាច់សរនសប់ក្រមែិជើវភាពសមរមយ។ ទបើនអោិោយត្តមបទចចក្ទេសបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ ទគ្នលរបស់របទេសក្មពុជារមួនសនអោសែំុំទសផៀងកហារទគ្នលថាប ក់្ជាែិមួយ នអោិងរបាក់្ឧបែទមាទរៅពើទសផៀងរបចាែំំបន់អោចំនអោួនអោ ៣។ ែថ្មលទគ្នលទងំឡាយរែូវបានអោគែនាជាលុយទរៀលក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤ នអោិងសំទៅទលើក្រមិែការទរបើរបាស់ទសផៀងរបចាថំ្ងងក្បុងមនុអោសេនសប ក់្។ បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទសផៀងកហារ តស្ក្ទលើែថ្មលចណំ្តយបា៉ា ន់អោសាម នអោសរនសប់មាូបមួយក្តង្គ្ ច្ង តដលនអោឹងសថល់របបកហារសរនសប់រេរេង់ជើវែិចំនអោួនអោ ២.១០០កា ូរ ើក្បុងមួយថ្ងង។ ការទនអោោះតស្ក្ទលើបរនិសែថ្នអោរបទភេកហារ ខុសៗគ្នប តដលបរទិភាគទោយមនុអោសេក្បុងប ច្ភាគេើ៣ ថ្នអោការតបងតចក្ការទរបើរបាស់ក្បុងមនុអោសេនសប ក់្(ទោយសារតែទនអោោះ គឺជាប ច្ភាគេើ១ ក្បុងការអទងកែទៅឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤ SESC 1993-94 តដលបានអោបំទពញក្រមែិអបផបរនិសចំនអោួនអោ ២.១០០កា ូរ ើ)។ អបក្ណ្តនសប ក់្តដលបរទិភាគែិចជាងបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទសផៀងទនាោះមិនអោបានអោេេួលបរនិសែទសផៀងអបផបរនិស(កា ូរ ើ) ចាបំាច់សរនសប់រេរេង់សុខភាពរបស់ខលួនអោទ ើយ ទែើយទបើត្តមរេឹសថើ គគឺ្នម នអោលេនភាពរគប់រគ្នន់អោបំទពញទសចក្ថើរែូវការថ្នអោការទរបើរបាស់ទរៅពើទសផៀងនសនអោដូចជា សំទលៀក្បំរក់្ ជំរក្ ការពោបាលជំងឺ នអោងិអវើៗទសេងទេៀែ។ ការពិែសូមផើជនអោរក្ើរក្ខាល ងំក៏្រែូវការទរបើរបាស់េនំអោិញ នអោិងទសវាទរៅពើទសផៀងកហារជាអបផបរនិសតដរ។ ទដើមផើគែនាបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ ជារមួរបាក់្ឧបែទមាទរៅពើទសផៀងកហាររែូវបានអោទញទចញពើការទរបើរបាស់ទរៅពើទសផៀងកហាររបស់របជាជនអោក្មពុជា តដលនសនអោការទរបើរបាស់ទងំអស់របចារំគួសារក្បុងមនុអោសេនសប ក់្ទសមើនអោឹងបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទសផៀងកហារៈ នសនអោន័អោយថា របាក់្ឧបែទមាទរៅពើទសផៀងកហារ គឺជាបរនិសែថ្នអោការទរបើរបាស់ តដលឯក្ែថជនអោខវោះខាែទសផៀងកហារ នអោិងបតងវរពើការបរទិភាគទសផៀងកហារទៅជាការទរបើរបាស់ទរៅពើទសផៀងកហារវញិ។ របាក់្ឧបែទមាទរៅពើទសផៀងកហារបូក្នអោឹងបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទសផៀងកហារទសមើនអោឹងបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្រួម (ឧ+ស=ក្រ)។ បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទសផៀងកហារបចចុបផនអោបរបាក់្ឧបែទមាទរៅពើទសផៀងកហារ នអោងិបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទងំអស់ៈ

67

ភូមភិាគ ១៩៩៣-៩៤ ២០០៤

បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទសផៀងកហារ (របាក់្ទរៀលសពវថ្ងងសរនសប់មនុអោសេនសប ក់្ក្បុងមយួថ្ងង)

ភបំទពញ ១,១៨៥ ១,៧៨២ េើរក្ុងទសេងទេៀែ ៩៩៦ ១,៥៦៨

67

SESC 1994, CSES 2004

88

ជនអោបេ ៨៨២ ១,៣៨៩

របាក់្ឧបែទមាទរៅពើទសផៀងកហារ (របាក់្ទរៀលសពវថ្ងងសរនសប់មនុអោសេនសប ក់្ក្បុងមយួថ្ងង)

ភបំទពញ ៣៩៣ ៥៦៩

េើរក្ុងទសេងទេៀែ ២៦៩ ៣៨៤

ជនអោបេ ២៣៦ ៣៦៤ បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទងំអស់

(របាក់្ទរៀលសពវថ្ងងសរនសប់មនុអោសេនសប ក់្ក្បុងមយួថ្ងង) ភបំទពញ ១,៥៧៨ ២,៣៥១ េើរក្ុងទសេងទេៀែ ១,២៦៥ ១,៩៥២ ជនអោបេ ១,១១៨ ១,៧៥៣ ការវាេភ់ាពស្រកីស្រក ទៅទពលបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្រែូវបានអោក្ែំែ់រចួទែើយ ការតបងតចក្ថ្នអោការទរបើរបាស់ក្បុងរគសួារក្បុងមនុអោសេនសប ក់្រែូវបានអោទរបៀបទយៀបជាមយួនអោឹងបនាធ ែ់ទនអោោះ ទដើមផើគែនារក្ររវ ស់ខុសគ្នប ថ្នអោភាពរក្ើរក្។ ការវាស់ភាពរក្ើរក្ៈ អរត្តគនសល ែ នអោងិរបពលភាពៈ ការអនុអោវែថន៍អោជាក់្តសថងជាអនអោថរជាែិនូអោវសថង់ោរសរនសប់វាស់ភាពរក្ើរក្ ទរបើរបាស់សនអោធសេន៍អោភាពរក្ើរក្ ៣ តដលនសនអោទក់្េងគ្នប ទៅវញិទៅមក្ត្តមតបបគែិែវេិោតដលទោក្ែវូសធ័រ(FOSTER) ទោក្ទង្គ្ែកៀ(GREER) នអោិងទោក្ សូប៊ាើឃ(THORBERCKE) បានអោទលើក្បរា ញជាទលើក្ដំបូងកាលពើឆ្ប ១ំ៩៨៤។ ររវ ស់ររវ ល់ភាពរក្ើរក្ទនអោោះ តដលរែូវបានអោសាគ ល់ថា ជាររវ ស់ររវ ល់ FGT គឺៈ -សនអោធសេន៍អោអរត្តភាពរក្ើរក្(P០) : តដលជួនអោកាលទគទៅថា ជាអរត្តភាពរក្ើរក្។ ទនអោោះ គឺជាការវាស់តវងតដលរែូវបានអោទរបើជាយមមត្ត ទែើយតដលរយយល់ជាងទគបំសុែ។ ទោយសាម ដ្បសុំែសនអោធសេន៍អោទនអោោះបញាបជ ក់្ពើភាគរយថ្នអោរបជាជនអោ តដលនសនអោការទរបើរបាស់ក្បុងមនុអោសេនសប ក់្ទរកាមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្។ -សនអោធសេន៍អោគនសល ែភាពរក្ើរក្ (P1) : តដលជាបរនិសែខុសគ្នប ជាមយយម ក្បុងចំទណ្តមរបជាជនអោទងំអស់រវាងការទរបើរបាស់របស់ឯក្ែថជនអោក្បុងមនុអោសេនសប ក់្ តដលក្ែ់រត្តេុក្ នអោិងបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាមួយនអោងឹែថ្មលសូនអោយ តដលបានអោសនអោមែសរនសប់របជាជនអោសទិែទលើបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្។ -សនអោធសេន៍អោរបពលភាពថ្នអោភាពរក្ើរក្(P2): ទយវើការគែនាទោយដំបូងរែូវទលើក្គនសល ែភាពរក្ើរក្ឯក្ែថជនអោជាការមុនអោនអោឹងទយវើមយយមភាគែួទលខទងំទនាោះ។ ការទនអោោះទយវើទកយបរនិសែគនសល ែភាពរក្ើរក្ទក្ើនអោទ ើង នអោងិសថល់ការយល់ដងឹពើការតបងតចក្ែថ្មលចំណ្តយសរនសប់ការទរបើរបាស់ទបបសុំែ(ទរល គឺភាពរក្ើរក្រជុល)។

89

អរត្តភាពរក្ើរក្បានអោធាល ក់្ចុោះទៅែំបន់អោជនអោបេ នអោិងែបំន់អោេើរក្ុងក្បុងរក្បខ័ែឍ គំរូត្តមភូមសិាង្គ្សថ តដលកចទរបៀបទយៀបបានអោអរត្តភាពរក្ើរក្(គភឺាគរយថ្នអោរបជាជនអោតដលរស់ទរកាមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្) បានអោធាល ក់្ចុោះពើ ៣៩% ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ មក្ទៅរែឹម ២៨% ទៅឆ្ប ២ំ០០៤។ ទៅទពលអរត្តថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ តដលរែូវបានអោសាគ ល់ទនអោោះបានអោសគួបសេជំាមួយែទួលខបា៉ា ន់អោសាម នអោនានា ថ្នអោការតបងតចក្ក្បុងចំទណ្តមរបជាជនអោទងំអស់រវាងែំបន់អោនានាក្បុង នអោិងទរៅរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូឆ្ប ១ំ៩៩៤ ទយើងបា៉ា ន់អោសាម នអោថា ភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងរបទេសក្មពុជាទងំមូលបានអោធាល ក់្ចុោះពើ ៤៧% មក្ទៅរែឹម ៣៥% ក្បុងចទនាល ោះពើឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោងិឆ្ប ២ំ០០៤។ ចទំណ្តលបក្រសាយថ្នអោការបា៉ា ន់អោសាម នអោភាពរក្ើរក្ថាប ក់្ជាែសិរនសប់ឆ្ប ១ំ៩៩៤: 68

ទទោះបើការអទងកែទសដឌក្ិចចសងគមទៅក្មពុជាឆ្ប ២ំ០០៤ (CSES 2004) ជាការអទងកែទលើក្េើ១ តដលបានអោរគបដែថ ប់េូទងំរបទេសក៏្ទយើងកចសនអោមែថា រែឹមរែូវ ទដើមផើបា៉ា ន់អោសាម នអោការវាស់ភាពរក្ើរក្សរនសប់ែំបន់អោតដលសទិែទៅទរៅការអទងកែទៅឆ្ប ំ១៩៩៤ ទែើយទយវើចំទណ្តលទរកាយនូអោវការវាស់ភាពរក្ើរក្សរនសប់របទេសទងំមូលក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៤។ ការទយវើចំទណ្តលបក្រសាយទនអោោះនសនអោរបទោជន៍អោ ពើទររោះវាសថល់នូអោវការបា៉ា ន់អោសាម នអោមួយដ៏លរ្បទសើរបសុំែ សថើពើ សាទ នអោភាពរក្ើរក្ក្បុងរបទេសទងំមូលទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤។ ទទោះការបា៉ា ន់អោសាម នអោកចជាអវើក៏្ទោយវាកចទកយនសនអោការពិភាក្ាអំពើថា ទែើសមមែកិ្មមមយួរែូវទបាោះទចាល? (ឧទែរែ៍ ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ទងរែិចែួច ឬទលឿនអោ) នអោិងទែើការបា៉ា ន់អោសាម នអោទងំទនាោះសមទែែុសលទោយពិចារណ្តទលើសាទ នអោភាពទពលទនាោះ នអោិងទពលសពវថ្ងង។ ែរមូវការចាបំាច់សរនសប់ការររទនអោោះគឺ ក្-ចំតែក្របជាជនអោថ្នអោែំបន់អោសទិែក្បុង ឬទរៅរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូដល់ការអទងកែក្បុង SESC ឆ្ប ១ំ៩៩៤ ទងំក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោងិ ២០០៤ នអោងិ ខ-ររវ ស់ភាពរក្ើរក្ថ្នអោែបំន់អោ តដលបានអោរាប់ប ច្ូ លក្បុងឆ្ប ំ១៩៩៤ នអោិង២០០៤ នអោិងែំបន់អោតដលទៅទរៅរក្បខ័ែឍ សរនសប់គំរូតដលកចទរបៀបទយៀបបានអោក្បុងឆ្ប ២ំ០០៤។ ទោយសគុ ំរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោិង២០០៤ នអោងិចំទណ្តលរបជាជនអោចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៣-២០០៤ តដលរែូវបានអោគែនាពើជំទរឿនអោរបជាជនអោឆ្ប ១ំ៩៩៨(Neupert, 1998) ទយើងបានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោ ក្-ចំតែក្របជាជនអោទៅែំបន់អោទរៅរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤(SESC 1993-94) សរនសប់ឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោិងឆ្ប ២ំ០០៤ នអោិង ខ-ចំតែក្ថ្នអោរបជាជនអោទៅែំបន់អោក្បុងរក្បខ័ែឍ ការទយវើគរូំអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤(SESC 1993-94) សរនសប់ឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោងិ២០០៤។ ទោយទញទចញពើការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៤(SESC 1994) នអោិងការអទងកែឆ្ប ២ំ០០៤ ទយើងកចបា៉ា ន់អោសាម នអោអរត្តភាពរក្ើរក្សរនសប់ ក្-ែំបន់អោក្បុងរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូរបស់ការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤ សរនសប់ឆ្ប ១ំ៩៩៣ នអោងិ២០០៤ នអោងិ ខ-ែំបន់អោទរៅរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូរបស់ការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤ សរនសប់ឆ្ប ២ំ០០៤។ ទគកចបទងកើែទសណ្តរ ើយ៉ាូពើរបើសរនសប់អរត្តកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក្បុងែំបន់អោទរៅរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូរបស់ការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៤។ អែទបេសំខាន់អោបរា ញទសណ្តរ ើយ៉ាូតែមួយប៉ាុទណ្តត ោះ តដលក្បុងទនាោះអរត្តកាែ់បនអោទយ

68

SESC 1994-93, CSES 2004

90

ភាពរក្ើរក្ក្បុងែំបន់អោទរៅរក្បខ័ែឍ រែូវបានអោសនអោមែថា ដូចគ្នប នអោឹងអរត្តក្បុងែបំន់អោក្បុងរក្បខ័ែឍ សរនសប់របទភេដូចគ្នប ។ ទសណ្តរ ើយ៉ាូេើ១ : ការបា៉ា ន់អោសាម នអោភាពរក្ើរក្លប្សុំែសរនសប់របជាជនអោក្មពុជាទងំអស់ក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤

ចតំែក្របជាជនអោ %

អរត្តភាពរក្ើរក្%

ែនសល ភាពរក្ើរក្%

របពលភាពថ្នអោភាពរក្ើរក្ %

ភបំទពញ ០,០៧៥៨ ១១,៤ ៣,០ ១,២ ែំបន់អោ “ក្បុងរក្បខ័ែឍ ” ក្បុងែំបន់អោេើរក្ងុទសេង

០,០៥៦៧ ៣៦,៦ ៩,៦ ៣,៦

ែំបន់អោ “ក្បុងរក្បខ័ែឍ ” ក្បុងែំបន់អោជនអោបេ

០,៤៦៧០ ៤៣,១ ១០,០ ៣,៣

ែំបន់អោ“ទរៅរក្បខ័ែឍ ” ក្បុងែំបន់អោេើរក្ងុទសេង

០,០៤១៤

៦៣,៥ ១៤,៥ ៤,៩

ែំបន់អោ“ទរៅរក្បខ័ែឍ ” ក្បុងែំបន់អោជនអោបេ

០,៣៥៩១ ៥៩,១ ១៦,៧ ៦,២

របទេសក្មពុជា ៤៧,០ ១២,០ ៤,៣ ទនអោោះគឺជាការសនអោមែរែឹមរែូវរបទសើរជាងទគបំសុែ ពើទររោះគ្នម នអោេិនអោបន័អោយជាឯក្សាររក្ោសទសេងទេៀែទេ(ដូចជា សលិែសលក្បុងរសកុ្សរុបរបចាទំខែថ ឬរបាក់្ចែូំលក្សកិ្មម) ទដើមផើសថួចទសថើមគនំអោិែទសេងពើទនអោោះ។ ប៉ាុតនអោថទសណ្តរ ើយ៉ាូទសេងទេៀែថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក៏្សមទែែុសលតដរ ទែើយទយើងនអោឹងបរា ញទសណ្តរ ើយ៉ាូពើរទសេងទេៀែទៅខាងទរកាម។ េើមួយ ភាពរក្ើរក្រែូវបានអោសនអោមែថាទៅទងរ(ទរលគ ឺគ្នម នអោការកាែ់បនអោទយ) ក្បុងែំបន់អោទរៅរក្បខ័ែឍ នអោិងេើពើរ ភាពរក្ើរក្ែំបន់អោទរៅរក្បខ័ែឍ (ជនអោបេ នអោងិេើរក្ុង) ធាល ក់្ចុោះក្បុងអរត្តដូចគ្នប នអោឹងក្បុងែំបន់អោេើរក្ុង តដលរែូវបានអោប ច្ូ លក្បុងរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូឆ្ប ១ំ៩៩៤ តដរ។ ទសណ្តរ ើយ៉ាូឆ្ល ស់ពើរថ្នអោការបា៉ា ន់អោសាម នអោភាពរក្ើរក្សរនសប់របទេសក្មពុជាទងំមូលទៅឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤

ការសនអោមែ/ទសណ្តរ ើយ៉ាូ អរត្តភាពរក្ើរក្

% គនសល ែភាពរក្ើរក្

% របភពថ្នអោភាពរក្ើរក្

%

១-រក្ើរក្ទៅទងរ(គ្នម នអោការកាែ់បនអោទយ) ក្បុងែំបន់អោទរៅរក្បខ័ែឍ ទងំអស់ ៤១,១ ១០,៥ ៣,៨ ២-ភាពរក្ើរក្ទៅែបំន់អោជនអោបេ នអោិងេើរក្ងុ ទរៅរក្បខ័ែឍ បានអោធាល ក់្ចុោះក្បុងអរត្តរបស់ែំបន់អោេើរក្ុង

៥៥,២ ១៤,០ ៤,៩

91

ជាមួយសលិែសលក្បុងរសុក្សរុប(GDP)ចំនអោួនអោ ២១១ដុោល រសរនសប់មនុអោសេនសប ក់្ក្បុងេឹក្របាក់្ទងរ ចំនអោួនអោ ២.០០០ដុោល រកទមរកិ្ អរត្តភាពរក្ើរក្ចនំអោួនអោ ៤៧% សរនសប់របទេសក្មពុជាទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ មិនអោេនំអោងថាមិនអោសមទែែុសលទេ។ ទៅរបទេសជែិខាង ដូចជា ឡាវ អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៣ គឺ ៤៦% ជាមួយនអោងឹសលែិសលក្បុងរសុក្សរុប(GDP)ចំនអោួនអោ ២៤៧ដុោល រ សរនសប់មនុអោសេនសប ក់្ក្បុងេឹក្របាក់្ទងរចំនអោនួអោ ២.០០០ដុោល រកទមរកិ្(យនាគ្នរពិភពទោក្ ឆ្ប ២ំ០០៥) ចំតែក្ទៅរបទេសទវៀែណ្តមអរត្តភាពរក្ើរក្ រែូវបានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោថា នសនអោក្រមិែ ៥៦% ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៣ ជាមួយនអោឹងសលិែសលក្បុងរសុក្សរុប(GDP)ចំនអោួនអោ ២៦៥ដុោល រ សរនសប់មនុអោសេនសប ក់្ក្បុងេឹក្របាក់្ទងរចំនអោនួអោ ២.០០០ដុោល រកទមរកិ្(យនាគ្នរពិភពទោក្ឆ្ប ១ំ៩៩៩)។ ក្បុងន័អោយមួយទេៀែអរត្តភាពរក្ើរក្ចនំអោួនអោពើ៤៥% ទៅ ៥០% ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ ហាក់្ដូចជាគួរទកយទជឿបានអោក្បុងបរបិេថ្នអោសលិែសលក្បុងរសុក្សរុប(GDP)របស់របទេសក្មពុជាក្បុងទពលទនាោះ។ ទោយរក្ទ ក្ទមើលតែនអោនិាប ការក្បុងរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូ តដលកចទរបៀបទយៀបានអោ(ទរល គនឺអោិនាប ការតដលសធុយពើអរត្តភាពរក្ើរក្ តដលរែូវបានអោទយវើចំទណ្តលមក្ទរកាយ) គឺជាការចាស់ថាអរត្តភាពរក្ើរក្បានអោធាល ក់្ចុោះទងំទៅែំបន់អោេើរក្ុង នអោិងែំបន់អោជនអោបេ។ ដូចការរពំឹងេុក្បរនិសែរបជាជនអោរស់ទៅទរកាមតខេបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទសផៀងទប នអោិងយងន់អោយងរក៏្បានអោធាល ក់្ចុោះក្បុងអរត្តរបហាក់្របតែលគ្នប តដរ (យែឺបនអោថចិទៅក្បុងែំបន់អោេើរក្ុងទលឿនអោជាងក្បុងែំបន់អោជនអោបេ)។ ទោយសារអរត្តភាពរក្ើរក្ នអោងិភាពរក្ើរក្ទសផៀងកហារបានអោធាល ក់្ចុោះ ទយើងរគ្នន់អោតែកចរពំឹងថា ជទរៅថ្នអោភាពរក្ើរក្ក៏្បានអោងយចុោះតដរ។ ទោយក្រមិែជើវភាពរបស់ជនអោរក្ើរក្(ដូចរែូវបានអោវាស់ទោយការទរបើរបាស់ពិែក្បុងមនុអោសេនសប ក់្) នសនអោការរបទសើរទ ើងទោយក្បុងក្រែើ មយួចំនអោួនអោបានអោរុញពកួ្គ្នែ់ទកយឆលងសុែពើបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ នអោិងក្បុងក្រែើ ទសេងទេៀែ បានអោនាពំួក្គ្នែ់ទកយទ ើងទឆ្ព ោះមក្កាន់អោបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្។ ទែែុទនអោោះគនសល ែភាពរក្ើរក្រែូវបានអោកាែ់បនអោទយ។ ដូចការរពំឹងេុក្ភាពរក្ើរក្នសនអោក្រមិែខពស់ខាល ងំទៅជនអោបេ នអោិងទប់ទៅភបំទពញ។ គំនូអោសថ្នអោការតបងតចក្សរុបថ្នអោការទរបើរបាស់ពិែក្បុងសរនសប់មនុអោសេនសប ក់្ទោយតស្ក្ទលើគំរូ តដលកចទរបៀបទយៀបបានអោត្តមភូមិសាង្គ្សថ(ទរល គឺរគួសារមក្ពើភូមិតដលប ច្ូ លក្បុងរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូសរនសប់ការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤) ក៏្ដូចជាបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទសផៀងកហារ នអោិងបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជារមួត្តមែថ្មលទៅភបំទពញ ឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤។ គំនូអោសទនអោោះបរា ញថា ការទរបើរបាស់ពិែក្បុងរគួសារក្បុងមនុអោសេនសប ក់្បានអោទក្ើនអោទ ើងសរនសប់រគប់ចំតែក្ថ្នអោការតបងតចក្របជាជនអោទៅចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោងិ២០០៤ ដូចរែូវបានអោទឃើញោ៉ា ងចាស់ត្តមរយៈការបថូរោ៉ា ងចាស់ទៅខាងសាថ កំ្បុងការតបងតចក្សរុប។ លេនសលសំខាន់អោមយួ គឺអរត្តភាពរក្ើរក្រែូវបានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោថា បានអោងយចុោះក្បុងរយៈទពល១០ទនអោោះ សរនសប់រគប់បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្

69។

69 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៣៩

92

ការទរបើរបាស់បានអោទក្ើនអោទ ើងពើមូលោឌ នអោទបមយួទៅជនអោបេ ក៏្ដូចជា ទៅេើរក្ងុរគ្នន់អោតែក្បុងបរនិសែមួយែិចជាង។ ក្បុងរក្បខ័ែឍ តដលកចទរបៀបទយៀបបានអោត្តមភូមសិាង្គ្សថការទរបើរបាស់ពិែរបាក្ដ(ក្ំែែ់ក្បុងន័អោយជាការទរបើរបាស់របចាំរគួសារ ក្បុងមនុអោសេនសប ក់្ក្បុងមួយថ្ងងជាមយយមទោយគែនាជារបាក់្ទរៀលទៅឆ្ប ំ១៩៩៣-៩៤) បានអោទក្ើនអោទ ើង ៣២% (ពើ ២.២២៨ទរៀល ទៅ ២.៩៣២ទរៀល សរនសប់មនុអោសេនសប ក់្ក្បុងមួយថ្ងង) ក្បុងរបទេសទងំមូល។ ការទក្ើនអោទ ើងោ៉ា ងឆ្ប់រែ័សបំសុែ ថ្នអោការទរបើរបាស់ជាមយយម ៣៦% រែូវបានអោរក្ទឃើញទៅែំបន់អោេើរក្ុងទរៅពើភបំទពញ ទែើយការទក្ើនអោទ ើងោ៉ា ងយែឺបំសុែ ២៤% រែូវបានអោរក្ទឃើញទៅែំបន់អោជនអោបេ70។

ទោយពរងឹងការចាប់ទសថើមករមមែ៍ពើការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោក្រមិែជើវភាព នអោិងការធាល ក់្ចុោះថ្នអោភាពរក្ើរក្71

បរា ញថា ចំតែក្ថ្នអោការទរបើរបាស់ទរៅពើទសផៀងកហារបានអោទក្ើនអោទ ើង ទៅរគប់រក្មុប ច្ភាគទងំអស់ទៅរវាងឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤ នអោងិឆ្ប ២ំ០០៤។ ទោយទែែុថា កេិភាពេើ១ ថ្នអោការទរបើរបាស់របចារំគួសារជានអោចិចជាកាល គឺទសផៀងកហារ នអោិងចំតែក្ថ្នអោទសផៀងកហារក្បុងការទរបើរបាស់ទងំអស់ គឺទក់្េងគ្នប ទៅវញិទៅមក្ជាមួយរេពយសមផែថិទនាោះ ការទក្ើនអោទ ើងនូអោវចំតែក្ទរៅពើទសផៀងកហារ បញាបជ ក់្ជាភសថុត្តងពើការធាល ក់្ចុោះថ្នអោអរត្តភាពរក្ើរក្។ ទនអោោះបញាបជ ក់្ថា សពវថ្ងងរគួសាររក្ើរក្ នអោិងមិនអោរក្ើរក្កចនសនអោលេនភាពចណំ្តយទៅទលើទសចក្ថើរែូវការ ទរៅពើទសផៀងកហារបានអោទរចើនអោជាងទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤។ ការអទងកែរគសួារទៅក្មពុជា បានអោរបមូលេនិអោបន័អោយពើសូចនាក្រសងគម-ទសដឌក្ិចចមួយចនំអោួនអោយំបតនអោទមពើទលើការទរបើរបាស់របស់រគួសារ។ ជាមួយនអោឹងចំតែក្ទរៅពើទសផៀងកហារ សូចនាក្រសងគម-ទសដឌក្ិចចទងំទនាោះនសនអោសារៈរបទោជន៍អោណ្តស់ ទដើមផើពិនអោិែយងលងឹតងលងពើរបាក្ដភាពថ្នអោរូបភាព ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ តដលបានអោេេលួបានអោពើការវាស់បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ថ្នអោបរនិសែរបជាជនអោជទរៅ នអោិងរបពលភាព។ ជាការពែិណ្តស់ ជាញឹក្ញយ សូចនាក្រសងគមក្ិចច-ទសដឌក្ិចចទងំទនាោះរែូវបានអោចាែ់េុក្ថា គួរទជឿេុក្ចិែថជាងការទរបើរបាស់ ឬរបាក់្ចែូំលរបចារំគួសារក្បុងការវាស់តវងរេពយសមផែថិពិែ។ សូចនាក្រទងំទនអោោះក៏្សថល់ការយល់ដឹងពើេំែថំ្នអោភាពរក្ើរក្ទរៅពើរូបិយវែទុ ដូចជាសាទ នអោភាពការអប់រ ំ នអោងិសុខាភិបាល តដលកចនអោឹងមិនអោរែូវបានអោក្ែ់រត្តក្បុងេិនអោបន័អោយការទរបើរបាស់ទនាោះ។ សូចនាក្រទរៅពើរបាក់្ចំែូលទសេងទេៀែ ដូចជា ក្មមសិេនយូិរអតងវងរបចារំគសួារ គុែភាពសធោះសតមផង នអោងិការទរបើរបាស់របភពថាមពលេំទនអោើបបញាបជ ក់្ថា សាទ នអោភាពរស់ទៅថ្នអោរបជាជនអោេូទៅ នអោិងក្បុងចំទណ្តមជនអោរក្ើរក្ នសនអោភាពលរ្បទសើរគួរទកយក្ែ់សនសគ ល់រវាងឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤ នអោិង២០០៤។ ក្បុងចំទណ្តមប ច្ភាគរក្ើរក្បសុំែេើរបាថំ្នអោរបជាជនអោក្មមសិេន ិ េូរេសេន៍អោបានអោទក្ើនអោទ ើងទេវមួយជាដប់(ពើ៣.៤ ទៅ ៣៦%) ទៅទពលតដលលេនភាព

70 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៣៩

71 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៤០

93

ទរបើរបាស់នស៉ា សុើនអោទភលើង ឬទភលើងអគគើសនអោើទរបើទោយកគុយទក្ើនអោទ ើងពើ ១,៦ ទៅ ២៨%72។ ទៅក្បុងចំទណ្តមប ច្ភាគទរកាមបសុំែទនអោោះចំនអោនួអោទរចើនអោជាងមុនអោនសនអោសធោះរបក់្ទោយដំបូលស័ងកសើ ឬកលុយមើញ៉ាូ ម ទបើទរបៀបទយៀបទៅនអោងឹដប់ឆ្ប មុំនអោទៅទពលតដលសធោះភាគទរចើនអោរបក់្ទោយដំបូលសលកឹ្73។ ការសថល់ទសវាជាមូលោឌ នអោទសេងៗរែូវបានអោតក្លម្ោ៉ា ងទរចើនអោ។ ការទនអោោះក្ពុំងតែចាប់ទសថើមទលចទ ើងក្បុងសូចនាក្រមួយចនំអោួនអោថ្នអោលេនសលអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេ។ ទៅចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៧ នអោិង២០០៤ អរត្តចូលទរៀនអោពិែ នអោិងអរត្តប ច្ ប់ការសិក្ាក្រមែិបឋមសិក្ារបស់កុ្នសរបានអោទក្ើនអោទ ើងជាង ១០% ក្បុងចំទណ្តមកុ្នសរមក្ពើប ច្ភាគរក្ើរក្បសុំែេើរបាថំ្នអោរបជាជនអោ74។ ទៅទពលការទរបើរបាស់បានអោទក្ើនអោទ ើងទៅរគប់ប ច្ភាគទងំអស់ទៅចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោិង២០០៤ ទនាោះក្ំទែើ នអោទនអោោះមិនអោបានអោរបរពឹែថទៅទោយទសមើគ្នប ទ ើយ ទោយែំបន់អោជនអោបេទក្ើនអោទ ើងោ៉ា ងយែឺបសុំែ នអោិងបានអោបរា ញពើក្រមិែភាពរក្ើរក្តដលបនអោថទ ើងខពស់។ ទៅឆ្ប ២ំ០០៤ ការទរបើរបាស់ពែិទៅែបំន់អោជនអោបេ គឺ ៦៧% ថ្នអោការទរបើរបាស់ពែិទៅែំបន់អោេើរក្ុងទសេងទេៀែៈ អរត្តទនអោោះធាល ក់្ចុោះដល់ ៦១% ទៅឆ្ប ២ំ០០៤។ ត្តមលំនាដូំចគ្នប តដរ ក្ំទែើ នអោការទរបើរបាស់មិនអោឯក្ភាពគ្នប ទេក្បុងចំទណ្តមរក្មុប ច្ភាគទរបើរបាស់ទងំឡាយ។ ការទរបើរបាស់ពែិក្បុងមនុអោសេនសប ក់្ក្បុងប ច្ភាគរក្ើរក្បំសុែបានអោទក្ើនអោទ ើងរបនសែតែ ៨% ប៉ាុទណ្តត ោះ ប៉ាុតនអោថបានអោទក្ើនអោទ ើងដល់ទៅ ៤៥% ចំទរោះប ច្ភាគនសនអោបំសុែ។ ជាលេនសលចំតែក្ការទរបើរបាស់របស់ជនអោរក្ើរក្ក្បុងចំទណ្តមការទរបើរបាស់ទងំអស់របស់របទេសបានអោធាល ក់្ចុោះក្បុងចទនាល ោះទពលឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោងិ ២០០៤។ វឌណនអោភាពក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក៏្នសនអោភាពមិនអោទសមើគ្នប តដរ ក្បុងចំទណ្តមជនអោរក្ើរក្ដូចគ្នប ។ ជនអោរក្ើរក្ខាល ងំនសនអោការទក្ើនអោទ ើងក្បុងការទរបើរបាស់ពិែយែឺជាងជនអោរក្ើរក្ “មយយម” ោ៉ា ងខាល ងំ។ ទោយការអទងកែទសដឌក្ចិចសងគមទៅក្មពុជាទងំពើរទលើក្(SESC/CSES) មិនអោតមនអោនសនអោលក្ខែៈរបហាក់្របតែលគ្នប (ទរល គឺការអទងកែទសដឌក្ិចចសងគមទៅក្មពុជាឆ្ប ២ំ០០៤ មនិអោបានអោទរបើរបាស់គរូំរគួសារថ្នអោការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៤ ទ ើងវញិទេ) ទយើងមិនអោកចទយវើអត្តទ យិបាយទោយផ្កធ ល់ទៅទលើការឈានអោទៅរក្ និអោងចាក្ទចញពើភាពរក្ើរក្របស់របជាជនអោបានអោទេ។ ទទោះជាោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយព័ែ៌នសនអោថ្នអោតសបក្នអោើមួយៗទៅតែអនុអោញាបដ ែទកយទយើងសនអោបិោឌ នអោបានអោថា បរនិសែទរចើនអោបងគួរថ្នអោជនអោរក្ើរក្យមមត្ត(ទរល គឺជនអោតដលនសនអោការទរបើរបាស់ឋែិទៅទរកាមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ែិចែចួ) បានអោចាក្

72 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៤១

73 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៤១

74 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៤២

94

ទចញពើភាពរក្ើរក្ រ ើឯេំែថំ្នអោភាពខវោះខាែការទរបើរបាស់របស់ជនអោរក្ើរក្រជុល នអោងិបរនិសែថ្នអោជនអោរក្ើរក្រជុលក្បុងចំទណ្តមជនអោរក្ើរក្សរុបក្បុងឆ្ប ២ំ០០៤ ទៅតែនសនអោក្រមិែរសចួរសាវដូចឆ្ប ១ំ៩៩៤ ដតដល

75។ តបបតសនអោថ្នអោក្ំទែើ នអោ នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក៏្ក្ពុំងតែបទងកើនអោភាពខុសគ្នប ថ្នអោអរត្តភាពរក្ើរក្ក្បុងតសបក្ទសេងៗរបស់របទេស។ ភាពរក្ើរក្បានអោធាល ក់្ចុោះោ៉ា ងទលឿនអោទៅេើរក្ងុភបំទពញ នអោងិទៅែំបន់អោទឆបរសមុរេ តដលបានអោនាមុំខោ៉ា ងទរចើនអោជាងទៅែំបន់អោេទនអោលសាប នអោិងែបំន់អោេនំាប76។ ទមគុែជើនអោើ(GINI) បានអោសថល់ការវាស់តវងវសិមភាពទោយសទងខប នអោងិនសនអោរបទោជន៍អោក្បុងការតបងតចក្របាក់្ចែូំល ឬការទរបើរបាស់ៈ ែថ្មលសូនអោយនសនអោន័អោយថា នសនអោភាពទសមើគ្នប លឥ្ែទខាវ ោះក្បុងការតបងតចក្របាក់្សាម នអោទមគុែចំែូលខែៈតដលែថ្មល១ បានអោចង្ុលបរា ញថានសនអោវសិមភាពទងំរសងុ។ ការបា៉ា ន់អោ GINI សរនសប់ក្មពុជាបានអោបញាបជ ក់្ថា វសិមភាពបានអោទក្ើនអោទ ើងោ៉ា ងខាល ងំទៅត្តមែំបន់អោតដលកចទរបៀបទយៀបគ្នប បានអោរវាងឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោិង២០០៤ ភាពមិនអោទសមើគ្នប បានអោនាមុំខជាបឋមទៅែបំន់អោជនអោបេ77។ អរត្តថ្នអោក្ំទែើ នអោវសិមភាពទៅក្មពុជារែូវបានអោទគទមើលទឃើញថា នសនអោទលផឿនអោទលឿនអោមិនអោយមមត្ត។ ទោយផ្កថ ច់ទចញពើគ្នប ថ្នអោការតរបរបលួវសិមភាពទកយទៅជារក្ុមៗ នអោិងការតរបរបួលក្បុងរក្មុទយើងទឃើញថា ៨៦% ថ្នអោការទក្ើនអោទ ើងវសិមភាពសរុប គបឺណ្តថ លមក្ពើការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោវសិមភាពទៅែបំន់អោជនអោបេ ទែើយនសនអោតែ ១៤% ប៉ាុទណ្តត ោះតដលបណ្តថ លពើការទក្ើនអោទ ើង ថ្នអោវសិមភាពរវាងជនអោបេ នអោិងេើរក្ុង។ ការចាប់ករមមែ៍ទលើការទ ើងោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស ថ្នអោវសិមភាពរវាងែំបន់អោេើរក្ុង នអោងិែំបន់អោជនអោបេ គជឺាអវើមួយតដលទគគិែថាជាការពិភាក្ាដ៏នសនអោរបជារបិយភាព ក្បុងទនាោះរមួទងំទៅថាប ក់្ភូមិសងតដរ។ េសេនអោៈទសេងៗពើវសិមភាពក្បុងចទំណ្តមយុវជនអោទៅជនអោបេៈ78 ទបើសិនអោជានសនអោការយល់ដងឹពើសនអោថសុិខ នអោិងទសរ ើភាពជាមូលោឌ នអោខាល ងំជាងមុនអោក្បុងសែគមន៍អោជនអោបេទនាោះ ក៏្នអោឹងនសនអោការយល់ដឹងពើវសិមភាពកាន់អោតែយំទ ើង នអោិងកាោនុអោវែថភាពសរនសប់កូ្នអោទៅរគួសារអបក្នសនអោ នអោងិអបក្រក្។ អបក្នសនអោ នសនអោមាូបកហារសរនសប់បរទិភាគទៅទពលតដលអបក្រក្គ្នម នអោអវើទសាោះ។ អបក្នសនអោ កាល ហានអោ នអោងិនសនអោអំណ្តច ចំតែក្អបក្រក្គ្នម នអោលក្ខែៈទងំទនអោោះទេ។ កូ្នអោអបក្នសនអោទសលៀក្រក់្ទខាកវស្ាែ នអោិងលណ្្តស់ ចំតែក្ខញុ ំតដលជាកូ្នអោអបក្រក្នសនអោតែសទំលៀក្បំរក់្ក្ខវក់្(យុវជនអោ)។ ត្តងំពើឆ្ប ១ំ៩៩៨ មក្សុខនសលភាពរបស់របជាជនអោទៅក្បុងសែគមន៍អោទនអោោះបានអោរបទសើរទ ើងោ៉ា ងខាល ងំ។ អបក្នសនអោកាន់អោតែនសនអោទៅចំតែក្ឯអបក្រក្ទៅជាប់អនាធ ក់្ភាពរក្ើរក្ ឬធាល ក់្ខលួនអោរក្ជាងមុនអោ។ ទែែុសលតដលនាទំកយនសនអោវសិមភាពរវាងរបជាជនអោក្បុងសែគមន៍អោទនអោោះ គឺជាអបក្

75 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៤៥

76 ដ-ឯ-ម

77 ដ-ឯ-ម

78 MOPS, CDRI 2006

95

នសនអោលុយទរចើនអោនសនអោដើរបក្បទោយជើជាែិ នអោងិនសនអោលេនភាពជួលអបក្រក្ នអោិងអបក្ខវោះខាែខាល ងំទកយទយវើការទកយពួក្ទគ។ ពកួ្ទគរគ្នន់អោតែទរបើខួរក្ាល នអោិងលុបទដើមផើរក្ចែូំលបានអោខពស់ទៅទពលតដលទយើងទរបើពលក្មមខាល ងំតែបានអោេេលួរបាក់្ក្ថ្រមែិចែួចមក្វញិ(យុវនារ ើ)។ អបក្ខលោះបានអោក្ែ់សនសគ ល់ថា វសិមភាពខាងរេពយសមផែថនិសនអោន័អោយថា អបក្នសនអោ នសនអោលេនភាពទរបើទសរ ើភាពោ៉ា ងរ ើក្រាយ តដលទនអោោះរគ្នន់អោតែជារេឹសថើសរនសប់អបក្រក្ប៉ាុទណ្តត ោះ។ ទយើងនសនអោទសរ ើភាពទយវើអវើតដលទយើងចង់ ជាពិទសសរក្ការររទយវើទងំទៅក្បុង នអោិងទរៅភូម ិ ទដើមផើរក្ពោះទយើងផ្កធ ល់ នអោិងរបស់សនសជិក្រគួសារទយើងទសេងទេៀែ។ ប៉ាុតនអោថអបក្នសនអោរេពយសមផែថិនសនអោទសរ ើភាពជាងអបក្រក្ ពើទររោះពួក្ទគនសនអោលុយ ទែើយកចក្ំសានអោថសបាយទៅទពលណ្តពួក្ទគចង់។ (យុវនារ ើក្បុងរគួសាររក្ើរក្) ទបើទយើងចង់ទៅចូលរមួពិយើក្បុងសែគមន៍អោទៅទពលយប់ទយើងរែវូសុំការអនុអោញាបដ ែពើឪពុក្នសថ យទយើងសិនអោ។ ប៉ាុតនអោថជាយមមត្ត ទយើងមិនអោកចទៅទេ ពើទររោះត្តមការពិែទយើងគ្នម នអោលុយ ទយើងរែូវទយវើការយងន់អោទៅទពលរពឹក្ទេៀែ។ ទបើចង់នសនអោទសរ ើភាពរែវូនសនអោបាយរគប់រគ្នន់អោទដើមផើបរទិភាគសនិអោ(យុវនារ ើ)។ ត្តមការពិែការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោវសិមភាព គឺជារបការតដលមិនអោកចទជៀសសុែបានអោក្បុងអនអោថរកាលទសដឌក្ិចច តដលនសនអោតសនអោការពើថាប ក់្ក្ណ្តថ ល នអោិងរក្ើរក្ទកយទៅជាទសដឌក្ចិចមួយតដលឈរទលើទគ្នលការែ៍េើសារ។ ដរាបណ្ត វសិមភាពបានអោទក្ើនអោទ ើងរសបទៅនអោឹងការធាល ក់្ចុោះថ្នអោភាពរក្ើរក្ខាល ងំ ទគកចអោះកងថាវសិមភាពតែឯក្ឯង នសនអោេំនាក់្េំនអោងខាល ងំរវាងក្រមែិខពស់ថ្នអោវសិមភាព នអោិងភាពយែឺោ៉ា វថ្នអោអរត្តក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច នអោងិការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ អវើតដលជាចណំ្តប់ករមមែ៍អំពើទសចក្ថើអយិបាយរបស់ MOPS គឺជាការគែិថា វសិមភាពក្ំពុងទក្ើនអោទ ើងមិនអោរែមឹតែក្បុងន័អោយជាសមិេនសលប៉ាុទណ្តត ោះ តែតងមទងំក្បុងន័អោយឱកាសតងមទេៀែ។ នសនអោការយល់ទឃើញមួយថា ជនអោរក្ើរក្តដលនសនអោរេពយសមផែថេិំនាក់្េំនអោងសងគម នអោិងនសនអោកាោនុអោវែថភាពែចិែចួសរនសប់ការអប់រ ំ រែូវបានអោជាប់គ្នងំទៅក្បុងក្ិចចការតដលទរបើរបាស់ជំនាញទប នអោិងក្ិចចការទយវើទោយថ្ដមិនអោនសនអោលេនភាពរបក្ែួរបតជងក្បុងន័អោយទសមើភាពគ្នប ជាមួយអបក្នសនអោបានអោទេ។ របធានអោបេទនអោោះ នអោងឹរែូវបានអោពនអោយល់កាន់អោតែលម្ែិទៅជំពូក្បនាធ ប់តដលពិភាក្ាពើក្រមិែថ្នអោវសិមភាពក្បុងឆ្ប ២ំ០០៤។ ប៉ាុតនអោថសរនសប់ទពលទនអោោះ គឺទយើងរគ្នន់អោតែក្ែ់សនសគ ល់ថា របសិនអោទបើអែទរបទោជន៍អោថ្នអោក្ំទែើ នអោក្បុងរយៈទពល ១០ឆ្ប ំក្នអោលងទៅទនអោោះរែវូបានអោតបងតចក្ទកយនសនអោភាពទសមើគ្នប កាន់អោតែទរចើនអោរវាងអបក្នសនអោ នអោិងអបក្រក្ទម៉ាលោះ អរត្តថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្រែវូបានអោទក្ើនអោទ ើងោ៉ា ងខាល ងំ។ បេពិទសាយន៍អោថ្នអោបណ្តថ របទេស(ឧទែរែ៍ របទេសទវៀែណ្តម) តដលបានអោបទងកើែក្ំទែើ នអោតដលនសនអោមូលោឌ នអោេូលំេូោយ តដលបានអោរាប់ប ច្ូ លជនអោរក្ើរក្បានអោទរចើនអោក្បុងក្រមែិមួយទនាោះបានអោបញាបជ ក់្បរា ញថា តបបតសនអោការតចក្រតំលក្ក្ំទែើ នអោតបបទនអោោះ នសនអោទសទរភាពជាង(ជាញឹក្ញាប់ខពស់ជាង) តបបតសនអោក្ំទែើ នអោ(ដូចតដលទគបានអោទឃើញក្បុងរបទេសក្មពុជា) តដលរែវូបានអោឈរទលើតែវស័ិយពើរបើប៉ាុទណ្តត ោះ ទែើយក្បុងទនាោះអែទរបទោជន៍អោថ្នអោក្ំទែើ នអោបានអោបូក្បតនអោទមតែទលើអបក្តដលនសនអោរសាប់។

96

ចំទរោះការធាល ក់្ចូល នអោងិចាក្ទចញពើភាពរក្ើរក្ត្តមការអទងកែទលើគំរូត្តមការទរជើសទរ ើសទោយថ្ចដនអោយបានអោទកយដងឹថា ការតរបរបលួសរុប ក្បុងភាគរយថ្នអោភាពរក្ើរក្រវាងចែុំចពើរបានអោទយវើទកយទយើងទឃើញនូអោវការតរបរបួលរវាងរូបភាពពើរ ប៉ាុតនអោថគនអោលងថ្នអោការតរបរបួលពិែរបាក្ដរបស់រគសួារនសនអោភាពមិនអោចាស់ោស់ក្បុងរយៈទពលទនាោះ។ ការតរបរបួលជាភាគរយកចោក់្ក្ំបាងំលក្ខែៈចរមុោះទសេងៗជាទរចើនអោ ក្បុងបេពទិសាយន៍អោជាក់្តសថងរបស់មនុអោសេនសប ក់្ៗ ឬរគសួារ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ការតរបរបលួដូចគ្នប ថ្នអោអរត្តភាពរក្ើរក្ជាេូទៅ កចជាសលិែសលថ្នអោភាពរបទសើរទ ើងជាេូទៅបនអោថចិមថងៗនូអោវក្រមិែជើវភាពក្បុងទនាោះជនអោមិនអោតមនអោរក្ើរក្សទិែទៅទរៅភាពរក្ើរក្ ទែើយជនអោរក្ើរក្មយួចំនអោនួអោបានអោរចួសុែពើភាពរក្ើរក្ ឬសាទ នអោភាពមួយតដលសាវ ហាប់ជាងទនអោោះ គឺថាមនុអោសេមយួចំនអោនួអោយំរចួសុែពើភាពរក្ើរក្ ប៉ាុតនអោថជនអោមនិអោរក្ើរក្ពើមុនអោមួយចនំអោួនអោយ ំ តបរជារកំ្ិលបទង្គ្ ជ្ ៀសេិសធាល ក់្ចូលក្បុងភាពរក្ើរក្ទៅវញិ។ ែុលយភាពរវាងការផ្កល ស់បថូរទងំពើរទនអោោះនាទំកយនសនអោការតរបរបួលពិែរបាក្ដថ្នអោភាគរយ។ របការទនអោោះនសនអោសារៈសំខាន់អោពើទររោះបេពិទសាយន៍អោក្បុងរបទេសទសេងទេៀែបរា ញថា ទជាគជ័យក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទមទរ ជាពិទសសនូអោវការគួបសេំដំណ្តក់្កាលនានា ការបទងកើែកាោនុអោវែថភាពសរនសប់ជនអោរក្ើរក្ទកយទគសុែពើភាពរក្ើរក្ នអោិងសណំ្តញ់សុវែទិភាពតដលេប់សាក ែ់ជនអោមនិអោតមនអោរក្ើរក្ កុ្ំទកយធាល ក់្ចូលក្បុងភាពរក្ើរក្ ឬជនអោរក្ើរក្កុ្ំទកយធាល ក់្ចូលក្បុងភាពេើេ័លរក្។ ទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងក្មមវយិើតដលចាបំាច់សរនសប់ទោោះរសាយភាពរយេេួលរងទរគ្នោះជាញឹក្ញាប់ខុសគ្នប ពើទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងក្មមវយិើសរនសប់ជយួជនអោតដលក្ពុំងរក្ើរក្។ ដូចគ្នប ទនអោោះតដរ ជនអោរក្ើរក្រុាថំ្រ ៉ា ឬយូរអតងវងែរមូវទកយនសនអោតបបតសនអោជំនអោួយទសេងពើគ្នប ទដើមផើជួយពួក្ទគទកយឆលងសុែទៅកាន់អោជនអោរក្ើរក្រយៈទពលខលើ។ មោ៉ាងទេៀែ ទយើងក៏្ចង់ដឹងតដរថា ទែើរបទភេជនអោរក្ើរក្ នអោងិជនអោរក្ើរក្នសនអោទសទរភាពោ៉ា ងដូចទមថច? ដូទចបោះ ទដើមផើទសុើបអទងកែបញាបា តដលនសនអោយូរមក្ទែើយទនអោោះ ការសកិ្ាពើការទចញពើភាពរក្ើរក្ MOPS តដលទរៀបចំទ ើង នអោិងទយវើការអទងកែទោយ CDRI រែូវបានអោទយវើអទងកែទ ើងវញិ ២០០៤-០៥ ទនអោោះបានអោទយវើអទងកែសារជាងមើទ ើងវញិរគួសារជិែ ១.០០០ តដលរែូវបានអោអទងកែរចួពើឆ្ប ២ំ០០១។ លេនសលថ្នអោការររទនអោោះនសនអោេរមង់ការយល់ដងឹពើែុលយភាពក្បុងរយៈទពល ៣ឆ្ប ំរវាង ក្-ជនអោរក្ើរក្រុាថំ្រ ៉ា(អបក្តដលទៅរក្ើរក្ក្បុងរយៈទពល ២ឆ្ប )ំ ខ-ជនអោមិនអោតមនអោរក្ើរក្ទងរ គ-អបក្តដលបានអោទគចទចញសុែពើភាពរក្ើរក្ ឃ-អបក្តដលបានអោធាល ក់្ចូលក្បុងភាពរក្ើរក្។ វសិាលភាពថ្នអោការតរបរបួលក្រមិែជើវភាពរគួសារៈ ទោយសារនសនអោការលំបាក្ក្បុងការវាស់ទរបើរបាស់ទកយបានអោរែឹមរែូវ ឬលម្ិែទៅក្បុងការអទងកែរគួសារ តដលទយវើទ ើងក្បុងទគ្នលបែំងទរចើនអោនសនអោក្ងវល់សមទែែុសលមយួថា ការវភិាគតដលគិែតែថា ទែើរគួសារទងំឡាយបានអោឆលងសុែបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្របាក្ដមួយ ឬទៅកចនអោឹងសថល់ការចាប់ករមមែ៍ខុសសថើពើភាពរបាក្ដថ្នអោការវភិាគ។ ជំនអោួសទកយការតបងតចក្តែជាពើរតសបក្អបក្រក្ នអោងិអបក្មិនអោរក្ ទយើងសទរមចទយវើការវភិាគទដើមទលើេិដឌភាពទសេងៗ ថ្នអោរគសួារក្បុងក្រមងេិនអោបន័អោយរបស់ MOPS ត្តមការតបងតចក្សុខនសលភាពរគសួារជាបើរបទភេទៅទពលណ្តមយួ។ វយិើសាង្គ្សថទនអោោះ តបងតចក្ចាស់ោស់រវាងអបក្រក្(អបក្សទិែទៅទរកាមោច់ពើបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទៅថា “ជនអោរក្ើរក្ខាល ងំ”) អបក្មិនអោរក្(អបក្សទិែទៅទលើោច់ពើបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្

97

“អបក្យូរធារ”) នអោិងអបក្តដលទៅចទនាល ោះ ២០%ខាងទលើ នអោងិខាងទរកាមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទៅថា “ជនអោរក្ើរក្លមម”។ តសបក្ទលើមូលោឌ នអោចំណ្តយរបចារំគួសារក្បុងមនុអោសេនសប ក់្តដលបានអោក្ែ់រត្តទៅក្បុង MOPS រគួសារនអោើមយួៗក្បុងចំទណ្តមរគសួារចំនអោនួអោ ៨៩០ តដលរែូវបានអោអទងកែទៅឆ្ប ២ំ០០១ នអោិង២០០០ រែូវតបងតចក្ទកយសទែិទៅក្បុងរបទភេណ្តមួយក្បុងចំទណ្តម របទភេទងំបើសរនសប់ការអទងកែទងំពើរឆ្ប ។ំ ទោយទរបៀបទយៀបសាទ នអោភាពក្បុងឆ្ប ំ២០០១នអោិង ២០០៤ ទយើងេេួលបានអោនូអោវរក្ុមចំនអោួនអោ ៩ ដូចតដលបរា ញក្បុងរបអប់ចនំអោួនអោ ៩ តដលរបអប់នអោើមយួៗក្ំែែ់ពើចលនា(ឬអចលនា) របស់រគួសារក្បុងរយៈទពល ៣ឆ្ប ំទៅចទនាល ោះការអទងកែទងំពើរ។

ត្តរាងអនអោថរកាលថ្នអោរគសួារជារក្មុ

២០០៤ រក្ើរក្ខាល ងំ រក្ើរក្លមម យូរធារ

២០០១ រក្ើរក្ខាល ងំ ១៤% ១០% ៤% រក្ើរក្លមម ៧% ១៤% ១២% យូរធារ ៣% ១២% ២៤%

មិនអោថាពកួ្ទគសទែិក្បុងរក្ុមរក្ើរក្ណ្តស់ រក្ើរក្លមម ឬយូរធារទៅឆ្ប ២ំ០០១ ពួក្ទគទៅតែសទិែក្បុងរក្មុដតដលទៅឆ្ប ២ំ០០៤។ អបក្តដលទៅរក្មុរក្ើរក្ណ្តស់ទងំពើរទលើក្រែូវបានអោទៅថា “ជនអោរក្ើរក្រុាថំ្រ ៉ា”។ រក្ុមទនអោោះនសនអោរបនសែ ១៤% ថ្នអោគំរូរបស់ MOPS។ រក្ុម “មយយមទងរ” តដលបានអោចាប់ទសថើម នអោិងប ច្ ប់ក្បុងរបទភេ “រក្ើរក្លមម” នសនអោរបនសែ ១៤%តដរ។ ចុងទរកាយ “អបក្នសនអោ” តដលទៅតែយូរធារទងំក្បុងឆ្ប ២ំ០០១ នអោិង២០០៤ ជារក្ុមតដលយំជាងទគបងស់្ក្បុងត្តរាងអនអោថរកាលទនអោោះជាមួយនអោងឹអរត្ត ២៤% ថ្នអោគំរូ។ រមួប ច្ូ លគ្នប អបក្តដលមនិអោនសនអោចលនាទងំទនអោោះនសនអោរបនសែ ៥១% ថ្នអោគំរូទងំអស់បញាបជ ក់្ថា នសនអោក្រមិែទសទរភាពមួយសរនសប់រគួសាររស់ទៅជនអោបេជាទរចើនអោ តដលោ៉ា ងទហាចណ្តស់វាសទិែទសទរក្បុងរយៈទពលោ៉ា ងខលើបើឆ្ប ំនអោិងទៅក្បុងរក្ុមដ៏េូលេូំោយទងំបើទនអោោះ។ ប៉ាុតនអោថរគួសារទៅសល់ ៤៩% បានអោបថូរសាទ នអោភាពរបស់ខលួនអោទ ើងទលើ ឬចុោះទរកាមមួយ ឬពើរេើត្តងំ។ រគួសារ តដលទយវើចលនាទ ើងទលើនសនអោបរនិសែទរចើនអោជាងរគួសារតដលនសនអោចលនាចុោះទរកាមបនអោថិច។ រគួសារែិចែួចប៉ាុទណ្តត ោះ(របនសែ៧%)បានអោបថូ រសាទ នអោភាពខាល ងំតដលកំ្ែែ់ទោយចលនាទ ើងទលើ ឬចុោះទរកាមឆលងដល់ទៅពើររកុ្ម(ទរល គឺពើជនអោរក្ើរក្ខាល ងំទៅជាអបក្យូរធារទៅ “ពើសមូមទៅជាអបក្នសនអោ” ឬពើអបក្នសនអោយូរធារទៅជាជនអោរក្ើរក្ខាល ងំវញិទៅថា “ពើអបក្នសនអោទៅជាសមូម”)។ ទោយសារតែរក្ុមទងំពើរនសនអោេំែែូំច(មួយៗនសនអោតែ ៣.៥% ថ្នអោគំរូភូមិ

98

ចំនអោួនអោ ៩ ឬរបតែល ៣០រគួសារ)។ ទយើងោក់្រក្ុមទងំពើរប ច្ូ លជាមួយនអោឹងរក្មុជែិខាងក្បុងបែំងទយវើការវភិាគទៅទពលទរកាយទេៀែ79។ មោ៉ាងទេៀែ ទបើទយើងពនិអោិែយទមើលទលើការពនអោយល់ពើការតរបរបលួថ្នអោរេពយយនអោរគួសារ ទឃើញថា យុេនសាង្គ្សថទោោះរសាយជើវភាព នអោិងវសិាលភាពរបស់យុេនសាង្គ្សថទងំទនាោះនសនអោលក្ខែៈសមុគសាម ញ។ ទែែុទនអោោះមិនអោតមនអោជាការរយរសួលក្បុងការក្ែំែ់ថា ទែើអវើតដលនសនអោសែព័នអោន នអោងិការតរបរបួលថ្នអោសាទ នអោភាពរគសួារទលើសពើការេេលួយក្យុេនសាង្គ្សថទោោះរសាយតដលទលចទចញពើទនអោោះ។ ករស័យទែែុទនអោោះ ទៅដណំ្តក់្កាលទនអោោះទយើងបរា ញការទរៀបរាប់រែង់ៗពើការតរបរបួលចមផងថ្នអោលក្ខែៈសនសគ ល់រគសួារសិនអោ។ ការវភិាគលម្ិែទនអោោះរែូវបានអោប ច្ូ លក្បុងការសិក្ាសំទោគរបស់ MOPS តដលទយវើទ ើងទោយ CDRI តដលនអោឹងទចញសាយទៅរវាងឆ្ប ២ំ០០៦។ ការវភិាគទដើមទលើក្ទ ើងថា ការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោរបាក់្ចែូំលទងំអស់ បានអោជួយពរងងឹេើត្តងំរបស់ជនអោមនិអោតមនអោរក្ើរក្។ េនអោធឹមនអោឹងទនាោះជនអោរក្ើរក្រុាថំ្រ ៉ាហាក់្ដូចជាជាប់អនាធ ក់្ ក្បុងសក្មមភាពតដលសថល់របាក់្ចែូំលទប តដលមិនអោកចទកយពួក្ទគសនអោេរំបាក់្ ឬទយវើវនិអោិទោគ តដលកចនាទំកយចាក្ទចញសុែពើភាពរក្ើរក្បានអោ។ គ្នម នអោអវើគួរ ទកយភាញ ក់្ទស្ើលទេ រគួសារតដលធាល ប់ចូលក្បុងភាពរក្ើរក្ បានអោឆលងកាែ់ការធាល ក់្ចុោះថ្នអោរបាក់្ចែូំលោ៉ា ងទរចើនអោ។ ដូចគ្នប ទនអោោះតដរ រគួសារតដលបានអោដឹងថា ការទរបើរបាស់របស់ខលួនអោងយចុោះ (ធាល ក់្ចូលក្បុងភាពរក្ើរក្ នអោងិភាពរក្ើរក្កាន់អោតែទរៅ) ទមើលទឃើញែថ្មលថ្នអោរេពយយនអោរគួសារទងំអស់ងយចុោះតដរ ទៅចទនាល ោះឆ្ប ២ំ០០១ នអោិងឆ្ប ំ ២០០៤ ទៅទពលតដលរក្ុមទសេងទេៀែទងំអស់តដលនសនអោរមួទងំជនអោរក្ើរក្រុាថំ្រ ៉ា បានអោរបមូលរេពយយនអោតដលនសនអោែថ្មលោ៉ា ងទរចើនអោ80។ េំនាក់្េំនអោងរវាងវសិាលភាពរគួសារ នអោិងការតរបរបួលសនសសភាពថ្នអោរបាក់្ចំែូលគួរទកយចាប់ករមមែ៍ណ្តស់។ របាក់្ចែូំលពើកជើវក្មមផ្កធ ល់ខលួនអោពលក្មម នអោិងរបភព “ទសេងទេៀែ” បានអោកាល យជានសនអោសារៈសំខាន់អោោ៉ា ងខាល ងំទោយពលក្មមហាក់្ដូចជាសំខាន់អោ ជាពិទសសក្បុងការជួយរគួសារទកយទគចសុែទចញពើរក្ុមរក្ើរក្ខាល ងំ ចំតែក្ឯកជើវក្មមផ្កធ ល់ខលួនអោបានអោជួយរគួសាររក្ើរក្លមមទកយចូលទៅក្បុងជួរថ្នអោរគួសារអបក្នសនអោលុយ។ សរនសប់ជនអោរក្ើរក្រុាថំ្រ ៉ា របភពសំខាន់អោបសុំែថ្នអោរបាក់្ចែូំលទៅឆ្ប ២ំ០០៤ (៣៨% ថ្នអោរបាក់្ចែូំលទងំអស់) គឺរបាក់្ក្ថ្រមបានអោមក្ពើការទយវើការទោយខលួនអោឯងក្បុងទពលតដល ២៣% បានអោមក្ពើពលក្មម នអោងិ១៨% ពើយនអោធានអោក្មមសិេនិរមួ (CPR)81។ ែួទលខទនអោោះបានអោតរបរបួលោ៉ា ងខាល ងំពើឆ្ប ២ំ០០១ ទៅទពលតដលរបាក់្ចែូំលបានអោមក្ពើ

79 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៥០

80 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៥១

81 ដ-ឯ-ម

99

យនអោធានអោក្មមសេិនិរមួ គកឺ្សិក្មម(២៨%ទរបៀបទយៀបនអោឹង ៣៣%) ទែើយពលក្មមបានអោរមួវភិាគទនអោតែ ២៨% ថ្នអោរបាក់្ចែូំលទងំអស់។ រគួសារតដលធាល ក់្ក្បុងភាពរក្ើរក្ រែូវបានអោក្ែំែ់ទោយការធាល ក់្ចុោះថ្នអោរបាក់្ចែូំលពើក្សិក្មម នអោិងពើយនអោធានអោក្មមសេិនិរមួ(CPR) នអោិងការទក្ើនអោទ ើង(ខាល ងំ ឬសនសនសរែ) ថ្នអោរបាក់្ចែូំលបានអោមក្ពើកជើវក្មមផ្កធ ល់ខលួនអោ នអោិងពលក្មម។ ការទនអោោះឆលុោះបញាបច ងំថា េកឹ្ជំនអោន់អោ នអោងិទរគ្នោះរាងំសងួែជាទរចើនអោក្បុងឆ្ប កំ្នអោលងទៅងមើៗទនអោោះបានអោប៉ាោះរល់ការបងកបទងកើនអោសលរសូវ។ ភូមជិាទរចើនអោតដល MOPS ទយវើការសកិ្ាក៏្បានអោេេលួរងការងយចុោះថ្នអោការទនអោសាេោ៉ា ងខាល ងំតដរ។ ទងំទនអោោះ គឺជាេិនាប ការតដលរគួសារជនអោបេជាទរចើនអោទសេងទេៀែ បានអោឆលងកាែ់ដូចគ្នប ទៅក្មពុជា។ ការររចុោះទៅមូលោឌ នអោរបស់រក្ុមការរររបស់ MOPS តដលបានអោសួរសែួំរជាក់្ោក់្ពើការតរបរបួលខាល ងំ តដលរគសួាររបឈមទលើក្ទ ើងថា គ្នម នអោភាពខុសគ្នប ជាយំដុំទេ រវាងរក្ុមជនអោរក្ើរក្ នអោិងរក្ុមអបក្នសនអោ។ ការែ៍ទនអោោះបញាបជ ក់្ថា ទៅទពលតដលរគួសារជនអោបេភាគទរចើនអោកចរបឈមនអោងឹេិដឌភាពហានអោភ័ិយដូចគ្នប (នអោិងក្រមិែខពស់ជាង) រគួសារអបក្នសនអោជាងក៏្កចេប់េល់នអោឹងការសលុែរនអោនែ់តបបទនអោោះតដរ ទោយមិនអោចាបំាច់រសវារក្រេពយយនអោសលិែក្មមសខំាន់អោៗ ឬរក្យុេនសាង្គ្សថរស់ទៅទសេងទេៀែ តដលខុសតបលក្ពើអបក្រក្ើរក្ទ ើយ របទសើរជាងការធាល ក់្ចុោះថ្នអោសលិែភាពទោយសារតែការតរបរបួលខាល ងំតបបទនអោោះ។

៣.៣ ាថ នភាពស្រកីស្រកសៅកមពាុចសនល ោះ ន្ ំ២០០៤-២០០៨ អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅឆ្ប ២ំ០០៤ គឺនសនអោរបនសែជា ៣៥% នសនអោន័អោយថា ៣៥% ថ្នអោរបជាជនអោក្មពុជារែូវបានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោថារស់ទៅទរកាមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែិ។ ឯភាពរក្ើរក្ទៅជនអោបេ(៣៩%) នសនអោក្រមិែខពស់ជាងទៅេើរក្ុង(៥% ទៅភបំទពញ នអោងិទៅែំបន់អោេើរបជុំជនអោទសេងទេៀែ)។ ភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា គឺជាអភូែទែែុជនអោបេោ៉ា ងទលើសលប់មួយ។ ទៅឆ្ប ២ំ០០៤ របតែល ៩១% ថ្នអោជនអោរក្ើរក្បានអោរស់ទៅក្បុងែបំន់អោជនអោបេ។ ែំបន់អោជនអោបេទៅក្បុងភូមិភាគេទនអោលសាប នអោិងភូមភិាគភបំ/ខពង់រាប បានអោេេួលរងអរត្តភាពរក្ើរក្ក្រមែិខពស់បសុំែ នអោិងរបពលភាពថ្នអោភាពរក្ើរក្យងន់អោយងរបំសុែ។ អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅភូមិភាគជនអោបេេទនអោលសសាប នអោិងភូមិភាគជនអោបេភបំ/ខពង់រាប គ៤ឺ៥% នអោងិ៤៦% ត្តមលំោប់។ ទបើទយើងទមើលទៅទលើេដិឌភាពមុខរបរត្តមរគួសារតដលទមរគសួាររបក្បមុខរបរក្សិក្មម ឬទយវើការជាអបក្បទរមើត្តមសធោះទនាោះសទិែក្បុងអរត្តភាពរក្ើរក្ខពស់បសុំែ(ជាមយយមជាង ៤០%) នអោិងក្បុងរបពលភាពថ្នអោភាពរក្ើរក្យងន់អោយងរជាងទគបំសុែ។ រគសួារតដលទមរគសួាររបក្បមុខរបរណ្តមួយក្បុងចំទណ្តមុខរបរទពំើរខាងទលើជារមួនសនអោចំនអោួនអោជែិ ២/៣ ថ្នអោជនអោរក្ើរក្ទងំអស់ទៅរបទេសក្មពុជា។ រក្ុមមុខរបរតដលេេួលបានអោអរត្តភាពរក្ើរក្ទបជាងទគបំសុែ គឺរក្ុមរគួសារតដលនសនអោទមរគួសារទយវើការក្បុងវស័ិយសាធារែៈ។ រគួសាររក្ើរក្នសនអោអតរមក្ពឹងតស្ក្ពលក្មមក្រមិែខពស់ នអោិងខវោះខាែយនអោធានអោមនុអោសេ គពឺកួ្គ្នែ់ទរចើនអោតែគ្នម នអោការអប់រ ំ គ្នម នអោជនំាញ នអោងិគ្នម នអោសុខភាពល។្ ជនអោរក្ើរក្ នអោិងជាពិទសសជនអោរក្ើរក្រជលុបានអោរបមូលសថុ ំទៅក្បុង

100

ែំបន់អោជនអោបេោច់រសោល តដលទៅេើទនាោះលេនភាពេេួលបានអោសលូវងបល់ េើសារ នអោិងទសវាមូលោឌ នអោទៅនសនអោក្រមិែ។ ពួក្គ្នែ់ក៏្គ្នម នអោការធានាក្បុងការបានអោេេលួក្មមសិេនិកាន់អោកាប់ដើយលើពិែរបាក្ដ នអោងិលេនភាពេេួលបានអោរបព័នអោនធា-រាង្គ្សថសងតដរ។ បញាបា សំខាន់អោសរនសប់ជនអោរក្ើក្រក្ទៅេើរក្ុង គឺការធានាក្បុងការបានអោេេួលក្មមសិេនកិាន់អោកាប់សធោះ នអោិងកាោនុអោវែថភាពសរនសប់រក្របាក់្ចែូំល ឬការរររបក្បទោយសលចំទែញ។ ទលើសពើទនអោោះអបក្រស់ទៅក្បុងែបំន់អោកណ្តយិបទែយយទមទរសិេនរិស់ទៅជាមួយនអោឹងសេិនិេេលួបានអោទសវាក្បុងក្រមិែមួយ ប៉ាុតនអោថគ្នម នអោសេិនិកាន់អោកាប់សធោះទេ រពមទងំរយរងទរគ្នោះពើការបទែថ ញទចញពើេើទនាោះរគប់ទពលទវោទេៀែសង។ សរនសប់ជាព័ែ៌នសនអោទោង អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅឆ្ប ២ំ០០៤ ទបើតស្ក្ត្តមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្អនអោថរជាែិ ១ដុោល រ ១ថ្ងង គឺនសនអោ ១៨,៥% ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថទៅក្បុងក្ិចចការទនអោោះទងំមូលភាពរក្ើរក្រែូវបានអោវភិាគត្តមសថង់ោរេូទៅ គឺតស្ក្ទលើបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែិ តដលបានអោពពិែ៌នាទៅក្បុងអែទបេខាងទលើ។ ក្-ការទរបើរបាស់បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ៈ ទរបៀបទយៀបបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ នអោងិបនាធ ែ់១ដុោល រ ១ថ្ងង82 ទៅក្បុងមួយេសវែេក្នអោលងមក្សែគមន៍អោអនអោថរជាែិ បានអោចាប់ករមមែ៍ខាល ងំទ ើៗ ចំទរោះការត្តមោនអោរាល់េិនាប ការថ្នអោភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងពភិពទោក្ទងំមូលជាចមផង គឺទដើមផើត្តមោនអោពើដំទែើ រការទឆ្ព ោះទៅរក្ការសទរមចបានអោទគ្នលបំែងេើ១ ថ្នអោទគ្នលទៅអភិវឌណន៍អោសែវែេ តដលទមទរទកយរោឌ ភិបាល នអោិងអងគការអនអោថរជាែិទបថជាញកាែ់បនអោទយភាគរយថ្នអោរបជាជនអោរក្ើរក្ទៅទលើពិភពទោក្ទងំមូល ទកយចុោះងយអស់ទៅរក់្ក្ណ្តថ លពើឆ្ប ំ១៩៩០ ដល់ ២០១៥ ។ ទដើមផើត្តមោនអោទមើលភាពរក្ើរក្ថាប ក់្ពិភពទោក្ ទគចាបំាច់រែូវនសនអោររវ ស់ភាពរក្ើរក្ោច់ខាែ តដលនសនអោលក្ខែៈជាបេោឌ នអោរមួកចទរបៀបទយៀបពើរបទេសមួយទៅរបទេសមយួ នអោិងពើមយួឆ្ប ទំៅមយួឆ្ប ទំោយជាក់្តសថង។ ែរមូវការទកយនសនអោចែុំចសទរមចជាអនអោថរជាែិទនអោោះបានអោទយវើទកយទគរបកាន់អោយក្បនាធ ែ់មួយ តដលទគទៅថា “១ដុោល រ ក្បុង១ថ្ងង” តដលក្ែំែ់បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្តសក្្ទលើេនំអោិញ នអោិងទសវាតដលកចេិញបានអោសរនសប់ ១ដុោល រ សរនសប់នសប ក់្ក្បុង ១ថ្ងង ទៅសែរដឌកទមរកិ្ក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៣។ ដូទចបោះ រក្យទពញថ្នអោបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្អនអោថរជាែិ គឺ ១ដុោល រ ១នាក់្ ក្បុង ១ថ្ងង គិែត្តមអណំ្តចេិញខុសៗគ្នប ទយៀបនអោឹងឆ្ប ១ំ៩៩៣។ ត្តមរយៈការក្ែំែ់ដូចទនអោោះ បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្អនអោថរជាែសិំទៅេូទែ់ការតរបរបួលថ្ងលេំនអោញិ(គឺេូទែ់ត្តមអែិសរណ្ត) នអោិងេូរទែ់ត្តមថ្ងលខុសគ្នប រវាងរបទេសនានា (គឺេូរទែ់ត្តមភាពខុសគ្នប ថ្នអោចណំ្តយក្បុងការរស់ទៅរវាងទសដឌក្ិចចទសេងៗគ្នប )។ ទោយសារថ្ងលេនំអោិញ នអោិងទសវា(ជាពិទសសថ្ងលកហារ) ទៅរបទេសក្ពុំងអភិវឌណន៍អោមួយចំនអោនួអោយំនសនអោក្រមិែទបជាងទៅសែរដឌកទមរកិ្ ែថ្មលពិែរបាក់្ថ្នអោរបាក់្ ១ដុោល រ គិែត្តមអំណ្តចេំនអោិញខុសគ្នប ទយៀបនអោឹងឆ្ប ១ំ៩៩៣ ទៅរបទេសក្ំពុងអភិវឌណន៍អោទងំឡាយទនាោះនសនអោក្រមិែទសមើនអោងឹ ១.៣៨២ទរៀល ក្បុង១នាក់្ ក្បុង១ថ្ងង(ឬ០.៣៤ដុោល រ គិែត្តមថ្ងលទៅឆ្ប ២ំ០០៤)។ ដូទចបោះ បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្អនអោថរជាែិ ១ដុោល រ ក្បុង១ថ្ងង នសនអោែថ្មលជាក់្តសថងទបជាងបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែិ នអោិងតដលរែូវបានអោទរបើរបាស់ទៅក្បុងរបាយការែ៍ទនអោោះ គឺនសនអោ

82

Knowles 2005, Deaton 2001; Deaton and Grosh 2000

101

ែថ្មល ១.៧៥៣ទរៀល(០.៤៣ដុោល រ) សរនសប់១នាក់្ក្បុង១ថ្ងងទៅជនអោបេ នអោិង ២.៣៥១ទរៀល (០.៥៨ដុោល រ) សរនសប់១នាក់្ក្បុង១ថ្ងងទៅភបំទពញ។ ដូទចបោះ ការទរបើរបាស់បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្អនអោថរជាែិ នាទំកយនសនអោការបា៉ា ន់អោសាម នអោអរត្តភាពរក្សរនសប់ឆ្ប ២ំ០០៤(១៨,៥%) ទបជាងអរត្តតដលបានអោមក្ពើបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែិ(៣៥%) ទទោះបើជាអរត្តទងំពើរទនអោោះតសក្្ទលើេិនអោបន័អោយដូចគ្នប ក៏្ទោយ(គឺេិនអោបន័អោយសថើពើការទរបើរបាស់ក្បុងរគួសារគែិក្បុង១នាក់្ ក្បុង១ថ្ងង បានអោមក្ពើការសួរទកយទកយរគួសាររលំឹក្ពកិារចំណ្តយក្នអោលងមក្ទៅក្បុងការអទងកែទសដឌក្ិចច-សងគមក្ិចច២០០៤)។ គនសល ែខុសគ្នប រវាងបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែ ិតដលនសនអោលក្ខែៈសពវរជងុទរជាយ នអោងិបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្អនអោថរជាែិ តដលនសនអោក្រមិែទបជាងមិនអោតមនអោជាទរឿងមនិអោរបរក្ែើទនាោះទេ។ ក្រមិែថ្នអោបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្សរនសប់ក្មពុជានសនអោក្រមិែរបហាក់្របតែលគ្នប ទៅនអោឹងរបទេសនសនអោចំែូលទបភាគទរចើនអោ តដលនសនអោបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែិទបជាងក្នអោលោះដុោល រក្បុង ១ថ្ងង គែិត្តមថ្ងលបចចុបផនអោប ប៉ាុតនអោថក្រមែិទនអោោះវាខពស់ជាងបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្អនអោថរជាែិ ១ដុោល រ ក្បុង ១ថ្ងង (តដលនាទំកយនសនអោអរត្តភាពរក្ើរក្គែិត្តមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែិខពស់ជាងអរត្តគែិត្តមបនាធ ែ់ភាពរក្ើអនអោថរជាែិ)។ ឧទែរែ៍ ទៅទវៀែណ្តមកាលពើឆ្ប ១ំ៩៩៨ អរត្តភាពរក្ើក្ំែែ់ទោយបនាធ ែ់អនអោថរជាែិ ១ដុោល រ ១ថ្ងង គឺ ១៦,៤% រ ើឯអរត្តភាពរក្ើរក្តស្ក្ត្តមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែិ ៤,៩០០ដុង(០.៣៥ដុោល រ) សរនសប់ ១នាក់្ ក្បុង១ថ្ងង ត្តមការអទងកែបេោឌ នអោរស់ទៅគឺ ៣៧%។ រសទដៀងគ្នប ទនអោោះតដរ ទៅរបទេសឡាវ អរត្តភាពរក្ើរក្តស្ក្ត្តមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្អនអោថរជាែិ ១ដុោល រ ១ថ្ងង គឺ ២៨,១% ទៅឆ្ប ២ំ០០២ នអោិង ២៥,៨% ទៅឆ្ប ំ២០០៣។ សធុយមក្វញិ អរត្តភាពរក្ើរក្តស្ក្ត្តមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែិទៅឆ្ប ២ំ០០២-០៣(៣,០៦៥ គិែ ឬ ០.២៦ដុោល រ សរនសប់ ១នាក់្ ក្បុង១ថ្ងង) តដលបានអោមក្ពើការអទងកែទសដឌក្ិចច នអោិងការទរបើរបាស់នសនអោក្រមិែខពស់ជាងទគ គឺ ៣០,៧%។ ដូទចបោះ បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្អនអោថរជាែិ ១ដុោល រ ១ថ្ងង សថល់នូអោវការក្ំែែ់ភាពរក្ើរក្ តដលនសនអោពុសូំវចាស់ោស់ដូចបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែិទ ើយ។ វានសនអោែួនាេើសំខាន់អោណ្តស់ក្បុងការទរបៀបទយៀបទចាលៗរវាងរបទេសនានា ពើ១ឆ្ប ំទៅ ១ឆ្ប ំ ទដើមផពិនអោែិយទមើលការឈានអោទៅសទរមចបានអោទគ្នលទៅអភិវឌណន៍អោសែសវែេ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថសរនសប់ ការវភិាគថាប ក់្ជាែ ិ នអោិងការពិភាក្ាទគ្នលនអោទោបាយទគគួរទរបើរបាស់បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ តដលទគគែនាទោយតសក្្ទលើទគ្នលការែ៍អនអោថរជាែិ នអោិងចទរក មថ្នអោការទរបើរបាស់ជាក់្តសថងទៅក្បុងរបទេស។ ដូទចបោះ របាយការែ៍ទនអោោះទរបើរបាស់បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែិសរនសប់គែនាអរត្តភាពរក្ើរក្ទសេងៗ។ ែំបន់អោវាលរាបតប៉ាក្នអោិរែើទងំឡាយនសនអោអរត្តភាពរក្ើរក្ទបជាងថាប ក់្ជាែិ(៣២% ចតំែក្ឯភូមិភាគេទនអោលសាបនសនអោ ៤៣% នអោងិភូមិភាគខពស់រាប/ភប ំ នសនអោ៥៦%) ប៉ាុតនអោថទោយសារដង់សុើទែរបជាជនអោទៅេើទនាោះនសនអោក្រមិែទបនសនអោរបជាជនអោរែូែដល់ទៅ ៤០% ថ្នអោជនអោរក្ើរក្េូទងំរបទេសបានអោរស់ទៅក្បុងទខែថវាលរាបតប៉ាក្នអោិរែើទនាោះ។ ទៅទពលេនិអោបន័អោយរែូវបានអោតបងតចក្លម្ែិបនអោថ ទគទឃើញនសនអោភាពខុសគ្នប ោ៉ា ងទរចើនអោត្តមទខែថនអោើមួយៗ ប៉ាុតនអោថទខែថរក្ើរក្ជាងទគបំសុែ(ក្បុងន័អោយអរត្តភាពរក្ើរក្ នអោិងសនអោធសេន៍អោរបពលភាពថ្នអោភាពរក្ើរក្) ទៅតែគឺជា ទខែថ

102

ទៅែំបន់អោេទនអោលសាប ឬែំបន់អោភបំ/ខពង់រាបដតដល។ ចំតែក្ឯទខែថតដលនសនអោភាពរក្ើរក្ទរៅជាងទគបំសុែ គឺទសៀមរាប ក្ំពង់សព ឺនអោិងក្ំពង់យំ83។ ជាេូទៅជនអោរក្ើរក្ គឺជាសនសជិក្រគួសារតដលទមរគសួារជានអោើែិជនអោទពញក្នសល ងំបំសុែ គេឺិនអោបន័អោយបរា ញទកយទឃើញថា អរត្តភាពរក្ើរក្ខពស់បសុំែ នអោិងមហាជនអោដ៏ទរចើនអោបំសុែថ្នអោជនអោរក្ើរក្ គឹសទិែក្បុងចំទណ្តមទមរគសួារតដលនសនអោក្នសល ងំខាល ងំ(ក្បុងកយុពើ ៣០ ទៅ ៥០ឆ្ប )ំ។ បុគគលទៅក្បុងរគសួារទងំទនអោោះែំណ្តងទកយរបនសែ ៦០% ថ្នអោជនអោរក្ើរក្ទងំមូល។ ខ-ទយនអោឌ័រ នអោងិភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាៈ

84 ត្តមការសកិ្ាឯក្សារសងគមវេិោ នអោិងនអោរវេិោតែងតែសងកែ់យងន់អោទលើ “សមភាពទរបៀបទយៀប” រវាងបុរស នអោិងង្គ្សថើទៅក្មពុជា ទែើយតចងថា ង្គ្សថើក្មពុជាត្តមរបថ្ពែើ ក្នអោលងមក្នសនអោឋានអោៈសងគម នអោិងឯក្រាជយភាពទរចើនអោជាងង្គ្សថើថ្នអោរបទេសមយួចំនអោនួអោដូចជា ឥណ្តឍ នអោងិចិនអោ (Ledgerwood 2005)។ ករែ៍ពិរែ៍មិនអោែរមូវទកយខាងរសើជូនអោជនូំអោនអោទៅខាងរបុស ទែើយចែំងទក់្េងសាច់ញាែិរវាងខាងរបសុ នអោិងខាងរសើ នអោិងរបថ្ពែើ ទកយខាងរបុសទៅជាមួយឪពុក្នសថ យខាងរសើទរកាយពើទរៀបការ សថល់នូអោវការគ្នរំេ ខាងរគួសារដល់ង្គ្សថើ(UNDP 1998)។ ង្គ្សថើចូលរមួោ៉ា ងសក្មមទៅក្បុងទសដឌក្ិចច ទែើយពលក្មមក្សិក្មមកចតបងតចក្ត្តមរបទភេការររសរនសប់បុរស នអោិងង្គ្សថើ(កាន់អោតែទយវើដូចទនអោោះទរចើនអោទ ើង)។ ភាគទរចើនអោង្គ្សថើជាអបក្េេលួខុសរែូវក្បុងការចាែ់តចងរបាក់្ចែូំលទងំចណំ្តយរបស់រគសួារ ទោយនសនអោការសទរមចចិែថរមួគ្នប ទលើបញាបា ទសដឌក្ិចច ចមផងៗ។ ទទោះបើជាេំនាក់្េនំអោងរវាងបុរស នអោិងង្គ្សថើទៅក្មពុជាចាែ់េុក្ថានសនអោសមភាពជាងទៅរបទេសដថ្េទេៀែក៏្ទោយ ក៏្ទៅនសនអោវសិមភាពទយនអោឌ័រទៅក្បុងតសបក្មួយចំនអោនួអោថ្នអោឆ្ក្ជើវែិសងគម ទសដឌក្ិចច នអោិងនអោទោបាយ។ ជាយូរមក្ទែើយ វសិមភាពទយនអោឌ័រនសនអោក្រមិែខពស់ក្បុងវស័ិយអប់រ(ំការប ជ្ួ នអោកូ្នអោរសើទៅសាោទរៀនអោរែូវបានអោយល់ទឃើញថា ជាការមិនអោចាបំាច់ ឬទគមិនអោទកយែថ្មលតែមថង) ទៅក្បុងអណំ្តចនអោទោបាយ (នសនអោង្គ្សថើែចិែួចណ្តស់ តដលកាន់អោកាប់ែំតែង តដលកចទកយពកួ្ទគចូលរមួចំតែក្ក្បុងការររក្សិក្មមសងតដរ។ ជទរមើសការរររែូវបានអោក្ែំែ់ចមផងទៅត្តមទយនអោឌ័រ ទែើយនសនអោង្គ្សថើែិចែចួណ្តស់ទៅក្បុងនាេើអបក្រគប់រគងទៅក្បុងវស័ិយណ្តក៏្ទោយ។ ក្បុងការអនុអោវែថន៍អោជាក់្តសថងឧែថមគែិទយនអោឌ័រ គឺជាចំតែក្មយួថ្នអោក្ត្តថ ជាទរចើនអោតដលក្ែំែ់នូអោវឋានអោៈ(ដូចជា កយុ រេពយសមផែថិ ក្ិែថនិាម នអោងិអំណ្តច)។ (ជាឧទែរែ៍ ង្គ្សថើទរៀបការ តដលនសនអោកូ្នអោកចនសនអោទសរ ើភាពទរចើនអោជាងក្បុងការនអោិោយ នអោិងទយវើត្តមចិែថខលួនអោទរចើនអោជាងង្គ្សថើទក្មង) េនំាក់្េនំអោងទយនអោឌ័រក្ំពុងនសនអោការតរបរបលួដូច

83 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៦២

84 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៦៦

103

គ្នប នអោឹងសងគមក្មពុជាតដរ។ តសបក្មួយចំនអោនួអោថ្នអោេំនាក់្េំនអោងទយនអោឌ័រ ជារបថ្ពែើ ក្ំពុងតរបរបលួលជ្ាងមុនអោ(ទទោះបើជាទៅទមទរទកយនសនអោការយក្ចិែថេុក្ោក់្តងមទេៀែក៏្ទោយ)។ គនសល ែទយនអោឌ័រទៅក្បុងវស័ិយអប់រ ំ នអោិងអក្ខរក្មមក្ំពុងងយចុោះ ទែើយការចូលរមួរបស់ង្គ្សថើទៅក្បុងនអោទោបាយ ចាប់ទសថើមទក្ើែនសនអោទ ើង ទែើយទទោះបើជានសនអោក្រមិែែិចែួចក៏្ទោយ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថរជងុខលោះថ្នអោការតរបរបួលទសដឌក្ចិច នអោិងសងគមកាន់អោតែទយវើទកយង្គ្សថើអន់អោងយតងមទេៀែ។ ទោយសារនសនអោបុរសទរចើនអោជាងង្គ្សថើបានអោសាល ប់ទៅក្បុងសង្គ្រគ មថ្នអោេសវែេ១៩៧០( នអោិងទៅេសវែេ ១៩៨០ សងតដរ) ក្មពុជានសនអោសនសនសរត្តទភេខុសគ្នប ទរចើនអោក្បុងចំទណ្តមមនុអោសេវយ័ចំណ្តស់។ បុរសតដលកចទរៀបការបានអោ នសនអោចំនអោនួអោែិចែួចជាងង្គ្សថើកចនសនអោកក្បផក្ិរយិមនិអោគបផើជាមយួង្គ្សថើ ទែើយរចួខលួនអោតដលទគមិនអោកចអែ់ឱនអោទកយបានអោកាលពើមុនអោមក្។ ទទោះបើសនសនសរត្តទភេសំទៅរក្ែុលយភាពក៏្ទោយ ក៏្ទៅនសនអោឥរោិបង តដលបនអោេល់េុក្ពើមុនអោមក្តដលេនំអោងជាក្កាថ មួយបងកទកយនសនអោែងិាក្បុងរគសួារ តដលនសនអោទៅក្រមិខពស់ខាល ងំដតដល។ សង្គ្រគ មបានអោបនអោេល់េុក្ខទោយផ្កធ ល់ នអោិងទោយរបទោលនូអោវរគសួារ តដលនសនអោង្គ្សថើជាអបក្ដឹក្នា(ំទោយសារបុរស តដលរស់ទៅកចទបាោះបង់ទចាលង្គ្សថើនសប ក់្ ទែើយទៅទរៀបការបានអោដតដល)។ ទទោះបើជាការវភិាគេិនអោបន័អោយចំណ្តយមិនអោបរា ញទកយទឃើញថា រគួសារដឹក្នាទំោយង្គ្សថើរក្ជាងរគសួារដឹក្នាទំោយបុរសក៏្ទោយ ការសិក្ាត្តមមូលោឌ នអោមួយចំនអោនួអោបរា ញទកយទឃើញថា រគួសារតដលនសនអោង្គ្សថើជាអបក្អបក្ដកឹ្នា ំ ពែិជានសនអោក្ងវោះខាែសមែទភាព តសបក្ទសដឌក្ិចចមួយចនំអោួនអោ។ របព័នអោនសុខាភិបាលសាធារែៈ មិនអោបទរមើទកយង្គ្សថើបានអោល ្ តដលបណ្តថ លទកយនសនអោអរត្តមរែៈនសត្តខពស់គួរទកយបារមា(៤៣៧នាក់្ ក្បុងចំទណ្តម ១០០.០០០នាក់្)។េំនាក់្េំនអោង នអោិងែថ្មលទយនអោឌ័រក៏្ជាចែុំចសបូលសងតដរទៅក្បុងបញាបា របឈមដ៏ចមផងបសុំែ គឺវ ើរុសែុើវ នអោិងជំងឺទអដស៍។ ការអនុអោទរគ្នោះជារបថ្ពែើ ចំទរោះទពសោ ក្មមបានអោបងកជាបញាបា របឈមដ៏យំតដលរោឌ ភិបាលទឆលើយែបបានអោល ្ ប៉ាុតនអោថទៅខែៈទពលតដលអរត្តឆលងបានអោធាល ក់្ចុោះទោយសារការជំរុញទកយទរបើរបាស់ទរសាមអនាម័យទៅក្បុងទសវាបទរមើសលូវទភេ នអោងិការរមួទភេយមមត្តទៅនសនអោការលបំាក្ក្បុងការជំរុញទកយគូររសក្រទរបើរបាស់ទរសាមអនាម័យ ទែើយការែ៍ទនអោោះទយវើទកយការឆលងពើបថើទៅរបពនអោន នអោិងពើនសថ យទៅកូ្នអោនសនអោការទក្ើនអោទ ើង។ ទទោះបើជាការអទងកែរក្ទឃើញថា ការសទរមចចែិថក្បុងការទយវើតសនអោការរគួសារទរចើនអោតែបានអោទយវើទ ើងរមួគ្នប ក៏្ទោយ ក៏្ការរសាវរជាវត្តមការចូលរមួបរា ញទកយទឃើញថា ង្គ្សថើនសនអោអំណ្តចែិចែួច ទដើមផើចរចារទកយនសនអោការរមួទភេរបក្បទោយសុវែទភិាព នអោិងការទរបើរបាស់ទរសាមអនាម័យទៅក្បុងការរស់ទៅជាបថើរបពនអោន។ ជាចុងប ច្ ប់ង្គ្សថើភាគទរចើនអោក្បុងវស័ិយការររ តដលនសនអោក្ថ្រមទប ទែើយេេលួបានអោរបាក់្ែិចជាងបុរសសរនសប់ការររដូចគ្នប ។ ការរ ើក្ចទរមើនអោឆ្ប់រែ័សទៅក្បុងវស័ិយកាែ់ទដរ បានអោសថល់ជារបទោជន៍អោជាទរចើនអោដល់ចំនអោួនអោរបតែល២០០.០០០នាក់្ (តដលនសនអោចនំអោួនអោទលើសពើ ៩០% ទៅក្បុងក្នសល ងំពលក្មមទៅក្បុងវស័ិយទនអោោះ) ក៏្ប៉ាុតនអោថទនអោោះ គឺជាមួយភាគរយប៉ាុទណ្តត ោះថ្នអោក្នសល ងំពលក្មមសរុបក្បុងរបទេស។ ក្មមក្រកាែ់ទដរ ង្គ្សថើក៏្នសនអោការពងឹរក់្

104

ខាល ងំពើរគសួាររបស់ទគ តដលបណ្តថ លទកយទគទសញើរបាក់្មយួភាគយំទៅទកយរក្ុមរគសួារ តដលនាទំកយទគជបួរបេោះនូអោវក្ងវោះខាែក្បុងការបរទិភាគផ្កធ ល់ខលួនអោ។ គ-ជនអោជាែភិាគែចិ នអោងិភាពរក្ើរក្ៈ85 របទេសក្មពុជាសគុ ំទ ើងទោយជនអោជាែិនានាក្បុងក្រមែិទសមើសាច់គួរសម ទបើទរបៀបទយៀបទៅនអោងឹរដឌទសេងទេៀែទៅក្បុងែបំន់អោកសុើតប៉ាក្កទគបយៈ៍ រក្ុមភាគទរចើនអោ គឺជនអោជាែិតខមរ តដលនសនអោរបនសែ ៩៦% ថ្នអោរបជាជនអោ។ ៤% ទៅសល់ទេៀែ គជឺារក្ុមជនអោជាែិចរមុោះតដលនសនអោលក្ខែៈក្ំែែ់ តសបក្ទសដឌក្ិចច នអោងិសងគមក្ចិចខុសគ្នប ឆ្ង យណ្តស់ចំទរោះេំនាក់្េំនអោងរបស់ពួក្ទគជាមួយជនអោជាែិតខមរភាគទរចើនអោ នអោិងចំទរោះការអភិវឌណន៍អោថ្នអោការបង្គ្ញាបជ ប។ េំែែូំចថ្នអោរបជាជនអោជាែិភាគែចិ ទបើទរបៀបទយៀបនអោឹងរក្ុមភាគទរចើនអោបានអោទយវើទកយនសនអោការពបិាក្ខាល ងំណ្តស់ ចំទរោះការវភិាគតដលតសក្្ទលើការអទងកែ សងគម-ទសដឌក្ចិច ទៅក្មពុជា(CSES) ពើទររោះរគួសារទរៅពើតខមរក្បុងគរូំនសនអោចំនអោួនអោែិច ទែើយជាពិទសសអរត្តភាពរក្ើរក្សរនសប់រក្មុែូចៗ តដលដក្រសង់ទចញពើការអទងកែ(CSES) នសនអោលក្ខែៈមិនអោនសទំតំ្តមការគែនាត្តមសទែិិ។ ជនអោជាែិចាម(ឬតខមរឥសាល ម) នសនអោចំនអោនួអោ ២,២% ថ្នអោរបជាជនអោ ទែើយរស់ទៅជាេូទៅក្បុងភូមិទោយត ក្(ទោយរបមូលសថុ ំរស់ទៅក្បុងទខែថក្ំពង់ចាម នអោិងទខែថជិែខាងទសេងទេៀែ) ឬជិែេើរក្ុង។ ពួក្គ្នែ់បានអោបរា ញពើការទសលៀក្រក់្ នអោិងជនំាញមុខរបរខុសតបលក្ខលោះ ប៉ាុតនអោថទរៅពើទនអោោះពួក្គ្នែ់រស់ទៅត្តមរទបៀបមួយដូចគ្នប ទរចើនអោនអោងឹតខមរភាគទរចើនអោតដរ។ ទោយពរងឹងការចាប់ករមមែ៍ទនអោោះការអទងកែឆ្ប ២ំ០០៤(CSES 2004) បានអោបរា ញថា ចំទរោះការទរបើរបាស់របស់រគួសារក្បុងមនុអោសេនសប ក់្ៗពកួ្គ្នែ់បានអោធាល ក់្ចុោះោ៉ា ងខាល ងំ(៧៦%) ទៅក្បុងមយយមភាគក្ណ្តថ ល។ ជាេូទៅជនអោជាែិចនិអោ(០,២% ថ្នអោគំរូការអទងកែសងគមក្ចិច-ទសដឌក្ិចច នសនអោរេពយសមផែថិទរចើនអោជាងក្រមិែមយយមភាគថាប ក់្ជាែិ។ ចំតែក្ឯជនអោជាែិទវៀែណ្តម(០,៤%) ក៏្នសនអោរេពយសមផែថិទរចើនអោជាងមយយមភាគតដរ ប៉ាុតនអោថក៏្នសនអោជនអោជាែិទវៀែណ្តមរក្ុមែូចៗរស់ទៅក្បុងសាទ នអោភាពរក្ើរក្តដរ(ក្បុងសនសគមទនអោសាេទៅេទនអោលសាប)។ ជនអោរក្ើរក្ជាងទគបសុំែ នអោងិជារក្ុមជនអោជាែិនសនអោចំនអោនួអោែិចជាងទគបំសុែទៅរបទេសក្មពុជា គឺជាអបក្ភបំ(តខមរទលើ ជនអោជាែិ ឬ “រក្ុមកុ្លសមព័នអោន”) តដលរស់ទៅជាពិទសសក្បុងែំបន់អោខពស់ទររទពញទោយថ្រពទឈើក្បុងទខែថឦសានអោថ្នអោរបទេសៈ រែនអោគើរ ើ មែឍ លគើរ ើ រក្ទចោះ នអោងិសធឹងតរែង។ រក្ុមចំនអោនួអោ ១៧ សំខាន់អោតដលរក្ុមនអោើមួយៗនសនអោចនំអោួនអោសនសជិក្ពើរាប់រយនាក់្ទៅដល់ ១៩.០០០នាក់្ រមួគ្នប ទៅនសនអោរបតែល ១០៤.០០០នាក់្ ឬែចិជាង ០,១% ថ្នអោរបជាជនអោេូទងំរបទេស។ ត្តមក្រមិែខុសៗគ្នប រក្ុមទងំទនអោោះ បញាបា របឈមជាពិទសស គឺ ក្-បញាបា ភាសា (តដលរារាងំពួក្គ្នែ់មិនអោទកយទញយក្សលរបទោជន៍អោបានអោក្បុងេំនាក់្េំនអោងតសបក្រែិជជក្មម នអោិងរដឌបាល) ជាមួយអបក្នអោិោយភាសាតខមរ ខ-ភាពោច់រសោលរជលុ(រពមទងំជាងមើមថងទេៀែ របាងំភាសា នអោងិអែុលយភាពអំណ្តច) តដលទយវើទកយពកួ្គ្នែ់លំបាក្នអោឹងេេួលបានអោទសវាដូចជា ការសិក្ា ឬការពោបាលជំង ឺ នអោិង គ-ការពឹងតសក្្ោ៉ា ងខាល ងំទលើថ្រពទឈើ 85 យនាគ្នរអភិវឌណន៍អោកសុើ(ADB) ឆ្ប ២ំ០០២ ទវេិការអងគការទរៅរោឌ ភិបាល(NGO Forum) ឆ្ប ២ំ០០៥ រក្ុមសិេនិជនអោជាែិភាគែិច(Minoritires Rights Group) ឆ្ប ១ំ៩៩៥

105

សរនសប់សលិែសលទឈើ នអោិងសលិែសលទរៅពើទឈើ រពមទងំជាការសគែ់សគង់ដើសរនសប់បថូរទវនអោ ការទយវើក្សិក្មមទគ្នរចរ។ ទោយសលរបទោជន៍អោរែិជជក្មម នអោិងសលរបទោជន៍អោរបស់រដឌ រពមទងំជនអោជាែិតខមរ តដលមក្ពើេើក្តនអោលងទសេងថ្នអោរបទេសក្មពុជាមក្ត្តងំលំទៅងមើ ក្ំពុងទក់្ទញពួក្ទគោ៉ា ងខាល ងំទកយមក្ទយវើកជើវក្មមទលើសកាថ នុអោពលទសដឌក្ចិច របស់ថ្រពទឈើែបំន់អោខពស់ ទនាោះជនអោជាែិភាគិែភបកំ្ំពុងេេលួរងហានអោភ័ិយថ្នអោការបាែ់បង់លេនភាពេេលួបានអោថ្រព-ទឈើ នអោិងដើ។ ក្រមែិអក្ខរក្មមភាសាតខមរទបរពមទងំក្ងវោះខាែែណំ្តងទៅថាប ក់្មូលោឌ នអោ នអោិងថាប ក់្រដឌបាលជាែិនសនអោន័អោយថា គឺជាការលបំាក្សរនសប់ពកួ្គ្នែ់ក្បុងការកចយល់ដឹងពើសេិនិ តដលពកួ្គ្នែ់រែូវនសនអោពើទររោះ បរសិាទ នអោសលូ វចាប់មិនអោទន់អោនសនអោលក្ខែៈទពញទលញៈ ចាប់សថើពើដើយលើឆ្ប ២ំ០០១ នសនអោតចងពើបេប ដ្ែថិសរនសប់ទកយ សែគមន៍អោភាគែិចជនអោជាែិទដើមទមទរក្មមសិេនិកាន់អោកាប់ដើ ជាក្មមសិេនិឯក្ែថជនអោ ឬក្មមសិេនិសែគមន៍អោ ប៉ាុ តនអោថអនុអោរក្ែិយ តដលរែូវក្ែំែ់លក្ខខ័ែឍ សលូវចាប់សរនសប់ការេេលួសាគ ល់ក្មមសិេនិសែគមន៍អោមិនអោទន់អោរែូវបានអោររងទៅទ ើយ។ ករស័យទែែុទនអោោះ រក្ុមទងំទនអោោះនសនអោេំទនារសទែិក្បុងសាទ នអោភាពគ្នម នអោអណំ្តច នអោិងនសនអោេើត្តងំខេែ់ទខាយក្បុងការចូលរមួការពភិាក្ា នអោងិការចរចារសថើពើការសក្មមភាពអភិវឌណន៍អោ តដលប៉ាោះរល់ជើវភាពរបស់ពួក្គ្នែ់។ ត្តមការអទងកែែូចៗទលើរក្មុទងំទនអោោះរក្ទឃើញពើ ក្-ក្រមិែខពស់ថ្នអោភាពរក្ើរក្ ខ-ក្រមិែទបបសុំែថ្នអោការសថល់ នអោិងការេេួលយក្ទសវាសុខាភិបាលេន់អោទខាយរជលុរពមទងំ គ-សាទ នអោភាពអប់រទំបក្បុងតសបក្អនអោក្ខរក្មម ការឆលងជំង ឺនអោិងជំងឺរាគគ្នម នអោ ការតងរក្ាគែ៌ នអោិងការខវោះខាែកហារូបែទមាសរនសប់កុ្នសរ។ រក្ុមែូចៗថ្នអោភាពរក្ើរក្ទរៅទងំទនអោោះ ដទងាើយទៅទកយនសនអោកាវនិអោិទោគ តបបរបពលវបផក្មមទលើក្មមវយិើ តដលរែូវបានអោទរៀបចំទោយរបុងរបយែ័ប សរនសប់ការសថល់រក្ុម(ទជាគជ័យរែូវបានអោសទរមចក្បុងការអប់របំឋមសិក្ាពើរភាសា) នអោិងការសថល់អំទណ្តយដល់មូលោឌ នអោ។ សរនសប់រក្មុទងំទនអោោះតដលហាក់្ដូចជាទៅមិនអោបានអោេេលួសលចំទែញ ពើការបង្គ្ញាបជ បក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចជាែ ិ នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ អងគការទរៅរដឌភិបាល នអោិងេើភាប ក់្ររអងគការសែរបជាជាែិបានអោ ទដើរែួនាេើោ៉ា ងសំខាន់អោ ទែើយហាក់្ដូចជា នអោងឹបនអោថទយវើដូទចាប ោះ ទេៀែនាទពលអនាគែដ៏សមរសប86។ ឃ-រគសួារតដលនសនអោទមរគសួារជាក្សកិ្រ នអោងិជាអបក្បទរមើត្តមសធោះនសនអោេនំអោងជារក្ើរក្ជាងទគទរចើនអោ អរត្តភាពរក្ើរក្នសនអោក្រមិែខពស់បំសុែក្បុងចំទណ្តមក្សិក្រ នអោិងអបក្បទរមើត្តមសធោះ។ រគសួារតដលនសនអោទមរគួសារជាក្សិក្របងកបទងកើនអោសលទោយផ្កធ ល់ខលួនអោឯង នអោិងជាអបក្បទរមើត្តមសធោះនសនអោចនំអោួនអោលោំប់បនអោថបនាធ ប់ ៤៥% នអោិង ១៣% ថ្នអោរបជាជនអោទងំអស់។ រគួសារដកឹ្នាទំោយអបក្បទរមើត្តមសធោះក៏្នសនអោអរត្តភាពរក្ើរក្ខពស់ជាងទគបំសុែតដរ ក្បុងេិដឌភាពរក្ើរក្ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ ទែើយនសនអោចនំអោួនអោទក្ើនអោទ ើងក្បុងចំទណ្តមរបជាជនអោទងំអស់(៩% ទៅឆ្ប ំ២០០៤)។ អរត្តភាពរក្ើរក្បា៉ា ន់អោសាម នអោទបជាងទគបំសុែ គឺជារបស់រគួសារតដលនសនអោទមរគួសារជាមង្គ្នអោថើក្បុងវស័ិយ

86 យនាគ្នរអភិវឌណន៍អោកសុើ(ADB) ឆ្ប ២ំ០០២ ទវេិការអងគការទរៅរោឌ ភិបាល(NGO Forum) ឆ្ប ២ំ០០៥ រក្ុមសិេនិជនអោជាែិភាគែិច(Minoritires Rights Group) ឆ្ប ១ំ៩៩៥

106

សាធារែៈ។ េរមង់ទងំទនអោោះនសនអោែួទលខដូចគ្នប ោ៉ា ងេូលំេូោយជាមួយនអោឹងរបក្គំទែើញថ្នអោេិដឌភាព ភាពរក្ើរក្ទលើក្មុនអោ87។ ង-អរត្តភាពរក្ើរក្នសនអោក្រមែិខពស់បសុំែទៅែបំន់អោោច់រសោល លេនភាពេេលួបានអោទែោឌ រចនាសមព័នអោនទសដឌក្ចិច(សលូវងបល់ នអោងិរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថ) នអោងិទែោឌ រចនាសមព័នអោនសងគមក្ចិច(ទសវាមូលោឌ នអោរមួនសនអោ របភពថាមពលេំទនអោើប េកឹ្ស្ាែ នអោិងអនាម័យរពមទងំសាោទរៀនអោ នអោិងសនសា រៈមូលោឌ នអោសរនសប់ការពោបាលជំងឺ) ទៅនសនអោក្រមិែទបឆ្ង យសរនសប់ជនអោរក្ើរក្ជាងសរនសប់ជនអោមនិអោតមនអោរក្ើរក្។ ជនអោរក្ើរក្ នអោិងជាពិទសសជនអោរក្ើរក្ខាល ងំ(ប ច្ភាគបាែទរកាម តដលសទិែទរកាមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទសផៀងកហារ) នសនអោេំនអោងជារស់ទៅក្បុងែំបន់អោោច់រសោល នអោិងភាពឯក្ទការជុលតដលទៅេើទនាោះលេនភាពេេួលបានអោទែោឌ រចនាសមព័នអោន ឬទសវាមូលោឌ នអោទៅនសនអោក្រមិែ។ គនសល ែជាមយយមរបស់ទែោឌ រចនាសមព័នអោន នអោងិទសវាមូលោឌ នអោទក្ើនអោទ ើងជាលំោប់ ទៅទពលតដលទគទចញពើរក្ុមប ច្ភាគ តដលនសនអោការទរបើរបាស់ខពស់ជាងទៅកាន់អោរក្ុមទបជាងមួយទេៀែ។ ជាពិទសសជនអោរក្ើរក្ទសផៀងកហារសទិែទៅឯក្ទកាពើលេនភាពេេួលបានអោេើសារ នអោិងសនសា រៈមូលោឌ នអោសរនសប់ការពោបាលជងំឺជាអចិថ្ង្គ្នអោថយ។៍ ទៅទពលេនិអោបន័អោយរែូវបានអោតបងតចក្ត្តមទខែថទនាោះ ទខែថតប៉ាក្ឧែថរក្បុងែំបន់អោភបំ/ខពង់រាប(ទរល គឺរែនអោគើរ ើ សធឹងតរែង រពោះវហិារ) នអោិងទខែថទសៀមរាប ឯទៅក្បុងែបំន់អោេទនអោលសាបនសនអោទែោឌ រចនាសមព័នអោនខេែ់ទខាយជាងទគ តដលរែូវបានអោវាស់ទោយភាគរយថ្នអោភូមិតដលនសនអោសលូវងបល់រគប់រដូវ ឬភូមិ តដលនសនអោតរបងឥនអោននអោៈជារបភពថាមពល88។ មោ៉ាងទេៀែ ជនអោរក្ើរក្ទងំឡាយ ទសធើរតែមិនអោបានអោេេួលនូអោវរបភពថាមពលេំទនអោើបរពមទងំេឹក្ស្ាែ នអោិងអនាម័យត្តមការអទងកែទឃើញថា ជនអោរក្ើរក្ពងឹតស្ក្ោ៉ា ងខាល ងំទលើការអុសដុែ សរនសប់ជំនអោួយទរបងឥនអោននអោៈ នអោិងទរបងកាែសរនសប់ការបភំលឺទពលយប់ ចំតែក្ឯក្ជនអោមនិអោតមនអោរក្ើរក្េេលួបានអោរបែិែភាពទោយនសនអោការភាជ ប់របព័នអោនឧសម័នអោ នអោិងអគគើសនអោើសរនសប់ទរបើរបាស់។ ទៅទពលនសនអោគនសល ែសថើពើរបភពអគគើសនអោើគួរទកយក្ែ់សនសគ ល់រវាងជនអោរក្ើរក្ទនាោះ ការផ្កថ ច់លេនភាពេេួលបានអោេកឹ្ស្ាែ នអោិងអនាម័យនសនអោសភាពរសួចរសាវជាពិទសសក្បុងចំទណ្តមជនអោរក្ើរក្។ នសនអោតែ ២% ថ្នអោរគួសាររក្ើរក្ប៉ាុទណ្តត ោះ នសនអោលេនភាពេេួលបានអោរបព័នអោនេឹក្ស្ាែ ឬេឹក្សាធារែៈ ទែើយនសនអោតែ ៣,៥% ថ្នអោជនអោរក្ើរក្បំសុែប៉ាុទណ្តត ោះនសនអោលេនភាពេេួលបានអោអនាម័យ។ ជាមយួគ្នប ទនអោោះតដរ ជនអោរក្ើរក្បំសុែមយួចំនអោនួអោយំទៅែបំន់អោជនអោបេគ្នម នអោលេនភាពេេួលបានអោដើសរនសប់បងកបទងកើនអោសល ទោយសាររបទេសក្មពុជាទៅតែនសនអោទសដឌក្ិចចក្សិក្មមជាលក្ខែៈរគសួារ តដលនសនអោ៧១% ថ្នអោក្នសល ងំពលក្មមក្បុងតសបក្ក្សកិ្មម នអោងិ ៩១% ថ្នអោជនអោរក្ើរក្ស់ទៅែបំនអោជនអោបេ ទនាោះរេពយយនអោសំខាន់អោបំសុែសរនសប់ជនអោរក្ើរក្ទៅជនអោបេ គឺពលក្មម នអោិងដើ។

87 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៦៩

88 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៧០

107

ទោយសារមូលយនអោមនុអោសេនសនអោក្រមិែ នអោងិក្ងវោះជនំាញ តដលជាទែែុទយវើទកយជនអោរក្ើរក្ នអោិងជនអោរក្ើរក្ខាល ងំនសនអោលេនភាពែិចែចួទយវើទកយក្នសល ងំពលក្មមរបស់ពួក្គ្នែ់នសនអោរបទោជន៍អោចំទរោះកាលនុអោវែថភាពការររ ទរៅពើការបងកបទងកើនអោសលក្សកិ្មម។ ទែែុទនអោោះដើកាល យជារេពយយនអោសខំាន់អោបំសុែសរនសប់ជនអោរក្ើរក្ទៅជនអោបេ។ ភាពគ្នម នអោដើយលើ តដលសំទៅទលើភាគរយថ្នអោរគសួារទៅជនអោបេ គ្នម នអោដើទយវើក្សិក្មមបានអោទក្ើនអោទ ើងពើ ១២,៦% ក្បុងការអទងកែសងគមក្ចិច-ទសដឌក្ិចច ឆ្ប ១ំ៩៩៧(CSES 1997) មក្ដល់ ១៥,៨% ក្បុងការអទងកែឆ្ប ១ំ៩៩៩ (CSES 1999) នអោិងដល់ ១៩,៨% ក្បុងការអទងកែឆ្ប ំ(CSES 2004)។ រគួសារទងំទនអោោះគ្នម នអោដើមិនអោបានអោ ខចើដើ ឬមិនអោបានអោជួលដើ នអោិងមិនអោកចទរបើដើសែគមន៍អោទេ។ ទៅឆ្ប ២ំ០០៤ របនសែ ១៥% ថ្នអោជនអោរក្ើរក្ខាល ងំ នអោិង១៣% ថ្នអោរក្ុមរក្ើរក្បនាធ ប់គ្នម នអោដើទៅែំបន់អោជនអោបេទេទ ើយ។ ក្បុងចំទណ្តមអបក្តដលនសនអោដើសរនសប់បងកបទងកើនអោសលរក្ុមរក្ើរក្ខាល ងំ នអោិងរក្ុមអបក្រក្ើរក្ហាក់្ដូចជា កចេេួលបានអោក្មមសិេនកិាន់អោកាប់ដើែិចែួចជាងរក្ុមមិនអោតមនអោរក្ើរក្។ ការេេួលបានអោក្មមសិេនកិាន់អោកាប់ដើហាក់្ដូចជា ទក្ើនអោទ ើងត្តមរបាក់្ចែូំល។ របព័នអោនសេិនិកាន់អោកាប់ដើរបក្បទោយការធានា នអោិងការរគប់រគងដើរបក្បទោយរបសិេនភាពនសនអោសារៈសំខាន់អោបំសុែរបស់ក្ំទែើ ែក្សិក្មម នអោិងសរនសប់សរមលួការចាក្ទចញពើវស័ិយទនអោោះ។ សលរបទោជន៍អោថ្នអោសិេនិកាន់អោកាប់រេពយសមផែថិរែូវបានអោេេួលសាគ ល់ោ៉ា ងេូលេូំោយ នអោិងរចងរក្ងជាឯក្សារចាស់ោស់ទៅក្បុងការរសាវរជាវអនអោថរជាែ។ិ ច-ជនអោរក្ើរក្ទៅេើរក្ទុចោះតែទក្ើនអោទ ើងតមនអោ ឬទេ? សទិែិភាពរក្ើរក្គែនាទចញពើការអទងកែសងគមក្ិចច-ទសដឌក្ចិច(CSES) កចែំណ្តងទកយជនអោរក្ើរក្ទៅេើរក្ុងមិនអោសពវទពញទលញទោយទែែុសលតបលក្ៗ។ េើ១ ជនអោរក្ើរក្បំសុែទៅេើរក្ុងជាទរចើនអោ(ជាពិទសសទៅភបំទពញ) ទដក្ត្តមសលូវ នអោិងកចរែូវបានអោទមើលរលំងទោយរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូការអទងកែ(CSES) តដលតស្ក្ទលើតែលំទៅឋានអោ/នអោិទវសនអោោឌ នអោ។ ទសធើរតែទងំអស់ថ្នអោរសទប់សងគមបនាធ ប់មក្(រក្ើរក្ ប៉ាុតនអោថមិនអោតមនអោេ័លរក្) រស់ទៅក្បុងែំបន់អោសែំង់អនាយិបទែយយ។ ទៅទពលការត្តងំលំទៅទរៅសលូវការទក្ើែនសនអោទ ើងទៅឆ្ប ១ំ៩៩៨ រែូវបានអោប ច្ូ លទៅក្បុងជំនអោទរឿនអោ(តដលបានអោសថល់រក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូសរនសប់ការអទងកែឆ្ប ២ំ០០៤) ការត្តងំេើលំទៅទងំទនអោោះបានអោទក្ើនអោទ ើងោ៉ា ងរែ័សពើទពលទនាោះមក្ ទោយសារអទនាថ របទវសន៍អោពើែំបន់អោជនអោបេទងំឡាយ។ អងគការទរៅរោឌ ភបិាលនានាបា៉ា ន់អោសាម នអោថា ចំនអោួនអោរគួសាររក្ើរក្ក្បុងែំបន់អោសំែង់អនាយិបទែយយ បានអោទក្ើនអោទ ើងពើរដងទៅចទនាល ោះឆ្ប ំ១៩៩៧ នអោិងឆ្ប ២ំ០០៣។ ទែែុទនអោោះ ទេើបនសនអោរគសួារក្បុងែំបន់អោសែំង់អនាយិបទែយយមយួចំនអោួនអោ មនិអោរែូវបានអោោក់្ប ច្ូ លក្បុងរក្បខ័ែឍ ការទយវើគំរូការអទងកែសងគមក្ិចច-ទសដឌក្ិចច។ ទទោះបើរបជាជនអោក្បុងែំបន់អោសែំង់អនាយិបទែយយមនិអោរក្ើរក្ទងំអស់ ក៏្ភាគទរចើនអោជាជនអោរក្ើរក្។ ដូទចបោះ ជាការពិែតដលរបទេសក្មពុជានសនអោភាពរក្ើរក្ ទែើយនអោងឹទៅតែរក្ើរក្ក្បុងរយៈទពលទរចើនអោឆ្ប ទំៅខាងមុខទេៀែ ោ៉ា ងទលើសលប់ទៅែំបន់អោជនអោបេ ចំតែក្ឯភាពរក្ើរក្ទៅភបំទពញ នអោិងេើរក្ុងទសេងទេៀែរបាក្ដជានសនអោក្រមិែខពស់ជាងព័ែ៌នសនអោក្បុងការអទងកែសងគក្ិចច-ទសដឌក្ិចច(CSES)។ ភាពរក្ើរក្ទៅេើរក្ងុហាក់្ដូចជា កាន់អោតែទក្ើនអោទ ើងត្តម

108

ទពលទវោពើទររោះ ជនអោរក្ើរក្ទចោះតែចូលមក្េើរក្ុងនានា ទដើមផើតសវងរក្ជើវភាពរបទសើរ។ ក្បុងេសវែេចុងទរកាយទនអោោះ ការបថូរេើលំទៅពើជនអោបេមក្េើរក្ងុហាក់្ដូចជា នអោឹងទក្ើនអោទ ើងជាពិទសស ពើទររោះេរមង់ថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចទៅតែមិនអោទសមើភាពគ្នប ោ៉ា ងខាល ងំ ទោយទស្ៀងមក្រក្ឧសាែក្មម នអោងិទសវាទៅេើរក្ុង ទែើយេុក្ទកយក្សកិ្មម នអោិងទសដឌក្ិចចជនអោបេទកយយែឺោ៉ា វខាងទរកាយ។ ទោោសារភាពគ្នម នអោដើបងកបទងកើនអោសលទក្ើនអោទ ើង ទែើយលេនភាពេេលួបានអោយនអោធានអោរេពយសមផែថិរមួ ឬសលិែភាពយនអោធានអោរេពយសមផែថិងយចុោះ ទេសនអោថររបទវសន៍អោពើជនអោបេមក្េើរក្ងុកចរែូវបានអោរពំឹងថាទក្ើនអោទ ើង។ ទោយបញាបា អបក្រក្ើរក្ទៅេើរក្ងុនសនអោការខុសគ្នប ពើអបក្រក្ើរក្ទៅជនអោបេ ទែើយភាពរក្ើរក្ទៅេើរក្ុងរែូវទោោះរសាយត្តមបរបិេការទយវើតសនអោការេើរក្ងុសាញុំា ំ (ទងំទសដឌក្ិចច នអោិងេើសារ) រោឌ ភិបាលរែូវតែនសនអោទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងក្មមវយិើសទង្គ្រគ ោះជាក់្ោក់្សរនសប់អបក្រក្ជនអោបេ តដលខុសពើទគ្នលនអោទោបាយសរនសប់អបក្រក្ើរក្ទៅេើរក្ុង។ ការអទងកែទលើភាពរក្ើរក្ទៅេើរក្ុងមួយចំនអោួនអោ ជាពិទសសេើរក្ុងភបំទពញរែូវបានអោទយវើទ ើងទោយអងគការសែរបជាជាែិសរនសប់លំទៅឋានអោ(UN-Habitat) នអោិងអងគការទរៅរោឌ ភិបាល។ ការអទងកែទយវើទោយមជឈមែឍ លយនអោធានអោេើរក្ុង(URC) បរា ញថា ដូចបានអោរពំឹងគិែេុក្មុនអោអ ច្ ឹង អបក្តដលរស់ទៅក្បុងែំបន់អោសំែង់អនាយិបទែយយទសធើរតែទងំអស់របក្បការររទរៅសលូវការជាអបក្រែ់ម៉ាូែូឌុប ក្មមក្រសែំង់ អបក្បទរមើត្តមសធោះ ឬអបក្លក់្ដូរែូចត្តចត្តមសលូវចំតែក្មួយភាគែូចទេៀែ ទយវើការជាអចិថ្ង្គ្នអោថយ ៍ (ឬោ៉ា ងទហាចណ្តស់មនិអោមថងនសក លទងំរសងុទពក្) ជាក្មមក្រនអោិទោជិក្ក្បុងឧសាែក្មមកាែ់ទដរ (ជាពិទសសនារ ើ) ឬក្បុងទភាជនអោើយោឌ នអោ ឬជាអបក្សំកែសធោះ (របទភេតដលរក្ទឃើញក្បុងការអទងកែសងគមក្ចិច-ទសដឌក្ចិច ឆ្ប ២ំ០០៤(CSES 2004) តដលនសនអោអរត្តភាពរក្ើរក្ខពស់បំសុែ ៤៩% ទែើយនសនអោចនំអោួនអោែិចតែនសនអោការទក្ើនអោទ ើងជាលោំប់ក្បុងចំទណ្តមរបជាជនអោរក្ើរក្ នអោិងជនអោរក្ើរក្។ ដូចទៅជនអោបេតដរ ការអទងកែនានាទៅែំបន់អោេើរក្ងុរក្ទឃើញថា កុ្នសរបានអោទយវើវភិាគទនអោោ៉ា ងយំក្បុងការរក្របាក់្ចែូំលជួយដល់រគួសាររក្ើរក្ទោយរក្បានអោរបតែល ៤.០០០ទរៀល ក្បុងមួយថ្ងង ទោយទយវើការររជាអបក្ ទរ ើសសំរាម អបក្ខាែតសផក្ទជើង អបក្សុំទនអោ ឬក៏្ទៅសធោះទមើលបងប្ូនអោែូចៗទៅទពលឪពុក្នសថ យទចញទៅទយវើការខាងទរៅ។ បញាបា របស់ជនអោរក្ើរក្ទៅេើរក្ុងខុសតបលក្ពើបញាបា របស់ជនអោរក្ើរក្ទៅជនអោបេ។ ជាេូទៅរបជាជនអោរបក្បទោយសុខភាពលទ្ៅជនអោបេកចរក្សនសា រៈសំែង ឬេឹក្បានអោោ៉ា ងរសួល ប៉ាុតនអោថទៅេើរក្ុងទគរែូវតែេិញវែទុទងំអស់ទនអោោះ ទែើយទៅទពលែំបន់អោរគសួារនសនអោរេពយសមផែថិកចែភាជ ប់េេួលទសវាពើរក្ុងបានអោ ែបំន់អោរក្ើរក្ជាេូទៅគ្នម នអោលេនភាពដូចទនអោោះទេ ទែើយរែូវេញិេឹក្ពើអបក្លក់្ឯក្ជនអោក្បុងែថ្មលខពស់ជាងទរចើនអោ។ ជាេូទៅ របាក់្ចែូំលទៅេើក្រក្ងុបានអោខពស់ជាងទៅែបំន់អោជនអោបេ ប៉ាុតនអោថែថ្មលេនំអោិញក៏្ថ្ងលតដរ។ ជនអោរក្ើរក្ទៅេើរក្ុងជាទរចើនអោពឹងតស្ក្ទលើពលក្មមមនិអោទេៀងទែ់ សរនសប់រក្របាក់្ចែូំល តដលជាទែែុនាទំកយពិបាក្សនអោេ។ំ ទបើបញាបា របឈមសរនសប់ជនអោរក្ើរក្ទៅ េើរក្ុង គឺការែស៊ាូរក្របាក់្ចែូំលទកយបានអោរគប់រគ្នន់អោទនាោះ ការគំរាមក្ំតែសំខាន់អោជាងអវើទងំអស់ចំទរោះជើវភាពរស់ទៅ នអោិងសុខនសលភាពរបស់ពួក្គ្នែ់ គឺការធានាថ្នអោការេេួលបានអោនូអោវសេិនិរស់ទៅក្បុងសធោះ។ ទៅទពលចាប់ដើយលើសថល់សេិនិមួយចំនអោួនអោដល់អបក្ក្ពុំងរស់ទៅ សិេនិទងំទនាោះនសនអោែិចែួចសរនសប់ អបក្តដលបានអោត្តងំេើលំទៅទលើអវើ

109

តដលរែូវបានអោក្ែំែ់ថា ជាដើសាធារែៈរបស់រដឌ(សធុយពើដើឯក្ជនអោរបស់រដឌ) ទែើយសូមផើតែអបក្នសនអោសិេនិកាន់អោកាប់មិនអោទន់អោទពញទលញក៏្រយេេួលររងទរគ្នោះនអោឹងការខិែខំពោោមផ្កល ស់បថូរ េើលំទៅរបស់ពួក្គ្នែ់តដរ ក្បុងបរបិេថ្នអោការទ ើងថ្ងលដើោ៉ា ងឆ្ប់រែ័សតបបទនអោោះ។ ជនអោរក្ើរក្ទរចើនអោនសនអោករមមែ៍ថា ជើវែិរបស់ពកួ្គ្នែ់នសនអោភាពរបទសើរទ ើង ត្តងំពើបានអោចាក្ទចញពើជនអោបេមក្ទៅេើរក្ុង គឺជាការផ្កល ស់បថូរតដលនាពំកួ្គ្នែ់ទកយេេួលបានអោកាោនុអោវែថភាពការរររបទសើរជាងមុនអោ របាក់្ចែូំលទរចើនអោជាងមុនអោ រពមទងំទសវាសុខភាព នអោិងការអប់ររំបទសើរជាងមុនអោ។ ដូទចបោះទែើយ ទេើបពួក្ទគមិនអោសូវចាប់ករមមែ៍ចំទរោះការសថល់ដើទៅទរៅេើរក្ុងទ ើយ។ ជនអោរក្ើរក្ជាទរចើនអោទៅក្បុងែំបន់អោសំែងអនាយិបទែយយរាយការែ៍ថា ពួក្គ្នែ់នសនអោលេនភាពតក្លម្សធោះសតមផងទៅទពលទេើបមក្ដល់ភាល ម។ ប៉ាុតនអោថការបទែថ ញទោយបងខំ(សាោរក្ុងបានអោបទែថ ញ ១១.០០០រគសួារពើក្ណ្តថ លេើរក្ុងទៅចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៨ នអោិង ២០០៣) កចទញពកួ្គ្នែ់ទកយចុោះមក្ដល់ក្រមែិទសមើ ឬករក្ក់្ជាងពើអវើតដលពួក្គ្នែ់បានអោឆលងកាែ់មុនអោទពលមក្ដល់េើរក្ុងទៅទេៀែ89។ ការត្តងំេើលំទៅដ៏កុ្ែគរទលើដើែូច ក៏្រយេេលួរងទរគ្នោះប៉ាោះរល់ោ៉ា ងេូលំេូោយដល់សែគមន៍អោទងំមូល ទោយសារមែនអោថរាយដូចជា េកឹ្ជំនអោន់អោ ឬអគគើភ័យ តដលកចទយវើទកយរគសួាររាប់រន់អោកាល យជាេើេ័លរក្ក្បុងទពលតែមួយយប់។ ចំទរោះឯក្ភាពសងគម នអោិងមូលោឌ នអោសែគមន៍អោសរនសប់សក្មមភាពជាសមូែភាពជនអោរក្ើរក្ទៅេើរក្ុងនសនអោសមែទភាពរគ្នន់អោទបើជាជាងជនអោរក្រក្ើទៅេើជនអោបេសរនសប់ចែុំចមួយចនំអោួនអោ នអោិងអន់អោជាងជនអោរក្ើរក្ទៅជនអោបេសរនសប់ចែុំចមយួចំនអោួនអោទសេងទេៀែ។ មោ៉ាងទោយនសនអោការគ្នរំេពើអងគការទរៅរោឌ ភិបាល សែគមន៍អោរក្ើរក្បានអោទរៀបចំទសបើសុកំារសថល់ទសវា ឬរបឆ្ងំនអោងឹការបទែថ ញទចញ។ មោ៉ាងទេៀែ ជនអោរក្ើរក្បំសុែក្បុងចំទណ្តមជនអោរក្ើរក្ទៅក្បុងេើរក្ុងរគួសារតដលរស់ទៅពើការទរ ើសទអែចាយទៅក្តនអោលងចាក់្សំរាមរបស់េើរក្ុង កុ្នសរ ឬជនអោពិការគ្នម នអោរគសួារ តដលរស់ទៅត្តមសលូវ អបក្រក្សុើសលូវទភេ កចេេលួរងការឈចឺាប់ក្រមែិខពស់បសុំែ ទោយសារការផ្កែ់ទចញពើសងគម នអោិងភាពរយេេលួរងទរគ្នោះ។ ប៉ាុតនអោថសូមផើតែក្បុងចំទណ្តមរក្ុមទងំទនអោោះនសនអោភសថុត្តង មួយចំនអោួនអោបញាបជ ក់្ពើការបទងកើែជារក្មុជុំវញិក្តនអោលងទយវើការ ឬបញាបា ការសថល់ទសវា។ តសបក្សំខាន់អោមួយក្បុងចំទណ្តមតសបក្សំខាន់អោទសេងទេៀែ តដលខវោះខាែព័ែ៌នសនអោ គសឺាទ នអោភាពថ្នអោការតរបរបួលទសដឌក្ិចច នអោិងសងគមក្ចិចក្បុងមជឈមែឍ លបនាធ ប់បនអោេនំានាក្បុងេើរក្ុង។ ទទោះបើការទរៀបចំរក្ុងរបស់របទេសក្មពុជា យក្គំរូដូចេើរក្ុងជំនាន់អោចាស់ៗោ៉ា ងទរចើនអោ(នសនអោេើរក្ុងយំ ២-៣ទរៅពើភបំទពញ តដលនសនអោរបជាជនអោ ៦ដង ថ្នអោរបជាជនអោេើរក្ងុយំជាងទគលំោប់េើ២ ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៨) ក៏្បេពិទសាយន៍អោក្បុងរបទេសទសេងទេៀែសថួចទសថើមគំនអោិែថា េើរមួទខែថកចទដើរែនួាេើោ៉ា ងសខំាន់អោក្បុងការអភិវឌណន៍អោែំបន់អោជនអោបេរបស់ខលួនអោសរនសប់ការបទងកើែឧសេែក្មម ការតក្ថ្ចប នអោិងបតនអោទមែថ្មលដល់សលិែសលក្សិក្មម រពមទងំកចទញយក្ពលក្មមជនអោបេ តដលរែូវបានអោតក្លម្លេនភាពដើក្បុងមនុអោសេនសប ក់្ៗ នអោងិទយវើទកយនសនអោនអោិរនអោថរភាពរបាក់្ក្ថ្រមក្សិក្មម នអោិងែថ្មលសលិែសល។ 89 ការោិល័យរបស់ឧែថមសបងការអងគការសែរបជាជាែិេេួលបនអោធុក្សិេនិមនុអោសេ UNOHCHR ឆ្ប ២ំ០០៤ មជឈមែឍ លយនអោធានអោេើរក្ុង URC ឆ្ប ២ំ០០៤

110

គួទកយចាប់ករមមែ៍ទនាោះ គឺក្រែើ ទសដឌក្ិចចតដលនសនអោវសិមភាពែិច តសថងទ ើងជាក់្ចាស់ពើបេពិទសាយន៍អោទៅរបទេសជិែខាងរបស់ក្មពុជា។ ក្ំទែើ នអោខពស់ទៅក្បុងខាល ងំកសុើកទគបយ៍ នអោិងកសុើបូរ៌នសនអោភាពពិទសសក្នអោលងមក្ក៏្ដូចជាបចចុបផនអោបទៅរែង់ក្រមិែវសិមភាពទប ទបើទរបៀបទយៀបនអោងឹរបទេសនសនអោចែូំលមយយមទៅកទមរកិ្ឡាេើនអោ(តដលនសនអោក្ំទែើ ែមយយមទបជាងកសុើកទគបយ ៍ នអោិងកសុើបូរ៌) ឬទបើទរបៀបទយៀបនអោឹងរបទេសនសនអោចំែូលទបទៅអនុអោែបំន់អោសាហារា(តដលរបទេសមួយចនំអោួនអោយំនសនអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចទប ឬអវជិជនសនអោទសធើររែូែមក្ក្បុងពើរេសវែេក្នអោលមក្)។ ទៅក្បុងការពោោមពនអោយល់ថា ទែើអវើទៅទយវើទកយរបទេស កូ្ទរ ៉ា ថ្ែវា៉ា ន់អោ ថ្ង ឥែឍូ ទនអោសុើ ឬទរកាយមក្ ចិនអោ ទែើយ (គួរទកយក្ែ់សនសគ ល់ជាទគបំសុែ) ទវៀែណ្តមរ ើក្លូែោស់ឆ្ប់រែ័សក្បុងរយៈទពលប៉ាុនាម នអោេសវែេក្នអោលងមក្ ទនអោោះអបក្វភិាគមួយចំនអោួនអោបានអោទលើក្ទ ើងថា ក្ត្តថ មួយចំនអោួនអោ គមឺក្ពើវសិមភាពនសនអោក្រមិែទបទៅក្បុងដណំ្តក់្កាលដបូំង(ជាពិទសសក្បុងការកាន់អោកាប់ដើ រពមទងំក្រមែិអប់រ ំនអោងិអក្ខរក្មម)។ ការទនអោោះមនិអោតមនអោនអោោិយថា ទគកចសទរមចបានអោសមភាពទងំរសុង ឬក៏្ថាសមភាពគួរតែជាទគ្នលទៅថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយដ៏ចាបំាច់ទនាោះទេ។ ប៉ាុតនអោថចែុំចសខំាន់អោទនាោះ គឺក្រមែិវសិមភាពគរួរែូវបានអោចាែ់េុក្ោ៉ា ងែមែ់ចែ់ថា ជាក្ត្តថ សលប៉ាោះរល់ជាវជិជនសនអោដល់ក្រមិែថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្សង នអោិងដល់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចសង។ ោ៉ា ងទហាចណ្តស់អបក្កាែ់តែងទគ្នលនអោទោបាយ តដលចង់បានអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចចើរភាព នអោងិទសទរភាពសងគម នអោិងនអោទោបាយគួរតែយក្ចិែថេុក្ោក់្ត្តមោនអោវសិមភាព តដលទក្ើនអោទ ើងឆ្ប់រែ័ស(ឬមិនអោទក្ើនអោទ ើងតែនសនអោក្រមិែខពស់)។ ការពិនអោិែយទមើលភសថុត្តងអនអោថរជាែិទកយសពវរជងុទរជាយមួយបានអោអោះកងថា ការទរបើរបាស់សក្មមភាពសាធារែៈដ៏ែមែ់ចែ់ ទដើមផើបទ ជ្ ៀសកំុ្ទកយវសិមភាពទក្ើនអោទ ើងក្រមិែខពស់ទនាោះ គឺជាទគ្នលនអោទោបាយទសដឌក្ិចចដ៏សមរសប ទែើយបតនអោទមថាសធុយពើគែិបែឍិ ែតដលទគឯក្ភាពក្បុងេសវែេមុនអោៗ នសនអោទគ្នលនអោទោបាយមួយចំនអោួនអោ តដលទគកចទរបើរបាស់ទដើមផើជំរុញទកយនសនអោសមភាព តដលមិនអោខូចខាែដល់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចទេ តែទយវើទកយកាន់អោតែនសនអោក្ំទែើ នអោខពស់ នអោិងទសទរភាពនអោទោបាយទេៀែសង (Killick 2002)។ ទគ្នលនអោទោបាយទងំទនអោោះមិនអោរាប់ប ច្ូ លនូអោវការតបងតចក្ទ ើងវញិោច់ខាែនូអោវរេពយសមផែថិ ឬចែូំល តដលពិបាក្អនុអោវែថត្តមសលូវនអោទោបាយទនអោោះទ ើយ។ ការវនិអោិទោគទៅក្បុងការអប់រេូំទៅរបក្បទោយគុែភាព ទដើមផើជំរុញទកយកូ្នអោអបក្រក្ នសនអោលេនភាពចូលរមួទសមើគ្នប សរនសប់រក្ការររ នអោិងកាោនុអោវែថភាព ឬការវនិអោិទោគទៅក្បុងវធិានអោការការររសងគម(ដូចជា ទសវាសុខភាពែថ្មលទប) តដលនអោងឹជួយការទលើក្េឹក្ចិែថកាែ់បនអោទយហានអោិភ័យនសនអោក្រមែិសមរមយសរនសប់រគសួាររក្ើរក្សុេន តែកចជួយបនអោទយក្ំទែើ នអោវសិមភាព នអោិងបទងកើនអោសក្មមភាពទសដឌក្ិចចទសេងៗ។ ការប ច្ុ ោះអរត្តថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្បានអោរបនសែពើ ១០% ទៅដល់ ១៥% ក្ក្បុងរយៈទពលចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៣-៩៤ ដល់ឆ្ប ២ំ០០៤ គឺជាទជាគជ័យដ៏សទមផើមមួយ។ ប៉ាុតនអោថការបក្រសាយរបក្បទោយែុលយភាពពើររបែ់ទនអោោះទមទរទកយគិែដល់ក្ត្តថ បរបិេមួយចំនអោួនអោ។ េើ១ គថឺាដូចនសនអោតចងក្បុងជំពូក្១ អ ជ្ ឹងក្បុងរយៈកាលទនអោោះ របទេសក្មពុជាបានអោេេួលទោយរ ើក្រាយនូអោវក្ត្តថ របវែថសិាង្គ្សថ ពិទសសមួយចំនអោនួអោតដលបានអោជួយរបទេសទនអោោះទកយកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ភាពរបទសើរទ ើងនសនអោលក្ខែៈរយរសួយគួរសម ទៅទពលចាប់ទសថើម

111

ពើមូលោឌ នអោទបបំសុែមួយ តដលរែូវបានអោបតនអោទមទោយសលចំទែញថ្នអោរបបកូ្ត្តទលើក្េើ១ តដលរែូែដល់ឥ ូវទនអោោះរក្ាការររនាទំចញសលិែសលកាែ់ទដររបស់របទេសក្មពុជាទេៀែ។ ទោយឥេនិពលទពញទលញថ្នអោការជំរុញក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចតដលនសនអោតែមថង ទែើយទោយក្រមទចោះតែចុោះទខាយទៅៗ ទនាោះរបទេសក្មពុជានអោឹងរែូវតសវងរក្របភពថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចងមើៗ នអោិងរទបៀបរបបងមើៗទដើមផើទោោះរសាយការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ក្ត្តថ េើ២ តដលទយវើទកយការបក្រសាយទលើរបែ់ភាពរក្ើទរក្នអោោះនសនអោសុេដិឌិនអោិយមែិច គឺថាទៅទពលតដលរបជាជនអោជាទរចើនអោបានអោទគចទចញពើភាពរក្ើរក្មយួតសបក្យំថ្នអោជនអោមនិអោតមនអោរក្ើរក្ទៅតែេេួរងហានអោិភ័យ តដលកចរុញពួក្គ្នែ់ទកយវលិចូលទៅភាពរក្ើរក្វញិដតដល។ រទបៀបថ្នអោការឆលុោះបញាបា ទរឿងទនអោោះត្តមភូមសិាង្គ្សថ គឺទោយទមើលការតបងតចក្ថ្នអោការទរបើរបាស់របស់រគួសារសរនសប់មនុអោសេនសប ក់្ៗ។ ទយើងកចទមើលទឃើញថា បរនិសែដ៏សទមផើមថ្នអោរបជាជនអោរបមូលសថុោំ៉ា ងកុ្ោះក្រ ឬមយួទរកាម ឬមួយទលើបនអោថចិជុំវញិបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្។ មោ៉ាងទនអោោះ គឺជាដែឹំងលត្ដលបញាបជ ក់្ថា ជនអោរក្ើរក្ជាទរចើនអោទមទរការទក្ើនអោទ ើងទងរ ថ្នអោការទរបើរបាស់តែបនអោថិចបនអោថួចប៉ាុទណ្តត ោះ ទដើមផើទលើក្ពួក្គ្នែ់ជាបនអោថបនាធ ប់សុែពើភាពរក្ើរក្។ ប៉ាុតនអោថរូបភាពទនអោោះក៏្បានអោបញាបជ ក់្ត្តមរទបៀបសធុយទៅវញិតដរថា ក្បុងឆ្ប ២ំ០០៤ ការទរបើរបាស់សនសា រៈសរនសបមនុអោសេនសប ក់្ៗរែូវបានអោក្ែ់រត្តេុក្ តដលោក់្ពកួ្គ្នែ់ទកយទៅរែឹមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្បនអោថិចប៉ាុទណ្តត ោះ។ ទៅទពលតដលការទនអោោះនសនអោន័អោយថា ពកួ្គ្នែ់រែូវបានអោតបងតចក្ទកយសទិែក្បុងរបទភេមិនអោតមនអោរក្ើរក្សរនសប់ទពលទនអោោះ ទនាោះការធាល ក់្ចុោះក្រមិែជើវភាពរបស់រក្ុមទនអោោះ តែបនអោថិចប៉ាុទណ្តត ោះនអោឹងនាទំកយពួក្គ្នែ់វលិ រែ ប់ចុោះទៅទៅពើទរកាមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្វញិទែើយ។ ជិែ ៧% ថ្នអោរគួសារសទែិទៅចទនាល ោះ១០% ទលើបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ទរលគឺ ទបើការទរបើរបាស់របស់រគសួារទងំទនអោោះសរនសប់តែមនុអោសេនសប ក់្ៗរគ្នន់អោតែងយចុោះរបនសែ ១០% អរត្តភាពរក្ើរក្នអោឹងទក្ើនអោរបនសែ ៧% ពើ ៣៥% មក្ដល់ ៤០%90 ។ ឆ-របភពថ្នអោភាពរយេេលួរងទរគ្នោះ រគួសារក្បុងរបទេសក្មពុជារបឈមនអោឹងហានអោិយភ័យតបលក្ៗ ជាឯក្ែថជនអោ ឬជាសមូែភាពតដលកចរុញរចានអោ សូមផើតែរគួសារនសនអោរេពយសមផែថគិួរសមទកយធាល ក់្ចូលក្បុងភាពរក្ើរក្បានអោ ទែើយរគួសាររក្ើរក្ទកយធាល ក់្ចូលក្បុងភាពេើេ័លរក្

91។ ការសលុែរនអោនែ់រមួ(ទនាោះ គកឺារសលុែរនអោនែ់តដលប៉ាោះរល់រគសួារជាទរចើនអោទៅទពលតែមយួ នអោិងហាក់្ដូចជាប៉ាោះរល់ោ៉ា ងទលើសលប់ចំទរោះយុេនសាង្គ្សថទោោះរសាយសងគម តសក្្ទលើការគ្នរំេក្បុងរគសួារ នអោិងសែគមន៍អោ)រមួនសនអោៈ េកឹ្ជំនអោន់អោ នអោិងទរគ្នោះរាងំសងួែោ៉ា ងយងន់អោយងរៈ េឹក្ជំនអោន់អោក្បុងឆ្ប ២ំ០០ បានអោប៉ាោះរល់របជាជនអោរបនសែ ៣.៤០០.០០០នាក់្បណ្តថ លទកយខូចខាែសលដំណ្ត ំ នអោិងទយវើទកយខូចខាែសនសា រៈសាធារែៈក្បុងេរមង់ជាទែោឌ រចនាសមព័នអោន នអោងិទយវើទកយនសនអោជំងឺរ ើក្រាលោល។ ទរគ្នោះរាងំសងួែឆ្ប ២ំ០០២ នអោងិ ២០០៤ ក៏្ប៉ាោះរល់របជាជនអោរាប់ោនអោនាក់្តដរ។ 90 កសុើបូរ៌ នអោិងបា៉ា សុើែវើក្ “ក្មពុជា ភាពរក្ើរក្កចកាែ់បនអោទយរក់្ក្ណ្តថ លបានអោទេ នាឆ្ប ២ំ០១៥?” តខកុ្មាៈ ឆ្ប ២ំ០០៦ េំព័រេើ៧៩

91 យនាគ្នរពិភពទោក្ ឆ្ប ២ំ០០៥

112

-ការតរបរបួលរែិជជក្មមអនអោថរជាែិ តដលប៉ាោះរល់ដល់អំទណ្តយសលរបស់េំនអោិញ នអោិងទសវារបស់ក្មពុជា។ វស័ិយកាែ់ទដរហាក់្ដូចជាកចបនអោថសក្មមភាពទៅមុខទេៀែ ទទោះបើមិនអោបានអោពរងើក្ក៏្ទោយបនាធ ប់ពើការប ច្ ប់ក្ិចចរពមទរពៀងវាយនអោភ័ែឍ (MFA) ទោយនសនអោការអនុអោទរគ្នោះបតនអោទមពើសែព័នអោនអឺរ ៉ាុប នអោិងក្ចិចការរររបស់សែរដឌកទមរកិ្េល់នអោងឹការនាទំចញរបស់របទេសចនិអោ។ ប៉ាុតនអោថការអនុអោទរគ្នោះទងំទនអោោះនអោងឹរែូវសុែក្ែំែ់ទៅឆ្ប ២ំ០០៨ : ទបើសិនអោមិនអោរែូវបានអោជំនអោសួវញិទេ ទនាោះនអោិទោជិក្ ក្មមក្រជាទរចើនអោក្បុងវស័ិយកាែ់ទដរនអោងឹរបឈមនអោឹងនអោិក្មមភាព(ភាពអែ់ការររទយវើ)។ វស័ិយទេសចរែ៍ នអោិងសណំ្តង រយេេលួរងទរគ្នោះទោយសារការភ័យខាល ចជំងសឺារស៍(SARS) រគុនអោផ្កថ សាយបក្េើ អទសទរភាពនអោទោបាយ នអោងិទភរវក្មម។ ការផ្កល ស់បថូរទសដឌក្ិចចរបស់របទេសថ្ង ឬការផ្កល ស់បថូរប ដ្ែថិសថើពើ ទេសនអោថររបទវសន៍អោពលក្មមតខមរនអោឹងទយវើទកយរបជាជនអោជាទរចើនអោគ្នម នអោលេនភាពេេលួបានអោនូអោវការររឆលងតដនអោដូរយក្របាក្ក្ថ្រម នអោងិសថល់សលចំទែញែចិដល់អបក្ទសេងទេៀែ។ ចំទរោះសែគមន៍អោជនអោរក្ើរក្រស់ទៅក្បុងែបំន់អោសែំង់អនាយិបទែយយទៅេើរក្ងុការបទែថ ញទចញ ឬអគគើភ័យ តដលរ ើក្រាយោ៉ា ងរែ័ស គឺជាការសលុែរនអោនែ់របស់សែគមន៍អោទងំមូល។ ការសលុែរនអោនែ់ ឬហានអោិភ័យចំត ក្ទនាោះ គឺការសលុែរនអោនែ់ ឬហានអោិភ័យ តដលប៉ាោះរល់តែរគួសារមួយទោយមិនអោប៉ាោះរល់អបក្ជែិខាងទ ើយរមួនសនអោៈ ១-ជំងឺតដលរែូវបានអោរក្ទឃើញថា ជាក្ត្តថ សខំាន់អោក្បុងការឈានអោទៅដល់ការបាែ់បង់ដើ។ ទោយរបព័នអោនសុខាភិបាលសាធារែៈគ្នម នអោគុែភាពខពស់ មនិអោសថល់លេនភាពទកយេេួលបានអោការពោបាល មិនអោអនុអោញាបដ ែទកយអបក្ជំងឺរក្នសនអោលេនភាពបង់របាក់្រគប់ជងំឺ ជាពិទសសជងំ ឺ ឬរបួសសទង្គ្រគ ោះបនាធ ន់អោកចទមទរ ការបង់របាក់្ោ៉ា ងទរចើនអោសទមផើមទងំែថ្មលពោបាល នអោិងបាែ់បង់ពលក្មមរបស់អបក្ជំង។ឺ ២-ការខក្ខានអោរបមូលសលដំណ្តំ(ទោយសារេឹក្ជំនអោន់អោ ឬទរគ្នោះរាងំសងួែទៅមូលោឌ នអោ ឬការខូចខាែបំផ្កល ញទោយសែវល្ិែ) ឬជំងឺ ឬការរយសែវរែនអោៈ។ ៣-ការលួច ឬអំទពើែិងារួមទងំ អំទពើែិងារក្បុងរគួសារ រពមទងំរពឹែថិការែ៍ជើវែិក្បុងវដថសងា ដូចជា ករែ៍ពរិែ៍ មរែភាព ឬក្ំទែើ ែតដលពិយើនអោើមួយៗទក់្េិនអោនអោឹងការចំណ្តយការខាែ់បង់សកាថ នុអោពលរបាក់្ចែូំល នអោិងទសចក្ថើរែូវការក្បុងការទរបើរបាស់ តដលទក្ើនអោទ ើង។ ការចណំ្តយមួយចំនអោនួអោកចរែូវបានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោមុនអោ ោ៉ា ងទហាចណ្តស់ក៏្មួយតសបក្តដរ តដលជាការរយរសួលក្បុងការកាែ់បនអោទយ ឬទោោះរសាយសលប៉ាោះរល់ ប៉ាុតនអោថការចំណ្តយមួយចនំអោួនអោទេៀែមនិអោកចរែូវបានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោមុនអោបានអោទេ។ ដូទចបោះទយើងទឃើញថា ភាពរយរសួលេេួលរងការសលុែរនអោនែ់ទងំទនអោោះ គឺរែឹតែយងន់អោយងរទៅទេៀែទោយសារ ១-មូលោឌ នអោរេពយយនអោ នអោងិការសនអោេរំបស់រគួសាររក្ើរក្នសនអោក្រមិែ។ ២-ការអភិវឌណន៍អោអន់អោងយថ្នអោេើសារែរិ ដ្វែទុសរនសប់ការសនអោេំ ការខចើរបាក់្ ឬការធានារា៉ា ប់រង។ ៣-ក្ងវោះខាែពែុក្មមមុខរបរក្បុងរគួសារ(នអោិងសែគមន៍អោ) ៤-ការពឹងតសក្្ោ៉ា ងខាល ងំទលើរបភពរេពយសមផែថិរមួជាតសបក្មយួថ្នអោយុេនសាង្គ្សថជើវភាពរស់ទៅយមមត្ត ឬជារបព័នអោនសុវែទិភាពទៅទពលលេនភាពេេួលបានអោ ឬក្រមែិសលែិភាពរបស់យនអោធានអោទងំទនអោោះធាល ក់្ចុោះ នអោិង ៥-ក្ងវោះខាែនអោើែិរដឌ នអោងិក្ងវោះខាែលេនភាពេេលួបានអោយុែថិយម៌ក្បុងជទនសល ោះរវាងជនអោរក្ើរក្ នអោងិអបក្នសនអោរេពយសមផែថិ ឬអបក្នសនអោអណំ្តច។

113

ជំពូកទី៤ វិភាគសលើមូលស តុននភាពស្រកីស្រកសៅកមពុា

៤.១ មលូស តុននភាពស្រកីស្រក ៤.១.១ មូលស តុនននសោបាយ ទបើទយើងពិនអោែិយពើរបវែថសិាង្គ្សថតខមរ ទយើងទឃើញថា ភាពសុខសានអោថក្បុងសងគមនសនអោែចិែួចណ្តស់ គជឺួបតែសង្គ្រគ ម តដលទជៀែតរជក្ពើបរទេសសង សង្គ្រគ មដទែថើ មអំណ្តចថ្សធក្បុងរបទេសសង។ សង្គ្រគ មរុាថំ្រ ៉ាតែក្ែួរសនសល ប់តខមរគ្នប ឯងោ៉ា ងសាហាវ រែូែមក្ដល់សពវថ្ងងទសធើរតែរោយរបទេសបាែ់ពើតសនអោេើពិភពទោក្ទនអោោះទៅ ទែើយ។ ក្បុងរបវែិថសាង្គ្សថ តខមរបានអោក្ែ់រត្តេុក្ទសធើរតែមិនអោអស់នូអោវសង្គ្រគ មចំបាងំរាងំជល តដលទក្ើែនសនអោទ ើង ទោយសារតែការដទែថើ មអំណ្តច តបងតចក្អំណ្តច នអោិងរេពយសមផែថិមិនអោទសមើគ្នប ។ អបក្តដលរែូវេេួលបានអោអំណ្តចែិចែចួ ឬរេពយសមផែថិមិនអោសមនអោឹងចិែថទោភលន់អោរបស់ខលួនអោត្តងំទរក្វទរកាយទក្ើែេុក្ខមិនអោសុខចិែថ ទចញ ែស៊ាូទដក្ក្បុងថ្រពប ច្ុ ោះប ច្ូ លរបតមរបមូលបទងកើែជាក្ងេ័ព បងកជាទភលើងសង្គ្រគ មក្បុងរសកុ្ទោយគ្នម នអោគែិពើទសចក្ថើសាល ប់ នអោងិេុក្ខលំបាក្ទវេនារបស់របជាពលរដឌទ ើយ។ ការរបយុេនគ្នប រវាងតខមរនអោិងតខមរទនអោោះ បណ្តថ លទកយរបទេសជាែិចុោះទខាយទសធើរទខាោះឈាម នអោិងធាល ក់្ចូលក្បុងមែនអោថរាយោ៉ា ងកទណ្តចកយមជាេើបសុំែ។ ក្បុងឱកាសតដលរបទេសជាែចុិោះទខាយ នអោងិនសនអោវបិែថិក្បុងរបទេស បារាងំបានអោទឆលៀែឱកាសទនអោោះចូលមក្រែួែរត្ត(ោក់្កណ្តនអោិគម) ត្តងំពើឆ្ប ១ំ៨៦៣ ជិែមយួសែវែេ ក្មពុជាទៅទរកាមអំណ្តចបារាងំទពលទនាោះ ក្ិចចការទរៅរបទេស(នអោទោបាយទរៅរបទេស) ការទក់្េងនអោឹងបរទេសេូទៅ នអោងិក្ិចចការរោឌ ភិបាលក្បុងរបទេសសទិែទៅក្បុងក្ណ្តថ ប់ថ្ដបារាងំទងំអស់

92។ របបរគប់រគងទោយបារាងំបានអោបទងកើែទកយនសនអោឧបសគគដល់ការលូែោស់ថ្នអោសលិែក្មមជាែិទៅក្មពុជា ទោយទែែុថា េើសារក្បុងរបទេសបានអោរែូវទបើក្ចំែរដល់ការនាចូំលទោយទសរ ើ “គឺមិនអោយក្ពនអោនោរ” នូអោវទរគឿងសលិែក្មម ឧសាែក្មមទងំឡាយពើទរៅរបទេស93។ ជងំឺខវោះអយិបទែយយភាព ភាពរក្លបំាក្របស់របជាពលរដឌតខមរ បានអោទក្ើែទ ើងពើមួយថ្ងងទៅមួយថ្ងងកាន់អោតែខាល ងំទ ើងៗ។ ទមដឹក្នាតំខមរមិនអោសូវឈចឺាប់ជាែិនអោិយម ទសបហាជាែិតែសបំក្ទរៅ គឺទយវើោ៉ា ងណ្តទកយតែសទរមចបានអោនូអោវមែចិឆត្ត នអោិងតលផងនអោទោបាយរបស់ខលួនអោទោយយក្របទេសជាែ ិ ទយវើជាបេពិទសាយន៍អោនអោទោទបាយរបស់ខលួនអោ។ ទោយចរកិ្អបក្ដឹក្នាតំបបទនអោោះទែើយ បានអោជារបទេសជាែគិ្នម នអោការអភិវឌណន៍អោរ ើក្លូែោស់ទោយមនិអោបានអោតងរក្ាយនអោធានអោ នអោិងបទងកើែយនអោធានអោសរនសប់បទរមើទកយវស័ិយអភវិឌណន៍អោសងគមទ ើយ។ រក់្ព័នអោននអោឹងបញាបា យនអោធានអោដូចជា យនអោធានអោមនុអោសេ កូ្នអោតខមរតដលទរៀនអោទចញដងឹរបក្បទោយចំទែោះវេិោសាង្គ្សថខាល ងំពូតក្ នអោិងទរៅរជោះតដលធាែុសេំ 92

ទែង ែុង “ឱ! ទោក្យំតខមរ” េំព័រេើ១៩

93 Ibid. Page 22.

114

សរនសប់ការអភិវឌណន៍អោសងគមជាែិទនាោះ តបរគ្នម នអោការយក្ចិែថេុក្ោក់្ នអោិងសថល់ឱកាសទកយកូ្នអោតខមរណ្តនសប ក់្យក្ចំទែោះដឹងវេិោសាង្គ្សថមក្សាបទររោះទលើកូ្នអោតខមរដថ្េទេៀែ ទដើមផើជាក្នសល ងំទរចើនអោរយរសួលក្បុងការក្សាងជាែិទ ើយ។ កូ្នអោតខមរតដលបានអោប ច្ ប់ការសកិ្ាទៅបរទេសរបក្បទោយចំទែោះដឹងវេិោសាង្គ្សថខពស់ៗ បនាធ ប់ពើប ច្ ប់ការសិក្ាបានអោរែ ប់មក្រសកុ្វញិក្បុងទសចក្ថើសងឃមឹ នអោិងយក្ចំទែោះដឹងទងំប៉ាុនាម នអោមក្ចូលរមួចំតែក្ក្សាងរបទេសជាែិ របក្បទោយឆនអោធៈខពស់របស់ខលួនអោ។ តែគួរទកយអនអោិចាច រណ្តស់ ទពលមក្ដល់នសែុភូមិរែូវបានអោសងគមទយវើមិនអោដងឹ មិនអោឮ រពមទងំបញាបជ ទកយកមុើកទថាទយវើការត្តមោនអោនអោនិាប ការអបក្ទងំទនាោះ កាល ចតរក្ងពួក្ទនអោោះនសនអោគំនអោែិទជឿនអោទលឿនអោជាងខលួនអោ នអោងិហា៊ា នអោរោិះគន់អោរបឆ្ងំនអោឹងគំនអោិែរបស់ខលួនអោ ពិទសសកាល ចពួក្ទនអោោះនសនអោរបជារបិយភ៍ាពជាង(ទនអោោះ គឺចំទរោះអបក្តដលគ្នម នអោទេពទកាសលយ ខាងតអបអបរែប ឱនអោលំទទនអោ នអោិងមិនអោបានអោបំទពញនូអោវមែចិឆត្តរបស់ពួក្ទគ)។ ទោយអបក្ដកឹ្នានំសនអោគំនអោែិតបបទនអោោះ ទយវើទកយរបទេសជាែទិងំមូលរគ្នន់អោតែរស់មិនអោកចលូែោស់បានអោ ទររោះខវោះអបក្ទចោះដឹងខពស់ៗចូលរមួរបក្បទៅទោយឆនអោធៈរបស់ទគ។ មិនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះទោយសារអំទពើទនអោោះបណ្តថ លទកយនអោិសេែិបញាបដ វន័អោថ អបក្ទចោះដឹងខពស់ៗដក្ទសចក្ថើេុក្ចែិថពើអបក្ដឹក្នាទំេៀែសងទែើយក៏្ជាក្ត្តថ មយួទយវើទកយពួក្ទនអោោះទលចដុោះទចញជាគំនិអោែចង់តក្តរបរបបសងគមទ ើង ទយវើទកយនសនអោេំនាស់តខវងគំនអោិែគ្នប បទងកើែអទសទរភាពសងគម នអោិងអទសទរភាពនអោទោបាយ។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ទយើងកចទយវើការក្ែ់សនសគ ល់ទលើទរឿងទសេងៗទេៀែដូចជា ភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងសងគមជាែិក្មពុជានសនអោមូលទែែុជាទរចើនអោ ប៉ាុតនអោថមូលទែែុចមផងតដលសំខាន់អោជាងទគ តដលទយវើទកយនសនអោវនិាសសក្មមបទងកើែនូអោវវបិែថនិអោទោបាយ នអោិងភាពក្រក្ើរក្រែូែដលបចចុបផនអោប គឺទោយសារសង្គ្រគ ម តដលបណ្តថ ល មក្ពើការទោភលន់អោអំណ្តចលុយកាែ់ នអោងិបុែយសក្ថិបានអោជំរុញទកយជនអោជពូំក្ខលោះ តដលខវោះមនុអោសេយម៌ ខវោះចំទែោះដឹង ចូលចែិថចិ ច្ ឹមនូអោវអំទពើែងិា ទឃ្លរទៅ នអោងិការជួញដូរសង្គ្រគ ម (កជើវក្មមសង្គ្រគ ម)។ ជនអោឱកាសនអោិយមថ្នអោជពូំក្ខាងទលើតែងរតមងយល់ទឃើញថា ការរបរពែឹថនូអោវអំទពើែងិាទឃ្លរទៅ នអោងិការជួញដូរ សង្គ្រគ មកចនាទំកយទគកាល យទៅជាអបក្នសនអោអំណ្តច នសនអោរេពយសមផែថិទលើទញើសឈាមថ្នអោេុក្ខទវេនារបស់អបក្ដថ្េបានអោ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ជនអោខាងទលើទនអោោះទរៅអពំើការទោម ភអំណ្តចរេពយសមផែថិទយវើសង្គ្រគ មបានអោរទំោភទលើចាប់ តដលជាសក្មមភាពបំផ្កល ញជាែ ិ ទោយមិនអោដងឹខលួនអោពុំនសនអោគនំអោិែអវើសរនសប់ក្សាង នអោិងសាទ បនាជាែិ ទដើមផើបទរមើសលរបទោជន៍អោរបជាជនអោទកយនសនអោជើវភាពយូរធារទ ើយ។ ទគមនិអោតដលបានអោគិែថា សង្គ្រគ មជារបភពមូលោឌ នអោថ្នអោវបិែថិសងគម នអោងិភាពរក្ើរក្ទ ើយ។ មិនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះ សង្គ្រគ មបផំ្កល ញនូអោវវបផយម៌ជាែិ នអោិងយនអោធានអោយមមជាែិ តដលទយវើទកយរបជាជនអោរស់ទៅក្បុងភាពរក្ទត្តក្ោ៉ា ក្ នអោិងពុំនសនអោទពលទរក្បជ ជ្ ក់្នូអោវចំទែោះដងឹបានអោទេៀែសង។ ជាក់្តសថងសង្គ្រគ មសុើវ ើលទៅក្បុងរបទេសក្មពុជាចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៧០-១៩៩៨ បានអោផ្កល ស់បថូររបបរគប់រគងរែូែដល់ ៦ របប94 តដលនសនអោៈ 94

HISTORY OF PHNOM PENH CITY, First Edition-March 1998.

115

-១៩៧០-១៩៧៥ របបសាធារែរដឌតខមរ -១៩៧៥-១៩៧៩ របបក្មពុជារបជាយបិទែយយ -១៩៧៩-១៩៨៩ របបសាធារែរដឌរបជានសនអោែិក្មពុជា -១៩៨៩-១៩៩២ របបរដឌក្មពុជា -១៩៩២-១៩៩៣ UNTAC -១៩៩៣-បចចុបផនអោប របបរពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជា សង្គ្រគ ម នអោិងការផ្កល ស់បថូរបបនអោទោបាយថ្នអោការរគប់រគងញឹក្ញាប់ទយវើទកយរបទេសគ្នម នអោលំនអោឹងទសទរភាពនអោទោបាយ ទក្ើនសនអោវបិែថនិអោទោបាយរុាថំ្រ ៉ា។ សង្គ្រគ មបានអោបំផ្កល ញទសដឌក្ិចច នអោងិទែោឌ រចនាសមព័នអោនទលើរគប់វស័ិយរបស់ជាែិទកយធាល ក់្ដុនអោោប របជាជនអោរស់ទៅគ្នម នអោទសចក្ថើសុខ ផ្កល ស់បថូរេើលំទៅជាញឹក្ញាប់ទៅរក្ក្តនអោលងតដលនសនអោសុវែទភិាព បាែ់បង់ទពលទវោបងកបទងកើនអោសង ការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចរគសួារ នអោិងទសដឌក្ិចចសងគម ទែើយជាពិទសសទៅចទនាល ោះថ្ងងេើ១៧ ទមសា ១៩៧៥ រែូែដល់ថ្ងងេើ០៧ មក្រា ឆ្ប ១ំ៩៧៩ តដលរគប់រគងទោយរបប ក្មពុជារបជាយិបទែយយ(ប៉ាុល ពែ) គឺសាហាវទឃ្លរទៅបសំលចិបំផ្កល ញជាងទពលនសនអោសង្គ្រគ មតងមទេៀែ។ វបិែថិទក្ើែនសនអោសធួនអោៗសរនសប់ក្មពុជា ទយវើទកយនសនអោការខវោះទសផៀងកហារ តដលនាទំកយសុខនសលភាពរបជាជនអោចុោះដុនអោោប ទរល គឺជើវែិរស់ទៅនសនអោរយៈទពលខលើ។ សង្គ្រគ មបានអោបនអោេល់េុក្ខនូអោវភាពរក្ើរក្ ជនអោអនាថា ជនអោពកិារ នអោងិង្គ្សថើទមនស៉ា យ តដលទយវើទកយបាែ់បង់នូអោវរបពលភាព នអោងិភាពររយេេលួរងទរគ្នោះ។ សង្គ្រគ មបានអោគំរាមក្ំតែង នអោិងបនអោេល់េុក្ខនូអោវរគប់មើនអោ នអោិងយុេនភ័ែឍ មនិអោទន់អោសធុោះជាទរចើនអោទៅទលើដើ តដលរបជាជនអោរែូវការបងកបទងកើនអោសល។ ទោងត្តមេិនអោបន័អោយព័ែ៌នសនអោតដលរសាវរជាវទោយសុើនស៉ា ក្ តដលទេើបតែប ច្ ប់ជាសាទ ពទៅតខទមសា ឆ្ប ២ំ០០២ បានអោបរា ញនូអោវលេនភាពទឃើញថា នសនអោភូមចិំនអោួនអោ ៦៤២២ភូមិ របនសែជា ៤៦.២%ថ្នអោភូមិេូទងំរបទេស រែូវរងនូអោវការគំរាមក្ំតែងទោយសាររគ្នប់មើនអោ នអោងិយុេនភ័ែឍ មនិអោទន់អោសធុោះ តដលបានអោបនអោេល់េុក្ខទោយសារតែសង្គ្រគ មរុាថំ្រ ៉ារាប់េសវែេក្នអោលងមក្ ចែុំចតដលបងកប់ទៅទោយុេនភ័ែឍ មិនអោទន់អោសធុោះចនំអោួនអោ ១១១.២៨៧ក្តនអោលង។ ដើ តដលសងេយ័ថា នសនអោរគ្នប់មើនអោទនាោះេំែ ំ ៤.៤៦៦គើ ូតម៉ារែរក្ឡា តដលដើភាគទរចើនអោជាក្តនអោលងរស់ទៅរបស់របជាពលរដឌ។ នសនអោរបជា-ពលរដឌ តដលរងនូអោវការគំរាមក្តំែងពើមើនអោ នអោិងយុេនភ័ែឍ មនិអោទន់អោសធុោះចំនអោួនអោ ៥.១៨៦.៧៧១នាក់្ រែជូា ៤៥,៣%ថ្នអោរបជាពលរដឌេូទងំរបទេស95។ ទទោះបើក្មពុជាបានអោេេួលសនអោថិភាព ១០០% ក៏្ទោយក៏្រគ្នប់មើនអោតដលទៅទសសសល់ពើសង្គ្រគ មោ៉ា ងទរចើនអោសនអោនឹក្សនាន ប់ក្បុងថ្រព នអោងិតរសចំការបានអោបងករទរគ្នោះថាប ក់្ជាទរៀងរាល់ថ្ងងដល់របជាជនអោសលូែរែង់ជាពិទសសអបក្រស់ទៅែំបន់អោោច់រសោល បណ្តថ លទកយពួក្ទគកាល យទៅជាជនអោពិការអស់មួយជើវែិ ឬសាល ប់បាែ់បង់ជើវែិោ៉ា ងកទណ្តចកយមជាេើបំសុែ។ សង្គ្រគ មទនអោោះ គបឺានអោបនអោេល់េុក្ខនូអោវអនុអោសាវរ ើយម៍ួយរយ

95

ការតសែរសមើក្មពុជា ឆ្ប េំើ១១ ទលខ៣០៩៤ េំព័រ ក្២

116

ជំពូក្ដ៏តសនអោជូរចែ់បសុំែដល់កូ្នអោតខមរជំនាន់អោទរកាយ ក៏្ដូចជាសងគមតខមរទងំមូល។ ទររោះតែសង្គ្រគ មទយវើទកយរបជាពលរដឌតខមរទយើងទយវើការកាប់សនសល ប់គ្នប ឯង ទដើមផើទកយតែឈបោះត្តមចែិថនសនអោៈថ្នអោមែចិឆិត្តទនាោះ។ ទក្រ ថ ិ៍មរែក្ដ៏ករក្ក់្ តដលបងកទោយសង្គ្រគ មជំនាន់អោសែវែេេើ២០ បានអោបនអោេល់េុក្ខទកយកូ្នអោតខមរជនំាន់អោទរកាយ គឺៈ ១-ខវោះអបក្នសនអោសមែទភាពទៅរគប់សាទ ប័នអោរដឌ ទររោះតែសង្គ្រគ មបានអោបំផ្កល ញរបភពយនអោធានអោមនុអោសេ(សនសល ប់អបក្ទចោះទចាល)។ ២-រចនាសមព័នអោនសងគមធាល ក់្ទរកាមសូនអោយ សលូវគមនាគមន៍អោ សាព នអោ រែូវទខធចខធើទោយសារមើនអោ នអោិងបំផ្កល ញត្តមរូបភាពទសេងៗ តដលជាយុេនសាង្គ្សថសង្គ្រគ មរបស់ពកួ្ទគទដើមផើឈបោះ។ ៣-របទេសទងំមូលទៅសល់តែដើ ទែើយដើក្តនអោលងខលោះទសធើរ ឬទរបើការតលងទក្ើែទេៀែសង។ ទររោះដើទងំទនាោះរែូវកាល យជាចំការមើនអោ តដលពួក្ទគបានអោក្ប់ក្បុងសម័យសង្គ្រគ មដទែថើ មអណំ្តចគ្នប នអោិងក្តនអោលងខលោះទេៀែបានអោកាល យជាវាលរទតថ រគ្នប់។ មើនអោរាប់ោនអោរគ្នប់រែូវបានអោក្ប់ក្បុងដើរែូែដល់សពវថ្ងង តដលជាឧបសគគដ៏យងន់អោយងរដល់ការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច។ ៤-ទយវើទកយកូ្នអោតខមរបាែ់អស់សុជើវយម៌ជាតខមរ តដលធាល ប់តែនសនអោរបថ្ពែើ សាមគគើគ្នប រសឡាញ់គ្នប ជយួគ្នប ឧសាែ៍ ពោោម នអោិងខំក្សាងរបទេសខលួនអោ។ ឥ ូវទៅជាទឃ្លរទៅថ្រពថ្សេសនសល ប់គ្នប ោ៉ា ងសាហាវទៅក្បុងសងគម។ ៥-សមផែថិវបផយម៌នសនអោទងំរូបចនសល ក់្ទៅត្តមរបាសាេនានា ជាពិទសសរបាសាេទៅទខែថទសៀមរាប រែូវបានអោបាក់្តបក្ ទោយសារ សង្គ្រគ មមយួតសបក្ នអោងិមួយតសបក្រែូវបាែ់បង់ពើរបទេសតខមរទៅទៅឯបរទេស។ ៦-ភាពបាក់្សាែ នអោងិការតលងេុក្ចិែថគ្នប ទៅវញិទៅមក្រវាងតខមរ នអោិងតខមរ។ របាក្ដណ្តស់មក្ដល់ថ្ងងទនអោោះបានអោទយវើទកយសាម រែើតខមរសទិែក្បុងសភាពភ័យខាល ចមនិអោហា៊ា នអោបទ ច្ញមែ ិ តដលសុសទចញពើរក្ទៅទបោះដូរបស់ខលួនអោទេ។ ៧-ង្គ្សថើទមនស៉ា យរាប់រន់អោ រាប់មុនឺអោនាក់្រស់ទៅទោយទវេនា ភាពរក្ើរក្េុរគែ របស់របជាជនអោតខមររគប់តបបោ៉ា ង នអោងិជាពិទសសកុ្នសររគបដែថ ប់ទោយជំងឺរគប់របទភេ។ ជនអោពិការរាប់រន់អោ រាប់មុឺនអោនាក់្ នសនអោត្តងំពើបាក់្ថ្ដ បាក់្ទជើង របសួសសុោះខលួនអោ នអោងិនសនអោជងំឺរុាថំ្រ ៉ា តដលជាបនអោធុក្របស់សងគមរែូវតែចិ ច្ ឹមពួក្ទគ។ ជាពិទសសជំងឺខួរក្ាល តដលជាការលបំាក្បំសុែ ទររោះក្បុងរបបរគប់រគងនអោើមួយៗទគអប់រកូំ្នអោតខមរទគគ្នបសងកែ់ បងខំទកយកូ្នអោតខមរេេលួយក្គំនអោែិថ្នអោបុគគលមួយកាថ ប់ែូច ទដើមផើបទរមើមែចិឆត្តរបស់រក្ុមខលួនអោក្បុងបែំងទក្ងរបវ ័្ ច អណំ្តចប៉ាុទណ្តត ោះ។ ជាការពិែណ្តស់សង្គ្រគ មបានអោបនអោេល់េុក្ខនូអោវវបិែថិសងគម របជាពលរដឌបាែ់បង់សមែទភាពសទិែទៅក្បុងភាពរក្ើរក្។ បញាបា ទនអោោះជាការរបឈមចំទរោះមុខមួយោ៉ា ងយងន់អោយងរដល់សងគម តដលរែូវការទោោះរសាយ។ ដូទចបោះ សង្គ្រគ មជាមូលទែែុសំខាន់អោណ្តស់ តដលបណ្តថ លទកយនសនអោភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា។ ទោយនសនអោពិទសាយន៍អោ សង្គ្រគ ម ទយវើទកយនសនអោមែនអោថរាយដល់សងគម នអោិងបនអោេល់េុក្ខតែភាពរក្ើរក្ោ៉ា ងដូទចបោះ គរួតែទយើងរគប់គ្នប បទងកើែគំនអោិែបទ ជ្ ៀសពើបេពិទសាយន៍អោខាងទលើទនអោោះទែើយ ទយើងទងំអស់គ្នប ជាពិទសរោឌ ភិបាលរែវូនសនអោទគ្នលបែំងពិែរបាក្ដក្បុងការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ទោយនសនអោជំែរទគ្នលនអោទោបាយដូចជា ការសថល់លេនភាពទកយរបជាពលរដឌកចរក្របាក់្ចែូំលបានអោក្បុងរក្បខ័ែឍ ថ្នអោចាប់ នអោិងការអនុអោវែថលេនិរបជាយបិទែយយទកយបានអោរែឹមរែវូ ទែើយរោឌ ភិបាលរែូវនសនអោែួនាេើរែមឹរែូវក្បុងការរគប់រគងត្តមទគ្នលការែ៍ថ្នអោអភបិាលក្ចិចល។្

117

ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ទយើងកចទយវើការក្ែ់សនសគ ល់ទលើទរឿងទសេងៗទេៀែ ដូចជា គែបក្េនអោទោបាយៈ បនាធ ប់ពើសង្គ្រគ មបងាូរឈាម ដទែថើ មអំណ្តច នអោងិការផ្កល ស់បថូររបបនអោទោបាយជាបនអោថបនាធ ប់ទៅក្បុងរបទេសទក្ើែនសនអោវបិែថិនអោទោបាយរុាថំ្រ ៉ាអស់រយៈទពលជាងបើេសវែេក្នអោលងមក្។ របទេសក្មពុជា ក៏្ជូបនូអោវវបិែថិដទែថើ មអំណ្តចតបបរបជាយបិទែយយត្តមរយៈការបទងកើែគែបក្េនអោទោបាយរបក្ួែរបតជង ទដើមផើអណំ្តចត្តមរយៈការគ្នរំេពើរបជាពលរដឌ។ ការទរៀបចំអំណ្តចត្តមរទបៀបខាងទលើ គឺក្បុងទគ្នលបំែងអភិវឌណន៍អោ នអោិងក្សាងនអោើែិរដឌរបក្បទោយលក្ខែៈរបជាយិបទែយយរសបត្តមនសរត្ត ៥១ ថ្នអោរដឌយមមនុអោ ដ្ថ្នអោរពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជា ឆ្ប ១ំ៩៩៣

96។ របព័នអោននអោទោបាយការទរៀបចអំភិវឌណន៍អោ នអោិងក្សាងនអោើែិរដឌជាលក្ខែៈរបជាយិបទែយយជាការរបថ្ពណ្តស់ទររោះរបទេសអភិវឌណន៍អោជាទរចើនអោទៅទលើពិភពទោក្នសនអោការគ្នរំេ នអោិងទពញនអោិយមនូអោវរបព័នអោននអោទោបាយទនអោោះ។ របព័នអោននអោទោបាយទនអោោះទយវើទកយរបជាពលរដឌនសនអោឱកាសក្បុងការចូលរួមចំតែក្ោ៉ា ងសក្មមត្តមរយៈែំណ្តងរបស់ខលួនអោ ទៅក្បុងសក្មមភាពនអោទោបាយការសទរមចចិែថរាល់ក្ិចចការសងគម។ របព័នអោនទបាោះទឆ្ប ែទរជើសទរ ើសែំណ្តងរបស់របជាពលរដឌទៅក្មពុជាត្តមរបព័នអោនសនសនសរែ វាសធុយពើលេនិរបជាយិបទែយយ គឺរបគល់សិេនិទសរ ើភាពទកយរបជាពលរដឌជាអបក្ទរជើសទរ ើសែំណ្តងរបស់ខលួនអោទោយផ្កធ ល់។ ដូទចបោះ របជាពលរដឌ តដលជាអបក្ទបាោះទឆ្ប ែទៅក្មពុជា ហាក់្ដូចជាទសធរសិេនិរបស់ខលួនអោទងំរសុងទៅទកយទមគែ-បក្េ តដលជាអបក្ចាែ់តចងទងំអស់ក្បុងក្រែើ ទនអោោះអយិបទែយយភាពរបស់របជាពលរដឌហាក់្ដូចជាអស់រលើង។ ចំតែក្ឯទបក្ខជនអោ តដលបានអោទរជើសត្តងំទោយទមគែបក្េទកយឈរជាែណំ្តងរបស់របជាពលរដឌទនាោះ ហាក់្ដូចជាបានអោមក្ទោយសារទមគែបក្េ តដលជាអបក្សថល់សេិនអិំណ្តចទកយទគ ទែើយទគខែិខំយក្ចិែថេុក្ោក់្តែទមគែបក្េពុសូំវរវល់នអោងឹរបជាពលរដឌតដលជានសច ស់ទឆ្ប ែ(នសច ស់អំណ្តច) ប៉ាុនាម នអោទេ រ ើឯរបជាយិបទែយយតដលថារបជាពលរដឌជានសច ស់អំណ្តចក្បុងនសរត្ត៥១ ថ្នអោរដឌយមមនុអោ្ដឆ្ប ១ំ៩៩៣ ទនាោះនសនអោន័អោយតែត្តមសលូវចាប់ តែការពិែជាក់្តសថងពុំនសនអោន័អោយទ ើយ ទររោះអំណ្តចពិែរបាក្ដសទិែក្បុងក្ណ្តថ ប់ថ្ដថ្នអោទមគែបក្េ រ ើឯរបជាពលរដឌជានសច ស់អណំ្តចបាែ់បង់នូអោវការេនុំអោក្បរមងុនអោិងឧបែទមាពើែណំ្តងរបស់ខលួនអោ ទយវើទកយការរស់ទៅក្បុងភាពរក្ើរក្ទត្តក្ោ៉ា ក្ដតដល។ អំណ្តចទមគែបក្េរគប់ដែថ ប់ទៅទលើឆនអោធៈរបស់របជាពលរដឌទនាោះ បានអោទយវើទកយជនអោតដលបានអោអំណ្តចពើទមគែបក្េមួយចនំអោួនអោោច់ខាែរែូវតែទសាម ោះរែង់នអោឹងបក្េក្បុងភាពងងឹែងងល់ ទោយទគបទរមើបក្េទរចើនអោជាងបទរមើរបទោជន៍អោសាធារែៈ។ ការទរជើសទរ ើសបុគគលិក្ទយវើការទៅក្បុងសាទ ប័នអោរដឌឈរទលើជំែរបក្េទកយកាន់អោអំណ្តចទរចើនអោជាងឈរទលើជែំរសមែទភាព នអោងិបេពិទសាយន៍អោ។ ពួក្ទគពរងឹងបក្េទៅក្បុងរបព័នអោនរដឌបាល ទែើយរដឌបាលតដលបទរមើទកយបក្េទនាោះមិនអោកចនសនអោភាពអពោរក្ឹែយ ក្បុងការបទរមើសលរបទោជន៍អោសាធារែៈទោយរបសិេនិភាពបានអោទេ ជាទរគ្នោះថាប ក់្ចំទរោះវាសនារបទេសជាែិក្បុងការក្សាងសនអោថិភាពបរងបួបរងួម នអោងិអភិវឌណន៍អោ

96

រដឌយមមនុអោ ដ្ថ្នអោរពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជា ឆ្ប ១ំ៩៩៣ េំព័រេើ១៣

118

ជាែិ។ ការរបកាន់អោបក្េពួក្ទៅក្បុងរបព័នអោនរដឌបាល ឬការរគប់រគងអណំ្តចរដឌវាចិ្ ច ឹមនូអោវគនំអោែិគុំគួនអោជារបចា ំ តដលទយវើទកយសាមគគើជាែិនសនអោភាពេន់អោទខាយ គ្នម នអោការឯក្ភាពជាែិជាមូល តដលនាទំកយទក្ើែនសនអោវបិែថជិាអចិថ្ង្គ្នអោថយ៍ទៅក្បុងសងគមជាែិ តដលនាទំកយរបជាពលរដឌរស់ទៅក្បុងសងគមមយួភ័យខាល ច នអោងិក្បុងភាពរក្ើរក្។ ទៅរបទេសតដលនសនអោការរ ើក្ចទរមើនអោទគទរចើនអោយក្សលរបទោជន៍អោជាែិ នអោិងសលរបទោជន៍អោសាធារែៈយំ។ ទៅរបទេសតដលការដកឹ្នាឈំរទលើរបទោជន៍អោបុគគល រគួសារ នអោងិគបក្េជាយសំរនសប់របទេសទនាោះវាជាទរគ្នោះថាប ក់្បំសុែចំទរោះសងគម នអោងិរបទេសជាែិទងំមូល។ របជាជនអោបាែ់ភាពក្ក់្ទៅថ អស់ជំទនអោឿក្បុងការចូលរមួចំតែក្ក្សាងអភិវឌណន៍អោសងគម មនិអោតែប៉ាុទណ្តត ោះេុក្ខទវេនារបស់របជាជនអោភាគទរចើនអោកចនាទំកយនសនអោវបិែថសិងគម។ ដូទចបោះ សក្មមភាព ឬេសេនអោៈអបក្ដកឹ្នាតំដលនសនអោដូចខាងទលើ គួរតែកាែ់បនអោទយ ឬបំបាែ់ទចាលជាបនាធ ន់អោ ទេើបចូលរមួកាែ់បនអោទយបានអោនូអោវភាពរក្ើរក្ នអោិងជំរុញអភិវឌណន៍អោរបទេសជាែិនសនអោការរ ើក្ចទរមើនអោទៅមុខបានអោ។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ទយើងកចទយវើការក្ែ់សនសគ ល់ទលើទរឿងទសេង ទៗេៀែ ដូចជាៈ អទនាថ របទវសន៍អោចូលមក្ក្មពុជាៈ ការលំែូរចូលថ្នអោជនអោចំណ្តក្រសុក្ទរៅ(អទនាថ របវទវសន៍អោ)មក្ក្មពុជាទរចើនអោ របទេសក្មពុជានសនអោសាទ នអោភាពដូចជាអនអោថរការ ើមួយទៅក្បុងេើសារពលក្មមក្បុងែំបន់អោ គឺេេួលពលក្រចណំ្តក្រសកុ្ទរៅមក្ នអោិងនសនអោពលក្ររបស់ខលួនអោផ្កធ ល់ទៅកាន់អោរបទេសទរៅ(របទេសថ្ង)។ លំែូរចូលពលក្រទងំទនអោោះភាគទរចើនអោមិនអោរសបចាប់។ ទបើពិនអោិែយជាក់្តសថងក្បុងសាទ នអោភាពក្មពុជាបចចុបផនអោប ជនអោជាែិទវៀែណ្តមសឹងតែទងំអស់តដលបានអោរស់ទៅក្មពុជាជាទរចើនអោជំនាន់អោមក្ ទែើយរែូវបានអោជទនអោលៀសទៅទវៀែណ្តមវញិទៅទរកាយទពលតដល លន់អោ នអោល់ ដទែថើ មក្បុងអំ ុងឆ្ប ១ំ៩៧០ នអោិងទៅទរកាមរបបតខមររក្ែមជាបនអោថមក្ទេៀែ។ ទៅេសវែេ ១៩៨០ របជាជនអោទវៀែណ្តមទងំទនអោោះបានអោរែ ប់មក្ក្មពុជាវញិជាបទែថើ រៗជាមួយនអោឹងមែិថភក្ថ ិ បងប្ូនអោ ក្ងេ័ព នអោងិជំនាញការទវៀែណ្តម។ ទៅទពលក្ងេ័ពទវៀែណ្តមដក្ទចញពើក្មពុជាជាបនអោថបនាធ ប់ទនាោះនសនអោក្ងេ័ព នអោងិបងប្ូនអោមែិថភក្ថើទគមួយចនំអោួនអោមនិអោបានអោវលិរែ ប់ទៅទវៀែណ្តមវញិទេ។ ទបើត្តមការវាយែថ្មលជាមយយមហាក់្ដូចជានសនអោភាពគួរទកយេុក្ចិែថទៅឆ្ប ំ១៩៨៧ សែគមន៍អោថ្នអោជនអោអទនាថ របទវសន៍អោនសនអោរបតែល ១០% ថ្នអោចំនអោួនអោរបជាជនអោសរុបរបស់របទេស97។ ទៅក្បុងេសវែេ ១៩៩០ ជនអោអទនាថ របទវសន៍អោទវៀែណ្តមបានអោចូលមក្ក្មពុជាមួយទលើក្ទេៀែទោយក្នសល ងំទក់្ទញថ្នអោ ឱកាសរយរសួលរក្សុើទៅក្បុងរបបទសដឌក្ិចចេើសារទសរ ើ តដលក្ំពុងរ ើក្លូែោស់

98។ ចំទរោះេែំថំ្នអោអទនាថ របទវសន៍អោខាងទលើ ទយើងពិបាក្ទយវើការបា៉ា ន់អោសាម នអោក្ំទែើ នអោណ្តស់រវាងចទនាល ោះពើេសវែេ ៩០ រែូែដល់បចចុបផនអោប។ ចណំ្តក់្រសកុ្របស់ពួក្ទគនសនអោមូលទែែុខាងទសដឌក្ិចចជាចមផងបំសុែ ទររោះទសដឌក្ចិច

97 NICOLAS REGAUD: “ក្មពុជាក្បុងពយុោះសងឃរា” េំព័រេើ១៣៨ 98

CDRI “ការសិក្ាអំពើេើសារពលក្មមទៅក្មពុជា ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ការលូែោស់ នអោិងការតក្ែរមូវចំទរោះវបិែថិ”ទបាោះពុមព តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០១ េំព័រេើ២៩

119

េើសារទសរ ើ ក្មពុជាជាឱកាសមួយលណ្្តស់សរនសប់ពកួ្ទគ។ តសបក្ែរមូវការក្ងវោះពលក្រជំនាញក្បុងរសុក្បានអោសថល់ឱកាសលោ្៉ា ងទរចើនអោចំទរោះទមការសំែង់ ជាងតក្ថ្ចបទឈើ អបក្ជួសជុលនស៉ា សុើនអោកជើវក្រតដលជាអទនាថ របទវសន៍អោ99។ ទៅខាងតសបក្ចាប់ តសបក្សគែ់សគង់ការរែួែពនិអោិែយេន់អោទខាយ ចំទរោះអទនាថ របទវសន៍អោចូលមក្ក្មពុជា តដលជាក្ត្តថ ជួយសរមួលដល់លំែូរចូលថ្នអោជនអោខាងទលើ។ លំែូរចូលថ្នអោជនអោអនអោថរបទវសន៍អោអែិបរនសជាក្ត្តថ ទយវើទកយនសនអោអែិសរណ្តេើសារពលក្មមក្បុងរសុក្ទយវើទកយនសនអោការតចក្រតំលក្ នអោិងបាែ់បង់ចែូំលរបជាជនអោ នអោិងពលក្រក្បុងរសុក្មិនអោតមនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះវាទយវើទកយបាែ់បង់សកាថ នុអោពលតសបក្ចាប់ទេៀែសង។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ទយើងកចទយវើការក្ែ់សនសគ ល់ទលើទរឿងទសេងៗទេៀែដូចជាៈ បញាបា វបិែថិដើយលើៈ បញាបា ដើយលើ គឺជារេពយសមផែថិដ៏នសនអោែថ្មលរបស់របជាពលរដឌ ទែើយវាជាមទយោបាយសលែិក្នសម នអោនអោិរនអោថរភាព តសបក្ទសដឌក្ចិច។ ការបាែ់បង់ដើយលើរបស់របជាពលរដឌនសនអោន័អោយថា របទេសនសនអោការបាែ់បង់ក្នសល ងំ នអោងិការសថល់ឱកាសចូលរមួរបស់របជាពលរដឌក្បុងការអភិវឌណន៍អោ។ រក់្ព័នអោនទៅនអោងឹការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ដើយលើ ជាមូលោឌ នអោដ៏សំខាន់អោថ្នអោរបាក់្ចំែូលរបស់របជាពលរដឌ។ ដើជាអចលនអោរេពយោ៉ា ងសខំាន់អោសរនសប់របជាជនអោក្មពុជាទៅែំបន់អោជនអោបេ ទទោះបើទនាោះវាមិនអោកចភជួររាស់បានអោក៏្ទោយ ក៏្ក្មមសិេនិរែូវបានអោតបងតចក្មិនអោទសមើគ្នប ទោយនសនអោរបជាជនអោមួយចំនអោួនអោបានអោកាន់អោកាប់ដើដ៏ទរចើនអោ នអោងិក្បុងរយៈទពលមិនអោចាស់ោស់

100។ ត្តមការទយវើអទងកែសែគមន៍អោរគួសារអបក្នសនអោជាងទគ(ចំែូលសល់ពើែរមូវការរបចាថំ្ងងទលើសលប់) ១០% បានអោកាន់អោកាប់ដើយលើដល់ទៅ ៤០% ក្បុងទពលតដលរគួសារអបក្រក្ជាងទគ (ចែូំលមិនអោបានអោបំទពញែរមូវការជើវភាពរបចាថំ្ងងនសនអោការខចើបុលបតនអោទម) ចំនអោួនអោ៤០% បានអោកាន់អោកាប់ដើតែ ១២% ប៉ាុទណ្តត ោះ។ ដើក្សិក្មម តដលមនិអោទរបើរបាស់បានអោទៅតែនសនអោចនំអោួនអោទរចើនអោទោយសារការបនអោេល់េុក្រគ្នប់មើនអោ នអោិងរគ្នប់មិនអោទន់អោសធុោះ។ របជាជនអោនសប ក់្នសនអោដើតែ ០.៣៣ែកិ្ត្តប៉ាុទណ្តត ោះ ទែើយ១៤,៤% ថ្នអោរគសួាររស់ទៅជនអោបេគ្នម នអោក្មមសិេនិ ដើតដលក្បុងទនាោះ ៨,៦% ទៅែំបន់អោទឆបរសមុរេ នអោិង ១៧,៣% ទៅែបំន់អោេទនអោលសាប(េនិអោបន័អោយឆ្ប ១ំ៩៩៧ របស់រក្សួងតសនអោការ)។ ទៅចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩០ ដល់ឆ្ប ំ១៩៩៩ ដើទយវើក្សិក្មមសរនសប់មនុអោសេនសប ក់្មក្រែឹម ០,២១ែកិ្ត្ត/មនុអោសេនសប ក់្ គបឺានអោងយចុោះជែិ៣០%101។ ការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោសលទយៀបសនសព យដើ នអោងិរបជាជនអោ គឺបណ្តថ លមក្ពើការទក្ើែទ ើងថ្នអោការចាប់ក្ំទែើ នអោមនុអោសេទយវើទកយនសនអោការទក្ើនអោទ ើងនូអោវរបជាជនអោតដលគ្នម នអោដើយលើ។ ទៅត្តមែំបន់អោខលោះនសនអោដើយំសរនសប់មនុអោសេនសប ក់្ៗទយវើក្សិក្មមតែដើទងំទនាោះគ្នម នអោជើជាែិគ្នម នអោរបភពេឹក្។ ទោយក្ត្តថ ខាងទលើទយវើទកយការធានានូអោវក្មមសិេនដិើយលើ គឺជាវបិែថិមួយតដលតែងតែទស់តេងគ្នប ពើភាពជានសច ស់ នអោិងការទរបើរបាស់ដើ នអោិងវបិែថិមួយទេៀែទោយក្នសល ងំពលក្មមទយវើអទនាថ របទវសន៍អោចូលែបំន់អោេើរក្ងុ តដលក្ំទែើ នអោរបជាជនអោ ទក្ើនអោទ ើងទលើសលប់ទៅេើរក្ុងថ្ងលដើ នអោិងសធោះបានអោទក្ើនអោទ ើង ទែើយអបក្រក្ើរក្មនិអោកចេេលួបានអោជំរក្សមរមយ។ 99

Ibid (CDRI) េំព័រេើ២៩ 100

រាជរោឌ ភិបាល “តសនអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច សងគមក្ិចច ៥ឆ្ប ំទលើក្េើ២(២០០១-២០០៥)” េំព័រេើ១៥៨

101 Ibide េំព័រេើ១៥៨ ឬ(ដ.ឯ.ម េំព័រេើ១៥៨)

120

ទៅជនអោបេរគួសារនអោើមួយៗទរបើរបាស់ដើយលើជាសំខាន់អោ ទដើមផើទយវើក្សិក្មមសរនសប់ទោោះរសាយការែូបចុក្របស់ខលួនអោឯងផ្កធ ល់ នអោិងសរនសប់ទោោះដូរបនអោថិបនអោថួច គឺពុំតមនអោសរនសប់េើសារយំេូោយទនាោះទេ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ដើកចោដុំោះបានអោជាទរចើនអោមនិអោរែវូបានអោទគទរបើរបាស់ទេ ទោយសារនសនអោការវកឹ្វរក្បុងសងគម។ ចាប់ពើចុងេសវែេ ៨០ ទៅទពលនសនអោការបនអោនូរចាប់រគប់រគងទលើចលនាផ្កល ស់បថូរេើលទំៅរបស់របជាជនអោ នអោងិការទបើក្ចំែចំទរោះទសដឌក្ិចចេើសារទសរ ើ និអោងការរបារស័យទក់្េងជាមួយអនអោថរជាែិលំនាថំ្នអោការទរបើរបាស់ដើនសនអោការតរបរបួលោ៉ា ងខាល ងំទៅែំបន់អោនានាត្តមដងសលូវសខំាន់អោៗ នអោិងទៅតក្ផរេើរបជុជំនអោ។ ការផ្កល ស់បថូររបបនអោទោបាយនសនអោការតរបរបលួក្បុងការទរបើរបាស់ដើយលើជាក់្តសថង គឺបណ្តថ លមក្ពើក្ំទែើ នអោែរមូវការយនអោធានអោដើយលើ របភពខាងទរៅសែគមន៍អោនសនអោជាកេិ៍បុគគល រក្ុមែ៊ាុនអោឯក្ជនអោ នអោងិសាទ ប័នអោរដឌ។ ការផ្កល ស់បថូរនអោនិាប ការទរបើរបាស់ដើយលើទយវើទកយនសនអោការផ្កល ស់បថូរេសេនអោៈរបស់របជាជនអោពើទរឿងសិេនិខាងដើយលើ។ តែជាេូទៅទៅេើជនអោបេក្បុងលក្ខខ័ែឍ ថ្នអោការោដុំោះជើវចរមុោះ រពឹែថិការែ៍រគប់រគងដើយលើពឹងតស្ក្ជាសំខាន់អោទលើការទរបើរបាស់ដើ ជាក់្តសថងដើបទរមើសលិែក្មមទគទយវើរសបត្តមរបថ្ពែើ េំទនអោៀម-េនសល ប់ទៅមូលោឌ នអោ ទោយមនិអោសូវនសនអោឯក្សារជាសលូវការ។ ទោយេើសារដើយលើនសនអោែរមូវការខពស់ទយវើទកយនសនអោការរទំោភពើបុគគល ឬរក្មុែ៊ាុនអោមក្ពើទរៅសែគមន៍អោ ឬខាងទោធា តដលនសនអោយនអោធានអោ នអោងិអំណ្តច។ មួយតសបក្ទេៀែ របជាពលរដឌតដលជានសច ស់ដើបានអោលក់្ដើយលើ តដលខលួនអោបងកបទងកើនអោសល ទែើយទយវើចំណ្តក់្រសុក្ផ្កល ស់បថូរេើលំទៅទៅេើក្តនអោលងទសេងទោយជលួដើទគទយវើក្សិក្មម ឬក៏្ចូលមក្េើរក្ុង។ ក្ត្តថ ទងំទនអោោះទយវើទកយបាែ់បង់េនិអោបសល ក្សសិលតដលរបមូលបានអោពើដើទងំទនាោះ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ សាទ នអោភាពែនួាេើបុរស-ង្គ្សថើ ពុំនសនអោលក្ខែៈលទ្េក្បុងការទរបើរបាស់ដើ នអោិងក្មមសិេនដិើយលើ។ វសិមភាពរវាងបុរស នអោិងង្គ្សថើទៅក្បុងលេនភាពនសនអោដើ នអោងិនសនអោក្មមសេិនិដើយលើក្ំពុងទក្ើនអោទ ើងគនសល ែរវាងរគសួារបុរសទមរគួសារ នអោិងរគសួារង្គ្សថើទមរគួសារ។ រគសួារ ង្គ្សថើទមរគសួាររគប់រគងដើក្សកិ្មមែូចជាងរគួសារបុរសជាទមរគួសារ ទទោះបើជាកាលដបូំងរគសួារទងំពើររបទភេបានអោេេួលដើពើរដឌក្បុងេំែដូំចគ្នប ក្ថើ។ ទរកាយទពលតបងតចក្ដើយលើទៅចុងេសវែេ៨០ រគសួារង្គ្សថើទមរគសួារមិនអោកចពរងើក្ដើក្សិក្មមរបស់ខលួនអោដូចរគសួារបុរសទមរគសួារទេ ទោយសារខវោះក្នសល ងំពលក្មម នអោងិសែវអូសទញ។ ជាេូទៅរគួសារង្គ្សថើទមរគួសារទរចើនអោរយរងទរគ្នោះកាល យជាអបក្គ្នម នអោដើយលើជាងរគួសារបុរសទមរគួសារ102។ បញាបា វបិែថិដើយលើ នអោងិទក្ើែនសនអោទេវតងមទេៀែក្បុងក្រែើ គ្នម នអោវធិានអោការពរងឹងតសបក្ចាប់ នអោងិមង្គ្នអោថើពើថាប ក់្ទលើរែូែដល់ថាប ក់្មូលោឌ នអោ។ ការទរៀនអោសូរែបានអោែិចែចួរបស់របជាពលរដឌនសនអោចំតែក្ោ៉ា ងយកំ្បុងទរឿងទនអោោះ នអោិងរយរងទរគ្នោះកាល យជាអបក្គ្នម នអោដើ។ ទររោះក្ំទែើ នអោរបជាជនអោពើមយួថ្ងងទៅមួយថ្ងងកាន់អោតែទក្ើនអោទ ើង នអោិងពកួ្អបក្រក់្ព័នអោននអោឹងដើយលើទនអោោះក៏្កាន់អោតែនសនអោសក្មមភាពរស់រទវ ើក្ នអោងិនសនអោរូបភាពខុសៗគ្នប ទៅត្តមែំបន់អោទសេងៗ ថ្នអោរបទេសក្មពុជា។ ទោយែរមូវការេើសារសលរបទោជន៍អោខាងរែិជជក្មម នអោងិឧសាែក្មម តដលជំរុញអបក្ជំនអោួញពួក្មង្គ្នអោថើទោធា

102

CDRI “ការវាយែថ្មលបញាបា សងគមក្ិចចរក់្ព័នអោននអោឹងដើយលើទៅក្មពុជា” តខមើនា ឆ្ប ២ំ០០២ េំព័រេើ២៦”

121

នអោិងកជាញ យរសុើវ ើល តដលនសនអោអំណ្តចខាងែរិ ដ្វែទុ នអោិងនអោទោបាយ ទែើយតដលយក្ចែិថេុក្ោក់្ក្បុងការបទងកើនអោរេពយយនអោត្តមរយៈការរទំោភ នអោិងេិញលក់្ទក្ញយក្ចំទែញ ក៏្ដូចជា ការទរបើរបាស់ដើយលើក្បុងលក្ខែៈរែិជជក្មម នអោិងជនអោចំណ្តក្រសុក្ជនអោនសែុភូមិនអោិវែថន៍អោ នអោិងរបជាជនអោោច់ឬសគល់ តដលផ្កល ស់េើចុោះទ ើងក្បុងរបទេសទដើមផើតសវងរក្តនអោលងរជក្ទកានអោ នអោិងចិ ច្ ឹមជើវែិ។ រក្ុមទនអោោះនសនអោក្នសល ងំែរិ ដ្វែទុ នអោិងនអោទោបាយែិចែចួ ប៉ាុតនអោថវែថនសនអោរបស់ពួក្ទគក៏្នសនអោេមងន់អោគួរទកយក្ែ់សនសគ ល់តដរ(ដូចជាសំែង់អនាយិបទែយយជាទរចើនអោទៅរក្ុងភបំទពញ នអោិងត្តមេើរបជុំជនអោទសេងៗទេៀែ)។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ទយើងកចទយវើការក្ែ់សនសគ ល់ទលើទរឿងទសេងៗជាទរចើនអោទេៀែដូចជាៈ អំទពើពុក្រលយួ នអោិងអភិបាលក្ិចចេន់អោទខាយ បញាបា ពុក្រលួយជាបញាបា សក្លទោក្ទងំរបទេសទនាោះជារបទេសរ ើក្ចទរមើនអោ ឬក៏្ជារបទេសរក្ើរក្ក៏្ទោយ។ ដូចជា របទេសក្មពុជាបានអោនអោឹងក្ំពុងរបឈមមុនអោនអោឹងបញាបា ដ៏លំបាក្ ក្បុងការសទរមចទកយបានអោទជាគជ័យទលើការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិចជាែិ នអោិងកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងសងគម ទោយសារអំទពើពុក្រលយួទរជៀែចូល នអោិងចាក់្ឬសរត្តតំរែង តដលជារបាងំមួយោ៉ា ងរកាសរារាងំដល់ដំទែើ រការទនអោោះ។ ត្តមេសេនអោៈេូទៅបានអោយល់ទឃើញថា អំទពើពុក្រលយួ គឺមិនអោរគ្នន់អោតែជាការគំរាមក្ំតែងដល់សាទ ប័នអោរបជាយិបទែយយ នអោងិការទគ្នរពសិេនសិារវន័អោថ នអោងិទសរ ើភាពប៉ាុទណ្តត ោះទេ ប៉ាុតនអោថតងមទងំបងកទកយនសនអោភាពអនអោថរាយដល់ការអភិវឌណនអោួទសដឌក្ិចចសងគម នអោិងទយវើទកយរបជាជនអោរាប់ោនអោនាក់្ទៅទលើពិភពទោក្ ក៏្ដូចជាទៅក្បុងរបទេសក្មពុជាតដរកាន់អោតែរក្ទៅៗ។ អំទពើពុក្រលួយកចនាទំកយនសនអោការសទរមចចែិថមិនអោសមទែែុសល នអោិងរាងំសធោះដល់ការអភិវឌណន៍អោសាធារែៈ នអោិងតសបក្ឯក្ជនអោ នអោិងមិនអោអំទណ្តយសលដល់បរោិកាសសងគមសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាព។ អំទពើពុក្រលួយ ជាបញាបា សខំាន់អោតដលនសនអោឥេនពិលករក្ក់្ដល់អបក្រក្ើរក្ ទងំការជោះឥេនិពលជាអវជិជនសនអោដល់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចទោយចើរភាព ចែូំលរបស់រោឌ ភិបាល នអោងិទងំការចំណ្តយផ្កធ ល់តដលែរមូវទលើរគសួារ។ ការតសវងរក្ទសវាក្មមអប់រ ំ សុខាភិបាល នអោិងទសវាសាធារែៈទសេងទេៀែ តដលនសនអោេរមង់បង់ថ្ងលឈបួលមិនអោរសបចាប់ គឺជាបនអោធុក្ោ៉ា ងយងន់អោរបស់អបក្រក្ើរក្។ មនិអោតែប៉ាុទណ្តត ោះអំទពើពុក្រលួយជោះឥេនពិលករក្ក់្ទលើជាែិ នអោិងសងគមបងកទកយនសនអោភាពអនាយិបទែយយរាងំសធោះដល់ដំទែើ រការអភវិឌណន៍អោទសដឌក្ិចច នអោិងជារបាងំឧបសគគដល់ដំទែើ រការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងសងគម។ អំទពើពុក្រលួយនាទំកយនសនអោការខាែបង់នូអោវចំែូលសរនសប់ងវកិាជាែិ។ ការខវោះខាែងវកិាជាែិទនអោោះវាបានអោប៉ាោះរល់ទៅនអោឹងជើវភាពរស់ទៅរបស់របជាពលរដឌេូទៅ ជាពិទសសប៉ាោះរល់ទៅទលើការរស់ទៅរបស់មង្គ្នអោថើ រាជការនសនអោក្រមែិទប ទររោះការខវោះខាែងវកិាជាែិពុកំចជរមូទកយរបាក់្ទបៀវែេរបចាតំខរបស់មង្គ្នអោថើរាជការទក្ើនអោទ ើងបានអោទេ។ មោ៉ាងទេៀែក្ងវោះងវកិាជាែិទនអោោះ នាទំកយសាទ ប័នអោ នអោិងរក្សួងបទរមើសលរបទោជន៍អោសាធារែៈជនអោមិនអោទពញទលញ(ទសវាក្មមសាធារែៈេន់អោទខាយ) មនិអោបានអោបំទពញទៅត្តមែរមូវការថ្នអោទគ្នលការែ៍ជារដឌ តដលនសនអោកាែពវក្ិចចបទរមើរបទោជន៍អោរបជាពលរដឌជាយ។ំ បចច័យករក្ក់្ទសេងទេៀែទៅទលើសងគមជាែិ គឺអំទពើពុក្រលួយ

122

ជរមុញទកយអបក្នសនអោលុយ អំណ្តចរទំោភទលើចាប់រដឌ ទោយបទងកើែនូអោវរបព័នអោនបទរមើនូអោវវបផយម៌ទមម ក្ខវក់្ដូចជា បនអោតលផងរោកវា៉ា តស បនអោរសើទពសោ បនអោលក់្ទរគឿងទញៀនអោ តដលជាសក្មមភាពបផំ្កល ញករយយម៌ជាែ។ិ ភាពរយរសួលក្បុងការរក្ចែូំលទោយរបរពឹែថអំទពើពុក្រលួយទនអោោះទយវើទកយជោះឥេនពិលករក្ក់្ដល់របព័នអោនអប់រ ំ យុវនអោសិេែិតខមរយល់ថា ចាបំាច់ទរៀនអោទយវើអវើនសនអោចំទែោះក៏្មិនអោដឹងយក្ទៅបទរមើការររទយវើអើវតដរ ទបើអបក្ពុក្រលួយ ក្ិបទក្ងរបវ ័្ ចរក្តែមួយទនស៉ា ង ឬមួយថ្ងង របតែលអបក្យមមត្តទយវើការរយៈទពលមួយជើវែិ។ ភាពអយុែថយិម៌ក្បុងសងគម តដលនសនអោមូលទែែុមក្ពើអំទពើពុក្រលួយទនអោោះទែើយ តដលនាទំកយនសនអោវបិែថសិងគមទោយក្បុងខួរក្ាលរបស់ពកួ្ទគគ្នម នអោទេ ឆនអោធៈគ្នម នអោទេសលរបទោជន៍អោជាែិ គឺទគទយវើោ៉ា ងណ្តទកយតែបំទពញបានអោនូអោវមែចិឆិត្តរបស់ខលួនអោ។ ទែើយក៏្មិនអោកចទកយសងគមជាែិទយើងនសនអោការលូែោស់ទៅមុខបានអោតដរ ទោយអំទពើពុក្រលួយកចបតងវរជំនអោួយ អនអោថរជាែិទកយខុសទគ្នលទៅ តដលបានអោក្ែំែ់េុក្ទោយកាែ់បនអោទយរបសិេនិភាពថ្នអោជំនអោយួទនអោោះទេៀែសង។ អំទពើពុក្រលយួជារបព័នអោនមួយ តដលកចជរមញុទកយក្រមែិជំនអោួយអនអោថរជាែិធាល ក់្ចុោះជាពិទសសទៅក្តនអោលងណ្តតដលអំទពើពុក្រលួយនសនអោក្រមិែខពស់របទេស នអោិងអងគការជំនអោយួកាន់អោតែចង់កាែ់បនអោទយជនំអោួយ ឬក៏្កាែ់ជំនអោួយទងំរសុង103

តដលជាទែែុកាន់អោតែទយវើទកយក្ចិចរបឹងតរបងក្បុងការអភិវឌណន៍អោសងគមរែូវអនអោថរាយ។ អំទពើពុក្រលួយ គឺជាការទបាក្បទញាបឆ ែ តដលវាយរបហារគុែភាពអភិបាលក្ចិច នអោិងទសទរភាពជាែិ ទោយទយវើទកយនអោើែោនុអោកូ្លភាពថ្នអោដទំែើ រការនអោទោបាយដលួរល។ំ អំទពើទនអោោះតែតែទលើសធួយទកយនសនអោការនសក់្រយដល់ទសវាសាធារែៈ នអោិងនាទំកយនសនអោការគិែមនិអោលអ្ពំើជើវភាពនអោទោបាយ។ អំទពើពុក្រលួយទយវើទកយប៉ាោះរល់ទៅទលើក្ិចចអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចរបស់របទេសជាែិ នអោិងទយវើទកយខូចខាែដល់ការសទរមចទគ្នលទៅអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាពអំទពើពុក្រលួយទយវើទកយនសនអោការទគចពនអោន នអោិងការបាែ់បង់របាក់្ចំែូលោ៉ា ងទរចើនអោសរនសប់រដឌ។ សេគំ្នប ជាមួយនអោឹងចណំ្តយសាធារែៈខជោះខាជ យក្ត្តថ ទនអោោះនាទំកយនសនអោគុែភាពកាន់អោតែទប ថ្នអោទែោឌ រចនាសមព័នអោន នអោិងទសវាសាធារែៈក្បុងរយៈទពលខលើ នអោិងសលវបិាក្ងវកិា នអោិងរូបិយវែទុមិនអោលក្្បុងរយៈទពលតវង។ អំទពើពុក្រលួយ កចតរបរែ ប់ការចណំ្តយ នអោិងកេិភាពរបស់រោឌ ភិបាល ទដើមផើទកយការចិ្ ច ឹមរបព័នអោនទនអោោះកាល យទៅជាកេិភាពខពស់ជាងរបទោជន៍អោសាធារែៈ104។ ចំទរោះសលប៉ាោះរល់តសបក្ទសដឌក្ចិច(រែិជជក្មម) ទយើងទឃើញថា ទៅេើណ្តនសនអោអំទពើពុក្រលួយកាន់អោតែខពស់ ែថ្មលទដើមេុនអោ នអោិងការវនិអោិទោគកាន់អោតែខពស់ទយវើទកយបាែ់បង់ភាពយុែថិយម៌ ក្បុងការរបក្ួែរបតជងេើសារ ទងំក្បុងរសុក្ នអោងិទរៅរសុក្។ ការរបក្ួែរបតជងត្តមតបបពុក្រលួយ សែូំក្បា៉ា ន់អោទយវើទកយសាធារែៈជនអោ ឬយុរៈជនអោបាែ់បង់សមែទភាព នអោងិអែទរបទោជន៍អោថ្នអោការរបក្ួែរបតជងេើសារ។ អំទពើពុក្រលួយទយវើទកយនសនអោការយែឺោ៉ា វដល់វនិអោិទោគផ្កធ ល់ពើបរទេស ឬវនិអោិទោគផ្កធ ល់ក្បុងរសុក្ ទររោះទគបានអោគិែថា ការចំណ្តយ

103

មជឈមែឍ លអភិវឌណន៍អោសងគមៈ “ការរែួែពិនអោិែយអំទពើពុក្រលួយ” ទសៀវទៅសរនសប់សនសជិក្សភា (June 2000) េំព័រេើ១៦ 104

មជឈមែឍ លអភិវឌណន៍អោសងគមៈ “ការរែួែពិនអោិែយអំទពើពុក្រលួយ” ទសៀវទៅសរនសប់សនសជិក្សភា (June 2000) េំព័រេើ១៦

123

ទៅទលើអំទពើពុក្រលួយ (សូក្បា៉ា ន់អោ) វាជាេរមង់មួយដូចចណំ្តយបង់ពនអោនោរតដរ។ ទែែុទនអោោះការវនិអោិទោគតដលទក្ើែនសនអោ របាក្ដកចែរមង់ខុសេិសទៅទសដឌក្ចិចទោយសលរបទោជន៍អោអំទពើពុក្រលួយទនអោោះ។ ចំទរោះសលប៉ាោះរល់សងគម គឺវបផយម៌ថ្នអោអំទពើពុក្រលួយទយវើទកយរបជាជនអោរបស់របទេស ខវោះសើលយម៌តដលបងកទកយនសនអោការមិនអោទជឿេុក្ចិែថទលើរដឌ នអោិងសាទ ប័នអោរដឌនានា នអោងិទៅក្បុងសាទ នអោភាពដ៏យងន់អោយងរបសុំែ គឺទយវើទកយរដឌដួលរលំតែមថង។ អំទពើពុក្រលួយរទំោភទលើជំទនអោឿេុក្ចិែថរបស់សាធារែៈជនអោ នអោងិទយវើទកយរចិរលិមូលយនអោសងគម។ អំទពើទនអោោះបំសលិចបំផ្កល ញចាប់ នអោងិបេបញាបជ នានាតដលទរបើរបាស់សរនសប់ទគ្នលបែំងសងគម105។ អបក្រក្ខវោះមទយោបាយចូលរមួទកយនសនអោរបសិេនភាពទៅក្បុងក្ិចចដំទែើ រការ នអោិងសលរបទោជន៍អោជាសាធារែៈតដលដិែោបទោយអំទពើពុក្រលួយ។ ទៅេើណ្តតដលក្មមវយិើបានអោសថល់សលរបទោជន៍អោ ដល់ពួក្ទគរែូវរគប់រគងត្តមរទបៀបពុក្រលួយអបក្េេួលសលតដលជាជនអោរក្ើរក្បសុំែនអោឹងគ្នម នអោលេនភាពេេួលបានអោនូអោវទសវាសាធារែៈទនាោះទ ើយ។ ចំទរោះឥេនពិលថ្នអោអំទពើពុក្រលួយទលើសបែ់គនំអោិែតខមរ គឺភាពអយុែថិយម៌ក្បុងការតបងតចក្យនអោធានអោ ទោយមូលទែែុពុក្រលួយទនអោោះ ទែើយតដលទយវើទកយភាពរក្ើរក្ទៅរបទេសទយើងកាន់អោតែរ ើក្រាលោលបនអោថក្បុងសងគមជាលោំប់។ ឥេនិពលថ្នអោអំទពើពុក្រលួយទនអោោះបានអោដិែជាប់ទៅក្បុងគនំអោិែតខមរទសធើរតែរគប់រូបទៅទែើយទយវើទកយតខមរបាែ់បង់នូអោវឆនអោធៈ នអោងិមនអោសិការជាែិ គិែតែពើរបទោជន៍អោផ្កធ ល់ខលួនអោជាយំ។ ទែែុអវើ? មនុអោសេរាល់រូបតដលចាប់ក្ំទែើ ែទៅទលើទោក្រតមងេេលួឥេនិពល ពើការអប់រ ំ នអោិងបែថុ ោះបណ្តថ លពើរគសួារពើសាោទរៀនអោ នអោិងពើសងគមនអោើមយួៗ តដលទគរស់ទៅលក្ខែៈទងំបើទនអោោះ វាពរងឹងេសេនអោៈពរងឹងកក្បផក្ិរោិ នអោិងពរងឹងចរែិមនុអោសេជាបនអោថបនាធ ប់ទៅក្បុងការរស់ទៅក្បុងសងគម។ ត្តមរេឹសថើចិែថវេិោ នអោិងសងគមវេិោសបែ់គំនអោែិ នអោិងេនសល ប់រស់ទៅរបស់មនុអោសេរាល់រូបនសនអោការលំបាក្នអោឹងតក្តរបទៅទពលតដលកយុរបស់បុគគលទនាោះ ទចោះតែឈានអោទៅមុខជាលំោប់។ ោ៉ា ងណ្តមុិញេនសល ប់ នអោិងឥេនពិលតដលពកួ្ទគេេួលបានអោពើសងគម តដលនសនអោអំទពើពុក្រលួយទនអោោះទយវើទកយពួក្ទគហា៊ា នអោរបរពឹែថអវើៗទងំអស់ទោយមិនអោគែិពើែថ្មលថ្នអោសើលយម៌ នអោងិក្ែិថយសរបស់ខលួនអោទ ើយ ដូចមង្គ្នអោថើរាជការបទរមើការររសាធារែៈ បចចុបផនអោបទភលចអស់ពើគុែភាពសមែទភាពរបស់ខលួនអោក្បុងការអនុអោវែថន៍អោការររទោយឥេនពិលថ្នអោអំទពើពុក្រលួយ ទយវើទកយពកួ្ទគទចោះទោយគ្នម នអោរែវូនូអោវការទគ្នរពឱនអោលំទទនអោ សងគមលុែរកាប សងគមតអបអរ ទដើមផបុែយស័ក្ថិ។ ក្ត្តថ ខាងទលើទនអោោះបានអោដិែោមទសធើរទពញខួរក្ាលកូ្នអោតខមរ។ របជាពលរដឌតខមរទសធើរកាល យទៅជាពលរដឌលុែរកាប ទដើមផើកាន់អោក្ិចចការអវើមយួ ទោយគ្នម នអោគិែពើសមែទភាពរបស់ខលួនអោ។ របទេសក្មពុជា បានអោធាល ក់្ចុោះដុនអោោបទវេនាដល់សពវថ្ងង ទររោះតែមនុអោសេគ្នម នអោសមែទភាពទនអោោះទយវើការគ្នម នអោសាគ ល់ក្ចិចការតដលខលួនអោរែូវទយវើ គឺទចោះតែការឱនអោលំទទនអោផ្កគ ប់សគន់អោបំទពញមុខថាប ក់្ទលើ ទដើមផើតែសលរបទោជន៍អោផ្កធ ល់ខលួនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះ។ សក្មមភាពរបស់ទគ គឺទយវើការបទរមើថាប ក់្ទលើជាបុគគលមិនអោតមនអោបទរមើរបជាពលរដឌទេ។

105

ដ.ឯ.ម េំព័រេើ១៧

124

មូលទែែុតដលបណ្តថ លទកយរបទេសក្មពុជា សទិែទៅក្បុងភាពរក្ើរក្នសនអោក្ត្តថ ជាទរចើនអោ ដូចបានអោទលើក្ ទ ើងខាងទលើ តែក្ត្តថ ទងំទនាោះទយើងកចទយវើការតក្ថ្ចបក្បុងក្រែើ ទយើងនសនអោឆនអោធៈមនអោសិការ នអោិងយនអោធានអោរគប់រគ្នន់អោ។ វបផយម៌អំទពើពុក្រលយួជាបញាបា របឈមោ៉ា ងយងន់អោយងរដល់ដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោសងគម ទររោះថា ទបើទយើងនសនអោយនអោធានអោរគប់រគ្នន់អោក៏្យនអោធានអោទងំទនាោះមិនអោបានអោធាល ក់្ទៅដល់ដំទែើ រការ នអោិងក្មមវយិើអភិវឌណន៍អោទងំរសុងតដរ ទោយសារការសឹក្រចិរលិ នអោិងចណំ្តយទៅទលើអំទពើពុក្រលួយក្បុងក្រែើ ទយើងទងំអស់គ្នប គ្នម នអោឆនអោធៈគ្នម នអោមនអោសិការ នអោងិខវោះការចូលរមួទនាោះ។ អំទពើពុក្រលួយ ជាមូលទែែុោ៉ា ងសំខាន់អោ តដលបងកទកយភាពរក្ើរក្ក្បុងសងគមកាន់អោតែយងន់អោយងរទ ើងៗ ទែើយក៏្ជាឧបសគគោ៉ា ងសខំាន់អោណ្តស់ដល់ដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោ នអោិងកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងសងគម។ របាងំឧបសគគទងំឡាយ តដលទក្ើែនសនអោទៅក្បុងសងគមក្មពុជាខាងទលើទនអោោះ គឺបណ្តថ លមក្ពើទមទរាគសងគមដ៏សាហាវ គឺអំទពើពុក្រលយួក្បុងសងគម។ អំទពើពុក្រលួយវាមិនអោរែឹមតែទយវើទកយនសនអោភាពអយុែថយិម៌ទៅក្បុងសងគមប៉ាុទណ្តត ោះទេ វាបងកទកយនសនអោអភិបាលក្ិចចមនិអោសមរសប នអោងិរខំានអោដល់ការអភិវឌណន៍អោរបស់តសបក្ឯក្ជនអោ នអោងិសងគមជាែ។ិ អំទពើពុក្រលយួទទោះនសនអោេំែយំំក្ថើ ែូចក្ថើវាទចាេជាបញាបា គំរាមក្ំតែងមនិអោតមនអោចំទរោះតែសាទ ប័នអោរបជាយបិទែយយ នអោិងសិេនជិាមូលោឌ នអោ ឬទសរ ើភាពេូលេូំោយទនាោះទេ ប៉ាុតនអោថវាក្ំពុងជើក្ឬសជើក្គល់ថ្នអោការអភិវឌណន៍អោ នអោិងទយវើទកយនសនអោភាពរក្ើរក្កាន់អោតែធាល ក់្ទរៅទៅៗសរនសប់មនុអោសេរស់ទៅក្បុងសងគមទងំមូល។ ដូចទនអោោះ ទដើមផើទកយដំទែើ ការអភិវឌណន៍អោ នអោិងកាែ់បនអោទយបានអោនូអោវភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងសងគមក្មពុជា ទយើងគួរតែលុបបបំាែ់របឆ្ងំនអោឹងអំទពើពុក្រលួយទៅក្បុងសងគមទោយទយើងបទងកើែនូអោវគំនអោែិជាែនិអោិយម។ គំនអោិែជាែិនអោិយមោ៉ា ងដូចទមថច? រោឌ ភិបាល នអោិងរបជាពលរដឌរែូវការចូលរមួទោយយក្គំនអោែិជាែិជាយំទោយគិែពើបញាបា សងគម បញាបា ទសដឌក្ិចច តដលរែូវទោោះរសាយទៅថ្ងងមុខ។ ទយើងរែូវពិចារណ្ត នអោងិអនុអោវែថនអោទោបាយទសដឌក្ិចចរទបៀបណ្ត ទដើមផើទកយរបជាពលរដឌនសនអោជើវភាពរគប់រគ្នន់អោ នអោិងទយវើទកយរបទេសជាែិឆ្ប់រុងទរឿង នអោិងទរៀបចំនអោទោបាយសងគមតបបណ្ត ទដើមផើទកយរបជាពលរដឌនសនអោការររទយវើ នអោិងកុ្ំទកយនសនអោភាពអនាយបិទែយយ លុបបំបាែ់នូអោវការោិល័យនអោិយម តដលជាឬសគល់ថ្នអោអំទពើពុក្រលួយ។ ទនអោោះទែើយគំនអោិែជាែិនអោិយម ក្បុងការក្សាងរបទេសជាែិ។ វបិែថិទសដឌក្ិចច នអោិងអំទពើពុក្រលួយជាវបិែថិសងគមមួយោ៉ា ងយងន់អោយងរ តដលទយវើទកយបាែ់បង់ភាពនសច ស់ការដូចជា វបិែថខិាងទលើទនអោោះបានអោទយវើទកយក្មពុជាធាល ក់្ចុោះចូលទៅក្បុងសាទ នអោភាពរក្ើរក្រែូែដល់បចចុបផនអោប។ េុក្ខទវេនារបស់របជាពលរដឌជាបនអោថបនាធ ប់ទោយសារវបិែថិទនអោោះទយវើទកយរបជាជនអោ នអោងិសងគមសិទែទៅក្បុងភាពរក្ើរក្។ បញាបាសងគមបានអោទក្ើែនសនអោទ ើងទោយជនអោនសនអោអំណ្តច នអោិងបុែយស័ក្ថិមួយចំនអោួនអោបានអោទឆលៀែឱកាសទពលសងគមជបួនូអោវវបិែថិបានអោរបរពឹែថអំទពើទក្ងរបវ ័្ ច ពុក្រលយួ បងកភាពអនាយបិទែយយ ទដើមផើរបទោជន៍អោផ្កធ ល់ខលួនអោ បក្េពកួ្ខលួនអោ។ មនិអោតែប៉ាុទណ្តត ោះ ដូចជា វបិែថិអែ់ការររទយវើបានអោទក្ើែទ ើង សងគមជួបរបេោះនូអោវវបិែថដ៏ិយងន់អោយងរមួយថ្នអោការធាល ក់្ចុោះក្រមិែជើវភាពរបស់របជាពលរដឌក្បុងរបទេស។ មនុអោសេ តដលរស់ទៅក្បុងក្រមែិជើវភាពមិនអោរគប់រគ្នន់អោរយេេួលរងនូអោវហានអោិយភ័យក្រមិែខពស់ដូចជា បញាបា សុខភាព នអោងិការអូសទញទសេងៗទងំសលូវល ្ នអោិងសលូវករក្ក់្ តដលជាទែែុទយវើទកយនសនអោការរបាស់ចាក្ពើរក្មសើលយម៌សងគម។ ភាពរក្ើរក្ នអោិងការទរសក្ឃ្លល នអោជារបចាទំនាោះបងកទកយនសនអោអ

125

ទសទរភាពសងគមត្តមរយៈការបងខំចិែថទកយមនុអោសេរបរពឹែថនូអោវអំទពើទពសោចារ អំទពើពុក្រលយួទងំក្រមែិទប នអោិងក្រមិែខពស់ នអោងិអំទពើទចារក្មម(លួច ឆក់្ បលន់អោ កាប់សនសល ប់មនុអោសេដូចជាសែវធាែុ)ជាទដើម។ ដូទចបោះ ឥេនពិលថ្នអោវបិែថិខាងទលើទនអោោះ ទយវើទកយសងគមជាែនិសនអោភាពរចបូក្រចបល់ បងកអទសទរភាព រាងំសធោះដល់ដំទែើ ររបរពឹែថទៅរបស់សងគម។ ទដើមផើសាថ រ នអោិងអភិវឌណន៍អោរបទេសជាែិទកយនសនអោភាពរុងទរឿងងកុ ំទងកើនអោ នអោិង បទ ជ្ ៀស ឬរបឆ្ងំនអោឹងវបិែថខិាងទលើទនអោោះ ទដើមផើចូលរមួកាែ់បនអោទយនូអោវភាពរក្ើរក្ ទែើយទងំអស់គ្នប តដលជារបជាពលរដឌ នអោិងជាពិទសសអបក្ដកឹ្នារំោឌ ភិបាលរែូវបទងកើែទកយនសនអោឆនអោធៈ នអោិងមនអោសិការជាែិយំជាងរបទោជន៍អោផ្កធ ល់ខលួនអោ នអោិងបក្េពកួ្របស់ខលួនអោ។

៤.១.២ មលូស តុននេងគម បញាបា អភិរក្េនអោិយមសងគមតខមរទយើងទឃើញថា ទទោះបើជានសនអោដំទែើ រតរបរបលួជារបវែថិសាង្គ្សថោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ ក៏្សងគមតខមរហាក់្ដូចជាមិនអោសូវក្ទរមើក្ខលួនអោទសាោះត្តងំពើទរចើនអោសែវែេមក្ទែើយ។ រចួែនសល ក់្អបេរា តដល ញញឹមទៅអងគរ នអោិងភាពរសួរាយរបស់ង្គ្សថើក្សិក្រសពវថ្ងង ទបើគិែពើេរមង់លក្ខែៈតដលនសនអោ គឺទៅតែនសនអោសភាពដូចោ៉ា ងទរចើនអោ។ រពោះពុេនសាសនា តដលត្តទំកយនសនអោទ ើងជាទរចើនអោសែវែេមក្ទែើយទនាោះទៅតែជាសាសនារបស់ជាែិដតដល ទែើយករក្េអបក្ត្តមបានអោរក្ាែួនាេើដ៏របទសើរមួយដូចពើទដើម។ ភាសាតខមរទៅតែជាភាសាជាសលូវការ ការទយវើតរសចំការបានអោរមួបងកជាសក្មមភាពដ៏សំខាន់អោបសុំែរបស់របជាជនអោភាគទរចើនអោ។ របជាជនអោទៅតែនសនអោជំទនអោឿពងឹរក់្ទៅទលើរពោះមហាក្េរែ តដលជារបមុខរដឌ ទដើមផើជួយរក្យុែថិយម៌ នអោិងរគប់រគងរបស់ពួក្ទគតងមទេៀែ។ ការទគ្នរពខាល ចតរក្ងបុគគលមង្គ្នអោថើរាជការត្តមឋានានុអោរក្មបុែយស័ក្ថិបានអោទក្ើែនសនអោទៅរគប់េើក្តនអោលង។ ការចូលចែិថទរៀបឬក្ភាពសទមផើម តដលជាចរកិ្លក្ខែៈរបស់មង្គ្នអោថើ ឬអបក្នសនអោអណំ្តចទងំឡាយសពវថ្ងងទនអោោះបានអោសទិែទៅក្បុងចំទណ្តមបុគគលជាទរចើនអោជាពិទសសពកួ្អបក្េើរក្ុងសងតដរ តដលខវល់ខាវ យតែពើទរឿងបទងកើែរេពយសមផែថិរបស់ពួក្ទគជានអោិចច ទែើយគិែោ៉ា ងទម៉ាចទកយតែទលើសអបក្ជិែខាងរបស់ខលួនអោ។ ពិែទែើយចំតែក្ឯរបជាក្សកិ្រទៅត្តមជនអោបេ តរសចំការពកួ្ទគខាវ យខវល់តែពើបញាបា កកាសធាែុ ដូចជា ការបន់អោរសន់អោករក្េអបក្ត្ត ឬរក្រពោះមហាក្េរែទកយជួយទយវើពើយើបួងសួង នអោិងពិភាល់ថាអវើៗ នអោិងទរៀបរយរសួលបួលទៅត្តមដំទែើ ររបស់វាតែប៉ាុ ទណ្តត ោះ។ ទររោះថាភាពមិនអោទេៀងទែ់ថ្នអោកកាសធាែុបានអោរខំាងដល់ការរបមូលសលដំណ្តរំបស់ពកួ្ទគ។ ពួក្ទគបានអោបទណ្តថ យខលួក្បុងការរស់ទៅ ទោយរស់ទៅត្តមរទបៀបរក្មួយថ្ងងសុើ-មួយថ្ងង របជាក្សិក្រទងំឡាយទពញចែិថ នអោងិទយវើតរសតែមួយរដូវតែប៉ាុទណ្តត ោះក្បុងមួយឆ្ប ំ ទោយេុក្ទពលទវោសរនសប់ក្សំានអោថសបាយោ៉ា ងទរចើនអោ។ ការររតដលទនអោឿយែែ់ជាងទគរបស់គ្នែ់ គឺទយវើទោយថ្ដដូចជា ការទយវើតរសចំការ ភជួររាស់ សាបទររោះ ដក្សធួង ជរមោះទមម នអោិងរចែូកាែ់ តដលជាេនសល ប់របស់ពួក្គ្នែ់។ ពួក្គ្នែ់មិនអោសូវនសនអោគនំអោិែថ្ចបរបឌិែខពស់ទកយនសនអោលក្ខែៈវេិោសាង្គ្សថប៉ាុនាម នអោទេ ទររោះទក្នសនអោជំទនអោឿែៗគ្នប ពើដូនអោត្តរបស់ពួក្ទគមក្។ ទគមិនអោសូវទកយែថ្មលទៅទលើការអប់រកំ្បុងសម័យេំទនអោើប តដលនសនអោលក្ខែៈវេិោ-

126

សាង្គ្សថ កូ្នអោទៅមនិអោសូវទរៀនអោសូរែបានអោទចោះដឹងទរៅរជោះទេ ទររោះថាកូ្នអោទៅទកយទរៀនអោទចោះដឹងទរៅរជោះជាក្ត្តថ តដលទយវើទកយពួក្គ្នែ់ពិបាក្ទយវើការទរបៀនអោរបទៅ។ ជំងឈឺថឺាក ែ់ទគនសនអោជំទនអោឿទៅទលើករក្េអបក្ត្ត រគូម៉ាបុរាែ អបើយ៍ជំទនអោឿ នអោិងការតសនអោទរបនអោ មិនអោសូវនសនអោជំទនអោឿទៅទលើវយិើពោបាលតដលនសនអោលក្ខែៈវេិោសាង្គ្សថទេ។ មិនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះរក្យសុភាសិែតខមរ “នអោំមនិអោយជំាងនាល” ទៅតែនសនអោរបជារបិយភ៍ាពទៅទ ើយ ទគទរចើនអោទរបើអំណ្តចផ្កថ ច់ការទៅត្តមចែំង់ចែូំលចែិថឪពុក្នសថ យភាគទរចើនអោមិនអោបានអោេុក្ទកយកូ្នអោទៅទយវើការពិចារណ្ត ទដើមផើការរស់ទៅ នអោងិ ក្សាងអនាគែទោយខលួនអោទគទេ ទគទរចើនអោនសនអោគនំអោិែទក្រ ថ ិ៍ដំតែលពើឪពុក្នសថ យ ឬពើដូនអោត្ត។ ក្ត្តថ ទនអោោះនសនអោលក្ខែៈលរ្បទសើរ មោ៉ាងតដរតដលពួក្គ្នែ់រក្ាបានអោនូអោវេំទនអោៀមេនសល ប់របថ្ពែើ របស់ពកួ្គ្នែ់ តែទបើទរបៀបទយៀបមក្សម័យវេិោសាង្គ្សថទជឿនអោទលឿនអោនាបចចុបផនអោបទឃើញថា េទងវើទនអោោះនសនអោលក្ខែៈអន់អោងយខវោះភាពអវើតដលងមើ ទែើយតបលក្នសនអោលក្ខែៈវេិោសាង្គ្សថសរនសប់អភិវឌណន៍អោដំទែើ រជើវែិ នអោងិសងគមបានអោទ ើយ។ ការអប់រកូំ្នអោទៅទៅក្បុងសងគមរគួសាររបស់តខមរទរចើនអោនអោិោយថា ការសនអោេសុំខរបទសើរជាការសនអោេទំរឿងរក្យទនអោោះ ទបើទយើងទយវើការពចិារណ្តទៅទឃើញថា លណ្្តស់សរនសប់ពូជពងេតខមរតដលនសនអោអរយិយម៌ខពង់ខពស់ គឺទនអោោះជាគំនអោិែបទងកើែសនអោថិភាព។ មោ៉ាងទេៀែការអប់រតំដលបងខិែបងខំកូ្នអោតខមរទកយបំបាែ់ទចាលនូអោវការសទរមចចិែថរបស់យុវជនអោរមួទងំគំនអោែិសថួចទសថើមទងំអស់។ កក្បផក្ិរោិ នអោិងេនសល ប់ទសេងៗ តដលនសនអោទៅក្បុងសងគមរបស់ទយើងតដលក្ំពុងបំសលចិបំផ្កល ញបុគគលនសប ក់្ៗ នអោងិក្ិនអោក្ំទេចគំនអោិែសថួចទសថើមទនាោះបានអោបណ្តថ លទកយនសនអោជាអចិថ្ង្គ្នអោថយនូ៍អោវទរាគភ័យខាល ចមួយ ការខវោះជំទនអោឿេុក្ចិែថទលើខលួនអោឯង នអោិងការទគចទជៀសមយួទៅមុខការេេលួខុសរែូវទសេងៗ។ ពួក្ទគបានអោរែូវជរមុញទកយទយវើត្តមរបែិក្មមរែ័សដូចសែវខយងទែៀនអោ តដលសទិែទៅរែង់ថា នសប ក់្ៗរែូវទចោះសមងំទៅក្បុងសមផក្របស់ខលួនអោដូចសែវខយង តដលវាលឹបខលួនអោទៅក្បុងសមផក្របស់វាតដរសរនសប់ទែែុសលសនអោថិសុខ នអោិងទែែុសលទសេងៗទេៀែ។ ភាគទរចើនអោទគមិនអោបានអោពនអោយល់ទែែុសលអវើទងំអស់របាប់ទក្មងទេ ទបើសិនអោជាវារបរពែឹថក្ំែុសអវើមួយវាចាស់ជាេេួលការវាយគូងនអោឹងររំែ់។ អវើតដលជាចែិថសាង្គ្សថ គឺពុសូំវនសនអោទៅក្បុងគំនអោិែរបស់របជាជនអោតខមរទ ើយ ដូចជានសថ យនសប ក់្មិនអោខំរបឹងតសវងយល់ពើបញាបា ទសេងៗទៅខាងក្បុងសលូវចិែថតដលនសនអោភាពជាទដើមទែែុទយវើទកយទក្មងរបរពឹែថអំទពើអវើមួយទេ ប៉ាុតនអោថតបរជាយល់ថា គឺទែែុសលទសេងតសបក្ខាងទរៅវញិ តដលកចបងកទកយវារបរពឹែថការេនសល ប់ទងំទនអោោះតដលរជលួរជាបោ៉ា ងទរៅ នអោងិតដលរ ើក្រាលោលទៅក្បុងរពំតដនអោោ៉ា ងយមំួយបានអោបរា ញទកយទឃើញពើការខវោះមែិរោិះគន់អោ តដលជាលក្ខែៈពិទសសបំសុែទៅរបទេសក្មពុជា រមួទងំទៅក្បុងមជឈោឌ នអោបញាបដ វន័អោថណ្តមួយតដលត្តងំពើពួក្ខាងលិចបានអោសាគ ល់របាងំទនអោោះមក្។ ការគួរសម ការញញឹមរាក់្ទញ តដលទយើងទកយែថ្មលោ៉ា ងរែឹមរែវូថា ជាការទក់្ទញទនាោះ គឺវាពុំទក់្េងនអោងឹការទបើក្ទវ រមួយទ ើយ។ ការទអៀនអោទរបៀនអោនអោការោក់្គំនអោិែពុំតមនអោជាសញាបដ ថ្នអោភាពេន់អោភលន់អោ នអោិងនសនអោសុជើវយម៌ទនាោះទេវាជារបការមួយតដលបានអោអូសទញទកយការអភិវឌណន៍អោទដើរងយទរកាយមនិអោដងឹខលួនអោ។ សងគមក្មពុជាបានអោឆលងកាែ់មួយជំហានអោបតនអោទមទេៀែ សងគមទនាោះបានអោទឆលៀែយក្របទោជន៍អោអំពើរពោះពុេនសាសនា ទដើមផើទយវើទកយឧែថមភាពក្បុងឋានអោៈជាមង្គ្នអោថើរែឹតែរងឹបុឹងទ ើង ទោយទែែុថា ត្តមរបជាជនអោតខមរយល់ថា

127

ែរវ យទងំឡាយនអោឹងនាទំកយអបក្ទយវើអំទណ្តយបានអោនូអោវកុ្សលសលបុែយទសេងៗ តដលសមរសបទៅនអោងឹសារៈសំខាន់អោរបស់វា។ របការទនអោោះបានអោទយវើទកយរពោះពុេនសាសនារបាស់ចាក្ពើការពិែទែើយ។ សរនសប់ការរស់ទៅរបស់របជាជនអោតខមរបានអោពឹងតសក្្ទៅទលើក្នសល ងំអយជិំទនអោឿ នអោិងក្នសល ងំតដលទមើលមិនអោទឃើញដូចជា ករក្េ-អបក្ត្តជានអោិចចទររោះពួក្ទគយល់ថា ភូែបិសាចទងំទនាោះជាអបក្ដឹក្នាកំាររបរពឹែថរបស់ពកួ្ទគ ទែើយទគនសនអោជំទនអោឿក្បុងចំទណ្តមករក្េ-អបក្ត្ត តដលចូលចិែថទយវើល ្ឬទយវើករក្ក់្ គកឺចោក់្េែឍ ក្មមមនុអោសេទងំអស់ទបើសិនអោជាទគមិនអោទគ្នរពបូជា។ ទោយទែែុទនអោោះទៅក្បុងសបែ់គំនអោែិរបជាជនអោតខមរ ទៅតែយក្ចែិថេុក្ោក់្មិនអោទយវើទកយភូែបសិាចទងំទនាោះខងឹសមាទ ើយ។ ពកួ្ទគរែូវតចក្រតំលក្មាូបកហាររបស់ខលួនអោតសនអោករក្េ-អបក្ត្ត មុនអោនអោឹងពួក្ទគចាប់ទសថើមការររទយវើតរស ឬមុនអោពកួ្ទគចូលថ្រព។ ពកួ្ទគរែូវទលៀងករក្េ-អបក្ត្ត តដលេេលួខុសរែូវជងំឺខលោះៗជាទរៀងរាល់ឆ្ប ំ ទររោះពកួ្ទគយល់ថា ជងំឺឈថឺាក ែ់របស់ខលួនអោទោយសារការមនិអោទគ្នរពបូជាករក្េ-អបក្ត្តទងំទនាោះ។ ែួនាេើរបស់ទហារាសាង្គ្សថ ទៅតែនសនអោឥេនិពលទៅេើរក្ងុភបទំពញ ក៏្ដូចជាទៅត្តមជនអោបេឆ្ង យៗតដរ។ ដូចជា ក្បុងទរឿងរបវែថសិាង្គ្សថមួយចំនអោនួអោ រពោះរាជវងានុអោវងេតែងតែសាក្សួរទោបល់ពួក្ទហារារពោះបរមរាជវាងំជានអោិចចមុនអោនអោឹងរបែិបែថិការររអវើមយួ ឬមុនអោនអោងឹោងទៅណ្តមក្ណ្តមថងៗ។ មិនអោខុសអវើពើរបជាជនអោតខមរតដលនសនអោជំទនអោឿភាគទរចើនអោបចចុបផនអោបទនាោះទេ គឺពួក្ទគមុនអោនអោឹងទចញដទំែើ រទៅណ្តមក្ណ្តទៅចាទំរ ើសថ្ងងនសនអោនអោក្ខែថបញក្េល ្ពោក្រែ៍ទោយទហារាសាង្គ្សថជាដរាប។ សរុបទសចក្ថើទៅ ជំទនអោឿទមើលមិនអោទឃើញទងំទនអោោះជាអភិរក្េមួយ តដលនសនអោលក្ខែៈអន់អោងយជាេើបសុំែសរនសប់សងគម នអោងិសរនសប់ជើវភាពរស់ទៅរបស់របជាជនអោតខមរ។ ជំទនអោឿអរូបើយទ៍ងំទនអោោះ ជាក្ត្តថ ទយវើទកយនសនអោការចំណ្តយយនអោធានអោ នអោិងខាែបង់ទពលទវោ។ ការជិោះជាន់អោតសបក្ទសដឌក្ិចច នអោងិែរមូវការលុយតដលមនិអោផ្កល ស់បថូរបានអោទលើក្ទ ើងរពមគ្នប ជាមយួការបានអោមក្នូអោវអំណ្តចមួយរេពយសមផែថិមយួ តដលទៅទោក្ខាងលិចទគទកយែថ្មលែិចែចួបំសុែ។ ការចំណ្តយោ៉ា ងទរចើនអោរបស់រពោះមហាក្េរែ ទដើមផើទយវើទកយក្ិែោនុអោភាពរបស់រពោះអងគនសនអោជាសាទ ពរែទៅការគ្នម នអោរបជារបយិ នអោិងការរបរពឹែថអបាយមុខរបស់រពោះអងគនសច ស់ទងំឡាយ តដលរស់ទៅទោយសារែរវ យ ការទឆលៀែទយវើកជើវក្មមទលើរបជាពលរដឌទោយពកួ្មង្គ្នអោថើយំៗ (សដំើរបស់ទោក្ តអម៉ាូនអោើញា៉ា (E.Aymonnier) ជាអបក្តខមរនអោិយមដ៏លផើលាញទៅឆ្ប ១ំ៨៧៤)106។ ទៅឆ្ប ១ំ៨៧៥ អបក្របវែថិវេិោម៉ាូរា៉ា (J.Moura) តដលជាអបក្រសឡាញ់តខមរបានអោក្ែ់សនសគ ល់ថា “ទៅទពលទនអោោះអវើៗតដលនាទំកយបង់ខាែសរនសប់របទេស គឺបរនិសែមង្គ្នអោថើរាជការោ៉ា ងទរចើនអោឥែគែនា ឬពួក្មង្គ្នអោថើតដលនសនអោតែឋានអោៈ ប៉ាុតនអោថពុនំសនអោមុខែំតែងពិែរបាក្ដទែើយតដលទញយក្សលរបទោជន៍អោពើរបជាជនអោទោយរទបៀបមួយតដលករសូវោ៉ា ងខាល ងំ។ ចំនអោួនអោអបក្បទរមើការរររែវូតែកាែ់បនអោទយទៅត្តម

106

MARIE ALEXANDRINE MARTIN: “ជំងឺក្មពុជា” េំព័រេើ២០ ( “LE MAL CAMBODGIEN” HISTOIRE D’UNE

SOCIETE TRANDITIONNELLE FACEASES LEADERS POLITIQUE 1946-1987) Page 20.

128

ភាពចាបំាច់របាក្ដរបជាពួក្ទគនឹអោងរែូវទកយរបាក់្ឈបូល ទែើយចាប់ងមើៗទនអោោះនអោឹងរែូវទរៀបចំទ ើង ទដើមផើលុបបំបាែ់ការតក្បនអោលំ107។ នាែមឺនអោជាន់អោខពស់ថ្នអោរដឌបាលតខមរ ក្បុងរបបរគប់រគងទោយបារាងំជាទរចើនអោពឹងតស្ក្ទលើអំណ្តច នអោិងក្ិែោនុអោភាពបារាងំបានអោបិេតភបក្ចំទរោះសក្មមភាពរបស់បារាងំតដលគ្នបសងកែ់មក្ទលើរបជាពលរដឌតខមរ ទែើយពួក្ទក្ចាប់ទសថើមរបរពឹែថអំទពើទងំឡាយទក់្េងនអោឹងការសែូំក្សូក្បា៉ា ន់អោ តដលបានអោកាល យទៅជាជំងសឺងគមដ៏យងន់អោយងរក្បុងរបទេស។ ពួក្នាែមនឺអោពុក្រលួយក្បុងសម័យទនាោះមនិអោរគ្នន់អោតែសុើសំែូក្សូក្បា៉ា ន់អោ ទដើមផើទយវើអវើមួយទនាោះរគ្នន់អោតែសុំទបាោះរត្តទលើឯក្សារ ឬសែំុំទរឿងក៏្ទមទរទកយបង់ក្ថ្រមតដរ108 ទនអោោះជាអំទពើពុក្រលយួសងកែ់ក្របជាពលរដឌតខមរនាសម័យទនាោះ ទែើយទនអោោះជាេនសល ប់របស់របទេសនសនអោអណំ្តច តដលបានអោោក់្កណ្តនអោិគមទលើរបទេសេន់អោទខាយ។ “របាក់្េឹក្តែ” គឺជាចាប់េនសល ប់មួយទៅក្បុងរបទេសក្មពុជាដូចជា រក្យេំទនអោៀមមួយរបស់តខមរបានអោទៅទកយទឃើញពើទរឿងទនអោោះតដរ “នសែ់ទហាទ ៉ាកវតែងតែទ ើងទលើជានអោិចច មនិអោតដលនសនអោអបក្ណ្តទដរទហាទ ៉ា ចុោះទរកាមទេ” នសប ក់្ៗទគសងឃមឹេេួលបានអោអវើមួយជាដរាបក្បុងក្រែើ ទសេងៗ តដលទគជួយសរមលួទកយបានអោសទរមចតដលជារបាក់្ររវ ន់អោមយួសរនសប់ជាគុែរបទោជន៍អោផ្កធ ល់របស់ខលួនអោ ដូចជា ការរបាក់្តដលបានអោមក្ពើមូលនអោយិិយនាគ្នរតដលទគយក្ទៅទយវើការចងការបនអោថទៅទេៀែ។ វាគ្នម នអោអវើគួរទកយភាញ ក់្តសល្ទ ើយ តដលទគបទងកែទឃើញទៅសម័យេំទនអោើបទនអោោះេំនាក់្េនំអោងទសេងៗរបស់របជាជនអោតខមរជាមួយនអោងឹរដឌ គទឺររទពញទៅទោយលក្ខែៈបក្ខពួក្នអោិយម។ លក្ខែៈបក្ខពួក្នអោយិម តដលនសនអោសភាពរកាសឃមកឹ្ទនអោោះទែើយតដលទយវើទកយរសកប់ដល់សក្មមភាពតសបក្រដឌបាល នអោិងសងគមក្ិចចរបស់ក្មពុជារគប់លំោប់ថាប ក់្ នអោិងរគប់សម័យកាល។ អំទពើពុក្រលួយ ជាបញាបា សខំាន់អោតដលនសនអោឥេនិពលករក្ក់្អបក្រក្ ទងំការជោះឥេនិពលជាអវជិជនសនអោដល់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចទោយចើរភាពចែូំលរបស់រាជរោឌ ភបិាល នអោិងទងំការចណំ្តយផ្កធ ល់តដលែរមូវទលើរគួសារ។ ការតសវងរក្ទសវាក្មមអប់រ ំ នអោងិសុខាភបិាល តដលនសនអោេរមង់ថ្ងលឈបូលមិនអោសមរសប(ែថ្មលថ្ងល) គឺជាបនអោធុក្ោ៉ា ងយងន់អោយងររបស់អបក្រក្។ អបក្រក្ក៏្ជាអបក្រងទរគ្នោះពើការទយវើកជើវក្មមទឈើខុសចាប់ តដលបផំ្កល ញថ្រពទឈើជាយនអោធានអោរបស់សែគមន៍អោ នអោិងរងទរគ្នោះពើការតបងតចក្របភពយនអោធានអោជលសលទោយអែថទនាម័ែ នអោិងទញយក្សលរបទោជន៍អោដល់កជើវក្មម។ ការេេួលករមមែ៍ថា អបក្រក្គ្នម នអោសិេនអិំណ្តច គឺទក្ើែនសនអោទៅទពលតដលសងគមមិនអោបានអោទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ទៅទលើគទនអោោះឯង។ គុែភាពរដឌបាលសាធារែៈនសនអោក្រមែិទបពិទសសទៅថាប ក់្

107

Ibid Page 21. 108

ទែង ែុង “ឱ! ទោក្យំតខមរ” េំព័រេើ២២

129

ទខែថ តដលរែូវសថល់ទសវាក្មមមូលោឌ នអោសរនសប់អបក្រក្ ទែើយជាងមើទេៀែអបក្រក្បានអោទឃើញពើែួនាេើគ្នម នអោែថ្មលរបស់ទគទោយខលួនអោទគផ្កធ ល់។ អំទពើពុក្រលួយទនអោោះ ជាជំងឺមហារ ើរបស់សងគម។ ជងំឺទនអោោះវាទយវើទកយនសនអោការបាែ់បង់នូអោវងវកិារដឌ តដលជាក្ត្តថ សំខាន់អោខាងតសបក្ែរិ ដ្វែទុសរនសប់ការសាថ រ នអោិងក្សាងរបទេសទកយនសនអោការរ ើក្ចទរមើនអោទៅមុខក្បុងការទលើក្ក្មពស់ជើវភាពរបស់របជាជនអោ។ ទៅក្បុងសងគមជាែិមយួតដលរបជាពលរដឌ ក៏្ដូចជាមង្គ្នអោថើរាជការនសនអោចែូំលក្រមិែទប តដលមនិអោបំទពញបានអោត្តមែរមូវការជើវភាពរបចាថំ្ងង នអោងិអបក្នសនអោអំណ្តចនអោិយមទរបើអណំ្តចជាងការអនុអោវែថន៍អោចាប់ អំទពើពុក្រលួយបានអោកាល យទៅជាសក្មមភាពមួយយមមត្តរបស់ពកួ្ទគ។ អំទពើពុក្រលយួនាទំកយនសនអោការខាែបង់នូអោវចែូំលងវកិាជាែិ ទនអោោះទែើយតដលទយវើទកយនសនអោសលប៉ាោះរល់ទៅនអោឹងជើវភាពរស់ទៅរបស់របជាពលរដឌេូទៅ ពិទសសទៅទលើជើវភាពការរស់ទៅរបស់មង្គ្នអោថើរាជការក្រមិែទប។ នសនអោភាពអយុែថិយម៌ក្បុងការតបងតចក្យនអោធានអោទោយមូលទែែុពុក្រលួយទនាោះ ទែើយតដលទយវើទកយភាពរក្ើរក្ទៅរបទេសទយើងកាន់អោតែរ ើក្រាលោលក្បុងសងគមជាលំោប់ រែូែមក្ដល់បចចុបផនអោប។ សក្មមភាព នអោងិេនសល ប់អំទពើពុក្រលួយទនអោោះជារបភពជងំឺមួយោ៉ា ងយងន់អោយងរតដលជាទែែុទយវើទកយជំងឺថ្នអោភាពរក្ើរក្ធាល ក់្ដុនអោោប់កាន់អោតែខាល ងំទ ើងៗទៅក្បុងរបទេសក្មពុជាទយើង។ របការគួរទកយពចិារណ្តរបជាពលរដឌក្មពុជាសម័យទនអោោះរែវូតែនាគំ្នប គិែគូរទយវើោ៉ា ងណ្ត ទដើមផើកុ្ំទកយរបវែថិសាង្គ្សថនអោិោយតែពើទរឿងអបក្ដឹក្នាតំខមរ ដទែថើ មតែអណំ្តចគ្នប របាប់កូ្នអោទៅជំនាន់អោទរកាយៗែទៅទេៀែ ទររោះវាគ្នម នអោបានអោចំទែញអវើបនអោថចិណ្តទសាោះសរនសប់របជាជាែិរបស់ខលួនអោ។ បញាបា តដលគួរទកយចាប់ករមមែ៍ គភឺាពមនិអោរែឹមរែូវមួយ តដលជាគំរូករក្ក់្នានាថ្នអោជំនាន់អោអវជិាជ ទងំឡាយ មិនអោរែូវបានអោទលើក្យក្មក្នអោិោយទកយមនុអោសេជនំាន់អោទនាោះដឹងឮទនាោះ។ ជាការពិែបញាបា ទនអោោះរែូវបានអោទគទរបើរបាស់ទរចើនអោរបបមក្ទែើយ នអោងិបចចុបផនអោបក៏្ទៅតែទរបើវយិើទនអោោះទេៀែ ទដើមផើបរា ញថាខលួនអោរគ្នន់អោទបើជាងទគ។ េនសល ប់ទចាេោក់្គ្នប ពើមួយទៅមួយទៅតែនសនអោបនអោថមិនអោទចោះចប់ ដូចជា ជំនាន់អោសាធារែៈរដឌតខមររបស់ លន់អោ នអោល់ ទគបានអោទចាេសទមថចរពោះនអោទរាែថម សើែនុអោ លក់្ដើទកយយួនអោខាងទជើង109។ ទពលរក្ុមតខមររក្ែមទ ើងកាន់អោអំណ្តចទរកាយទពលទយវើសង្គ្រគ ម ៥ឆ្ប ំបានអោបទនាធ សរបបសក្ថិភូម ិនអោិងមូលយនអោនអោិយមតខមររក្ែមជារបបតដលតខមររគប់រូបបានអោទថាក លទទសថា ជារបបរបល័យពូជសាសន៍អោកាប់សនសល ប់របជាជាែិខលួនអោមិនអោទរ ើសមុខ

110។ សរនសប់តខមរពើរបបមួយទៅរបបមួយមិនអោបានអោទយវើការសាទ បនាអភិវឌណន៍អោសងគមជាែិទេ ដូចជា ការជិោះជាន់អោតដលអបក្នសនអោអំណ្តច នអោងិអបក្នសនអោរេពយយនអោទៅតែនសនអោអំទពើអយុែថយិម៌ក្បុងសងគមទៅតែមនិអោកចតក្កុ្នអោអវើទក្ើអំទពើពុក្រលួយទៅតែបនអោថចាក់្រគឹោះក្បុងសងគម នអោិងោ៉ា ងទចញមុខតងមទេៀែ។ ជារមួរបជាក្សិក្រ នអោិងក្មមក្រតខមរទៅតែរក្ើរក្ តដលនអោឹងកាន់អោតែោ៉ា ប់យនឺអោតងមទេៀ។

109

ការតសែទកាោះសនអោថិភាព អែទបេ “គំនអោិែដតដលៗ” លទខ៤៨០៥ ថ្ងងពុយ េើ០៧ តខឧសភា ឆ្ប ២ំ០០៣ េំព័រេើ២ 110

Ibid Page 2.

130

ក្បុងរបវែថសិាង្គ្សថនសនអោចែុំចល ្នអោិងចំែុចមិនអោលត្ែរាល់សក្មមភាព នអោិងេនសល ប់របស់អបក្នអោទោបាយតខមរក្រមេេលួសាគ ល់ចែុំចលថ្្នអោរបវែថិសាង្គ្សថណ្តស់ សធុយទៅវញិតបរជានាគំ្នប បំទសលើសទលើចំែុចមិនអោលប្តនអោទមទេៀែទយវើទកយកាន់អោតែទមើលទឃើញភាពទមម ងងែឹ ប៉ាុតនអោថអវើតដលអបក្ជំនាន់អោទរកាយអួែកងថា អបក្ជំនាន់អោមុនអោនសនអោក្ំែុសតបបទនអោោះ ឬតបបទនាោះតបរជាមនិអោលុបបបំាែ់តែបានអោទដើរជាន់អោោនអោចាស់ដតដល បំទភលចអស់ពើក្ំែុសតដលនាទំកយទក្ើែនសនអោវបិែថិក្បុងសងគម។ សរុបមក្ េនសល ប់ថ្នអោការេនសល ក់្ក្ំែុសោក់្គ្នប ទដើមផើយក្ទរបៀបខាល ងំ នអោិងទរបៀបឈបោះទនាោះមិនអោគួររបរពែឹថ ែទៅទេៀែទនាោះទេ ទែើយការបរា ញទកយទឃើញនូអោវសក្មមភាពដទែថើ មអណំ្តចគ្នប កាន់អោតែមិនអោគបផើរបរពឹែថែទៅទេៀែតដរ។ គួរតែទយើងទងំអស់គ្នប បទងកើនូអោវគនំអោិែជាែនិអោិយមួយឈរទលើសាម រែើចូលរមួោ៉ា ងសក្មមេិទេៀនអោ រោិះគន់អោ ក្បុងន័អោយសាទ បនាក្សាងអភិវឌណ ទដើមផើភាពរុងទរឿង នអោិងទជឿនអោទលឿនអោសរនសប់សងគមជាែិទយើង។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ទយើងកចទយវើការក្ែ់សនសគ ល់ទលើទរឿងទសេងៗទេៀែ ដូចជាការសទិែទៅទរៅសងគម គជឺារបាងំតដលរារាងំអបក្រក្ើរក្មិនអោទកយចូលរមួទពញទលញទៅក្បុងចរនអោថរបស់សងគម ទោយសារក្ត្តថ អវជិាជ គ្នម នអោលេនភាពចូលរមួក្បុងការសទរមចិែថនានា នអោិងចាប់ទរ ើសទអើងទោយឈរទលើមូលោឌ នអោថ្នអោទយនអោឌ័រ ជាែិសាសន៍អោ និអោងអំទពើ ពុក្រលួយជាទដើម។ អនអោក្ខរក្មម ជារបាងំមួយចំទរោះអបក្រក្ើរក្ទយវើទកយជើវែិរបស់ពួក្ទគ សទិែទៅទរៅដំទែើ ការអភិវឌណន៍អោទងំទចែនា ឬអទចែនា។ អនអោក្ខរជនអោរែូវបានអោទគទមើលរយោ៉ា ងខាល ងំក្បុងសងគមក្មពុជា ទែើយខលួនអោឯងនសនអោករមមែ៍ថា ជាអបក្សទែិទៅទរៅសងគមទោយខលួនអោឯង។ អនអោក្ខរជនអោរយរងនូអោវហានអោិយភ័យខពស់ ដូចជា ការអូសទញទសេងៗទងំសលូ វល ្នអោិងសលូ វករក្ក់្ តដលជាទែែុទយវើទកយនសនអោការរបាស់ចាក្ពើរក្មសើលយម៌សងគមទយវើទកយនសនអោភាពរចបូក្រចបល់បងកអទសទរភាពរាងំសធោះដល់ដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោសងគម។ ង្គ្សថើក្បុងរបទេសក្មពុជាមនិអោបានអោសបាយ នអោិងការេេលួបានអោទសមើរភាពគ្នប ចំទរោះការសិក្ា ការររតដលនសនអោរបាក់្ទបៀរវែេសិេនិកាន់អោកាប់ដើយលើ នអោងិសេិនិរេពយសមផែថិទសេងៗ។ ង្គ្សថើក៏្េេួលរងនូអោវទសវាក្មមសុខភាពបនអោថពូជែិចែួចសងតដរ។ ពួក្ទគជាេូទៅសទិែទៅក្បុងការចាញ់ទរបៀបថ្នអោរគួសារ នអោិងសងគម។ បញាបា ទនអោោះបានអោសិក្ា នអោិងបរា ញទៅក្បុងតសបក្ភាពរក្ើរក្ពើបញាបា ទយនអោឌ័រ។ ជនអោជាែិភាគែិចទរចើនអោសទែិទៅក្បុងគុែវបិែថិថ្នអោដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោ ទោយសារតែក្ងវោះអបក្ែំណ្តងក្បុងក្រមិែរគប់រគង នអោិងប ដ្ែថ។ិ ពួក្ទគក៏្ជារក្មុបាែ់បង់សលរបទោជន៍អោ នអោិងរក្មុបនាធ ប់បនអោេទំោយសារតែឧបសគគថ្នអោភាសាសលូវការរបស់ពកួ្ទគនសនអោក្រមិែ។ អស់រយៈទពលមួយេសវែេក្នអោលងមក្ទែើយ បញាបា ែុើវ/ទអដស៍(HIV/AIDS) បានអោទយវើទកយជនអោរងទរគ្នោះបាែ់បង់នូអោវទសចក្ថើសងឃមឹទៅថ្ងងអនាគែរបស់ពួក្ទគ ទែើយនអោឹងលេនភាពទសមើសិេនដូិចពលរដឌយមមត្ត111។

111

យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្(២០០២-២០០៥)(២០/១២/២០០២) េំព័រេើ២២ នអោិង២៣

131

ក្ត្តថ ខាងទលើទនអោោះ បានអោជរមញុទកយអបក្ទងំទនាោះនសនអោការឃ្លល ែឆ្ង យពើសងគមទោយអទចែនា ជាទែែុទយវើទកយខវោះការចូលរួមដល់ដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចសងគម នអោិងបទងកើនអោបតនអោទមនូអោវបនអោធុក្ តដលជាវបិែថិដល់សងគមតដលរែូវទោោះរសាយ។ ចំទរោះភាពអសមែទភាពតែងតែរារាងំដល់អបក្រក្ ក្បុងការខែិខំរបឹងតរបងរបស់ពួក្ទគទកយរចួសុែពើភាពរក្ើរក្។ ភាពអសមែទភាពទនអោោះវាក៏្ទក្ើែទ ើងសងតដរ ពើក្ងវោះសមែទភាពដូចជា ទៅរបទេសក្មពុជាទយើងក្ងវោះសមែទភាពបណ្តថ លមក្ពើបញាបា សុខភាព កហារូបែទមា អរត្តមរែៈភាព អរត្តថ្នអោការចូលទរៀនអោ នអោងិខវោះជនំាញវជិាជ ជើវៈផ្កធ ល់ខលួនអោជាទដើម។ ទបើទយើងពិនអោិែយជាេូទៅរបទេសទយើងទៅអន់អោជាងទគទបើទរបៀបទយៀបទៅនអោងឹរបទេសមយួចំនអោនួអោទៅក្បុងែំបន់អោ(ត្តមរយៈេិដឌភាពរស់ទៅជាក់្តសថងក្បុងសងគម)។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ទយើងកចទយវើការក្ែ់សនសគ ល់ទលើទរឿងទសេងៗទេៀែដូចជា បញាបា សុខភាព គឺទៅតពលនសនអោការធាល ក់្ខលួនអោឈនឺសនអោេនំាក់្េនំអោងជាទរចើនអោតដលកចបណ្តថ លទកយនសនអោភាពរក្ើរក្។ សុខភាពទខាយ គបឺណ្តថ លទកយធាល ក់្ខលួនអោរក្ទោយបាែ់បង់ពលក្មមក្បុងការរក្ចំែូលសរនសប់រេរេង់ជើវភាពរបចាថំ្ងងបនអោថិចមថងៗ។ អបក្រក្ជានអោិចចកាលតែងតែនសនអោសុខភាពពុលំរ្បជាជនអោក្មពុជា តដលរក្នសនអោបនអោធុក្ោ៉ា ងយងន់អោយងរថ្នអោជងំឺ។ អបក្រក្ហាក់្ដូចជាពុំសូវបានអោយល់ដឹងពើសុខភាព នអោងិអនាម័យ ដូចជា ក្ងវោះ អនាម័យ េឹក្ស្ាែ ការបរក រជំងឺ ការទរជើសទរ ើសមាូបកហារជាទដើម។ ជាពិទសសទៅក្មពុជា ជំងឺ តដលកចការររបានអោតែតបជាមិនអោបានអោបរក រទយវើទកយជំងឺគំរាមក្ំតែងជើវែិជាញឹក្ញាប់តដលភាគទរចើនអោ អបក្រក្បានអោនអោឹងក្ំពុងរបឈមមុនអោរមួនសនអោៈ ជងំឺរគុនអោចាញ់ ទរាគរតបង ជំងឺរគនុអោឈាម នអោិងែុើវ/ទអដស៍។ ចំទរោះបញាបា ក្ងវោះកហារូបែទមា ជាបនអោធុក្ោ៉ា ងយងន់អោមួយសរនសប់របទេសក្មពុជាធាល ក់្ទៅក្បុងភាពរក្ើរក្ ទររោះថាក្ងវោះកហារូបែទមា គជឺាទរគ្នោះកសនអោបោ៉ា ងសងប់សាង ែ់មួយ តដលកចបណ្តថ លទកយបាែ់បង់តសបក្ទសដឌក្ចិច រគួសារ នអោិងការបាែ់បង់ជើវែិ។ ជាេូទៅកូ្នអោទក្មងតដលរស់ទៅក្ក្បុងរគសួារតដលរក្ទៅជនអោបេ គឺនសនអោសភាពសគមខុសរបរក្ែើ។ ការខវោះកហារូបែទមាចាប់ទសថើមភាល មក្បុងជើវែិវាជាប់ទក់្េងនអោឹងចែិថវេិោ នអោិងការរ ើក្លូែោស់ខួរក្ាល នអោិងរាងកាយរបស់មនុអោសេ។ ក្ងវោះកហារូបែទមារារាងំពួក្ទគពើការលូែោស់ដ៏លប្សុំែ ទែើយរូមទងំសមែទភាពរបស់ពួក្ទគក្បុងការរបយុេនរបឆ្ងំថ្នអោភាពរក្ើរក្។ ការែូបមិនអោបានអោរគប់រគ្នន់អោ គឺជាក្ត្តថ មួយតដលបាែ់បង់ចំទែោះដឹងោ៉ា ងយងន់អោយងរទៅក្បុងរបទេសតដលក្ពុំងអភិវឌណន៍អោ ដូចជារបទេសក្មពុជាទយើងជាទដើម។ េនអោធមឹគ្នប ទនអោោះតដរ ទយើងកចទយវើការក្ែ់សនសគ ល់ទលើទរឿងសំខាន់អោទសេងៗទេៀែដូចជា ក្ងវោះការអប់រ ំ នអោិងជំនាញទរល គឺជនអោរក្ើរក្ទៅក្មពុជាបចចុបផនអោបភាគទរចើនអោនសនអោទមរគួសារតដលេេលួបានអោការអប់រែំិចជាងក្រមែិមយយម។ ពួក្ទគបាែ់បង់ឱកាសក្បុងការសកិ្ាទោយសារសង្គ្រគ មអទសទរភាពនអោទោបាយ នអោិងរបបក្មពុជារបជាយបិទែយយក៏្ជាចំតែក្មួយតដរ ទែើយមួយចំតែក្ទេៀែ រក់្ព័នអោននអោឹងជើវភាពរគួសារ នអោិងទសវាអប់រមំិនអោបានអោបំទពញត្តមែរមូវការរបស់ពួក្ទគ។ ក្ត្តថ មូលោឌ នអោថ្នអោភាពរក្ើរក្ ក៏្កចបណ្តថ លមក្ពើក្រមិែយល់ដឹងរបស់របជាជនអោទយើងក្បុងការចូលរួមចំតែក្ជួយក្សាងទសដឌក្ិចចរបទេសជាែិទកយនសនអោការរ ើក្ចទរមើនអោ។ របជាជនអោទយើងតដលរស់ទៅក្បុងបរសិាទ នអោមិនអោ

132

ទចោះអក្េរនសនអោនអោិនាប ការសំទៅទឆ្ព ោះទៅរក្អវើតដលជាមូលោឌ នអោ ថ្នអោការទៅទរៅសងគមទងំមូលខវោះការពិចារណ្ត នអោិងរយេេលួរងទរគ្នោះថាប ក់្បសុំែ។ ទោយត ក្តដលទយើងកចទយវើការក្ែ់សនសគ ល់ទសេងៗទេៀែ ដូចជា ភាពរក្ើរក្មក្ពើបញាបា ទយនអោឌ័រតដលបចចុបផនអោបង្គ្សថើក្មពុជាមនិអោទន់អោបានអោេេួលយនអោធានអោ នអោងិសលរបទោជន៍អោពើការអភិវឌណន៍អោក្បុងភាពទសមើគ្នប ទៅទ ើយទេ។ ង្គ្សថើគ្នម នអោឧែថមភាពដូចបុរសទោយពុំេេលួបានអោទសវាសុខភាពរគប់រគ្នន់អោ ពើទររោះទរគ្នោះថាប ក់្ថ្នអោសុខភាពនសនអោការទក់្េងទៅនអោឹងការនសនអោថ្សធទរោះ នអោងិភាពជានសថ យរបស់ង្គ្សថើ។ ង្គ្សថើបានអោេេលួទសវាអប់រែំិចែចួការចូលសិក្ា ក្រមិែឧែថមបានអោេេលួចែូំលែិចពើការររ ពិទសសការររតដលែរមូវក្រមិែជំនាញខពស់េេលួបានអោសិេនិែចិែួចក្បុងការកាន់អោកាប់ដើយលើ នអោិងរេពយសមផែថិនានា ទោយមក្ពើេំទនអោៀមេនសល ប់ពើបុរាែ នអោិងនសនអោឱកាសែចិែួចក្បុងការបរា ញេសេនអោៈរបស់ខលួនអោក្បុងសក្មមភាពនអោទោបាយ។ ក្បុងសាទ នអោភាពតបបទនអោោះង្គ្សថើរយធាល ក់្ខលួនអោរងទរគ្នោះចូលក្បុងភាពរក្ើរក្ ទែើយនអោឹងរែូវរារាងំមិនអោទកយបានអោចូលរមួរបក្បទោយរបសេិនភាពក្បុងសងគមសុើវ ើលតងមទេៀែសង។ សង្គ្រគ ម នអោងិចលនាអទនាថ របទវសន៍អោជាបនអោថបនាធ ប់បានអោនាមំក្នូអោវភាពពុំរបរក្ែើក្បុងសនសនសរែខពស់របស់ង្គ្សថើជាទមរគួសារ នអោិងបានអោបទងកើែបនអោធុក្ក្បុងរគសួារ តដលទក្ើែទ ើងទោយសារក្ងវោះខាែជាញឹក្ញាប់នូអោវសក្មមភាពបុរសសរនសប់ការររទសដឌក្ិចច។ បតនអោទមទលើការេេួលខុសរែូវ ការេេលួបានអោយនអោធានអោសលិែក្មមរបស់ង្គ្សថើទៅតែរបេោះឧបសគគអំពើេំទនអោៀមេនសល ប់ នអោិងបនអោធុក្ទពលទវោដ៏យងន់អោយងរ តដលទក្ើែទ ើងទដើមផើែុលយការក្បុងការសលិែទ ើងវញិសរនសប់សងគម នអោិងែនួាេើសលិែក្មមទសដឌក្ចិច។ ជាញឹក្ញាប់ង្គ្សថើសទិែក្បុងការសថល់របាក់្ក្ថ្រមការររទបទយវើការត្តមមុខររនសនអោសមែទភាពជំនាញទៅទប នអោងិកចរយរងទរគ្នោះត្តមរេង់រទយនានាក្បុងការទយវើកជើវក្មមត្តមក្តនអោលងទយវើការររ។ ង្គ្សថើទទរេន់អោទៅរក្ការេេួលខុសរែូវជាបឋមនូអោវការររកជើវក្ក្មមទៅត្តមសធោះ តដលអនុអោញាបដ ែទកយទគបំទពញែុលយភាពទោយការេេួលតងទងំកូ្នអោ និអោងការររសធោះសតមផងរមួទងំក្បុងសក្មមភាពទសដឌក្ិចចរបស់ទគ112។ ការសិក្ាអប់រសំលូវការរបស់ង្គ្សថើនសនអោក្រមិែទបជាងបុរស តដលជាទែែុទយវើទកយគនសល ែទយនអោឌ័រទនអោោះបានអោទក្ើែនសនអោទ ើងជារែូែ។ អរត្តនសនអោកូ្នអោ នអោិងអរត្តសាល ប់របស់នសត្តទៅក្មពុជានសនអោក្រមែិខពស់ជាងទគក្បុងែំបន់អោ ទែើយនអោឹងខពស់ជាងក្រមិែថ្នអោបណ្តថ លរបទេស តដលនសនអោក្រមិែចែូំលរបហាក់្របតែលគ្នប 113។ ង្គ្សថើវយ័ទក្មងៗបានអោរក្ទៅរក្ឧសាែក្មមសលូ វទភេោ៉ា ងទរចើនអោ ទោយពួក្ទគមិនអោបានអោសិក្ាអប់រខំវោះការពិចារណ្ត នអោិងនសនអោជទរមើសែចិបំសុែសរនសប់ពួក្ទគ។ ភាពរក្ើរក្របស់សងគមនសនអោភាពចោចលរចនាសមព័នអោនរសបចាប់មិនអោបានអោរ ើក្លូែោស់ នអោិងភាពទខាយ ថ្នអោអនុអោភាពរបស់ចាប់ទនាោះសុេនតែបានអោចូលរមួទយវើទកយឧសាែមមសលូវទភេទក្ើនអោទ ើងោ៉ា ងរែ័ស។

112

រាជរោឌ ភិបាលៈ តសការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច សងគមក្ិចច៥ឆ្ប ំទលើក្េើ២(២០០១-២០០៥) េំព័រេើ៣៧ 113

រាជរោឌ ភិបាលៈ តសការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច សងគមក្ិចច៥ឆ្ប ំទលើក្េើ២(២០០១-២០០៥) េំព័រេើ៣៧

133

អំទពើែងិាត្តមរគួសារទៅតែបនអោថការគំរាមក្ំតែងទលើង្គ្សថើក្មពុជា។ ការេេួលបានអោភាពមនិអោទសមើគ្នប នូអោវទភាគរេពយ នអោិងរបស់របរការរសាយចិែថទោយការរបក្ួែរបតជងទសដឌក្ិចច សំរយទលើការចង់បានអោចំែូលខពស់ នអោិងចលនាអទនាថ របទវសន៍អោទោយអទនាធ ក្អទនាធ ងទនាោះសុេនតែចូលរមួក្បុងក្ត្តថ ថ្នអោែងិារគសួារ។ ភាពរក្ើរក្ ភាពនសនអោក្រមិែថ្នអោមុខរបរតដលកចទយវើបានអោ នអោិងការទក្ើនអោទ ើងនូអោវែថ្មលេំនអោិញ នអោិងទសវាក្មមមូលោឌ នអោទនាោះបានអោក្ែំែ់ថា ជាការរបឈមជាបតនអោទមទលើការរបឈមក្បុងរគួសារ នអោិងទែោឌ រចនាសមព័នអោនសងគមតដលនសនអោរសាប់

114។ របថ្ពែើ ពើបុរាែេនសល ប់ នអោិងរទបៀបរបបរស់ទៅតដលនសនអោដ៏យូរលង់មក្ទែើយទនាោះបានអោបទងកើែទ ើងនូអោវឥរោិបងទរ ើសទអើងរបឆ្ងំនអោឹងង្គ្សថើ។ របថ្ពែើ តខមរបានអោបរា ែ់ទកយនារ ើរែូវតែទចោះអែ់រទំចំទរោះបថើរបស់ខលួនអោទទោះបើជានារ ើទនាោះជាមនុអោសេសំខាន់អោក្បុងការរក្សុើចិ ច្ ឹមរគសួារក៏្ទោយ។ រគួសារក្មពុជា ជាទរចើនអោទៅតែចាែ់េុក្កូ្នអោរសើថា ជាក្នសល ងំទយវើការររចាបំាច់ក្បុងរគួសារ។ ការររទរៅសធោះដូចជាការរក់្ព័នអោនក្បុងនអោទោបាយសក្មមភាពសងគម នអោិងវបផយម៌ទនាោះមិនអោបានអោសថល់ការទលើក្េឹក្ចែិថដល់ង្គ្សថើទ ើយ។ របថ្ពែើ នអោិងជំទនអោឿទងំទនអោោះទៅតែនសនអោភាពខាល ងំកាល ទៅក្បុងសងគមតខមរទៅទ ើយ។ របទេសក្មពុជា ជារបទេសមយួតដលជើវភាពរបស់របជាពលរដឌភាគទរចើនអោរស់ទៅក្បុងភាពរក្ើរក្។ ភាពអនាយិបទែយយថ្នអោសុខាភិបាលបានអោនអោឹងក្ំពុងជរមុញទកយរបជាពលរដឌកាន់អោតែរក្ើរក្ទៅៗ ទែើយក៏្ជាបនអោធុក្មួយសរនសប់ងវកិាសាធារែៈ។ ភាពអនាយបិទែយយទលើវស័ិយសុខាភិបាលនសនអោៈ ការទរបើរបាស់ថាប ំបទចចក្វជិាជ ថ្នអោជើវៈទពេយ នអោិងការពោបាលជំងឺទោយយក្បញាបា បក្េពួក្ នអោិងលុយជាយ។ំ ថាប ទំពេយ នអោងិការទរបើរបាស់ទៅក្មពុជាសពវថ្ងងភាគទរចើនអោ ថាប តំក្លងកាល យ ថាប ែួំសក្ែំែ់ការទរបើរបាស់ អបក្លក់្ទោយគ្នម នអោអនាម័យរែវូបានអោទគោក់្លក់្ទោយទសរ ើ អបក្លក់្គ្នម នអោអនាម័យក្បុងការទវចខចប់ចំទរោះថាប គំ្នម នអោ សបំក្ តដលកចនាទំកយនសនអោជំងឺឆលងទៅទលើអបក្ទរបើរបាស់។ ថាប ទំពេយមួយចនំអោួនអោទេៀែ រែូវទគោក់្លក់្រចបូក្របបល់ នអោិងេំនអោញិទសេងៗទេៀែ។ អបក្លក់្ថាប ទំពេយភាគទរចើនអោគ្នម នអោជំនាញទពេយជាមូលោឌ នអោ ការលក់្ទៅទកយអបក្ទរបើរបាស់ជាេូទៅមិនអោបានអោពនអោយល់ពើវយិើទរបើរបាស់ ទយវើទកយអបក្ទរបើរបាស់មនិអោកចពោបាលជងំបឺានអោត្តមលក្ខែៈវេិោសាង្គ្សថ តដលនាទំកយប៉ាោះរល់ដល់សុខភាពរបជាពលរដឌ។ ភាពអនាយបិទែយយក្បុងការលក់្ថាប បុំរាែ នអោិងការសេពវសាយរែិជជក្មមសថើពើ ការពោបាលទកយជាសោះទសផើយ ដូចជា ជំងឺទអដស៍ ជាការទបាក្បទញាបឆ ែទយវើទកយរបជាពលរដឌមួយចនំអោួនអោខវោះការពិចារណ្ត គ្នម នអោការរបុងរបយែ័បដល់ការការររឆលងជំងឺទអដស៍។ ការខវោះខាែតសបក្សនសា រៈ នអោិងសើលយម៌ថ្នអោវជិាជ ជើវៈរគូទពេយ ទយវើទកយរបជាពលរដឌតខមរពុំទន់អោនសនអោជំទនអោឿទពញទលញទៅទលើរគូទពេយតខមរ។ ការនសនអោេសេនអោៈយក្លុយជាយំទយវើទកយរគូទពេយទភលចមនអោសកិារវជិាជ ជើវៈទពេយ តដលនសនអោែួនាេើជាអបក្ជួយសទង្គ្រគ ោះជើវែិមនុអោសេជាេូទៅ។ បចចុបផនអោបរគូទពេយខលោះទមទរទកយនសនអោការេូទែ់លុយមុនអោនអោងឹទយវើការពោបាល។ ទោយការខវោះខាែលុយកាក់្ក្បុងការពោបាលរបជាពលរដឌភាគទរចើនអោពឹងតស្ក្ទៅទលើរគូបុរាែ។

114 Ibid េំព័រេើ៣៨

134

ទបើនសនអោែរមូវការចាបំាច់ដល់ការពោបាលជំងឺយងន់អោយងរ ទយវើទកយរបជាពលរដឌបងខំចិែថលក់្រេពយសមផែថិផ្កធ ល់ខលួនអោ ទដើមផើទោោះរសាយបញាបា ។ ការបង់ថ្ងលឈបូលពោបាលសុខភាពបានអោបនអោថភាពមិនអោអនុអោទរគ្នោះចំទរោះរបជាជនអោរក្ើរក្។ ថ្ងលឈបួលពោបាលសរនសប់អបក្រក្ើរក្ទនាោះជាឧបសគគរបស់អបក្រក្ ក្បុងការេេលួបានូអោវទសវាទនអោោះទោយទែែុថា ជាេូទៅមនអោធើទពេយមិនអោបានអោទលើក្តលងទកយអបក្រក្ើរក្តដលមនិអោនសនអោលេនភាពបង់របាក់្ទនាោះទ ើយ។ ការរបរពឹែថទៅថ្នអោទសវាសុខាភបិាលសរនសប់អបក្រក្ើរក្ នអោងិអបក្រស់ទៅក្បុងជនអោបេមិនអោសូវបានអោដំទែើ រការលព្ើទររោះ ទងំទរគឿងសនសា រៈទរបើរបាស់ នអោិងអបក្សថល់ទសវាទពេយទផ្កថ ែតែទលើរបជាជនអោរស់ទៅេើរក្ុង ពុំបានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្ដល់ែំបន់អោជនអោបេោច់រសោល។ “ភសថុត្តងទងំឡាយបញាបជ ក់្ថា ងវកិាដ៏នសនអោក្រមែិរបស់រក្សងួ សុខាភិបាលរែូវទរបើរបាស់សរនសប់ឧបែទមាទសវា តដលការទរបើរបាស់បានអោភាគទរចើនអោទោយអបក្នសនអោចំែូលមយយម នអោិងខពស់មិនអោតមនអោសរនសប់បទងកើនអោគុែភាពថ្នអោទសវាសរនសប់អបក្រក្ើរក្ ឬការទលើក្េឹក្ចិែថដល់អបក្រក្ើរក្ទដើមផើេេួលបានអោនូអោវការពោបាលដ៏សមរសបទៅត្តមមនអោធើទពេយរដឌទេ។ ការតបងតចក្ត្តមេើត្តងំភូមិសាង្គ្សថថ្នអោងវកិាសរនសប់ ដំទែើ ការរបស់រក្សួងសុខាភបិាល ភាគទរចើនអោសរនសប់ទែោឌ រចនាសមព័នអោន តដលនសនអោរសាប់មនិអោតមនអោសរនសប់ មូលោឌ នអោបំបាែ់ភាពរក្ើរក្ ដូចតដលបានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោ ឬែរមូវការតសបក្សុខាភិបាលទនាោះទេ”

115 ។ ទោងត្តមនសរត្ត៦ ថ្នអោលក្ខនអោថិក្ៈែរិ ដ្បផទនអោ សថើពើរបព័នអោនគ្នរំេសនសា រៈបរកិាខ សុខាភបិាលជាែគិ្នរំេ សនសា រៈបរកិាខ បានអោែរមូវទកយបទងកើែនអោើែិវ ើយើ ទដើមផើទលើក្តលងរាល់ការចំណ្តយ ថ្ងលឈបួលទរបើរបាស់ដល់អបក្រក្ើរក្

116 ដូចទនអោោះ ជាទគ្នលការែ៍ោ៉ា ងទហាចណ្តស់អបក្រក្ើរក្ក៏្រែូវបានអោរចួពើការចំណ្តយទលើទសវាក្មមតងទសុំខភាពទងំទៅមែឍ លសុខភាព នអោិងទងំទៅមនអោធើទពេយ។ តែសធុយទៅវញិទរៅពើចំនអោនួអោែិចែួចតដលបានអោេេួលការទលើក្តលងបង់ថ្ងលឈបួលទសវារបព័នអោនមុខររទនអោោះមិនអោទន់អោនសនអោរបសិេនិភាពក្បុងការបទរមើអបក្រក្ើរក្ទ ើយ។ ក្ត្តថ ទសេងទេៀែ តដលអបក្រក្នសនអោការរាតរក្ក្បុងការទរបើរបាស់ទសវាសុខាភិបាល គឺទគមិនអោដឹងមុនអោថា ទែើទគរែូវបង់ថ្ងលឈបូល ឬក៏្មិនអោរែូវបង់ ទែើយអបក្រក្តងទងំនសនអោការរញួរាក្បុងការសុំរចួថ្ងលឈបួលទសវាក្មម។ មិនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះទៅរបទេសក្មពុជាអបក្រក្ើរក្នសនអោលេនភាពែិចែចួ ទដើមផើេេួលនូអោវទសវាក្មមសងគម ទបើទរបៀបទយៀបជាមួយនអោងឹអបក្នសនអោរេពយសមផែថិ ទែើយរបជាជនអោតដលសទែិទៅក្បុងលោំប់ថាប ក់្រក្ើរក្ជាងទគចំនអោួនអោ ២១% រែូវទយវើដំទែើ រជាង ៥គើ ូតម៉ារែ ទដើមផើទៅដល់មែឍ លសុខភាព117។ ភាពអនាយបិទែយយ នអោិងគ្នម នអោែនសល ភាពទលើទសវាសុខាភិបាលទនអោោះ រោឌ ភិបាលគួរនសនអោវធិានអោការេប់សាក ែ់របក្បទោយរបសិេនភាពវជិាជ ជើវៈ នអោិងពរងងឹតសបក្ទនអោោះទកយនសនអោសុរក្ែិយភាពខពស់ ទដើមផើសថល់ភាពរយរសលួក្បុងការតសវងរក្ទសវាសុខភាពរបស់អបក្រក្ើរក្ នអោងិរបក្បទៅទោយគុែភាពខពស់ ពើទររោះទគ្នលទៅគនអោលឹោះក្បុងការកាែ់ 115

រាជរោឌ ភិបាលៈ តសការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច សងគមក្ិចច៥ឆ្ប ំទលើក្េើ២(២០០១-២០០៥) េំព័រេើ១៣២ 116

រាជរោឌ ភិបាលៈ តសការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច សងគមក្ិចច៥ឆ្ប ំទលើក្េើ២(២០០១-២០០៥) េំព័រេើ១៣២ 117

យុេនសាង្គ្សថជាែិ កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្(២០០៣-២០០៥) េំព័រេើ២២

135

បនអោទយ ឬលុបបំបាែ់ភាពរក្ើរក្ គឺការសថល់ភាពរយរសលួទសវាសុខាភបិាល តដលនសនអោគុែភាពលដ្ល់អបក្រក្ើរក្ នអោិងកាែ់បនអោទយការចំណ្តយមនិអោចាបំាច់នានារបស់របជាពលរដឌ។ ក្ត្តថ ចមផងថ្នអោរគប់យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ គឺការទយវើទកយនសនអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចទលឿនអោជាងមុនអោ ទោយចាប់ទសថើមពើទសដឌក្ិចចរគសួារទៅពើទររោះ ក្ំទែើ នអោទនអោោះទែើយ តដលបទងកើែទកយនសនអោកាោនុអោវែថភាព តសវងរក្ចំែូល នអោិងបទងកើនអោយនអោធានអោសរនសប់ទយវើែរិ ដ្បផទនអោដល់សក្មមភាពនានា តដលបទរមើទកយការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្បានអោឆ្ប់រែ័ស។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ទយើងកចទយវើការក្ែ់សនសគ ល់ទលើទរឿងទសេង ទៗេៀែ ដូចជា ក្ងវោះទសវាអប់រ ំនអោងិមុខជនំាញៈ របទេសក្មពុជាជារបទេសរក្ើរក្ក្បុងចំទណ្តមរបទេសរក្ើរក្ក្បុងសក្លទោក្។ ក្ត្តថ មូលោឌ នអោថ្នអោភាពរក្ើរក្របស់ក្មពុជានសនអោអរត្តខពស់បណ្តថ លមក្ពើក្រមិែយល់ដឹងរបស់របជាជនអោទយើងក្បុងការចូលរមួចំតែក្ជួយក្សាងទសដឌក្ិចចរបទេសជាែិទកយនសនអោការរ ើក្ចទរមើនអោ។ បណ្តថ របទេសអភិវឌណន៍អោនានាទលើពភិពទោក្ ដូចជា របទេសជប៉ាុនអោ នអោិងរបទេសសឹងាបូរ ើ តដលនសនអោការរ ើក្ចទរមើនអោក៏្ទោយ ការរមួចំតែក្របជាជនអោរបស់ទគនសនអោក្រមិែយល់ដងឹខពស់។ ចំទែោះវជិាជ នសនអោែួនាេើសំខាន់អោក្បុងការរួមចំតែក្ក្សាងរបទេសក្មពុជាទកយនសនអោការរ ើក្ចទរមើនអោទៅមុខ តែជាអកុ្សលរបជាពលរដឌក្មពុជាភាគទរចើនអោទៅតែនសនអោចំទែោះដឹង នអោងិបេពិទសាយន៍អោ តដលនសនអោក្រមិែទបទៅទ ើយ។ របជាពលរដឌភាគែចិប៉ាុទណ្តត ោះ តដលភាជ ប់ចំទែោះដឹង នអោិងបេពិទសាយន៍អោទៅនអោឹងភាពសមផូែ៍រុងទរឿងតសបក្ទសដឌក្ិចច ឬទៅនអោឹងសនអោថិភាព នអោិងទសទរភាព។ របជាពលរដឌរក្ើរក្ទៅក្មពុជា ភាគទរចើនអោនសនអោទមរគសួារ តដលេេលួបានអោនូអោវការអប់រែំិចែួចជាមយយម។ អរត្តថ្នអោភាពរក្ើរក្នសនអោក្រមិែខពស់ទៅក្បុងរគួសារទងំឡាយ តដលទមរគសួារពុំបានអោទរៀនអោសូរែទៅសាោ ឬក៏្បានអោទរៀនអោរែឹមតែបឋមសកិ្ា។ របទភេយំទងំពើរទនអោោះនសនអោសនសនសរែទសមើនអោងឹ៧៧% ថ្នអោជនអោរក្ើរក្។ អរត្តថ្នអោភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងសងគមរគសួារ តដលទមរគួសារបានអោប ច្ ប់មយយមសកិ្ាក្រមិែពើរ គឺ ២៤% ទៅក្បុងរគួសារតដលទមរគួសារទរៀនអោចប់ថាប ក់្ឧែថមសិក្ាទនាោះ អរត្តថ្នអោភាពរក្ើរក្នសនអោរែឹម ៧% ប៉ាុទណ្តត ោះ118។ ទៅែំបន់អោជនអោបេលំោប់អបក្រក្ើរក្បំសុែ បានអោចុោះទឈាម ោះចូលទរៀនអោទៅសាោបឋមសិក្ានសនអោអរត្ត ៥០% ថ្នអោកុ្នសរទៅជនអោបេ តដលនសនអោកយុពើ ១២-១៧ឆ្ប ំ ក្បុងលំោប់ថាប ក់្អបក្រក្បសុំែបានអោចុោះទឈាម ោះចូលទរៀនអោទៅសាោអនុអោវេិោល័យនសនអោក្រមែិទបជាង ទបើទរបៀបទយៀបក្បុងលំោប់ថាប ក់្អបក្នសនអោបសុំែ គឺ ២៥%។ ការចុោះទឈាម ោះចូលទរៀនអោទៅទប នអោិងការសទរមចិែថរបស់កុ្នសររក្ើរក្ទៅដណំ្តក់្កាលទនអោោះបានអោបរា ញថា ភាពរក្ើរក្នអោងឹឆលងកាែ់ រយៈទពលតវងពើការទក្ើនអោទ ើងរបាក់្ចែូំលទៅថ្ងងអនាគែ119។ បញាបា តដលជាឧបសគគ បានអោទក្ើែទ ើងដល់ការចុោះទឈាម ោះចូលទរៀនអោ នអោងិសទរមចចិែថរបស់កុ្នសររក្ើរក្ រែូវរបឈមមុនអោនអោឹងបញាបា ជាទរចើនអោ។ ការបាែ់បង់ឱកាសក្បុងការបទងកើនអោពុេនិរបស់ពួក្ទគទោយសារនសនអោក្រមែិទបទងំ

118

យុេនសាង្គ្សថជាែិ កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្(២០០៣-២០០៥) េំព័រេើ២០ 119

Ibide Page 20.

136

យនអោធានអោសាធារែៈ នអោិងឯក្ជនអោ ឬរគួសារ មនិអោតែប៉ាុទណ្តត ោះវាក៏្បណ្តថ លមក្ពើទសទរភាពនអោទោបាយ នអោិងសង្គ្រគ ម។ បញាបា ទសេងទេៀែ គឺទោយសារពួក្ទគសទិែទៅក្បុងសាទ នអោភាពរក្ើរក្ខវោះសមែទភាពក្បុងការចំណ្តយ នអោិងែរមូវការទកយពួក្ទគរក្របាក់្ចែូំល ទដើមផើរេរេង់រគសួារ នអោិងជើវែិរស់ទៅរបស់ពួក្ទគ។ មិនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះជាទរចើនអោទេៀែ តដលជារបាងំដល់ពួក្ទគ ដូចជាភាពរក្ើរក្របស់ឪពុក្នសថ យ ទសចក្ថើរែូវការទៅសធោះ ការបទរងៀនអោខេែ់ទខាយ ចំរយសលូវទៅសាោឆ្ង យ ការទរៀនអោសូរែ ទគយល់ទឃើញថាពុំនសនអោរបទោជន៍អោ នអោងិការទរៀនអោសូរែរបស់ពួក្ទគមិនអោបានអោតវងឆ្ង យទោយសារសាទ នអោភាពជើវភាពក្បុងរគួសារនសនអោភាពក្រក្ើរក្ ក្ងវោះខាែការជរមុញពើសងគម ការបទរងៀនអោខេែ់ទខាយ(អបក្បទរងៀនអោ នអោិងអបក្ទៅរក្សទិែក្បុងសាទ នអោភាពរក្ើរក្)។ មោ៉ាងទេៀែ កុ្នសររែូវការទពទវោទរៀនអោសូរែ នអោិងលំតែរ នអោិងរែូវការជំរុញបរា ញទកយបានអោទរចើនអោតងមទេៀែពើសងគមរគសួាររបស់ទគ។ ទោយសារក្ងវោះជើវភាព នអោងិការជរមុញេឹក្ចិែថដល់ពកួ្ទគទនអោោះ តដលទយវើទកយពួក្ទគឃ្លល ែឆ្ង យពើសាោទរៀនអោ នអោងិពើសងគម។ ក្ត្តថ ទងំអស់ទនអោោះទយវើទកយសងគមជបួបញាបា របឈមោ៉ា ងយងន់អោយងរក្បុងទពលបចចុបផនអោប នអោងិទៅថ្ងងអនាគែដល់ការអភិវឌណន៍អោ នអោងិការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងសងគម។ ភាពរក្ើរក្បានអោបងកទកយនសនអោភាពឯទកា នអោិងភាពោច់ឆ្ង យពើសងគមរបស់រក្មុរបជាជនអោមយួចំនអោួនអោ តដលមិនអោទន់អោេេួលបានអោពើទសវាបទរមើសាធារែៈទសេងៗ ទររោះតែលក្ខែៈភូមិសាង្គ្សថពិបាក្ នអោិងោច់រសោលទពក្។ ែំបន់អោជនអោបេរក្ើរក្ នអោិងែបំន់អោជនអោជាែិភាគែិចេេលួរងទរគ្នោះ ទោយសារមិនអោនសនអោសាោទរៀនអោរគប់រគ្នន់អោ ចំរយសលូវពើសធោះទៅកាន់អោសាោទរៀឆ្ង យទពក្ នអោិងលក្ខខ័ែឍ បនអោធប់ទរៀនអោមិនអោសមរសប រពមទងំសាោរទរៀនអោមិនអោរគប់ក្រមិែថាប ក់្ សរនសប់ក្រមែិអប់រមូំលោឌ នអោ។ ក្ត្តថ ទងំអស់ទនអោោះគបួសេជំាមួយរបាក់្ទបៀវែេ តដលមិនអោនសនអោលក្ខែៈជយួទលើក្េឹក្ចិែថសងទនាោះទយវើទកយគុែភាពអប់រទំៅត្តមែំបន់អោជនអោបេ នអោិងែំបន់អោោច់រសោលទងំអស់នសនអោភាពមិនអោចាស់ោស់ ទែើយតងមទងំជួបការលំបាក្ ក្បុងការទក់្ទញរគបូទរងៀនអោបានអោទៅបទរមើការររទៅែបំន់អោទងំទនាោះសងតដរ។ មោ៉ាងទេៀែ សាទ នអោភាពទនអោោះក៏្ជោះឥេនិពលមក្ពើពុំបានអោសថល់ឱកាសទកយបានអោរគប់រគ្នន់អោសរនសប់ចូលទរៀនអោក្បុងរបព័នអោនទ ើងវញិ ទែើយនអោិងក្ងវោះខាងក្មមវយិើអក្ខរក្មមរបព័នអោនអប់រទំរៅរបព័នអោនទៅត្តមែំបន់អោ តដលការទបាោះបង់ទចាលការសិក្ារបស់សិក្េនសនអោក្រមិែខពស់។ ទដើមផើេេលួបានអោទជាគជ័យក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិចសងគមនសនអោចើរភាព ទនាោះទយើងទងំអស់គ្នប រែូវចូលរមួពទិសស រោឌ ភិបាលជាែួអងគសខំាន់អោដល់ការពរងឹង នអោិងពរងើក្បតនអោទមរគប់ទែោឌ រចនាសមព័នអោនទកយនសនអោលក្ខែៈលរ្បទសើរដល់ទសវាអប់របំែថុ ោះបណ្តថ លជំនាញ ដល់របជាពលរដឌរក្ើរក្ទៅត្តមជនអោបេ ទោយសថល់ នអោងិទលើក្េឹក្ចិែថ រេរេង់ជើវភាពទកយបានអោរគប់រគ្នន់អោដល់រគូបទរងៀនអោ ជរមុញបទងកើែអងគការសងគមសុើវ ើល និអោងជួយរបជាពលរដឌទកយេេួលបានអោសងតដរ នូអោវឱកាសយល់ដឹងអំពើលក្ខែៈចំទែោះដឹងអែទ-របទោជន៍អោ តដលេេួលបានអោពើចំទែោះដងឹទៅថ្ងងអនាគែ ពិទសសការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេ។ មនិអោតែប៉ាុទណ្តត ោះ ទយវើទកយទគនសនអោការយល់ដឹងដល់កាែពវក្ិចច នអោងិសេិនិរបស់ពួក្ទគទៅក្បុងសងគម នអោិងនសនអោេំនាក់្េំនអោងជិែ សទិែជាមួយនអោឹងរោឌ ភិបាល ឬរដឌបាលមូលោឌ នអោរបស់ពួក្ទគ។ ការអប់ររំបជាពលរដឌត្តមរយៈអងគការសងគមសុើវ ើល

137

ទោយការទលើក្េឹក្ចែិថដល់ការចាប់ករមមែ៍ក្បុងការទរបើសេិន ិ នអោិងកាែពវក្ចិចរបស់ពួក្ទគ តដលេេលួបានអោចំទែោះដឹងពើការអប់រ ំនអោងិចំទែោះដឹងទនអោោះសថល់អែទរបទោជន៍អោោ៉ា ងសំខាន់អោដល់របទេសជាែ ិនអោិងរបជាពលរដឌ នអោងិជរមុញទកយនសនអោការចូលរមួទៅក្បុងអងគការសងគមសុើវ ើល ទដើមផើេេលួបានអោនូអោវែរមូវការចាបំាច់ដល់ការអភិវឌណន៍អោ នអោងិកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ការេេួលបានអោលេនភាបថ្នអោការសិក្ាអប់រ ំនអោិងការបែថុ ោះបណ្តថ ល គឺជារបការសំខាន់អោសរនសប់សលែិភាពរបស់របជាក្សិក្រ នអោិងរក្មុអបក្េើេ័លរក្ដថ្េទេៀែ។ មោ៉ាងទេៀែ ការរបឈមនអោឹងក្ំទែើ នអោរបជាជនអោនសនអោការទក្ើនអោទ ើងខពស់ជាឧបផែថិទែែុ ថ្នអោភាពរក្ើរក្នសនអោជាប់ទក់្េងទៅនអោងឹអរត្តក្ំទែើ នអោរបជាជនអោខពស់ អរត្តមរែៈខពស់ នអោិងអរត្តនសនអោជំងខឺពស់។ ក្មពុជានសនអោអរត្តក្ំទែើ នអោខពស់ជាងទគក្បុងចំទណ្តមបណ្តថ របទេសកសា៊ា នអោទលើក្តលងតែរបទេសឡាវ អរត្តក្ំទែើ នអោរបជាជនអោរបចាំឆ្ប ជំាមយយម ២,៤៩% តដលចំនអោួនអោរបជាជនអោសរុប ១១.៤ ោនអោនាក់្ ទែើយត្តមការទយវើចទំណ្តលរបជាជនអោក្មពុជានអោឹងទក្ើនអោទ ើងទសធើរតែទេវរដង គឺដល់ ២០.៣ោនអោនាក់្ក្បុងឆ្ប ២ំ០២១

120។ បនាធ ប់ពើរបបតខមររក្ែមបានអោដួលរល ំនសនអោការទក្ើនអោទ ើងទរចើនអោជាទែែុទយវើទកយចំនអោួនអោមនុអោសេតដលនសនអោកយុ ២០ឆ្ប ំ ឬទរកាមទនអោោះនសនអោចំនអោួនអោទរចើនអោ គឺនសនអោរបតែលនអោឹង ៥៥% ថ្នអោចំនអោួនអោរបជាជនអោសរុបនាទពលបចចុបផនអោបទនអោោះ

121 ។ ក្មពុជារែូវរបឈមនអោងឹរក្ុមជនំាន់អោកយុពើ ១៥-២៤ឆ្ប ំ តដលនសនអោចំនអោួនអោោ៉ា ងទរចើនអោ ទែើយពួក្ទគក្ំពុងឈានអោដល់វយ័បនអោថពូជជាបនអោថបនាធ ប់។ រក្មុទនអោោះទែើយ ជារក្ុមតដលនសនអោសកាថ នុអោពលោ៉ា ងខាល ងំសរនសប់ទយវើទកយនសនអោក្ំទែើ នអោរបជាជនអោទរចើនអោេសវែេ។ ទៅទពលអនាគែបទងកើែជាបនអោធុក្ោ៉ា ងយងន់អោយងរដល់ការសថល់ទសវាក្មមអប់រ ំ(សាោទរៀនអោ) ទសវាក្មមសុខភាពដើយលើ នអោិងទសចក្ថើរែូវការសំខាន់អោៗដ៏ថ្េទេៀែសរនសប់ជើវែិ។ ត្តមការសកិ្ារសាវរជាវបានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោរបជាជនអោក្មពុជានសនអោរបតែល ១/៣ ថ្នអោចំនអោនួអោរបជាជនអោសរុបរស់ទៅក្បុងភាពរក្ើរក្

122។ សលប៉ាោះរល់ថ្នអោក្ំទែើ នអោរបជាជនអោដល់ភាពរក្ើរក្ គជឺាក់្តសថងចំទរោះរគសួាររក្ើរក្ជាពិទសសង្គ្សថើ នអោងិរក្មុបនាធ ប់បនអោេំទសេងៗទេៀែ តដលនសនអោចំនអោួនអោកូ្នអោទរចើនអោ ទែើយនសនអោយនអោធានអោែិចែួចសថួចទសថើង ជាអបក្េេលួសលវបិាក្ទរចើនអោជាងទគបំសុែពើក្ំទែើ នអោរបជាជនអោខពស់ទនអោោះ។ ភាពរក្ើរក្ទនអោោះជរមុញទកយពួក្ទគរស់ទៅក្បុងលក្ខខ័ែឍ ខេែ់ទខាយ ដូចជា េើក្តនអោលងរស់ទៅខវោះអនាម័យ េឹក្ស្ាែ ខវោះមាូបកហារ នសនអោឥេនិពលមិនអោលដ្ល់ការេេលួកា ូរ ើមិនអោរគប់រគ្នន់អោ នអោងិបទងកើែក្ងវោះខាែកហារូបែទមា នអោិងទៅក្បុងរគួសាររក្ើរក្ តដលទងំអស់ទនាោះជាការចូលរមួទយវើទកយនសនអោជំងឺទសេងៗ។ បញាបា ទងំទនអោោះបានអោទយវើទកយទក្ើនអោទ ើងរសឺែៗថ្នអោភាពរក្ើរក្ នអោិងទយវើទកយសាទ នអោភាពរគួសារកាន់អោតែោ៉ា ប់យុនឺអោទ ើងៗតងមទេៀែ។ ក្ំទែើ នអោរបជាជនអោទក្ើនអោទលឿនអោទពក្ ក៏្ចូលរួមចំតែក្ទយវើទកយបរសិាទ នអោក្ខវក់្ នអោិងការបំផ្កល ញដល់យនអោធានអោយមមជាែិសងតដរ។ អរត្តក្ំទែើ នអោរបជាជនអោកាន់អោតែខពស់ទយវើទកយប៉ាោះរល់ដល់រចនាសមព័នអោនត្តមកយុ 120

ការតសែទកាោះសនអោថិភាព ទលខ៤៨៥៨ ថ្ងងអរគ រ ៍េើ០៨ តខក្ក្កោ ឆ្ប ២ំ០០៣ េំព័រេើ៧ 121

Ibid េំព័រេើ៧

122 Idem េំព័រេើ៧

138

ទែើយចូលរមួចំតែក្បទងកើនអោចនំអោួនអោអបក្ទៅក្បុងបនអោធុក្កាន់អោតែទរចើនអោទ ើង តដលរបជាជនអោទៅក្បុងបនអោធុក្នសនអោវយ័ទក្មងកចទយវើទកយរាងំសធោះដល់ការរ ើក្លូែោស់ខាងទសដឌក្ិចចក្បុងសងគមរគសួារ។ សលប៉ាោះរល់តដលបណ្តថ លមក្ពើក្ំទែើ នអោរបជាជនអោ ទៅតែបនអោថទក្ើនអោខពស់ ទយវើទកយរាងំសធោះដល់ការអភិវឌណន៍អោ នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ទររោះទសដឌក្ិចចសងគមមនិអោបានអោបំទពញត្តមែរមូវការរបស់ពួក្ទគ មិនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេនសនអោក្រមិែទប ការទចោះកនអោអក្េរទៅនសនអោក្រមិែទប អរត្តក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចក្បុងរគួសារទប។ បញាបា ទនអោោះទយវើទកយការខិែខំរបឹងតរបងក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ក្បុងការទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវគុែភាពថ្នអោជើវែិក្បុងការរស់ទៅរបស់របជាជនអោក្មពុជា នអោិងការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយនអោិរនអោថរភាពនសនអោការលំបាក្ោ៉ា ងខាល ងំ។ ដូទចបោះ ទដើមផើចូលរមួចំតែក្ក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ក្បុងសាទ នអោភាពពនអោោក្ំទែើ នអោរបជាជនអោ រោឌ ភិបាល នអោិងទយើងទងំអស់គ្នប រែូវនសនអោការចូលរួមទោយពរងឹង នអោិងពរងើក្ទសវាក្មមសាធារែៈ ពិទសសទវក្មមពនអោោក្ំទែើ ែដល់គូសាវ មើ នអោិងភរោិ តដលទេើបនអោឹងទរៀបការងមើៗ ទកយបានអោេូលំេូោយេូទងំរបទេស ជាពិទសែបំន់អោតដលនសនអោរែូវការចំបាច់តដលមិនអោបានអោបំទពញខពស់ ទែើយទយវើទកយែរមូវការទនអោោះនសនអោចើរភាពសរនសប់អបក្តដលបានអោឈានអោចូលដល់កយុបនអោថពូជងមើ។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ទយើងកចទយវើការក្ែ់សនសគ ល់ទលើទរឿងសខំាន់អោៗទសេងទេៀែ ដូចជាៈ បញាបា របវែថិសាង្គ្សថ នអោទោបាយ នអោងិទសដឌក្ិចចទៅក្មពុជា។ ការរាលោលថ្នអោសង្គ្រគ មក្បុងរបទេសទវៀែណ្តមចូលមក្របទេសក្មពុជាបានអោបងកទ ើងនូអោវអទសទរភាព នអោងិវបិែថិទសដឌក្ិចចក្លយុគោ៉ា ងយងន់អោយងរ េនអោធឹមគ្នប នអោឹងភាពរបេូសេរាយតសបក្សងគម នអោិងនអោទោបាយ។ រដឌភិបាល តដលដឹក្នាទំោយនាយក្រដឌមង្គ្នអោថើ សទមថចនអោទរាែថម សើែនុអោ រែូវបានអោទគសថួលរលំំកាលពើឆ្ប ំ១៩៧០ ទែើយរោឌ ភិបាលងមើទរកាមការដឹក្នារំបស់ឧែថមទសនអោើយ ៍លន់អោ នអោល់ រែូវបានអោទគបនអោថុបទ ើង។ ទរៅពើការពឹងតស្ក្តសបក្នអោទោបាយ នអោិងទោធារោឌ ភិបាលទនអោោះ បានអោពឹងតស្ក្ទសធើរតែទងំរសុងទៅទលើជនំអោួយរបស់សែរដឌក-ទមរកិ្ក្បុងការទយវើែរិ ដ្បផទនអោ ចំទរោះឱនអោភាពជ ជ្ ើងេូទែ់ ការឧែទមាសនសា រៈចាបំាច់រមួទងំទសផៀងកហារ នអោងិការរក្ាទែោឌ រចនាសមព័នអោនទសដឌក្ចិចជាមូលោឌ នអោ។ ទោយរោឌ ភបិាលរែួែពិនអោិែយជនអោបេបានអោបនអោថិចបនអោថួច នអោិងទោយមិនអោកចទក់្ទញ ការទជឿជាក់្បានអោសមែទភាពរោឌ ភិបាលក្បុងការតសវងរក្ចំែូលសទិែទៅក្រមិែទបបំសុែ

123។ អំទពើពុក្រលួយបានអោសុើរូងទរៅ ទែើយបងកទ ើងនូអោវការបាែ់បង់ទសចក្ថើទជឿេុក្ចិែថរបស់របជាជនអោទៅទលើសាទ ប័នអោរដឌ។ អែិសរណ្តនសនអោក្រមិែខពស់ទទោះបើជានសនអោជំនអោយួឧបែទមពើសែរដឌកទមរកិ្ក៏្ទោយ។ រយៈទពលទនាោះ គឺជាដណំ្តក់្កាលទលើក្ដំបូង ទែើយថ្នអោវបិែថិ ឬការដួលរលំទសដឌក្ិចចក្មពុជា តដលនសនអោទែោឌ រចនាសមព័នអោនទសដឌក្ចិច របព័នអោនថ្នអោការដឹក្នា ំជាពិទសស ការរគរប់ងនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចច រពមទងំសាទ ប័នអោទសដឌក្ចិច តដលដឹក្នា ំឬគ្នរំេទោយរដឌ។

123 CDRI: ការតក្េរមង់ទសដឌក្ិចចការតក្ែរមូវរចនាសមព័នអោន នអោិងការអភិវឌណន៍អោទៅក្មពុជា(១៩៩៧) េំព័រេើ៥-៨

139

អទសទរភាព នអោិងការបំសលិចបំផ្កល ញថ្នអោរបព័នអោនទសដឌក្ិចចទងំមូល ទក្ើែនសនអោទ ើងទៅក្បុងរបបតខមររក្ែម (ក្មពុជារបជាយិបទែយយ) នាឆ្ប ១ំ៩៧៥-១៩៧៩។ ទោយសារភាពពុំតដលនសនអោ នអោិងសារធាែុថ្រពថ្សេថ្នអោការផ្កល ស់បថូរសងគមរបស់តខមររក្ែម ទនាោះរបព័នអោនទសដឌក្ចិចក្បុងសម័យទនាោះបានអោធាល ក់្ចូលទៅទរកាមការបំសលិចបំផ្កល ញោ៉ា ងដែំំ។ រូបិយប័ែតរែូវបានអោលុបបំបាែ់ទចាលជាមួយគ្នប នអោឹងសាទ ប័នអោែរិ ដ្វែទុ នអោិងការេញិ/លក់្រគប់របទភេ ក្មមសេិនិឯក្ជនអោរែូវបិេទចាល ទែើយដើយលើទងំអស់រែូវោក់្ទរកាមការរែួែពិនអោិែយរបស់រដឌ ក្សិក្មមរែូវោក់្ប ច្ូ លជាសមូែភាព ទែើយរបព័នអោនឧសាែក្មមដ៏សថួចទសថើងទនាោះរែូវបានអោពនអោលិចទចាល រ ើឯអវើតដលទៅទសសសល់ ទនាោះរែូវោក់្ទរកាមការរែួែពិនអោែិយរបស់រដឌសរនសប់សលិែក្មមចាបំាច់។ ទែោឌ រចនាសមព័នអោនទសដឌក្ចិចរែូវបានអោបិេទចាល។ សាទ ប័នអោសិក្ា- យិការទលើក្តលងតែសាោបឋមសិក្ា រែូវបានអោបនអោថដំទែើ រមុខរររបស់ខលួនអោ ដូចជាវស័ិយសុខាភិបាលតដរ គឺនសនអោតែការតងរក្ាសុខភាពក្រមិែទបបំសុែ។ ការគ្នរំេខាងទរៅរែូវបានអោផ្កល ស់បថូ រ ក៏្ប៉ាុតនអោថការពឹងតស្ក្ទៅតែនសនអោទទោះបើជាក្មពុជាបានអោផ្កថ ច់ខលួនអោទចញពើរបទេសនានាទលើពិភពទោក្ក៏្ទោយ។ អវើតដលបានអោទក្ើែទ ើងទៅក្បុងរបបទនាោះបានអោបនអោេល់េុក្ខនូអោវភាពរគ្នរំគ្នសមុគសាម ញដល់ការរគប់រគង នអោិងការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិច ទៅក្មពុជា។ ការសថួលរលំរបបតខមររក្ែម នអោិងការបទងកើែរោឌ ភិបាលងមើទៅឆ្ប ១ំ៩៧៩ នសនអោការរ ើក្ដុោះោលក្បុងការសាថ រទសដឌក្ិចច-សងគមក្ចិចទ ើងវញិដ៏ទោយ ក៏្ក្រមែិថ្នអោសមិេនិសលទងំអស់ទនាោះ ទៅតែជារគោឹះដំបូងទែើយនសនអោចំនអោួនអោែិចែូចទៅទ ើយ គនឺសនអោការពឹងតស្ក្ទៅខាងទរៅថ្នអោទសដឌក្ិចចតដរ។ នអោិនាប ការទៅទពលទនាោះ គឺទឆ្ព ោះទៅរក្រក្ុមរបទេសសងគមនិអោយមសំខាន់អោ គឺសែភាពសូទវៀែតែមថង។ ការពឹងតស្ក្ទងំរសុងតបបទនអោោះ គឺការជំរុញទោយនអោទោបាយអនអោថរជាែិថ្នអោសង្គ្រគ មរែជាក់្ នអោងិមក្ពើការោក់្របបងមើទនអោោះទកយឯក្ទកា ទោយរបទេសទោក្ខាងលិច នអោិងបក្េពួក្របស់ទគ។ រែិជជក្មមទរៅរបទេស គឺទយវើទ ើងក្បុងរងវង់របទេសសនសជិក្សងគមនអោិយមតែប៉ាុទណ្តត ោះ ទែើយឱនអោភាពងវកិារែូវបានអោទយវើែរិ ដ្បផទនអោទោយជនំអោួយពើសែភាពសូទវៀែ។ ទទោះបើជារបបងមើខំរបតមរបមូលក្នសល ងំរបស់ខលួនអោ ទដើមផើសាថ រទសដឌក្ិចចក៏្ទោយ ក៏្ការលំបាក្ទៅនសនអោទរចើនអោ ទោយសារតែការោក់្ទកយឯក្ទកាទោយរបទេសទោក្ខាងលិច នអោិងទោយសារតែសង្គ្រគ មទៅអូសបនាល យជាមយួតខមររក្ែម នអោិងក្នសល ងំែស៊ាូទសេងទេៀែ។ បញាបា ទនអោោះតដលនាទំកយនសនអោការរទរគ ោះរទងគើខាល ងំទៅក្បុងការចំណ្តយរបស់រោឌ ភិបាល ទររោះថា ជារក់្ ក្ណ្តថ លថ្នអោចែូំលរែូវបានអោតបងតចក្ទៅទលើវស័ិយសនអោថសុិខ នអោិងការរររបទេស។ ដូទចបោះ ទែើយ ទេើបចាប់ត្តងំពើដំណ្តក់្កាលដបូំងថ្នអោការសាថ ររបទេសទមល៉ាោះ នស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចចរបស់របទេសរែូវរទរគ ោះរទងគើរទោយសារក្ត្តថ តដលរបបទនអោោះមិនអោកចរគប់រគងបានអោ។ របបងមើទនអោោះបានអោចាប់ទសថើមដំទែើ រការសលិែក្មម ឧសាែក្មមទ ើងវញិ ការោក់្ទកយទរបើរបាស់រូបិយប័ែត នអោងិយនាគ្នរទៅក្បុងទសដឌក្ចិចសងគមនអោិយម ការសាថ រទ ើងវញិនូអោវរបព័នអោនអប់រ ំ នអោិងអបក្រងេុក្ខ ទដើមផើទកយពកួ្ទគបានអោេេួលទសផៀងកហារ នអោិងការររ ប៉ាុតនអោថការគ្នរំរ នអោិងការសគែ់សគង់របស់ទគទនាោះ បំទពញមិនអោបានអោត្តមែរមូវការដល់ការខវោះខាែរបស់ពួក្ទគទ ើយ។ ថ្សធក្បុងរបទេសនសនអោការខវោះខាែទក្ើនអោទ ើងជាទរៀងរាល់ឆ្ប ំការចំណ្តយសងគមរែូវកាែ់បនអោទយ តដលបណ្តថ លទកយនសនអោសលវបិាក្ជាវជិជនសនអោទលើការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេ នអោិងភាពរក្ើរក្ទយវើទកយទក្ើែមនានូអោវការរបរពឹែថខុសឆគងពើសណំ្តក់្រដឌអណំ្តច នអោិងការបាែ់បង់ជំទនអោឿទលើរដឌ។ េទងវើ

140

ទងំទនអោោះទៅតែនសនអោវបិែថិទសដឌក្ិចច នអោិងភាពអែ់ឃ្លល នអោទៅក្បុងសងគម តដលេេួលរងទខធចខាធ ំនអោិងអទសទរភាពក្បុងសងគមទោយការទរបើរបាស់ទរចើនអោនូអោវយនអោធានអោដ៏សថួចទសថើងទៅក្បុងសងគមទៅទលើសង្គ្រគ មសុើវ ើល។ វបិែថិនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចចក្បុងដណំ្តក់្កាលក្នអោលងទៅទនអោោះ គទឺក់្េងផ្កធ ល់ទៅនអោឹងសភាពការែ៍អនអោថរជាែិ តដលជោះឥេនពិលដល់របទេសក្មពុជា។ សញាបដ ថ្នអោការប ច្ ប់សង្គ្រគ មរែជាក់្ចាប់ត្តងំពើរក់្ក្ណ្តថ លេសវែេេើ៨០ នអោិងការដួលរលំថ្នអោសែភាពសូទវៀែ ជាឧបក្រែ៍មួយតដលជរមុញដំទែើ រការសនអោថិភាពទៅក្មពុជា ទោយបានអោនាមំក្នូអោវសនអោនសិញាបដ សនអោថភិាពទៅេើរក្ុងបា៉ា រ ើសនាថ្ងងេើ២៣ តខែុោ ឆ្ប ១ំ៩៩១។ ក៏្ប៉ាុតនអោថការប្ឈប់ជំនអោយួពើសែភាពសូទវៀែក្បុងអំ ុងឆ្ប ១ំ៩៨៩ នអោិងការចាប់ទសថើមដំទែើ រការសនអោថិភាពទសធើរតែនាមំក្នូអោវទរគ្នោះមែនអោថរាយដល់ការរគប់រគងនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចច ពើទររោះ គ្នម នអោជំនអោួយបរទេសមក្បំទពញក្ងវោះខាែដ៏យំេំរាដំល់ទពលរោឌ ភិបាលងមើបានអោបទងកើែទោយការទបាោះទឆ្ប ែទៅរក់្ក្ណ្តថ លឆ្ប ១ំ៩៩៣។ ទលើសពើទនអោោះទេៀែ សាទ ប័នអោរគប់រគងនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចចរែូវបានអោែរមូវទកយតក្តរបោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស តដលនាទំកយនសនអោការលំបាក្ខាល ងំក្បុងការសកិ្ាទកយបានអោរគប់រគ្នន់អោ ទដើមផើរបកាន់អោយក្ទៅែនួាេើងមើទៅក្បុងទសដឌក្ិចចេើសារ។ ក្បុងរយៈទពលថ្នអោក្ំតែេរមង់ទសដឌក្ិចចឆ្ប ១ំ៩៨៩-១៩៩៣ បានអោតសថងជារយៈកាលមួយោ៉ា ងសមុគសាម ញបំសុែក្បុងបរបិេថ្នអោវបិែថិទសដឌក្ចិច តដលជាមួយគ្នប នអោងឹការប្ឈប់ជំនអោួយបរទេស ពើអែើែជារបទេសសនសជិក្សងគមនអោិយម ជាពិទសសពើសែភាពសូទវៀែ។ វបិែថិនអោទោបាយទក្ើែទ ើងពើការដួលរលំថ្នអោសែភាពសូទវៀែ តដលនាទំៅដល់ការទបាោះបង់មទនាគមវជិាជ សងគមនអោិយមទចាល។ ក្ត្តថ ទនអោោះទសធើរតែទយវើទកយការរគប់រគងនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចចថ្នអោរបទេសរក្ឡាប់ធាល ក់្ចុោះពើសលូវតែមថង។ ក្បុងការទយវើតក្េរមង់ទឆ្ព ោះទៅរក្េើសាររែូវបានអោសថួចទសថើម នអោងិក្ែំែ់ជាយុេនសាង្គ្សថនអោទោបាយ នអោិងការរគប់រគងទសដឌក្ិចច េនអោធឹមនអោងឹគ្នប ទនាោះ ក្ំតែេរមង់សារទពើពនអោនរែូវបានអោចាប់ទសថើមតដរ។ ប៉ាុតនអោថការលុបបំបាែ់ទចាលវភិាគទនអោទសបហាជាែិ “ពើវស័ិយក្សិក្មមទយវើទកយសមែទភាពរបស់រដឌក្បុងការសថល់ការឧបែទមាយនអោចំទរោះបុគគលិក្ នអោិងសថល់ទសផៀងដល់រក្ុមេុរគែជនអោរែូវបានអោរសុែចុោះោ៉ា ងខាល ងំ។ ការលុបបំបាែ់ “រក្ុមសាមគគើ” (របទភេរក្មុក្បុងរបព័នអោនក្សកិ្មម) រែូវបានអោបនអោថទោយការរបកាសទ ើងវញិនូអោវក្មមសិេនិឯក្ជនអោក្បុង វស័ិយក្សិមមទពលទនាោះ ទយវើទកយនសនអោក្ងវោះខាែមទយោបាយសលិែក្ក្មមក្សិក្មម ដល់រគួសារជាទរចើនអោទៅជនអោបេ។ រយៈកាលទនអោោះតដរ ទសដឌក្ចិចរបទេសបានអោតបរទឆ្ព ោះទៅរក្េើសារឯក្ជនអោភាវូបនអោើយក្មម នអោិងការបនអោទយអនអោថរាគមន៍អោរបស់រដឌទៅទលើសក្មមភាពទសដឌក្ចិច។ វនិអោិទោគបរទេសរែូវបានអោសាវ គមន៍អោទៅទលើការសលែិេំនអោញិ នអោិងទសវាទសធើរតែរគប់របទភេ។ េើសារទបើក្ចំែមិនអោរបកាន់អោនអោិនាប ការនអោទោបាយ រាល់ការទយវើរែិជជក្មមអនអោថរជាែ ិ រែូវបានអោអនុអោញាបដ ែចំទរោះរក្ុមែ៊ាុនអោជាែ ិនអោងិបរទេស ទែើយពនអោនគយរែូវបានអោកាែ់បនអោទយ។ ចំតែក្វស័ិយទសវាសាធារែៈមួយចំនអោនួអោដូចជា អគគើសនអោើ េូរគមនាគមន៍អោ សលូវតដក្ សុខាភបិាល អប់រ ំជាទដើម រដឌបនអោថគ្នរំេទោយទសវាក្រមែិទប តដលជាក្ត្តថ មិនអោសមរសបទៅនអោឹងែរមូវការសងគម ជាពិទសសវស័ិយសុខាភិបាល នអោិងអប់រ ំ តដលជបួរបេោះនូអោវការខវោះខាែយនអោធានអោោ៉ា ងខាល ងំ។

141

រយៈទពលទនាោះរែូែមក្ដល់បចចុបផនអោបេើសារទងំអស់ គជឺាេើសារទសរ ើ “េំនអោិញទលើេើសារដំទែើ រការទលើមូលោឌ នអោែរមូវការ នអោិងការសគែ់សគង់”124 (មិនអោក្ំែែិនូអោវែរមូវការ នអោិងការសគែ់សគង់វាតរបរបួលករស័យទៅទលើបរនិសែ នអោិងេើសាររែិជជក្មមទសរ ើ)។ ទោយសារការផ្កល ស់បថូរ នអោងិទយវើការក្ំតែេរមង់របព័នអោនទសដឌក្ិចច នអោិងការរគប់រគងនសនអោទលផឿនអោោ៉ា ងគំែុក្តបបទនអោោះ តដលទយវើទកយនសនអោសលប៉ាោះរល់ោ៉ា ងខាល ងំទៅទលើរចនាសមព័នអោនសងគម។ ក្ំតែេរមង់របព័នអោនទសដឌក្ិចច នអោិងនអោទោបាយទងំទនអោោះហាក់្ដូចជា នសនអោទៅរែមឹតែក្បុងជួរោឌ ភបិាល ក្ងវោះការសរមបសរមួលរវាងតសបក្សាធារែៈ នអោិងតសបក្ឯក្ជនអោ។ បញាបា ទនអោោះ ជាការរបឈមមយួោ៉ា ងរសួចរសាវដល់ការមនិអោសុើ- សរវ ក់្គ្នប រវាងតសបក្ទងំពើរខាងទលើ។ ទលើសពើទនអោោះទៅទេៀែ ទយវើទកយនសនអោការជួបលបំាក្ដល់តសបក្ឯក្ជនអោ នអោងិវនិអោ-ិទោគក្បុងេើសាររបគួែរបតជង តដលជាទែែុទយវើទកយនសនអោភាពរចបូក្រចបល់ក្បុងរចនាសមព័នអោនក្ំតែេរមង់បងក ទកយនសនអោការអនុអោវែថន៍អោចាប់ទៅនសនអោភាពេន់អោទខាយ។ សក្មមភាពរែិជជក្មម គឺបទរមើែរមូវការទសដឌក្ិចចជួយជរមុញទសដឌក្ិចចជាែិ ទកយនសនអោការរ ើក្លូែោស់។ តែទោយត ក្សរនសប់ការទយវើរែិជជក្មមទៅក្មពុជាបចចុបផនអោប មិនអោបានអោបទរមើនូអោវែរមូវការដល់ការរ ើក្លូែោស់ទសដឌក្ិចចសងគមទេ ទោយគ្នម នអោការទគ្នរពចាប់ទកយបានអោរែឹមរែូវ។ ចំទរោះរាល់េំនអោញិតដលនាទំចញនាចូំលគ្នម នអោការរែួែពិនអោែិយរែឹមរែូវអបក្របក្បរបបជំនអោួញនាទំចញនាចូំលភាគទរចើនអោ ឬក៏្សឹងតែទងំអស់មិនអោបានអោេេួលការ បែថុ ោះបណ្តថ លអពំើតបបបេ តដលរែូវបំទពញទៅត្តមចាប់ តដលនសនអោជាយរនសនអោទៅក្បុងរបទេសទយើងទេ។ េើសាររែិជជក្មមទៅក្មពុជា គឺអបក្នាទំចញ នាចូំលេនំអោិញគែិតែពើរបាក់្ចំទែញ មិនអោគិែពើសលប៉ាោះរល់បរសិាទ នអោ ឬក៏្សុខភាពអបក្ទរបើរបាស់ នអោងិសុខុនសលភាពសងគមទ ើយ។ របព័នអោនចាប់េន់អោទខាយមិនអោបានអោយក្មក្អនុអោវែថន៍អោទកយបានអោរែឹមរែូវទេ ទោយសារឥេនិពលថ្នអោអំទពើពុក្រលួយ។ សលប៉ាោះរល់ដល់ចែូំលពនអោនរដឌទោយឥេនិពលអបក្នសនអោអំណ្តចក្បុងជួរមង្គ្នអោថើរាជការ តដលនសនអោែួនាេើទៅក្បុងសាទ ប័នអោរដឌរបក្បមុខរបរជារែិជជក្រទោយផ្កធ ល់ ឬទោយរបទោល។ េំនអោិញមួយចំនអោួនអោតដលរែូវនាចូំលផ្កថ ច់មុខ ទោយរក្មុែ៊ាុនអោមួយកាថ ប់ែូច ជាការរទំោភបំរនអោទៅទលើទគ្នលការែ៍ទសដឌក្ិចចេើសារ ក្បុងការរបក្ែួរបតជងទយវើទកយនសនអោអែបិរនសនអោថ្ងល តដលជាសលប៉ាោះរល់ចំណ្តយខពស់ដល់អបក្ទរបើរបាស់។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ការនាទំចញក៏្ដូទចាប ោះតដរ ការផ្កថ ច់មុខទយវើទកយអបផរនសថ្ងលចំទរោះសលែិសល តដលរែូវនាទំចញ(ក្សិសល និអោងសលិែសលតក្ថ្ចបពើយនអោធានអោក្បុងរសុក្ទសេងទេៀែ)។ បញាបា ទនអោោះក្ំពុងតែបំសលិចបំផ្កល ញសលរបទោជន៍អោសលិែក្រតខមរទោយមិនអោដឹងខលួនអោ។ េំនអោញិនាចូំល តដលបានអោោក់្លក់្ទៅទលើេើសារទៅក្មពុជាបចចុបផនអោបមិនអោបានអោទយវើការរែួែពនិអោិែយទៅទលើគុែភាពទកយបានអោរែឹមរែូវតេដូចជា ទរគឿឧបទភាគ បរទិភាគ នអោិងេំនអោិញមួយចំនអោួនអោទេៀែ។ ក្ងវោះខាែទនអោោះនាទំកយនសនអោសលប៉ាោះរល់ដល់សុខភាពអបក្ទរបើរបាស់ នអោិងចំណ្តយគ្នម នអោរបសិេនភាពរបស់របជាពលរដឌ។ លំែូរចូលថ្នអោេំនអោញិតក្លងបនអោលំ គ្នម នអោគុែភាព ខវោះបរនិសែ ឱសងែួសកយុទរបើ

124

មហាវេិោល័យ រែិជជសាង្គ្សថៈ ទសដឌក្ិចចវេិោ(១៩៩៧)

142

របាស់ ការវចិខចប់មនិអោបានអោរែមឹរែូវជាទដើម។ បញាបា ទនអោោះបងកទកយនសនអោសលប៉ាោះរល់ោ៉ា ងយងន់អោយងរដល់អបក្ទរបើរបាស់បាែ់បង់សុខនសលភាពទសដឌក្ិចចសងគម នអោិងជាឧបសគគដល់ដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោ ពិទសសជាឧបសគគដល់យុេនសាង្គ្សថជាែិកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ការគ្នម នអោការែឹបែថឹ ង ឬរាងំខធប់នូអោវបណ្តថ េនំអោិញមួយចនំអោួនអោតដលក្មពុជាសលិែបានអោកចទរបើរបាស់ជំនអោួយទកយគ្នប បានអោទនាោះទ ើយ។ ក្ត្តថ ទនអោោះទយវើទកយបាែ់បង់េើសារសលិែសលក្បុងរសុក្ នអោិងនសនអោការបាក់្េឹក្ចិែថដល់សលិែក្រក្បុងរសុក្ នអោងិបាែ់បង់លេនភាពសលែិ តដលជាទែែុជំរុញទកយអរត្តការររក្បុងរសុក្នសនអោក្រមិែទប។ ទដើមផើធានាបានអោនូអោវរបសេិនភាព នអោិងជរមុញទកយសក្មមភាពរែិជជក្មមចូលរមួដល់ដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោរ ើក្លូែោស់ដល់ទសដឌក្ិចច នអោិងសងគមទនាោះ រោឌ ភិបាលគួរតែេេួលយក្ការសគែ់សគង់ នអោិងធានានូអោវមូលោឌ នអោចាប់ នអោិងទសវាក្មមសំខាន់អោៗដថ្េទេៀែ តដលជារគឹោះថ្នអោរបសិេនិភាពក្បុងការទរៀបចំមូលោឌ នអោថ្នអោរបព័នអោនេើសារទសរ ើ។ មូលោឌ នអោចាប់ចំបាច់សរនសប់ជាវធិានអោការមួយចំនអោនួអោ ដូចជា ការសថល់នូអោវចាប់ដល់រែិជជក្រ ក្ែំែ់នូអោវចាប់ទលើក្មមសេិនិឯក្ជនអោ ចាប់ការររ ចាប់វនិអោិទោគ នអោិងចាប់ទសេងៗទេៀែសរនសប់ធានាដល់ការអនុអោវែថន៍អោក្ិចចរពមទរពៀងទសេងៗ។ មូលោឌ នអោថ្នអោចាប់រោឌ ភិបាលេេួលបានអោលេនភាពសរនសប់បំទពញែួនាេើជាកជាញ ក្ណ្តថ លទៅក្បុងរងវង់ ថ្នអោេំនាក់្-េំនអោងទសដឌក្ិចច តវក្មុខនូអោវក្រែើ ថ្នអោភាពអយុែថិយម៌ក្បុងការអនុអោវែថន៍អោរបស់ភាប ក់្ររទសដឌក្ចិច។ ទររោះតស្ក្ទលើមូលោឌ នអោថ្នអោចាប់រដឌ មនិអោអនុអោញាបដ ទកយនសនអោការលក់្ដូរេំនអោិញតក្លងកាល យបនអោល ំ ខូចគុែភាព ខវោះបរនិសែ នអោិងែួសការក្ំែែ់ទរបើរបាស់ រពមទងំទមទរនូអោវការវចិខចប់ទកយបានអោរែឹមរែូវជាទដើម ក្បុងទគ្នលបែំងធានាទកយបានអោនូអោវសុខុនសលភាព នអោិងសលរបទោជន៍អោរបស់របជាពលរដឌក៏្ដូចជាសងគមជាែទិងំមូល។ របទេសក្មពុជា ជារបទេសតដលរងេុក្ខទោយសង្គ្រគ ម តដលបានអោបំសលចិបំផ្កល ញទែោឌ រចនាសមព័នអោនជាែិ ជាពិទសស ជាបនអោធុក្មួយដ៏យងន់អោយងរបំសុែចំទរោះងវកិាជាែិ។ អំទពើពុក្រលយួទៅក្បុងសាទ ប័នអោរដឌមួយចំនអោនួអោបានអោទយវើទកយនសនអោការចាយវាយមិនអោចាស់ោស់ថ្នអោងវកិាជាែ ិ តដលការចំណ្តយតសបក្ែរមូវការសាធារែៈ ទរចើនអោខពស់ជាងចំែូលតដលរដឌរបមូលបានអោ125។ ការចំណ្តយទៅទលើតសបក្ទោធា សនអោថិសុខ នអោិងចំណ្តយទលើមុខររសាធារែៈ(របាក់្តខមង្គ្នអោថើរាជការ តដលនសនអោចំនអោនួអោទរចើនអោទលើសពើែរមូវការថ្នអោតបបបេរដឌ) នសនអោក្រមែិខពស់ជាងចណំ្តយតសបក្សងគម ជាពិទសសតសបក្ អប់រ ំ តសបក្សុខភាព នអោិងតសបក្អភិវឌណក្សិក្មម នអោិងជនអោបេ។ មូលទែែុតដលនាទំកយនសនអោការខជោះខាជ យចំណ្តយទលើែរមូវការសាធារែៈនសនអោក្រមិែខពស់បណ្តថ លមក្ពើសង្គ្រគ ម អសនអោថិសុខសងគម នអោិងបរនិសែថ្នអោចំនអោនួអោមង្គ្នអោថើរាជការនសនអោក្រមិែខពស់។ ការចំណ្តយងវកិាជាែិទលើតសបក្ទោធា នអោិងសាទ ប័នអោក្ំពូលៗមយួចំនអោួនអោ ដូចជា គែៈរដឌមង្គ្នអោថើ សភាជាែ ិនអោិងរពោះបរមរាជវាងំ ទៅតែនសនអោចំតែក្ដ៏យំ ថ្នអោចំណ្តយសរុបបានអោជំរុញទកយភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាទៅតែនសនអោភាពតងរ ទែើយក្ត្តថ ទនអោោះ ជាទែែុសលមួយតដលរោឌ ភិបាលមិនអោកចសថល់

125

សុក្ ហាច នអោិង Sarthi Acharya “របាយការែ៍របចាឆំ្ប ំសថើពើទសដឌក្ិចចក្មពុជា ២០០២” េំព័រេើ៣៧

143

ងវកិាតងមទេៀែសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិច នអោិងសងគមក្ចិច ទដើមផើចូលរមួដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាបានអោទ ើយ126។ ទយើងពុំកចយក្ងវកិាជាែិតសបក្ការររជាែ ិ សនអោថិសុខ នអោងិចំណ្តយទៅទលើសាទ ប័នអោមួយចនំអោួនអោទេៀែទនាោះទេបទរមើតសបក្អភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិច នអោិងសងគមក្ចិចបានអោទ ើយ ក្បុងក្រែើ តដលរាជរោឌ ភិបាលពុនំសនអោេិសទៅនអោទោបាយទសដឌក្ិចចជាែិទកយបានអោរែឹមរែូវ។ ការចណំ្តយតសបក្ការររជាែិ នអោិងសនអោថិសុខ ទដើមផើសនអោថិភាព នអោងិសាទ ប័នអោមួយចំនអោួនអោដូចបានអោទលើក្ទ ើងខាងទលើទនអោោះ ជាេទងវើរ នអោិងេសេនអោៈមួយសមរសបទៅនអោឹងសភាពការែ៍ពែិថ្នអោរបទេសក្មពុជា តែវាជាេទងវើរនអោិងេសេនអោៈមួយខុសពើរេសឹថើក្បុងការក្សាងទសដឌក្ិចច នអោិងការអភិវឌណន៍អោរបទេស តដលក្ំពុងសទិែទៅក្បុងភាពរក្ើរក្។ រែូែមក្ដល់ឆ្ប ២ំ០០១ ការចណំ្តយតសបក្ការររជាែ ិ នអោិងសនអោថិសុខទៅតែនសនអោក្រមិែខពស់ជាងការចំណ្តយតសបក្សងគមទៅទ ើយ127។ ងវកិាជាែិ គជឺាដទងាើម នអោងិសរថ្សឈាមសរនសប់រេរេង់កយុជើវែិ នអោិងសុខុនសលភាពសងគមជាែ។ិ របទេសក្មពុជាជារបទេសមយួសទិែទៅក្បុងភាពរក្ើរក្ ចែូំលងវកិាភាគទរចើនអោបានអោមក្ពើចែូំលពនអោន តដលនសនអោជាង ៧០%128

ថ្នអោចំែូលសរុបក្ក្បុងរសកុ្។ ពនអោន ជារបភពចំែូលមយួោ៉ា ងសំខាន់អោសរនសប់ងវកិារដឌ ក្បុងការអភិវឌណន៍អោរបទេសជាែិទោយងវកិាទនអោោះជាយនអោធានអោសរនសប់ទយវើការវនិអោិទោគសាធារែៈ។ តែសរនសប់ក្មពុជាការអនុអោវែថន៍អោចាប់ នអោងិវបផយម៌ពនអោនោរទៅនសនអោភាពេន់អោទខាយ ទោយចែូំលពនអោនោរនសនអោការបាែ់បង់បងកទ ើងទោយអភិបាលក្ិចចេន់អោទខាយ អំទពើពុក្រលួយ ការទគទវសពនអោនភាគទរចើនអោ គឺពនអោនគយសំទៅទៅទលើេនំអោិញនាចូំលទរចើនអោជាងេនំអោិញនាទំចញ129 ទៅត្តមនសែ់រចក្រពំតដនអោ។ ការបាែ់បង់ចែូំលពនអោនទនអោោះ ក៏្បណ្តថ លមក្ពើសមែទភាពរដឌបាលពនអោនទខាយទងំសមែទភាពក្រមែិទងំរដឌបាលពនអោនោរ នអោងិរដឌបាលពនអោនគយ។ សមែទភាពរដឌបាលគយទៅនសនអោក្រមិែក្បុងការបង្គ្រក ប នអោិងេប់សាក ែ់ការនាទំចញ-ចូល ទោយខុសចាប់ទៅេើក្តនអោលងតដលនសនអោការែ់ទគពនអោនគយ។ េនំអោិញ តដលរែវូបានអោរែ់ទគចពនអោនគយ ទៅត្តមរពំតដនអោទរចើនអោទយវើទ ើង ទៅត្តមនសែ់រចក្រទបៀងែូចៗ តដលពុំតដលនសនអោសមែទក្ិចចចុោះទៅដល់ គឺរចក្រពំតដនអោមនិអោអនុអោញាបដ ែទកយទយវើការឆលងកាែ់ពុំតមនអោជារចក្រពំតដនអោអនអោថរជាែ។ិ ទែើយរបទភេេំនអោញិ តដលរែ់ទគចពនអោនគយទនអោោះភាគទរចើនអោរបទភេេនំអោិញ តដលជាប់អរត្តពនអោនក្រមិែខពស់ដូចជា ទរបងឥនអោននអោៈ បារ ើ ទភសជជៈ រងយនអោថ ម៉ាូែូ នអោងិរបទភេេំនអោិញរបែិែទសេងៗ ទេៀែទពលខលោះក៏្នសនអោេនំអោិញ តដលជាប់អរត្តពនអោនក្រមិែទបរែ់ទគចពនអោនគយសងតដរ។

126

ដ.ឯ.ម

127 Ibid េំព័រេើ៤០(ត្តរាង៣.១១ ងវកិាត្តមរយៈរែនាគ្នរជាែិ)

128 Idem េំព័រេើ៣៩(ត្តរាង៣.១០ ចំែូលងវកិាក្បុងរសុក្ទៅឆ្ប ២ំ០០០ នអោិង២០០១

129 ត្តរាងពនអោនគយក្មពុជា (CUSTOMS TARIFF OF CAMBODIA) ឆ្ប ២ំ០០១(េំនអោិញនាទំចញភាគទរចើនអោរែូវបានអោទលើក្តលងពនអោន)

144

រដឌបាលពនអោនោរក៏្ទៅនសនអោចទនសល ោះរបទហាងខលោះៗ ជុំវញិការទយវើសវនាក្មមរក្ុមែ៊ាុនអោ តដលបនអោលំ ទែើយទគចទវសមិនអោរពមបង់ពនអោន។ ចទនាល ោះខវោះខាែរបស់រដឌបាលពនអោនោរេុក្ឱកាសឆក្តលវងទកយរកុ្មែ៊ាុនអោ និអោងសែរគ្នសទងំឡាយ តដលជាប់ពនអោនក្បុងការោក់្េុក្ឯក្សារ ការក្សាងក្ែំែ់រត្តឯក្សារ នអោិងរបាយការែ៍ ឬព័ែ៌នសនអោតក្លងបនអោលំទសេងៗក្បុងបែំងបំទបា៉ា ងចំណ្តយ ទែើយបនាធ ប់ចែូំលទដើមផើបង់ពនអោនែចិជាងការែរមូវថ្នអោចាប់ពនអោន។ វាមិនអោរែឹមតែនសនអោឥេនិពលដល់ការបាែ់បង់ចែូំលងវកិាជាែបិ៉ាុទណ្តត ោះទេ តងមទងំនសនអោឥេនិពលដល់ក្រមិែទសាម ោះរែង់ថ្នអោការបង់ពនអោនសងតដរ។ ការទគចទវសពនអោនរែូវបានអោទគដងឹថា ទក្ើែនសនអោជាទរចើនអោទៅត្តមរក្ុមែ៊ាុនអោ នអោងិសែរគ្នសនានា តដលមួយចំនអោួនអោ រែូវបានអោទគរក្ទឃើញថា នសនអោការបនអោលំពនអោនោរ។ ដូចជាក្បុងឆ្ប ២ំ០០០ ការទយវើសវនអោក្មមទលើលខិិែសាប ម នអោងិសវនអោក្មមដល់សែរគ្នសចំនអោនួអោ ២៨០ បានអោរក្ទឃើញថា ១៨០ សែរគ្នសបានអោោក់្លិខិែរបកាសរបចាឆំ្ប ំតដលនសនអោលេនសលខាែ។ ប៉ាុតនអោថទរកាយពើទយវើសវនអោក្មមទែើយ រដឌរក្ទឃើញនសនអោ ៩២ សែរគ្នសនសនអោលេនសលចំទែញ នអោិងក្ែំែ់ទកយនសនអោការបង់ពនអោនទ ើងវញិ របាក់្បនអោនចនំអោួនអោ ២០រន់អោោនអោទរៀ ទសមើរបនសែ ៥.១ោនអោដុោល រកទមរកិ្130។ ការខាែបង់ពនអោនទលើមទយោបាយដឹក្ជ ជ្ួ នអោ ភាពអនាយបិទែយយក្បុងការរគប់រគងសាល ក្ទលខោនអោយនអោថ (រងយនអោថ ម៉ាូែូ ក្បា៉ា ល់...) ជាការខាែបង់របាក់្ចំែូលរបស់រដឌ។ មិនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះ ភាពអនាយិបទែយយទនអោោះទយវើទកយប៉ាោះរល់ដល់បញាបា សនអោថិសុខ នអោងិសណ្តថ ប់ធាប ប់សងគមទេៀែសង។ អបក្នសនអោអំណ្តច នអោងិបក្េពួក្ខលួនអោមួយចំនអោួនអោបានអោបំរនអោទលើចាប់ទោយយក្មទយោបាយទយវើដំទែើ រ នអោិងដឹក្ជ ជ្ួ នអោផ្កធ ល់ខលួនអោោក់្សាល ក្ទលខរាជការ រដឌសភា នអោ.ប ខ.ម ជាទដើម បទងវៀងទគទវសពនអោនោរ ទោយទរបើរបាស់មទយោបាយទងំទនាោះបំរនអោទលើចាប់ចរាចរ បងកទកយនសនអោភាពអសនអោថសុិខក្បុងសងគម។ ការខាែបង់ពនអោនទលើរបាក់្តខៈ ការក្រមិែក្បុងការបង់ពនអោនទលើរបាក់្តខនសនអោភាពមិនអោយុែថិយម៌ទោយមង្គ្នអោថើរាជការ តដលនសនអោែួនាេើ នអោិងអំណ្តចមិនអោសូវចាប់ករមមែ៍ក្បុងការបង់ពនអោនជូនអោរដឌទេ។ េទងវើដ៏ករក្ក់្ទនអោោះទយវើទកយងវកិាជាែិនសនអោការបាែ់បង់ជារបចា។ំ ចាប់ពនអោនោរ ជាចាប់មួយនសនអោសមភាពដល់ការអនុអោវែថន៍អោរវាងអបក្ែូច នអោិងអបក្យ ំអបក្រក្នអោងិអបក្នសនអោ។ តែសធុយទៅវញិ រែូវបានអោទគបំរនអោទោយនសនអោការទគៀបសងកែ់ទលើតែរបាក់្តខអបក្ែូច នអោិងអបក្េន់អោទខាយទយវើទកយអបក្នសនអោកាន់អោតែនសនអោទ ើង ទែើយចំតែក្អបក្រក្កាន់អោតែរក្ទៅៗ។ ការមិនអោរបកាសរបាក់្តខ ជាទេៀងទែ់ទយវើទកយនសនអោការលំបាក្ក្បុងការក្ែំែ់អំពើអរត្តបង់ពនអោនរបស់បុគគល។ ការបាែ់បង់ពនអោនទោយរក្ុមែ៊ាុនអោរែិជជក្មម តដលបទងកើែទៅរបទេសក្មពុជាទរចើនអោនសនអោភាគែ៊ាុនអោទោយផ្កធ ល់ ឬទោយរបទោលរបស់មង្គ្នអោថើរាជការតដលនសនអោអណំ្តច។ ការយក្ឥេនិពលថ្នអោអំណ្តចទនអោោះទៅទរបើរបាស់ទយវើទកយរដឌខាែបង់ចំែូលងវកិាតសបក្ពនអោនោរោ៉ា ងយងន់អោយងរ ទែើយការយក្អំណ្តចទនអោោះទៅទរបើរបាស់របក្បរបប 130

រសមើក្មពុជាៈ ថ្ងងេើ២៣-២៤ តខទមសា ឆ្ប ២ំ០០១: “ការទយវើសវនអោក្មមទលើរក្ុមែ៊ាុនអោរក្ទឃើញថា នសនអោការបនអោលំពនអោនោរខាល ងំណ្តស់” (េំព័រ ក្.២)

145

កជើវក្មមផ្កថ ច់មុខ តដលរបឆ្ងំនអោឹងការរបក្ួែរបតជងថ្នអោរបបទសដឌក្ិចចេើសារ។ មោ៉ាងទេៀែ រក្ុមែ៊ាុនអោរែិជជក្មមភាគទរចើនអោ ពុសូំវនសនអោរបព័នអោនគែនអោើរែមឹរែូវ តដលនាទំកយនសនអោការលំបាក្ចំទរោះរដឌក្បុងការក្ំែែ់ពនអោន។ ភាពរចបូក្រចបល់ទនអោោះ ទែើយតដលទយវើទកយប៉ាោះរល់ដល់ចំែូលពនអោនោរ នអោិងសលរបទោជន៍អោជាែិតខមរទងំមូល។ ទនអោោះជាក្រែើ ខុសឆគងយងន់អោយងរបំសុែ តដលមិនអោទកយរបទេសជាែិក្សាងនអោើែិរដឌ នអោិងអភិវឌណន៍អោរ ើក្ចទរមើនអោទៅមុខបានអោ។ ការបាែ់បង់ចែូំលងវកិាជាែិទោយអំទពើពុក្រលយួ នអោទោបាយ កជើវក្មមរបស់រែិជជក្រ នអោិងមង្គ្នអោថើរាជការមួយចំនអោនួអោ បានអោនអោឹងក្ំពុងតែរមួសេគំំនអោែិ នអោងិសក្មមភាពរបស់ខលួនអោបសំលិចបផំ្កល ញទសដឌក្ិចចជាែិ នអោងិសុខនសលភាពសងគមរែិជជក្រខលោះហា៊ា នអោបនអោលឯំក្សារទលើរបទភេេនំអោិញតដលនាចូំល ទដើមផើទជៀសវាងការបង់ពនអោនខពស់ទោយទយវើការនាចូំលនូអោវរបទភេេនំអោិញ តដលនសនអោអរត្តពនអោនខពស់ នអោិងេនំអោិញខលោះែួសក្ែំែ់ទពលទរបើរបាស់គ្នម នអោគុែភាពដូចជា េំនអោិញតដលជាកាក្សែំល់ រងយនអោថ ម៉ាូែូចាស់ៗ នអោិងេនំអោិញទសេងទេៀែ តដលនាចូំលបទងកើែនូអោវអរត្តជាែិពុលក្បុងបរសិាទ នអោ នអោិងប៉ាោះរល់ដល់សុខភាពរបជាជនអោ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ការរែ់ពនអោនទរបង នអោិងេនំអោិញទសេងៗទេៀែទោយសារអំទពើពុក្រលួយថ្នអោមង្គ្នអោថើរាជការបានអោទយវើទកយខាែបង់របាក់្ចែូំលថ្នអោងវកិាជាែិោ៉ា ងទរចើនអោសនអោនឹក្សនាន ប់។ អំទពើពុក្រលួយទយវើទកយបាែ់បង់សមែទភាពរបមូលចំែូលទងំពនអោនោរ និអោងមិនអោតមនអោពនអោនោរ ដូចជា ចំែូលពើថ្រពទឈើ នអោិងកាប់ទឈើទៅនសនអោក្រមិែទខាយ។ ការទលើក្តលងពនអោនតដលបានអោសថល់ទកយត្តមចាប់វនិអោិទោគ បានអោកាែ់បនអោទយអស់ោ៉ា ងទរចើនអោនូអោវមូលោឌ នអោរែូវគិែពនអោន។ សលប៉ាោះរល់មនិអោលច្ំទរោះែរិ ដ្វែទុសាធារែៈ ពិទសសចំទរោះចែូំលងវកិាជាែិ ទោយការចូលកសា៊ា នអោ នអោិង AFTA131 របស់ក្មពុជា។ ទែែុសល គឺក្នអោលងមក្ចំទរោះចែូំលពនអោនោរ រោឌ ភិបាលតែងពឹងតស្ក្ោ៉ា ងយងន់អោយងរទលើចែូំលពនអោនគយ(ពនអោនទលើេនំអោិញនាចូំល នអោងិនាទំចញ)។ ប៉ាុតនអោថការចូល AFTA ែរមូវទកយរបទេសក្មពុជាកាែ់បនអោទយអរត្តពនអោននាចូំល ទែើយនអោឹងរបាងំរែិជជក្មមទសេងៗទេៀែ។ ក្មពុជាក៏្រែូវទយវើការកាែ់បនអោទយ អរត្តពនអោនគយត្តមគទរនសង CEPT132 តដលជាការរបឈមមុខនអោឹងក្ងវោះខាែរបាក់្ចំែូល តដលនអោឹងរែូវជួបរបេោះ។ ក្បុងទពលជាមួយគ្នប ទដើមផើធានា នអោិងកាែ់បនអោទយថ្នអោការខាែបង់ចែូំលងវកិាទនអោោះ រោឌ ភបិាលគួរតែទយវើការតក្េរមង់ពនអោនោរទោយបទងកើនអោសមែទភាពរបមូលចែូំលក្បុងរសុក្រែូវពរងឹង នអោិងពរងើក្មូលោឌ នអោគែិពនអោនបតនអោទមទេៀែ នអោិងពរងឹងអភិបាលក្ិចចទកយបានអោសមរសបរបក្បទោយែនសល ភាព។ ការបាែ់បង់នូអោវចែូំលងវកិាជាែិទនអោោះ េំនអោងទក្ើែនសនអោទ ើងអស់រយៈទពលជាទរចើនអោឆ្ប កំ្នអោលងមក្ទែើយ។ ទបើសិនអោេំទនារទនអោោះទៅតែទក្ើែទ ើងទនាោះ ចំែូលពនអោនសរនសប់ងវកិាជាែិក៏្ទៅតែបនអោថបាែ់បង់រែូែ។ ងវើទបើការបាែ់បង់ចំែូលងវកិាទនអោោះគ្នម នអោែួទលខតដលគួរទកយទជឿជាក់្ ទដើមផើបញាបជ ក់្ពើេំែរំបស់វាក៏្ទោយ ក៏្ការបាែ់បង់ទនអោោះនសនអោរចួទៅទែើយ។ បញាបា តដលទក្ើែទ ើងក្បុងសាទ នអោភាពដូចទនអោោះ ទបើពុំនសនអោវធិានអោការេប់សាក ែ់កចជាឱកាសទយវើ

131

AFTA = ASEAN Free Trade Area. (ែំបន់អោរែិជជក្មមទសរ ើកសា៊ា នអោ)

132 CEPT = Common Effective Preferential Triffs. (គទរនសងអនុអោទរគ្នោះពនអោនគយរមួ)

146

ទកយពូជថ្នអោអំទពើពុក្រលួយទគទវសពនអោនដុោះពនអោលក្ ទែើយវបផយម៌ពនអោនោររែូវទយវើទកយសឹក្រចិរលិ។ រោឌ ភិបាលគួរតែយក្ចិែថេុក្ោក់្ និអោងពរងឹងតសបក្របមូលចំែូលងវកិាទនអោោះ ទររោះថា ទបើទយើងពិនិអោែយត្តមបរបិេអនអោថរជាែិ ចំែូលងវកិាក្មពុជាទៅទប ទបើទយៀបនអោងឹរបទេសជិែខាង។ ដូចជារបទេសថ្ង របជាជនអោនសប ក់្សថល់ងវកិាទកយរបតែល ៦០០ដុោល រ ទយៀបនអោឹងរបទេសក្មពុជា តដលរបជាជនអោសថល់ទកយងវកិារដឌតែ ៣០ ដុោល រក្បុងមួយនាក់្133។ មូលទែែុថ្នអោគនសល ែទនអោោះ គឺទៅក្បុងរបទេសក្មពុជា ចែូំលជាែិនសនអោក្រមិែទប ទែើយរបព័នអោនសារទពើរពនអោនក៏្ទៅភាពេន់អោទខាយទៅទ ើយ។ ដូទចបោះ វធិានអោការោក់្ទទសពន័ិអោយត្តមចាប់ចំទរោះបុគគល ឬរក្ុមែ៊ាុនអោតដលរបរពឹែថអំទពើពុក្រលួយ នអោិងទគចទវសពនអោន គឺជាវធិានអោការមយួដ៏លប្សុំែសរនសប់បទងកើែចែូំលងវកិាជាែិ នអោិងចូលរមួបទងកើែនូអោវឥេនិពលលដ្ល់វបផយម៌ពនអោនោរបស់សងគមក្មពុជាទយើង។

៤.២ ករណីេកិាសៅស្រេុកជុំគីរ ីសខតតកំពត ៤.២.១ ាថ នភាពភមូាិស្រេតរបេស់្រេុកជុំគីរ ី រសុក្ គឺជាថាប ក់្រគប់រគងរដឌបាលតដនអោដើ តដលនសនអោសារៈសំខាន់អោមួយក្បុងចំទណ្តមថាប ក់្រគប់រគងរដឌបាល នានាទៅក្បុងរពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជា។ លក្ខែៈសខំាន់អោរបស់ថាប ក់្រសកុ្ គឺជាថាប ក់្រគប់រគងទរកាមទគបង្ស់ក្បុងការសថល់ទសវាក្មមបទចចក្ទេសរបស់រក្សួងសាទ ប័នអោជំនាញនានា។ ទែែុទនអោោះ ថាប ក់្រសុក្ជាថាប ក់្តដលនសនអោលក្ខែៈសមរសប នអោិងនសនអោភាពរយរសួលជាងទគក្បុងការទឆលើយែបទៅនអោឹងែរមូវការចាបំាច់ក្បុងការសថល់ទសវាសាធារែៈដល់របជាពលរដឌទៅមូលោឌ នអោពិទសសរបជាពលរដឌរក្ើរក្។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ថាប ក់្រសុក្ គជឺាថាប ក់្តដលនសនអោលក្ខែៈសមរសបបំសុែក្បុងការក្ែំែ់ នអោិងទោោះរសាយបញាបា អនអោថរឃុ/ំសរក ែ់ ទដើមផើធានាភាពរលូនអោថ្នអោការសែការគ្នប នអោិងសារភាជ ប់រវាងឃុ/ំសរក ែ់នអោើមយួៗក្បុងក្ចិចការអភិវឌណន៍អោមូលោឌ នអោ។ បចចុបផនអោបទនអោោះ រចនាសមព័នអោនរគប់រគងរដឌបាលថាប ក់្រសកុ្/ខែឍ មិនអោទន់អោធានាបានអោក្បុងការអនុអោវែថែួនាេើទដើមផើសរមបសរមួល នអោិងចូលរមួក្បុងការអភិវឌណន៍អោទៅមូលោឌ នអោ ទែើយសាោរសុក្/ខែឍ នអោិងការោិល័យជនំាញជុំវញិរសុក្/ខែឍ មិនអោទន់អោនសនអោភាពសក្មម នអោិងសុើសរវ ក់្គ្នប ក្បុងការបំទពញភារក្ចិចរបស់ខលួនអោទៅទ ើយ។ រសុក្ជុំគើរ ើ នសនអោេើត្តងំសទិែទៅតប៉ាក្ឦសានអោថ្នអោេើរមួទខែថក្ពំែ នសនអោចរំយ ៥៥គ.ម ពើេើរមួទខែថ តដលនសនអោរពំរបេល់ៈ -ខាងទជើងេល់នអោឹង រសុក្បតសយ ទខែថក្ពំង់សពឺ នអោិងរសុក្រត្តកំ្ក់្ ទខែថត្តតក្វ -ខាងែផូងេល់នអោឹង រសុក្ឈូក្ -ខាងទក្ើែេល់នអោឹង រសុក្រត្តកំ្ក់្ ទខែថត្តតក្វ -ខាងលិចេល់នអោឹង ឃុតំ្តតក្នអោ រសុក្ឈូក្

133

សុក្ ហាច នអោិង Sarthi Acharya “របាយការែ៍របចាឆំ្ប ំសថើពើទសដឌក្ិចចក្មពុជា ២០០២” េំព័រេើ៣៨

147

ទៅក្បុងរសកុ្ជុំគើរ ើរែូវបានអោតបងតចក្ជា ០៧ឃុ ំនសនអោចនំអោួនអោ ៣៧ភូមិ នសនអោសាោមទែថយយ០៥ក្តនអោលង បឋមសិក្ា២៥ក្តនអោលង អនុអោវេិោល័យ០៥ក្តនអោលង វេិោល័យ០១ក្តនអោលង មែឍ លសុខភាព០៤ក្តនអោលង នសនអោរបជាពលរដឌសរុប៤៧.៥១៩នាក់្ រសើ២៤.៣២៥នាក់្ ចំនអោួនអោរគួសារសរុប១០.១៤៧រគួសារ កយុ១៨ឆ្ប ទំ ើង២៥.៩០១នាក់្ រសើ១៤.៤០០នាក់្ តដលនសនអោដង់សុើទែរបជាពលរដឌ១៤៣នាក់្ ក្បុង១គើ ូតម៉ារែកាទរ ៉ា

134។ ទបើទរបៀបទយៀបក្បុងឆ្ប ំ២០០២ របជាពលរដឌនសនអោការទក្ើនអោទ ើង ៤.៤២២នាក់្ គិែជាមយយមរបនសែជា ១,០៧០ភាគរយ ក្បុងមួយឆ្ប ។ំ

ចនំអោនួអោរបជាពលរដឌត្តមឃុ ំឆ្ប ២ំ០០៩ ល.រ ទឈាម ោះឃុ ំ ចនំអោនួអោភូម ិ ចនំអោនួអោរគសួារ របជាពលរដឌ ១ ទរចស ៤ ១.៣៥៦ ៦.១៨៥

២ តរសសំទរាង ៥ ៩៥៣ ៤.៤៩៩

៣ តរសក្បុង ៦ ១.២១៥ ៦.២០៦

៤ តរសតចង ៦ ២.១៩២ ៩.៥៧៤

៥ សាប យអ ជ្ ិែ ៥ ១.២១៨ ៥.៦១៦

៦ រែរងំរាងំ ៥ ១.៤៥៥ ៧.២៤៩

៧ ជំពូវនអោថ ៦ ១.៧៥៨ ៨.១៩០

ទយើងនសនអោមែឍ លសុខភាពចនំអោួនអោ ០៤ ក្បុងមែឍ លនសនអោរបជាពលរដឌចាប់ពើ ១មុនឺអោនាក់្ ទ ើងក្បុងមែឍ លនអោើមួយៗទយវើការជូនអោរបជាពលរដឌរបចាពំិនអោិែយង្គ្សថើនសនអោថ្សធទរោះចុោះចាក់្ថាប បំរក រជំងឺ ៦មុខ ដល់ង្គ្សថើ នអោិងកុ្នសរ។ បំសុសចលនាទកយង្គ្សថើនសនអោថ្សធទរោះទៅសរនសលកូ្នអោទៅមែឍ លសុខភាព ទជៀសវាងទរគ្នោះថាប ក់្ដល់នសថ យ។ ទរៅពើទនអោោះទេៀែទែើយ នសនអោអបក្សម័រគចិែថភូមិ រគប់ភូមេូិទងំរសុក្ ទដើមផើជួយសេពវសាយជំងឺផ្កថ សាយ បក្េើអប់រសុំខភាពទចោះអនាម័យដល់រគសួារត្តមសធោះ ទជៀសវាង នអោិងបរក រជងំឺឆលងទសេងៗ។ ក្បុងមែឍ លសុខភាពនសនអោបុគគលិក្ចនំអោួនអោ ៥នាក់្ទៅ៧នាក់្។

ត្តរាងសទែិកិារររវស័ិយក្សកិ្មមឆ្ប ១ំ៩៩៣-២០០៨

ល.រ ទឈាម ោះឃុ ំ ចនំអោនួអោរគសួារ ចនំអោនួអោរបជាពលរដឌ(នាក់្)

ថ្សធដើបងករបទងកើនអោសល(ែ.ែ)

ថ្សធដើតរសពែិ(ែ.ែ)

ថ្សធដើចកំារ(ែ.ែ)

១ ទរចស ១.៣៥៦ ៦.១៨៥ ៣.១៧៨ ១.៨៧៨ ១៥៥ ២ តរសសំទរាង ៩៥៣ ៤.៤៩៩ ៩៦៩ ៩៤៩ ៩០

134 របាយការែ៍បូក្សរុប ការរររសុក្ជុំគើរ ើ រយៈទពល ០៩តខ ទដើមឆ្ប ២ំ០០៩

148

៣ តរសក្បុង ១.២១៥ ៦.២០៦ ១.៥៩៦ ១.៣៩៦ ១២៧ ៤ តរសតចង ២.១៩២ ៩.៥៧៤ ២.៨៦៦ ២.៤៣៦ ១៧១ ៥ សាប យអ ជ្ ិែ ១.២១៨ ៥.៦១៦ ១.០៣៥ ១.០១៥ ៩៥ ៦ រែរងំរាងំ ១.៤៥៥ ៧.២៤៩ ១.៤០០ ១.៣៤០ ១១០ ៧ ជំពូវនអោថ ១.៧៥៨ ៨.១៩០ ១.៥៦៧ ១.៤៩១ ១៤៥ ១០.១៤៧ ៤៧.៥១៩ ១២.៦០៥ ១០.៥០៥ ៨៩៣

របភពៈ របាយការែ៍បូក្សរុប ការរររសុក្ជុំគើរ ើ រយៈទពល ០៩ តខទដើមឆ្ប ២ំ០០៩

149

ត្តរាងសទែិសែវរែនអោៈ នអោងិសែវសាល ប ឆ្ប ២ំ០០៩

ល.រ ទឈាម ោះ ឃុ ំ ចំនអោួនអោទគ្នបា

ចំនអោួនអោទគ្ន

ទគ្នសរុប ក្នសល ងំអូសទញ

សរុប

ចំនអោួនអោរក្បើ រក្បើសរុប ក្នសល ងំអូសទញសរុប ទគ្ន ៣ឆ្ប ទំ ើង ទគ្ន ៣ឆ្ប ចុំោះ រក្បើ ៣ឆ្ប ទំ ើង រក្បើ ៣ឆ្ប ចុំោះ

ទឈាម ល ញើ ទឈាម ល ញើ ទឈាម ល ញើ ទឈាម ល ញើ 1 ជំពូវនអោថ 16 1480 2310 650 745 5210 3806 990 820 251 199 2261 1810

2 រែរងំរាងំ 14 1107 1402 579 530 3632 2523 135 324 85 158 702 459

3 សាវ យអ ជ្ ិែ 12 1282 992 459 595 3240 2286 50 176 52 61 339 226

4 តរសងតចង 14 1640 2280 968 1030 5932 3934 14 16 8 6 44 30

5 តរសក្បុង 8 1036 499 448 410 2401 1543 58 49 34 46 187 107

6 តរសសំទរាង 10 909 1101 348 419 2787 2020 0 4 2 1 7 4

7 ទរចស 10 1194 1486 372 312 3374 2690 38 39 14 10 101 77

សរុប ៧ឃុ ំ 84 8648 10070 3824 4041 26567 18802 1285 1428 447 481 3641 2713

របភពៈ ការោិល័យក្សកិ្មមរសុក្ជុំគើរ ើ តសបក្សលិែក្មម នអោងិបសុពោបាលរសុក្ ជុំគើរ ើ,ថ្ងងេើ២៨ តខឧសភា ឆ្ប ២ំ០០៩ ទលខ០៤២ សបសជគរ ២០០៩

ត្តរាងសទែិសែវរែនអោៈ នអោងិសែវសាល ប ឆ្ប ២ំ០០៩

ល.រ ទឈាម ោះឃុ ំ

ចំនអោួនអោទសោះ ទសោះសរុប

ចំនអោួនអោរជូក្ រជូក្ សរុប ចំនអោួនអោនសនអោ ់ ចំនអោួនអោទ ចំនអោួនអោកាង នអោ ចំនអោួនអោទកាបា៉ា

ចំនអោួនអោពតព

៣ ឆ្ប ទំ ើង ៣ ឆ្ប ចុំោះ ទឈាម ល ញើ ទឈាម ល ញើ បា ទម សាច ់ កូ្នអោ

1 ជំពូវនអោថ 0 0 0 0 0 25 427 878 889 2219 18983 6619 10 34 4

2 រែរងំរាងំ 0 0 0 0 0 19 225 1589 941 2774 21435 6325 12 52 25

3 សាវ យអ ជ្ ិែ 0 0 0 0 0 20 310 998 729 2057 15928 2779 10 48 0

4 តរសងតចង 1 2 1 1 5 29 270 1480 748 2527 14180 5423 24 98 6

5 តរសក្បុង 1 1 0 0 2 10 89 842 198 1139 10195 698 18 102 0

6 តរសសំទរាង 0 0 0 0 0 20 279 992 425 1716 12089 3642 10 94 0

7 ទរចស 0 0 0 0 0 14 102 1140 240 1496 15230 4780 14 92 8

សរុប ៧ឃុ ំ 2 3 1 1 7 137 1702 7919 4170 13928 108040 30266 98 520 43

របភពៈ ការោិល័យក្សកិ្មមរសុក្ជុំគើរ ើ តសបក្សលិែក្មម នអោងិបសុពោបាលរសុក្ ជុំគើរ ើ,ថ្ងងេើ២៨ តខឧសភា ឆ្ប ២ំ០០៩ ទលខ០៤២ សបសជគរ ២០០៩

150

ត្តរាងសទែិរិបជាពលរដឌ នអោងិចនំអោនួអោសែវរែនអោៈ សែវសាល ប ឆ្ប ២ំ០០៨

ទឈាម ោះ ឃុ ំចំនអោួនអោរគួសារ

ចំនអោួនអោរបជាពលរដឌ សរុប (នាក្់)

ចំនអោួនអោរបជាពលរដឌ ចាប់ពើ១៨ឆ្ប ទំ ើង សរុប

ចំនអោួនអោទគ្នបា

ចំនអោួនអោសែវទគ្ន

ក្នសល ងំអូសទញ

ទគ្ន សរុប

ចំនអោួនអោសែវរក្បើ ក្នសល ងំអូសទញ

រក្បើសរុប

3qñaMeLIg 3qñaMcuH 3qñaMeLIg 3qñaMcuH

របុស រសើ របុស រសើ ទឈាម ល ញើ ទឈាម ល ញើ ទឈាម ល ញើ ទឈាម ល ញើ

ជំពូវនអោថ 1729 3656 4025 7681 1930 2171 4101 16 1473 2309 644 740 3782 5182 990 814 249 194 1804 2247

រែរងំរាងំ 1324 3092 2578 5670 1929 1790 3715 17 1107 1398 562 526 2505 3610 131 319 80 153 380 689

សាវ យអ ជ្ ិែ 1164 2633 2790 5423 1319 1459 2778 11 1282 989 454 593 2171 3329 42 170 47 67 212 326

តរសងតចង 1614 4259 4565 8824 2190 2472 4662 13 1639 2271 962 1025 3160 5910 13 12 5 4 18 27

តរសក្បុង 1204 2822 3111 5933 1423 1703 3126 10 1032 493 443 406 1535 2380 58 43 30 42 101 173

តរសសំទរាង 319 2033 2389 4422 1129 1361 2490 10 909 1097 342 415 2006 2773 0 2 1 0 2 3

ទរចស 1321 3019 3286 6305 1966 2178 4144 9 1192 1482 369 309 2674 3361 31 33 13 5 64 82

សរុប ៧ឃុ ំ 9175 21514 22744 44253 11886 13134 25016 86 8634 10039 3776 4014 18673 26463 1258 1393 431 465 2581 3547

របភពៈ ការោិល័យក្សកិ្មមរសុក្ជុំគើរ ើ តសបក្សលិែក្មម នអោងិបសុពោបាលរសុក្ ជុំគើរ ើ,ថ្ងងេើ២៨ តខឧសភា ឆ្ប ២ំ០០៩ ទលខ០៤២ សបសជគរ ២០០៩

151

៤.២.២ ាថ នភាពកេកិមមសៅស្រេកុជុំគីរ ី បញាបា បងកបទងកើនអោសលក្បុងឆ្ប បំនអោថបនាធ ប់ក្នអោលងមក្នសនអោជបួការលបំាក្ខលោះៗ នអោិងការរយរសលួខលោះករស័យទោយលក្ខខ័ែឍ យមមជាែិ នអោិងកកាសធាែុតរបរបួលមិនអោទេៀងទែ់។ ជាក់្តសថង េូទងំរសុក្នសនអោថ្សធដើបងកបទងកើនអោសលចំនអោនួអោ ១១.៥០៥ែកិ្ត្ត សរនសប់សលិែសលរសូវយងន់អោ រសូវរសាល រសូវក្ណ្តថ ល នអោិងរសូវចកំារ។ ក្បុងឆ្ប ំក្នអោលងមក្ ទយើអនុអោវែថន៍អោបានអោជាលេនសលលប្ងគួរ ទលើការររបងកបទងកើនអោសលរបស់របជាពលរដឌ ជាក់្តសថងចាប់ពើតខឧសភា ឆ្ប ២ំ០០៦ ទោយសារកកាសធាែុនសនអោលក្ខែៈអំទណ្តយសល នសនអោេឹក្ទភលៀងធាល ក់្ទដើមឆ្ប រំគប់រគ្នន់អោបានអោធាល ក់្ចុោះជាបនអោថបនាធ ប់រសទពញរគប់េើក្តនអោលងបានអោលេូ្ទងំរសុក្ បងកលក្ខែៈរយរសួលដល់របជាក្សកិ្រក្បុងការភជួររាស់ោស់ដើតរស នអោងិក្បុងការអនុអោវែថន៍អោការររសាបទររោះបានអោចាែ់ត្តងំពើទដើមរដូវ នអោិងបានអោឈានអោដល់ការប ច្ ប់រចួរាល់ោស់ដើតរស នអោងិក្បុងការអនុអោវែថន៍អោការររសាបទររោះបានអោចាែ់ត្តងំពើទដើមរដូវ នអោិងបានអោឈានអោដល់ការប ច្ ប់រចួរាល់ជាសាទ ពរទលើការររសាបទររោះទៅថ្ងងេើ០៤ តខក្ញាបដ ឆ្ប ២ំ០០៦ ទនអោោះជាការរររសូវវសា ទយើងអនុអោវែថបានអោទលើថ្សធដើសរុបចនំអោួនអោ ១១.២៧៤.៥០ែកិ្ត្ត ទសមើនអោឹង៩៨ភាគរយ ថ្នអោថ្សធដើសរុប ១១.៥០៥ែកិ្ត្ត ក្បុងែំណ្តក់្កាលទនអោោះតដរ ដណំ្តរំមួសេ ំ នអោិងបតនអោលបរក រ តដលរបជាក្សិក្របានអោោនំាទដើមរដូវវសាទនអោោះនសនអោ សភាពដុោះលូែោស់បានអោលរ្បទសើរ។ គួរទកយក្ែ់សនសគ ល់សងតដរចាប់ពើថ្ងងេើ០៣ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០៦ នសនអោការទក្ើនអោទ ើងទៅសែវមនសចទត្តប ែសុើបំផ្កល ញដណំ្តរំសូវ ទៅទលើសណំ្តប នអោងិសនអោធួង តដលបានអោសធួងរចួទែើយទយវើទកយថ្សធដើប៉ាោះរល់បំផ្កល ញចំនអោនួអោ ៧៧.២៥ែកិ្ត្ត ថ្សធដើខូចខាែចំនអោួនអោ២.៧៥ែកិ្ត្ត មោ៉ាងទេៀែសលប៉ាោះរល់ នអោិងការខូចខាែសនអោធួងទោយសារការខវោះខាែេឹក្ទៅចុងរដូវវសាឆ្ប ម២០០៦ គែិរែឹមថ្ងងេើ១១ តខយបូ ឆ្ប ២ំ០០៦ ទនអោោះទៅក្បុងបណ្តថ ឃុំទងំ០៧ ថ្នអោរសុក្ជុគំើរ ើ។ ប៉ាុតនអោថទោយសារនសនអោការចុោះជួយអនអោថរាគមន៍អោរបស់មនអោធើក្សិក្មមទខែថ កជាញ យរមូលោឌ នអោមង្គ្នអោថើជំនាញទក្េរែសាង្គ្សថ នអោិងរបជាពលរដឌ តដលជានសច ស់តរសបានអោរមួសែការទយវើការេប់សាក ែ់ទៅសែវល្ិែមនសច-ទត្តប ែទនអោោះបានអោទន់អោទពលទវោ ទយវើទកយការរាែែាែរបស់វានសនអោសភាពសងប់សាង ែ់ទៅវញិ។ ក្បុងឆ្ប ២ំ០០៧ ក្នអោលងមក្ទនអោោះទោយកកាសធាែុនសនអោលក្ខែៈអំទណ្តយសលលច្ាប់ត្តងំពើទដើមរដូវ នអោងិបានអោបងកលក្ខែៈរយរសលួដល់របជាក្សិក្រេូទងំរសុក្ ការររបងកបទងកើនអោសលរសូវរដូវវសា នអោិងបានអោប ច្ ប់ការររដក្សធួងរចួរាល់ជាសាទ ពរទៅថ្ងងេើ៣០ តខសើហា ឆ្ប ២ំ០០៧ ទលើថ្សធដើសរុបចនំអោួនអោ ១១.៥០៥ែកិ្ត្ត ថ្សធដើអនុអោវែថបានអោ ១១.២១២ែកិ្ត្ត ទសមើនអោឹង៩៧,៤៦%។ ជាមួយទនអោោះតដរ ការររដំណ្តរំមួសេរំគប់មុខនសនអោលក្ខែៈលរ្បទសើរ ទបើគិែមក្ដល់តខមើនា ឆ្ប ២ំ០០៧ ទនអោោះការរររបមូលសលរសូវរដូវរបាងំអនុអោវែថបានអោ ៩០០ែកិ្ត្ត េនិអោបសល២.៨០០ទត្តនអោក្បុងមួយែកិ្ត្ត បរនិសែសល ២.៥២០ទត្តនអោ។ ក្បុងទនាោះសរនសប់រសូវរបាងំភជួរដើបានអោ៣៣៤ែកិ្ត្ត សាបបានអោ៤៧ែកិ្ត្ត សធួងបានអោ១៩៦.៥ែកិ្ត្ត ដណំ្តរំមួសេទំៅរដូវរបាងំអនុអោវែថបានអោ១០៦ែកិ្ត្ត។ ប៉ាុតនអោថទោយសារក្ក្បុងឆ្ប ២ំ០០៧ទនអោោះបានអោទក្ើែទ ើងទៅសែវមនសចទត្តប ែជាងមើមថងទេៀែ បានអោទយវើទកយដំណ្តរំសូវវសារែូវេេលួរងនូអោវការបំផ្កល ញ ទោយសែវមនសចទត្តប ែោ៉ា ងយងន់អោយងរ។ តែទោយនសនអោការជួយអនអោថរាគមន៍អោទន់អោទពលទវោរបស់មនអោធើរទខែថ នអោិងការយក្ចែិថេុក្ោក់្ខិែខំរបងឹតរបងពើអភបិាលរសុក្ នអោងិការោិល័យក្សិក្មមរសុក្ បានអោសែការែ៍ជាមួយកជាញ យរភូមិ ឃុ ំ

152

នអោិងរបជាពលរដឌទយវើយុេននាការចុោះក្ំចាែ់មនសចទត្តប ែត្តមរយៈោក់្ថាប ពុំលយមមជាែ ិ ោក់្អពូំលទៅទពលយប់ នអោងិោក់្ទរបងទមម ទយវើទកយដំណ្តរំសូវរបស់របពលរដឌបានអោទគចសុែពើការខូចខាែបានអោ។ ទៅក្បុងឆ្ប ២ំ០០៨ ក្នអោលងមក្ទនអោោះតដរ ទោយសារលក្ខែៈយមមជាែិអំទណ្តយសលល ្នសនអោទភលៀងធាល ក់្ចាប់ពើទដើមរដូវ បានអោបងកលក្ខែៈរយរសួលដល់របជាក្សិក្រេូទងំរសុក្ ទយវើការភជួររាស់ោស់ដើតរស នអោងិការអនុអោវែថន៍អោទលើការររសាបទររោះទោយបានអោរចួរាល់ជាសាទ ពរទៅថ្ងងេើ២៣ តខសើហា ឆ្ប ២ំ០០៨ ការររបងកបទងកើនអោសលរសូវរដូវវសា ទយើងអនុអោវែថបានអោទលើថ្សធដើសរុប ១១.៥៩៨ែកិ្ត្ត ទសមើនអោងឹ១០០,៨១ភាគរយ ថ្នអោថ្សធដើសរុប១១.៥០៥ែកិ្ត្ត។ លេនសលបងកបទងកើនអោសលគែិមក្ដល់ថ្ងងេើ២២ តខក្ញាបដ ឆ្ប ២ំ០០៨ ទនអោោះអនុអោវែថបានអោរសូវរបាងំសាបបានអោ៤៧.៥ែកិ្ត្ត សធួងបានអោ១៩៦.៥ែកិ្ត្ត ទសមើនអោងឹ១៧,៨៦ភាគរយ ថ្នអោតសនអោការរសូវវសាសាបអនុអោវែថបានអោ២៧១ែកិ្ត្ត សធួងបានអោ១០៨០ែកិ្ត្ត រសូវក្ណ្តថ លអនុអោវែថសាបបានអោ១២៩ែកិ្ត្ត សធួងបានអោ២២៩៣ែកិ្ត្ត រសូវច-ំការអនុអោវែថបានអោ១៣ែកិ្ត្ត ក្បុងទនាោះដណំ្តរំមួសេនំសនអោៈ ទរែ=៧៥.៥ែកិ្ត្ត ដំ ូងមើ=៣៩ែកិ្ត្ត ដ ូំងជាវ =៣២.៥ែកិ្ត្ត សតែថ ក្បាយ=៤៦.៥ែកិ្ត្ត សតែថ ក្រគប់មុខ=៥៩.៥ែកិ្ត្ត បតនអោលរគប់មុខ=២១ែកិ្ត្ត នអោងិដំណ្តឧំសាែក្មមរយៈទពលខលើរមួនសនអោៈ សតែថ ក្ដើ=២៧.៥ែកិ្ត្ត អំទៅ=៤៣ែកិ្ត្ត។ រសុក្ជុគំើរ ើ ជារសកុ្មួយ តដលនសនអោយនអោធានអោមចាឆ ជាែិទៅក្បុងសធឹង បងឹ េំនអោប់ របឡាយនានា ប៉ាុតនអោថបចចុបផនអោបទនអោោះ ទោយសារនសនអោការតរបរបួលបរសិាទ នអោយមមជាែិ នអោិងក្ំទែើ នអោរបជាជនអោជាបនអោថបនាធ ប់បានអោទយវើទកយែរមូវការរែើកាន់អោតែនសនអោការទក្ើនអោទ ើងជាលោំប់ ទែើយបរនិសែសលរែើក្បុងយមមជាែិ មិនអោកចសគែ់សគង់បានអោត្តមែរមូវការ។ េនអោធឹមនអោឹងទនអោោះតដរ រដឌបាលជលសលរសកុ្បានអោនអោងឹក្ំពុងយក្ចែិថេុក្ោក់្សេពវសាយដល់ក្សិក្រទយើងនូអោវវយិើសាង្គ្សថរគប់រគងយនអោធានអោជលសលទកយនសនអោរបសិេនភាពទៅត្តមែំបន់អោ តដលនសនអោេឹក្យមមជាែិទៅក្បុងរសុក្ ទោយជួយទរៀបចំបទងកើែទកយនសនអោសែគមន៍អោរគប់រគងទៅត្តមមូលោឌ នអោ ទដើមផើទកយរបជាក្សកិ្របានអោយល់ចាស់ពើែួនាេើ នអោិងភារក្ិចចក្បុងការរគប់រក្ងជលសលក្បុងែបំន់អោរបស់ខលួនអោ។ ទរៅពើទនអោោះតសបក្ជលសលរសកុ្បានអោសែការជាមួយគទរនសងនានាអនុអោវែថការររសេពវសាយបទចចក្ទេសចិ ច្ ឹមរែើក្បុងទគ្នលបែំង ទដើមផើធានាការសគែ់សគង់មាូបកហារទៅរគប់ែំបន់អោ តដលរបជាក្សកិ្រក្ំពុងេេួលការខវោះខាែសាច់រែើេេួលទនអោ។ បចចុបផនអោបនសនអោក្សិក្រជាទរចើនអោរគួសារបានអោេេលួការបែថុ ោះបណ្តថ ល នអោងិសេពវសាយបទចចក្ទេសចិ ច្ ឹមរែើពើមង្គ្នអោថើជំនាញជលសលសែការជាមួយបណ្តថ អងកការនានា នអោងិទោយនសនអោការចូលរមួសេពវសាយពើក្សិក្រសង ទងំទនអោោះបានអោទយវើទកយពកួ្គ្នែ់ក្ំពុងនសនអោសក្មមភាពចិ ច្ ឹមរែើ នអោងិឈានអោទៅរក្ការសលិែកូ្នអោរែើពូជទៅត្តមែបំន់អោរបស់ខលួនអោទេៀែសង។ ក្បុងទនាោះមនអោធើរការរររសុក្ក៏្បានអោទយវើពិយើតលងកូ្នអោរែើចនំអោួនអោ ៥០.០០០កូ្នអោ(ទៅេបំន់អោថ្រពទតថ ) នអោិងបំសុសរបជាពលរដឌទកយចិ ច្ ឹមកូ្នអោរែើត្តមលក្ខែៈរគសួារ តងមទងំបានអោចុោះទៅទបើក្វគគបែថុ ោះបណ្តថ លទៅត្តមបណ្តថ ឃុនំអោើមួយៗជាក់្តសថងទៅក្បុងឃុតំរសក្បុង បានអោទបើក្វគគបែថុ ោះបណ្តថ លបទចចក្ទេសចិ ច្ ឹមរែើបានអោចនំអោួនអោ ៣០វគគ ទសមើនអោឹង ០៦ភូមិ ក្បុងទនាោះនសនអោការចិ ច្ ឹមរែើត្តមលក្ខែៈរគួសារចនំអោួនអោ ១៥ក្តនអោលង។ ទៅឃុតំរសតចង បានអោទបើក្វគគបទចចក្ទេសចិ្ ច ឹមរែើជាលក្ខែៈរគសួារបានអោចំនអោនួអោ ០២វគគ។ ទោយត ក្ទៅក្បុងឃុទំរចសវញិ បានអោទបើក្វគគបទចចក្ទេសចិ ច្ ឹមរែើជាលក្ខែៈរគសួារបានអោ

153

ចំនអោួនអោ ០២វគគ។ ទោយត ក្ទៅក្បុងឃុទំរចសវញិ បានអោទបើក្វគគបទចចក្ទេសចិ ច្ ឹមរែើជាលក្ខែៈរគួសារបានអោចំនអោនួអោ ០២វគគ។ ចំតែក្ទៅក្បុងឃុតំរសក្បុងវញិ បានអោទបើក្វគគបទចចក្ទេសចិ្ ច ឹមរែើជាលក្ខែៈរគួសារបានអោចំនអោួនអោ ០៤វគគ ទសមើនអោឹង ០៤ភូមិ នអោិងបានអោទយវើបេបរា ញ០១វគគទៅភូមតិ្តតេនអោ។

៤.២.៣ ាថ នភាពស្រកីស្រករបេស់្របាពលរដាស្រេុកជុំគីរ ី ភាពរក្ើរក្ជាក្ត្តថ ចមផងបំសុែ តដលរបទេសនអោើមយួៗបានអោជួបរបេោះរចួមក្ទែើយ នអោិងក្ពុំងជួបរបេោះជាក់្ជាមិនអោខានអោក្បុងទពលអនាគែ ជាពិទសសទៅក្បុងរបទេសក្មពុជាទយើង តដលជារបទេសសទែិក្បុងចណំ្តែ់ថាប ក់្ក្ំពុងអភិវឌណន៍អោបនាធ ប់ពើបានអោឆលងកាែ់សង្គ្រគ មអស់ជាងពើរេសវែេក្នអោលងមក្។ រាល់ទែោឌ រចនាសមព័នអោនរែូវបំផ្កល ញដល់ក្រមិែសូនអោយ។ សង្គ្រគ មបានអោជទនអោលៀសរបជាជនអោទកយវនិាសររែ់របាស់រគួសារ ឃ្លល ែលំទៅឋានអោ និអោងបានអោបនអោេល់េុក្នូអោវង្គ្សថើទមនស៉ា យ ជនអោពកិារ កុ្នសរក្ំររ មនុអោសេចាស់ជរា ជនអោរយរងទរគ្នោះបាែ់បង់នូអោវក្នសល ងំពលក្មម តដលជាបនអោធុក្ដ៏យងន់អោយងររបស់រាជរោឌ ភបិាលក្បុងការតរក្ពន់អោ។ ទោយត ក្ទៅរសុក្ជុំគើរ ើ ជារសកុ្មួយថ្នអោទខែថក្ំពែ តដលព័េនជុំវញិទោយែំបន់អោថ្រពភបំ សំបូរទៅទោយយនអោធានអោយមមជាែិសពវតបបោ៉ា ង ដើនសនអោជើជាែិល ្នសនអោកងេកឹ្ េំនអោប់ របឡាយ តដលបងកលក្ខែៈរយរសួលដល់របជាពរដឌក្បុងការរបក្បមុខរបរោដុំោះរបស់ពួក្គ្នែ់។ តែទោយសារការយល់ដងឹរបស់របជាពលរដឌទៅក្បុងរសុក្ជុគំើរ ើទងំមូលទៅត្តមបេពិទសាយន៍អោ ក្រមិែទបទៅទ ើយ នអោិងការឆលងកាែ់នូអោវសង្គ្រគ មជាងពើរេសវែេ ក្នអោលងមក្ទយវើទកយជើវភាពរស់ទៅរបស់ពួក្គ្នែ់ជបួរបេោះនូអោវភាពរក្ើរក្ តដលជាបញាបា របឈម។ ទលើសពើទនអោោះទេៀែ ភាគទរចើនអោពុំបានអោចូលទរៀនអោរគប់ៗគ្នប ទែើយកុ្នសរមិនអោបានអោចូលទរៀនអោសុេនសឹងជាកុ្នសរ តដលឪពុក្នសថ យ នអោិងកណ្តពោបាលេើេ័លរក្ជួបការលំបាក្លំបិនអោបំសុែក្បុងបញាបា ជើវភាពរបស់ពួក្គ្នែ់។ ត្តមការរសង់សទិែិរបជាពលរដឌរក្ើរក្ទៅរសកុ្ជុំគើរ ើ ឆ្ប ២ំ០០៧ តដលនសនអោរបជាពលរដឌសរុបចនំអោួនអោ ៩.៣៣៧រគួសារ នសនអោរគសួាររក្ើរក្ចំនអោនួអោ ៣៩៤រគួសារ135។ ដូទចបោះ ទយើងកចទកយនអោិយមន័អោយថ្នអោភាពរក្ើរក្ថា ជាក្ងវោះខាែទៅរបាក់្ចំែូល ឬការទរបើរបាស់ នអោិងការគ្នម នអោកាោនុអោវែថភាព ខវោះការអប់រ ំ ការគ្នម នអោសិេនិអណំ្តច នអោិងការទរ ើសទអើងរបឆ្ងំង្គ្សថើ។ មោ៉ាងទេៀែ អបក្ខលោះធាល ក់្ក្បុងភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងខែៈទពលតដលអបក្ខលោះរចួសុែពើភាពរក្ើរក្។ ទោងត្តមការអទងកែ ការរក្ទឃើញទងំោយអំទពើការវភិាគបរនិសែ ថ្នអោភាពរក្ើរក្ តដលបានអោទយវើពើមុនអោមក្បានអោបតនអោទម នអោងិជូនអោព័ែ៌នសនអោជាេូោយទោយលេនសលថ្នអោការវាយែថ្មលថ្នអោភាពរក្ើរក្ ទោយនសនអោការចូលរមួ តដលបានអោទយវើទ ើងទៅក្ក្បុងរេុងរទយេូទងំរបទេសពើចុងតខែុោ ដល់រក់្ក្ណ្តថ លតខយបូ ឆ្ប ២ំ០០៧ ទោយបានអោទយវើការវាយែថ្មលភាពរក្ើរក្ពើក្ត្តថ ដូចជាៈ អបក្ក្រក្ខវោះខាែសនអោថិសុខទសផៀង អបក្ខលោះនសនអោវបិែថិជើវែិជរមុញទកយនសនអោការចូលរមួពើអបក្រក្ើរក្ តដលបណ្តថ លមក្ពើមនុអោសេរក្រែឹតែរក្តងមទេៀែ។ រ ើឯអបក្រក្ខលោះខវោះខាែនូអោវការេេលួយក្យនអោធានអោយមមជាែិ ទែោឌ រចនាសមព័នអោនរូបវន័អោថ នអោិងសងគម ទែើយនអោឹងទសវាក្មមជាមូលោឌ នអោនានា។ ទែើយអបក្រក្ជាអបក្

135 របាយការែ៍សថើពើ សនអោបិបាែបូក្សរុបលេនសលការរររគប់វស័ិយេូទងំរសុក្ជុំគើរ ើ ឆ្ប ២ំ០០៧ េំព័រេើ១-១៥

154

គ្នម នអោអំណ្តចនសនអោករមមែ៍គ្នម នអោសងឃមឹទលើជើវែិរបស់ខលួនអោ នអោងិកូ្នអោទៅរបស់ខលួនអោ នអោិងជបួតែការបាែ់បង់ក្បុងរគសួារ នអោិងការេំនាក់្េំនអោងក្បុងសែគមន៍អោ។ ទពលខលោះអបក្រក្ខវោះខាែេំនុអោក្ចែិថទលើរដឌបាលភូមិ ឃុ ំរសុក្ នអោងិទខែថ

136។ ទោយត ក្ទៅរសកុ្ជុំគើរ ើ ភាពរក្ើរក្ជាបញាបា របឈម តដលនសនអោអរត្តខពស់បសុំែទៅក្បុងរសុក្ ចំទរោះរក្ុមរគួសាររបក្បរបរទោយពងឹតសក្្ទលើក្សិក្មមទងំរសុង នអោងិនសនអោលក្ខែៈមួយចនំអោួនអោទេៀែថ្នអោអនអោថរកាលរបស់ក្មពុជាទរកាយសង្គ្រគ ម គឺទែែុការែ៍ពែិជាក់្តសថងអពំើក្ងវោះយនអោធានអោមនុអោសេរគប់ក្រមិែ ពិទសសរបជាពលរដឌរស់ទៅរសុក្ជុំគើរ ើ ការយល់ដឹងរបស់ពួក្គ្នែ់ទៅនសនអោក្រមិែទបទៅទ ើយ តដលទយវើទកយជើវភាបរស់ទៅរបស់ពួក្គ្នែ់នសនអោការលំបាក្លបំិនអោសពវតបបោ៉ា ងទងំតសបក្ទសដឌក្ិចច ក៏្ដូចជា អប់រកំ្បុងការេេួលបានអោព័ែ៌នសនអោទសេងៗពើសងគមរបស់ខលួនអោ។ ដូចទនអោោះ ទឃើញថាសលវបិាក្ទងំទនអោោះ គឺជារបាងំតដលរារាងំអបក្រក្ើរក្មិនអោទកយចូលរមួទពញទលញទៅក្បុងចរនអោថរបស់សងគមទោយសារក្ត្តថ ទងំឡាយដូចជាៈ ភាពអវជិាជ គ្នម នអោលេនភាពចូលរមួក្បុងការសទរមចចិែថនានា នអោិងបានអោេេួលនូអោវការទរ ើសទអើង នអោិងក្ងវោះសមែទភាព នអោងិលេនភាព137។ ត្តមការអទងកែរបស់រក្សួងអប់រ ំ យុវជនអោ នអោិងក្ើឡា តដលបានអោសែការជាមួយនអោឹងអងគការយូទែសកូបានអោទយវើការសនអោបិោឌ នអោថា អបក្រក្ើរក្ នអោងិអបក្អវជិាជ គជឺារក្មុមនុអោសេតែមយួ។

ក-ដផនការកាតប់នថយភាពស្រកីស្រកស្រេកុជុគំីរ ីតាមវេិយ័កេកិមម(១៩៩៦-២០០៣) ទោងត្តមទគ្នលនអោទោបាយរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា បានអោទលើក្យក្នូអោវទគ្នលការែ៍កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក្បុងការធានានូអោវសនអោថិសុខទសផៀងបទងកើនអោក្ំទែើ នអោក្សិក្មមរបក្បទោយរបសិេនភាព ទោយរក្ាបានអោនូអោវបរសិាទ នអោយមមជាែិ ជរមុញការរបណ្តងំរបតជង និអោងទគ្នរពនូអោវទគ្នលការែ៍អភិវឌណន៍អោរបក្បទោយសមយម៌ យុេនសាង្គ្សថអភិវឌណន៍អោ ក្សិក្មមបានអោទផ្កថ ែទលើចែុំចសំខាន់អោៗដូចែទៅៈ ១.រក្ាបានអោនូអោវរក្បខ័ែឍ នស៉ា រក្ទូសដឌក្ិចចសមរសប នអោងិទគ្នលនអោទោបាយទលើក្េឹក្ចិែថ នអោងិបរសិាទ នអោ តដលនសនអោភាពអនុអោទរគ្នោះ។ ២.ពទនអោលឿនអោការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថរបក្បទោយចើរភាព រមួទងំធានាដល់ក្សិក្រកចរគប់រគងេឹក្បានអោោ៉ា ងខាល ងំទ ើងៗ។ ៣.អភិវឌណន៍អោការោដុំោះនសនអោសលិែភាពខពស់ នអោិងឈរទលើមូលោឌ នអោោដំំណ្តទំរចើនអោមុខ។ ៤.អនុអោវែថន៍អោទកយបានអោឆ្ប់រែ័សនូអោវការទចញក្មមសេិនិ នអោិងការតបងតចក្ដើក្សកិ្មម តដលេេួលបានអោពើការទោោះមើនអោ។

136 តសនអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច នអោិងសងគម ៥ឆ្ប ំទលើក្េើ២ ឆ្ប ២ំ០០១-២០០៥ េំព័រេើ៣៦

137 យុេនសារសកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ឆ្ប ២ំ០០០ េំព័រេើ១០-១១

155

៥.រក្េើសារនារំសូវទចញ នអោងិក្សិសលទសេងទេៀែ េនអោធឹមនអោឹងការពរងងឹការតក្ថ្ចបក្សិសល នអោិងរបព័នអោនរគប់រគងគុែភាពក្សិសល។ ៦.ពរងឹងទសវា នអោិងការរគប់រគងវស័ិយក្សិក្មមសំខាន់អោៗរមួនសនអោ ការសេពវសាយក្សិក្មម ការរសាវរជាវ ការអភិវឌណន៍អោតសបក្េើសារ ឥែទនអោ នអោិងនសនអោការតបងតចក្វែទុធាែុទដើមក្សិក្មម។ ៧.ពរងឹងការចិ ច្ ឹមសែវ ទផ្កថ ែទលើការតងរក្ាសុខភាពសែវ កហារសែវ ការរគប់រគងក្សិោឌ នអោក្បុងការចិ ច្ ឹមនសន់អោ ការចិ ច្ ឹមរជូក្ នអោងិការសលែិចែំើ សែវ។ ៨.ការពរងឹងការរគប់រគង នអោងិការោក់្ទកយទរបើរបាស់បទចចក្ទេសវេិោសាង្គ្សថសមរសប សរនសប់ចិ ច្ ឹមសែវត្តមវាលតរស នអោងិការចិ្ ច ឹមសែវេូទៅ។ ៩.ការពរងឹងសមែទភាពរបស់រក្សួងក្សិក្មមរុកាខ របនសញ់ នអោិងទនអោសាេ រក្សួងអភិវឌណន៍អោជនអោបេ នអោងិ រក្សួងយនអោធានអោេឹក្ នអោងិឧែថុនអោយិម ទងំនូអោវថាប ក់្ក្ណ្តថ ល នអោងិទខែថ/រក្ុង។ លេនសលអនុអោវែថន៍អោរបស់រសុក្ជុគំើរ ើ រសបត្តមទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាល តដលបានអោោក់្ទចញនូអោវយុេនសាង្គ្សថបនអោថបនាធ ប់ក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាពលរដឌកជាញ យររសុក្ជុគំើរ ើ ក៏្ដូចជារបជាពលរដឌរសុក្ជុំគើរ ើសងតដរ បានអោខិែខំរបឹងតរបងនូអោវការទរបើរបាស់ដើយលើ នអោិងយនអោធានអោេកឹ្ តដលនសនអោក្ងវោះខាែសរនសប់ឧបសគគ ពិទសសទពលជបួបាែុភូែយមមជាែិ េកឹ្ជំនអោន់អោ ភាពរាងំសងួែ ខយល់ពយុោះ នអោងិសែវល្ិែ តដលបានអោបំផ្កល ញរសូវវសា។ រសបត្តមទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភបិាលក្មពុជា សថើពើយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ទោយនសនអោការចូលរមួឧបែទមាពើអងគការនានាដូចជា អងគការទរៅរោឌ ភិបាល សងគមសុើវ ើល តសបក្ឯក្ជនអោ នអោងិការខិែខំរបឹងតបងរបស់សាទ ប័នអោរដឌ ក៏្ដូចជាកជាញ យររគប់លំោប់ថាប ក់្ ទដើមផើចូលរួមចំតែក្ក្បុងការទោោះរសាយបញាបា ក្ងវោះខាែរបស់ របជាពលរដឌរសុក្ជុំគើរ ើ ពិទសសទផ្កថ ែទៅទលើរបជាពលរដឌរស់ទៅត្តមបណ្តថ ឃុចំំនអោួនអោ បើ ក្បុងចំទណ្តម របាពំើរឃុ ំគឺ ឃុំទរចស ឃុំតរសក្បុង និអោងឃុំតរសតចង តដលរបជាពលរដឌក្ំពុងរស់ទៅេើទនាោះតែងតែជួបការលំបាក្ទៅក្បុងជើវភាព ទែើយពួក្គ្នែ់បានអោរបឹងតរបងទយវើទកយបានអោលរ្បទសើរទ ើង រសបត្តមទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាពលរដឌទយើង។ ទោងត្តមរបាយការែ៍របស់វស័ិយក្សកិ្មមទៅរសុក្ជុគំើរ ើ តដលបានអោអនុអោវែថត្តមទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា សថើពើការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាពលរដឌក្បុងឆ្ប ២ំ០០២ តដលរមួនសនអោការបងកបទងកើនអោសលរសូវរបាងំទដើមរដូវ នអោិងរសូវវសា នអោងិដណំ្តរំមួសេអំនុអោវបានអោៈ ១-រសូវរបាងំអនុអោវបានអោ ៩០៧ែកិ្ត្ត េនិអោបសល ២.៥ទត្តនអោក្បុង១ែកិ្ត្ត។ ២-រសូវចំការ ១៥ែកិ្ត្ត។ ៣-រសូវទដើមរដូវ ១១០៦ែកិ្ត្ត រសូវយងន់អោ១១ែកិ្ត្ត រសូវអុើករ ១៩ែកិ្ត្ត សរុប១១៣៦ែកិ្ត្ត។ ៤-ប ច្ ប់ការសធួងសរុបបានអោ១០៥៦១ែកិ្ត្ត។ ៥-រសូវវសា ៦៧៨៥ែកិ្ត្ត។ ៦-ដំណ្តរំមួសេសំរុប១០៤០ែកិ្ត្ត រមួនសនអោដ ូំងមើ១៨៣ែកិ្ត្ត ដំ ូងជាវ ១៥៣ែកិ្ត្ត ទរែ ២០០ែកិ្ត្ត បតនអោលរគប់មុខ១៧៧.៥០ែកិ្ត្ត សតែថ ក្រគប់មុខ១០៣ែកិ្ត្ត ក្បុងទនាោះសតែថ ក្បាយ១២៩.៥០ែកិ្ត្ត សតែថ ក្ដើ៤៤ែកិ្ត្ត អំទៅ៥០ែកិ្ត្ត។

156

េនិអោបសលបងកបទងកើសលរសវូរដូវវសាគែិពើឆ្ប ១ំ៩៩៩ ដល់ ឆ្ប ២ំ០០៣ របស់រសកុ្ជុគំើរ ើ ឆ្ប ំ តសនអោការសធូង (ែ.ែ) តសនអោការអនុអោវែថនសនអោ(ែ.ែ) ភាគរយ (%)

១៩៩៩ ១៣.០០០ ១២.៦៣៦ ៩៧,២

២០០០ ១៣.០០០ ១២.៥២០ ៩៦,៣០

២០០១ ១៣.០០០ ១០.៦២២ ៨១,៧០

២០០២ ១៣.០០០ ១០.៥៦១ ៨១,២៣

២០០៣ ១៣.០០០ ១០.៥៥៤.៥០ ៨១,១៩

របភពៈ របាយការែ៍បូក្សរុប ការរររសុក្ជុំគើរ ើ ឆ្ប ២ំ០០៣

ចំតែក្ការរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិរបស់រសកុ្ជុំគើរ ើ ទរកាយពើរងការបំសលិចបំផ្កល ញទោយសង្គ្រគ មជាងពើរេសវែេ នអោងិការកាប់េង្គ្នាធ នអោបំផ្កល ញថ្រពទឈើជាបនអោថបនាធ ប់ក្នអោលងមក្ ទោយការទមើលទឃើញពើែងភាពបាែ់បង់យនអោធានអោយមមជាែិតបបទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាទយើងបានអោោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការជាបនអោថបនាធ ប់ ទដើមផើេប់សាក ែ់ការកាប់បំផ្កល ញថ្រពទឈើ នអោិងបានអោចាែ់វធិានអោការចាបំាច់ោ៉ា ងមុឹងនស៉ា ែ់សំទៅរបយុេនរបឆ្ងំនអោឹងបេទលមើសថ្រពទឈើ។ ពិទសសក្បុងកែែថេិើ២ របស់រាជរោឌ ភិបាល បានអោទចញទសចក្ថើសទរមចលុបទចាលទៅក្ិចចសនអោោ ថ្រពសមផទនអោ តដលបានអោទយវើទ ើងក្បុងជំនាន់អោរាជរោឌ ភិបាលកែែថិេើ១ ចំនអោនួអោ ១៥រក្មុែ៊ាុនអោ គិែជាថ្សធដើសរុប ៣ោនអោែកិ្ត្ត តដលក្បុងទនាោះរាជរោឌ ភិបាលបានអោរបកាសោក់្ជាែំបន់អោការររ នអោិងអភិរក្េថ្រពទឈើវញិរបនសែ ១ោនអោ ៣តសនអោែកិ្ត្ត។ ទលើសពើទនអោោះទេៀែទសាយ រាជរោឌ ភបិាលក្មពុជាទយើង បានអោចាែ់េុក្ក្ំតែេរមង់ថ្រពទឈើថា ជាកយុជើវែិនអោទោបាយរបស់ខលួនអោ តងមទងំបានអោបទងកើែទៅេិវាពលក្មមោទំដើមទឈើជារបថ្ពែើ ជាែិទនអោោះ គឺជាការអនុអោវែថចក្ខុវស័ិយ រយៈទពលតវងរបស់រាជរោឌ ភបិាល ទៅក្បុងក្ចិចការររយនអោធានអោយមមជាែិ ពិទសសក្បុងទគ្នលទៅគ្នរំេដល់សក្មមភាពតងរក្ាការររថ្រពទឈើ សែវថ្រព នអោងិោទំដើមទឈើរគប់របទភេទ ើងវញិពើទររោះថា (ថ្រពទឈើ ជាសរថ្សឈាមក្បុងវស័ិយក្សិក្មម ជាកយុជើវែិរបស់របជាក្សកិ្រ នអោិងជារបភពថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច ដូទចបោះ ទយើងរែូវរបួរមួគ្នប តងរក្ាការររថ្រពទឈើ នអោិងោទំដើមទឈើទកយបានអោរគប់ៗគ្នប )138។ ទោយសារសង្គ្រគ ម នអោិងេំនាស់ថ្សធក្បុងអស់រយៈទពលជាទរចើនអោឆ្ប កំ្នអោលងមក្ទនអោោះ បានអោបំសលិចបផំ្កល ញ នអោងិបនអោេល់េុក្ខទកយទយើងនូអោវសលវបិាក្ោ៉ា ងយងន់អោយងរទរចើនអោរាប់មិនអោអស់ ពិទសសគឺភាពរក្ើរក្។ សង្គ្រគ ម នអោិងភាពរក្ើរក្ បានអោោក់្សនសព យោ៉ា ងយងន់អោយងរទៅទលើយនអោធានអោយមមជាែិ ពិទសស ថ្រពទឈើ នអោិងសែវថ្រព តដលក្បុងទនាោះែបំន់អោថ្រពទឈើទៅរសុក្ជុគំើរ ើ ក៏្េេួលរងទរគ្នោះនូអោវការបំសលិែបផំ្កល ញ ការកាប់ឆ្ក រេង្គ្នាធ នអោរុក្រានអោថ្រពទឈើ នអោងិការបរបាញ់សែវោ៉ា ងររគ លសងតដរ។

138

សនអោធរក្ថា របស់សទមថច ែ៊ាុនអោ តសនអោ នាយក្រដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា ថ្ងលងក្បុងពិយើបុែយ “រុក្ខេិវា” ទៅែំបន់អោដើ ជំរាលក្ាលឆ្យ រក្ុងរពោះសើែនុអោ ទៅថ្ងងេើ០៩ ក្ក្កោ ឆ្ប ២ំ០០៣

157

ទរកាយពើបានអោអនុអោវែថត្តមទគ្នលនអោទោបាយដ៏រែឹមរែូវរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាទលើបញាបា ថ្រពទឈើ កជាញ យររសុក្ជុំគើរ ើ បានអោខិែខំបង្គ្រក បរាស់បេទលមើស នអោិងសែវថ្រព ទោយបានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្ ការោទំដើមទឈើទ ើងវញិ ជាលក្ខែៈចនសក រ រគួសារ ទោយនសនអោការោទំៅត្តមភូមិឋានអោ ត្តមវែថករាម ត្តមេើសាធារែៈ ត្តមរបព័នអោនេំនអោប់របឡាយ នអោងិទៅត្តមដងវងិើនានា តដលជាឧែថមរបទោជន៍អោដ៏នសនអោសារៈសំខាន់អោក្បុងការទលើក្សធួយដល់បរសិាទ នអោយមមជាែ។ិ ទដើមផើទឆលើយែបត្តមទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាកែែថិេើ២ ជាក់្តសថងទៅរសុក្ជុគំើរ ើ បានអោបទងកើែនូអោវសនសគមថ្រពទឈើមួយទៅក្បុងឃុតំរសក្បុង ទោយបានអោពរងឹងការតែនាទំកយរបជាពលរដឌបានអោយល់ចាស់ពើសារៈសំខាន់អោថ្នអោថ្រពទឈើ នអោិងបានអោអប់រទំរៀនអោសូរែទកយរបជាពលរដឌទចោះតងទសំមផែថិយមមជាែិ ដូចសែវថ្រពតងមទងំលុបបបំាែ់រាល់បេទលមើសបរសិាទ នអោយមមជាែ ិ នអោិងបានអោពរងើក្ការោកូំ្នអោទឈើបតនអោទមទេៀែ ក្បុងភូមិសាង្គ្សថជាបនអោថបនាធ ប់។

ខ-ការកាត់បនថយភាពស្រកីស្រកស្រេកុជុគំីរ ីតាមវេិយ័កេកិមម(២០០៤-២០០៨) េនអោធឹមនអោងឹការធានាជំរុញទលើក្ក្មពស់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចជាែ ិ សរនសប់ទោោះរសាយការររជូនអោរបជាពលរដឌក្មពុជារបក្បទោយសមយម៌ នអោិងយុែថយិម៌សងគម ត្តមរយៈតសនអោការសក្មមភាពអភិបាលក្ចិចល ្ តដលជាសបូលថ្នអោយុេនសាង្គ្សថចែុទកាែរបស់រាជរោឌ ភិបាល នអោិងការធានារក្ានូអោវរបសិេនភាពការររ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាបានអោអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើក្ំតែេរមង់រគប់តសបក្ រគប់វស័ិយសំទៅដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាពលរដឌ នអោិងការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាព។ រទបៀបរវាៈទគ្នលនអោទោបាយដ៏ខពង់ខពស់របស់រាជរោឌ ភិបាលកែែថិេើ៣ ថ្នអោរដឌសភាក្នអោលងមក្បានអោអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយ ទផ្កថ ែសំខាន់អោទៅទលើវស័ិយក្សិក្មមកែទិភាពចមផងបំសុែេេួលបានអោនូអោវសកាថ នុអោពលលេនសលជាតសលផ្កក ទជាគជ័យោ៉ា ងយំទយង ក្បុងការជំរុញក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចជាែិ ទដើមផើឈានអោដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាពលរដឌ។ ោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ ក្ំទែើ នអោទនអោោះទៅនសនអោក្រមែិទបទៅទ ើយ ជាពិទសសរបជាពលរដឌទៅត្តមេើជនអោបេ តដលរបក្បរបរក្សិក្មមោដុំោះទៅតែរយេេួលរងទរគ្នោះទោយសារអទសទរភាពវបិែថិទសេងៗពើខាងទរៅ នអោងិការរយរងទរគ្នោះពើយមមជាែិជាទដើម។ ដូទចបោះ បញាបា ទនអោោះទយើងចាបំាច់រែូវតែពរងឹងនូអោវក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចជាែ ិទោយទរបើទកយអស់នូអោវសកាថ នុអោពលទសដឌក្ិចចក្បុងការពរងើក្នូអោវវសិាលភាព ទសដឌក្ចិចទៅទលើវស័ិយទសេងៗទេៀែទកយបានអោកាន់អោតែទរចើនអោពិទសស គឺវស័ិយក្សិក្មម នអោិងក្ស-ិឧសាែក្មម តដលនសនអោសកាថ នុអោពលទយវើទកយនសនអោក្ំទែើ នអោតងមទេៀែ នអោិងកចសថល់សលជាវជិជនសនអោបានអោោ៉ា ងរែ័ស ទដើមផើរមួចំតែក្ដល់ការទលើក្ក្មពស់របសិេនភាពជើវភាពរស់ទៅរបស់របជាពលរដឌទៅត្តមជនអោបេទេៀែសង។ ទគ្នលនអោទោបាយក្សកិ្ក្មមរបស់រាជរោឌ ភបិាល គឺសំទៅទលើក្ក្មពស់សលិែភាពក្សកិ្មម ទកយកាល យទៅជាវស័ិយនាមុំខមួយ តដលកចសថល់ជើវភាពបតនអោទមដល់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច នអោិងកចរមួវភិាគទនអោោ៉ា ងសខំាន់អោដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើក្រក្។ ក្បុងេសិទៅទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលបានអោបនអោថសថល់កេភិាពខពស់ទៅទលើការទលើក្ក្មពស់សលិែភាព នអោិងការទយវើពិភាវូបនអោើយក្មមក្សិក្មម រពមទងំបនអោថជរមុញក្ស-ិរែិជជក្មម។ រាជរោឌ ភិបាលនអោងឹ

158

បទងកើនអោការទរបើរបាស់យនអោធានអោក្បុងរសុក្សរនសប់អនុអោវែថន៍អោពែុវបផក្មម នអោិងរបពលវបផក្មមក្សិក្មម ទដើមផើធានាបានអោនអោិរនអោថរភាពថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចជាែិ បទងកើនអោការររ នអោងិបទងកើនអោរបាក់្ចនូំអោលទៅជនអោបេរពមទងំធានានូអោវសនអោថសុិខទសផៀងសរនសប់របជាជនអោេូទៅ ទែើយទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវកហារូបែទមា នអោិងការនាទំចញក្សិសលក្បុងន័អោយទនអោោះ ការបតងវរេិសពើការអភិវឌណន៍អោតបប “ទបើក្េូោយ” ឬត្តមតបប “វបុិលក្មម ទៅកាន់អោការអភិវឌណន៍អោត្តមតបប“សុើជទរៅ” ឬត្តមតបប “របពលក្មម” ទរលគឺ ការពរងឹងសមែទភាពចិ្ ច ឹមទលើថ្សធដើ តដលនសនអោរសាប់ត្តមរយៈរបពលវបផក្មមបានអោកាល យទៅជាកេិភាពដ៏ខពស់បំសុែមួយរបស់រាជរោឌ ភបិាល។ រាជរោឌ ភិបាល នអោិងជរមុញបទងកើែបរោិកាសលស្រនសប់ការចូលរមួរបស់តសបក្ឯក្ជនអោ ទដើមផើការលូែោស់ថ្នអោវស័ិយក្សិក្មម ត្តមរយៈការរបឹងតរបងពទនអោលឿនអោ ការសថល់ក្មមសិេនិដើយលើទៅត្តមែំបន់អោជនអោបេក្បុងេិសទៅពរងឹងសុវែទិភាព ថ្នអោការកាន់អោកាប់ដើយលើសរនសប់ក្សិក្មម ការពរងើក្ នអោិងការតបងតចក្ដើយលើក្សិក្មមក្បុងរក្បខ័ែឍ ដើសមផទនអោសងគមក្ចិច ការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនទរសាចរសពថ្សធដើ នអោិងការរគប់រគងយនអោធានអោេឹក្ទោយយក្ចែិថេុក្ោក់្សងតដរ ដល់ការបទងកើនអោរបសិេនភាពក្បុងការទរបើរបាស់ទៅរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថ តដលនសនអោរសាប់បនអោថការសាថ របតនអោទម នអោិងពរងឹងគុែភាពសែគមន៍អោអបក្ទរបើរបាស់េឹក្ រពមទងំការកាែ់បនអោទយភាពរយរងទរគ្នោះពើទរគ្នោះយមមជាែិ នអោិងការពងឹតស្ក្ទងំរសុងទលើលក្ខខ័ែឍ យមមជាែិ។ល។ ក្បុងេិសទៅជរមុញសលែិភាពក្សិក្មមរាជរោឌ ភិបាល នអោិងយក្ចិែថេុក្ោក់្បតនអោទមទេៀែ ចំទរោះការពរងើក្ទសវាក្មមគ្នរំេដល់វស័ិយទនអោោះ ដូចជា ការរររសាវរជាវ នអោងិសេពវសាយការអភិវឌណន៍អោេើសារក្សិក្មម ការតបងតចក្សនសា រៈ ពូជ ជើ នអោិងការសថល់ឥែទនអោជនអោបេ។ល។ ក្បុងរក្បខ័ែឍ ទនអោោះ រាជរោឌ ភបិាលនអោឹងបនអោថសថល់កេភិាព ជាពិទសសទៅទលើការែរមង់េិសក្ិចចការវនិអោិទោគសាធារែៈ នអោិងការទលើក្េឹក្ចិែថវនិអោិទោគឯក្ជនអោទកយទឆ្ព ោះទៅរក្វស័ិយក្សិក្មមសំទៅរក្ការទលើក្ក្មពស់កំ្ទែើ នអោក្សិសល និអោងធានាគុែភាពក្សិសលក្មពុជាទកយបានអោទឆលើយែបទៅនអោឹងែរមូវការថ្នអោសថង់ការោរអនអោថរជាែ។ិ រាជរោឌ ភិបាល បនអោថសថល់កេភិាពទៅទលើក្ចិចការអភិវឌណន៍អោែបំន់អោរពំតដនអោ នអោងិែំបន់អោេើជនអោបេោច់រសោល ទដើមផើេប់សាក ែ់ទៅការចំណ្តក្រសុក្ត្តមការទរៀបចំ នអោិងក្សាងែំបន់អោេើរបជុំជនអោមួយចំនអោួនអោ តដលនសនអោបណ្តថ ញ ទែោឌ រចនាសមព័នអោនសមរសបសរមបសរមួលដល់ជើវភាពរស់ទៅ នអោងិការចូលរមួក្បុងសក្មមភាពទសដឌក្ិចចរបស់របជាពលរដឌទៅេើទនាោះ។ រាជរោឌ ភិបាល បានអោបនអោថជរមញុចលនា “ភូមមិយួ-សលែិសលមយួ” ទដើមផើទលើក្សធួយគនំអោែិថ្ចបរបឌិែ នអោងិជំទនអោឿទលើខលួនអោឯងរបស់របជាពំលរដឌទៅត្តមជនអោបេ ទោយឈរទលើទគ្នលការែ៍សំខាន់អោៗបួនអោោ៉ា ងគឺៈ ១-ការរោិះរក្វយិើសលិែ តដលសមរសបទៅនអោឹងសាទ នអោភាពជាក់្តសថងថ្នអោបរសិាទ នអោភូមិឋានអោ នអោងិសមរសបទៅត្តមទសចក្ថើរែូវការរបស់េើសារ។ ២-ការបងកលក្ខែៈរយរសលួ នអោិងការសថល់ការទលើក្េឹក្ចែិថរបជាពលរដឌក្បុងការសលិែ ដូចជា ការតសវងរក្េើសារសថល់ឥែទនអោ ការទសធក្បទចចក្វេិោ នអោងិការសថល់ពូជ។ ៣-ការជួយបែថុ ោះបណ្តថ លសមែទភាព

159

រគប់រគង នអោិងយនអោធានអោមនុអោសេ។ ៤-បងកលក្ខែៈរយរសលួទកយរបជាពលរដឌបទងកើែសែគមន៍អោក្សិក្មមក្បុងេិសទៅធានាែថ្មលសលិែសល។ ដើ នអោិងេឹក្ គឺជាយនអោធានអោយមមជាែិដ៏សខំាន់អោបសុំែសរនសប់រេរេង់ជើវែិរាល់សក្មមភាពទងំអស់ នអោិងការរ ើក្ចទរមើនអោរបស់មនុអោសេ តដលបានអោរបរពឹែថទៅទលើតសនអោដើទនអោោះ តដលនសនអោមូលោឌ នអោពើរសរនសប់យក្មក្ទរបើរបាស់ក្បុងការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិច នអោងិសងគមក្ិចចដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ជាពិទសស ទៅត្តមជនអោបេ។ ទោយបនអោថអនុអោវែថន៍អោចាប់ភូមិបាល នអោិងទគ្នលនអោទោបាយដើយលើរបស់រាជរោឌ ភបិាលក្បុងការរបមូលសថុ ំចាែ់វធិានអោការពរងឹងការរគប់រគង តបងតចក្ នអោិងទរបើរបាស់ដើយលើរបក្បទោយចើរភាព នអោងិសមយម៌ ទោយធានាបានអោនូអោវរបសិេនភាពទសដឌក្ិចច ត្តមរយៈការចុោះប ជ្ ើដើយលើ នអោងិការតបងតចក្ដើយលើ ការធានាសុវែទភិាព វធិានអោការសមរសប ទដើមផើេប់សាក ែ់ការរបមូលដើេុក្ទោយមិនអោទរបើទរបើមិនអោទយវើសលិែក្មម ឬកជើវក្មម។ េនអោធឹមនអោងឹទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភបិាលបានអោពនិអោិែយទ ើងវញិនូអោវដើេំទនអោររបស់រដឌ ឬដើរដឌ តដលឯក្ជនអោកាន់អោកាប់ទោយមិនអោសមរសបត្តមលិខែិបេោឌ នអោគែយុិែថ នអោិងនអោើែិវយិើតដលបានអោក្ំែែ់ក្នអោលងមក្ រាជរោឌ ភបិាលបានអោនអោឹងបនអោថសថល់កេិភាពដល់ការពរងឹងសិេន ិ កាន់អោកាប់ដើយលើជូនអោរបជាពលរដឌ តដលរែូវការដើយលើសរនសប់សាងសង់លំទៅឋានអោ នអោងិទយវើកជើវក្មមក្សិក្មមជារគសួារក្បុងរក្បខ័ែឍ ដើសមផទនអោ ទដើមផើទគ្នលទៅសងគមក្ចិចទោយឈរទលើទគ្នលការែ៍ជយួរគួសាររក្ើរក្ នអោិងជនអោរយរងទរគ្នោះ។ រាជរោឌ ភិបាល ក៏្បានអោទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ទៅទលើ ការទបាសសំកែមើនអោ ទដលបញាបា ទនអោោះមិនអោរែឹមតែធានាទកយនសនអោសនអោថសុិខមយួមុខទនាោះទេ តែវាជាបញាបា ទសដឌក្ិចច នអោងិការអភិវឌណន៍អោជារមួជាពិទសសដើសរនសប់របក្បរបរក្សិក្មម ក៏្ដូចជា ការសថល់នូអោវសុវែទិភាពក្បុងការទយវើកជើវក្មមរបស់របជាពលរដឌទយើង ទៅត្តមេើជនអោបេោច់រសោល តដលតែងតែរងទរគ្នោះទោយសាររគ្នប់មើនអោ នអោងិយុេនភ័ែឍ មនិអោទន់អោសធុោះ។ ទោយត ក្ទៅរសកុ្ជុំគើរ ើ តដលជាទកាសិកាមួយ ថ្នអោសងគមសិទែទៅែំបន់អោជនអោបេោច់រសោលពើរក្ុង ទរកាយពើបានអោអនុអោវែថត្តមទគ្នលនអោទោបាយដ៏រែឹមរែូវរបស់រាជរោឌ ភិបាលកែែថិេើ៣ ថ្នអោរដឌសភាត្តមទគ្នលនអោទោបាយសថើពើការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ត្តមតបបបទចចក្វេិោសុើជទរៅ ទដើមផើតក្តរបជើវភាពរស់ទៅរបស់របជាពលរដឌទកយបានអោលរ្បទសើរទ ើង នអោងិការចូលរមួចំតែក្ដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទកយបានអោឆ្ប់ទនាោះកជាញ យរតដនអោដើរសុក្ជុគំើរ ើ បានអោចូលរមួោ៉ា ងសក្មមអនុអោវែថន៍អោសទរមចភារក្ិចចបានអោោ៉ា ងយំទយងនានា ទដើមផើចូលរមួចំតែក្ ការសាថ រ នអោិងអភិវឌណន៍អោរបទេសជាែសិំទៅទយវើោ៉ា ងណ្តទគ្នរពអនុអោវែថន៍អោទកយបានអោនូអោវតសនអោការបេបញាបជ េិសទៅក៏្ដូចជា ការពិនអោិែយសរមបសរមួល នអោិងជរំមុញដល់សក្មមភាពមូលោឌ នអោភូមិ ឃុ ំ ទឆ្ព ោះទៅកាន់អោទជាគជ័យជាក់្តសថងក្ក្បុងឆ្ប ំ២០០៧ ក្នអោលងមក្ទនអោោះកជាញ យរ រសុក្ជុំគើរ ើអនុអោវែថន៍អោការរររបស់ខលួនអោទោយបានអោេេួលទៅលេនសលគួរជាេើទនសេនអោៈ ដូចខាងទរកាមៈ តសបក្េើ១- ការបងកបទងកើនអោសល នអោិងការរបមូលសលរសូវវសាឆ្ប ២ំ០០៧-២០០៨ អនុអោវែថបានអោៈ

ក្-រសូវរសាលអនុអោវែថបានអោៈ ៦៨៣.៥ែកិ្ត្ត េិនអោបសល ៣.៤១១ទត្តនអោ/១ែកិ្ត្ត បរនិសែសល ២៣៣១.៨០៩ទត្តនអោ។

160

ខ-រសូវក្ណ្តថ លអនុអោវែថបានអោៈ ៨.៣០៩ែកិ្ត្ត េិនអោបសល ៣.២៣៧ទត្តនអោ/១ែកិ្ត្ត បរនិសែសលសរុប ២៦៩០២.៦៦៦ទត្តនអោ។ គ-រសូវយងន់អោអនុអោវែថបានអោៈ ២១៩៦ែកិ្ត្ត េិនអោបសល ៣.៧០៣ទត្តនអោ/១ែកិ្ត្ត បរនិសែសលសរុប ៨.១៣៣ទត្តនអោ។ ឃ-ការរររបមូលសលរសូវរដូវរបាឆំ្ប ២ំ០០៧: អនុអោវែថបានអោ ៩០០ែកិ្ត្ត េិនអោបសល ២.៨០០ទត្តនអោ/១ែកិ្ត្ត បរនិសែសល ២៥២០ទត្តនអោ។

គិែមក្ដល់តខមើនា ឆ្ប ២ំ០០៨ ទនអោោះការបងកបទងកើនអោសលរសូវរបាងំេូទងំរសុក្អនុអោវែថបានអោក្បុងទនាោះ ភជួរបានអោ៣៣៤ែកិ្ត្ត សាបបានអោ៤៧ែកិ្ត្ត សធួងបានអោ១៩៦.៥ែកិ្ត្ត សេជំើយមមជាែបិានអោ១៦៣ទត្តនអោ ដណំ្តរំមួសេនូំអោវរដូវរបាងំអនុអោវែថបានអោ១០៦ែកិ្ត្ត។ ការររដំណ្តរំមួរដូវវសាឆ្ប ២ំ០០៧ ទរៅពើការបងកបទងកើនអោសលរសូវវសាឆ្ប ២ំ០០៧ របជាពលរដឌ ទយើងក៏្បានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្របក្បទោយដំណ្តរំមួសេបំតនអោទមទេៀែ តដលលេនសលជាក់្តសថងទយើងសទរមចបានអោេូទងំរសុក្រមួនសនអោៈ -ទរែ : ៩៣ែកិ្ត្ត -ដំ ូងមើ : ៦០ែកិ្ត្ត -ដំ ូងជាវ : ៤០ែកិ្ត្ត -បតនអោលងរគប់មុខ : ៤១.៥ែកិ្ត្ត -សតែថ ក្បាយ : ២៣.៥ែកិ្ត្ត +ដំណ្តឧំសាែក្មមអនុអោវែថបានអោៈ -សតែថ ក្ដើ : ៥១ែកិ្ត្ត -អំទៅ : ៥១ែកិ្ត្ត -សរុប :១០២ែកិ្ត្ត +ការររបែថុ ោះបណ្តថ លដណំ្តរំសូវៈ -ការអនុអោវែថបែថុ ោះបណ្តថ លដណំ្តរំសូវជំហា៊ា នអោេើ២ ចនំអោួនអោ១០វគគ ទសមើ១០ភូមិ ក្បុង ៥ឃុ ំ នសនអោក្សិក្រចូលរមួ ៣០០នាក់្ រសើ២០០នាក់្។ -ចុោះពិនអោិែយត្តមោនអោជារបចាទំៅទពលក្សិក្រទយវើតរស។ គួររលំឹក្បរា ញសងតដរថាៈ ទៅរដូវវសាឆ្ប ២ំ០០៧ ក្នអោលងមក្ទនអោោះដណំ្តរំសូវវសារែូវេេួលរងនូអោវការបំផ្កល ញទោយសែវមនសែទត្តប ែោ៉ា ងយងន់អោយងរទៅទលើសំណ្តប នអោិងសនអោធួងរចួទៅត្តមបណ្តថ ភូមិ ឃុ ំេូទងំរសុក្ជុំគើរ ើ។ ប៉ាុតនអោថទោយនសនអោការអនអោថរាគមន៍អោទន់អោទពលទវោរបស់មនអោធើក្សកិ្មមទខែថ នអោិងការយក្ចែិថេុក្ោក់្ខែិខំរបឹងតរបងពើអភិបាលរសុក្ នអោងិការោិល័យក្សិក្មមសែការជាមួយកជាញ យរភូមិ ឃុ ំនអោងិរបជាពលរដឌទយវើយុេននាការចុោះក្នសច ែ់

161

សែវមនសចទត្តប ែ ត្តមរយៈោក់្ថាប ពុំលយមមជាែិ ោក់្អំពូលតមរែទៅទពលយប់ នអោិងោក់្ទរបងទមម ទយវើទកយដំណ្តំរសូវរបស់របជាពលរដឌរចួសុែពើការខូចខាែទងំរសុង។ តដលទទោះបើោ៉ា ងទនអោោះក្ថើ ក៏្ទៅតែនសនអោសលប៉ាោះរល់ខលោះៗមួយចំនអោនួអោសងតដរ។ ទបើគិែទៅក្បុងរយៈទពល ៩តខ ទដើមឆ្ប ២ំ០០៨ រសុក្អនុអោវែថបានអោរសូវរបាងំសាបបានអោចំនអោនួអោ ៣៧ែកិ្ត្ត សធូងបានអោចំនអោួនអោ ១៩៦.៥ទត្តនអោ ទសមើនអោឹង១៧,៨៦% ថ្នអោតសនអោការ រ ើឯេិនអោបសលបានអោចំនអោួនអោ ២.៥៩៣ទត្តនអោ ក្បុង១ែកិ្ត្ត បរនិសែសរុបទសមើ ៥០៩.៥៥ទត្តនអោ បតនអោលរគប់មុខ១០៦ែកិ្ត្ត ទរែ២៨ែកិ្ត្ត នអោិងការបងកបទងកើនអោសលរសូវរដូវវសាសាបអនុអោវែថបានអោ២៧១ែកិ្ត្ត សធូងបានអោចំនអោួនអោ១០៨០ែកិ្ត្ត េិនអោបសលសរុប៣.៥៨៣ទត្តនអោ

139។ រសូវ- ក្ណ្តថ លអនុអោវែថបានអោសាបបានអោ១.២៩៣ែកិ្ត្ត សធូងបានអោ៨.២១២ែកិ្ត្ត រសូវយងន់អោអនុអោវែថបានអោសាបបានអោ៣៩៨ែកិ្ត្ត សធូងបានអោ២២៩៣ែកិ្ត្ត រសូវចំការអនុអោវែថបានអោចនំអោួនអោ១៣ែកិ្ត្ត ក្បុងទនាោះដណំ្តមរមួសេនំសនអោទរែនសនអោចំនអោួនអោ៧៥.៥ែកិ្ត្ត ដំ ូងមើ ៣ែកិ្ត្ត ដំ ូងជាវ ៣២.៥ែកិ្ត្ត សតែថ ក្បាយ៤៥.៥ែកិ្ត្ត សតែថ ក្រគប់មុខ៥៩.៥ែកិ្ត្ត បតនអោលរគប់មុខ២១ែកិ្ត្ត នអោិងដំណ្តឧំសាែក្មមរយៈទពលខលើរនួសនអោ សតែថ ក្ដើ២៧.៥ែកិ្ត្ត អំទៅចំនអោួនអោ៤៣ែកិ្ត្ត។

លេនសលបងកបទងកើនអោសលរសវូរដូវវសាគែិពើឆ្ប ២ំ០០៤ ដល់ឆ្ប ំ២០០៨ របស់រសកុ្ជុគំើរ ើ

ឆ្ប ំ តសនអោការសធួង ថ្សធដើអនុអោវែថនសនអោ(ែ.ែ) ភាគរយ (%)

2004 11>505 10>227 88>89

2005 11>505 10>702 93/02

2006 11>505 11>274>50 98

2007 11>505 11>212>46 97/46

2008 11>505 11>598 100/81

លេនសលទំងអស់ខាងទលើទនអោោះតដរបានអោបរា ញទកយទឃើញថា ទរកាយពើបានអោអនុអោវែថន៍អោត្តមទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាល ទយើងបានអោេេួលទជាគជ័យជាបនអោថបនាធ ប់ោ៉ា ងលរ្បទសើរពិទសសក្បុងឆ្ប ២ំ០០៨ ទនអោោះនសនអោការទក្ើនអោទ ើងគួរទកយក្ែ់សនសគ ល់។

139

សាោរសុក្ជុំគើរ ើៈ របាយការែ៍បូក្សរុបលេនសលការររយៈទពល ០៩តខ ទដើមឆ្ប ២ំ០០៨ នអោិងេិសទៅអភិវឌណន៍អោបនអោថទលខ៣០៨

162

តសបក្េើ២-សមិេនិសល “ភូម១ិ សលែិសល១” ទលើសពើទនអោោះទេៀែទៅក្បុងរសុក្ជុំគើរ ើបានអោបទងកើែនូអោវចលនា “ភូម១ិ សលែិសល១” គឺជាតសបក្មួយដ៏សខំាន់អោ

ក្បុងការអនុអោវែថយុេនសាង្គ្សថចែុទកាែរបស់រាជរោឌ ភិបាល សំទៅការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ជូនអោរបជាពលរដឌ គែៈក្នសម យកិារជាែិជំរុញចលនា “ភូម១ិ សលែិសល១” រែូវបានអោបទងកើែទ ើងតដលនសនអោៈ ១. សទមថចនាយក្រដឌមង្គ្នអោថើ ែ៊ាុនអោ តសនអោ ជារបធានអោ ២. ឯក្ឧែថមឧបនាយក្រដឌមង្គ្នអោថើ សុខ កនអោ ជាអនុអោរបធានអោ ៣. ឯក្ឧែថម សុនអោ គនអោនរ អគគទលខាយិការ

ចលនា “ភូម១ិ សលែិសល១” នអោឹងសថល់ឱកាសជូនអោដល់របជាក្សិក្រនូអោវៈ ១-បទងកើនអោមុខរបរងមើបតនអោទមដល់ង្គ្សថើគ្នម នអោការររទយវើ។ ២-បទងកើនអោរបាក់្ចំែូល ទលើក្ក្មពស់ជើវភាពរស់ទៅសរនសប់រគួសារនអោើមយួៗ។ ៣-បនអោថរបថ្ពែើពើដូនអោត្ត។ ៤-ទលើក្ក្មពស់ែថ្មលសូរែតខមរ។ ៥-សារភាជ ប់សលែិសលក្បុងរសកុ្ទៅនអោងឹេើសារក្បុងរបទេស េើសារក្បុងែបំន់អោ នអោិងេើសារអនអោថរជាែ។ិ ៦-រមួចំតែក្ទយវើទកយអរត្តថ្នអោភាពរក្ើរក្ធាល ក់្ក្បុងក្រមិែទប។ ៧-ទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវការសថល់អំណ្តចចាែ់តចងរគប់រគងដល់សែគមន៍អោ។ ៨-បទងកើនអោក្រមិែថ្នអោជំទនអោឿទជឿជាក់្ទលើរោឌ ភិបាលទៅទពលអនាគែ។ ៩-កាែ់បនអោទយជាែអិែិបរនសនូអោវការទយវើចណំ្តក្រសកុ្។ ១០-បំទពញបតនអោទមក្ងវោះខាែទសផៀងរបចាតំខដល់របជាក្សកិ្រ។

ការសថល់នូអោវទគ្នលនអោទោបាយក្បុងការអនុអោទរគ្នោះធានាដល់ការអភិវឌណន៍អោ ទោយរក្ុមែ៊ាុនអោឯក្ទេសរបស់រក្ុមសែរគ្នស ែុងទមោ ទខែថឆុងឈើង របទេសចិនអោ តដលជារក្ុមែ៊ាុនអោនសនអោបទចចក្ទេស នអោិងឯក្ទេសក្រមិែខពស់មួយទលើវស័ិយឧសាែក្មមសពំែ់សូរែ តដលទយវើកជើវក្មម ក្សិក្មម ឧសាែក្មម នអោងិរែិជជក្មម ទែើយសថល់ទស-វាក្មមនសនអោគុែភាពលរ្ែូែដល់រក្ុមែ៊ាុនអោេេលួបានអោក្ិែថិនាមលរ្បទសើរក្បុងែបំន់អោ នអោងិអនអោថរជាែិ។ សែរគ្នសនសនអោអបក្រគប់រគង អបក្បទចចក្ទេសវសិវក្មម នអោិងអបក្លក់្ដូរដ៏សាធ ែ់ជំនាញ រពមទងំនសនអោក្នសល ងំបទចចក្ទេសទរចើនអោបរបូិរែ៍។ សលិែសល តដលសទរមចបានអោនស៉ា ក្ទឈាម ោះ WINTUS បានអោលក់្ដូរដល់បណ្តថ របទេសជាទរចើនអោទៅក្បុងេវើបអឺរ ៉ាុបេវើបកទមរកិ្ខាងទជើង នអោិងខាងែផូងរបទេសជប៉ាុនអោ របទេសទរ ៉ាខាងែផូង នអោិងរបទេសឥណ្តឍ ជាទដើម។ រក្មុសែរគ្នស ែុងនសោ បានអោចាែ់េុក្របទេសក្មពុជាជាែំបន់អោងមើ ទដើមផើពរងើក្កជើវក្មមសលិែសូរែ ទែើយរក្មុែ៊ាុនអោទរគ្នងនអោឹងបទងកើនអោនូអោវមូលោឌ នអោោទំដើមមនអោ នអោិងចិ ច្ ឹមដងកូវនាងក្បុងដំណ្តក់្កាលេើ១ ក្បុងឆ្ប ២ំ០០៧ ដល់ឆ្ប ២ំ០០៩ ទៅទលើថ្សធដើេែំ ំ៣.០០០ែកិ្ត្ត ដល់ ៥.០០០ែកិ្ត្ត នអោិងដណំ្តក់្កាលេើ២ ចាប់ទសថើមពើឆ្ប ២ំ០១០ ដល់ឆ្ប ំ២០១១ ទៅថ្សធដើេែំ ំ៣.០០០ ែកិ្ត្តដល់ ៥.០០០ែកិ្ត្ត បតនអោទមទេៀែ។

ទរកាយពើប ច្ ប់ការក្សាងខាងទលើរួចរកុ្មសែរគ្នស និអោងោក់្េុនអោវនិអោិទោគក្សាងទរាងចរក្សលិែ ពែ់សូរែ តដលកចតក្ថ្ចបសូរែ ១.០០០ទត្តនអោ ក្បុង១ឆ្ប ំ ទៅរបទេសក្មពុជា ដល់ទពលទនាោះែថ្មលសលិែសលនាំទចញក្បុង ១ឆ្ប ំៗ នអោងឹទក្ើនអោទលើសពើ២៥ោនអោ ដល់ ៣០ោនអោដុោល រកទមរកិ្។ ទលើសពើទនអោោះរក្មុែ៊ាុនអោក៏្បានអោធានា សថល់នូអោវបទចចក្ទេសការបែថុ ោះបណ្តថ ល នអោិងពយល់តែនាទំោយឥែបង់ថ្ងលដូចជាៈ

163

១. រក្ុមែ៊ាុនអោនអោឹងសថល់របទភេទដើមមនអោលជ្ាងទគក្បុងរបទេសចិនអោ ទោយឥែបង់ថ្ងល ២. រក្មុែ៊ាុនអោនអោឹងសថល់ពូជដងកូវនាងលជ្ាងទគបសុំែទៅរបទេសចិនអោ ៣. រក្ុមែ៊ាុនអោនអោឹងសថល់សនសា រៈលជ្ាងទគក្បុងរបទេសចនិអោ សរនសប់ចិ ច្ ឹមដងកូវនាង ៤. រក្ុមែ៊ាុនអោនអោឹងសេពវសាយបទចចក្ទេសលជ្ាងទគទៅក្បុងរបទេសចិនអោ

៥. រក្ុមែ៊ាុនអោនអោឹងចាែ់ត្តងំអបក្បទចចក្ទេសោទំដើមមនអោ នអោិងចិ្ ច ឹមដងកូវនាងពើរបទេសចនិអោមក្ដល់របទេសក្មពុជា ទែើយសាប ក់្ទៅជារបចាកំ្បុងរបទេសក្មពុជា ទដើមផើជយួពនអោយល់តែនា។ំ

៦. រក្ុមែ៊ាុនអោនអោងឹសថល់ការបែថុ ោះបណ្តថ ល នអោិងតែនាអំំពើបទចចក្ទេសោមំនអោ នអោងិចិ្ ច ឹមដងកូវនាងឥែបង់ថ្ងល។ ៧. រក្មុែ៊ាុនអោនអោឹងសថល់ដងកូវនាងែូវៗ តដលនសនអោគុែភាពល ្នអោិងនសនអោចំនអោនួអោរគប់រគ្នន់អោ។ ចំទរោះការភាញ ស់

ដងកូវនាង ការចិ ច្ ឹមដងកូវនាងែូចៗ(កយុ ៣សម័យ ១ថ្ងង) តដលដំទែើ រការជាគនអោលោឺះ គរឺែូវការបទចចក្ទេស នអោិងឯក្ទេសខពស់សុេនតែចិ ច្ ឹមផ្កថ ច់មុខទោយរក្ុមែ៊ាុនអោ។ ទរកាយពើកយុ ៣សម័យ ក្បុង១ថ្ងង ទេើបរក្ុមែ៊ាុនអោលក់្ទកយក្សិក្រយក្ទៅចិ ច្ ឹម ដូទចបោះ ក្សិក្រនសនអោការរយរសួលបសុំែរគ្នន់អោតែេេលួសនសា រៈចិ ច្ ឹមដងកូវនាងយំរសាប់រាប់ទងំមទយោបាយចិ ច្ ឹមសងតដរ។ ទោយទោងទៅទលើមូលទែែុសំខាន់អោៗខាងទលើទនអោោះទែើយ ទេើបបានអោជារក្ុមែ៊ាុនអោហា៊ា នអោធានា នអោិងពោក្រែ៍ចាស់ថា ក្សិក្រ តដលេេលួយក្ទៅក្ិចចសនអោោោមំនអោ នអោងិចិ ច្ ឹមដងកូវនាងពែិជាកចនសនអោលេនភាពរបក្បមុខរបរទនអោោះ ទែើយអនាគែដ៏ខលើខាងមុខ ពិែជាបានអោេេួលរបាក់្ចែូំលខពស់ទរៀងរាល់តខ ទដើមផើទលើក្ក្មពស់ជើវភាពរស់ទៅរបចាថំ្ងងកាន់អោតែលរ្បទសើរ140។ ដូទចបោះ ចលនាភូមិមួយសលិែសលមួយ ទៅរសុក្ជុំគើរ ើ បានអោបរា ញទកយទឃើញថា បានអោចាប់ទសថើមដំទែើ រការត្តងំពើអ ុំងឆ្ប ២ំ០០៧ មក្ទមល៉ាោះ របជាក្សិក្រចំនអោនួអោពើររសុក្ គឺរសកុ្ដងេង់ នអោិងរសុក្ជុំគើរ ើ ក្បុងទខែថក្ំពែ បានអោនាគំ្នប ោទំដើមមនអោ ទដើមផើចិ្ ច ឹមនាងយក្សបុំក្នាងលក់្ទៅទកយរក្ុមែ៊ាុនអោ ែុងទមោ របស់ចិនអោ តដលបានអោបំសុសទកយរបជាក្សិក្រទងំពើររសុក្ទនអោោះនសនអោមុខរបរងមើមយួបតនអោទមទេៀែ ទលើមុខរបរទយវើតរស តដលពុំសូវបានអោសលលប្៉ាុនាម នអោទនាោះពកួ្គ្នែ់សុេនតែបរា ញទៅទសចក្ថើសបាយរ ើក្រាយ ទោយសារតែមុខរបរបតនអោទមងមើទនអោោះទរបើរបាស់រយៈទពលខលើ ប៉ាុតនអោថេេួលបានអោរបាក់្ក្ថ្រមោ៉ា ងគួរសម។ ជារមួការចិ ច្ ឹមដងកូវនាង គឺនសនអោរយៈទពលតែ ១៥-២០ថ្ងងប៉ាុទណ្តត ោះ។ កចរបមូលសលសំបុក្នាងសរនសប់លក់្បានអោទែើយ ទែើយក្បុងរយៈទពលទនាោះការរររវល់ខាល ងំនសនអោតែ៣ ទៅ៥ថ្ងងប៉ាុទណ្តត ោះ។ តសបក្េើ៣-យុេននារការរបស់សាោរសុក្ជុគំើរ ើ ក្-ទបើវគគចិ ច្ ឹមរជកូ្ដល់ក្សកិ្រចំនអោួនអោ ៧វគគ ទសមើ ៧ភូមិ ក្សកិ្រចូលរមួ ២១នាក់្ រសើ១៣៣នាក់្។ ខ-ការររធារាសាង្គ្សថៈ 140

សថួចទសថើមទរៀបចំទ ើងទោយឯក្ឧក្ែថម នអោើម ច័នអោធត្តរា អនុអោរដឌទលខាយិការរក្សួងការបរទេស នអោិងសែរបែិបែថិការអនអោថរជាែិ នអោិងជារបធានអោរក្ុមការររចុោះជួយរសុក្ជុំគើរ ើ នអោិងរសុក្ដងេង់ ទខែថក្ំពែ

164

-ការជួលជុល នអោិងតក្លម្របព័នអោនទរសាចរសព -ជួសជុល នអោិងសាថ ររបព័នអោនទរសាចរសពបានអោចនំអោួនអោ ៣គទរនសង ក្បុងទនាោះរនួសនអោ -ជួសជុលេំនអោប់សធឹងដូនអោទភ ទៅឃុតំរសតចង ទោយទរបើងវកិាអស់េឹក្របាក់្ចំនអោួនអោ ៦៥.០០០ដុោល រ -សាថ ររបឡាយទម ទចញពើេំនអោប់សធឹងដូនអោទភ ទៅឃុសំាប យអ ជ្ ិែ បានអោ១តខេ(អងករពលក្មម) -ជួសជុល នអោិងោក់្លូ រជងុបេិទបើក្ េនំអោប់ភូមិអូរ ឃុរំែរងំរាងំបានអោមួយក្តនអោលង -សាថ ររបឡាយទចញពើេំនអោប់ទមលចទៅឃុទំរចសបានអោចនំអោួនអោ ២តខេរ ទោយទរបើអងករពលក្មមអស់ចំនអោួនអោ ២ទត្តនអោ តដលជាអំទណ្តយដ៏ថ្ងលថាល របស់សទរមចអគគមហាទសនាបែើទែទជា ែ៊ាុនអោ តសនអោ។ -សកាថ នុអោពលេំនអោប់ទងំបើទនអោោះ កចទរសាចរសពទៅរដូវវសាទលើថ្សធដើចំនអោួនអោ ៧.៧០៦ែកិ្ត្ត នអោិង ទៅរដូវរបាបំានអោចំនអោនួអោ ២.៥៦៩ែកិ្ត្ត។ គ-ការររបសុពោបាលៈ ក្បុងឆ្ប ២ំ០០៧ទនអោោះ ការររចាក់្ថាប កំារររ នអោងិពោបាលសែវរែនអោៈេូទងំរសកុ្សទរមចបានអោៈ -ការចាក់្ថាប កំារររជំងសឺាេឺក្ដល់ទគ្ន ២.៣២១ក្ាល រក្បើ២២១ក្ាល -ការចាក់្ថាប កំារររជំងអុឺែកាថ មទគ្នចំនអោួនអោ ៦៣០ក្ាល រក្បើ៣១ក្ាល -ការចាក់្ថាប កំារររជំងសឺាេឹក្សែវរជូក្ ១១៧៥ក្ាល -ការចាក់្ថាប កំារររជំងឺទប៉ាសរជូក្ ១១៥៧ក្ាល -ការចាក់្ថាប កំារររជំងឺរាគរូសរជូក្ ១១៥៥ក្ាល ឃ-ការពិនអោិែយ នអោងិពោបាលសែវរែនអោៈ -ចាក់្ថាប ពំោបាលសែវទគ្នចនំអោនួអោ ៤២៤ក្ាល ជាសោះទសផើយ៤១៧ក្ាល -ចាក់្ថាប ពំោបាលរក្បើចំនអោនួអោ១១៥ក្ាល ជាសោះទសផើយ១១១ក្ាល -ចាក់្ថាប ពំោបាលសែវរជកូ្ចំនអោនួអោ ១៩៣២ក្ាល ជាសោះទសផើយ១៥៧០ក្ាល ង-ការររសុរទិោដើៈ គិែមក្ដល់តខមើនា ឆ្ប ២ំ០០៨ ទនអោោះការររវាស់តវងដើជាលក្ខែៈរបព័នអោនជូនអោរបជាពំលរដឌេូទងំរសកុ្អនុអោវែថបានអោៈ -របមូលេិនអោបសលសទរមចបានអោ =៣៣.២៥៩ក្ាលដើ -ប ច្ូ លេិនអោបន័អោយក្បុងកុ្ំពយូេ័រ =៣២.៦៨២ក្ាលដើ -គូសរកាែវចិក្បុងកុ្ំពយូេ័រ =២៨.៩៤០ក្ាលដើ -វាស់ទោយនស៉ា សុើនអោ =៧.០៥៤ក្ាលដើ -បិេសាយេិនអោបន័អោយសាធារែៈ =២៣.៥៦០ក្ាលដើ -ប័ែតចុោះែែទទលខារចួ =២០.៤៤៦ប័ែត

165

-ប័ែតតចក្រចួ =១៧.០៣៨ប័ែត -ប័ែតទៅសល់ =៣.៤០៨ប័ែត ច-ការររសាធារែៈការ នអោងិដឹក្ជ ជ្ូ នអោៈ -ការររជួសជុល នអោិងតងទសំលូវ -ជួសជុលសលូវអភិវឌណន៍អោជុំគើរ ើ-ឈូក្ ទោយចាក់្ដើលុបសំបុក្នសន់អោ នអោិងកាប់ឆ្ក រថ្រពទៅត្តមដងសលូវអភិវឌណន៍អោនានាក្បុងបានអោលរ្បទសើរ។ -ទយវើសលូវជាែិទលខ៤១ ទោយក្នសល ងំទរគឿងចាក់្របស់ក្ងវសិវក្មម ក្បុងភូមិសាង្គ្សថរសកុ្ជុំគើរ ើ របតវង២៩គើ ូតម៉ារែ។ -រកាលរគួសរក្ែមរចួបានអោរបតវង ១៨គើ ូតម៉ារែ។ តសបក្េើ៤-ការរររគប់រគងថ្រពទឈើ របទេសក្មពុជាទយើង ជារបទេសមួយសមផូរែ៍ទៅទោយយនអោធានអោយមមជាែសិរមុោះ ចំទរោះយនអោធានអោថ្រពទឈើវញិ ទៅក្មពុជាទយើងនសនអោែបំន់អោការររយមមជាែិ ២៣ក្តនអោលង តដលរគប់ដែថ ប់ទលើថ្សធដើជាង ៣.៣ោនអោែកិ្ត្ត

141

រពមទងំែបំន់អោការររថ្រពទឈើ នអោិងសែវថ្រព តដលរែូវបានអោទលើក្ក្មពស់យក្ចិែថេុក្ោក់្ពើរាជរោឌ ភិបាល។ ែបំន់អោការររយនអោធានអោយមមជាែិទៅក្មពុជាទយើង គឺជាឃ្លល ងំសថុក្យនអោធានអោទសទនអោេិក្ នអោិងរបព័នអោនជើវចរមុោះ តដលនសនអោសកាថ នុអោពលសរនសប់ក្សិក្មម វបផយម៌ របវែថិសាង្គ្សថ នអោិងទេសចរែ៍យមមជាែិមិនអោចោះរ ើងសងួែ។ ជាមួយទនអោោះតដរបញាបា ថ្រពទឈើ ក៏្ទៅតែជាទគ្នលទៅយុេនសាង្គ្សថចមផង របស់រាជរោឌ ភិបាលទៅក្បុងវស័ិយថ្រពទឈើ ទដើមផើធានាទកយបានអោនូអោវការរគប់រគងថ្រពទឈើរបក្បទោយចើរភាព ទោយបានអោឈរទលើមូលោឌ នអោថ្នអោសរសរេូងបើសខំាន់អោៗគៈឺ ១.ទគ្នលនអោទោបាយរគប់រគងថ្រពទឈើរបក្បទោយចើរភាព ទោយនសនអោការរែែួពិនអោិែយកជើវក្មមថ្រពទឈើោ៉ា ងមុឹងនស៉ា ែ់ នអោងិសមរសបត្តមនអោិោមថ្នអោការរគប់រគងថ្រពទឈើអនអោថរជាែិ តដលែរមូវទកយនសនអោេែំថំ្រពទឈើបរមុងេុក្រគប់រគ្នន់អោសរនសប់េប់េល់ការទរបើរបាស់របស់របជាពលរដឌ នអោិងសរនសប់ការររភាពរាងំសងួែ េកឹ្ជំនអោន់អោ រពមទងំនសនអោថ្រពលចិេឹក្សរនសប់េុក្ជាជរមក្មចឆជាែិ។ ២.ការរររបព័នអោនយនអោធានអោយមមជាែិ ទដើមផើទយវើការអភិរក្េជើវសាង្គ្សថចរមោុះ នអោងិរបទភេសែវក្រម។ ៣.ការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោថ្រពទឈើមួយ តដលរងឹនស ំ នសនអោែនសល ភាព នអោិងការរគប់រគងទោយផ្កធ ល់របស់របជាពលរដឌក្បុងែំបន់អោទនាោះ។ ជាមួយទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភបិាលកែែថិេើ៣ បានអោបនអោថទៅការខែិខំរបឹងតរបងចាែ់វធិានអោការផ្្កក្ នអោិងពិនអោែិយកជើវក្មមថ្រពទឈើសមផទនអោ តដលទៅទសសសល់ ទដើមផើឈានអោដល់ការរគប់រគងរបក្បទោយរបសិេនភាព នអោងិបនអោថជរមុញទគ្នលនអោទោបាយក្ក្បុងការោដុំោះថ្រពទឈើទ ើងវញិ។ េនអោធឹមនអោងឹ

141 ទោងេសេនាវដើថ ថ្រពទឈើ-សែវថ្រព ទលខ៣២ ឆ្ប ២ំ០០៥

166

ការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាលកែែថិេើ៣ទនអោោះតដរ ក្បុងការពរងឹងការោដុំោះទ ើងវញិ ទលើបញាបាថ្រពទឈើ តដលរែូវបានអោបសំលិចបំផ្កល ញ ទោយសារសង្គ្រគ មដ៏រុាថំ្រ ៉ាជាពើរេសវែេក្នអោលងមក្ នអោិងការរងទៅការកាប់េង្គ្នាធ នអោពើសំណ្តក់្ជនអោខិលខូចមួយចំនអោនួអោ ទោយនសនអោការយក្ចិែថេុក្ោក់្បនអោថអនុអោវែថពើរាជរោឌ ភិបាល កជាញ យររសុក្ជុំគើរ ើ បានអោនអោឹងខែិខំរបងឹតរបងោ៉ា ងយក្ចែិថេុក្ោក់្អនុអោវែថបានអោទជាគជ័យជាបនអោថបនាធ ប់ ទដើមផើរមួចំតែក្ដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាពលរដបក្បុងរសុក្ជុំគើរ ើ។ រសបត្តមទគ្នលនអោទោបាយខាងទលើទនអោោះតដរ កជាញ យររសុក្ជុំគើរ ើ បានអោអនុអោវែថបនអោថ នអោិងជរមញុទកយនសនអោការចូលរមួពើសណំ្តក់្របជាពលរដឌក្បុងឃុ ំ ក្បុងការចូលរមួតងរក្ា នអោិងការោកូំ្នអោទឈើទ ើងវញិ ទដើមផើការររយនអោធានអោយមមជាែកិ្បុងរសកុ្ជាកេិ៍ ថ្រពទឈើ សធឹងមចឆជាែិ សែវថ្រព ក្ំពុងរងនូអោវការគំរាមក្ំតែងទោយសក្មមភាពរបស់មនុអោសេទនអោោះ ជាបញាបា គួរទកយចាប់ករមមែ៍បំសុែ។ ចំទរោះការទយវើកជើវក្មមអនាយបិទែយយទៅទលើយនអោធានអោយមមជាែិទងំទនអោោះ កជាញ យររសុក្បានអោចាែ់វធិានអោការោ៉ា ងមុងឹនស៉ា ែ់ក្បុងការេប់សាក ែ់ការកាប់បំផ្កល ញថ្រពទឈើទយវើអុស នអោិងយយូងការរុក្រានអោថ្រពទយវើតរសចកំារ តដលជាទែែុនាទំកយថ្រពទឈើឈានអោទៅរក្ការបាែ់បង់។ ជាក់្តសថងរសកុ្ជុំគើរ ើ បានអោបទងកើែសនសគមន៍អោថ្រពទឈើមយួក្តនអោលងទៅឃុទំរចស តដលនសនអោទៅក្បុងភូមពិើរ គឺភូមិទរចស នអោងិភូមិទឈើទល នសនអោទឈាម ោះថា (ដំណ្តក់្រលសួបវរងមយំ) ទដើមផើទយវើការេប់សាក ែ់ នអោងិការតងរក្ាការររយនអោធានអោយមមជាែិទងំទនាោះ ក្បុងការរមួចំតែក្ទយវើទកយរបទសើរទ ើងដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាពលរដឌទៅក្បុងរសុក្ជុំគើរ ើទងំមូល។

៤.២.៤ ដផនការេកមមភាពរយៈសពល៥ ន្ (ំ២០០៩-២០១៣)របេស់្រេកុជុំគីរ ី ក-ចកខវុេិយ័ រាជរោឌ ភិបាលនអោើែិកាលេើ៣ ថ្នអោរដឌសភាបានអោោក់្ទចញនូអោវ “យុេនសាង្គ្សថចែុទកាែ ទដើមផើក្ំទែើ នអោការររសមយម៌ នអោិងរបសិេនភាព នអោងិយុេនសាង្គ្សថសំខាន់អោបំសុែសរនសប់រេរេង់ដល់ការអនុអោវែថន៍អោ ក្មមវយិើនអោទោបាយរបស់ខលួនអោត្តមរយៈការអនុអោវែថយុេនសាង្គ្សថចែុទកាែ តដលនសនអោអភិបាលក្ិចចលជ្ាសបូល នអោិងទផ្កថ ែទៅទលើក្មមវយិើក្ំតែេរមង់ទងំ៤ោ៉ា ង។ រសកុ្ជុគំើរ ើនសនអោចក្ខុវស័ិយដូចតចងជាបនអោថបនាធ ប់ៈ ១-ពរងឹងធានា សនអោថិភាព សនអោថិសុខ នអោិងទសទរភាពសណ្តថ ប់ធាប ប់សាធារែៈសងគម នអោងិទសទរភាពនអោទោបាយ។ ២-ពរងឹងយុេនសាង្គ្សថ ថ្នអោការអភិវឌណន៍អោរសុក្ ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ៣-ពរងឹងការររអភិបាលក្ិចចល ្របយុេនរបឆ្ងំអំទពើពុក្រលួយ ក្ំតែេរមង់វមិជឈការ នអោិងវសិែមជឈការ។ ៤-ខិែខធំានាសុវែទិភាពទសផៀង កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទកយទៅក្រមែិទបបសុំែទៅក្បុងមូលោឌ នអោ។ ៥-ខិែខំទក់្េងសាថ រ ក្សាងទែោឌ រចនាសម័នអោន នអោិងតងរទទំកយនសនអោនអោិរនអោថរភាព។ ៦-ទយវើទកយនសនអោលំនអោឹងកាែ់បនអោទយនូអោវការេំនាស់ដើយលើទោយការចុោះប ជ្ ើដើយលើជាលក្ខែៈរបព័នអោន នអោិងជាដុ។ំ ៧-ទលើក្សធួយក្រមិែជើវភាពរស់ទៅង្គ្សថើ នអោិងកុ្នសរ ទោយេនំាក់្េំនអោងជាមួយអងគការសែគមន៍អោ ឬរក្មុែ៊ាុនអោអភិវឌណន៍អោក្សកិ្មម នអោិងក្ស-ិឧសាែក្មមនានា ទដើមផើកាែ់បនអោទយការចំណ្តក្រសុក្របស់របជាពលរដឌ។ ៨-លុបបំបាែ់ទរគ្នោះអវជិាជ ត្តមតសនអោការជាែអិប់រ ំសរនសប់ទំងំអស់គ្នប ដល់ឆ្ប ២ំ០១២ នសនអោមួយអនុអោវេិោល័យទៅក្បុងមួយឃុ។ំ ៩-រក្ាការររទខឿនអោវបផយម៌

167

សាសនា បាវចនាជាែ។ិ ១០-ក្ំចាែ់ជងំឺរគុនអោទកយអស់ក្បុងរសុក្ នអោិងកាែ់បនអោទយរាល់ជមងឺនានា។ ១១-ពរងឹងការរររដឌបាលមូលោឌ នអោ នអោងិេំនាក់្េនំអោងជាមយួអងគភាពសាទ ប័នអោរក់្ព័នអោន នអោិងចុោះបទងកើនអោការរគប់រគងរេពយសមផែថិរដឌ ជរមុញក្បុងការរបមូលពនអោន នអោិងចុោះប ជ្ ើអរត្តនុអោកូ្លោឌ នអោ នអោិង១២-ជរមុញការរបយុេនរបឆ្ងំទរគឿងទញៀនអោ ទោយេប់សាក ែ់ទកយខាងតែបានអោរាល់ការទរជៀែចូលក្បុងភូមសិាង្គ្សថភូមិ ឃុ ំរសុក្ ឬលចួោកំ្ញាបឆ កទភៀនអោជាទដើម។ល។

ខ-យទុធាស្រេតននការអភិវឌ្ឍន៍ស្រេកុ សដើមបកីាត់បនថយភាពស្រកីស្រក ១-ពរងឹង នអោងិតងរក្ាសណ្តថ ប់ធាប ប់សាធារែៈរបស់របជាពលរដឌជាពិទសស ចំទរោះសនអោថសុិខ ថ្នអោរគសួារនអោើមួយៗ កាែ់បនអោទយទកយបានអោជាអែបិរនសនូអោវបេទលមើសរគប់របទភេត្តមមូលោឌ នអោ។ ២-សកាថ នុអោពលរបស់រសុក្ជុំគើរ ើ មុខរបរសំខាន់អោរបស់របជាពលរដឌ គឺទយវើក្សកិ្មម ដូទចបោះ រែូវធានាទកយបានអោពូជេឹក្ដើ។ ៣-ពរងឹងសក្មមភាពអភិវឌណន៍អោទែោឌ រចនាសមព័នអោននានា តដលនសនអោរសាប់ទៅក្បុងរសុក្ នអោិងបនអោថសែការជាមួយអងគការជាែ ិនអោិងអនអោថរជាែិនានា។

គ-អំពីការងារអភិបាលកិចចលអាអាទិភាពេស្រមាប់អនុវតតយទុធាស្រេតចតុសកាណ រសុក្បានអោខិែខំរបឹងតរបងបតនអោទមទេៀែ ចំទរោះមង្គ្នអោថើរាជការសុើវ ើលរក្ាបានអោអពោរក្ែិយភាពពិែរបាក្ដទៅក្បុងអនុអោវែថន៍អោមុខររសាធារែៈ ទោយតក្លម្ទសវាសាធារែៈទកយរកំ្ិលទគៀក្ក្ិែជិែមូលោឌ នអោ នអោិងរបជាជនអោ រពមទងំអនុអោវែថទកយបានអោលត្្តមែួនាេើរបស់ខលួនអោ នអោិងចាែ់ទកយនសនអោវគគបែថុ ោះបណ្តថ លមង្គ្នអោថើរាជការសុើវ ើល ត្តមរគប់រូបភាព ដូចជា វគគទរៀនអោសូរែសេពវសាយខលើៗ សំទៅអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេ សរនសប់ការរេរេង់ដល់ការអនុអោវែថភារៈក្ិចចចំទរោះមុខ នអោិងអនាគែ។

ឃ-អំពីការងាររដាបាលមូលដ្ឋា ន បនអោថគ្នរំេដល់រក្មុរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់ ទដើមផើទលើក្ក្មពស់សមែទភាពធានាអនុអោវែថបានអោរែឹមរែវូនូអោវរាល់ភារក្ិចច តដលចាប់បានអោក្ែំែ់ រមួចំតែក្កាន់អោតែនសនអោរបសេិនភាពតងមទេៀែក្បុងការធានាទសទរភាពនអោទោបាយ សនអោថសុិខសណ្តថ ប់ធាប ប់សងគមការអនុអោវែថន៍អោទោយចើរភាព ការទគ្នរពទគ្នលទៅរបជាយបិទែយយទសរ ើពែុបក្េទៅមូលោឌ នអោ នអោងិការសថល់ទសវាក្មមជូនអោរបជាពលរដឌកាន់អោតែនសនអោរបសិេនិភាពលរ្បទសើរ ចូលរមួចំតែក្កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទរែៀមរាល់លក្ខែៈសមផែថិសរនសប់ការទសធររាល់ភារកិ្ចច យនអោធានអោ នអោិងមង្គ្នអោថើបុគគលិក្។ល។ ពើកជាញ យរបចចុបផនអោបទៅទកយកជាញ រងមើ តដលនអោឹងបទងកើែទ ើងទោយចាប់សថើពើការរគប់រគងរដឌបាល ទខែថ រសុក្ នាទពលខាងមុខទដើមផើធានាបានអោនអោិរនអោថរភាព ថ្នអោការរគប់រគងទៅថាប ក់្ទរកាមជាែិ នអោិងទកយបានអោរសបត្តមចាប់ លខិិែបេោឌ នអោរក់្ព័នអោននានា។

168

ចំទរោះការរររគប់រគងែរិ ដ្វែទុ នអោិងរេពយសមផែថិរដឌ រក្ាទកយខាងតែបានអោទៅសបុំរែតដលបានអោចុោះក្បុងសារទពើភ័ែឍ នអោងិបនអោថការររពនអោនោរត្តមការតែនារំបស់រក្សួង។ រ ើឯការររអរត្តនុអោកូ្លោឌ នអោ នអោងិលិខិែបេោឌ នអោសកិ្ាការរសាវរជាវក្ែំែ់ទ ើងវញិនូអោវនអោើែិវយិើ នអោិងតបបបេថ្នអោការែមកល់េុក្ទសៀវទៅអរត្តអនុអោកូ្លោឌ នអោរគប់របទភេ តដលបានអោក្ែ់រត្តចប់សពវរគប់នូអោវឃុ ំសរក ែ់។ ទរែៀមសែការជាមួយការោិល័យអប់រ ំ នអោងិក្ើឡា ទក់្េងនអោឹងការទរបើរបាស់សំបុរែអរត្តនុអោកូ្លោឌ នអោក្ំទែើ ែ។ បញាបជ ក់្ក្ំទែើ ែ ទសចក្ថើចំលងសំបុរែក្ំទែើ ែ ឬបញាបជ ក់្ពើក្ំទែើ ែសរនសប់សសិេចូលទរៀនអោ ឬរប ងនានា នអោិងការររអរត្តនុអោកូ្លោឌ នអោក្បុងក្មមវយិើសិក្ា។

ង-អំពីការងារនគរបាល កងរាជអាវុធ តថ នងិដផនកេកឹរងស្រេកុ ទដើមផើសទរមចរាល់ក្ិចចធានានូអោវសុវែទិភាព សនអោថិសុខ សណ្តថ ប់ធាប ប់សងគម សណ្តថ ប់ធាប ប់សាធារែៈ នអោងិទសទរភាពនអោទោបាយ បនអោថអនុអោវែថទគ្នលការែ៍តដលនសនអោតចងក្បុងទសៀវទៅ “ស” របស់ក្ងទោយពលទខមរភូមិនអោធ ទោយជំរុញជួយឧបែទមាសមរភូមិមុខ ការខិែខំរបឹងតរបងទរែៀមក្នសល ងំជួយបថូរផ្កល ស់ទៅសមរភូមិមុខ នអោិងសេពវសាយចាប់សថើពើការរគប់រគងកវុយជាែិសធុោះ អនុអោវែថត្តមបេបញាបជ របស់ សទមថចអគគមហាទសនាបែើទែទជា ែ៊ាុនអោតសនអោ បំបាែ់ទងំរសុងទៅកុ្ងរែលូជជុោះ តលផងសុើសងរគប់របទភេ ទកយបានអោមុងឹនស៉ា ែ់ជាេើបសុំែ។ បនអោថពរងងឹក្នសល ងំក្ងរាជកវុយែែទ នអោងិក្នសល ងំនអោគរបាលជាែិទៅជាក្នសល ងំនសនអោវជិាជ ជើវៈជនំាញ នអោងិបទចចក្វេិោេំទនអោើបនសនអោសាម រែើេេួលខុសរែូវទគ្នរពរបែិបែថចិាប់ោ៉ា ងមុងឹនស៉ា ែ់ ទគ្នរពសិេនិមនុអោសេ បទរមើដល់របជាពលរដឌទោយទសាម ោះរែង់ នសនអោសមែទភាពសទរមចបានអោលនូ្អោវភារក្ចិចរគប់រគង នអោិងតងរក្ាសនអោថិសុខ សណ្តថ ប់ធាប ប់សាធារែៈ ការររកយុជើវែិ នអោិងរេពយសមផែថិរបស់របជាពលរដឌ រពមទងំរក្ាបានអោនូអោវសុខដុមរមយនាទៅក្បុងសងគមជាែិ។ សនអោថិភាព ទសទរភាពនអោទោបាយ សណ្តថ ប់ធាប ប់សងគម គឺជាលក្ខខ័ែឍ មិនអោកចខវោះបានអោសរនសប់ការពរងឹងទសទរភាពមើរក្ូទសដឌក្ចិច ការអភិវឌណន៍អោក្បុងរសុក្របក្បទោយចើរភាព នអោិងកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក្បុងការបទងកើនអោជំទនអោឿេុក្ចិែថពើសណំ្តក់្វនអោិទោគ នអោិងអបក្ទេសចរែ៍ក៏្ដូចជា ក្បុងការបងករលក្ខែៈទកយរបជាពលរដឌកចរស់ទៅរបក្បទោយកជើវក្មមយមមត្ត នអោិងការចូលរួមចំតែក្ទៅក្បុងការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចោ៉ា ងសក្មមត្តមសមែទភាពទរៀងខលួនអោ។

ច-អំពីការងារអភិវឌ្ឍន៍ស្រគបវ់ិេយ័ ក្-ការររក្សកិ្មម ទដើមផើទកយសទរមចបានអោនូអោវទគ្នលនអោទោបាយយុេនសាង្គ្សថចែុទកាែរបស់រាជរោឌ ភិបាល តដលបានអោោក់្ទចញេិសទៅរបស់រក្សួង ក៏្ដូចជា ការតែនាចំង្ុលបរា ញពើថាប ក់្ដកឹ្នាមំនអោធើ។ ក្បុងការអភិវឌណន៍អោវស័ិយក្សិក្មម

169

សរនសប់ទលើក្សធួយជើវភាពរគសួាររក្ើរក្ទៅត្តមជនអោបេ ទដើមផើធានានូអោវសនអោថិសុខទសផៀង នអោិងកហាររូបែទមា។ រែូវនសនអោតសនអោការអនុអោវែថន៍អោវស័ិយក្សិក្មមទកយបានអោសទរមចត្តមដំណ្តក់្កាលនអោើមួយៗ រមួនសនអោៈ ១-វស័ិយសរនសប់ឆ្ប ២ំ០០៩-២០១៣ ជំរុញទលើក្មពស់សលិែសលក្សិក្រ ការទរបើរបាស់យនអោធានអោក្បុងរសកុ្សរនសប់អនុអោវែថរបពលវបផក្មមបទងកើនអោេិនអោបសលទដើមផើធានានអោិរនអោថរភាព សនអោថិសុខទសផៀងក្បុងរគួសារ របាក់្ចែូំល នអោងិក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចជាែ។ិ អនុអោវែថនូអោវបទចចក្ទេសងមើៗ ទរបើទពលទវោខលើចណំ្តយេុនអោែិច ទែើយេេួលបានអោសលទរចើនអោដូចជា ទរបើពូជងមើ កយុកាលងមើ របពលវបផក្មមដំណ្តរំសូវត្តមទគ្នលការែ៍យមមជាែិ(សធូងរសូវមួយទដើម) ដំណ្តឆំ្ល ស់របព័នអោនក្សិក្មមជាចរមោុះ តក្តរបគុែភាពដើ ជើក្ំប៉ាុសថ។ិ បំសុែពរងឹងការចិ្ ច ឹមសែវរគប់របទភេជាលក្ខែៈរគួសារ ឯក្ជនអោក្សិោឌ នអោនានាសរនសប់ចិ ច្ ឹមសគែ់សគង់េើសារក្បុងរសកុ្ នអោងិការនាទំចញ រពមទងំទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវកហាររូបែទមា ត្តមជនអោបេ ទោយអនុអោវែថត្តមការទរបើរបាស់យនអោធានអោក្បុងរសកុ្ តដលនសនអោថ្ងលទដើមទប ទែើយេេួលក្ថ្រមខពស់។ សថល់បទចចក្ទេសជំនាញ នអោិងបេពិទសាយន៍អោនានាក្បុងការចិ ច្ ឹមសែវសថល់វធិានអោការការររជំងឺ ដូចជា ការចាក់្ថាប កំារររជាទដើម។ល។ ពរងឹងពរងើក្វារ ើវបផក្មម ជំរុញការចិ ច្ ឹមជាលក្ខែៈរគសួារត្តមរយៈការចិ្ ច ឹមក្បុងរសោះ រែរងំតរស ឬងង់បាល សធើច។ យក្ចែិថេុក្ោក់្ដល់អបក្នសនអោទគ្នលបែំងចិ្ ច ឹមរែើទោយបងកលក្ខែៈរយរសួលទងំវយិើសាង្គ្សថបទចចក្ទេស នអោិងឯក្សារនានា។ ក្-ការររអប់រយុំវជនអោ នអោងិក្ើឡា ទដើមផើទឆលើយែបទៅនអោឹងយុេនសាង្គ្សថចែុទកាែរបស់រាជរោឌ ភបិាល នអោងិតសនអោការយុេនសាង្គ្សថរបស់រក្សួងអប់រ ំយុវជនអោ នអោិងក្ើឡា តដលនសនអោតសនអោការដូចខាងទរកាមៈ ក្-១-តសបក្ចទំែោះដងឹេូទៅ គបឺានអោទរៀបចំតក្លម្ពនិអោិែយតសនអោេើសិក្ាទ ើងវញិ ទដើមផើរបមូលកុ្នសរដល់វស័ិយសិក្ាទកយចូលទរៀនអោបានអោរគប់គ្នប ទែើយជួយអភវិឌណន៍អោសមែទភាពរគបូទរងៀនអោ នអោងិនាយក្សាោ ទដើមផើទលើក្ក្មពស់គុែភាពបទរងៀនអោ នអោិងទរៀនអោ។ ពរងងឹការអប់រសុំខភាព នអោិងអនាម័យដល់សិក្ានុអោសសិេអំពើការែូបស្ាែ សឹក្ស្ាែ នអោិងរស់ទៅស្ាែ ទងំមទែថយយ នអោិងមយយមសិក្ា។ ទលើក្េកឹ្ចិែថពរងឹងការចូលរមួសែគមន៍អោ នអោងិនសត្តបិត្តសិសេ ទដើមផើទលើក្ក្មពស់ការអប់រទំកយនសនអោគុែភាពខពស់។ ទបើក្ថាប ក់្មទែថយយក្បុងបឋមទកយបានអោ ២០សាោក្បុងចំទណ្តម ២៦សាោ។ បនអោថទរែៀមទបើក្សាោទរៀនអោបឋមសិក្ាងមើ ចំនអោនួអោ ២ក្តនអោលងទេៀែ ទដើមផើធានាដល់ការរបមូលកុ្នសររគប់កយុទកយចូលទរៀនអោបានអោរគប់ៗគ្នប ។ មិនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះទរែៀមទបើក្អនុអោវេិោល័យមួយក្តនអោលងទេៀែ ទដើមផើបងកលក្ខែៈរយរសួលដល់កុ្នសរ តដលបានអោទរៀនអោចប់ថាប ក់្េើ៦ បានអោបនអោថការសិក្ាចប់ក្រមិែអប់រមូំលោឌ នអោ ជាពិទសសកុ្នសរា កុ្មរារ ើ នអោិងកុ្នសរមក្ពើរគសួាររក្ើរក្។

170

ក្-២-តសបក្អប់រទំរៅរបព័នអោន បានអោជរមុញទកយនសនអោការបានអោទរែៀមទបើក្វេិោល័យទៅក្បុងេើត្តងំអនុអោវេិោល័យឃុតំរសតចង ទដើមផើបងកលក្ខែៈទកយសិក្ាបានអោទរៀនអោចប់ថាប ក់្េើ៩ បានអោបនអោថការសកិ្ាទៅមយយមសិក្ាេុែយិភូមិ នអោងិបានអោទរៀនអោបនអោថទៅឧែថមសកិ្ាជាពិទសសសិសេរសើ។ ទលើសពើទនអោោះបានអោទរែៀមទបើក្មជឈមែឍ លសិក្ាសែគមន៍អោទកយបានអោរគប់ឃុកំ្បុងរសុក្ ទដើមផើសថល់ការអប់រ ំនអោិងវជិាជ ជើវៈមូលោឌ នអោរបស់មនុអោសេទពញវយ័ទកយនសនអោជំនាញសរនសប់រក្របាក់្ចែូំល ជាពិទសសគឺសថល់ចំទែោះដឹង នអោិងបែិំនអោតសបក្ក្សកិ្មម នអោិងសិបផក្មម ទែើយក៏្បានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្ទយវើការរបមូលកុ្នសរ តដលទបាោះបង់ការសិក្ាទរកាមរយៈទពល បើឆ្ប ទំកយចូលទរៀនអោទ ើង វញិ។ ចំទរោះតសបក្យុវជនអោរសកុ្បានអោពរងងឹរក្ុមសិក្ាយុវជនអោ នអោិងកុ្នសរ តដលនសនអោរសាប់ទកយនសនអោសក្មមភាព នអោិងរបក្បទោយគុែភាព ពិទសសទលើការរររប ងរបណ្តងំកុ្នសរបើល ្យុវជនអោ បើល ្នអោិងបានអោបនអោថក្សាងរក្ុម-របឹក្ាកុ្នសរ នអោងិយុវជនអោទកយនសនអោនអោិរនអោថរភាពទៅរគប់សាោ។ ខ-សុខាភបិាល តសនអោការឆ្ប ២ំ០០៩-២០១៣ ខ-១-កាែ់បនអោទយអរត្តសាល ប់របស់នសត្ត នអោងិទរក្ៈ បុគគលិក្មែឍ លសុខភាពទងំអស់ បានអោចុោះអប់រសុំខភាពត្តមភូមសិថើពើការកាែ់បនអោទយអរត្តសាល ប់របស់នសត្ត នអោិងទរក្ ង្គ្សថើវយ័បនអោថពូជរែូវការចាក់្ថាប កំារររជមងឺទែត្តែុលទកយបានអោ៥ដង ទដើមផើបរក រការររជងំឺទែ-ត្តែុលដល់នសថ យ នអោងិទរក្ទរកាយទពលសរនសល។ ង្គ្សថើនសនអោថ្សធទរោះរែូវមក្ពិនអោែិយថ្សធទរោះទកយបានអោ ៥ដង មុនអោទពលសរនសល នអោិងេេួលថាប រំគ្នប់ជាែិតដក្ទកយបានអោ ៩០រគ្នប់។ ទពលសរនសលកូ្នអោរែូតវមក្សរនសលទៅមែឍ លសុខភាព។ ត្តមោនអោទរកាយទពលសរនសលរែូែដល់៦តខ ការសថល់ថាប ជំាែិតដក្ នអោងិថាប ជំើវជាែកិ ថាប េំនសល ក់្រពូនអោ។ ចំទរោះទរក្ទក្ើែភាល មរែូវសថល់ថាប ំបរក រជំងឺរទបង រោក្ទងលើម របទភេទប។ បនអោថត្តមោនអោការលូែោស់ដល់កុ្នសរកយុទរកាម ៥ឆ្ប ំ ជាទរៀងរាល់តខ នអោិងសថល់ថាប រំគ្នប់ជើវជាែិក នអោិងថាប េំនសល ក់្រពូនអោទកយបានអោទេៀងទែ់ទោយនសនអោក្ចិចសែការរបស់រសកុ្ នអោិងនសនអោការឧបែទមាងវកិារទោយរក្សងួសុខាងភិបាលតងមទេៀែ។ ខ-២-តសនអោការសថល់ថាប បំរក រដល់កុ្នសរកយុទរកាម ១ឆ្ប ទំកយបានអោ ១០០% នអោងិបទងកើនអោអរត្តរគបដែថ ប់ទកយបានអោ១០០% ការសែការជាមួយកជាញ យរមូលោឌ នអោ នអោិងអបក្សម័រគចិែថកូ្នអោទពលទក្ើែមក្រែូវទកយមក្ចាក់្ថាប បំរក រទៅមែឍ លសុខភាពទកយបានអោ ៥ដង មុនអោកយុ ១ឆ្ប ។ំ បុគគលិក្មែឍ លសុខភាព ទយវើតសនអោការចុោះចាញ់ថាប បំរក រត្តមភូមិជាទរៀងរាល់តខ នអោិងអប់រសុំខភាពត្តមបណ្តថ រគប់ភូមិ។ ខ-៣-កាែ់បនអោទយភាពចមលងជងំទឺអដស៍ដល់សែគមន៍អោទកយទៅក្រមែិទបបសុំែ សែការជាមយួកជាញ យរមូលោឌ នអោទកយរបជាពលរដឌមុនអោទពលទរៀបការ នអោិងមុនអោទពលបួសជាសងឃ។ អបក្តដលថ្ដគូរទសបហារទរចើនអោរែូវមក្ទយវើទែសថឈាមរក្ទមទរាគទអដស៍ទៅមែឍ លសុខភាព។ ខ-៤-រសាវរជាវ នអោងិកាែ់បនអោទយការឆលងរ ើក្រាលោលថ្នអោជងំរឺទបងទៅសែគមន៍អោ

171

សែការជាមយួមូលោឌ នអោចុោះអប់រសុំខភាពត្តមសែគមន៍អោត្តមវែថករាម។ េើរបជុជំនអោនានាចំទរោះអបក្ក្្ក្ទលើសពើ២១ថ្ងង រែូវមក្ពនិអោិែយរក្ទមទរាគរទបងទៅមែឍ លសុខភាព ពោបាលជងំឺរទបងទោយមិនអោគិែថ្ងល ទែើយជាសោះទសផើយ ១០០%។ នសនអោការពិនអោិែយរសាវរជាវោ៉ា ងចាស់ោស់ នអោិងសថល់ទសផៀងទកយតងមទេៀែ។ ខ-៥-កាែ់បនអោទយការឈសឺាល ប់របស់ជងំរឺគនុអោចាញ់ រគនុអោឈាម សែការជាមយួកជាញ យរមូលោឌ នអោ នអោិងបុគគលកិ្មែឍ លសុខភាពទងំអស់ចុោះអប់រសុំខភាពត្តមសាោទរៀនអោវែថករាម នអោងិចុោះផ្កធ ល់ដល់រក្ុមរគសួារ តដលទៅចុងកាែ់នសែ់ញក្ជិែថ្រពភបំ។ ការតចក្ចាយមុងទកយបានអោ១០០% មុនអោរដូវទភលៀងធាល ក់្ទោយចាបំាច់រែូវទកយសរនសក្ក្បុងមុងទពលយប់ នអោងិថ្ងងទកយបានអោ ១០០% ទែើយទពលជំងឺរែូវមក្ពោបាលទៅមែឍ លសុខភាព។ ខ-៦-េប់សាក ែ់ នអោងិការររឆលងថ្នអោជងំផឺ្កថ សាយបក្េើ សែការជាមយួកជាញ យរមូលោឌ នអោទៅទពលនសនអោសែវឈ ឺ ឬរប់ទរចើនអោរែូវរាយការែ៍ជូនអោមែឍ លសុខភាពទពេយសែវជាបនាធ ន់អោ។ បនអោថអប់រ ំ ដល់សែគមន៍អោកុ្ំទកយប៉ាោះរល់សែវឈ ឺឬរប់។ មង្គ្នអោថើមែឍ លសុខភាពរែូវចុោះអប់រសុំខភាពដល់សែគមន៍អោសថើពើការែូបស្ាែ សឹក្ស្ាែ រស់ទៅស្ាែ ទោយអប់រទំកយរបជាពលរដឌទពលនសនអោជំងចូឺលមក្ពោបាលទៅមែឍ លសុខភាព ឬមនអោធើទពេយ។ គ-តសនអោការឆ្ប ២ំ០០៩-២០១៣ របស់អងគការអភវិឌណន៍អោជនអោបេរសកុ្ ទដើមផើទឆលើយែបយុេនសាង្គ្សថចែុទកាែរបស់រាជរោឌ ភបិាល ការោិល័យអភិវឌណន៍អោនសនអោតសនអោការទបើក្វគគ បែថុ ោះបណ្តថ លបុគគលកិ្ចំនអោនួអោ១០វគគ។ ឯការររទសេងៗទេៀែដូចជាៈ ១-ការររជសួជុល នអោងិសាងសង់កគ្នរការោិល័យ បទងកើនអោការររសណ្តថ ប់ធាប ប់ការោិល័យត្តមរយៈ +ទយវើរបងព័េនជុំវញិការោិល័យរសុក្

+ការជួសជុលកគ្នរ +បំរក់្ទរគឿងសរា រមឹ +ចាក់្ដើបំទពញេើធាល

២-ការររអនាម័យជនអោបេ េិសទៅឆ្ប ២ំ០០៩-២០១៣ របជាពលរដឌទងំ៣៧ភូម ិនអោិងនសនអោអនាម័យលត្្តមរយៈ

+ការសាងសង់បងគន់អោអនាម័យចំនអោួនអោ១៨៥០បងគន់អោ +សាងសង់អែថូ ងេឹក្ស្ាែចនំអោួនអោ១១២អែថូ ង +ការជួសជុលអែថូ ងេឹក្ស្ាែ ចំនអោួនអោ ៩៥អែថូ ង

៣-ការររអភវិឌណន៍អោសែគមន៍អោ

172

គែៈក្មមការអភិវឌណន៍អោភូមិទងំ៣៧ នអោងិនសនអោជំនាញក្បុងការដឹក្នារំបជាពលរដឌទឆ្ព ោះទៅរក្ភាពរ ើក្ចទរមើនអោត្តមរយៈការ

+ទបើក្វគគពរងឹងសមែទភាព គ.អ.ភ ចំនអោួនអោ១២វគគ សរនសប់សិកាខ កាម ៣៦០នាក់្ +បនអោថការគ្នរំេសក្មមភាពសែគមន៍អោទងំ៣៧ភូមិក្បុងរសកុ្ +សថល់របាក់្ក្មចើ ត្តមរយៈការទយវើឥែទនអោសលសែគមន៍អោ ទងំ ៣៧ភូម ិ+សថល់ទដើមេុនអោដល់រគួសារ េើេ័លរក្សរនសប់បទងកើែមុខរបរបតនអោទមទសេងៗទងំ

៣៧ភូមិ ចំនអោួនអោ៩២៥រគសួារ។ ៤-ការររសលូវលជំនអោបេ

+ទបើក្វគគពរងើក្សមែទភាព គែៈក្មមការតងទទំងំសលូវលំ ទងំ៣៧ភូមិ ចំនអោនួអោ៤៣វគគ នសនអោសិកាខ កាម២៥៩នាក់្។

+ការជួសជុលសលូវល ំ+ការសាងសង់សលូវល ំ

ឃ-េសិទៅឆ្ប ២ំ០០៩-២០១៣របស់ការោិល័យទរៀបចតំដនអោដើនអោគររូបនអោើយក្មមសែំង់ នអោងិសុរទិោដើ ជំរុញទយវើការកំ្ែែ់រពំរបេល់រដឌបាលទខែថទកយបានអោចាស់ោស់រវាងទខែថត្តតក្វ នអោិងទខែថក្ំពង់សពឺ ទោយទខែថទងំពើរទនអោោះនសនអោរពំរបេល់ជាប់នអោឹង ភូមខិធបរុនអោ ក្បុងឃុតំរសតចង រសកុ្ជុំគើរ ើ ។ ការសិក្ាទរៀបចំែបំន់អោេើរបជុំជនអោទកយនសនអោសណ្តថ ប់ធាប ប់ល។្ សិក្ាទរៀបចំរបព័នអោនលូជុំវញិេើសារ ទដើមផើទលើក្ក្មពស់សុខុនសលភាព នអោិងការការររបរសិាទ នអោសាធារែៈ។ ចំទរោះការររគែៈក្មមការសុរទិោដើ បានអោទបើក្គទរនសងទសបើសុំទបើក្វគគបែថុ ោះបណ្តថ លទលើតសបក្ការររ គែៈក្មមការសុរទិោដើបនអោថ។ ទយើងតងមទងំបានអោជួយពរងើក្ នអោិងសេពវសាយបតនអោទមទលើការរររបស់គែៈក្មមការសុរទិោដើ។ រ ើឯការររសែំង់បានអោទយវើការសេពវសាយបតនអោទមដល់កជាញ យរតដនអោដើទកយបានអោចាស់ោស់មុនអោទពលសាងសង់សែំង់រែវូោក់្រក្យសុលំិខិែអនុអោញាបដ ែសាងសង់។ សេពវសាយទកយរក្ុមការររមក្ចុោះទឈាម ោះសុំទយវើកជើវក្មម។ ចំទរោះការររសុរទិោដើែរមូវទរៀបចំទបើក្វគគបែថុ ោះបណ្តថ លចាប់ភូមិបាល និអោងលិខិែបេោឌ នអោ អនុអោវែថចាប់ភូមិបាលទៅសាោរសុក្ជុំគើរ ើចាប់ពើថ្ងងេើ០២ តខទមសា ឆ្ប ២ំ០០៩ សិកាខ កាមអទ ជ្ ើញចូលរួមពើថាប ក់្រសុក្ ការោិល័យជុំវញិរសុក្ចំនអោួនអោ១៨នាក់្ នអោិងរក្ុមរបឹក្ាចំនអោួនអោ២១នាក់្ សរុបចំនអោួនអោ៣៩នាក់្។ ទយវើការសេពវសាយទកយរបជាពលរដឌបានអោយល់ចាស់ក្បុងការចុោះប ជ្ ើបំទពញបតនអោទម នអោិងចុោះប ជ្ ើបនអោថ។ ទយវើការទសបើសុំទកយនសនអោគទរនសងទរៀបចំតដនអោដើ នអោងិរដឌបាលដើយលើចុោះប ជ្ ើដើយលើនសនអោលក្ខែៈជារបព័នអោនចរមុោះ ប ជ្ ើបតនអោទមទៅក្បុងរសុក្ជុគំើរ ើមួយ ភូមិមួយទេៀែ គឺភូមិខធបរុនអោ ឃុតំរសតចង។ ង-តសនអោការឆ្ប ២ំ០០៩-២០១៣ របស់ការោិល័យសងគមក្ចិចអែើែយុេនជនអោ នអោងិយុវនអោើែសិមផទ

173

១-តសបក្ទសវាក្មមសុខនសលភាពសងគមសរនសប់ជនអោរក្ើរក្រយរងទរគ្នោះ -ពរងឹងក្មមវយិើសទង្គ្រគ ោះបនាធ ន់អោ ទដើមផើជួយដល់ជនអោរងទរគ្នោះ នអោិងជនអោរយរងទរគ្នោះ -ក្សាងបណ្តថ ញសងគមក្ចិចទៅរគប់ឃុ ំ -ទលើក្ក្មពស់ការយល់ដឹងរបស់សែគមន៍អោ -េប់សាក ែ់ការជញួដូរមនុអោសេ -សថល់ទសវាក្មមសងគមក្ិចច នអោងិតងទដំល់កុ្នសរ នអោងិរគួសាររងទរគ្នោះទោយសារទមទរាគទអដស៍ -ជំរុញការការររ នអោិងទលើក្ក្មពស់សេិនិកុ្នសរ។ ២-តសបក្ទសវាសុខុនសលភាពជនអោពិការ នអោងិសាថ រលេនភាពពលក្មម -ទរៀបចំ នអោិងរបមូលេិនអោបន័អោយជនអោពិការ ទដើមផើក្ែំែ់ែរមូវការ នអោិងសថល់ទសវាក្មមជូនអោជនអោពិការ -សរមបសរមលួជាមយួអងគការថ្ដគូ ទដើមផើសថល់មុខរបរខាប ែែូចជូនអោជនអោពិការ។ ៣-តសបក្សនអោថិសុខសងគម សុខនសលភាពមនុអោសេចាស់ នអោិងរបជាក្សិក្រេូទៅ -ជួយសរមួលជើវភាពរស់ទៅអែើែមង្គ្នអោថើរាជការសុើវ ើល នអោិងរគសួារអែើែរាជការសុើវ ើល -បទងកើែសែគមន៍អោ អែើែមង្គ្នអោថើរាជការ -ចុោះពិនអោិែយ នអោិងសិក្ារសាវរជាវអំពើសាទ នអោភាពមនុអោសេចាស់ត្តមសែគមន៍អោ។ ៤-តសបក្អែើែយុេនជនអោ -បទងកើែគែៈក្មមការ នអោិងអភិវឌណន៍អោអែើែយុេនជនអោទៅថាប ក់្ឃុ ំ -ពិនអោិែយអែើែយុេនជនអោគ្នម នអោដើយលើ គ្នម នអោមុខរបរទដើមផើេេួលការគ្នរំេ -បំសុសចលនារបស់អែើែយុេនជនអោ។ ច-រមួចតំែក្ោ៉ា ងសក្មមសរនសប់ឆ្ប ២ំ០០៩-២០១៣ របស់អយកិារោឌ នអោនអោគរបាលរសកុ្នសនអោទគ្នលទៅយុេនសាង្គ្សថ ទដើមផើោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការៈ រមួចំតែក្ោ៉ា ងសក្មមរក្ារងឹនស ំសនអោថិភាព ឯក្ភាពជាែិ នអោងិបូរភាពេកឹ្ដើក្បុងមូលោឌ នអោរបស់ខលួនអោ។ រក្ាសនអោថិភាពទកយនូអោវតែសទិែក្បុងលក្ខែៈទពញបរបូិរែ៍ តដលនអោឹងសថល់ឱកាសទកយការអភិវឌណន៍អោភូម ិ ឃុ ំ របស់ខលួនអោបានអោកាន់អោតែរបទសើរ។ បានអោសែការជុំវញិការបសុំសទឃ្លសនាអប់រជំារបចា ំ ចំទរោះរបជាពលរដឌរគប់រសទប់មង្គ្នអោថើរាជការរគប់ថាប ក់្ទកយយល់ពើែថ្មលមិនអោកចកាែ់ថ្ងលបានអោ ថ្នអោសុខសនអោថិភាពទកយបានអោគង់វងេសទិែទសទរ។ ការររោច់ខាែសនអោថសុិខជាែ ិ បរក រេប់សាក ែ់អំទពើទភរវក្មម នអោិងឧរក្ិដឌក្មមទសេងៗទេៀែ តដលចូលក្បុងរសុក្ទយើង។ កាថ ប់ទកយជាប់សភាពការែ៍តរបរបលួថ្នអោក្មមភាពទភរវក្មមអនអោថរជាែិ កាថ ប់ឧបាយក្ល នអោិងអងគការចាែ់ត្តងំរបស់ទភរវក្មមទៅក្បុងភូមិសាង្គ្សថ ទដើមផើរគប់រគងបរក រេប់សាក ែ់អំទពើទភរវក្មមទកយកាន់អោតែនសនអោរបសិេនភាពខពស់។

174

កាែ់បនអោទយបេទលមើសរពែមេែឍ រគប់របទភេ នអោងិសថល់ទសវាទឆលើយែបនសនអោរបសិេនភាពចំទរោះបេទលមើស តដលទក្ើែទ ើង ទដើមផើបទងកើនអោភាពជំទនអោឿក្ក់្ទៅថ របស់របជាពលរដឌមក្ទលើក្ងក្នសល ងំមង្គ្នអោថើរាជការត្តមេិសទៅ សែគមន៍អោភូម ិ ឃុ ំ នសនអោសុវែទិភាព។ បំសុសទកយនសនអោនូអោវចលនារបជាពលរដឌចូលរមួសក្មមបរក រេប់សាក ែ់ នអោិង បង្គ្រក បបេទលមើសរពែមេែឍ រែូវបានអោទលចទ ើងជារូបភាពសុសសុលទៅសែគមន៍អោរគប់មូលោឌ នអោទមើលទឃើញ នអោិងេេួលអពំើសារសំខាន់អោថ្នអោការចូលរមួចំតែក្របស់ខលួនអោជាមួយក្នសល ងំសមែទក្ចិច នអោិងនសនអោការសបាយរ ើក្រាយទៅរគប់សែគមន៍អោភូមិឃុ។ំ ទលើក្ក្មពស់ការចូលរមួរបស់មហាជនអោ ក្បុងការរបឆ្ងំបេទលមើសរពែមេែឍ ទោយរែូវទយវើោ៉ា ងណ្តទកយរបជាពលរដឌនសនអោជំទនអោឿេុក្ចិែថ ពិទសសប៉ាុសថិ៍រដឌបាលមូលោឌ នអោ ទែើយហា៊ា នអោរាយការែ៍ សថល់ដែឹំងជនអោសងេយ័ ឬព័ែ៌នសនអោបេទលមើស ទដើមផើរសាវរជាវេប់សាក ែ់ នអោិងបង្គ្រក បបេទលមើស។ េប់សាក ែ់មិនអោទកយរបភពទរគឿងទញៀនអោ នអោិងកាែ់បនអោទយការទរបើរបាស់ទរគឿងទញៀនអោខុសចាប់ទៅក្បុងភូមិសាង្គ្សថ។ សែការោ៉ា ងជិែសបិែជាមយួកជាញ យរជាែិរបយុេនរបឆ្ងំទរគឿងទញៀនអោ នអោងិកជាញ យរមូលោឌ នអោ នអោងិបទងកើនអោការទឃ្លសនាអប់រ។ំ ទលើក្ក្មពស់ការយល់ដឹងអំពើទរគ្នោះមែនអោថរាយ ថ្នអោការទរបើរបាស់ទរគឿងទញៀនអោ ជាពិទសសយុវជនអោ សិសេសាោ តដលបានអោទបាោះបង់ការទរៀនអោសូរែ។ កាែ់បនអោទយអំទពើទយវើកជើវក្មមទលើក្នសល ងំពលក្មម កជើវក្មមសលូវទភេ ទលើង្គ្សថើ នអោងិកុ្នសរ នអោងិអំទពើែងិាក្បុងរគួសារ ទដើមផើទលើក្ក្មពស់ក្ែិថយិស នអោងិក្ិែោនុអោភាពជាែ។ិ ទយវើទកយនសនអោសណ្តថ ប់ធាប ប់ចរាចរែ៍សលូវទគ្នក្នសនអោលក្ខែៈលរ្បទសើរ ទដើមផើកាែ់បនអោទយទរគ្នោះថាប ក់្ នអោិងការកាែ់បនអោទយការទរបើរបាស់រេូងងបល់ នអោិងចិទ ច្ ើមងបល់អនាយិបទែយយ។ ទែើយទយវើោ៉ា ងណ្ត ជំរុញការរររគប់រគងរដឌបាលទកយកាល យជាក្ចិចការជំនាញ តដលកចបទរមើទកយការរសាវរជាវទសុើបអទងកែបេទលមើស នសនអោរទបៀបទរៀបរាយសណ្តថ ប់ធាប ប់សាធារែៈ ទកយនសនអោការរ ើក្ចទរមើនអោរសបត្តមគំនអោិែឈានអោទ ើងងមើរបស់របទេសជាែ។ិ ចូលរមួកាែ់បនអោទយការទរគ្នោះថាប ក់្នអោិងមែនអោថរាយនានា តដលបណ្តថ លមក្ពើកវុយជាែិសធុោះ។ បទងកើែទកយនសនអោក្មមវយិើសេពវសាយចាប់សថើពើ ការរគប់រគងកវុយជាែិសធុោះទកយបានអោរជួែរជាបោ៉ា ងេូលំេូោយក្បុងរសទប់មហាជនអោរបជាជនអោរគប់លោំប់ថាប ក់្ទោយសារកវុយ នអោិងការសថនាធ ទទសការទរបើរបាស់កវុយជាែិសធុោះខុសចាប់។ រពមទងំខិែខំក្សាងក្នសល ងំរបក្បទោយសមែទភាពវជិាជ ជើវៈ សើលយម៌ នអោិងេេលួការគ្នរំេពើរបជាពលរដឌ។ បទងកើនអោ នអោិងពរងងឹសមែទភាពក្ងក្នសល ងំមង្គ្នអោថើរាជការរគប់ថាប ក់្ទកយទៅជាក្នសល ងំនសនអោវជិាជ ជើវៈជំនាញនសនអោសាម រែើេេលួខុសរែូវការទគ្នរពរបែិបែថិចាប់ ទគ្នរពសេិនិមនុអោសេ នអោងិបទរមើរបជាពលរដឌទោយទសាម ោះរែង់ត្តមរយៈការបែថុ ោះបណ្តថ លរបក្បទោយគុែភាព នអោិងរបសិេនភាពខពស់។ សរុបមក្ ចក្ខុវស័ិយការក្សាងតសនអោការជាយុេនសាង្គ្សថ ៥ឆ្ប ំ គឺជាការទសថើមទចញពើេសេនអោៈរបស់ថាប ក់្ដឹក្នា ំតដលបានអោគែិគូរេុក្ជាមុនអោ នូអោវអវើតដលបរមងុអនុអោវែថន៍អោទៅទពលខាងមុខ ទោយនសនអោការពិចារណ្តោ៉ា ងល្ិែ

175

លន់្អោពើនអោរិនអោថរភាពចើរភាពសរនសប់អភិវឌណន៍អោភូមិ ឃុ ំរសុក្ ពិទសសការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយយុេនសាង្គ្សថចែុទកាែដំណ្តក់្ការេើ២របស់រាជរោឌ ភិបាល តដលនសនអោ សទមថចអគគមហាទសនាបែើទែទជា ែ៊ាុនអោ តសនអោ នាយក្រដឌមង្គ្នអោថើថ្នអោរពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជាជារបមុខ នអោងិជារែើវស័ិយសរនសប់ចង្ុលេសិក្បុងការអនុអោវែថរយៈទពល ៥ឆ្ប ំ ត្តមការអភិវឌណន៍អោតបបរបជាយបិទែយយការសថល់ទសវាទកយដល់មូលោឌ នអោ ទដើមផើភាពរ ើក្ចទរមើនអោទលើរគប់វស័ិយទៅថ្ងងអនាគែ។

៤.៣ យទុធវិធកីាត់បនថយភាពស្រកីស្រកេស្រមាប់កេកិរសៅកមពុា ៤.៣.១ ពស្រងីកវេិយ័កេកិមម ដដលាគនលឹោះកនងុការកាត់បនថយភាពស្រកីស្រក របសិេនភាពថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទមទរទកយនសនអោការខិែខំរបងឹតរបង នអោិងទផ្កថ ែទៅទលើការយក្ចិែថេុក្ោក់្ពើទសទរភាពអបក្រក្ើរក្ទៅត្តមជនអោបេ នអោងិសកាថ នុអោពលអភិវឌណន៍អោក្សិក្មម ក៏្ដូចជាការខិែខំរបឹងពរងឹង នអោិងតក្លម្ ទដើមផើបនអោទយវសិមភាពទយនអោឌ័រ។ ក្បុងចំទណ្តមរបជាជនអោរស់ទៅជនអោបេ តដលនសនអោរបរក្សិក្មម ជារបភពចែូំលចមផង គឺនសនអោ ៩០% ថ្នអោរបជាជនអោទៅជនអោបេទែើយ ៨០% ថ្នអោចំនអោួនអោទនអោោះរស់ជាមួយនអោឹងក្សិក្មម។ វស័ិយក្សិក្មមបានអោយក្សនសនសរែរបនសែជា៤០% ថ្នអោសលិែសលសរុបក្បុងរសុក្។ រាជរោឌ ភិបាលេេួលសាគ ល់ថា ក្ំទែើ នអោក្សិក្មមនសនអោសារៈសខំាន់អោយំទយងដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ពើទររោះ: ១-ក្សិក្មមជារបភពចំែូលបឋមផ្កធ ល់ទៅក្បុងការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចជនអោបេ។ ២-ការជោះឥេនិពលជាពែុតបបរបស់ក្សិក្មម កចជាសកាថ នុអោពល តដលជោះឥេនពិលខាល ងំកាល ទលើការពរងឹងតសបក្នានារបស់ទសដឌក្ចិច នអោិងការអភិវឌណន៍អោរបភពចែូំលពើក្សិក្មម។ ៣-ក្សិក្មមបានអោចូលរមួជាមួយនអោងឹការតរបរបួលដ៏យំទយងត្តមរដូវកាល ក្បុងសុខនសលភាពរបស់របជាជនអោរក្ើរក្ តដលរស់ទៅជនអោបេ។ ការទយវើទកយវស័ិយក្សកិ្មមកាន់អោតែរបទសើរទ ើងទនាោះ គឺជាគនអោលឹោះសរនសប់ពរងើក្ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច នអោងិកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ក៏្ដូចជាការគិែពើសកាថ នុអោពលជាទរចើនអោសរនសប់ការទលើក្ក្មពស់។ ក្បុងបណ្តថ ឆ្ប កំ្នអោលងងមើៗទនអោោះក្សិក្មមបានអោបរា ញពើភាពលនំអោឹងខាល ងំ តដលទយវើទកយនសនអោក្ទំែើ នអោេូទៅរបស់ទសដឌក្ចិច ងវើទបើនសនអោបញាបា សំខាន់អោអំពើសកាថ នុអោពលរបស់វស័ិយទនអោោះក៏្ទោយ។ បញាបា ទនអោោះអរំវនាវទកយនសនអោអភិក្រក្មងមើមយួសរនសប់វស័ិយក្សិក្មម តដលជាមយួទនាោះការទយវើអនអោថរាគមន៍អោរបស់រាជរោឌ ភបិាលនសនអោការចាប់ករមមែ៍ ទលើបញាបា នានាផ្កធ ល់របស់ក្សកិ្មម។ រាជរោឌ ភិបាល នសនអោបនំអោងបទងកើនអោបរោិកាសនអោទោបាយគ្នរំេក្សិក្មម ទោយរមួនសនអោដល់ការសគែ់សគង់ទកយតសបក្ទសដឌក្ិចចចមផង ទែោឌ រចនាសមព័នអោនសងគម នអោិងទសវាសងគមនានា តដលអនុអោញាបដ ែទកយក្សិក្រទងំឡាយទយវើទសចក្ថើសទរមចចែិថក្បុងសលិែក្មម នអោងិវនិអោិទោគេុនអោផ្កធ ល់ខលួនអោរបស់ពួក្ទគ។ វស័ិយក្សកិ្មមកចសថល់ក្ំទែើ នអោរបពលភាពការររ តដលនាទំកយនសនអោចែូំលខពស់សរនសប់អបក្រក្ខេែ់ជាទរចើនអោ។ ោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយសលិែក្មមក្សិក្មមទរចើនអោកចទយវើការទរសាចរសង់ របជាជនអោទចញពើភាពរក្ើរក្បានអោទៅទពលណ្តបណ្តថ វធិានអោការ តដលយក្មក្ទរបើទនាោះនសនអោអំទណ្តយសលដល់អបក្រក្ើរក្ នអោិងក្បុងសាទ នអោភាពតដលយនអោធានអោយមមជាែិរែូវបានអោទរបើរបាស់ទោយចើរភាព។ របជាជនអោជិែ ៩០% រស់ទៅជនអោបេដូចទនអោោះ យុេនសាង្គ្សថសរនសប់កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ រែូវទផ្កថ ែសំខាន់អោទលើក្មមវយិើអភិវឌណន៍អោ

176

ជនអោបេចរមុោះ ជាពិទសស ការបទងកើនអោយនអោថការសលែិភាពក្សកិ្មម ត្តមរយៈការទរបើរបាស់ពូជតដលសថល់នូអោវេនិអោបសលខពស់ ការសកិ្ារសាវរជាវទលើដំណ្តរំសូវ នអោងិដណំ្តកំ្ស-ិឧសាែក្មម ការក្សាងទែោឌ រចនាសមព័នអោន របព័នអោនធារា-សាង្គ្សថ នអោងិការអនុអោវែថន៍អោទកយបានអោខាជ ប់ខជួនអោនូអោវនអោទោបាយេកឹ្ ការទរៀបចំក្មមសិេនដិើយលើនសនអោទសទរភាព នអោងិសុវែទភិាព ការទរបើរបាស់ដើទកយនសនអោសណ្តថ ប់ធាប ប់ រមួទងំក្ិចចការការររបរសិាទ នអោយមមជាែិទេៀែសង។ េនអោធមឹនអោងឹទនអោោះ រោឌ ភបិាលបានអោសថល់កេិភាព ដល់ការពរងឹងសាទ ប័នអោមើរក្ូែរិ ដ្វែទុ ទដើមផើពរងើក្កាោនុអោវែថភាពទសដឌក្ិចច នអោិងបទងកើែការររទៅេើជនអោបេ។ របព័នអោនទែោឌ រចនាសមព័នអោន នអោិងមទយោបាយសរមួលជារូបវន័អោថនានា រមួនសនអោ បណ្តថ ញសលូវគមនាគមន៍អោ បណ្តថ ញធារាសាង្គ្សថ របព័នអោនសគែ់សគង់េឹក្ នអោងិតចក្ចាយេកឹ្ បណ្តថ ញអគគើសនអោើ។ បណ្តថ ញទងំទនអោោះទដើរែួនាេើជាមូលោឌ នអោរគឹោះ នអោិងជាក្ត្តថ ក្ែំែ់ដ៏សំខាន់អោនូអោវក្ចិចខិែខំរបងឹតរបងទងំអស់ទនអោោះ។ ទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាលចំទរោះវស័ិយក្សិក្មម គឺទផ្កថ ែទៅទលើការទលើក្សធួយែួនាេើ តសបក្ក្សិក្មមទកយកាល យទៅជាតសបក្នាមុំខ តដលកចសថល់នូអោវថាមពលបតនអោទមដល់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច នអោិងកចចូលរមួជាវភិាគទនអោោ៉ា ងសំខាន់អោដល់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ក្បុងេិសទៅទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងបទងកើនអោការទរបើរបាស់យនអោធានអោក្បុងរសកុ្សរនសប់អនុអោវែថពែុវបផក្មម នអោងិរបពលវបផក្មមក្សិក្មម ទដើមផើធានានូអោវនអោិរនអោថរភាពថ្នអោក្ំទែើ នអោសក្មមភាព ទសដឌក្ិចច បទងកើែការររ នអោិងបទងកើនអោរបាក់្ចែូំលទៅជនអោបេ រពមទងំធានាទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវការបទងកើនអោការនាទំចញក្សិសល។ ក្បុងន័អោយទនអោោះ ការបតងវរេសិពើការអភិវឌណន៍អោត្តមតបប “វបុិលវបផក្មម” ទៅកាន់អោការអភិវឌណន៍អោត្តមតបប “របពលវបផក្មម” ទរលគ ឺ ពរងងឹសមែទភាពការចិ្ ច ឹមទលើថ្សធដើ តដលនសនអោរសាប់ទកយបានអោខពស់បំសុែ។ រាជរោឌ ភិបាល នអោឹងជរមុញបទងកើែបរោិកាសលស្រនសប់ការចូលរមួរបស់តសបក្ឯក្ជនអោ ទដើមផើការលូែោស់ថ្នអោវស័ិយក្សិក្មម ត្តមរយៈការរបឹងតរបងសថល់ក្មមសិេនដិើយលើ ទៅត្តមែំបន់អោជនអោបេទកយបានអោទលឿនអោបំសុែក្បុងេិសទៅពរងឹងសុវែទិភាពថ្នអោការកាន់អោកាប់ដើយលើក្សិក្មម ការពរងើក្ នអោងិការតបងតចក្ដើយលើក្សកិ្មម ក្បុងរក្បខ័ែឍ ដើ-សមផទនអោសងគមក្ិចច។ ការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនទរសាចរសពថ្សធដើ ការរគប់រគងយនអោធានអោេឹក្ នអោិងយក្ចិែថេុក្ោក់្សងតដរ ដល់ការបទងកើនអោរបសិេនភាពក្បុងការទរបើរបាស់របព័នអោនធារាសាង្គ្សថ តដលនសនអោរសាប់។ ការបនអោថបទងកើែ នអោិងពរងឹងគុែភាពសែគមន៍អោអបក្ទរបើរបាស់េឹក្ រពមទងំការកាែ់បនអោទយភាពរយរងទរគ្នោះពើទរគ្នោះយមមជាែិ នអោិងការពឹងតស្ក្ទងំរសុក្ងទលើលក្ខខ័ែឍ យមមជាែិ។ល។ ក្បុងទគ្នលបំែងជួយដល់ការតចក្រតំលក្នូអោវបនអោធុក្របស់រគួសារក្សិក្ររក្ើរក្។ រាជរោឌ ភិបាល នអោឹងបនអោថអនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយ មនិអោយក្ពនអោនទលើដើយលើក្សិក្មមរបស់ក្សិក្រ តដលបងកបទងកើនអោសលក្បុងលក្ខែៈជារគួសារ។ ក្បុងេិសទៅជរមុញសលិែភាពក្សិក្មម រាជរោឌ ភិបាលបានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្បតនអោទមទេៀែចំទរោះ ការពរងើទសវាក្មម គ្នរំេវស័ិយក្សិក្មមទនអោោះ ដូចជា ការរររសាវរជាវ នអោិងសេពវសាយការអភិវឌណន៍អោនូអោវសារក្សមិម ការតបងតចក្សនសា រៈ ពូជ ជើ នអោិងការសថល់ឥែទនអោជនអោបេ ទោយនសនអោអរត្តការរបាក់្ទប។ល។ តស្ក្ទលើមូលោឌ នអោថ្នអោការអនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយវមិជឈការ។

177

រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងរតំលក្ែួនាេើទនអោោះជាជំហានអោៗទៅទលើរក្ុមរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់ តដលនអោងឹេេួលបានអោនូអោវការពរងឹងសមែទភាពទកយកាល យទៅជាកជាញ យរអភិវឌណន៍អោ ជាអបក្ទសធរចំទែោះដងឹទកយដល់ក្សិក្រទៅត្តមមូលោឌ នអោរបស់ខលួនអោ។ ទៅក្បុងរក្បខ័ែឍ ទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភិបាលនអោងឹពិនអោិែយលេនភាពបទងកើែសាោបទចចក្ទេសក្សិក្មមទៅត្តមទខែថមយួចំនអោនួអោសរនសប់សថល់ឱកាសសិក្ាជូនអោយុវជនអោ នអោិងយុវនារ ើទៅត្តមជនអោបេ ទដើមផើពួក្ទគកចបទងកើនអោសមែទភាពជំនាញរបស់ខលួនអោ ទែើយក្ទៅទរបើរបាស់ក្បុងការអភិវឌណន៍អោមូលោឌ នអោរបស់ខលួនអោវញិ។ រាជរោឌ ភិបាលក៏្ពិនអោិែយសងតដរនូអោវលេនភាពបទងកើែមែឍ លអភិវឌណន៍អោក្សកិ្មម នអោិងក្សិោឌ នអោគំរូទៅត្តមរសុក្មយួចំនអោួនអោសង ទដើមផើបរា ញសេពវសាយ នអោិងបែថុ ោះបណ្តថ លជូនអោក្សិក្រអំពើបទចចក្ទេសក្សិក្មម បទចចក្ទេសវារ ើវបផក្មម នអោិងបសុវបផក្មម តដលកចសថល់េិនអោបសលខពស់អំពើការទយវើក្សិោឌ នអោចរមុោះ នអោិងអំពើព័ែ៌នសនអោេើសារ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាសថល់កេិភាពពិទសសទៅទលើការែរមង់េិសក្ិចចការវនិអោិទោគសាធារែៈ នអោិងការទលើក្េកឹ្ចែិថវនិអោិទោគឯក្ជនអោទកយទឆ្ព ោះទៅរក្វស័ិយក្សកិ្មម សំទៅទលើក្ក្មពស់ក្ំទែើ នអោក្សិសល នអោងិធានាគុែភាពក្សិសលក្មពុជាទកយទឆលើយែបទៅនអោឹងែរមូវការថ្នអោសថង់ោរអនអោថរជាែ។ិ រាជរោឌ ភិបាលបានអោបនអោថជំរុញចលនា “ភូម១ិ សលែិសល១” ទដើមផើទលើក្សធួយគំនអោែិថ្ចបរបឌិែខពស់ នអោិងជំទនអោឿទលើខលួនអោឯងរបស់របជាពលរដឌទៅត្តមេើជនអោបេទោយឈរទលើទគ្នលការែ៍ សំខាន់អោៗបើោ៉ា ងគឺៈ ១-ការរោិះរក្វយិើសលែិ តដលសមរសបទៅនអោឹងសាទ នអោភាពជាក់្តសថងថ្នអោបរសិាទ នអោភូមិឋានអោ នអោិងសមរសបទៅត្តមទសចក្ថើរែូវការរបស់េើសារ។ ២-ការបងកលក្ខែៈរយរសលួ នអោិងការសថល់ការទលើក្េឹក្ចែិថរបជាពលរដឌក្បុងការសលិែ ក៏្ដូចជាការតសវងរក្េើសារ ការសថល់ឥែទនអោ ការទសធរបទចចក្វេិោ នអោងិការសថល់ពូជ។ ៣-ការជួយបែថុ ោះបណ្តថ លសមែទភាពរគប់រគងយនអោធានអោមនុអោសេ។ ការបងកលក្ខែៈរយរសួលទកយរបជាពលរដឌ បទងកើែសែគមន៍អោក្សិក្មម ក្បុងេសិទៅធានាែថ្មលសលិែសល។ ដើ នអោិងេឹក្ គឺជាយនអោធានអោយមមជាែិពើរោ៉ា ង តដលជាមូលោឌ នអោសំខាន់អោ កចយក្មក្ទរបើរបាស់សរនសប់ការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិចក្សកិ្មម នអោិងកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ជាពិទសសទៅែំបន់អោជនអោបេ។ ទោយបនអោថអនុអោវែថចាប់ភូមិបាល នអោងិទគ្នលនអោទោបាយដើយលើ។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោរបមូលសថុជំាសំខាន់អោទលើវធិានអោការពរងឹងរបព័នអោនរគប់រគង តបងតចក្ នអោងិទរបើរបាស់ដើយលើរបក្បទៅទោយសមយម៌ នអោិងធានាបានអោនូអោវរបសិេនភាពទសដឌក្ចិច ត្តមរយៈការចុោះប ជ្ ើដើយលើ នអោិងការតបងតចក្ដើយលើ ការធានាសុវែទិភាពថ្នអោក្មមសិេនដិើយលើ ការលុបបបំាែ់ភាពអនាយបិទែយយក្បុងការកាន់អោកាប់ដើខុសចាប់ ការោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការសមរសប ទដើមផើេប់សាក ែ់ការរបមូលដើេុក្មនិអោទរបើរបាស់ មិនអោទយវើសលែិក្មម ឬកជើវក្មម។ល។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោពនិអោិែយទ ើងវញិនូអោវដើេំទនអោររបស់រដឌ ឬដើរដឌ តដលឯក្ជនអោកាន់អោកាប់ទោយមិនអោរសបត្តមលិខិែបេោឌ នអោគែិយុែថ នអោិងនអោិែិវយិើ តដលបានអោក្ំែែ់ក្នអោលងមក្។ រាជរោឌ ភិបាល បានអោនអោឹងបនអោថសថល់កេិភាពដល់ការពរងឹងសេិនិកាន់អោកាប់ដើយលើជូនអោរបជាពលរដឌ តដលរែូវការដើសរនសប់សង់លំទៅឋានអោ នអោិងទយវើកជើវក្មមក្សិក្មមរគួសារក្បុងរក្បខ័ែឍ ដើសមផទនអោ ទដើមផើទគ្នលទៅអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិចក្សិក្មម ទោយឈរទលើទគ្នលការែ៍ជួយ រគួសារក្សកិ្ររក្ើរក្ តដលរស់ទៅេើជនអោបេោច់រសោល នអោងិសថល់សុវែទិភាពក្បុងការរបក្បកជើវក្មម។

178

មចាឆ ជាែិនសនអោសារៈសំខាន់អោសរនសប់របជាជនអោរគប់រូបទោយសថល់ជាកហារ នអោងិជាចែូំលក្បុងជើវែិរស់ទៅរបចាថំ្ងង។ គបួសេនំអោងឹអងករ រែើ ក៏្ជាតសបក្មយួសំខាន់អោតដរ ថ្នអោសនអោថិសុខទសផៀង ទែែុទនអោោះទែើយរោឌ ភិបាលបានអោោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការអភិវឌណន៍អោវស័ិយជលសល របក្បទោយទោយចើរភាព នអោិងនសនអោសមយម៌ ទោយរបគល់សិេនិអំណ្តចទៅទកយសែគមន៍អោជនអោបេ ទដើមផើទកយរបជាក្សិក្រកចចូលរមួបានអោោ៉ា ងសក្មមក្បុងការទរៀបចំតសនអោការ នអោិងក្មមវយិើនានា ទដើមផើេេលួខុសរែូវរគប់រគងយនអោធានអោជលសលទោយខលួនអោឯង។ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងបតងវរ ូែិ៍ទនអោសាេចប់ក្ិចចសនអោោមួយចំនអោនួអោេុក្ជាក្តនអោលងសរនសប់អភិរក្េពូជរែើ នអោងិបទងកើនអោសលសថុក្យមមជាែិេុក្រក្ា ពូជរែើតដលទសធើរសុែពូជទកយទក្ើែនសនអោសមផូរែ៍ទ ើងវញិ រពមទងំបទងកើនអោេំែតំដនអោទនអោសាេជូនអោរបជាពលរដឌ នអោិងជរមុញការអភិវឌណន៍អោតសបក្វារ ើវបផក្មម ទដើមផើទឆលើយែបទៅនអោឹងក្ំទែើ នអោថ្នអោែរមូវការសាច់រែើ រពមទងំបនអោទយសនសព យទលើយនអោធានអោជលសល នអោងិយនអោធានអោយមមជាែសិងតដរ។ ទគ្នលទៅជាយុេនសាង្គ្សថទៅក្បុងវស័ិយថ្រពទឈើ គឺការធានាទកយបានអោនូអោវការរគប់រគងថ្រពទឈើរបក្បទោយចើរភាព នអោងិទោយឈរទលើមូលោឌ នអោសំខាន់អោៗ ដូចជាៈ -ទគ្នលនអោទោបាយរគប់រគងថ្រពទឈើ ទោយនសនអោការរែួែពនិអោិែយកជើក្មមថ្រពទឈើោ៉ា ងមុឹងនស៉ា ែ់ នអោិងសមរសបត្តមយុេនសាង្គ្សថចែុទកាែរបស់រាជរោឌ ភិបាល សថើពើការរគប់រគងថ្រពទឈើ តដលែរមូវទកយនសនអោេំែថំ្រពទឈើបរមុងេុក្រគប់រគង សរនសប់េប់េល់ការទរបើរបាស់របស់របជាពលរដឌ ទដើមផើការររភាពរាងំសងួែ នអោងិេឹក្ជំនអោន់អោ រពមទងំនសនអោថ្រពលចិេឹក្សរនសប់េុក្ជាជរមក្មចាឆ ជាែិ។ -របព័នអោនការររយនអោធានអោយមមជាែិ ទដើមផើទយវើការអភិរក្េជើវសាង្គ្សថចរមោុះ នអោិងរបទភេសែវតដលក្រម។ -ការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោថ្រពទឈើមយួ តដលរងឹនសនំសនអោែនសល ភាព នអោិងនសនអោការរគប់រគងទោយផ្កធ ល់របស់របជាពលរដឌក្បុងែំបន់អោទនាោះ ទែើយេនអោធឹមនឹអោងទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភិបាលបានអោនអោឹងបនអោថជំរុញទគ្នលនអោទោបាយោដុំោះថ្រពទឈើទ ើងវញិ។ ក្មពុជា ជារបទេសក្សិក្មម តដលសំបូរទោយយនអោធានអោយមមជាែិ នសនអោអំទណ្តយសលលស្រនសប់ការររបងករបទងកើនអោសល ទែើយរបជាពលរដឌរបនសែ ៨០% រស់ទៅទោយពឹងតសក្្ទលើវស័ិយទនអោោះ។ សលេុនអោជាែ ិ តដលបានអោមក្ពើវស័ិយក្សកិ្មមក្បុងរយៈទពលក្នអោលងមក្នសនអោពើ ៤០% ទៅ ៥០%។ ក្សិក្មមទៅក្បុងក្មពុជាតបងតចក្ជាទរចើនអោតសបក្ដូចជាៈ តសបក្ោដុំោះ តសបក្ចិ ច្ ឹមសែវ តសបក្រុកាខ របនសញ់ នអោិងតសបក្ជលសល។ ការទយវើកជើវក្មមសលែិក្មម ការរគប់រគង រពមទងំលេនសលទទោះបើនសនអោភាពលំបាក្ រយរសួល តដលនសនអោលក្ខែៈខុសគ្នប ក្ថើ ក៏្នសនអោលក្ខែៈរមួគ្នប តដរ។ េរមង់សលិែក្មមកជើវក្មមក្បុងវស័ិយក្សិក្មម ជាេូទៅទលើរគប់តសបក្ទងំអស់នសនអោតបបតសនអោសលិែក្មម កជើវក្មមពើរតបបគឺៈ -តបបតសនអោខាប ែែូច ឬមយយម តដលនសនអោលក្ខែៈជាកជើវក្មមរគួសារ និអោងនសនអោលក្ខែៈវនិិអោទោគេុនអោក្រមិែទប។ -តបបតសនអោសលែិក្មមជាលក្ខែៈក្ស-ិឧសាែក្មម ត្តមរទបៀបវនិអោិទោគេុនអោខាប ែយំ។

179

យុេនសាង្គ្សថរបស់រាជរោឌ ភិបាល ក៏្ដូចជា រក្សួងក្សិក្មមរុកាខ របនសញ់ នអោិងទនអោសាេ គជឺំរុញការអភិវឌណន៍អោក្សិក្មម ទោយតសក្្ទៅទលើតបបតសនអោទងំពើរតបបទនាោះ។ ១-តបបតសនអោសលិែក្មមខាប ែែូច នអោិងមយយម តដលអនុអោវែថន៍អោទោយក្សកិ្រភាគទរចើនអោរយៈទពលក្នអោលងមក្នសនអោសភាពអន់អោងយនសនអោបទចចក្វជិាជ ទបេុនអោវនិអោិទោគែចិខវោះេើសារ។ ប៉ាុតនអោថបចចុបផនអោបវានសនអោែនួាេើសំខាន់អោណ្តស់ទររោះ សលិែសលក្សិក្មមទសធើរតែទងំរសុងទចញពើរបភពទនអោោះ។ ២-តបបតសនអោក្ស-ិឧសាែក្មមត្តមរយៈវនិអោិទោគេុនអោខាប ែយ ំ គឺសំទៅបទងកើែសលិែសលតដលនសនអោគុែភាពខពស់បទងកើែការររងមើសរនសប់របជាពលរដឌ នអោិងនាមំក្នូអោវបទចចក្វជិាជ េំទនអោើបៗ។ ទែើយជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ រក្ុមែ៊ាុនអោវនិអោិទោគកចនសនអោលេនភាពរក្េើសារទោយខលួនអោឯង រពមទងំជាេើសារេេួលបានអោនូអោវវែទុធាែុទដើម ជាក្សិសល តដលនសនអោរបភពពើសលែិក្រខាប ែែូចយក្ទៅតក្ថ្ចបទេៀែសង។ ៤.៣.២ ការអភិវឌ្ឍន៍កេកិមម គនលឹោះននការកាតប់នថយភាពស្រកីស្រក វស័ិយក្សកិ្មមពងឹតស្ក្សំខាន់អោទលើក្ំទែើ នអោសលិែសលទសផៀងរបចាឆំ្ប ទំៅែបំន់អោវាលេនំាប។ ែំបន់អោទងំទនអោោះតែងតែរងទរគ្នោះទោយេឹក្ជំនអោន់អោជាញឹក្ញាប់ទយវើទកយសលិែទសផៀង នអោិងការចិ ច្ ឹមសែវរែូវបាែ់បង់ោ៉ា ងទរចើនអោជាទរៀងរាល់ឆ្ប ។ំ ដើោដុំោះ ដណំ្ត ំទឈើែូបតសលក្បុងែំបន់អោគ្នម នអោេកឹ្លចិនសនអោរបនសែទបជាង ៥% ថ្នអោថ្សធដើោដុំោះសរុប។ របទេសក្មពុជានសនអោថ្សធដើសរនសប់ក្សិក្មមសរុបរបនសែ ១៨.១៥ោនអោែកិ្ត្ត ក្បុងទនាោះមួយភាគបើទសមើនអោឹង ៤.៦ោនអោែកិ្ត្ត ជាដើនសនអោអំទណ្តយសលសរនសប់វស័ិយក្សិក្មម។ បចចុបផនអោប ដើតដលទរបើរបាស់សរនសប់ក្សិក្មមនសនអោរបតែល ២.៧ោនអោែកិ្ត្ត នអោិងនសនអោថ្សធដើរបនសែ ៣.៧ោនអោែកិ្ត្តទេៀែ ជាដើងមើកចទយវើក្សិក្មមបានអោ។ នសនអោថ្សធដើ១.២ោនអោែកិ្ត្ត ថ្នអោដើក្សិក្មមបចចុបផនអោបទៅមិនអោទន់អោទរបើរបាស់ នអោិងរបតែល ២.៥ោនអោែកិ្ត្តទេៀែ ជាដើថ្រពគទនសព ែ ទែើយភាគទរចើនអោជាដើនសនអោជើវជាែិទប មិនអោសមរសបទៅនអោឹងដណំ្តកំ្សិក្មម។ ទរកាមសនសព យដ៏យងន់អោយងរពើរបជាសាង្គ្សថ នអោិងេើសារបានអោទមទរទកយតក្ថ្ចបដើទងំទនាោះ ទកយកាល យទៅជាដើទរបើរបាស់សរនសប់ក្សិក្មម ទែើយរាជរោឌ ភិបាលរែូវតែរបកាន់អោយក្ជំែរទកយរងឹនស ំ ទដើមផើេេួលបានអោនូអោវសលល ្ នអោងិរបក្បទោយសមយម៌។ របព័នអោនក្សិក្មមបានអោទផ្កថ ែសំខាន់អោទលើដណំ្តរំសូវទរកាមរបបេកឹ្ទភលៀង ទៅត្តមែំបន់អោមួយចនំអោួនអោេេលួបានអោការទរសាចរសពទោយនសនអោក្ំែែ់។ ទោយសារតែក្សិសលពឹងតស្ក្ទំងរសុងទលើេឹក្ទភលៀងសរនសប់ការទរសាចរសពទនអោោះទែើយ តដលនាទំកយេនិអោបសលមថងទបមថងខពស់។ សលរសូវតដលបានអោពើររបបេឹក្ទភលៀងែចិជាងសលដំណ្តំទសេងៗទេៀែរបចាឆំ្ប ។ំ ការវនិអោិទោគបតនអោទមទលើដំណ្តំរសូវក្បុងរដូវវសា មិនអោកចបទងកើនអោចំែូលក្សិក្មមទកយបានអោទរចើនអោទ ើយ។ ទទោះជាោ៉ា ងណ្តក៏្មូលោឌ នអោសរនសប់បទងកើនអោក្សិសលទរចើនអោរបទភេនសនអោេំែែូំច នអោិងែិចជាង ៥% ថ្នអោថ្សធដើ តដលបចចុបផនអោបក្ពុំងោដំំណ្តរំបចាឆំ្ប ទំសេងៗ ទែើយទដើមផើពរងើក្ដណំ្តកំ្សសិលទរចើនអោរបទភេទនាោះ េើសារក្បុងរសុក្បានអោកាល យជាឧបសគគដល់សលែិក្មម។ ក្សកិ្រជាេូទៅ ភាគទរចើនអោេេលួបានអោទភាគសលរែឹមតែ ២ោនអោទរៀលប៉ាុទណ្តត ោះ ក្បុងមយួឆ្ប ំតដលជាសលដក្ថ្នអោែថ្មលលក់្ នអោងិែថ្មលេុនអោសលិែ ទែើយក្នសល ងំពល

180

ក្មមរគួសារមិនអោរែូវបានអោចំណ្តយ។ បរនិសែទនអោោះនសនអោពើ ៣០% ទៅ ៦០% ថ្នអោចែូំល តដលជាែរមូវការចាបំាច់របស់រគួសារ។ សលិែសលបតនអោលកចសទរមចែថ្មលលក់្របតែល ៤ោនអោទរៀល របចាឆំ្ប សំរនសប់ក្នសល ងំពលក្មមខពស់ជាយមមត្តក្សិក្រោបំតនអោលពើរដងទៅបើដងក្បុងមួយឆ្ប ។ំ ែថ្មលលក់្ទបទៅត្តមចំការ រែូវបានអោចាែ់េុក្ថា ជាសលដ៏សំខាន់អោសរនសប់រគសួារក្សកិ្រក្បុងការញទញើែទរបើបទចចក្វេិោេំទនអោើប តដលែរមូវទកយចាយរបាក់្ទដើមផើេញិរគ្នប់ពូជ ជើ នអោិងថាប សំនសល ប់សែវល្ិែ។ ថ្ងលលក់្ទប រ ើឯែថ្មលដឹក្ជ ជ្ូ នអោខពស់ក្ងវោះខាែការរបក្ួែរបតជងេើសារ និអោងក្ងវោះខាែជាេូទៅនូអោវសនសា រៈបរកិាខ តក្ថ្ចបក្សិសលរបសិេនភាពថ្នអោការសរមួលដល់ការតក្ថ្ចបក្សិសលកចបតនអោទមែថ្មលទៅក្សិោឌ នអោ នអោិងអនុអោញាបដ ែទកយអបក្េិញសថល់ថ្ងលសមរមយចំទរោះក្សិសល តដលក្សិក្របានអោទយវើការសលិែ។ ការខាែបង់េិនអោបសលដ៏ទរចើនអោទរកាយទពលរដូវរចូែកាែ់កចបណ្តថ លមក្ពើការេុក្ោក់្មនិអោបានអោល ្ នអោងិការពនអោោទពលបទ ច្ញសលិែសលទៅេើសារដំទែើ រការទនអោោះ របរពឹែថទៅមនិអោបានអោល ្ទររោះខវោះរបព័នអោនគមនាគមន៍អោ ទដើមផើទយវើចរាចរេំនអោិញជាេូទៅ គឺខវោះខាែទៅរបព័នអោនព័ែ៌នសនអោពើេើសារ។ ដំទណ្តោះរសាយនសនអោរបសិេនភាពបំសុែ គឺបទងកើនអោរបព័នអោនគមនាគមន៍អោរយរសលួក្បុងការដឹក្ជ ជ្ួ នអោ នអោងិជំរុញទកយក្សកិ្រយល់ដងឹពើេើសារ។ ករស័យទោយយនអោធានអោដ៏សបូំរតបបទនអោោះ ទបើទរបៀបទយៀបទៅនអោងឹរបទេសជិែខាង របទេសក្មពុជានសនអោលេន-ភាពសរនសប់រក្ាទសទរភាពក្ំទែើ នអោក្សិក្មម។ ទងំអស់ទនអោោះ ជាកាោនុអោវែថភាពតដលកចយក្មក្ទរបើរបាស់ ទដើមផើទលើក្េឹក្ចិែថដល់ក្សិក្មមែូចត្តចទយវើទកយនសនអោភាពទក្លៀវកាល ទ ើងវញិ ត្តមរយៈការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយ ក្សិក្មមមួយសមរសប នអោងិនសនអោក្មមវយិើអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយរបសិេនភាព។ ការលបំាក្នានាចាបំាច់ជាទរចើនអោតដលរែូវទយវើការសិក្ាទកយបានអោសុើជទរៅ ក្បុងបរបិេថ្នអោគទរនសងការអនុអោវែថន៍អោសរនសប់ក្ំទែើ នអោក្សិក្មមមយួជាក់្ោក់្។ ចំទរោះសលិែក្មមរសូវ នអោងិដណំ្តទំសេងៗនសនអោសកាថ នុអោពលលស្រនសប់រយៈទពលខលើ នអោិងមយយម ទដើមផើបទងកើនអោេិនអោបសលរសូវបទងកើនអោការោដុំោះតបបរបពលវបផក្មម នអោងិបទងកើនអោថ្សធដើមួយឯក្ត្តក្បុងរបព័នអោនជើវៈរសូវខុសៗគ្នប ។ កចសទរមចទជាគជ័យបានអោ ក្បុងសកាថ នុអោពលសលិែភាពអែិបរនិសទោយទយវើការអភិវឌណន៍អោមទយោបាយទរសាចរសពរែឹមរែូវសរនសប់បទងកើនអោសលិែក្មមពើរដងទលើថ្សធដើ េំនាប នអោិងទរបើរបាស់ពូជ តដលនសនអោគុែភាពលទ្ៅត្តមលេនភាពជាមូលោឌ នអោរបស់សែគមន៍អោក្សោិឌ នអោ នអោិងបទងកើែេើសារសរនសប់នារំសូវទចញ។ តសបក្ធារាសាង្គ្សថដូចជា ការទរបើរបាស់អែថូ ងលូរាក់្ នអោងិសបប់បូមេកឹ្យុនអោែូចបទងកើនអោសលរសូវ នអោងិោដុំោះតបបរបពលវបផក្មមបានអោតដរ ពិទសសចំទរោះ ែំបន់អោដើនសនអោសលិែភាពពើមយយមទៅខពស់ តដលសលរបចាមឆ្ប សំរុប ៥.៤ទត្តនអោ ក្បុងមួយែកិ្ត្ត ខពស់ជាងក្រមិែ សលិែភាពក្នអោលងមក្ពើរដង ទែើយទនអោោះទគកចទយវើបានអោ។ ត្តមការបា៉ា ន់អោសាម ន់អោ ១០០.០០០ែកិ្ត្ត តដលទក្ើនអោទ ើងក្បុ ងថ្សធដើបានអោទរសាចរសពជាដើនសនអោសលិែភាពពើមយយមទៅខពស់ទនាោះ បរនិសែរសូវកចទក្ើនអោទ ើងដល់ ៣០០.០០០ទត្តនអោ សូមផើតែែបំន់អោដើ តដលនសនអោសលែិភាពទប ក៏្ក្រមិែេនិអោបសលកចពរងើក្បានអោរបហាក់្របតែលនអោឹង ២៥០.០០ទត្តនអោតដរ ទែើយបរនិសែទនអោោះទក្ើនអោទ ើងដល់ ៧,២% នអោិង ៨,៧% ត្តមរបទភេនអោើមយួៗថ្នអោ

181

សលិែក្មមរសូវរបចាឆំ្ប ។ំ ជាមយួនអោឹងសកាថ នុអោពលសរនសប់ទកយនសនអោសលទលើសទនាោះ លេនភាពថ្នអោការនារំសូវទចញក្បុងបរនិសែសមរមយមនិអោទរបើទពលទវោយូរទ ើយ។ បចចុបផនអោបរបទេសក្មពុជា ដូចជា នសនអោភាពទជឿនអោទលឿនអោខលោះក្បុងការរបក្ួែរបតជងជាមយួរបទេសជិែខាងទៅកសា៊ា នអោអពំើសលែិសល ទរែ សតែថ ក្ទសៀង សតែថ ក្បាយ ។ល។ ជាមួយការទរសាចរសព នអោិងការតក្លម ្ បទចចក្វេិោសលិែទនាោះ កចរបក្ួែរបតជងថ្នអោសលិែក្មមដណំ្តទំសេងៗដូចជា ដំ ូងមើ ដំ ូងជាវ នអោិងបតនអោល។ ទទោះជាដូទចបោះក្ថើ ក្មពុជាបានអោនាទំចញទរគឿងសេចំែំើ សែវសរនសប់សលែិក្មមចិ្ ច ឹមនសនអោ ទមៅរែើ ក្នអោធក់្ ចុងអងករ ទៅបណ្តថរបទេសមយួចំនអោនួអោទៅកសា៊ា នអោ ទោយទយវើការបទងកើនអោរបសិេនភាពសលិែក្មមជាមួយនអោងឹការបទងកើនអោវនិអោិទោគក្បុងកជើវ-ក្មមសលែិក្មមរបស់អបក្វនិអោិទោគក្បុងរសកុ្ នអោងិបរទេស។ រ ើឯដំណ្តកំ្ស-ិឧសាែក្មម ដូចជា ទៅស៊ាូ ជាសលិែសល តដលក្មពុជាបានអោនាទំចញ ជារបថ្ពែើ មយួយូរោរមក្ទែើយ។ ទៅស៊ាូ ទៅតែជាសលែិសលមួយក្បុងចំទណ្តមសលិែសល តដលក្មពុជាេេួលសលរបទោជន៍អោ។ ប៉ាុតនអោថទៅនសនអោខវោះចទនាល ោះទយវើការតក្លម្ក្បុងលក្ខខ័ែឍ បទចចក្ទេសរបមូលសល នអោងិគុែភាពដំទែើ រការសលែិក្មម។ សលិែសល កចទក្ើនអោទ ើងក្បុងរយៈទពលមយយម នអោងិរយៈទពលតវងទោយពរងើក្ថ្សធដើោដុំោះ បទងកើនអោដង់សុើទែទដើមទៅស៊ាូ នអោិងទយវើទកយសលិែភាពថ្នអោទដើមទៅស៊ាូ នអោើមួយៗរបទសើរទ ើង។ សលិែសលក្សិក្មមមួយតសបក្យ ំ រែូវបានអោទយវើការនាទំចញជាវែទុធាែុទដើម នអោិងមួយតសបក្ទេៀែ ជាសលិែសលតក្ថ្ចប តដលនសនអោក្រមិែគុែភាពទប ជាទែែុទយវើទកយសលិែសលទងំទនាោះលក់្ក្បុងែថ្មលទប។ ទែែុទនអោោះទែើយ រាជរោឌ ភិបាលបានអោចាែ់េុក្ការអភិវឌណន៍អោវស័ិយក្ស-ិឧសាែក្មមជាេសិទៅកេិភាព ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាជនអោ នអោងិបទងកើែក្ទំែើ នអោទសដឌក្ចិចត្តមរយៈ ១-ការបទងកើនអោរបាក់្ចែូំល តដលបានអោមក្ពើការតក្ថ្ចបសលិែសលក្សិក្មម នអោិងមាូបកហារ។ ២-ការបទងកើែការររជូនអោរបជាពលរដឌទៅត្តមបណ្តថ ក្សោិឌ នអោក្សិក្មម នអោិងសែរគ្នសតក្ថ្ចប។ ៣-ការផ្កល ស់បថូរការនាទំចញនូអោវវែទុធាែុ ទដើមផើទកយទៅជាការនាទំចញនូអោវសលិែសលសទរមច។ នសនអោលេនភាពរបហាក់្របតែលគ្នប ទនអោោះតដរ ក្បុងការបទងកើនអោសលិែក្មមសាវ យចនអោធើ ដូង សរនសប់នាទំចញ ទែើយនអោឹងសលិែសលកាទែវ សរនសប់ជនំអោួសទកយការនាចូំល ទររោះកាលពើឆ្ប ១ំ៩៦០ របទេសក្មពុជាធាល ប់បានអោនាំទចញនូអោវសលិែសលកាទែវ ប៉ាុតនអោថបចចុបផនអោបសលែិសលទនអោោះពុំទន់អោនសនអោទៅទ ើយទេ។ លក្ខខ័ែឍ កកាសធាែុសរនសប់ក្សិក្នសម នអោសមរសបជាពិទសសទៅនអោឹងដំណ្តដូំង តដលបចចុបផនអោបបានអោសលិែសរនសប់ការទរបើរបាស់តសលដូងខចើតែប៉ាុទណ្តត ោះ។ ចំទរោះវស័ិយជលសល នអោងិថ្រពទឈើវញិ ទយើងដងឹទែើយថា របជាជនអោក្មពុជាភាគទរចើនអោជារបជាជនអោ តដលរស់ទៅត្តមជនអោបេពឹងតសក្្ទលើវស័ិយជនអោសលសរនសប់សគែ់សគង់ជើវភាព។ រែើបានអោទដើរែួជារបភពសថល់របូទែអុើនអោោ៉ា ងសំខាន់អោសរនសប់ជើវភាពរស់ទៅរបចាថំ្ងងរបស់របជាជនអោទៅត្តមជនអោបេក៏្ដូចជា ទៅេើរក្ុង។ ទគបានអោរក្ទឃើញទៅែំបន់អោខេែ់រែើរបភពរបូទែអុើនអោរបនសែ ៤០% ទៅ ៦០% ទោយសថល់រែើ នអោិងទៅែំបន់អោសបូំររែើ ជាពិទសស របជាជនអោទៅត្តមែំបន់អោជុំវញិបឹងេទនអោលសាប ដងេទនអោល សធឹង តរពក្ នអោងិវាលេំនាបលិចេឹក្នានា របនសែពើ៧០%ទៅ ៧៥%

182

ថ្នអោរបូទែអុើនអោ តដលបានអោមក្ពើរែើ។ ត្តមការបា៉ា ន់អោសាម នអោែរមូវការ នអោិងការសគែ់សគង់ទៅត្តមគនសល ែឆ្ង យពើគ្នប ទៅទ ើយ ជាេូទៅ េេួលបានអោរែឹមតែ ១០-១៣គ.រក្ នសប ក់្ៗក្បុងមយួឆ្ប ំ គឺទបជាងចនំអោួនអោអបផបរនសថ្នអោែរមូវការ របូតែអុើនអោតដលនសនអោចំនអោួនអោ២១.៥គ.រក្នសប ក់្ៗក្បុងមួយឆ្ប ។ំ ក្បុងចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៥-៩៦ ការទយវើសទែិតិ្តមសធោះទៅក្បុងរសុក្តដលរបក្បទោយរបរជាទនអោសាេ ទៅក្បុងទខែថចំនអោួនអោ៨ បានអោបរា ញពើការែូបរែើនសនអោចនំអោួនអោ៧៦គ.រក្នសប ក់្ៗក្បុងមួយឆ្ប ។ំ សរនសប់របជាជនអោ ៤.២ោនអោនាក់្ រែូវការបរនិសែរែើរបនសែ ២៨០.០០០ទត្តនអោក្បុងមយួឆ្ប ។ំ ទរៅពើការសថល់មាូបកហារដល់របជាជនអោ វស័ិយជលសលក៏្បានអោសថល់ការររោ៉ា ងទរចើនអោដល់របជាក្សិក្រតខមរទយើងតដរ។ ក្បុងចំទណ្តមរបជាជនអោជាងំ ១១.៤ោនអោនាក់្ នសនអោអបក្ទនអោសាេរបនសែ ២៥០.០០០នាក់្ តដលរែូវជា ២.២% ថ្នអោរបជាពលរដឌសរុប។ ទរៅពើទនអោោះរបជាជនអោរបនសែ ៨០% ជាអបក្ទនអោសាេសង នអោិងជាក្សកិ្រសងតដរ។ វស័ិយជលសលទៅក្មពុជានសនអោចំតែក្ ៣.៤%-៤,៥% ក្បុងសលេុនអោជាែសិរុប ទោយគិែទងំការទនអោសាេរគួសារសងតដរ។ បេពិទសាយន៍អោថ្នអោការរគប់រគងវស័ិយជលសលក្នអោលងមក្ បណ្តថ លទកយនសនអោបាែុភាពេនំាស់ជាទរចើនអោរាប់មិនអោអស់ តដលទក្ើែនសនអោទ ើងមក្អំពើសិេនិពុំទសមើគ្នប ក្បុងការេេួលអែទរបទោជន៍អោពើជលសល។ នសនអោន័អោយថា អែទ-របទោជន៍អោដ៏ទលើសលប់បានអោមក្ពើវស័ិយជលសល រែូវបានអោសថល់ទៅទកយមនុអោសេមួយចំនអោួនអោែូច តដលនសនអោលេនភាពរគប់រគ្នន់អោដូចជា នសច ស់ ូែិ៍ទនអោសាេជាទដើម ទែើយអបក្ទងំទនាោះពុំតមនអោជាអបក្រស់ទៅក្បុងសែគមន៍អោទនអោសាេទេ ចំតែក្របជាទនអោសាេរក្ើរក្ភាគទរចើនអោ តដលរស់ទៅក្បុងសែគមន៍អោទនអោសាេផ្កធ ល់ េេលួបានអោអែទរបទោជន៍អោែិចែួចប៉ាុទណ្តត ោះ។ ទោយសារទែែុសលខាងទលើគបួសេជំាមួយនអោងឹការទក្ើនអោទ ើងនូអោវចំនអោនួអោរបជាជនអោពើមយួថ្ងងទៅមយួថ្ងង ទយវើទកយេំនាស់បានអោទក្ើែទ ើងទសធើររគប់េើក្តនអោលង ទែើយមោ៉ាងវញិទេៀែទដើមផើរស់ទយវើទកយរបជាទនអោសាេអបក្រក្ើរក្ទងំទនាោះបងខចំិែថមនិអោទគ្នរពចាប់ ទែើយបានអោរបរពឹែថអំទពើទលមើសទសេងៗ នាទំៅដល់ការបសំលិចបំផ្កល ញយនអោធានអោជាែ។ិ យល់ទឃើញនូអោវទែែុសលទងំទនអោោះ រោឌ ភិបាលក្បុងទពលងមើៗ ទនអោោះ បានអោោក់្ទចញជាងមើនូអោវទគ្នលនអោទោបាយក្ំតែេរមង់ជលសលក្បុងេិសទៅចមផងពើរ គឺការទរបើរបាស់យនអោធានអោជលសលរបក្បទោយនអោិរនអោថរភាព នអោិងទលើក្ក្មពស់ ជើវភាពរបស់របជាទនអោសាេ។ ក្បុងេិសទៅអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច-សងគម ក្បុងទគ្នលបែំងរមួចំតែក្កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាជនអោ តដលរស់ទៅត្តមជនអោបេ រក្សួងក្សិក្មមរុកាខ របនសញ់ នអោងិទនអោសាេ បានអោោក់្ទចញនូអោវេិសទៅចមផងៗដូចជាៈ ការតក្សរមួលចាប់ជលសលទកយបានអោចប់សពវរគប់ោក់្ជូនអោរាជរោឌ ភិបាលពិនអោែិយ នអោងិសទរមចទៅក្បុងឆ្ប ២ំ០០២ ការបទងកើែសែគមន៍អោទនអោសាេ នអោិងការបទងកើនអោការចិ ច្ ឹមរែើទៅត្តមែំបន់អោតដលគ្នម នអោតដនអោទនអោសាេ។ ចំទរោះការបទងកើែសែគមន៍អោទនអោសាេងមើៗទនអោោះ រាជរោឌ ភបិាលបានអោទយវើការតក្េរមង់វស័ិយជលសលក្បុងទនាោះរាជរោឌ ភិបាលបានអោកាែ់បនអោទយថ្សធ ូែិ៍ទនអោសាេ នអោងិលុប ូែិ៍ទនអោសាេរបនសែ ៥៦% េុក្សរនសប់ទកយរបជា-ពលរដឌរបក្បរបរទនអោសាេជាលក្ខែៈរគសួារ។ រសបជាមួយទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភិបាលក៏្បានអោោក់្ទចញនូអោវទគ្នលនអោទោបាយអនុអោញាបដ ែទកយទរៀបចំរគប់រគង ត្តមរយៈការបទងកើែសែគមន៍អោទនអោសាេ គឺបានអោតរបកាល យរូបភាពថ្នអោការ

183

រគប់រគងវស័ិយជលសលពើការរគប់រគងទោយរដឌទោយទរបើចាប់ជាមូលោឌ នអោ មក្ជាការរគប់រគងតបបសែ-រគប់រគង នសនអោន័អោយថា ការរគប់រគងយនអោធានអោជលសលទោយតស្ក្ទលើសែគមន៍អោ គឺជារបព័នអោនរគប់រគងមួយតដលរដឌអំណ្តច តចក្រតំលក្អំណ្តចមួយចំនអោនួអោទកយទៅរបជាពលរដឌទយវើការរគប់រគងអភិរក្េ នអោងិទរបើរបាស់យនអោធានអោជលសលទកយនសនអោនអោិរនអោថរភាពទៅត្តមមូលោឌ នអោរបស់ពួក្ទគ។ ការរគប់រគងយនអោធានអោជលសលតបបទនអោោះ ធានាបានអោនូអោវសុវែទិភាពរស់ទៅរបស់របជាពលរដឌទៅមូលោឌ នអោ ទោយទែែុថា ពួក្ទគទងំទនាោះនសនអោសិេនទិរបើរបាស់ នអោិងរគប់រគងទលើយនអោធានអោសំខាន់អោៗទនាោះ ទែើយពួក្គ្នែ់នអោឹងនសនអោឱកាសលរ្បទសើរមយួ ទដើមផើទឆលើយែបនអោឹងែរមូវការជាមូលោឌ នអោរបស់ខលួនអោ នអោិងការតក្លម ្ជើវភាពរស់ទៅ។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ការររបសុំស នអោងិសេពវសាយការចិ ច្ ឹមរែើត្តមរសោះ នអោិងត្តមវាតរសក៏្ជាេសិទៅសំខាន់អោមយួតដរ ក្បុងការចូលរមួចំតែក្ទលើក្សធួយដល់ជើវភាពរបជាពលរដឌ តដលរស់ទៅត្តមែំបន់អោឆ្ង យពើតដនអោទនអោសាេ។ ក្នអោលងមក្ការរទនអោោះេេួលបានអោលេនសលគួរទកយក្ែ់សនសគ ល់ត្តមរយៈសក្មមភាព នអោិងជួយឧបែទមារបស់អងគការអនអោថរជាែិនានាដូចជាៈ AIT, MRC/DANIDA, PADEC, SAO and AFO ទោយបានអោសេពវសាយ នអោិងបទរងៀនអោដល់ក្សិក្រទកយទចោះចិ ច្ ឹមរែើត្តមតរស នអោងិរសោះ ដូចជា ទៅទខែថក្ណ្តថ ល ថ្រពតវង សាវ យទរៀង នអោិងត្តតក្វជាទដើម។ េសិទៅបនអោថរក្សួងក្សិក្មមនអោឹងពរងឹងបនអោថការររទនអោោះទៅទខែថមួយចំនអោួនអោទេៀែដូចជា ទៅទខែថ រក្ទចោះ សធឹងតរែង មែឍ លគើរ ើ រែនអោគើរ ើ ជាទដើម។ ត្តមសទិែសិលូវការ សលិែសលរែើក្បុងែបំន់អោតរសេំនាបបានអោបរា ញពើក្រមែិសលរែើរបចាឆំ្ប ោំ៉ា ងែិចបសុំែ ២៥គ.រក្ ក្បុងមួយែកិ្ត្ត។ េនសល ប់ចិ ច្ ឹមរែើត្តមតរសនសនអោអនអោលង់សរនសប់ចាប់ រែូវការវនិអោិទោគែិចែចួ ដូចជា ជើក្រសោះ របឡាយ េិញកូ្នអោរែើ នអោងិចែំើ ខលោះប៉ាុទណ្តត ោះ ទែើយចែូំលបានអោមក្ពើរែើ នអោិងបូក្បតនអោទមទលើចែូំលបានអោមក្ពើរសូវ ឬោ៉ា ងទហាចណ្តស់រែើបានអោសគែ់សគង់ជើវភាពរបចាថំ្ងងរបស់របជាក្សិក្រតដរ។ ថ្រពទឈើនសនអោែនួាេើោ៉ា ងសំខាន់អោណ្តស់ក្បុងការសាថ រ នអោងិអភិវឌណន៍អោរបទេសជាែិ ក្បុងវស័ិយក្សិក្មមទសដឌក្ិចចបរសិាទ នអោរបស់របទេសក្មពុជា ជាពិទសសសរនសប់ការចិ ច្ ឹមជើវែិរបស់សែគមន៍អោជនអោបេ។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ថ្រពទឈើជារបភពថាមពល នអោងិវែទុធាែុទដើមសរនសប់បទរមើទៅទសចក្ថើរែូវការក្បុងរសុក្ នអោិងទយវើការនាទំចញទៅបរទេស។ រក្បខ័ែឍ ទគ្នលនអោទោបាយថ្រពទឈើ រែូវយក្ចិែថេុក្ោក់្ោ៉ា ងខាល ងំទកយបានអោរគប់រគ្នន់អោសងតដរទៅទលើសុវែទភិាពទសផៀង នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទគ្នលនអោទោបាយ ទដើមផើនអោិរនអោថរភាពសលិែក្មមទឈើនសនអោរបសិេនភាព រែូវតែនសនអោទគ្នលទៅទយវើទកយនសនអោសុេិដឌិនអោយិមទលើសលរបទោជន៍អោរបស់សែគមន៍អោជនអោបេ ត្តមរយៈសែគន៍អោតដលនសនអោថ្រពទឈើជាមូលោឌ នអោ នអោិងការររសលប៉ាោះរល់ជាអវជិជនសនអោដល់ថ្រពទឈើត្តមលំែូចរនអោថេឹក្។ មិនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះការររសលិែក្មម នអោិងបសុពោបាល នសនអោលេនភាពចាស់ោស់សរនសប់ការបទងកើនអោសលិែ-ភាព នអោងិគុែភាពសលែិក្មមទោយសងកែ់យងន់អោទលើយុេនសាង្គ្សថ ៥ចែុំច កាែ់បនអោទយអរត្តសែវឈ ឺសាល ប់ បទងកើនអោ

184

សលិែក្មម នអោងិគុែភាពចែំើ សែវ អភិវឌណន៍អោសលិែក្មមសែវ នអោងិតក្ថ្ចបោមសែវតក្លម្ នអោិងតក្តរបពូជសែវ នអោិងេើសារ។ ទដើមផើទកយបានអោសទរមចនូអោវទគ្នលបែំងែរមូវទកយនសនអោសក្មមភាពជាទរចើនអោដូចជា តក្សរមលួ នអោិង ក្សាងចាប់លិខែិបេោឌ នអោ តសបក្សលែិក្មមសែវ នអោិងបសុពោបាល ការអភិវឌណន៍អោចាែ់តចងយនអោធានអោមនុអោសេ នអោិង បែថុ ោះបណ្តថ លជនំាញបទចចក្ទេស ការសេពវសាយបទចចទេសសលែិក្មមសែវ នអោិងបសុពោបាលដល់រសទប់របជា-ក្សិក្រ ការពរងឹងពរងើទសវាក្មមបសុទពេយទោយទរជើសទរ ើស នអោិងបនអោថទរជើសទរ ើសភាប ក់្ររសុខភាពសែវភូមិ ទដើមផើជួយពិនអោិែយពោបាល នអោងិការររសុខភាពសែវក្ក្បុងមូលោឌ នអោរបស់ខលួនអោ ពរងើក្សក្មមភាពទរាគវនិអោិចឆ័យជងំឺសែវ ការរសាវរជាវជំងឺសែវ ការរែួែពនិអោិែយជំងសឺែវ ការចាក់្ថាប កំារររ ការរែួែពិនអោែិយអនាម័យសែវ នអោិងសលិែសលនសនអោទដើមក្ំទែើ ែពើសែវ ការពរងើក្របព័នអោនព័ែ៌នសនអោ តសបក្សលិែក្មម នអោិងបសុពោបាល នាចូំលពូជដណំ្តចំែំើ សែវ តដលសថល់េិនអោបសលខពស់សេពវសាយពូជ ដណំ្ត ំ ចែំើ សែវ ទកយក្សកិ្រោ ំ បទងកើែមនអោធើរពទិសាយន៍អោវភិាគចែំើ សែវ ទលើក្េឹក្ចិែថអបក្វនិអោិទោគសែវបទងកើែទកយនសនអោ ជើវឧសម័នអោទៅត្តមក្សិោឌ នអោចិ ច្ ឹមសែវ េើសែថឃ្លែសរនសប់យក្ថាមពលទរបើរបាស់ទៅក្បុងសធោះបាយដុែបំភលឺ ទដើមផើរមួចតំែក្ក្បុងទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភបិាល ក្បុងការកាែ់បនអោទយការកាប់ថ្រពទឈើ នអោិងការចូលរមួការការររបរសិាទ នអោ នអោងិសុខនសលភាពសងគម។ មោ៉ាងវញិទេៀែ កាក្សែំល់ទចញពើ ជើវឧសម័នអោទរបើរបាស់ជាជើក្បំ៉ាុសថិ៍ោក់្ដំណ្តកំ្សិក្មមនសនអោរបសិេនភាពខពស់ នាចូំលពូជសែវងមើ តដលនសនអោេិនអោបសលខពស់បរក ែ់ នអោិងសេពវសាយពូជពរងងឹ នអោងិពរងើក្សាទ នអោើយស៍េពវសាយពូជសែវទយវើការអទងកែវភិាគេិនអោបន័អោយែរមូវការែថ្មលសែវ នអោងិសលិែសលនសនអោទដើមក្ំទែើ ែពើសែវក្បុងរសកុ្ នអោិងទរៅរសុក្។ ក្បុងតសបក្ទនអោោះតដរ ទែែុសលក្បុងការបទងកើនអោសលែិក្មមសែវទកយនសនអោសនអោធុោះទក្ើនអោទ ើងជាលោំប់ គឺទដើមផើរមួចំតែក្ោ៉ា ងសក្មមក្បុងការធានាសនអោថសុិខ នអោិងសុវែទិភាពទសផៀង តដលនអោឹងទឆលើយែបទៅនអោឹងក្ំទែើ នអោរបជាជនអោ តដលបានអោទក្ើនអោទ ើងគួរទកយបារមា។ ការបទងកើនអោសលែិក្មមចិ ច្ ឹមសែវចែុបាេទោយមិនអោតមនអោរគ្នន់អោតែសថល់ជាសាច់ នអោិងេឹក្ទោោះសរនសប់ទយវើមាូបកហារប៉ាុទណ្តត ោះទេ តែរែូវបានអោបំទពញកាែពវក្ិចចដ៏សំខាន់អោតដលមិនអោកចខវោះបានអោ សរនសប់ជាក្នសល ងំអូសទញ នអោិងសថល់ជាោមក្សរនសប់ទយវើជាជើយមមជាែិ ក្បុងការជំរុញបទងកើនអោសលែិភាពក្សិក្មមទេៀែសង។ សរុបមក្ មូលទែែុចមផងថ្នអោភាពរក្ើរក្ គទឺក់្េងទៅនអោឹងការខវោះមទយោបាយសលែិក្មម ខវោះភាពទជាគជ័យក្បុងការបទងកើែលក្ខខ័ែឍ សលិែសលក្សិក្មម។ របព័នអោនធារាសាង្គ្សថមនិអោរគប់រគ្នន់អោ ទយវើទកយថ្សធដើោដុំោះភាគទរចើនអោកចោដុំោះបានអោតែមថងប៉ាុទណ្តត ោះ ក្បុងមួយឆ្ប ំទែើយដើទងំទនាោះតែងតែរងទរគ្នោះយមមជាែិយងន់អោយងរ តដលទក្ើែទ ើងជារបចា។ំ ខវោះយនអោធានអោមនុអោសេ ការអប់រសំទិែទៅក្រមែិទប ទែោឌ រចនាសមព័នអោនរូបវន័អោថេន់អោទខាយ បណ្តថ ញេើសារគ្នម នអោភាពរបក្ួែរបតជងចាប់ក្មមសិេនិដើយលើមិនអោទន់អោរងឹនស ំក្ងវោះខាែការវនិអោិទោគសាធារែៈទសវាក្មមនានា នអោងិភាពមិនអោទន់អោរ ើក្ចទរមើនអោតសបក្របព័នអោនែរិ ដ្វែទុជនអោបេទងំទនអោោះបានអោបរា ញទ ើង ជាឧបសគគដ៏យំមយួដល់ការបទងកើនអោរបពលភាពក្សកិ្មមការរក្ាសុខភាព នអោិងភាពសាវ ហាប់របស់សងគមជនអោបេ។

185

ទោយរបជាជនអោ ៩០% ជាជនអោរក្ើរក្រស់ទៅជនអោបេ តដលពឹងតសក្្ជាបឋមទលើវស័ិយក្សិក្មមសរនសប់ជើវភាពរស់ទៅទនាោះក្ិចចខិែខំរបឹងតរបងចមផង ក្បុងការចាប់ទសថើមអភិវឌណន៍អោេើសារ តដលនសនអោេិសទៅទឆ្ព ោះទៅរក្វស័ិយក្សិក្ក្មម នអោងិទផ្កថ ែជាសំខាន់អោទលើការបទងកើនអោេិនអោបសលការបទងកើនអោសលចំទែញ តដលទចញពើដើយលើ គឺជាលក្ខខ័ែឍ ដ៏សំខាន់អោសរនសប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ការររលបំាក្មយួចំនអោួនអោ តដលរែូវពុោះររក្បុងគទរនសងអភិវឌណន៍អោទនអោោះ គឺជាការសថល់របព័នអោនតចក្ចាយេកឹ្ទកយរគប់រគ្នន់អោ នអោិងរគប់េើក្តនអោលងតដលនសនអោដើក្សកិ្មម។ ទបើក្ចំែរេើសារសរនសប់សលិែក្មមក្សិក្មម នអោងិសនសា រៈទរបើរបាស់សរនសប់ក្សិក្មមធានាក្មមសេិនិដើយលើពនអោយល់តែនា ំ នអោិងសេពវសាយចំទែោះដឹងសថើពើបទចចក្វេិោេំទនអោើប តដលរក់្ព័នអោនទៅនអោងឹក្សកិ្មមបទងកើែអក្ខរភាពដល់ក្សកិ្រ។ ចំទរោះមុខទដើមផើរមួចំតែក្ អនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយអភិវឌណន៍អោកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់រាជរោឌ ភិបាល ក៏្ដូចជា ទគ្នលនអោទោបាយអភិវឌណន៍អោក្សិក្មមរក្សួងក្សិក្មមរុកាខ របនសញ់ នអោិងទនអោសាេបានអោោក់្ទចញនូអោវេិសទៅ នអោិងភារៈក្ិចចគឺៈ សថល់កេិភាពទលើការចំណ្តយវនិអោិទោគចណំ្តយទសវាក្មមទសេងៗក្បុងការក្សាងទែោឌ រចនាសមព័នអោនសលិែក្មម ក្សិក្មមការរររសាវរជាវពិទសាយន៍អោសេពវសាយបំរក់្បបំ៉ានអោបែថុ ោះបណ្តថ ល ទដើមផើអភិវឌណន៍អោបទចចក្វេិោ សលិែក្មម។ រែូវនសនអោទគ្នលនអោទោបាយយុេនសាង្គ្សថមួយគ្នរំេក្សសិលក្បុងរសុក្ សរនសប់េើសារក្បុងរសុក្ទោយក្រមិែការនាចូំលចំទរោះសលិែសល តដលកចសលិែក្បុងរសុក្បានអោ។ នសនអោវធិានអោការអនអោថរាមន៍អោដល់ការគ្នរំេនូអោវសលិែក្មមក្បុងរសុក្ ទដើមផើទលើក្មពស់ជើវភាពរស់ទៅ នអោិងរបាក់្ចែូំលរបចាថំ្ងងទកយលរ្បទសើរទ ើង។

៤.៣.៣ បសងកើតយនតការចបំាចប់នទ នច់លូរមួកាត់បនថយការលបំាករបេក់េកិរ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា បានអោចាប់ទសថើមរបែិបែថកិារការរររបស់ខលួនអោទៅទលើនសគ៌្នទឆ្ព ោះទៅរក្ការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាព ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងអភិបាលក្ចិចល ្តដលជាបញាបា កេិភាព។ បនាធ ប់ពើការទបាោះទឆ្ប ែជាសក្លឆ្ប ១ំ៩៩៣។ ក្បុងនាមរាជរោឌ ភិបាល រក្សងួទសដឌក្ិចច នអោិងែរិ ដ្វែទុបានអោអនុអោម័ែនូអោវយុេនសាង្គ្សថជាទលើក្ដំបូង តដលនសនអោលក្ខែៈរគប់រជុងទរជាយ គកឺ្មមវយិើជាែិ ទដើមផើសាថ រ នអោិងការអភិវឌណន៍អោក្មពុជា។ ក្មមវយិើទងំទនអោោះបានអោរគបដែថ ប់ទៅទលើបញាបា ទងំទនអោោះមុខជាទរចើនអោ នអោិងបានអោក្ែំែ់នូអោវគំនអោែិសថួចទសថើមជាកេិភាពមួយចំនអោនួអោ ដូចជា ការទយវើតសនអោការ ៥ឆ្ប ំ ទលើក្េើ១ ថ្នអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិចសងគមរែូវបានអោអនុអោម័ែ ទែើយទរៀបចំទ ើងទោយនសនអោការពិទរគ្នោះយល់ោ៉ា ងជែិសបេិនជាមួយរក្សងួសាទ ប័នអោ នអោិងភាគើរក់្ព័នអោន។ បនាធ ប់ការទបាោះទឆ្ប ែជាេូទៅឆ្ប ១ំ៩៩៨ របមុខរាជរោឌ ភិបាល សទមថចនាយក្រដឌមង្គ្នអោថើ ែ៊ាុនអោ តសនអោ បានអោតងលងនូអោវក្មមវយិើនអោទោបាយ នអោងិយុេនសាង្គ្សថរបស់រាជ-រោឌ ភិបាលងមើ ទែើយក្មមវយិើទងំទនអោោះ គឺបានអោទមទរទកយនសនអោការចូលរមួពើរគប់ភាគើ ទដើមផើជរមុញទកយនសនអោការខិែខរំបងឹតរបងនាយំក្សនអោថិភាព ទសទរភាព សនអោថិសុខ នអោើែិរដឌ នអោិងការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាព តដលជារគឹោះថ្នអោយុេនសាង្គ្សថរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងទលើក្ក្មពស់យុែថយិម៌សងគម។ ទសថើមទចញពើទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលសទរមចបានអោលេនសលជាសារវន័អោថ ទទោះបើជាមនិអោកចសទរមចបានអោរគប់រជងុទរជាយោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ ក៏្កចចាែ់េុក្ជាការឈានអោទៅរក្ការអភិវឌណន៍អោជាបទែថើ រៗ។ សនអោថិភាព សនអោថសុិខ នអោិងទសទរភាពនអោទោបាយរែូវ

186

បានអោទរៀបចំទកយរបទសើរទ ើងវញិ រ ើឯែរិ ដ្វែទុរែូវបានអោទរៀបំទកយនសនអោសណ្តថ ប់ធាប ប់សងតដរ ទទោះជានសនអោការលំបាក្ខលោះៗោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ ជាសក្ខើភាពរាជរោឌ ភិបាលរក្ាបានអោនូអោវលំនអោឹងអែិសរណ្តថ្នអោរបាក់្ នអោិងក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចត្តមរយៈការបទងកើែទកយបានអោរបទសើរទ ើងនូអោវទសដឌក្ិចចេើសារ ទោយបានអោទយវើសនសែរែក្មមទសដឌក្ចិចក្មពុជាទៅក្បុងែំបន់អោ នអោងិពិភពទោក្។ ក្បុងឆនអោធៈទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាបានអោត្តក់្តែងនូអោវទសចក្ថើររងឯក្សារយុេនសាង្គ្សថ កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្បទណ្តថ ោះកសនអោប នអោិងតសនអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចសងគមទលើក្េើ២ តដលដកឹ្នាទំោយរក្សួងតសនអោការ ទោយទផ្កថ ែទៅទលើសក្មមភាពរមួទរកាយេសេនអោៈវស័ិយ នអោងិយុេនសាង្គ្សថរមួគ្នប ។ ជាងទនអោោះទេៀែ ទជៀសវាងេំនាស់ទៅទលើយុេនសាង្គ្សថសំខាន់អោៗ ទដើមផើឈានអោទៅសទរមចនូអោវទគ្នលបែំងតែមួយ គឺការលុបបបំាែ់ទរគ្នោះេុគែ៌ នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ការសទរមចបានូអោវយុេនសាង្គ្សថរមួទនអោោះ គជឺាសមិេនសិលថ្នអោការពិទរគ្នោះទោបល់ដ៏េូលំេូោយមយួ តដលបានអោទយវើទ ើងទោយនសនអោការជួយឧបែទមាគ្នរំេពើថ្ដគូពើរ គឺយនាគ្នរពភិពទោក្ នអោិងយនាគ្នរអភិវឌណន៍អោកសុើ។ ក្.១-ការបទងកើែសមែទភាព នអោងិការរែែួពនិអោែិយភាពរក្ើរក្ ការក្សាងសមែទភាព នអោិងការពរងឹងសាទ ប័នអោ គឺជារបការដ៏សំខាន់អោសរនសប់កាែ់បនអោទយការលំបាក់្ក្បុងការអភិវឌណន៍អោ ទែើយធានានូអោវការតងរក្ា នអោិងពរងឹងមូលោឌ នអោទសទរភាពនស៉ា រក្ូទសដឌក្ចិច នអោងិអរត្តក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច។ បចចុបផនអោបទែោឌ រចនាសមព័នអោនទសដឌក្ិចច ទៅពុំទន់អោនសនអោលក្ខែៈរគប់រគ្នន់អោទៅទ ើយ ទែើយសមែទភាពជំរុញរបស់រាជរោឌ ភិបាល ទយើងទៅនសនអោក្រមិែរបព័នអោនយនាគ្នរទៅពុទំន់អោនសនអោរបសិេនភាពលខិិែបេោឌ នអោរគប់រគង នអោិងការរបែិបែថិការនានាទៅពុទំន់អោបានអោក្ែំែ់ទកយបានអោចាស់ោស់ ទែើយការជរមញុការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលការែ៍ទងំអស់ពុំទន់អោសមរសបទៅទ ើយ។ មោ៉ាងទេៀែ ទជាគជ័យថ្នអោការអនុអោវែថន៍អោតសបក្ទសដឌក្ចិចក្នអោលងបានអោតសក្្ោ៉ា ងខាល ងំទៅទលើរបភពជំនួអោយពើទរៅរបទេស ទែើយជំនអោួយឧបែទមាទងំទនអោោះនសនអោសារៈសំខាន់អោ សរនសប់ជួយសរមួលដល់ការក្ំតែេរមង់រចនាសមព័នអោន និអោងកាែ់បនអោទយែថ្មលថ្នអោកំ្តែេរមង់ តែពុំកចយក្មក្ជំនួអោយក្បុងការតសវក្រក្របភពយនអោធានអោត្តមការរបក្ួែរបតជងេើសារក្បុងរសកុ្ នអោងិអនអោថរជាែិ ទដើមផើជំរុញដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោបានអោទ ើយ

142។ ទយើងគួរយល់ថា របទេសក្មពុជាទយើងជារបទេសមួយនសនអោយនអោធានអោទៅនសនអោក្រមែិ តដលមនិអោកចទយវើទកយទយើងសទរមចបានអោនូអោវទគ្នលទៅតសបក្សងគមដ៏នសនអោមែចិឆត្តរបស់ខលួនអោបានអោទនាោះទេ។ ដូទចបោះ ក្ត្តថ ចាបំាច់ទយើងរែវូទកយនសនអោការពិទរគ្នោះទោបល់ ការសរមបសរមួល នអោងិសែការក្បុងទគ្នលបែំងទយវើទកយបានអោរបទសើរទ ើងនូអោវការទរបើរបាស់យនអោធានអោតដលនសនអោ ទដើមផើរបយុេនរបឆ្ងំនអោឹងភាពរក្ើរក្។ តសនអោការសក្មមភាពអភិបាលក្ិចចរបស់រាជរោឌ ភិបាលរែូវបានអោតក្លម្ទោយនសនអោការចូលរមួោ៉ា ងសក្មម ពើភាគើរក់្ព័នអោនទងំអស់។ តសនអោការទនអោោះ គឺជាតសនអោការតដលរែូវទយវើសមផទនអោជានអោិរនអោថរនូ៍អោវែរមូវការជាក់្តសថងរបស់ជាែិ នអោិងតសនអោការតដលរគបែថ ប់ទលើរគប់វស័ិយ ទដើមផើជាមទយោបាយសទរមចបានអោនូអោវសក្មមភាពការររជាបនអោថបនាធ ប់តងមទេៀែក្បុងបុពវទែែុអភិបាលក្ិចចល។្

142 រពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជា ក្មមវយិើវនិអោិទោគសាធារែៈ ២០០០-២០០២ េំព័រេើ៤

187

ជាសក្ខើភាព របមុខរាជរោឌ ភបិាលបានអោទយវើការតែនាដំល់គែៈរដឌមង្គ្នអោថើរបស់ខលួនអោ ក្បុងការជំរុញទលើការទយវើក្ំតែេរមង់របព័នអោនយុែថិយម៌ នអោិងតសបក្រក់្ព័នអោនទសេងៗទេៀែ តដលកចទយវើបានអោទដើមផើសរមួលដល់ការទយវើក្ំតែេរមង់ទនអោោះ។ បចចុបផនអោបរាជរោឌ ភបិាលបានអោនអោងឹក្ំពុងប ច្ូ លបតនអោទមទេៀែសងតដរ នូអោវសក្មមភាពមួយចនំអោួនអោទៅក្បុងក្មមវយិើ នអោិងយុេនសាង្គ្សថ តដលនសនអោរសាប់ទោយតស្ក្ទលើទសចក្ថើររងជាយុេនសាង្គ្សថ តដលបានអោចូលរមួសេពវសាយក្នអោលងមក្។ ការររជាទរចើនអោបានអោនអោឹងក្ំពុងបនអោថ ទដើមផើប ច្ ប់ទៅចាប់មយួចំនអោួនអោរបស់ជាែិជាបនអោថបនាធ ប់ ជាពិទសស គឺរក្មរពែមេែឍ នអោិងនអោើែិវយិើរពែមេែឍ តដលរែូវបានអោោក់្ទកយអនអោថររក្សួងពនិអោិែយ នអោិងសថល់ទោបល់ជាមុនអោ នអោិងោក់្ជូនអោគែៈរដឌមង្គ្នអោថើសទរមច។ ចាប់ នអោិងលខិិែបេោឌ នអោសំខាន់អោងមើមួយចនំអោួនអោទេៀែ ជាពិទសស គឺចាប់របឆ្ងំនអោឹងអំទពើពុក្រលយួ នអោងិចាប់តដលទក់្េងទៅនអោឹងការរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែ ិ ដូចជា ដើយលើ រុក្ខរបនសញ់ នអោិងទនអោសាេ សែវថ្រពជាទដើម តដលជារក្បខ័ែឍ មួយសមរសប តដលរែូវសថល់ដល់តសបក្ឯក្ជនអោ នអោិងទសដឌក្ិចចេើសាររែូវបានអោអនុអោម័ែោក់្ទកយទរបើរបាស់រចួទែើយ ឬមួយចំនអោួទេៀែក្ំពុងតែទរៀបចំទសចក្ថើររង ទកយបានអោចប់សពវរគប់ជាមុនអោសនិអោ តដលទៅក្បុងក្រែើ នអោើមួយៗទយើងបានអោោក់្ទកយនសនអោការពិទរគ្នោះទោបល់ោ៉ា ងេូលេូំោយ។ ចំទរោះការរបយុេនរបឆ្ងំនអោឹងអំទពើពុក្រលួយ ចាបំាច់រែូវតែជំរុញទកយនសនអោការខិែខំរបឹងតរបងទងំអស់គ្នប ។ ទែើយទដើមផើសទរមចបានអោនូអោវទគ្នលទៅទនអោោះសំខាន់អោបំសុែទនាោះ គឺទយើងរែូវទយវើោ៉ា ងណ្តទកយទបៀរវែេមង្គ្នអោថើរាជការេេួលបានអោសមរសបកចេេលួយក្បានអោ ជាពិទសសរបាក់្ទបៀរវែេរបស់មង្គ្នអោថើ តដលេេួលខុសរែូវតសបក្ចាប់េនសល ប់ ទយើងរែូវពរងងឹសមែទភាពសាទ ប័នអោសាធារែៈ ទែើយបតនអោទមទលើសពើទនអោោះទៅទេៀែទនាោះ គថឺា ទយើងរែូវទយវើការរមួគ្នបទោយភាពទសាម ោះរែង់ទកយកាន់អោតែរបទសើរទ ើង។ ក្បុងរយៈទពលប៉ាុនាម នអោឆ្ប កំ្នអោលងមក្ទនអោោះ ទោយគិែរាប់ទងំរាជរោឌ ភិបាលកែែថិេើ២ រាជរោឌ ភិបាលបានអោទយវើទកយនសនអោវឌណនអោភាពទោយអនុអោវែថត្តមទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងក្មមវយិើក្ំតែេរមង់របស់ខលួនអោសំទៅបទងកើែទសដឌក្ិចចលំនអោឹងនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចច នអោិងសាទ បនាមូលោឌ នអោរគោឹះមួយោ៉ា ងរងឹនសសំរនសប់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចយូរអតងវង ការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាព នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ខាងទរកាមទនអោោះ គឺជាសមេិនិសលសំខាន់អោៗ តដលរាជរោឌ ភិបាលសទរមចបានអោក្នអោលងមក្ៈ េើ១-រាជរោឌ ភិបាលបានអោទយវើក្ំតែេរមង់រដឌបាល នអោងិរបព័នអោនយុែថិយម៌ ទងំការបទងកើែទៅរបព័នអោនចាប់ តដលចាបំាច់សរនសប់អភិបាលក្ិចចល។្ របព័នអោនចាប់ទនអោោះបានអោសថល់លេនភាពទកយសាទ ប័នអោនានាពរងឹងនអោើែិរដឌ នអោិងការពរងឹងសមែទភាព។ ជាមយួគ្នប ទនអោោះតដរ សងគមសុើវ ើល នអោងិសារព័ែ៌នសនអោក្មពុជានសនអោលក្ខែៈកាន់អោតែរស់រទវ ើក្ជាងមុនអោ ទែើយវស័ិយឯក្ជនអោតរបកាល យជាយនអោថការជរមុញក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិច។ េើ២-រាជរោឌ ភិបាលចាប់ទសថើមបទងកើែតសនអោការ នអោិងយុេនសាង្គ្សថជាែិ នសនអោដូចជា តសនអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចសងគមនសនអោរយៈទពល ៥ឆ្ប ំទលើក្េើ២ តសនអោការវនិអោិទោគសាធារែៈ នអោិងតសនអោការយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទយើងចាែ់េុក្ថា តសនអោការទងំទនអោោះជាក្ត្តថ ជំរុញបតនអោទមទេៀែក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ តដលរែូវបានអោទរៀបចំទ ើងទោយនសនអោការចូលរមួពើបណ្តថ រក្សួងរក់្ព័នអោននានាជាទរចើនអោ។ តសនអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចសងគមរយៈទពល

188

៥ឆ្ប ំ គឺជាគទរនសងមួយតដលបានអោបទងកើែទ ើងទោយនសនអោការវភិាគ នអោិងសក្មមភាពទសបើទ ើង ទែើយបានអោអនុអោវែថេនអោធឹមនអោងឹទពលតដលតសនអោការយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ទដើមផើទដើរែួនាេើជាឧបក្រែ៍សរនសប់ពិនអោែិយទ ើងវញិទកយសុើជទរៅទលើសមិេនសិល នអោងិការតក្សរមួលទគ្នលនអោទោបាយចាបំាច់ជារបចា។ំ ក្ិចចខិែខំរបឹងតរបងទងំទនអោោះបរា ញទកយទឃើញថា រាជរោឌ ភិបាល បានអោបតងវងការយក្ចិែថេុក្ោក់្របស់ខលួនអោ ចំទរោះទគ្នលនអោទោបាយសរនសប់រយៈទពលមយយមទៅរយៈទពលតវង ទែើយេេួលសាគ ល់ក្មមវយិើក្ំតែេរមង់របស់ខលួនអោ គឺទផ្កថ ែសំខាន់អោទលើការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ េើ៣-រាជរោឌ ភិបាលបានអោបទងកើែរកុ្មអភិវឌណន៍អោសងគម តដលសទិែទៅទរកាមការរគប់រគងរបស់រក្សួងតសនអោការ ទោយនសនអោការចូលរមួពើភាប ក់្ររមួយចនំអោួនអោ នអោងិសងគមសុើវ ើល។ រក្ុមរបកឹ្ាទនអោោះនអោឹងកាល យទៅជាសាទ ប័នអោក្រមិែខពស់បំសុែមួយរបស់រាជរោឌ ភិបាល ទដើមផើរែែួពិនអោែិយ នអោិងសរមបសរមួល ទលើក្ចិចខិែខំរបឹងតរបងរបស់របទេសក្បុងទគ្នលបំែងរបយុេនរបឆ្ងំនអោឹងភាពរក្ើរក្ ការធានាទកយនសនអោសមភាព នអោងិយុែថិយម៌សងគម។ េើ៤-រាជរោឌ ភិបាលបានអោអភិវឌណន៍អោរទបៀបវារៈនអោទោបាយសងគមងមើមួយ គនឺអោទោបាយទយវើជំនអោយួ ទដើមផើគ្នរំេដល់ជនអោរក្ើរក្ នអោិងអនុអោវែថក្មមវយិើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ នអោទោបាយទនអោោះនអោឹងសថល់នូអោវមូលោឌ នអោរគឹោះមួយសរនសប់ការរ ើក្ចទរមើនអោសមែទភាព នអោិងវឌណនអោភាពទពលអនាគ្នែ តដលជាការចាបំាច់ នអោិងកេិភាពចំទរោះតសនអោការ នអោិងយុេនសាង្គ្សថ តដលរែូវបានអោទរបើរបាស់ក្បុងការចំណ្តយទោយត ក្ នអោិងការចំណ្តយជាក់្តសថងថ្នអោយនអោធានអោខាងក្បុង នអោិងខាងទរៅសរនសប់តសបក្សងគម។ េើ៥-រាជរោឌ ភិបាលបានអោទបថជាញ ជំរុញការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេ ចាប់ត្តងំពើឆ្ប ១ំ៩៩៨ មក្ ទែើយបនអោថដល់បចចុបផនអោប បានអោនអោឹងក្ពុំងជរុំញបទងកើែគែៈក្មមការភូមិ ឃុ ំ តដលរែុវបានអោទបាោះទឆ្ប ែទរជើសត្តងំត្តមតបបរបជា-យិបទែយយ តដលគ្នរំេទោយរក្សួងអភិវឌណន៍អោជនអោបេ។ គែៈក្មមការទនអោោះរែូវបានអោទគទកយែថ្មលថា ជាមូលោឌ នអោរគឹោះថ្នអោរចនាសមព័នអោនអភិវឌណន៍អោជនអោបេចាប់ត្តងំពើថាប ក់្ទរកាមទៅថាប ក់្ទលើ នអោិងជាមូលោឌ នអោ ទដើមផើឈានអោទៅរក្ការចូលរមួ នអោិងការអភិវឌណន៍អោជនអោបេរបក្បទោយចើរភាព143។ គែៈក្មមការទនអោោះបានអោដំទែើ រការទៅក្បុងឃុំ នអោិងភូមិទៅ រពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជា ទែើយទដើរែួនាេើជាយនអោថការដ៏សខំាន់អោសរនសប់ការធានាដល់ការទក់្េិនអោទោយផ្កធ ល់របស់រគួសាររក្ើរក្ទៅត្តមជនអោបេ។ ក្បុងការតសវងរក្ទសចក្ថើរែូវការបនាធ ន់អោបសុំែទៅត្តមភូមិ ឃុ ំ ក្បុងការសទរមចទយវើគទរនសងដំទែើ រគទរនសង នអោិងគ្នរំេគទរនសងរពមទងំក្បុងការសថល់ក្នសល ងំ នអោងិសនសា រៈសរនសប់អនុអោវែថគទរនសង។ ក្បុងឆនអោធៈទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងក្ំពុងបនអោថទគ្នលនអោទោបាយវមិជឈការជាងមួយកែែថិក្នអោលងមក្ ទែើយទដើមផើទកយកជាញ យរភូម ិឃុ ំនសនអោសិេនិសទរមចបានអោទរចើនអោជាងមុនអោក្បុងការអភិវឌណន៍អោភូម ិឃុ ំរបស់ពួក្ទគ។ េើ៦-ក្បុងការរបឈមនអោឹងភាពរក្ើរក្ ភាពគ្នម នអោដើ ការបាែ់បង់ដើយលើ នអោិងប័ែតកាន់អោកាប់ដើយលើ តដលជាបញាបា ដ៏រសួចរសាវមួយ។ ទោយទមើលទឃើញទៅបញាបា ទនអោោះ ទេើបរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាបានអោបទងកើែចាប់ភូមិបានអោងមើមួយ 143 វេិោសាទ នអោតខមរសរនសប់សែរបែិបែថិការ នអោិងសនអោថិភាព ការអភិវឌណន៍អោទោយចើរភាព ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងអភិបាលក្ិចចទៅក្មពុជា ឆ្ប ២ំ០០២ េំព័រេើ២២២

189

ទោយទផ្កថ ែចិែថេុក្ោក់្ដល់ការវនិអោិទោគ ត្តមរយៈសថល់ក្មមសិេនិរសបចាប់ទលើដើយលើជាបញាបា មួយោ៉ា ងសំខាន់អោសរនសប់រាល់រគសួារទងំឡាយ។ ចាប់ភូមបិាលងមើទនអោោះកចនអោឹងនសនអោលេនភាពជាវជិជនសនអោក្បុងការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចសងគម។ េនអោធមឹនអោឹងទពលតដលការចុោះប ជ្ ើក្មមសិេនដិើយលើ នអោងិលេនភាពទរបើរបាស់ដើយលើទៅតែជាបញាបា សំខាន់អោសរនសប់ក្ិចចខិែខំរបឹងតរបងក្បុងការអភវិឌណន៍អោ ការការររយនអោធានអោយមមជាែិតដលនសនអោរសាប់ នអោងិការធានានអោិរនអោថរភាពថ្នអោការទរបើរបាស់យនអោធានអោទងំទនអោោះ។ ដូទចបោះ រាជរោឌ ភិបាលបានអោនអោឹងក្ំពុងទបាោះជំហានអោោ៉ា ងរែឹមរែូវក្បុងបញាបា ទនអោោះក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ើជូនអោរបជាពលរដឌេូទងំរបទេស។ េើ៧- នអោទោបាយរោឌ ភិបាលក្មពុជា រក្សួងអភិវឌណន៍អោជនអោបេ នអោិងរក្សួងយនអោធានអោេឹក្ បានអោទយវើការអភិវឌណន៍អោទោយបានអោក្សាងសលូវលំត្តមជនអោបេ ការសាថ រទ ើងវញិនូអោវរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថ នអោិងការសថល់របភពេកឹ្ក្បុងការចូលរមួចំតែក្ ទដើមផើបទងកើនអោលេនភាពរបស់របជាពលរដឌ ការទរបើរបាស់េើសារ នអោិងទសវាសាធារែៈ នអោិងបានអោចូលរមួចំតែក្សងតដរ ក្បុងការទលើក្ែទមកើនអោសុខភាពសាធារែៈ។ ជាងទនអោោះទៅទេៀែ តសបក្សនអោថសុិខ សនអោថិភាព នអោិងការអភិវឌណន៍អោត្តមែំបន់អោរពំតដនអោ គឺនសនអោសារស់ំខាន់អោចាបំាច់ក្បុងការទលើក្ក្មពស់ជើវភាពរស់ទៅរបស់របជាពលរដឌទៅត្តមែំបន់អោោច់រសោល ទែើយក៏្ជាការចូលរមួចំតែក្មយួសរនសប់របទេសជាែិ គឺការររបូរែភាពេកឹ្ដើរសបត្តមរដឌយមមនុអោ្ដតដលបានអោតចង។ សរុបទសចក្ថើមក្ ចែុំចទងំប៉ាុនាម នអោតដលបានអោការទរៀបរាប់ខាងទលើ កចសនអោបិោឌ នអោបានអោថា រាជរោឌ ភិបាលបានអោក្ំពុងទបាោះជំហានអោទៅមុខោ៉ា ងរែឹមរែូវសំទៅទលើការចណំ្តយសរនសប់តសបក្ទសដឌក្ចិច នអោិងសងគមសរនសប់ទលើក្ក្មពស់ក្រមិែជើវភាពរស់ទៅរបស់របជាពលរដឌ ត្តមរយៈការសាថ រទ ើងវញិ នូអោវទែោឌ រចនាសមព័នអោនត្តមជនអោបេ នអោងិទសវាសាធារែៈ។ ទែើយការទលើក្ក្មពស់សមែទភាពរោឌ ភបិាលក្បុងការអភិវឌណន៍អោតសនអោការ នអោិងយុេនសាង្គ្សថទៅក្បុងតសនអោការសងគមក្ិចច គឺនសនអោេំនាក់្េំនអោងោ៉ា ងជិែសបិេនទៅនអោឹងសនអោថិភាព សនអោថិសុខ នអោិងទសទរភាព នអោទោបាយទៅេូទងំរបទេសសងតដរ។ ក្.២-ការទរៀបចអំភវិឌណន៍អោតសនអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ តសនអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ គឺជាេសិទៅោ៉ា ងសំខាន់អោ នអោងិរែូវអភិវឌណន៍អោក្បុងរយៈទពលតវងមួយសរនសប់រាជរោឌ ភិបាល។ ក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទនអោោះ គឺជាបញាបា សបូលសងតដរ ថ្នអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច-សងគមក្ិចច នអោិងក្មមវយិើវនិិអោទោគសាធារែៈ ទែើយជាសក្មមភាពតដលបានអោក្ំែែ់ទៅវស័ិយនានាថ្នអោយុេនសាង្គ្សថអភិវឌណន៍អោ ទោយទផ្កថ ែយក្ចិែថេុក្ោក់្ពទិសសទៅជនអោបេ។ ទបើត្តមការសិក្ារសាវរជាវបានអោទកយដឹងថា ការទក្ើនអោទ ើងខពស់ថ្នអោភាពរក្ើរក្រែូវបានអោរក្ទឃើញទៅត្តមែំបន់អោោច់រសោល។ ដូទចបោះ ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទនាោះ គឺរែូវបទងកើនអោទលផឿនអោ ការអភិវឌណន៍អោទៅជនអោបេរបក្បទោយចើរភាព គឺជាបញាបា សំខាន់អោទែើយយុេនសាង្គ្សថអភិវឌណន៍អោទៅជនអោបេរបស់រាជរោឌ ភិបាលរែូវទផ្កថ ែទៅទលើៈ ១-ជាពិទសសទផ្កថ ែទៅទលើរកុ្មនុអោសេខេែ់ និអោងអបក្ពទនអោចរ។ ២-ពរងើក្ នអោងិបទងកើនអោក្ិចចដំទែើ រការចូលរមួសរនសប់តសវងយល់ក្បុងការបទងកើែដំទណ្តោះរសាយទសេងៗ ទោយនសនអោការចូលរមួផ្កធ ល់ពើរបជាជនអោទលើសក្មមភាពតក្លម្ នអោិងអភវិឌណន៍អោរបស់គ្នែ់ផ្កធ ល់។ ៣-ការប ច្ូ លគ្នប ទងំទសដឌក្ិចច

190

នអោិងសងគមក្ិចចទៅក្បុងេរមង់សនសែរែក្មមមួយ តដលនសនអោេើត្តងំរគបដែថ ប់ នអោិងពែុវស័ិយ ការចូលរួមពិចារណ្តក្សាងតសនអោការពើទរកាមទ ើងមក្ទលើជាមួយ នអោិងវជិឈការរូបនអោើយក្មមថ្នអោការទរៀបចំ នអោិងការខិែខំរបឹងតរបងរគប់រគងការអភិវឌណន៍អោ។ េិសទៅថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយរាជរោឌ ភិបាល គឺបទងកើនអោទលផឿនអោ នអោិងតែនាកំារអភិវឌណន៍អោជនអោបេទោយធានាទកយរគប់សាទ ប័នអោជាែិ នអោិងអនអោថរជាែិបានអោចូលរួមោ៉ា ងជិែសបិេនទងំអស់គ្នប ក្បុងការអភិវឌណន៍អោទៅជនអោបេបទងកើនអោចំនអោួនអោមនុអោសេតដលនសនអោការតែនា ំ ទយើងបានអោប ច្ូ លវយិើសាង្គ្សថទៅក្បុងការអភិវឌណន៍អោជនអោបេ។ ទែើយចែុំចសំខាន់អោថ្នអោយុេនសាង្គ្សថ គឺរែូវែរមង់េិសទៅទៅរក្ការសរនសលបញាបា ទសដឌក្ចិច នអោិងសនអោថិភាពទៅរគប់េើក្តនអោលង។ ប៉ាុតនអោថទោយសារក្ងវោះខាែរបភពយនអោធានអោទនាោះបានអោែរមូវសថល់កេិភាពជាចមផង ទៅទលើចំែុចទគ្នលទៅមួយចំនួអោនអោ តដលបានអោទរជើសទរ ើសទោយគែៈក្នសម យិការអភិវឌណន៍អោជនអោបេ។ វស័ិយក្សិក្មម តដលបានអោទរៀបចំទៅក្បុងឯក្សារក្មមវយិើវនិអោិទោគសាធារែៈ “ក្.វ.ស” ទនអោោះបានអោបរា ញពើតសនអោការរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្បុងការបទងកើែតសបក្ែរិ ដ្វែទុមួយ តដលនសនអោរបសេិនភាព នអោិងគ្នរំេអភិវឌណន៍អោជនអោបេ។ បតនអោទមពើទលើសក្មមភាពរបស់យនាគ្នរអភិវឌណន៍អោជនអោបេ នអោិងអងគការទរៅរោឌ ភិបាលទនាោះ មូលនអោិយសិងគមក៏្ជារបភពមួយោ៉ា ងសំខាន់អោថ្នអោែរិ ដ្បផទនអោជនអោបេ។ មូលនអោិយិសងគម បានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្ទលើការសាថ រទែោឌ រចនាសមព័នអោនត្តមជនអោបេ តដលក្ពុំងទយវើទកយសមែទភាពអនុអោវែថន៍អោរបស់មូលោឌ នអោទៅទខាយ។ មូលនអោិយិទនអោោះបានអោរេរេង់ដល់ការសាថ រទែោឌ រចនាសមព័នអោនជនអោបេសំខាន់អោៗត្តមរយៈការសាថ រក្ក្បុងក្រមិែែិចែចួឆ្ប់រែ័សខិែខំក្សាងទ ើងវញិ ត្តមការសនអោមែ់ទោយទផ្កថ ែទៅរក្ការការររទៅជនអោបេ ទែើយនអោឹងអនុអោវែថទោយសែគមន៍អោផ្កធ ល់។ មូលនអោិយិសងគម គឺជាការចំណ្តយែរិ ដ្វែទុ នអោិងឧបែទមាបទចចក្ទេសទកយដល់គទរនសងក្រមិែែូចទោយអនុអោម័ែទោយសែគមន៍អោទៅជនអោបេសរនសប់ក្សាងសាោបឋមសិក្ា សាោទរកាយមយយមសិក្ា នអោងិសរនសប់ទសវាក្មម សុខភាពជនអោបេ។ កេិភាពក្បុង “ក្.វ.ស” សរនសប់ការអភិវឌណន៍អោជនអោបេ គឺជាវនិអោិទោគសលូវងបល់សគែ់សគង់េឹក្ស្ាែ អប់រ ំសុខាភិបាល បរសិាទ នអោ ទែោឌ រចនាសមព័នអោន ឥែទនអោជនអោបេ នអោិងការក្សាងសមែទភាព។ ការសរមបសរមួល នអោិងទរៀបចទំែដឌរចនាសមព័នអោនរគប់រគងការអភិវឌណន៍អោជនអោបេ សទែិក្បុងសមែទក្ិចចរក្សួងអភិវឌណន៍អោ ទខែថ រសុក្ ឃុ ំ ភូមិ គឺជាទែោឌ រចនាសមព័នអោនអភវិឌណន៍អោជនអោបេ តដលទរៀបចំទ ើងទោយរក្សងួអភិវឌណន៍អោជនអោបេ ទនាោះរែូវបានអោប ច្ូ លជាមួយនអោឹងទគ្នលទៅជំរុញការអនុអោវែថត្តមតបបវមិជឈការ ក្បុងការក្សាងតសនអោការអភិវឌណន៍អោជនអោបេ ការររែរិ ដ្វែទុ ទងំតសនអោការអនុអោវែថន៍អោ។ គែៈក្នសម យិការអភិវឌណន៍អោជនអោបេភូមិរបនសែជា ៧៥០០ភូមិ តដលរគបដែថ ប់ ៦៩% ថ្នអោភូមិទងំអស់នអោងឹរែូវបានអោបទងកើែទ ើងនាចុងឆ្ប ២ំ០០០ ទោយសថល់យនអោធានអោ(េុនអោ) ទោយការបែថុ ោះបណ្តថ លរបជាជនអោទៅក្បុងមូលោឌ នអោទនាោះទែើយ នអោិងសរនសប់ពរងើក្ក្នសល ងំពលក្មម ទដើមផើរេរេង់គែៈក្នសម យិការអភិវឌណន៍អោជនអោបេភូម។ិ សពវថ្ងងគែៈក្មមការអភិវឌណន៍អោទខែថ នអោិងឃុរំែូវបានអោតែងត្តងំ ទដើមផើអនុអោវែថការររជាមួយក្ិចចការរដឌអំណ្តចមូលោឌ នអោ។ ប៉ាុតនអោថគែៈក្នសម យិការអភិវឌណន៍អោភូមិរែូវបានអោទបាោះទឆ្ប ែទរជើសទរ ើសជាលក្ខែៈរបជាយបិទែយយ ត្តមរយៈរបជាជនអោរស់ទៅក្បុងភូមិទនាោះ តដលទនអោោះ គឺជាការររបទងកើែការ

191

ចូលរមួងមើថ្នអោទែោឌ រចនាសមព័នអោនក្បុងការអភិវឌណន៍អោជនអោបេ នអោងិជាមូលោឌ នអោសរនសប់សទរមចទជាគជ័យទោយនអោិរនអោថរ-ភាពថ្នអោដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោ។ សក្មមភាពរបស់គែៈក្នសម យកិារអភិវឌណន៍អោភូមិ គឺធានាទកយនសនអោការចូលរមួទោយផ្កធ ល់ពើរក្មុរគួសារទៅជនអោបេក្បុងការតសវងយល់ពើទសចក្ថើរែវូការរបស់ភូមិ សរនសប់ការររទរៀបចំគទរនសងការចូលរមួ ពលក្មមសំភារៈសរនសប់អនុអោវែថគទរនសង ទែើយនអោងឹដំទែើ រការតងរទងំសមិេនសលវនិអោិទោគសាធារែៈបនាធ ប់ពើបានអោប ច្ ប់ការររ។ េនំាក់្េនំអោងជាគនអោលឹោះរបស់បណ្តថ សាទ ប័នអោរក់្ព័នអោន តដលរមួនសនអោរក្ុមរបឹក្ាសាថ រ នអោិងអភិវឌណន៍អោ ក្សិក្មមក្បុងការសរមបសរមលួការរបមូលេិនអោបន័អោយ នអោិងការទយវើការវភិាគទនាោះបានអោសថល់ការរបជុំមួយសរនសប់ទោោះរសាយបញាបា នអោិងក្ែំែ់កេភិាពទែើយ នអោិងសរមលួការអនុអោវែថន៍អោគទរនសងទៅក្បុងបញាបា គនអោលឹោះទងំពើរទនអោោះ។ ភាជ ប់ជាមយួនអោឹងរក្ុមរបកឹ្ាសាថ រ នអោិងអភិវឌណន៍អោក្សិក្មមជនអោបេទនាោះ គែៈក្មមការឥែទនអោអភិវឌណន៍អោជនអោបេ តដលបានអោយក្ចែិថេុក្ោក់្ោ៉ា ងសខំាន់អោទៅទលើការអភិវឌណន៍អោការរគប់រគង នអោិងសរមបសរមួលសក្មមភាព ឥែទនអោជនអោបេជាមួយ នអោិងការសរមបសរមួលតដលក្ពុំងអនុអោវែថន៍អោទោយគែៈក្មមការដឹក្នាកំារររសិោ។ ក្.៣-ដទំែើ រសក្មមភាពចូលរមួកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ការក្ែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ គឺរែូវឈរទលើការអភិវឌណន៍អោជាពែុវស័ិយរនួសនអោៈ ក្.៣.១-ទសវាក្មមសែគមន៍អោ នអោងិសងគមក្ចិច យុេនសាង្គ្សថរបស់រោឌ ភិបាលចំទរោះរក្ុមការរររងទរគ្នោះ គឺការតបងតចក្ការចំណ្តយរបស់រដឌទ ើងវញិទៅទលើការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច ពិទសសក្បុងែបំន់អោជនអោបេ ទោយរមួជាមួយការរេរេង់ោ៉ា ងសក្មមដល់ការបទងកើែការររទកយទយវើ នអោិងបែថុ ោះបណ្តថ លមុខរបរ។ មូលទែែុ ទោយសារទពើរពនអោនសរនសប់ការរេរេង់ទសវាក្មមសងគមនសនអោទៅនសនអោក្រមែិ ទនាោះរោឌ ភិបាលអនុអោវែថយុេនសាង្គ្សថអរំវនាវទកយនសនអោការចូលរមួពើអងគការក្បុងរសុក្ នអោិងអនអោថរជាែ។ិ គួបសេជំាមួយនអោឹងជំនអោួយពើបរទេស រោឌ ភិបាលបានអោបនអោថទយវើការតក្លមស្មែទភាពរបស់ខលួនអោ ទដើមផើតសវងយល់ នអោងិការទរៀបចំយនអោថការសថល់ក្ចិចការរររក្ុមការរររងទរគ្នោះ។ ការងយចុោះថ្នអោភាពគ្នម នអោការររទយវើ គឺនសនអោសារៈសំខាន់អោថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ តដលក្បុងទនអោោះតសនអោការតដលបានអោបទងកើែទ ើង ទោយនសនអោសមែទភាពសថល់អែទរបទោជន៍អោដល់របព័នអោនឥែទនអោជនអោបេទកយនសនអោរបសេិនភាព នអោិងនអោិរនអោថរភាព តដលនាទំកយនសនអោសារៈសខំាន់អោក្បុងការសរមបសរមួល ដល់ការចាប់បទងកើែលេនភាពនសនអោការររទយវើអវើតដលកចរសូបយក្ពលក្រ តដលគ្នម នអោការររទយវើបតនអោទមទេៀែពើមួយឆ្ប ទំៅមួយឆ្ប ។ំ មោ៉ាងវញិទេៀែ យនអោធានអោបតនអោទមរបស់រោឌ ភិបាលសរនសប់ចណំ្តយឧបែទមា នអោិងជនំអោួយដល់តសបក្សងគមក្ិចចនអោងឹបានអោទសបើទ ើងសរនសប់ទពលខលោះ ទែើយយនអោធានអោទងំទនអោោះនអោឹងរែូវបានអោទរបើរបាស់ោ៉ា ងរបុងរបយែ័បក្បុងការធានាែរមូវការសងគមជាមូលោឌ នអោ តដលភាគទរចើនអោសំទៅទលើជនអោរយរងទរគ្នោះ នអោងិសនសជិក្រក្ើរក្ក្បុងសងគម។ រគួសាររក្ើរក្ កុ្នសរក្ំររ ទក្មង តដលទគទបាោះបង់ទចាល នអោិងជនអោទពនអោចរនឹអោងរែូវេេួលការយក្ចិែថេុក្ោក់្ពិទសស។ អនអោថរគមន៍អោក្បុងការក្សាងសមែទភាពរបស់បណ្តថរក្សួង នអោងិសាទ ប័នអោេេលួខុសរែូវចំទរោះសងគម នអោិងទសវាក្មមសែគមន៍អោនអោឹងរែូវបានអោទរៀបចំទ ើង ទដើមផើទកយការទរបើរបាស់ជំនួអោយកាន់អោតែនសនអោរបសិេនភាព ដល់រកុ្មជនអោរយរងទរគ្នោះក្បុងេសេនអោៈកាែ់បនអោទយភាពរយរងទរគ្នោះដល់ពកួ្ទគ នអោងិបទងកើែការចូលរមួរបស់ពកួ្ទគក្បុងក្ិចចដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោ ទដើមផើសរមលួដល់គំនអោែិទសថើមទលើទគ្នលទៅ

192

កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ រោឌ ភបិាលបានអោអនុអោវែថរបព័នអោនអទងកែរគួសារចរមោុះជាបនអោថបនាធ ប់ក្បុងន័អោយរែួែពនិអោិែយសនអោធសេន៍អោភាពរក្ើរក្ នអោិងសថល់េិនអោបន័អោយជាមូលោឌ នអោសរនសប់បទងកើែ នអោិងអនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយរបឆ្ងំភាពរក្ើរក្។ រោឌ ភិបាល បានអោទបថជាញ រក្ាយក្ការត្តមោនអោពិនអោិែយពើភាពរក្ើរក្ទោយទេៀងទែ់ ត្តមរយៈអទងកែរគសួារជាពែុទគ្នលចមផង។ បញាបា តដលទក់្េងទៅនអោឹងក្ិចចការទនអោោះតដរ គឺការក្សាងសាទ ប័នអោទកយបានអោលរ្បទសើរសរនសប់ភាជ ប់ការវភិាគពើភាពរក្ើរក្ទៅនអោឹងការទរៀបចំទគ្នលនអោទោបាយ នអោងិក្ែំែ់កេភិាពចំណ្តយសាធារែៈ។ ក្.៣.២-ការទោោះមើនអោ នអោងិយុេនភ័ែឍ មនិអោទន់អោសធុោះ បញាបា រគ្នប់មើនអោរែូវបានអោទគរាប់ប ច្ូ លជាកេិភាពខពស់បំសុែមយួទៅក្បុងការររសាថ រ នអោិងអភិវឌណន៍អោរបទេសជាែិទ ើងវញិ ពិទសសទៅក្បុងការឈានអោទៅរក្សទរមចបានអោនូអោវការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅជនអោបេ។ ថ្សធដើទរចើនអោទលើសលប់ តដលប៉ាោះរល់ទោយសាររគ្នប់មើនអោ នអោិងយុេនភ័ែឍ មនិអោទន់អោសធុោះ តដលជាឧបសគគោ៉ា ងយំមួយរារាងំដល់ក្ិចចអភិវឌណន៍អោសងគម ទសដឌក្ចិច នអោិងវស័ិយដថ្េទេៀែ។ ដូទចបោះ សក្មមភាពរបឆ្ងំនអោងឹរគ្នប់មើនអោ នអោិងយុេនភ័ែឍ មិនអោទន់អោសធុោះ បានអោចូលរមួចំតែក្ោ៉ា ងសំខាន់អោ នអោងិោ៉ា ងជាក់្តសថងទៅនអោងឹការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ទៅក្បុងរពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជា ទោយបានអោសថល់នូអោវៈ េើ១-ការកាែ់បនអោទយអរត្តទរគ្នោះថាប ក់្ តដលជោះឥេនិពលជាអវជិជនសនអោ ជាពិទសសដល់រគួសារជនអោរងទរគ្នោះ េើ២-សថល់សែគមន៍អោ តដលរងនូអោវសលប៉ាោះរល់ខាល ងំនសនអោលេនភាពទរបើរបាស់ទសវាក្មម នអោងិទែោឌ រចនាសមព័នអោនជាមូលោឌ នអោ ដូចជា យនអោធានអោេឹក្ សាោទរៀនអោ មនអោធើទពេយ នអោិងសលូវងបល់... េើ៣-តបងតចក្ដើនសនអោសុវែទិភាពសរនសប់ការត្តងំេើលំទៅ នអោិងទយវើតរសចំការ ទដើមផើរមួចំតែក្ក្បុងការទយវើសនសែរែក្មម ក្បុងវស័ិយទសដឌក្ិចចជូនអោរបជាជនអោ តដលខវោះខាែដើទៅេើជនអោបេ េើ៤-ោក់្ផ្កល ក្សញាបដ សនសគ ល់ នអោិងអប់ររំបជាពលរដឌទៅរែង់ែំបន់អោសងេយ័ថា នសនអោមើនអោ នអោិងយុេនភ័ែឍ មិនអោទន់អោសធុោះ េើ៥-ក្ែំែ់កេិភាព នអោងិតបងតចក្ដើ តដលទោោះមើនអោ ទែើយទោយនសនអោការចូលរមួចំតែក្សមរសប របក្បទោយសមយម៌ នអោិងនសនអោការគ្នរំេដល់ជនអោរក្ើរក្ទៅថាប ក់្មូលោឌ នអោ នអោងិេើ៦-សថល់ការទរជាមតរជងដល់ការទយវើសនសែរែក្មម នអោិងការសាថ រនអោើែសិមផទទ ើងវញិ ថ្នអោជនអោពិការទោយសារមើនអោ នអោងិយុេនភ័ែឍ មនិអោទន់អោសធុោះទៅសែគមន៍អោរបស់ពកួ្គ្នែ់។ ក្.៣.៣-ការអភវិឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេៈ ការចណំ្តយសរុបសរនសប់ការបែថុ ោះបណ្តថ ល នអោិងការអប់រ ំនសនអោក្រមិែទបជាងែរមូវការចាបំាច់ក្បុងការសាថ រ នអោងិេំទនអោើបភាវូបនអោើយក្មម ការសិក្ាទរៀនអោសូរែ នអោិងបទងកើែទកយនសនអោឯក្ទេសក្មមតសបក្បទចចក្ទេសក្បុងការសកិ្ា។ រ ើឯការបែថុ ោះបណ្តថ លទងំទៅក្បុង នអោិងទរៅរបទេស គឺបានអោជួយទលើក្ក្មពស់សមែទភាពជំនាញខាងរគប់រគងរបព័នអោនេើសារទសរ ើទៅក្មពុជា ជាពិទសសទៅទលើតសបក្កជើវក្មម នអោិងទសដឌក្ិចច នអោិងទលើវស័ិយអភិវឌណន៍អោទសេងៗទេៀែ ទដើមផើជាមូលោឌ នអោរគោឹះកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ការទគៀងគរជំនអោួយពើបរទេសបានអោជួយសថល់នូអោវការពិទរគ្នោះទោបល់ក្បុងការទរៀបចំទគ្នលនអោទោបាយរបស់រក្សួង សាទ ប័នអោសំខាន់អោ ជាពិទសសសាទ ប័នអោទសដឌក្ិចចក្បុងការបែថុ ោះបណ្តថ លដល់មង្គ្នអោថើរាជការ ថ្នអោបណ្តថ រក្សួងសាទ ប័នអោទងំទនាោះ។ ោ៉ា ងណ្តមុិញ ក្សាងសមែទភាព គឺជាការទមទរទកយនសនអោការបនអោថទយវើវនិអោិទោគ នអោិងនសនអោែួនាេើទយវើទកយក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចនសនអោលក្ខែៈរងឹនសយូំរអតងវង ទែើយការររដំបូងបង្ស់ថ្នអោការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេ គឺបទងកើនអោសមែទភាពជំនាញតសបក្រគប់រគង ទដើមផើពរងងឹការទរៀបចំរចនាសមព័នអោនសែរគ្នសទ ើងវញិទលើជំនាញ ខាង

193

តសបក្បូជា គែទនអោយយ សនអោវក្មម នស៉ា ឃើែយើង សែរគិនអោឯក្ជនអោ នអោិងរគប់រគងសែរគ្នសសាធារែៈ។ល។ ការររមួយទេៀែ តដលនសនអោសារៈសំខាន់អោតដរទនាោះ គឺជាការទលើក្សធួយសលែិភាពពលក្មមត្តមរយៈការតក្លម្ គុែភាព នអោិងលេនភាពទរបើរបាស់ទសវាអប់រ ំ នអោិងសុខភាពសាធារែៈ តដលរោឌ ភិបាលចាបំាច់រែូវការចណំ្តយ ជាក់្តសថងការតក្លម្ទលើវស័ិយទងំទនាោះទោយទផ្កថ ែជាពិទសសទៅក្បុងទខែថ នអោិងរសុក្។ ក្.៣.៤-ការកាែ់បនអោទយក្ងេ័ពៈ ចណំ្តយទលើការការររជាែិ នអោិងសនអោថិសុខនអោឹងរែូវកាែ់បនអោទយ។ ជនំអោួយនអោឹងរែូវបានអោអំរវនាវរក្ទដើមផើរេរេង់ដល់ការកាែ់បនអោទយក្ងេ័ពជាបនាធ ន់អោ ទែើយនអោិងទរបើរបាស់អែើែទោយិនអោ ទដើមផើជួយដល់ការក្សាងទែោឌ រចនាសមព័នអោនរូបវន័អោថទ ើងវញិ។ ទងំក្ំតែេរមង់សុើវ ើល នអោិងការកាែ់បនអោទយក្ងេ័ព នអោឹងជយួសរនសល់បនអោធុក្ដ៏យងន់អោដល់ការចណំ្តយជារបចា ំ រពមទងំបងកលក្ខែៈទកយនសនអោការទសធរសនសសភាគក្បុងការចំណ្តយងវកិាជាែិទៅទកយវស័ិយសុខាភិបាល នអោិងអប់របំានអោទរចើនអោជាងមុនអោសំទៅទយវើទកយចំណ្តយរបស់វស័ិយទងំពើរទនអោោះនសនអោក្រមិែរបហាក់្របតែលនអោឹងបណ្តថ លរបទេសក្បុងែបំន់អោ។ ក្.៣.៥-ការតក្េរមង់របព័នអោនចាប់ៈ រាជរោឌ ភបិាលបានអោយល់ចាស់ពើសារៈសខំាន់អោរបស់របព័នអោនចាប់ នអោិងែរមូវការក្បុងការរររបស់សាទ ប័នានា។ ត្តមរយៈវធិានអោការងមើៗទនអោោះរាជរោឌ ភិបាលនអោឹងបំទពញបតនអោទមពើទលើសមេិនិសលគែិយុែថ តដលសទរមចបានអោក្នអោលងមក្ ទោយនសនអោប ច្ូ លក្មមវយិើត្តក់្តែងចាប់ ពរងឹងទែោឌ រចនាសមព័នអោនថ្នអោសាទ ប័នអោតដលក្ំពុងអនុអោវែថទកយនសនអោរបសិេនភាព នអោងិយក្ចិែថេុក្ោក់្ជាចមផងទលើក្ចិចការអនុអោវែថន៍អោ។ ចំទរោះបញាបា ទនអោោះអនអោថរាគមន៍អោចមផងរបស់រោឌ ភបិាល គឺទផ្កថ ែទលើការយក្ចិែថេុក្ោក់្ត្តក់្តែ នអោិងអនុអោវែថចាប់ ពរងឹងសមែទភាពទោោះ-រសាយវវិាេទោយនសនអោរបសេិនភាព រពមទងំសងកែ់យងន់អោទលើការសរមបសរមួលទកយនសនអោចំណ្តយចែិបំសុែក្ក្បុងចមលងការនានា ត្តមរយៈការតក្លម្ទោយតស្ក្ទលើរបភពព័ែ៌នសនអោ តដលកចរក្បានអោ។ ការគួបសេកំ្ំតែេរមង់ចាប់ លខិិែបេោឌ នអោ ទៅនអោងឹការរក្ាទសទរភាពនស៉ា រក្ូទសដឌក្ចិច ក៏្ដូចជា ការសថល់ទែោឌ រចនាសមព័នអោន គនអោលឹោះ នអោិងជួយជំរុញដល់ការអភិវឌណន៍អោរបស់តសបក្ឯក្ជនអោ។ ទរកាមការតក្េរមង់ែុោការ ទនាោះនសនអោការចាប់ទសថើមសខំាន់អោៗ តដលរមួនសនអោ ការបំទពញរក្បខ័ែឍ ចាប់សាថ រសាោកាែ់ក្ថើ ពរងឹងយនអោថការ នអោងិទលើក្េឹក្ចែិថ ដល់បុគគលិក្។ ទលើសពើទនអោោះទេៀែ រែូវពរងើក្ព័ែ៌នសនអោែុោការតក្លម្ទែោឌ រចនាមព័នអោន នអោងិសនសា រៈបតនអោទមទេៀែ។ ក្.៣.៦- ក្តំែេរមង់សារទពើពនអោនៈ ការតក្លម្សាទ នអោភាពងវកិាកចនអោងឹសទរមចទៅបានអោត្តមរយៈវធិានអោ ការរមួមួយតដលក្បុងទនាោះនសនអោ ការពរងឹងការរររែួែពនិអោិែយទលើក្រមិែចំណ្តយរបស់រាជរោឌ ភិបាល នអោិងវធិានអោការនានា ទដើមផើបទងកើនអោចែូំលដូចជាពនអោនទលើែថ្មលបតនអោទមតដលបានអោចាប់ទសថើមអនុអោវែថទៅតខមក្រា ឆ្ប ១ំ៩៩៩មក្។ ក្បុងការរក្ចំែូលបតនអោទមរាជរោឌ ភិបាលនអោឹងបនអោថអនុអោវែថវធិានអោការទងំឡាយ តដលនឹអោងរែូវបានអោក្ំែែ់ទ ើង ទដើមផើឈានអោទៅបទងកើែទកយបានអោនូអោវមូលោឌ នអោចែូំលមយួតដលនសនអោលំនអោឹង នអោិងនសនអោចើរភាពជាងមុនអោ។ ការពឹងតស្ក្ទលើពនអោននាចូំលនអោឹងរែូវបានអោកាែ់បនអោទយជាជំហានអោៗ ទដើមផើទលើក្េឹក្ចិែថដល់ការពរងើរែិជជក្មមេំនាក់្េំនអោងក្បុងែបំន់អោ តដលជាតសបមួយថ្នអោក្ំតែែរមូវរចនាសមព័នអោន នអោិងទកយសមជាសនសជិក្មួយរបស់កសា៊ា នអោ តដលក្មពុជាបានអោចូលក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៩។ ការធាល ក់្ចុោះថ្នអោចំែូលមក្ពើរបភពខាងទលើទនអោោះ នអោឹងរែូវេូទែ់បំទពញវញិទោយវធិានអោការសំខាន់អោៗ

194

យមមជាែ ិ តដលនសនអោរបសិេនភាពជាងមុនអោ ពិទសសទលើយនអោធានអោថ្រពទឈើ ទយវើទកយចែូំលជាែិនសនអោភាពលរ្បទសើរទ ើង ដូចជា ការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោចំែូលងវកិាតដលរបមូលបានអោមក្ពើការទយវើកជើវក្មម យនអោធានអោយមមជាែិនានា របក្បទោយនសនអោលក្ខែៈចើរភាព។ ក្បុងការទរៀបចំរចនាសមព័នអោនចណំ្តយងវកិាជាែិទ ើងវញិ រាជរោឌ ភិបាលយល់ចាស់ពើភាពចាបំាច់ថ្នអោការកាែ់បនអោទយនូអោវការចណំ្តយរបស់វស័ិយទងំឡាយ តដលមិនអោបងកទរគ្នោះថាប ក់្ដល់សមែទភាពតសបក្ទសដឌក្ចិចជាែ។ិ រោឌ ភិបាលនអោឹងធានាទយវើទកយការតងទ ំ នអោងិការពរងើទែោឌ រចនាសមព័នអោនទសដឌក្ិចច-សងគមក្ចិច សទិែក្បុងក្រមិែមយួ តដលកចេេួលយក្បានអោ ក៏្ដូចជាទកយសមរសបទៅនអោងឹសមែទភាពរគប់រគងដំទែើ រការតក្េរមង់របស់បណ្តថរក្សួង/សាទ ប័នអោគនអោលោឹះ។ ក្បុងបញាបា ទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងបទងកើនអោទ ើងនូអោវគទរនសងការរក្ែថ្មលចំណ្តយមក្វញិ នអោិងគទរនសងការចូលរមួតសបក្ែរិ ដ្វែទុ ទដើមផើបំទពញទកយបានអោទងំរសុង ឬមួយតសបក្ណ្តទនាោះ ថ្នអោចំណ្តយរបស់ទសវាក្មមសាធារែៈនានា។ បតនអោទមពើទលើទនអោោះការសនអោេកំ្បុងក្រមែិមួយសមរមយនអោងឹកចទយវើបានអោត្តមរយៈថ្នអោការប ច្ ប់ទជាគជ័យ ថ្នអោការកាែ់បនអោទយក្ងេ័ព នអោិងក្ំតែេរមង់រដឌបាលសុើវ ើល។ ទទោះជាោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយសរនសប់រយៈទពលខលើ ការសនអោេកំចទយវើបានអោទោយនសនអោក្រមិែពើទររោះ រដឌបានអោរែូវចណំ្តយរបាក់្បំណ្តច់ តដលរែូវបានអោេេួលទរកាយទពលឈប់ទយវើការ នអោិងរែូវចំណ្តយទលើការបែថុ ោះបណ្តថ លមង្គ្នអោថើរាជកាសុើវ ើល ក៏្ដូចជាទោយិនអោរសំាយ។ ក្.៣.៧-ក្តំែេរមង់សែរគ្នសសាធារែៈ : ឯក្ជនអោភាវូបនអោើយក្មម នអោិងការតក្លម្ក្ិចចដំទែើ រការរបស់សែរគ្នសរដឌទៅតែជាការររមួយជាកេភិាពរបស់រាជរោឌ ភិបាល។ សែរគ្នសរដឌ តដលក្ំពុងដំទែើ រការ នអោិងមិនអោរែូវបានអោក្ែំែ់ទកយបង់ចំែូលងវកិាជាែិទេៀែទេ ទែើយក៏្គ្នម នអោការោក់្ក្រមិែទលើចំនអោួនអោឥែទ តដលរែូវខចើពើយនាគ្នររែិជជក្មមតដរ។ ប៉ាុតនអោថការតក្លម្ក្ចិចដំទែើ រការ នអោិងការជួយសរមួលទកយនសនអោលេនភាពទរបើរបាស់មូលយនអោក្បុង នអោិងទរៅរបទេស ទនាោះនសនអោសារៈសំខាន់អោសរនសប់ក្ំតែេរមង់តសបក្សែរគ្នសសាធារែៈ។ ែទៅថ្ងងមុខ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងទយវើឯក្ជនអោភាវូបនអោើយក្មមសែរគ្នសរដឌ តដលទៅសល់ ទែើយទរគ្នងនអោឹងទយវើឯក្ជនអោភាវូបនអោើយក្មម ចំការទៅស៊ាូរដឌជាជំហានអោដំបូងទៅក្បុងឆ្ប ២ំ០០១។ ការររទងំទនអោោះនអោឹងបងកលក្ខែៈទកយនសនអោការសនអោេំក្បុងសក្មមភាពសលិែក្មមលុបបំបាែ់ឧបសគគនានា តដលរារាងំមិនអោទកយមនាេើសារ តដលនសនអោលក្ខែៈរបណ្តងំរបតជង ការទក់្ទញវនិអោិទោគ រពមទងំការទលើក្េកឹ្ចែិថទកយនសនអោក្ិចចដំទែើ រការរបក្បទោយរបសេិនភាពេើសារ។ ក្.៣.៨-ក្តំែេរមង់តសបក្ែរិ ដ្វែទុៈ ទគ្នលទៅចមផងបសុំែថ្នអោក្ំតែេរមង់ទនអោោះ គឺរែូវតែពរងឹងទៅយនាគ្នរជាែបិតនអោទមទេៀែទោយរែូវទយវើទកយកាន់អោតែរបទសើរទ ើងវញិ នូអោវការរគប់រគងក្ិចចដំទែើ រការរបស់យនាគ្នររែិជជក្មម ទដើមផើបងកលក្ខែៈទកយការសនអោេ ំ នអោិងការវនិអោិទោគក្បុងសាទ នអោភាពមួយ តដលកជើវក្មមនសនអោលក្ខែៈរបណ្តងំរបតជង។ ការតក្លម្ក្ិចចដំទែើ រការរបព័នអោនយនាគ្នររែិជជក្មម គឺនសនអោសារៈសំខាន់អោសរនសប់បទងកើនអោបរោិកាសទកយនសនអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិច តដលនាមុំខទោយតសបគឯក្ជនអោពិទសស គឺការវនិអោិទោគបរទេសផ្កធ ល់។ រោឌ ភិបាលនអោឹងបទងកើែទកយនសនអោចាប់ នអោិងអនុអោវែថចាប់សថើពើការទយវើយនាគ្នរ នអោងិសាទ ប័នអោែរិ ដ្វែទុ។ េនអោធឹមទនអោោះ រាជ- រោឌ ភិបាលនអោឹងតសវងរក្ជំនអោយួបតនអោទមទេៀែ ទដើមផើពរងឹងដល់ការរគប់រគងរែួែពនិអោិែយរបស់យនាគ្នរជាែិទលើយនាគ្នរ

195

រែិជជក្មម ទដើមផើតក្លម្តបបបេថ្នអោការទកយខចើរបាក់្ ក៏្ដូចជា វភិាគអំពើក្រមិែទរគ្នោះថាប ក់្របស់ឥែទនអោ នអោិងការសងបែុំល។ យនាគ្នរជាែិនអោឹងសទរមចបានអោនូអោវការដក្ខលួនអោទចញពើការររយនាគ្នររែិជជក្មមជាមួយនអោងឹការទយវើឯក្ជនអោភាវូបនអោើយក្មម យនាគ្នររែិជជក្មមទរៅរបទេស។ ការរបុងរបយែ័បនអោងឹរែូវសថល់ទកយទៅការចាប់ទសថើមទរបើរបាស់ឧបក្រែ៍អនអោថរការ ើតសបក្ែរិ ដ្វែទុងមើ ទដើមផើជំរូញទលើក្េឹក្ចិែថទកយនសនអោការសនអោេជំាែិ។ ទដើមផើបនអោថជំរុញការអនុអោវែថ “បដិដុោល រូបនអោើយក្មម” ក្បុងទសដឌក្ិចចរាជរោឌ ភិបាល នអោិងបនអោថអនុអោវែថរគប់វធិានអោការ ទដើមផើទលើក្ក្មពស់សថល់ជំទនអោឿេុក្ចែិថទលើរបាក់្ទរៀក្ដូចជា ការពរងងឹបងកលក្ខែៈទកយនសនអោការទក្ើនអោទ ើងនូអោវការទរបើរបាស់របាក់្ទរៀលសងតដរ។ ក្.៣.៩-ការក្សាងសមែទភាពសរនសប់ការអភវិឌណន៍អោជានអោរិនអោថរភាពៈ ការអភិវឌណន៍អោសក្មមភាពត្តមរយៈការពរងងឹសាទ ប័នអោទរៀបចំរចនាសមព័នអោនទ ើងវញិ ការបែថុ ោះបណ្តថ ល នអោិងអភិវឌណន៍អោការររ គជឺាការររោ៉ា ងសខំាន់អោ។ ទរកាមក្ិចចអភិវឌណន៍អោរដឌបាល តដលក្ំពុងដំទែើ រការទនាោះការក្ែំែ់តសនអោការសក្មមភាពតដលទផ្កថ ែទៅទលើការទបាោះទឆ្ប ែរក្ុមរបឹក្ាឃុតំដលនអោឹងរែូវអនុអោវែថទៅក្ំ ុង ក្.វ.ស ទនអោោះ គជឺាការពរងឹងដំទែើ រការរបជាយិបទែយយភាវូបនអោើយក្មម។ ការចំណ្តយសរនសប់ដំទែើ រការទបាោះទឆ្ប ែ និអោងការបែថុ ោះបណ្តថ លទលខាយិការដឌបាលឃុំនសនអោែថ្មលបា៉ា ន់អោសាម នអោរបនសែជា ២០.៥ោនអោដុោល រ តដលក្បុងទនាោះ ០.៥ោនអោដុោល រសរនសប់បែថុ ោះបណ្តថ លមង្គ្នអោថើសលូវការ។ េុនអោវនិអោ-ិទោគកេិភាពខពស់មួយចនំអោួនអោរែូវបានអោក្ែំែ់ ក្បុងក្មមវយិើសរមបសរមលួជំនអោយួជំនអោទរឿនអោរបជាជនអោទសវាក្មមពនអោនទៅត្តមទខែថ ការអភិវឌណន៍អោតសនអោការសថង់ោរសាងសង់ នអោិងដើយលើ នអោងិការរគប់រគងេើរក្ងុ។ បនាធ ប់មក្រែូវបទងកើែការរគប់ដែថ ប់ទោយទគ្នលនអោទោបាយអភិវឌណន៍អោដើយលើ នអោិងការការររេើត្តងំយមមជាែិ តដលគរនសមក្ំតែង ទោយភាពអនា-យិបទែយយ។ ក្បុងេើរក្ុងការទរៀបចំតសនអោការសរនសប់អភិវឌណន៍អោរាជធានអោើភបំទពញ រក្ុងរពោះសើែនុអោ រក្ុងទសៀមរាប បទងកើែទសវាក្មមក្ែ់រត្តរេពយសមផែថ ិ នអោិងបញាបា សេិនិដើយលើ។ ដូចគ្នប ទនអោោះតដរ រែូវបទងកើែទសវាក្មមសថល់ព័ែ៌នសនអោរបព័នអោនយរែើ -វេិោ នអោិងឋានអោទលខាសាង្គ្សថថ្នអោតសនអោេើ។ ក្.៣.១០-សនសែរែក្មមែបំន់អោ នអោងិពភិពទោក្ៈ ឬសគល់ទសដឌក្ិចចសរនសប់ែបំន់អោទងំមូលសរនសប់សែរបែបិែថិការេូទៅ ទែើយនអោឹងសនសែរែក្មមទនាោះជាមូលោឌ នអោ គឺមក្ពើក្ត្តថ ៤ោ៉ា ងៈ េើ១-េើសារក្មពុជាែូចខាល ងំអំទណ្តយសល់ដល់ដំទែើ រការររសក្មមភាពក្ក្បុងរសុក្ តដលកចលុបបំបាែ់ភាពរក្ើរក្។ េើ២-របទេសក្មពុជាមិនអោនសនអោយនអោធានអោែរិ ដ្វែទុ ឬអបក្ជនំាញរគប់រគងេូទៅរគប់រគ្នន់អោ ទដើមផើទរបើរបាស់យនអោធានអោយមមជាែិរបស់ខលួនអោរបក្បទោយភាពសុេិដឌិនអោយិម។ េើ៣-របទេសក្មពុជានសនអោែរមូវការប ច្ូ លបទចចក្វេិោេំទនអោើប តដលជំរុញទកយនសនអោរបសិេនភាពការររទក្ើនអោទ ើង និអោងជាឱកាសដ៏េូលំេូោយក្បុងជទរមើសរបស់អបក្ទរបើរបាស់។ េើ៤-គ្នម នអោរបទេសណ្តមួយកចសលែិបានអោរគប់មុខេំនអោញិ ទដើមផើទញយក្ឧែថមភាពបានអោទនាោះទេ តែរគប់របទេសនអោឹងកចេេួលបានអោសលរបទោជន៍អោពើក្ិចចសែរបែិបែថិការ នអោិងការទយវើរែិជជក្មមទៅវញិទៅមក្។ របទេសក្មពុជា សនសជិក្សក្មមមួយក្បុងសែរបែិបែថកិារអនុអោែបំន់អោេទនអោលទមគងគជាសនសជិក្កសា៊ា នអោ ទែើយនអោិងបានអោចូលរមួជាសនសជកិ្អងគការរែិជជក្មមពភិពទោក្ ទែែុទនអោោះ ការររតដលក្ំពុងយក្ចិែថេុក្ោក់្ គអឺនុអោវែថការក្សាងសមែទភាព

196

ជាែិទកយរសបទៅនអោងឹទសដឌក្ចិចរែូវការ ទែើយភាគទរចើនអោតដលរែូវទយវើក្បុងក្ំ ុងទពល ក្.វ.ស ទនអោោះ គឺតក្សរមលួចាប់ក្បុងរសុក្ នអោិងនអោើែិវយិើរែិជជក្មម ទដើមផើភាជ ប់ខលួនអោទៅក្បុងបនាធ ែ់េូទៅក្ក្បុងកសា៊ា នអោ។ ក្.៣.១១-យុេនសាង្គ្សថសខំាន់អោថ្នអោក្មមវយិើវនិអោទិោគសាធារែៈ រាជរោឌ ភបិាលេេួលសាគ ល់ថា ការក្ែំែ់ទៅកេិភាព នអោងិការតបងតចក្េុនអោ រពមទងំដំទែើ រការថ្នអោការក្ំែែ់ការវភិាគការររ គជឺាតសបក្េូទៅដ៏សំខាន់អោថ្នអោដំទែើ រការក្មមវយិើវនិអោិទោគសាធារែៈ នអោិងពែិជាជួយរមួចំតែក្ក្បុងនអោទោបាយក្ំតែេរមង់រចនាសមព័នអោន តដលក្ំពុងតែអនុអោវែថ នអោិងតដលបានអោទរគ្នងេុក្។ ទបើសនិអោជាគ្នម នអោការតបងតចក្េុក្ដ៏នសនអោរបសិេនភាព នអោងិអនុអោវែថបណ្តថគទរនសងកេិភាពរបស់ក្មមវយិើវនិអោិទោគសាធារែៈទន់អោទពលទវោទនាោះទេ ការអភិវឌណន៍អោទែោឌ រចនាសមព័នអោនទសដឌក្ចិច នអោិងសងគមក្ិចចសំខាន់អោៗនអោឹងរែូវគ្នងំដំទែើ រការ។ ទបើក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចរែូវធាល ក់្ចុោះទនាោះែថ្មលថ្នអោអនអោថរកាល តដលរក់្ព័នអោននអោឹងក្មមវយិើក្ំតែេរមង់តដលក្ំពុងដំទែើ រការ នអោិងតដលបានអោទរគ្នងេុក្នអោងឹនសនអោក្រមែិខពស់ជាមុនអោ ទែើយនអោងឹនសនអោសលមិនអោល ្ជាពិទសសចំទរោះអបក្រក្ើរក្ទៅេើជនអោបេ។ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងតងរក្ាទែើយពរងឹង ដំទែើ រការក្មមវយិើវនិអោិទោគសាធារែៈ ទដើមផើទកយការររទនអោោះទៅតែជាក្នសល ងំជនំអោួយ នអោងិចាបំាច់មយួថ្នអោក្មមវយិើរមួរបស់ក្ំតែេរមង់។ ខ-យនអោថការចាបំាច់េើ២ ថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ការរ ើក្រាលោលថ្នអោភាពរក្ើរក្របស់ក្មពុជាក្ក្បុងបរបិេថ្នអោសង្គ្រគ មសុើវ ើលជាងពើរេសវែេ នអោងិេុក្ខទវេនា គឺជាបញាបា របឈមគនអោលោឹះមួយរបស់រាជរោឌ ភិបាល តសនអោការអភវិឌណន៍អោទសដឌក្ិចច-សងគមក្ិចច គបឺានអោចាប់ទសថើមជាមយួនអោឹងដំទែើ រការសនអោមែ់ោ៉ា ងមុែនសថំា “ការលុបបំបាែ់ភាពរក្ើរក្” គឺជាេិសទៅតែមួយគែ់ នអោិងយូរអតងវងរបស់រាជរោឌ -ភិបាល ទែើយការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទនអោោះទេៀែទសាែ គជឺាការនាមុំខ នអោងិជាសបូលថ្នអោតសនអោការអភិវឌណន៍អោទៅឆ្ប ំបនអោថបនាធ ប់ទេៀែ”។ ទែែុទនអោោះ ទដើមផើទលើក្េិសទៅយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្េេួលបានអោទជាគជ័យ គឺរែូវឈរទលើទគ្នលការែ៍មួយចនំអោនួអោដូចែទៅៈ ការបទងកើែកាោនុអោវែថភាព នអោងិសនអោថសុិខសងគមៈ ត្តមរយៈការពរងឹងទសទរភាពនស៉ា ក្រក្ូទសដឌក្ចិច ការពទនអោលឿនអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច ការជំរុញការអភិវឌណន៍អោវស័ិយឯក្ជនអោ ការអភិវឌណន៍អោទែោឌ រចនាសមព័នអោនរូបវន័អោថ ការពរងងឹតសបក្ថាមពល ការធានានូអោវការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាពនូអោវវស័ិយក្សកិ្មម ការតក្លមក្ាររគប់រគងយនអោធានអោេឹក្ ការជំរុញការអភិវឌណន៍អោជនអោបេវមិជឈការ ការធានានូអោវការរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិទកយបានអោល ្ ការទលើក្េឹក្ចិែថបណ្តថ សក្មមភាព តដលបទងកើែរបាក់្ចែូំល ការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយដើយលើ នអោិងការបទងកើនអោទសវាមើរក្ែូរិ ដ្វែទុសរនសប់របជាជនអោរក្ើរក្។ ទទោះបើជាបណ្តថ ក្មមវយិើ តដោមនអោទគ្នលទៅចាស់ោស់សរនសប់ែំបន់អោទៅជនអោបេកចទកយសលោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស ចំទរោះរបជាជនអោត្តមជនអោបេក៏្ទោយ យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្រែូវទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ជាសំខាន់អោទៅទលើការអភិវឌណន៍អោថ្នអោវស័ិយឧសាែក្មម នអោិងទសវាក្មមសងតដរ។ យុេនសាង្គ្សថរបស់ទយើង គឺមិនអោរែមឹតែទយវើេំទនអោើបភាវូបនអោើយក្មមប៉ាុទណ្តត ោះទេ ក៏្ប៉ាុតនអោថរែូវជំរុញការអភិវឌណន៍អោវស័ិយសំខាន់អោៗដថ្េទេៀែ តដលកច

197

កាល យទៅជាក្ាលរទេោះទភលើងដ៏នសនអោថាមពល ទដើមផើអូសទញនាវាក្មពុជាពើរចវាក់្ទខាប ោះឃ្លប ងថ្នអោភាពរក្ើរក្ទត្តក្ោ៉ា ក្ទនអោោះ។ ក្មពុជាសទរមចបានអោនូអោវក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចដ៏លរ្បទសើរ នអោងិបានអោកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្គួរទកយក្ែ់សនសគ ល់បំសុែ។ ទសដឌក្ិចចនសនអោក្ំទែើ នអោោ៉ា ងខាល ងំកាល ទៅក្បុងេសវែេក្នអោលងមក្ទនអោោះ ជាពិទសសក្បុងរយៈកាលបួនអោឆ្ប ចុំងទរកាយទនអោោះ តដលក្ំទែើ នអោសទែិក្បុងក្រមិែ ១០% ជាទរៀងរាល់ឆ្ប ។ំ ការអនុអោវែថទសដឌក្ិចចក្បុងឆ្ប ២ំ០០៧ បានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោថា នសនអោក្ំទែើ នអោ ៩,៦% ទទោះបើជាក្ំទែើ នអោទនអោោះទបជាងក្ំទែើ នអោក្បុងឆ្ប ំ២០០៥-២០០៦ក៏្ទោយ ក៏្ក្ំទែើ នអោទនអោោះទៅតែនសនអោភាពលរ្បទសើរ ទោយសារបរា ញថា ទសដឌក្ចិចទយើងកាន់អោតែរងឹនសទំ ើង ទែើយការអនុអោវែថន៍អោទសដឌក្ិចចក្បុងឆ្ប ំ២០០៦-២០០៧ មិនអោតមនអោជាទរឿងទែងស៊ាយថ្ចដនអោយទេ ទនអោោះឆលុោះបញាបច ងំជាមូលោឌ នអោទសដឌក្ិចចរបស់របទេសនសនអោភាពលរ្បទសើរ144។ ទោយសារតែនអោិរនអោថរភាពថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចជាមួយនអោងឹការអភិវឌណន៍អោវស័ិយក្សិក្មមកាន់អោតែល ្ភាពរក្ើរក្កចនអោឹងធាល ក់្ចុោះោ៉ា ងខាល ងំពើអរត្ត ៤% ចុងឆ្ប ២ំ០០៤។ ចាប់ត្តងំពើឆ្ប ២ំ០០៤មក្ គឺមិនអោទន់អោនសនអោការទយវើអទងកែទេៀែទេ ប៉ាុតនអោថទគកចបា៉ា ន់អោរបនសែបានអោថា អរត្តថ្នអោភាពរក្ើរក្ងយចុោះ១១% ក្បុងមយួឆ្ប ។ំ សរនសប់េសវែេគែិរែឹមឆ្ប ២ំ០០៧ទនអោោះ ស.ស.ស ក្បុងមនុអោសេបានអោទក្ើែទេវរដល់៥៨៩ដុោល រ ទែើយែួទលខទនអោោះរពំឹងថានអោឹងទ ើងដល់ ១០០ដុោល រក្បុងឆ្ប ២ំ០១៥ ឬកចទលឿនអោជាងទនអោោះសងទៅទពលតដលការសលិែទរបងឧសម័នអោចាប់ទសថើមដំទែើ រការ

145។ យុេនសាង្គ្សថជាបឋម គឺការបនអោថ នអោិងពរងឹងការរគប់រគងនស៉ា រក្ូទសដឌក្ចិច របក្បទោយភាពរបុងរបយែ័បគួបសេជំាមួយនអោងឹការទបើក្ចំែរទសដឌក្ិចច នអោិងការែរមង់េសិទៅរក្េើសារ។ ក្មពុជារែូវបនអោថដំទែើ ររបស់ខលួនអោក្បុងការទយវើសនសែរែក្មមសុើជទរៅជាមយួទសដឌក្ចិចែំបន់អោ នអោងិទសដឌក្ចិចពិភពទោក្ នអោិងបនអោថនសគ៌្នទសដឌក្ិចច តដលទផ្កថ ែទលើការពរងើក្េនំាក់្េនំអោងទសដឌក្ចិច ជាមួយទរៅរបទេស រពមទងំបនអោថអនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយទសដឌក្ិចចែរិ ដ្វែទុ នអោិងរែិជជក្មម តដលឈរទលើមូលោឌ នអោេើសារ។ ក្បុងន័អោយទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងបនអោថអនុអោវែថនូអោវទគ្នលនអោទោបាយ អរត្តបថូររបាក់្ តដលតស្ក្ទលើេើសារ នអោិងរបព័នអោនអរត្តការបថូររបាក់្ទសរ ើ។ ទយើងនអោឹងបនអោថការតក្េរមង់រែិជជក្មមទៅក្បុងបរកិារែ៍ ថ្នអោែំបន់អោរែិជជក្មមទសរ ើកសា៊ា នអោ នអោិងអងគការរែិជជក្មមពិភពទោក្សងតដរ។ រាជរោឌ ភិបាលទផ្កថ ែក្ិចចខិែខំរបឹងតរបងជាសខំាន់អោទលើការពរងងឹសាទ ប័នអោ ទដើមផើធានាបរសិាទ នអោនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចចមយួ តដលនសនអោទសទរភាពក្បុងទគ្នលទៅបទងកើនអោទសដឌក្ចិច។ ទគ្នលទៅទសដឌក្ិចចរបស់ខលួនអោ រាជរោឌ ភិបាលទផ្កថ ែការយក្ចែិថេុក្ោក់្ទៅទលើការបទងកើនអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចចាប់ពើ ៦% ទៅ ៧% ក្បុងរយៈទពលមយយមទោយរក្ាអែិសរណ្តក្បុងក្រមិែទរកាម ៤% រក្ាឱនអោភាពគែនអោើចរនអោថទរៅរបទេសក្បុងក្រមែិមួយ តដលនសនអោចើរភាព នអោងិទៅទលើការរគប់រគងទោយែមែ់ចង់នូអោវបំែូលទរៅរបទេស។ ទដើមផើសទរមចទកយបានអោនូអោវទគ្នលទៅទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលនអោងឹបនអោថក្ំតែេរមង់សារទពើរពនអោនជាមូលោឌ នអោ តដលសំទៅ

144 សុនអោធរក្ថា សទមថចទែទជា ែ៊ាុនអោ តសនអោ ទៅសនអោបិសើេចក្ខុវស័ិយរបទេសក្មពុជា ឆ្ប ២ំ០០៨ សណ្តប គ្នរភបំទពញ ២៨ កុ្មាៈ ២០០៨ 145 សុនអោធរក្ថា សទមថចទែទជា ែ៊ាុនអោ តសនអោ ទៅសនអោបិសើេចក្ខុវស័ិយរបទេសក្មពុជា ឆ្ប ២ំ០០៨ សណ្តប គ្នរភបំទពញ ២៨ កុ្មាៈ ២០០៨

198

បទងកើនអោចែូំលការតក្លម្ទៅតបបតសនអោ នអោិងរបសិេនភាពថ្នអោចំណ្តយងវកិា។ ចែុំចសខំាន់អោៗថ្នអោក្មមវយិើក្ំតែេរមង់រចនាសមព័នអោន គឺពរងងឹការរគប់រគងយនអោធានអោសាធារែៈ នអោងិថ្រពទឈើ តក្លម្រដឌបាលពនអោនោរអនុអោវែថក្ំតែេរមង់រដឌបាល នអោងិទោធា ជំរុញការអភវិឌណន៍អោវស័ិយែរិ ដ្វែទុ ការអភវិឌណន៍អោតសបក្ឯក្ជនអោ នអោងិក្ំតែេរមង់រែិជជក្មម រាជរោឌ ភិបាលនសនអោការទបថជាញ ចែិថក្បុងការពនិអោិែយទ ើងវញិ នូអោវរក្បខ័ែឍ ទគ្នលនអោទោបាយសារទពើរពនអោនក្បុងទគ្នលទៅបទងកើនអោចំែូលងវកិាពរងឹងការរបមូលពនអោន នអោិងធានាបានអោនូអោវសមយម៌ នអោិងលុបបំបាែ់នូអោវឧបសគគ តដលបនអោធុចបង្រក់្ការវនិអោិទោគឯក្ជនអោ។ របការទនអោោះទមទរទកយនសនអោការអភិវឌណន៍អោនូអោវរក្បខ័ែឍ ពនអោនោរមយួដ៏េំទនអោើប នអោិងនអោើែិវយិើរបក្បទោយែនសល ភាពសរនសប់រគប់រគងការទយវើសមផទនអោយនអោធានអោយមមជាែិ ទោយរមួនសនអោការជើក្យក្តរ ៉ាទរបងកាែ នអោិងការទយវើកជើវក្មមថ្រពទឈើ ទដើមផើតក្លម្ នអោិងធានានូអោវការទរបើរបាស់របក្បទោយរបសិេនភាព ចើរភាព នអោិងគែទនអោយយភាពបទងកើនអោចែូំលងវកិា។ ជាការពិែក្បុងរយៈទពលក្នអោលងមក្ទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលបានអោអនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយរគប់រគងនស៉ា រក្ូទសដឌក្ចិចរបក្បទោយភាពរបយែ័បរបតយង ពិទសស គឺ ទគ្នលនអោទោបាយរូបិយវែទុរបុងរបយែ័បនអោឹងទគ្នលនអោទោបាយងវកិា(ទងំខាងចែូំល ទងំខាងចំណ្តយ) តដលទផ្កថ ែទៅទលើការទោោះរសាយភាពរក្ើរក្ជំរុញសលិែក្មម នអោិងក្ំទែើ នអោ តដលក្បុងទនាោះវស័ិយក្សកិ្មម នអោិងទសដឌក្ចិចជនអោបេ គឺជាកេិភាពខពស់បសុំែមយួ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថសាទ នអោភាពទសដឌក្ចិចពិភពទោក្ នអោិងែំបន់អោ នអោិងក្ំទែើ នអោដ៏ទលឿនអោ(ក្បុងែួទលខ ២ខធង់) ក្បុងរយៈទពល ៤ឆ្ប ំចុងទរកាយទនអោោះបានអោបណ្តថ លទកយនសនអោសើែុែា ភាពថ្នអោទសដឌក្ិចចជាែិនសនអោការទក្ើនអោទ ើង។ វធិានអោការជាក់្តសថង តដលបានអោោក់្ទចញក្នអោលងមក្ទៅក្បុងេិសទៅធានាកុ្ំទកយក្ំទៅថ្នអោទសដឌក្ចិចជាែិទក្ើនអោទ ើង ែួសក្រមិែទរៅពើទគ្នលនអោទោបាយរគប់រគងនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចចរបក្បទោយភាពរបុងរបយែ័ប ដូចបានអោគូសបញាបជ ក់្ខាងទលើ រាជរោឌ ភិបាលបានអោោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការជាក់្តសថងជាបនអោថបនាធ ប់ សំទៅទលើក្សធួយជើវភាពរបស់របជាជនអោ នអោិងកាែ់បនអោទយទលផឿនអោអែិសរណ្តជាពិទសសការទ ើងថ្ងលេំនអោិញទរបើរបាស់ជាមូលោឌ នអោមួយចំនអោួនអោដូចជា ទរបងឥនអោននអោៈ ថាមពលអគគើសនអោើ នអោិងមាូបកហារជាទដើម។ វធិានអោការទងំទនាោះរមួនសនអោៈ -ែទមលើងទបៀវែេមូលោឌ នអោ ២០% ទៅក្បុងឆ្ប ម២០០៨ ជូនអោដល់មង្គ្នអោថើរាជការ ក្ងក្នសល ងំរបោប់កវុយ នអោិងនអោិវែថន៍អោជនអោ។ -ែទមលើងរបាក់្ឧបែទមារបចាតំខ ១០០% ជូនអោរបពនអោន/បថើ នអោងិកូ្នអោរបស់មង្គ្នអោថើរាជការសុើវ ើល ក្ងទោយពល- ទខមរភូមិនអោធ ក្ងក្នសល ងំនអោគរបាលជាែ ិ នអោិវែថន៍អោជនអោ មង្គ្នអោថើបាែ់បង់សមែទភាព នអោិងយុេនជនអោពិការ នអោិងែទមលើងរបាក់្បំណ្តច់មុខររបទរងៀនអោរបស់រគូបទរងៀនអោចនំអោួនអោ ១០% ចាប់ពើតខទមសា ឆ្ប ២ំ០០៨ទៅ។ -រាជរោឌ ភិបាលបានអោទរៀបចំសរមួលលែូំរសាច់របាក់្ជូនអោវនិអោិទោគិនអោទៅក្បុងវស័ិយកាែ់ទដរ ត្តមរយៈការពយួរការអនុអោវែថន៍អោពនអោនអបផបរនស ១% រយៈទពល ៣ឆ្ប ំពើឆ្ប ំ២០០៨ ដល់ឆ្ប ំ២០១០ ទដើមផើែទមលើងរបាក់្តខជូនអោដល់ក្មមក្រទៅក្បុងវស័ិយកាែ់ទដរចនំអោួនអោ ៦ដុោល រកទមរកិ្ បតនអោទមទេៀែទលើរបាក់្តខ អបផបរនស ៥០ដុោល រកទមរកិ្ក្បុងមួយតខ។

199

-រាជរោឌ ភិបាលបានអោសថល់ការឧបែទមាយនអោោ៉ា ងទសងៀមសាង ែ់ទៅទលើការនាចូំលទរបងឥនអោននអោៈ ទោយឈរទលើែថ្មលមូលោឌ នអោគែិពនអោនោរ។ ត្តមរយៈទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភិបាលបានអោឧបែទមាយនអោចំនអោនួអោ ជិែ ១៨០ោនអោដុោល រកទមរកិ្ ទៅឆ្ប ២ំ០០៧ ក្នអោលងទៅ ទែើយបានអោឧបែទមាយនអោរបនសែជាង ២០ោនអោដុោល រកទមរកិ្ក្បុងមយួតខទៅទដើមឆ្ប ំ២០០៨ទនអោោះ។ រគ្នន់អោតែទៅរែើនសសេើមួយឆ្ប ២ំ០០៨ទនអោោះ េំែថំ្នអោការឧបែទមាទនអោោះបានអោទ ើងដល់ជិែ ៧០ោនអោដុោល រកទមរកិ្ទៅទែើយ។ របការទនអោោះបានអោទយវើទកយថ្ងល ទរបងឥនអោននអោៈទៅក្មពុជានសនអោក្ំទែើ នអោទបជាងក្ំទែើ នអោថ្ងលទរបងឥនអោននអោៈទៅរបទេសជិែខាង នអោិងទៅទលើេើសារអនអោថរជាែ។ិ ជាក់្តសថងឆ្ប ំ២០០៧ ថ្ងលទរបងសាងំលក់្រាយទៅក្មពុជាបានអោទក្ើនអោទ ើងដល់ ១០,១% េនអោធមឹនអោឹងថ្ងលទរបងសាងំលក់្រាយទៅទវៀែណ្តមបានអោទក្ើនអោទ ើង ៤៣% ទែើយថ្ងលទរបងសាងំលក់្រាយទៅរបទេសថ្ងបានអោទក្ើនអោទ ើង ២៣,១%។ បចចុបផនអោបថ្ងលទរបងសាងំលក់្រាយទៅរបទេសជែិខាងបានអោទក្ើនអោទ ើងជិែទសមើនអោឹងថ្ងលទរបងសាងំលក់្រាយទៅក្មពុជាទយើងតដរ។ -រាជរោឌ ភិបាលបានអោសថល់ការឧបែទមាយនអោ បទណ្តថ ោះកសនអោប នអោងិក្បុងរយៈទពលខលើ ដល់អគគើសនអោើក្មពុជា ទលើការនាចូំលវែទុធាែុទដើមទរបងឥនអោននអោៈ នអោិងពនអោនទលើែថ្មលបតនអោទម។ ការឧបែទមាទនអោោះរែូវបានអោទយវើទ ើងក្បុងទគ្នលបំែងទយវើទកយែថ្មលអគគើសនអោើទៅភបំទពញសទិែក្បុងក្រមិែទប ទដើមផើជួយសរមួលដល់ការទរបើរបាស់របចាថំ្ងងរបស់របជាជនអោ នអោិងសរមួលដល់ការររសលិែក្មម។ ទៅក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៩-២០០៧ ទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភិបាលបានអោសថល់ការឧបែទមាទនអោោះសរុបចំនអោនួអោ ៣៨ោនអោដុោល រកទមរកិ្ គជឺិែ ៥ោនអោដុោល រក្បុងមួយឆ្ប ។ំ ទោយត ក្ទៅឆ្ប ២ំ០០៨ ទនអោោះរាជរោឌ ភិបាលបានអោទរគ្នងងវកិាជាែិចនំអោួនអោ ៤១ោនអោដុោល រ កទមរកិ្សរនសប់សថល់ឧបែទមាយនអោដល់វស័ិយទនអោោះ។ -រាជរោឌ ភិបាលបានអោតែនាទំៅរគប់រក្សួង នអោិងសាទ ប័នអោសាធារែៈទងំអស់អនុអោវែថការសនអោេសំំថ្ចខពស់ក្បុងការទរបើសរបាស់ទរបងឥនអោននអោៈ នអោិងថាមពលអគគសិនអោើ។ ទៅក្បុងឆ្ប ២ំ០០៨ ការទរបើរបាស់ទរបងឥនអោននអោៈសរនសប់ដំទែើ រការរដឌបាល គឺរែូវបានអោក្ំែែ់រែឹមឥែទនអោ តដលបានអោតចងក្បុងចាប់ងវកិាតែប៉ាុទណ្តត ោះ។ ទៅឆ្ប ២ំ០០៧ ងវកិាសរនសប់ទរបងឥនអោននអោៈនសនអោចំនអោួនអោ ១០៧.៨រន់អោោនអោ ឬរបនសែ ២,២% ថ្នអោចំណ្តយងវកិាសរុប នអោងិសរនសប់ចាប់ងវកិាឆ្ប ំ ២០០៨ ងវកិាសរនសប់ទរបងឥនអោននអោៈចនំអោួនអោ ១២២.៣រន់អោោនអោទរៀល ឬរបនសែ ២,១% ថ្នអោចំណ្តយងវកិាសរុប។ ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចនសនអោសារៈសខំាន់អោបំសុែសរនសប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ទររោះវាសថល់នូអោវកាោនុអោវែថភាពក្បុងការបទងកើនអោទៅចែូំល នអោិងយនអោធានអោ ទដើមផើជាេុនអោសរនសប់សថល់ែរិ ដ្បផទនអោដល់យនអោថការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្បានអោឆ្ប់រែ័ស។ ការបនអោថអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើក្ំតែេរមង់បចចុបផនអោប នអោឹងជួយបទងកើែលក្ខខ័ែឍ សរនសប់បទងកើនអោរបាក់្សនអោេំក្បុងរសុក្ នអោងិបទងកើនអោសក្មមភាពវនិអោិទោគឯក្ជនអោក្បុងរសុក្ នអោិងពើបរទេស ទដើមផើសទរមចបានអោនូអោវទគ្នលទៅ ថ្នអោក្ំទែើ នអោ៧% ក្បុងេសវែេខាងមុខ។ របការទនអោោះទមទរទកោមនអោការរក្ានូអោវទសទរភាពនស៉ា រក្ូទសដឌក្ចិច នអោិងការបនអោថក្ំតែេរមង់េើសារ នអោងិការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយទសដឌក្ិចច នអោងិែរមង់េសិទឆ្ព ោះទៅខាងទរៅរបទេស។ វាក៏្ទមទរសងតដរ នូអោវការអភិវឌណន៍អោសាទ ប័នអោទសដឌក្ចិចសងគម នអោងិទគ្នលនអោទោបាយទកយកាន់អោតែរបទសើរទ ើង ទដើមផើេេួលបានអោនូអោវអភិបាលក្ិចចកាន់អោតែលត្ងមទេៀែទៅក្មពុជា។ ទបើត្តមសទែិិថ្នអោភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៩

200

របសិនអោទបើទយើងសទរមចទយវើបានអោអរត្តក្ំទែើ នអោពើ ៦%ទៅ៧% ក្បុងមួយឆ្ប ំនអោិងរបសិនអោទបើក្ំទែើ នអោទនាោះរែូវបានអោតបងតចក្ទកយសមយម៌ទៅក្បុងចំទណ្តមអបក្រក្ើរក្ទនាោះ ទយើងរែវូការទពលមិនអោដល់របាឆំ្ប ទំ ើយសរនសប់ទញជនអោរក្ើរក្ជាមយយមទកយចាក់្សុែពើភាពរក្ើរក្ទត្តក្ោ៉ា ក្។ ប៉ាុតនអោថទដើមផើទកយជើវែិពលរដឌរក្ើរក្បំសុែ តដលសទិែទៅទរកាមបនាធ ែ់រក្ើរក្ទសផៀងកចចាក្ទចញពើភាពរក្ើរក្បានអោ គនឺសនអោរយៈទពលទលើសពើ ១៥ឆ្ប ំរបសិនអោទបើទយើងសទរមចបានអោនូអោវក្ំទែើ នអោក្បុងករត្ត ៣% ក្បុងមួយឆ្ប ជំាបនអោថបនាធ ប់។ ដូទចបោះ ទយើងរែូវោក់្ទចញនូអោវក្មមវយិើតដលនសនអោទគ្នលទៅទកយបានអោចាស់ោស់ ទដើមផើសថល់សលចំទែញទកយជនអោក្រក្ើរក្ទៅក្បុងេរមង់ថ្នអោការពរងងឹយនអោធានអោមនុអោសេ នអោងិយនអោធានអោរូបវន័អោថ នអោិងត្តមរយៈការទយវើអនអោថរាគមន៍អោទសេងៗ(ឧទែរែ៍ ទែោឌ រចនាសមព័នអោនេើសារ) តដលជួយបទងកើនអោ សលចែូំលតដលទគេេលួបានអោពើយនអោធានអោទងំទនាោះ។ ជាមួយនអោឹងក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចខាល ងំ នអោិងទគ្នលនអោទោបាយសារទពើពនអោនទោយឈរទលើមូលោឌ នអោដ៏េូោយតដរ ទនាោះបណ្តថ លទកយសងគមក្ិចចនសនអោការទក្ើនអោទ ើងខាល ងំជាពិទសសតសបក្សុខាភិបាល នអោងិតសបក្អប់រ។ំ ការអទងកែរបជារាង្គ្សថ នអោងិសុខភាពថាប ក់្ជាែិងមើបំសុែរក្ទឃើញថា អរត្តសាល ប់របស់កុ្នសរកយុទរកាម ៥ឆ្ប ំ បានអោធាល ក់្ចុោះ ៣០% ក្បុងរវាឆ្ប ំ២០០០ ដល់ឆ្ប ំ២០០៤។ ទលើសពើទនអោោះទៅទេៀែ កុ្នសរខវោះជើវជាែកិយុទរកាម ៥ឆ្ប ំបានអោធាល ក់្រក់្ក្ណ្តថ លក្បុងរយៈទពលដូចគ្នប ទនាោះ។ វឌណនអោភាពទនអោោះរែូវបានអោវាយែថ្មលថាលរ្បទសើរ ទបើទរបៀបទយៀបទៅនអោងឹលេនសលតដលរបទេសក្ំពុងអភិវឌណន៍អោជុំវញិពិភពទោក្សទរមចបានអោ។ ទៅក្បុងវស័ិយអប់រវំញិអរត្តចុោះទឈាម ោះចូលទរៀនអោពិែទៅក្រមែិបឋមសកិ្ាបានអោទក្ើនអោទ ើងោ៉ា ងខាល ងំពើ ៦៥% ក្បុងមយួឆ្ប ំ ២០០០ ដល់ ៦៧% ក្បុងឆ្ប ២ំ០០៤ នអោិងទលើសពើ ៩០% ក្បុងឆ្ប ងំមើៗ ទនអោោះ។ អរត្តចូលទរៀនអោពិែទៅក្រមិែមយយមសិក្ាបឋមភូមិ បានអោទក្ើនអោទ ើងទេវរដងចាប់ពើឆ្ប ១ំ៩៩៧ គឺទក្ើនអោពើ៧,៦% ដល់ ១៦,៤% ទៅឆ្ប ២ំ០០៤ នអោិងរែូែដល់ជាង ៣០% ក្បុងក្ំ ុងទពល បើឆ្ប ំចុងទរកាយទនអោោះ146។ បតនអោទមពើទនអោោះទៅទេៀែសូចនាក្រសំខាន់អោៗខលោះដូចជា អក្ខរភាព អរត្តរែួែថាប ក់្ នអោិងចំនអោួនអោឆ្ប ំកុ្នសរបានអោចូលទរៀនអោបានអោទក្ើនអោទ ើងជាវជិជនសនអោបតនអោទមទេៀែ។ ទនអោោះនសនអោន័អោយថា ការក្សាងរបព័នអោនអប់រជំាែិ ក្ំពុងចាក់្ឬសទែើយ។ ជាពិទសស ទយើងបានអោសំ ងឹទៅមុខទលើេសេនអោវស័ិយទសដឌក្ិចច បានអោបនអោថសទែិក្បុងសាទ នអោភាពលរ្បទសើរក្បុងឆ្ប ២ំ០០៨ទនអោោះ។ ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចរែូវបានអោពោក្រែ៍ថា កចនអោងឹសទរមចបានអោក្បុងអរត្ត ៧,៣% សរនសប់ឆ្ប ំ២០០៨។ គំនអោិែសថួចទសថើមពើវស័ិយឯក្ជនអោ នសនអោសក្មមភាពចូលរមួវឌណនអោភាពក្បុងការទយវើក្ំតែេរមង់ ទចោះតែបនអោថទៅមុខ ទែើយនសនអោការគ្នរំេពើថ្ដគូរអភិវឌណន៍អោ ជាមួយនអោងឹនអោិរនអោថរភាពថ្នអោការវនិអោិទោគផ្កធ ល់ពើបរទេស។ ក្បុងរយៈទពលមយយមទសដឌក្ិចចនអោឹងសទិែក្បុងសុខភាពល ្ពិពិយក្មមទសដឌក្ិចចក្បុងវស័ិយទរៅពើក្សិក្មមនសនអោការទក្ើនអោទ ើងទោយក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចមយយមរបចាឆំ្ប ំនអោិងសទែិក្បុងរវាង ៦% ទៅ ៧%។ ការនាទំចញសទមលៀក្បរំក់្សក្មមភាពសែំង់ នអោិងវស័ិយទេសចរែ៍នអោឹងបនអោថជាក្នសល ងំជំរុញសក្មមភាពទសដឌក្ិចចក្បុងរយៈទពលខលើ។ ទលើសពើទនអោោះទេៀែ វស័ិយ

146 សុនអោធរក្ថា សទមថចទែទជា ែ៊ាុនអោ តសនអោ ទៅសនអោបិសើេចក្ខុវស័ិយរបទេសក្មពុជាឆ្ប ២ំ០០៨ សណ្តឌ គ្នរភបំទពញ ២៨ កុ្មាៈ ២០០៨

201

ក្សកិ្មមនអោងឹទៅបនអោថនសនអោការអភវិឌណន៍អោលទ្ោយនសនអោវឌណនអោភាពពពិិយក្មមរបទភេដណំ្ត ំនអោិងការពរងើក្ក្ស-ិឧសាែក្មម នអោិងក្ស-ិកជើវក្មម។ ទគ្នលនអោទោបាយក្ំតែេរមង់េើជនអោបេជាពិទសសពរងើក្របព័នអោនធារាសាង្គ្សថ នអោិងការតបងតចក្ដើយលើ កចនាឈំានអោទៅសទរមចបានអោវឌណនអោភាព នអោិងពពិិយក្មមវស័ិយក្សិក្មមក្បុងរយៈទពលមយយម។ រាជរោឌ ភិបាលនសនអោកាែពវក្ិចចក្បុងការអភិវឌណន៍អោពរងឹងរក្បខ័ែឍ ចាប់ បេប ដ្ែថិ នអោិងសមែទភាពសាទ ប័នអោ ក្បុងការសរមបសរមួលដល់សក្មមភាពយុរៈក្ិចច ការវនិអោិទោគឯក្ជនអោទៅក្មពុជា។ រាជរោឌ ភិបាល បានអោចាែ់េុក្វស័ិយឯក្ជនអោ ជាក្នសល ងំចលក្រថ្នអោក្ទំែើ នអោទសដឌក្ចិច នអោិងការបទងកើែការររ។ វស័ិយឯក្ជនអោ តដលនសនអោការលូែោស់ល្កចបំទពញែួនាេើជំនអោួសការវនិអោិទោគសាធារែៈទៅក្បុងវស័ិយសងគមក្ចិច ត្តមរយៈការរសូបយក្ក្នសល ងំពលក្មមដ៏ទលើសលប់ថ្នអោវស័ិយសាធារែៈ នអោិងការសថល់នូអោវយនអោធានអោចាបំាច់ ទដើមផើរសបូយក្ែរមូវការការររ តដលទចោះតែទក្ើនអោទ ើង។ ប៉ាុតនអោថការអភិវឌណន៍អោវស័ិយឯក្ជនអោ រែូវបានអោជបួទៅការលំបាក្ទោយសារក្ងវោះខាែនូអោវចាប់សាទ ប័នអោ នអោើយែ័ក្មម នអោិងរបភពែរិ ដ្បផទនអោទៅនសនអោក្រមិែ។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោខិែខំរបឹងតរបងតក្លមនូ្អោវបរោិកាស សរនសប់យុរៈក្ិចច ទោយធានាទកយបានអោនូអោវរបរពឹែថក្មមទសមើភាពមួយសរនសប់វស័ិយឯក្ជែ រមួនសនអោការទយវើទកយសុើសរវ ក់្គ្នប រវាងបណ្តថ ចាប់ នអោិងលិខិែបេោឌ នអោ ការអនុអោម័ែរក្មរែិជជក្មមដ៏េូលំេូោយមួយ ការពរងឹងនអោើែិរដឌ នអោិងអភបិាលក្ចិចល ្ការរក្ាភាពរបក្ួែរបតជងរបស់ក្មពុជាក្បុងែំបន់អោ នអោិងការបទងកើនអោគុែភាពថ្នអោរបព័នអោនែុោការ។ ក្បុងទនាោះចាប់មួយចំនអោួនអោថ្នអោរក្មរែិជជក្មមងមើរែូវបានអោោក់្ជូនអោគែៈរដឌមង្គ្នអោថើរចួទែើយទដើមផើពិនអោិែយ នអោងិសទរមច។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ ការអភិវឌណន៍អោតសបក្យនអោធានអោមនុអោសេ របក្បទោយនអោិរនអោថរភាពជាការចាបំាច់សំខាន់អោណ្តស់ក្បុងការបទងកើែទៅសលិែភាព នអោិងភាពរបក្ួែរបតជងរបស់របទេស។ ទោយទយើងសទងកែទឃើញទៅនសនអោគនសល ែដ៏យំរវាងែរមូវការ នអោិងការសគែ់សគង់ក្នសល ងំពលក្មមសរនសប់វស័ិយឯក្ជនអោ។ គនសល ែទនអោោះរមួនសនអោគុែភាពរបទភេ នអោងិកជើពរបស់ក្នសល ងំពលក្មម។ ការបទងកើនអោគុែភាពក្រមិែឧែថមសិក្ាជាពិទសស តសបក្វេិោសាង្គ្សថ ការបទងកើនអោការបែថុ ោះបណ្តថ ល់វជិាជ ជើវៈ នអោិងជំរុញទកយនសនអោការបែថុ ោះបណ្តថ លពើវស័ិយឯក្ជនអោខលួនអោឯងកចទោោះរសាយបញាបា ទនអោោះបានអោមយួចំនអោួនអោយ។ំ រាជរោឌ ភិបាល បានអោេេួលសាគ ល់ថា នអោិរនអោថរភាពពើក្ំទែើ នអោរបស់របទេសក្មពុជានាទពលអនាគែ ករស័យទៅទលើសមែទភាពរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្បុងការពរងើក្កាោនុអោវែថភាព នអោិងមូលោឌ នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច។ ក្បុងន័អោយទនអោោះ ការពរងឹងអភិបាលក្ិចចលជ្ាែរមូវការចាបំាច់បសុំែ ទដើមផើទក់្ទញវនិអោិទោគទកយទរចើនអោតងមទេៀែ នអោងិការធានាភាពរបក្ួែរបតជងរបស់ទយើងជាមួយរបទេសជិែខាងទនាោះ ជាពិទសសក្បុងវស័ិយសកាថ នុអោពលរបស់ទយើងដូចជា ក្សកិ្មម ក្ស-ិឧសាែក្មម ឧសាែក្មមអែពិលក្មម នអោងិតក្ថ្ចប វស័ិយទេសចរែ៍ ក្មមនអោថសាល នអោិងវស័ិយទសវាក្មម។ រាជរោឌ ភិបាលយល់ទឃើញោ៉ា ងចាស់ថា វស័ិយឯក្ជនអោកចជួយជំរុញដល់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច តដលក្បុងទនាោះ រាជរោឌ ភិបាលបានអោទដើរែួជាអបក្យុេនវេូិ បទងកើែបរសិាទ នអោ កជើវក្មមសរនសប់វស័ិយឯក្ជនអោ នអោិងជាអបក្រគប់រគងការអភិវឌណន៍អោ។ ដំទែើ ររបរពឹែថទៅលរ្បស់វស័ិយឯក្ជនអោ ជាគនអោលឹោះក្បុងការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិចទកយខាល ងំរងឹនស ំដូទចបោះ រាជរោឌ ភិបាល រែូវតែធានាទកយអនុអោវែថទៅរក្បខ័ែឍ ចាប់ សរនសប់ការរបក្ែួរបតជងទោយយុែថិយម៌ ែនសល ភាព

202

គែទនអោយយភាព នអោងិការេំនាក់្េំនអោងលជ្ាមយួវស័ិយសាធារែៈ។ បរសិាទ នអោសរនសប់សែរគ្នសលូែោស់កចពរងឹងបានអោត្តមរយៈអភិបាលក្ិចចល ្នអោិងការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេ ទែើយតសបក្សាធារែៈរែូវតែខាល ងំ នអោិងរងឹនស ំទដើមផើតក្សរមលួេើសារសំទៅទយវើោ៉ា ងណ្តទកយការរ ើក្ចទរមើនអោខាងវស័ិយឯក្ជនអោ សថល់សលដល់របជាជនអោរក្ើរក្ នអោិងអបក្តដលគ្នម នអោឱកាស។ រាជរោឌ ភិបាលនសនអោជំទនអោឿោ៉ា ងមុែនសថំា ទយើងរែូវតែទយវើការពិចារណ្តតសវងរក្វធិានអោការជាក់្ោក់្ ទដើមផើទកយក្ំតែេរមង់ជារបព័នអោនទកយកាន់អោតែសុើជទរៅ ទដើមផើសរមបសរមួលដល់ការអភិវឌណន៍អោវស័ិយឯក្ជនអោ នអោិងតក្លម្បរសិាទ នអោសរនសប់ការវនិអោិទោគរែិជជក្មម នអោងិសែរគ្នសទៅក្មពុជា។ ទដើមផើបទងកើែឱកាទសដឌក្ិចចទកយបានអោទរចើនអោតងមទេៀែ សរនសប់វស័ិយឯក្ជនអោ ទយើងរែូវតែទលើក្ែទមកើងទក្រ ថ ិ៍ទឈាម ោះ នអោិងរូបភាពរបស់ក្មពុជាទៅក្បុងែំបន់អោ ក៏្ដូចជាក្បុងពិភពទោក្។ ដំទែើ រការក្ំតែេរមង់ទឆ្ព ោះទៅរបព័នអោនប ជ្ រតែមួយ នអោឹងបនអោថជយួកាែ់បនអោទយេរមង់ការសរនសប់ការនាទំចញ នាចូំល ក៏្ដូចជាការអនុអោម័ែគទរនសងវស័ិយវនិអោិទោគនអោឹងបនអោថទយវើតងមទេៀែ។ ក្ត្តថ តដលសំខាន់អោបំសុែ គឺទជាគជ័យក្បុងការអភិវឌណន៍អោវស័ិយឯក្ជនអោទៅរបទេសក្មពុជា ករស័យចមផងទៅទលើការអភិវឌណន៍អោឧសាែក្មមយុនអោែូច នអោិងមយយម។ ទោយសារតែឧសាែក្មមទៅក្មពុជាភាគទរចើនអោនសនអោរេង់រទយែូច នអោងិមយយម រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាបានអោក្ែំែ់ចក្ខុវស័ិយយុេនសាង្គ្សថ នអោិងតសនអោការសក្មមភាពោ៉ា ងចាស់ោស់សរនសប់ការអភិវឌណន៍អោឧសាែក្មមយុនអោែូច នអោងិមយយម។ ទដើមផើឈានអោទៅសទរមចទកយបានអោេិសទៅ តដលបានអោក្ែំែ់ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាក្ំពុងគិែគូរពិចារណ្តោ៉ា ងខាល ងំកាល អំពើការទរៀបចំរក្បខ័ែឍ ចាប់សរនសប់ការលូែោស់របស់ឧសាែក្មមយុនអោែូច នអោងិមយយម នអោងិបទងកើនូអោវរក្បខ័ែឍ សាទ ប័នអោក្បុងរាជរោឌ ភិបាល ទដើមផើសរមបសរមួលទគ្នលនអោទោបាយឧសាែក្មមយុនអោែូច នអោិងមយយម របក្បទោយរបសិេនភាព នអោងិស័ក្ថិសេិន។ ត្តមការសិក្ារសាវរជារវបានអោទកយដឹងសងតដរថា បញាបា របឈមមុខថ្នអោការអភិវឌណន៍អោតសបក្ឯក្ជនអោទៅក្មពុជា គឺទែោឌ រចនាសមព័នអោនមិនអោទន់អោលូែោស់ល ្ បញាបា សនអោថសុិខសរនសប់វនិអោិទោគនិអោទៅេើចុងកាែ់នសែ់ញក្នសនអោភាពចទនាល ោះរបទហាងថ្នអោរបព័នអោនគែយុិែថការរបាក់្ខពស់ ការលំបាក់្រក្ឥែទនអោ ព័ែ៌នសនអោមនិអោរគប់រគ្នន់អោ សថើពើែរមូវការទលើេើសារ ក្ងវោះខាែពលក្រនសនអោជំនាញ នអោិងអបក្រគប់រគងតដលនសនអោជនំាញខពស់147។ ក្ងវោះខាែ នអោិង/ឬ គុែភាពសលូវមិនអោសូវល ្ តដលរារាងំដល់រចក្ចូលេើសារ នអោិងវែទុធាែុទដើម គុែភាពថ្នអោក្ពំង់តស ការសគែ់សគង់ចរនអោថអគគើសនអោើ នអោិងេឹក្ទកយបានអោទេៀងទែ់ទៅត្តមទខែថ គឺជាបញាបា តដលសែរគិនអោនានាបានអោទលើក្ទ ើង។ បញាបា សនអោថិសុខផ្កធ ល់ខលួនអោទៅក្បុងេើជនអោបេ គឺជាក្ត្តថ មយួតដលរារាងំយុរៈជនអោទងំក្បុងរសុក្ទងំពើបរទេសមិនអោទកយវនិអោិទោគ មក្ពើវនិអោិទោគរបស់ទគឆ្ង យពើេើរក្ងុភបំទពញ។ សែរគ្នសែូច នអោងិមយយមបានអោទលើក្ទ ើងនូអោវចទនាល ោះរបទហាងថ្នអោបេប ដ្ែថសិថើពើការកាន់អោកាប់ដើ តដលនសនអោសារៈសំខាន់អោសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោយុរៈក្ិចចយុនអោែូច។

147

យុេនសាង្គ្សថក្បុងការសថល់ជំនអោួយដល់ក្មពុជាៈ ការក្សាងមូលោឌ នអោសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាព នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ យនាគ្នរពិភពទោក្ ឆ្ប ២ំ០០០

203

ការសថល់នូអោវទែោឌ រចនាសមព័នអោនទសដឌក្ិចច គឺជាទគ្នលនអោទោបាយមួយទេៀែ តដលកចកាែ់បនអោទយរបាងំតដលរារាងំពលរដឌរក្ើរក្មិនអោទកយចូលរមួក្បុងវស័ិយទសដឌក្ចិចបានអោ។ ទែោឌ រចនាសមព័នអោនមនិអោរែឹមតែជោះឥេនិពលដល់តបបតសនអោថ្នអោក្ំទែើ នអោប៉ាុទណ្តត ោះទេ ក៏្ប៉ាុតនអោថការខវោះខាែទែោឌ រចនាសមព័នអោន នអោងឹទយវើទកយសាទ ភាពរក្ើរក្កាន់អោតែនសនអោក្រមិែយងន់អោយងរទ ើងតងមទេៀែ ពើទររោះ វារាងំខធប់មនិអោទកយពលរដឌរក្ើរក្េេលួបានអោនូអោវទសវាសុខភាព ការអប់រ ំទែើយតងមទងំបទងកើនអោបនអោធុក្ការរររបស់ង្គ្សថើតងមទេៀែសង។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ការអភិវឌណន៍អោទែោឌ រចនាសមព័នអោនវានសនអោសារៈសំខាន់អោខាល ងំណ្តស់ទៅក្បុងបរកិារែ៍ថ្នអោការបនអោថការទយវើទសរ ើភាវូបនអោើយក្មម រែិជជក្មម ទោយវាបងកលក្ខែៈទកយរបជាពលរដឌរក្ើរក្រយរសួលេេួលបានអោនូអោវលេនភាចូលទៅកាន់អោេើសារកាន់អោតែរយរសួល ទោយសារនសនអោសលូវរគប់រគ្នន់អោសរនសប់សគែសគង់េនំអោិញ។ ការតក្លម្ទែោឌ រចនាសមព័នអោនគួបសេនំអោឹងការធានាទកយរបជាពលរដឌរក្ើរក្េេួលបានអោឥែទនអោ ទសវាអប់រ ំ នអោិងសុខភាព នអោិងការធានាអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយេើសារទបើចំែនអោឹងមនិអោជួបឧបសគគ តដលបណ្តថ លមក្ពើពលរដឌរក្ើរក្មិនអោបានអោចូលរមួចតំែក្ទៅក្បុងដំទែើ រការថ្នអោការអភិវឌណន៍អោទនាោះទ ើយ។ កេិភាព ជាគនអោលឹោះក្បុងការរគប់រគងតសបក្ទែោឌ រចនាសមព័នអោនរមួនសនអោ ការបទងកើែវស័ិយថាមពលរបក្បទោយរបសិេនភាព អគគើសនអោើភាវូបនអោើយក្មមទៅជនអោបេ ការជួសជុល នអោិងតងរក្ារបព័នអោនសលូវងបល់ ការតក្លម្ ការសគែ់សគង់េឹក្ នអោិង អនាម័យ ការពរងឹងរបព័នអោនេូរគមនាគមន៍អោ ការបទងកើែទ ើងនូអោវតសនអោការសរនសប់ទខែថ/រក្ុង ការទរៀបចំតសនអោេើភូមិសាង្គ្សថ រដឌបាលត្តមជំនាញ នអោងិការក្សាងលំទៅឋានអោទៅេើជនអោបេ។ ទែោឌ រចនាសមព័នអោនក្សកិ្មមដូចជា សលូវ របព័នអោនធារា-សាង្គ្សថ នអោិងការរក្េើសារក៏្នសនអោសារៈសខំាន់អោតដរ ក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ការក្សាងសមែទភាព ទដើមផើតក្លម្ទសវាគ្នរំេ នអោិងការររក្សិក្មមសំខាន់អោៗដូចជា ការរសាវរជាវក្សិក្មម ការទរៀបចំតសនអោការរែួែពិនអោិែយ នអោិងវាយែថ្មលទគ្នលនអោទោបាយ ការសថល់ធាែុចូលក្សិក្មម នអោិងការទសធរបទចចក្វេិោ នអោិងចំទែោះដឹងខាងឧសាែក្មមទៅទកយក្សិក្ររែូវតែអនុអោវែថទកយរសបគ្នប ជាមួយនអោឹងការអភិវឌណន៍អោតសបក្ទែោឌ រចនាសមព័នអោន។ ទោងត្តមេនិអោបន័អោយថ្នអោការទយវើអទងកែទសដឌក្ិចច នអោិងសងគមក្ិចចក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៩ នសនអោរគួសាររបតែល ១៧% នសនអោអគគើសនអោើទរបើរបាស់។ ទៅជនអោបេនសនអោតែរគសួារចំនអោនួអោ ២% ប៉ាុទណ្តត ោះនសនអោអគគើសនអោើរដឌទរបើរបាស់ ក្បុងខែៈតដល ៥,៤% ទេៀែទរបើរបាស់អគគើសនអោើឯក្ជនអោ។ ក្ងវោះអគគើសនអោើ បានអោទយវើទកយគុែភាពថ្នអោការអប់រ ំនអោងិការតងរក្ាខុសភាពទៅេើជនអោបេធាល ក់្ចុោះ តដលជាមូលទែែុ ទយវើទកយសាទ នអោភាពរក្ើរក្ទៅែំបន់អោជនអោបេទៅតែបនអោថនសនអោអែទិភាពទៅទេៀែ។ ដូចទនអោោះ អគគើសនអោើភាវូបនអោើយក្មមទៅែបំន់អោជនអោបេនអោឹងមិនអោរែឹមតែកចតក្លម្ទសវាសងគមសរនសប់បទរមើទកយពលរដឌរក្ើរក្ទៅក្បុងរយៈទពលមយយម នអោងិតវងប៉ាុទណ្តត ោះទេ តែតងមទងំនអោងឹទលើក្សធួយសលិែភាពការររទៅក្បុងវស័ិយក្សិក្មមទេៀែសង។ ទទោះជាោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ ក៏្បញាបា របឈមថ្នអោការអភិវឌណន៍អោវស័ិយថាមពលដ៏រងឹនសំទៅក្មពុជា គឺជាការចំណ្តយខពស់ក្បុងការសលែិថាមពលអគគើសនអោើ។ ការក្សាងសាទ នអោើយវ៍ារ ើអគគើសនអោើទទោះបើជាកច បណ្តថ លទកយនសនអោការរចិរលិបរសិាទ នអោក៏្ទោយ តែវាកចនអោឹងជួយទោោះរសាយបញាបា របឈមទងំទនាោះបានអោ។ ក៏្ប៉ាុតនអោថ របទេសជាអបក្សថល់ជំនអោយួនសនអោនអោិនាប ការសថល់កេិភាពដល់វស័ិយដថ្េទេៀែ តដលកចសថល់សលភាល មៗដល់ជើវភាព

204

របស់របជាពលរដឌ។ នាចុងតខយបូ ឆ្ប ២ំ០០០ រដឌសភាជាែិនអោឹងអនុអោម័ែចាប់អគគើសនអោើ តដលនអោឹងោក់្ទចញនូអោវរក្បខ័ែឍ ចាប់សរនសប់រគប់រគងទលើវស័ិយថាមពល។ ចំតែក្ឯបរសិាទ នអោក្បុងវស័ិយតរ ៉ា គួរតែេេលួនូអោវការយក្ចិែថេុក្ោក់្ខពស់សងតដរ។ របទេសក្មពុជាទយើងនសនអោទមទរៀនអោរាប់មនិអោអស់ តដលកចដក្រសង់ពើរបទេសដថ្េ ក្បុងការរគប់រគងរយនអោធានអោតរ ៉ារ។ វស័ិយតរ ៉ារបស់ទយើងទៅដំណ្តក់្កាលទក្មងខចើទៅទ ើយ ទែើយរពំឹងថានអោឹងបនអោថការរ ើក្ចទរមើនអោយែឺៗ។ ទទោះបើជាទយើងនសនអោចាប់សរនសប់រគប់រគង ទយវើកជើវក្មមតរ ៉ា រពមនអោឹងចាប់សរនសប់ការររបរសិាទ នអោ នអោងិរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែ ិ តែការអនុអោវែថន៍អោចាប់ទៅតែជាបញាបា មួយ ថ្នអោការរគប់រគងបរសិាទ នអោទកយបានអោលរ្ែឹមរែូវក្បុងឧសាែក្មមតរ ៉ា។ ការទលើក្សធួយវស័ិយក្សិមម គឺជាមុំេើមួយរបស់យុេនសាង្គ្សថចែុទកាែថ្នអោរោឌ ភបិាលក្មពុជា។ ការទលើក្សធួយវស័ិយក្សិក្មមកចដំទែើ រទៅបានអោ គឺឈរទលើមុទំងំបួនអោថ្នអោវស័ិយទនអោោះរមួនសនអោ ការទលើក្សធួយសលែិភាពក្សិក្មម នអោងិពិពយិក្មមក្សិក្មម ក្បុងន័អោយទនអោោះ ទយើងនសនអោទសចក្ថើរែូវការចាបំាច់ក្បុងការពរងឹង នអោងិពរងើក្មូលោឌ នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចជាែិ ទោយទរបើសកាថ នុអោពលភាពទសដឌក្ិចច ទលើវស័ិយទសេងៗទេៀែបានអោកាន់អោតែទរចើនអោ ជាពិទសសទលើវស័ិយក្សិក្មម នអោិងឧសេែក្មម តដលនសនអោសកាថ នុអោពលភាពក្ំទែើ នអោោ៉ា ងយំទយង តដលកចជោះឥេនិពលជាវជិជនសនអោោ៉ា ងរែ័សក្បុងការខិែខំរបឹងតរបង ទដើមផើទលើក្ក្មពស់ជើវភាពរបជាពលរដឌទៅែំបន់អោជនអោបេ។ ទោយសារ ៨៥% ថ្នអោរបជាជនអោរស់ទៅក្បុងសែគមន៍អោជនអោបេ នអោិង៧៥% ថ្នអោពលរដឌរក្ើរក្ គឺជារគសួារតដលនសនអោទមរគួសារជាក្សិក្រ គនអោលោឹះសរនសប់បទងកើែក្ំទែើ ែទសដឌក្ចិចរបក្បទោយចើរភាពសរនសប់ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោិងសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោទខឿនអោទសដឌក្ចិចជនអោបេ គឺការពទនអោលឿនអោការអភិវឌណន៍អោវស័ិយក្សិក្មមរបក្បទោយចើរភាព។ សកាថ នុអោពលក្សិក្មមកចសទរមចបានអោត្តមរយៈេើ១-ពទនអោលឿនអោការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថឯក្ជនអោ ែូចយ ំទកយនសនអោរបសិេនភាព នអោិងកចដំទែើ រការបានអោភាល មៗដូចជា អែថូ ងសបប់រាក់្ៗ នអោិងរបព័នអោននស៉ា សុើបូមេឹក្ែូច េើ២-បទងកើនអោសលិែភាពរសូវ េើ៣-តក្លម្របព័នអោនោដុំោះ នអោិងរបព័នអោនវបផក្មម េើ៤-ពរងើក្ នអោងិតក្លមក្ារចិ ច្ ឹមសែវ េើ៥-ពរងឹងការរគប់រគង នអោងិការទរបើរបាស់បទចចក្វេិោសមរសបក្បុងការចិ ច្ ឹមរែើក្បុងតរស នអោិងការចិ ច្ ឹមរែើ េូទៅ នអោិងេើ៦-អភិវឌណន៍អោវស័ិយក្ស-ិរុកាខ សែគមន៍អោ។ របព័នអោនធារាសាង្គ្សថែូចៗ តដលរគប់រគងទោយក្សកិ្រផ្កធ ល់ គឺជាកាោនុអោវែថភាពដ៏លរ្បទសើរបសុំែ ទោយសាររបទេសក្មពុជានសនអោថ្សធដើោដុំោះចំនអោួនអោ ៤.៨ោនអោែកិ្ត្ត តដលនសនអោេឹក្ទរកាមដើ ឬតដលនសនអោេទនអោល សធងឹ ែូរកាែ់ខាវ ែ់តខវង។ ក៏្ប៉ាុតនអោថការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថរែូវតែទយវើទ ើងទកយបានអោេនអោធឹងមគ្នប នអោិងការតក្លម្នូអោវទសវា នអោិងការររគ្នរំេ តសបក្ធារាសាង្គ្សថក្សិក្មមសំខាន់អោៗ ដូចជា គទរនសង សាក្លផងសថើពើក្មមវយិើវទិសស ទដើមផើធានាទៅសនអោថិសុខទសផៀង តដលឧបែទមាទោយអងគការនានា ក្បុងទគ្នលទៅទក់្ទញយក្សលរបទោជន៍អោជាអែិបរនសពើកាអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថជាទដើម។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះ ទយើងនអោឹងនសនអោសកាថ នុអោពលដ៏របទសើរក្បុងរយៈទពលខលើ នអោងិក្បុងរយៈទពលតវង ទដើមផើបទងកើនអោេិនអោបសលរសូវ នអោិងបទងកើែរបព័នអោនវបផក្មមដំណ្តដុំោះទសេងៗ។ ដណំ្តរំសូវទលើដើនសនអោេិនអោបសលមយយម នអោិងខពស់កចអនុអោញាបដ ែទកយរបមូលសលបានអោរែូែដល់ ៥.៥ទត្តនអោ ក្បុងមួយែកិ្ត្តក្បុងមួយឆ្ប (ំដូទចបោះ វាបទងកើនអោេនិអោបសលរសូវទេវរជាពើរ ទបើទរបៀបទយៀបនអោឹងក្រមិែសពវថ្ងង

205

ទនអោោះ)។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ទយើងនសនអោកាោនុអោវែថភាពដ៏របទសើរសងតដរ ក្បុងការតក្លម្របព័នអោនោដុំោះ។ ទយើងក៏្កចតក្លម្ការចិ្ ច ឹមសែវ ទដើមផើទកយរបជាពលរដឌរក្ើរក្ជាទរចើនអោ តដលរស់ទៅត្តមេើជនអោបេកចេេួលបានអោនូអោវសលរបទោជន៍អោោ៉ា ងទពញទលញ។ ក្បុងន័អោយទនអោោះ យុេនសាង្គ្សថទនអោោះរែូវទផ្កថ ែជាសំខាន់អោទៅទលើការចិ ច្ ឹមនសន់អោ ទ នអោងិរជូក្ ត្តមសធោះការអភិវឌណន៍អោទរាងចរក្សលិែចែំើ សែវ នអោិងការចិ ច្ ឹមសែវក្បុងរេង់រទយយំ ទោយទរបើរបាស់នូអោវដើ តដលទៅេំទនអោរ។ កាោនុអោវែថភាពក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងវស័ិយជលសល គជឺាការចិ ច្ ឹមរែើទៅក្បុងតរស នអោិងចិ្ ច ឹមរែើជាេូទៅ។ ក្បុងឆនអោធៈទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភិបាលបនអោថជំរុញចលនា“ភូម១ិ សលែិសល១” ទដើមផើទលើក្សធួយទៅគំនអោិែថ្ចបរបឌិែ នអោិងនសនអោជំទនអោឿទលើខលួនអោឯងរបស់របជាពលរដឌទៅត្តមេើជនអោបេទោយឈរទលើទគ្នលការែ៍សំខាន់អោៗបួនអោោ៉ា ង គឺៈ េើ១-ការរោិះរក្វយិើតដលសមរសបទៅនអោឹងសាទ នអោភាពជាក់្តសថងថ្នអោបរសិាទ នអោភូមិឋានអោ នអោងិសមរសបទៅត្តមទសចក្ថើរសូវការរបស់េើសារ េើ២-ការបទងកើែលក្ខែៈរយរសួល នអោិងការសថល់ការទលើក្េឹក្ចិែថរបជាពលរដឌ ក្បុងការសលិែដូចជា ការតសវងរក្េើសារ ការសថល់ឥែទនអោ ការទសធរបទចចក្វជិាជ នអោិងសថល់ពូជ េើ៣-ការជួយបែថុ ោះបណ្តថ លសមែទភាពរគប់រគង នអោិងយនអោធានអោមនុអោសេ នអោិងេើ៤-ការបងកលក្ខែៈរយរសួលទកយរបជាពលរដឌបទងកើនអោសែគមន៍អោក្សិក្មមក្បុងេិសទៅធានាែថ្មលសលែិសល

148។ ការទយវើក្ំតែេរមង់ដើយលើ នអោងិការទបាសសំកែមើនអោ។ េកឹ្ នអោិងដើ គឺជាយនអោធានអោយមមជាែោិ៉ា ងសំខាន់អោ តដលកចយក្មទរបើរបាស់សរនសប់ការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិច សងគមក្ិចច នអោិងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ជាពិទសទៅែំបន់អោជនអោបេ។ ការបនអោថអនុអោវែថន៍អោចាប់ភូមិបាល នអោិងទគ្នលនអោទោបាយដើយលើ ទោយរាជរោឌ ភិបាលបានអោរបមូលសថុជំាសំខាន់អោទលើវធិានអោការពរងឹងរបព័នអោនរគប់រគងតបងតចក្ នអោងិទរបើរបាស់ដើយលើរបក្បទោយសមយម៌ ទោយធានានូអោវរបសិេនភាពទសដឌក្ិចច ត្តមរយៈការចុោះប ជ្ ើដើយលើ ការតបងតចក្ដើយលើ ការធានាសុវែទិភាពថ្នអោក្មមសិេនិទលើដើយលើ នអោិងការលុបបំបាែ់ភាពអនាយិបទែយយក្បុងការកាន់អោកាប់ដើយលើទោយខុសចាប់ ការោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការសមរសបមួយ ទដើមផើេប់សាក ែ់ការរបមូលដើេុក្ទោយមិនអោទរបើរបាស់មិនអោទយវើសលែិក្មម ឬកជើវក្មម។ល។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ រាជរោឌ ភបិាលបានអោ នអោឹងបនអោថសថល់កេិភាពដល់ការពរងឹងរបសិេនភាព កាន់អោកាប់ដើយលើជូនអោរបជាពលរដឌ តដលរែវូការដើសរនសប់សាងសង់លំទៅឋានអោ នអោងិទយវើកជើវក្មមក្សិក្មមជាលក្ខែៈរគួសារក្បុងរក្បខ័ែឍ ដើសមផទនអោ ទដើមផើទគ្នលទៅសងគមក្ចិចទោយឈរទលើទគ្នលការែ៍ជយួរគួសាររក្ើរក្ នអោិងរក្មុជនអោរររងទរគ្នោះ។ រក់្ព័នអោននអោឹងបញាបា ដើយលើទនអោោះតដរ ការទបាសសំកែមើនអោមិនអោរគ្នន់អោតែជាបញាបា សនអោថិសុខមួយមុខប៉ាុទណ្តត ោះទេ ប៉ាុតនអោថវារក់្ព័នអោនបញាបា ទសដឌក្ិចច នអោិងការអភិវឌណន៍អោជារមួជាពិទសស បញាបា សគែ់សគង់ដើយលើ នអោងិការសគែ់សគង់សុវែទិភាពក្បុងការរបក្បកជើវក្មមថ្នអោរគួសារក្សិក្ររក្ើរក្ទៅជនអោបេោច់រសោល។

148

រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា “យុេនសាង្គ្សថចែុទកាែ” ឆ្ប ២ំ០០៤ េំព័រេើ៣៣

206

ការទយវើក្ំតែេរមង់ទលើវស័ិយទនអោសាេ នអោងិជលសលសរនសប់របជនអោជនអោក្មពុជារាប់ោនអោអបក្ទោយបានអោសថល់ជាទសផៀងកហារជាចែូំល នអោិងការរស់ទៅ ទែើយគបួសេនំអោងឹអងករ រែើ តដលជាតសបក្មយួោ៉ា ងសំខាន់អោថ្នអោសនអោថិសុខទសផៀង បានអោសថល់របូទែអុើនអោចំនអោនួអោ បើភាគបួនអោ ដល់របជាជនអោចនំអោួនអោ ពើរោនអោនាក់្។ ទែែុទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាបានអោោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការអភវិឌណន៍អោវស័ិយជលសលរបក្បទោយចើរភាព នអោងិសមយម៌ទោយរបគល់អំណ្តចដល់សែគមន៍អោជនអោបេ ទដើមផើទកយរបជាក្សិក្រកចចូលរមួោ៉ា ងសក្មមក្បុងការទរៀបចំតសនអោការ នអោិងក្មមវយិើនានាទោយេេួលខុសរែូវរគប់រគងយនអោធានអោជលសលទោយខលួនអោឯង។ ការទយវើក្ំតែេរមង់ថ្រពទឈើ ក្បុងវស័ិយថ្រពទឈើ គឺជាទគ្នលទៅយុេនសាង្គ្សថមួយរបស់រាជរោឌ ភិបាល តដលរែូវធានាទកយបានអោទៅរគប់រគងថ្រពទឈើរបក្បទោយចើរភាព ទោយការរែួែពិនអោិែយកជើវក្មមថ្រពទឈើោ៉ា ងមុឹងនស៉ា ែ់ នអោិងសមរសបត្តមនអោិយមន័អោយ ការរគប់រគងថ្រពទឈើជាអនអោថរជាែិ ទោយែរមូវទកយនសនអោថ្រពទឈើបរមងុេុក្រគប់រគ្នន់អោសរនសប់េប់េល់របស់របជាពលរដឌ នអោិងសរនសប់ការររទរគ្នោះរាងំសងួែ នអោិងេឹក្ជនំអោន់អោ រពមទងំនសនអោថ្រពលិចេឹក្សរនសប់េុក្ជាជរមក្មចឆជាែិ។ េើ២-របព័នអោនការររយនអោធានអោយមមជាែិ ទោយទយវើការអភរិក្េជើវសាង្គ្សថចរមុោះ នអោិងរបទភេសែវតដលក្រម។ េើ៣-ការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោថ្រពទឈើមួយតដលរងឹនស ំ នសនអោែនសល ភាព នអោងិរគប់រគងទោយផ្កធ ល់របស់របជាពលរដឌរស់ទៅក្បុងែំបន់អោទនាោះ។ បតនអោទមទលើទគ្នលការែ៍ទងំបើទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាបានអោផ្្កក្ នអោិងពនិអោិែយកជើវក្មមថ្រពទឈើសមផទនអោ តដលទសសសល់ទងំអស់ទនាោះទ ើងវញិ ទដើមផើទយវើការវាយែថ្មលអំពើសាទ នអោភាពទោយសំទៅទលើការរគប់រគងទកយនសនអោរបសេិនភាព នអោិងបនអោថជំរុញទគ្នលនអោទោបាយោដុំោះថ្រពទឈើទ ើងវញិ។ ការអភិវឌណន៍អោវស័ិយទនអោោះទៅនសនអោការជួបរបេោះនអោឹងការលបំាក្ទោយសារ តែទយើងទៅមនិអោទន់អោនសនអោក្បុងរក្បខ័ែឍ ទគ្នលនអោទោបាយចាស់ោស់ នអោិងតសនអោការសក្មមភាពក្បុងការអភិវឌណន៍អោវស័ិយក្សិក្មម។ េើសារនាទំចញអងករ នអោិងដណំ្តដំថ្េទេៀែ មនិអោទន់អោបានអោរសាវរជាវទកយបានអោចាស់ោស់ ទែើយទយើងរែូវរបឈមមុខនអោឹងរបាងំជាទរចើនអោ តដលរារាងំដល់ក្ំទែើ នអោថ្នអោការនាទំចញក្បុងទនាោះគុែភាពទៅនសនអោក្រមិែទប ក្ងវោះខាែនូអោវព័ែ៌នសនអោសថើពើរែិជជក្មម ទែោឌ រចនាសមព័នអោន នអោិងទសវាគ្នរំេទៅអន់អោងយ ក្ងវោះខាែឧបក្រែ៍សនសា រៈសរនសប់ទពលរចូែកាែ់ នអោិងទរកាយទពលរចូែកាែ់ សមែទភាពសាទ ប័នអោទៅទខាយ េនិអោបសលទៅទប ទសវាក្មមក្សកិ្មមមិនអោទន់អោរគប់រគ្នន់អោ របព័នអោនធារាសាង្គ្សថមិនអោរគប់រគ្នន់អោ ទែើនសនអោសលិែភាពទប ក្សិក្រគ្នម នអោសមែទភាពរគប់រគ្នន់អោ ទដើមផើេេួលបានអោនូអោវយនអោធានអោសរនសប់សលិែក្មម នអោិងការខវោះខាែសមែទភាពសាទ ប័នអោក្បុងការទយវើតសនអោការ អនុអោវែថសក្មមភាពអភិវឌណន៍អោសរនសប់ក្សិក្មម។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោចាែ់េុក្វធិានអោការោ៉ា ងមុឹងនស៉ា ែ់ ទដើមផើបទងកើនអោចើរភាពថ្នអោយនអោធានអោថ្រពទឈើ។ វធិានអោការទងំទនអោោះរមួនសនអោ ការអនុអោវែថន៍អោរបក្បទោយទជាគជ័យនូអោវទគ្នលនអោទោបាយក្បុងការបរក រឧរក្ិដឌក្មមទនាោះ ការចាប់បានអោការក្ំចាែ់ នអោិងការរែួែពិនអោិែយសក្មមភាពខុសចាប់នានា។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោបទងកើែទ ើងអងគភាពសរនសប់សថល់របាយការែ៍ នអោងិរែួែពិនអោិែយបេឧរក្ដិឌថ្នអោថ្រពទឈើទៅក្បុងនាយក្ោឌ នអោរុក្ខរបនសញ់ថ្នអោរក្សួងក្សិក្មម នអោិងទៅក្បុង

207

រក្សួងបរសិាទ នអោ នអោិងបទងកើែទ ើងទៅចែុំចរបមូលសថុ ំមួយទៅេើសថើការគែៈរដឌមង្គ្នអោថើ សរនសប់ទយវើការរែួែពិនអោិែយរបាយការែ៍ទងំទនអោោះ។ បញាបា ជាកេភិាពដ៏ខពង់ខពស់បសុំែរបស់រាជរោឌ ភិបាល គបឺទងកើែការសគែ់សគងេកឹ្ នអោងិទែោឌ រចនាសមព័នអោនទងំទៅេើរក្ងុ ទងំទៅជនអោបេ ក្បុងទគ្នលទៅ ការទោោះរសាយទដើមទែែុចមផងថ្នអោភាពរក្ើរក្ នអោិងទលើក្សធួយក្រមិែជើវភាព សនអោថិសុខទសផៀង នអោិងសុខភាពរបស់របជាជនអោ។ ទយើងនអោឹងទរបើរបាស់ទកយនសនអោរបសេិនភាពខពស់ទៅេឹក្ទៅទរកាមដើទងំរាក់្ ទងំទរៅក្បុងទគ្នលទៅធារាសាង្គ្សថ នអោិងទគ្នលទៅថ្នអោការសគែ់សគង់េឹក្ត្តមេើលំទៅឋានអោ។ ក្បុងក្រែើ តដលលក្ខខ័ែឍ បទចចក្ទេស នអោិងទសដឌក្ិចចអនុអោញាបដ ែរាជរោឌ ភិបាលនសនអោវធិានអោការសាថ រទ ើងវញិទៅមូលោឌ នអោធារាសាង្គ្សថ តដលនសនអោរសាប់ ទដើមផើធានានូអោវសមយម៌ក្បុងការទរបើរបាស់េឹក្ នអោិងទដើមផើទលើក្ក្មពស់សលែិ ក្សិក្មម នអោិងសនអោថសុិខទសផៀង។ យុេនសាង្គ្សថរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្បុងរយៈទពលខលើ នអោងិរយៈទពលមយយម គឺទលើក្េឹក្ចែិថដល់តសបក្ឯក្ជនអោ នអោិងក្សិក្មមក្បុងការអនុអោវែថក្មមវយិើជើក្អែថូ ងរាក់្ៗ នអោិងនស៉ា សុើនអោបូមេឹក្ែូៗ។ បនាធ ប់ពើសមែទភាព សាទ ប័នអោទងំទៅមជឈមឹទងំទៅទខែថក្បុងការទរៀបចំការរគប់រគង នអោងិដំទែើ រការរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថរែូវបានអោពរងងឹរចួ ទែើយរាជរោឌ ភិបាលនអោឹងោក់្ទចញនូអោវយុេនសាង្គ្សថបតនអោទមក្បុងការពរងើក្របព័នអោនធារាសាង្គ្សថយំៗទេៀែ។ ទគ្នលទៅថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយេឹក្របស់រាជរោឌ ភិបាល គឺពរងើក្ែំបន់អោទរសាចរសពទពញទលញពើ ១៦ ដល់ ២០% ថ្នអោែំបន់អោោរំសូវទងំអស់ទៅក្ំ ុងទពល ៥ឆ្ប ំដល់ ២០០៣ នអោិងនាបំនអោថបនាធ ប់ទេៀែ ត្តមរយៈការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថសមរសបការបទងកើែការរែែួពិនអោែិយ នអោិងភាពជានសច ស់ទៅត្តមមូលោឌ នអោការជរមញុការចូលរមួរបស់តសបក្ឯក្ជនអោក្បុងការអភិវឌណន៍អោរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថ នអោិងពរងើសមែទភាពរបស់អងគការរដឌ នអោិងសែគមន៍អោអបក្ទរបើរបាស់េឹក្ក្បុងក្ចិចដំទែើ រការ នអោិងការតងទរំបព័នអោនធារាសាង្គ្សថ។ ជាក់្តសថងទៅឆ្ប ២ំ០០៦ ត្តមរយការសែការោ៉ា ងជែិសបេិក្បុងចំទណ្តមរវាងរក្សួង សាទ ប័នអោរក់្ព័នអោននានា ទលើយុេនសាង្គ្សថសរនសប់ក្សិក្មម នអោិងយនអោធានអោេឹក្ គឺទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ទលើតសនអោការរបស់អនុអោវស័ិយទងំអស់ទៅក្បុងវស័ិយទនអោោះ នអោងិទៅក្បុងចំទណ្តមការររទសេងៗទេៀែ ទោយប ច្ូលនូអោវការវភិាគទោោះរសាយ នអោិងទយវើជាយុេនសាង្គ្សថការររមយួចំនអោួនអោដូចជាៈ -ការរគប់រគងដើក្សិក្មម ចំែុចខាល ងំ ចំែុចទខាយ របស់ទសដឌក្ិចចនសរត្តោឌ នអោ េំែ ំនអោិងក្ត្តថ តសបក្សងគម តដលទក់្េងនអោងឹដើក្សិក្មមែូចៗ សែក្រែ៍ ក្សកិ្មម ការររក្សិោឌ នអោ ទោយនសនអោក្ិចចសនអោោការទយវើសមផទនអោដើរេង់រទយយ ំ តដលទងំអស់ទនអោោះ គឺទៅក្បុងបរបិេថ្នអោការបទងកើនអោសលក្សកិ្មម នអោិងសលិែភាព ពពិិយក្មមការធានាសមែទភាព នអោងិយុែថិយម៌សងគម។ -សលិក្មមពូជតដលនសនអោេនិអោបសលខពស់ ជាពិទសសរសូវរែូវបានអោបទងកើែទ ើងទៅក្តនអោលងទសេង ជាពិទសសទៅក្បុងរបទេសជិែខាង តដលនសនអោលក្ខែៈកកាសធាែុក្សិក្មមរបហាក់្របតែលគ្នប ទយៀបការវនិអោិទោគរេង់រទយយំ ក្បុងការរសាវរជាវយំតសបក្សកិ្មម ទដើមផើបទងកើែពូជងមើទៅក្មពុជា។

208

-ការបទងកើនអោសលិែក្មមរសូវសរនសប់ការនាទំចញទៅត្តមចំែង់ចែូំលចិែថ ឬបតនអោទមពើទលើសលិែក្មមដណំ្ត ំតដលនសនអោែថ្មល នអោិងែនួាេើពិទសស។ ការបទងកើនអោសលិែក្មមដណំ្តដូំចជា តសលទឈើ នអោិងបតនអោល តដលបចចុបផនអោបទនអោោះក្មពុជាពឹងតស្ក្ោ៉ា ងខាល ងំទលើការនាចូំល។ ការនសនអោទគ្នលទៅចាស់ោស់ ចែុំចទៅ នអោិងចែូំមពរជាក់្តសថងទដើមផើសទរមចបានអោបទងកើែសលិែក្មមដណំ្តតំ្តមរយៈរបព័នអោនោដុំោះ តដលកចទរបើរបាស់បានអោរបទសើរបំសុែនូអោវរបភពយនអោធានអោេឹក្ តដលនសនអោក្រមិែ នអោិងកាែ់បនអោទយហានអោយិភ័យចំទរោះក្សិក្រ ពើការតរបរបួលមនិអោទេៀងទែ់ទោយសារបាែុភូែយមមជាែិ តដលទក្ើែនសនអោទ ើងពើមយួឆ្ប ទំៅមយួឆ្ប ំ នអោិងត្តមរយៈដណំ្តលំ្ៗ បំសុែ តដលរែូវោដុំោះរគប់រដូវទោយទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ទលើលក្ខខ័ែឍ ដើ នអោិងក្ត្តថ ទសេងៗទេៀែ ទលើសកាថ នុអោពលថ្នអោការនាទំចញ នអោងិការតក្លម្របព័នអោនធារា- សាង្គ្សថ។ល។ ជាមួយគ្នប ទនអោោះតដរ របព័នអោនធារាសាង្គ្សថខាប ែែូច តដលជាតសបក្មយួថ្នអោការររអភិវឌណន៍អោជនអោបេ តដលរែូវបានអោរក្សងួអភិវឌណន៍អោជនអោបេបានអោោក់្ប ច្ូ លក្បុងទគ្នលនអោទោបាយ នអោិងយុេនសាង្គ្សថអភិវឌណន៍អោរបស់ខលួនអោ នអោិងក្មមវយិើវនិអោិទោគសាធារែៈរបស់រោឌ ភិបាល។ ក្បុងរយៈទពល ៤ឆ្ប ំ ថ្នអោក្ិចចសែការជាមយួថ្ដគូរអភិវឌណន៍អោរក្សងួអភិវឌណន៍អោជនអោបេបានអោសទរមចបានអោនូអោវសមិេនិសលមួយចំនអោួនអោដូចជា បានអោសាងសងេនំអោប់េកឹ្ងមើបានអោរបតវង ២៧គ.ម ជួសជុលេំនអោប់េឹក្បានអោរបតវង ១៩គ.ម សាងសង់របឡាយទរសាចរសពបានអោរបតវង ៦៩គ.ម ជសួជុលរបឡាយទរសាចរសពបានអោរបតវង ២៤១គ.ម នអោងិសាងសង់ទវ រេឹក្បានអោចំនអោនួអោ ៦ក្តនអោលង149។ ទោយឈរទលើទគ្នលនអោទោបាយយនអោធានអោេកឹ្របស់រោឌ ភិបាល គឺការរគប់រគងយនអោធានអោេកឹ្ នអោិងរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថត្តមរយៈការរបទមើលទមើលជាមុនអោ នអោងិទោោះរសាយរាល់បញាបា តដលសាទ ប័នអោបំទពញការររក្បុងវស័ិយរបឈមមុខក្បុងអំ ុងទពល ២០ឆ្ប ំ ខាងមុខតដលកចជយួទកយវស័ិយទនអោោះទកយរបកាន់អោយក្វធិានអោការសមរសប ទដើមផើទោោះរសាយរាល់បញាបា ទងំទនាោះ។ ក្បុងឆនអោធៈទនអោោះរាជរោឌ ភិបាលនអោងឹទផ្កថ ែយក្ចែិថេុក្ោក់្ទលើ េើ១-ការសថល់ទកយពលរដឌរគប់រូបទៅេឹក្ តដលនសនអោសុវែទភិាព នអោិងរបក្បទោយអនាម័យ េើ២-ការសថល់ទសរ ើភាពដល់ពលរដឌរគប់រូបទោយបទ ជ្ ៀសការគរនសមក្ំតែងបាែ់បង់ជើវែិ លក្ខខ័ែឍ ជើវែិតដលបណ្តថ លមក្ពើភាពថ្ចដនអោយ តដលទក់្េងនអោងឹេឹក្ េើ៣-ការសថល់េកឹ្រគប់រគ្នន់អោដល់ក្តនអោលងណ្តតដលរែូវការ ទដើមផើធានាបានអោសនអោថិសុខទសផៀង ការរស់ទៅរបស់របជាពលរដឌ នអោិងសក្មមភាពទសដឌក្ចិច េើ៤-ការធានាបរសិាទ នអោេកឹ្តដលគ្នម នអោជាែិពុល នអោិងការរេរេង់ជើវែិមចាឆ ជាែិ នអោិងរបព័នអោនទអកូ្ ូសុើទៅក្បុងេឹក្

150។ បតនអោទមទលើទនអោោះទៅទេៀែ រាជរោឌ ភិបាលបានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្ ក្បុងការបទងកើែទៅរបព័នអោនរគប់រគងព័ែ៌នសនអោជលសលសាង្គ្សថរក់្ព័នអោននអោឹងរបភពេកឹ្ទងំអស់ទងំេឹក្ថ្សធទលើទងំេកឹ្ទរកាមដើ (កងេកឹ្េទនអោលកងេឹក្ទរកាម)ទកយនសនអោចើរភាព នអោិងតដលគួរទកយទជឿេុក្ចិែថបានអោ តដលនអោឹងសថល់ព័ែ៌នសនអោជាមូលោឌ នអោ ទដើមផើជួយដល់ការទយវើ

149

រក្សួងអភិវឌណន៍អោជនអោបេៈ សមិេនសលការររឆ្ប ២ំ០០៤-២០០៧ នអោិងេិសទៅបនអោថតខឧសភា-មិងុនា ឆ្ប ២ំ០០៨ េំព័រេើ២២

150 រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា “យុេនសាង្គ្សថចែុទកាែ” ឆ្ប ២ំ០០៤ េំព័រេើ៣៦

209

តសនអោការយុេនសាង្គ្សថ នអោិងការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោេឹក្របក្បទោយចើរភាព នអោិងទដើមផើរក្ាបានអោនូអោវបរសិាទ នអោសរនសប់បទរមើទកយទគ្នលទៅទសេងៗដូចជា ធារាសាង្គ្សថ ការសគែ់សគងេកឹ្បរទិភាគ ថាមពលវារ ើអគគើសនអោើ ការដកឹ្ជ ជ្ូ នអោជលសល ការរគប់រគងេឹក្ជនំអោន់អោ នអោងិក្ចិចការររយនអោធានអោបរសិាទ នអោជាទដើម។ ចំទរោះតសនអោការទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលនសនអោវធិានអោការនអោឹង ១-ទរៀបចំេិនអោបន័អោយលម្ិែថ្នអោវស័ិយេកឹ្ ២-ទរៀបរូបមនអោថសរនសប់យុេនសាង្គ្សថវនិអោិទោគេុនអោ ៣-បទងកើែ រក្បខ័ែឍសាទ ប័នអោសរនសប់ការទយវើរបែិបែថ ិនអោិងតងរក្ារបព័នអោនធារាសាង្គ្សថ ៤-ទរៀបចំតសនអោការសក្មមភាពសថើពើ ទគ្នលនអោទោបាយអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោេឹក្ថាប ក់្ជាែ ិ នអោិង ៥-ពរងឹងការទយវើតសនអោការគទរនសង នអោងិសក្មមភាពអនុអោវែថគទរនសងក្បុងរគប់ក្រមិែទងំអស់។ ទរឿងសំខាន់អោមយួទេៀែ ការបនអោថការអភិវឌណន៍អោវស័ិយថាមពល នអោិងបណ្តថ ញអគគើសនអោើ តដលជាតសបក្សខំាន់អោមួយក្បុងចំទណ្តមទគ្នលនអោទោបាយសំខាន់អោៗរបស់រាជរោឌ ភបិាល ទដើមផើទឆលើយែបរបក្បទោយរបសេិនភាពទៅនអោឹងការទក្ើនអោទ ើងថ្នអោែរមូវការទរបើរបាស់អគគើសនអោើ ទោយឈរទលើចក្ខុវស័ិយរយៈទពលរបស់ខលួនអោ រាជរោឌ ភិបាលចាបំាច់រែូវទយវើោ៉ា ងណ្ត ទដើមផើធានាទកយនសនអោសនអោថិសុខថាមពលទៅេូទងំរបទេស។ ក្បុងបរកិារែ៍ទនអោោះរាជរោឌ ភិបាលបានអោសថល់កេិភាពខពស់ទៅទលើការទក់្ទញទកយនសនអោការចូលរមួរបស់តសបក្ឯក្ជនអោក្បុងការសលិែ នអោិងសគែ់សគង់អគគើ-សនអោើ ជាពិទសសទៅត្តមបណ្តថ េើរមួទខែថ នអោិងេើរបជុំជនអោសំខាន់អោៗ។ ការអភិវឌណន៍អោគទរនសងអគគើសនអោើភាវូបនអោើយក្មមែំបន់អោជនអោបេរបក្បទោយគុែភាព នអោិងនសនអោែថ្មលសមរមយ រពមទងំអនុអោវែថន៍អោគទរនសងែភាជ ប់តខេប ជ្ូ លថាមពលពើរបទេសជិែខាង។ ោ៉ា ងណ្តមញិរបព័នអោនសលែិក្មមរបព័នអោនប ជ្ូ ល នអោងិរបព័នអោនតចក្ចាយថាមពលក្បុងរសកុ្ នអោងិរែូវបានអោោក់្ទកយដំទែើ រការបទែថើ រៗ ទដើមផើទឆលើយែបទៅនអោងឹែរមូវការរបស់សែគមន៍អោទៅត្តមេើរបជុំជនអោ នអោិងជនអោបេ នអោិងបំទពញែរមូវការ ការសគែ់សគង់ទៅទលើតសបក្ទសដឌក្ចិច(សលែិក្មម) តដលក្ំពុងរ ើក្ចទរមើនអោ។ យុេនសាង្គ្សថវស័ិយថាមពលរបស់ក្មពុជារយៈទពល ១៥ឆ្ប (ំ២០០៦-២០២០) ក្ំពុងបានអោទរៀបចំជាបទែថើ រៗ ទោយទសបើទ ើង ទដើមផើទកយនសនអោភាពជានសច ស់ការក្បុងវស័ិយថាមពលត្តមរយៈរែិជជក្មមថាមពលអគគើសនអោើ នអោិងការផ្កល ស់បថូរថាមពល អគគើសនអោើ នអោិងការទយវើទកយអគគើសនអោើនសនអោទៅក្បុងវស័ិយទសេងៗទេៀែ ជាពិទសសរបជាពលរដឌរក្ើរក្កចនសនអោលេនភាពទរបើរបាស់ក្បុងការសលែិ នអោងិទរបើរបាស់។ ត្តមរយៈទនអោោះតដរ ទយើងនអោឹងកចទក់្ទញវនិអោិទោគ នអោិងជំរុញទកយនសនអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ចិច។ ទោយឈរទលើយុេនសាង្គ្សថក្បុងរយៈទពលមយយមមយួ រាជរោឌ ភិបាលគួរតែៈ -បនអោថទយវើការជួសជុល នអោិងសាងសងទរាងចរក្ថាមពលក្បុងរសកុ្ -ខិែខំបទ ជ្ ៀសការទរបើរបាស់របភពថាមពល តដលនសនអោែថ្មលខពស់ ទែើយយក្ចិែថជំរុញការអភិវឌណន៍អោរបភពថាមពល តដលនសនអោែថ្មលទប។ -េិញថាមពលអគគើសនអោើទៅក្បុងែថ្មលសមរសបពើរបទេសជិែខាង ត្តមរយៈក្ចិចរពមទរពៀងទេវរភាគើ តដលនអោឹងរែូវពិនអោែិយ នអោងិរែូវពរងើរបព័នអោនប ជ្ូ នអោ នអោិងតចក្ចាយថាមពលអគគើសនអោើក្បុងក្រមិែជាែ។ិ

210

-ពរងើក្ការទយវើអគគើសនអោើភាវូបនអោើយក្មមទៅែំបន់អោជនអោបេ សំទៅទលើក្សធួយដល់ជើវភាពរស់ទៅដល់អបក្រក្ើរក្។ ចំទរោះការជំរុញទកយនសនអោការសលិែទរបង នអោងិឧសម័នអោ ក៏្ជាតសបក្កេិភាពសងតដរ ត្តមរយៈការសថល់លេន-ភាពខពស់ក្បុងការរុក្រក្យនអោធានអោទនអោោះ ត្តមរូបភាពមួយលប្ំសុែសំទៅទចញយក្សលរបទោជន៍អោសំរាប់របទេសជាែ ិនអោងិរបជាពលរដឌ ពិទសស អបក្រក្ើរក្ទៅក្បុងរយៈទពលមយយម នអោិងរយៈទពលតវងទដើមផើទកយយនអោធានអោទរបង នអោិងឧសម័នអោដ៏នសនអោែថ្មលទនអោោះរែូវបានអោយក្ទៅទរបើរបាស់ជារបទោជន៍អោសាធារែៈទៅត្តមលេនភាព តដលកចទយវើទៅបានអោ។ រ ើឯការទលើក្ក្មពស់បទចចក្វេិោព័ែ៌នសនអោ នអោងិេូរគមនាគមន៍អោ ទឃើញថា ចក្ខុវស័ិយទលើវស័ិយទនអោោះ គឺទមទរទកយនសនអោវនិអោិទោគខពស់ នអោិងរយៈទពលតវងមួយ ទដើមផើក្សាងមូលោឌ នអោថ្នអោទែោឌ រចនាសមព័នអោន ថ្នអោរបព័នអោនេូរគមនាគមន៍អោទងំឡាយ ជាពិទសសតខេកាបអុបេិច តដលកចទរបើរបាស់បានអោទលផឿនអោខពស់ ក្បុងការទរៀបចំរបព័នអោនគមនាគមន៍អោ ទងំឡាយទៅជនអោបេ។ បញាបា របឈមមុខបនាធ ន់អោ គឺការប ច្ុ ោះថ្ងលបចចុបផនអោបវស័ិយគមនាគមន៍អោ នអោងិព័ែ៌នសនអោវេិោរែូវោក់្ទកយដំទែើ រការ សរនសប់ទយវើទកយរបទសើរទ ើងថ្នអោសាទ នអោភាពរស់ទៅរបស់អបក្រក្ើរក្ ត្តមរយៈការបនាធ បែថ្មលទសវាក្មមេូរគមនាគមន៍អោទកយបានអោឆ្ប់រែ័ស ការពរងើបណ្តថ ញទងំឡាយទៅក្បុងែបំន់អោេើរបជុំជនអោយំៗ ែូចៗ នអោងិជនអោបេ ការពរងឹងទសវាថ្របសែើ យ ៍ែំបន់អោេើរក្ុង េើរបជុជំនអោដល់ែបំន់អោជនអោបេ របក្បទោយគុែភាពនសនអោែថ្មលទថាក្សមរមយ នអោងិពរងើក្សមែទភាពសាទ ប័នអោរគប់រគងការពរងើក្ នអោងិទយវើទកយរបទសើរទ ើងនូអោវវសិាលភាពរបសេិនភាព នអោិងែុលយភាពថ្នអោការសេពវសាយរបស់រដឌនសនអោវេិយុ េូរេសេន៍អោ នអោិងភាប ក់្ររសារព័ែ៌នសនអោ តដលតសបក្ទងំទនអោោះទដើរែួនាេើោ៉ា ងសខំាន់អោក្បុងការសថល់ជាដំែឹងការអប់រ ំ រពឹែថិការែ៍សំខាន់អោតដលបានអោទក្ើែទ ើងទៅក្បុងរបទេស នអោងិទលើពិភពទោក្។ ទែើយបនអោថអនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយទបើក្េូោយ ក្បុងការជំរុញការចូលរមួតសបក្ឯក្ជនអោ។ ទក់្េងនអោឹងវស័ិយទនអោោះតដរ រគប់រក្សងួ នអោិងសាទ ប័នអោទងំអស់រែូវជំរុញទកយនសនអោការបទងកើែទគែេព័ំរផ្កធ ល់ខលួនអោ ទែើយតក្លម្ទកយទន់អោទពលទវោក្បុង ៦តខមថង ឬញឹក្ញាប់ទៅត្តមែរមូវការចាបំាច់។ ទគែេំព័រទនអោោះ នអោងិនសនអោសធុក្នូអោវេនិអោបន័អោយ នអោិងព័ែ៌នសនអោទងំអស់តដលនសនអោការទក់្េងទៅនអោឹងរក្សួង នអោងិសាទ ប័នអោទងំទនាោះ។ ចំទរោះការអភិវឌណន៍អោជនអោបេ នអោងិវមិជឈការកចទយវើទៅបានអោតសក្្ទលើការទយវើក្ំតែេរមង់រដឌបាលសាធារែៈ រាជរោឌ ភិបាលបានអោយល់ទឃើញោ៉ា ងចាស់ថា ក្ិចចការពរងឹងសមែទភាពរបស់សាទ ប័នអោ គឺជាគនអោលោឹះថ្នអោការអភិវឌណន៍អោ។ រដឌបាលសាធារែៈរែូវនសនអោលក្ខែៈអពោរក្ិែយ ែនសល ភាព នអោិងការេេលួខុសរែូវខពស់។ មូលោឌ នអោថ្នអោទគ្នលទៅទនអោោះ រាជរោឌ ភបិាល នអោិងការយក្ចិែថេុក្ោក់្ទៅទលើការសថល់ទសវាសាធារែៈជូនអោដល់របជាពលរដឌរបក្បទោយគុែភាព នអោិងរបសេិនភាពទលើទសវារក់្ព័នអោននអោឹងអយិបទែយយភាពរបស់រដឌ(ឧទែរែ៍ៈ ការសថល់អរត្តនុអោកូ្លោឌ នអោប័ែតក្មមសេិនិទលើដើយលើ នអោិងលិខែិអនុអោញាបដ ែទសេងៗ) ទសវាក្មមរក់្ព័នអោននអោឹងការវនិអោិទោគទសវាមូលោឌ នអោ នអោងិទសៀវទៅរក់្ព័នអោន នអោងិចែូំលចំណ្តយរបស់រដឌ។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោចាែ់េុក្ការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើវមិជឈការថាប ក់្ ឃុ/ំសរក ែ់ថា ជាគនអោលោឹះសរនសប់លេនិរបជាយិបទែយយទៅមូលោឌ នអោទលើក្ក្មពស់គុែភាពទសវាសាធារែៈ នអោងិជំរុញក្ិចចការអភិវឌណន៍អោរគប់តសបក្ទៅមូលោឌ នអោ ទោយនសនអោការចូលរមួពើសណំ្តក់្មូលោឌ នអោខលួនអោឯងផ្កធ ល់។ កេិភាពចមផងក្បុងវស័ិយទនអោោះ គជឺាការក្សាងសមែទភាពរគប់រគងទៅថាប ក់្មូលោឌ នអោ នអោិងការសថល់របភពយនអោធានអោែរិ ដ្វែទុសមរសប រពម

211

ទងំការទលើក្សធួយវបផយម៌ចូលរមួរបស់របជាពលរដឌទៅក្បុងក្ិចចការទងំទនាោះ។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោទលើក្ទ ើងនូអោវយុេនសាង្គ្សថខាងទលើទនអោោះទោយឈរទលើមូលោឌ នអោថ្នអោការអភិវឌណន៍អោជនអោបេពើទរកាមទ ើងចរមោុះ ទោយនសនអោការចូលរមួោ៉ា ងេូលេូំោយ នអោិងទោយឈរទលើទគ្នលការែ៍វមិជឈការ។ ទគ្នលទៅសំខាន់អោ គឺរែូវពរងើក្ចំនអោនួអោគែៈក្មមការអភិវឌណន៍អោភូមិ តដលរែូវបានអោទបាោះទឆ្ប ែទរជើសទរ ើស ទដើមផើជាែំណ្តងភូមិជនំអោួសមុខទកយរាជរោឌ ភិបាល អងគការ-អនអោថរជាែិ នអោងិអងគការមិនអោតមនអោរោឌ ភិបាលទៅក្បុងការរគប់រគងគទរនសងអភិវឌណន៍អោភូមិ

151។ របការទនអោោះនអោងឹអនុអោញាបដ ែទកយសែគមន៍អោចូលរមួោ៉ា ងសក្មមទៅក្បុងសាទ ប័នអោមូលោឌ នអោ នអោិងបទងកើនអោភាពជានសច ស់ថ្នអោគទរនសងការអភិវឌណន៍អោទោយសថល់ទកយបុគគលនសប ក់្ៗរគួសារ នអោិងសែគន៍អោនអោើមួយៗនូអោវសិេនិក្បុងការទយវើទសចក្ថើសទរមច នអោិងទោយធានានូអោវគែទនអោយយភាព។ ការតក្េរមង់សាទ ប័នអោ នអោិងទគ្នលនអោទោបាយក្ំពុងតែេេលួបានអោការគ្នរំេទោយការវនិអោិទោគសាធារែៈជាយុេនសាង្គ្សថ ទោយរមួប ច្ូ លនូអោវការសគង់សគង់ដល់ភូមិ នអោិងសលូវលំជនអោបេ ទដើមផើគ្នរំេដល់ការសាទ បនាទ ើងវញិ នអោងិការតងរក្ាទែោឌ រចនាសមព័នអោនជនអោបេដ៏នសនអោសារៈសំខាន់អោទនអោោះ នអោិងទដើមផើបទងកើែការររទៅជនអោបេ។ រាជរោឌ ភិបាលបានអោសថល់កេភិាពទៅទលើការបទងកើនអោចែូំលជនអោបេ ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោងិទដើមផើរក្ានូអោវសទនអោថរបទវសន៍អោរបជាជនអោពើជនអោបេទៅេើរក្ងុទកយសទិែទៅរែឹមក្រមែិមួយ តដលកចរគប់រគងបានអោ។ ចំែុចសំខាន់អោមួយទេៀែ គកឺារអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយដើយលើ ទយើងទងំអស់គ្នប សុេនតែបានអោដឹងទែើយថា ទគ្នលនអោទោបាយដើយលើនអោឹងទផ្កថ ែទៅទលើការតបងតចក្ដើយលើ ការទរៀបចំដើយលើ នអោិងរដឌបាលដើយលើ។ ក្មមវយិើសបូលថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយដើយលើរមួនសនអោ ការអភិវឌណន៍អោទគ្នលនអោទោបាយដើយលើជាែិមួយ ការតក្លម្ការរគប់រគងដើរបស់រដឌ ការចាប់ទសថើមចុោះប ជ្ ើដើយលើជារបព័នអោន កាបទងកើែរបក្ខ័ែឍ គែិយុែុថ ទដើមផើពរងឹងសិេនិទលើរេពយសមផែថិ ការបទងកើែនូអោវតសនអោការបលង់ទម នអោិងការក្ែំែ់ែំបន់អោសរនសប់ថាប ក់្ទខែថ/រក្ងុ នអោិងថាប ក់្ជាែិ នអោិងអភិវឌណន៍អោលំទៅឋានអោជនអោបេ។ ក្បុងរយៈទពលមយយម នអោិងរយៈទពលតវង រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជានអោឹងទោោះរសាយបញាបា ទងំទនអោោះត្តមរយៈការអនុអោម័ែ នអោិងការអនុអោវែថន៍អោចាប់ភូមិបាលងមើ ក៏្ជាការអនុអោវែថន៍អោការររចុោះប ជ្ ើដើយលើជារបព័នអោនក្បុងក្រមិែជាែិ នអោិងការការររសមផែថិរដឌ។ ចាែ់ថាប ក់្ការទរបើរបាស់ដើយលើនសនអោសារៈសំខាន់អោសរនសប់ទយវើការក្ែំែ់រពំរបេល់របទភេដើទសេងៗដូចជា ដើថ្រព រេពយរដឌជាអចិថ្ង្គ្នអោថយ ៍ ូែិ៍ទនអោសាេ នអោិងដើក្សិក្មមទសេងទេៀែ តដលកចជួយទកយជនអោរក្ើរក្កចេេលួបានអោដើយលើ នអោិងតក្លម្ការកាន់អោកាប់ដើយលើ នអោងិទនអោសាេជារបថ្ពែើ ។ សិកាខ សាោសថើពើការគ្នម នអោដើយលើរែូវបានអោទរៀបចំទ ើងទោយរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាទៅក្បុងតខសើហា ឆ្ប ២ំ០០ ក្នអោលងទៅទនអោោះ ទដើមផើក្ែំែ់ចនំអោួនអោរបជាជនអោតដលគ្នម នអោដើយលើ នអោងិមូលទែែុតដលបណ្តថ លទកយបាែ់បង់ដើយលើ នអោិងបានអោទរៀបចំទគ្នលនអោទោបាយតដលរក់្ព័នអោននអោឹងបញាបា ដ៏សំខាន់អោទនអោោះ។ រាជរោឌ ភិបាលក្មពុជា បានអោោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការដូចខាងទរកាម ទដើមផើតសវងរក្នូអោវដំទណ្តោះរសាយចំទរោះ បញាបា សមុគសាម ញទនអោោះ : ១-ទយវើការសិក្ារសាវរជាវទកយបានអោែមែ់ចែ់អំពើលេនភាពចូលទៅកាន់អោកាប់ដើយលើ ភាពរក្ើរក្

151 រក្សួងតសនអោការៈ របាយការែ៍ឆ្ប ១ំ៩៩៩ សថើពើការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេទៅក្មពុជា “ទសដឌក្ិចចភូមិ នអោិងកាអភិវឌណនអោ”

212

នអោិងភាពរយេេលួរងទរគ្នោះ ទដើមផើនសនអោមូលោឌ នអោទយវើក្ំតែេរមង់ទគ្នលនអោទោបាយ។ ២-ក្ំែែ់នូអោវរក្ុមតដលគ្នម នអោដើ នអោងិរក្ុមតដលនសនអោដើរគប់រគ្នន់អោទៅថាប ក់្រសុក្ នអោងិទខែថ ទដើមផើទយវើទកយពួក្ទគកចេេួលការយក្ចិែថេុក្ោក់្កាន់អោតែនសនអោរបសេិនភាព។ ៣-ែវកឹ្ែវនឺអោកជាញ យរទខែថ នអោិងមូលោឌ នអោ ទដើមផើទរៀបចំតសនអោេើយនអោធានអោដើ នអោងិឯក្សារថ្នអោការទរៀបចំតសនអោការទសេងៗទេៀែ តដលកចសថល់េិនអោបន័អោយសំខាន់អោៗដល់ការរគប់រគងយនអោធានអោដើទៅក្បុងែំបន់អោនអោើមួយៗទកយកាន់អោតែនសនអោរបសិេនភាពខពស់ នអោងិសថល់លេនភាពទកយនសនអោការរែួែពិនអោិែយជារបព័នអោននូអោវសភាពការដើយលើ នអោិងសាទ នអោភាពដើយលើរបស់ពលរដឌរក្ើរក្ នអោងិតដលរយរងទរគ្នោះ។ ៤-ចាែ់វធិានអោការ ទដើមផើធានាថា សែគមន៍អោ តដលបានអោបទងកើែទ ើងទៅមូលោឌ នអោកចទរបើរបាស់ទៅត្តមេនសល ប់របស់ទគនូអោវយនអោធានអោតដលជាសមផែថិរមួ(ដើយលើ ថ្រពទឈើ នអោិងសលូវេឹក្) នអោងិមិនអោរែូវបានអោដទែថើ មទោយរក្ុមងមើទេៀែ។ ៥-ពិនអោិែយទ ើងវញិនូអោវទគ្នលនអោទោបាយសថល់ដើយលើ តដលបានអោទោោះមើនអោទែើយ ទោយសថល់កេិភាពចំទរោះជនអោទភៀសសឹក្ អែើែយុេនជនអោ នអោិងរក្ុមរក្ើរក្ដថ្េទេៀែ។ ៦-ធានាសុវែទិភាព ថ្នអោការកាន់អោកាប់ដើចំទរោះក្សិក្រ ត្តមរយៈការលម្ការតក្ចំែុចទខាយបចចុបផនអោបថ្នអោការចាែ់តចងដើយលើ នអោិងទលើចាប់ភូមបិាល។ ៧-ចាប់ទសថើមក្មមវយិើ តដលនសនអោទគ្នលទៅបទងកើែលេនភាពចូលទៅកាន់អោកាប់ដើយលើ នអោិងបទងកើែការសថល់ប័ែតដើយលើដល់នសច ស់ដើ នអោិងអបក្កាន់អោកាប់ដើែូចត្តច។ ៨-ពិនអោិែយទ ើងវញិ នូអោវក្មមវយិើជយួចំទរោះជនអោទភៀសសឹក្ នអោងិអបក្ទយវើនសែុភូមិនអោិវែថន៍អោ ទដើមផើទរៀនអោសូរែជាបេពិទសាយន៍អោនាទពលក្នអោលងទៅ ជាពិទសស រក់្ព័នអោនទៅនអោឹងការតបងតចក្ នអោិងការសថល់នូអោវដើយលើ។ ៩-ការតក្លម្លេនភាពកចនសនអោ នអោងិការសថល់ទែោឌ រចនាសមព័នអោនចាបំាច់ទសេងៗទេៀែសរនសប់រក្មុជនអោរយរងទរគ្នោះទៅភបំទពញ នអោងិេើរក្ុងទសេងៗទេៀែ ទោយសថល់កេភិាពដល់ែំបន់អោទត្តក្ោ៉ា ក្ថ្នអោសែំងបទណ្តថ ោះកសនអោប។ ១០-ទយវើការសិក្ារែួែពិនអោែិយ ទដើមផើក្ែំែ់ថា បញាបា ទភេកចប៉ាោះរល់ដូចទមថចខលោះ ទៅក្បុងទគ្នលនអោទោបាយដើយលើ នអោងិរបព័នអោនចុោះប ជ្ ើដើយលើ ការេេលួមរែក្ដើយលើ ភាពជានសច ស់ដើយលើ តដលទក្ើែទ ើងពើករែ៍ពរិែ៍ នអោងិការតបងតចក្រេពយសមផែថិដើយលើ តដលជាលេនសលថ្នអោជទនសល ោះរវាងបថើ នអោិងរបព័នអោន។

៤.៣.៤ បណតុ ោះឆនទៈសអាយមានការចងស្រកងាេមាគមនក៍េកិរ នងិការអភិវឌ្ឍន ៍ ការចងរក្ងជាសែគមន៍អោ គឺជាដំទែើ រការមួយតដលរែូវបានអោទរៀបចំទ ើងទោយសនសជិក្ ទៅក្បុង សែគមន៍អោ ទែើយការបទងកើែជាសែគមន៍អោទនអោោះទសាែមិនអោរែមឹតែជាដំទែើ រការ តដលកចសថល់ទកយរបជាជនអោក្បុងសែគមន៍អោេេលួបានអោការរររបាក់្ចែូំល ទែោឌ រចនាសមព័នអោនរូបវន័អោថប៉ាុទណ្តត ោះទេ តងមទងំជួយទកយសែគន៍អោនសនអោមូលោឌ នអោរគោឹះក្បុងការរគប់រគងយនអោធានអោរបស់ខលួនអោទៅនអោឹងការផ្កល ស់បថូរបរសិាទ នអោទេៀែសង។ ទដើមផើេេលួបានអោនូអោវសលរបទោជន៍អោដ៏ជាក់្ោក់្ពើការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ វាទមទរទកយនសនអោការចូលរមួ នអោិងសែការគ្នប ពើសនសជិក្ក្បុងសែគមន៍អោទនាោះផ្កធ ល់ ដូចជា ការទចោះផ្កល ស់បថូរអែថចរកិ្របស់ខលួនអោ ការទយវើបនាល ស់បថូរជំនាញតដលនសនអោរសាប់ ការទលើក្ក្មពស់បណ្តថ ញការររ ការតសវងរក្វយិើសាង្គ្សថទសេងៗ ទដើមផើទោោះរសាយបញាបា នអោិងការទចោះទរបើរបាស់អចលនអោរេពយក្បុងសែគមន៍អោរបក្បទោយរបសិេនភាព។ ការអនុអោវែថទគ្នលការែ៍ខាងទលើទនអោោះកចទយវើទកយការអភិវឌណន៍អោសែគន៍អោ កាន់អោតែនសនអោភាពរ ើក្ចទរមើនអោទងំតសបក្ទសដឌក្ិចច នអោិងនសនអោមុខរររងឹនស។ំ

213

សែគមន៍អោសំទៅទៅទលើរក្ុមមនុអោសេ តដលនសនអោអែថសញាបដ ែដូចគ្នប ឬក៏្របហាក់្របតែលគ្នប ។ ដូទចបោះទែើយបានអោជាការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោរែូវតែពឹងតស្ក្ទៅទលើការេំនាក់្េំនអោងរវាងមនុអោសេ និអោងការចូលរួមសក្មមភាពរបស់មនុអោសេ តដលជាសនសជិក្ក្បុងសែគមន៍អោ។ ការចងរក្ងជាសែគមន៍អោ គឺជាដំទែើ រតដលកចទយវើទកយទគបទងកើែនូអោវជទរមើសក្បុងជើវែិ។ ទៅេើទនអោោះខញុចំង់នអោិោយថា ជាជទរមើសងមើមួយ ក្បុងការសថល់នូអោវភាពសបូំរតបប ការគែិរក្នូអោវវយិើសាង្គ្សថទសេងៗក្បុងការទោោះរសាយបញាបា ជាក់្តសថង នអោងិការយល់ដឹងទៅទពលខាងមុខ ទដើមផើទយវើការផ្កល ស់បថូរេនសល ប់ចាស់ បទងកើែេនសល ប់ងមើ តដលសថល់អែទរបទោជន៍អោទរចើនអោដល់ជើវែិសនសជកិ្សែគមន៍អោទងំអស់។ ការចងរក្ងជាសែគមន៍អោ នអោងិការអភិវឌណន៍អោវាទក់្េងទៅនអោងឹការផ្កល ស់បថូរការទយវើទកយរ ើក្ចទរមើនអោ ទែើយនអោឹងសមែទភាព តដលកចទយវើទកយជើវភាពថ្នអោការរស់ទៅ របក្បទោយនអោនអោិរនអោថរភាពត្តមរយៈការខិែខំរបឹងតរបងទោយផ្កធ ល់ ទដើមផើទលើក្ក្មពស់ទកយនសនអោការចូលរមួ ការទចោះបែ់តបនអោត្តមកាលៈទេសៈសមែទភាពក្បុងសងគម អែថ-ចរែិរបថ្ពពើមុខរររបស់សាទ ប័នអោទសេងៗ នអោិងគុែភាពថ្នអោជើវែិ។ នអោោិយទកយខលើទៅ គឺជាការបទងកើែនូអោវរេពយសមផែថិក្បុងន័អោយទនអោោះសំទៅទៅទលើរបស់អវើតដលមនុអោសេទកយែថ្មល។ ខាងទរកាមទនអោោះ ជានអោយិមន័អោយទសេងៗតដលក្ែំែ់ទោយអបក្សិក្ារទសេងៗគ្នប ៈ -ការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ ទក្ើែទ ើងទៅទពលណ្តតដលរក្មុមនុអោសេក្បុងសែគមន៍អោ នសនអោការទជឿជាក់្ទៅក្បុងការទយវើការរររមួគ្នប តដលកចទកយពកួ្ទគេេួលបានអោនូអោវជទរមើសទសេងៗ នអោិងកចទរៀបចំចាែ់តចងនូអោវអវើតដលជាែរមូវការរមួរបស់ពួក្ទគ(េសេនអោៈរបស់ Flora, 1992)។ -ការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ សំទៅទៅទលើរក្ុមមនុអោសេក្បុងសែគមន៍អោ តដលកចឈានអោទៅដល់ការទយវើទសចក្ថើសទរមចចិែថដបូំងទៅទលើដំទែើ រការសក្មមភាពសងគម ទដើមផើផ្កល ស់បថូរទៅសាទ នអោភាពទសដឌក្ិចច សងគម វបផយម៌ នអោិងបរសិាទ នអោ តដលទគរស់ទៅ(េសេនអោៈរបស់ Christenson, 1989)។ -ការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ គឺជាដំទែើ រការបទងកើនអោជទរមើសទរចើនអោ(េសេនអោៈរបស់ Ron Shaffer, pers.com). -ការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ គជឺាដំទែើ ការចងរក្ងរបមូលសថុរំវាងរបជាពលរដឌ ជាមួយកជាញ យរតដនអោដើ ទដើមផើទលើក្ក្មពស់សាទ នអោភាពទសដឌក្ិចចសងគម នអោិងវបផយម៌(េសេនអោៈរបស់ United Nattions, 1999)។ -ការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ រែវូតែនសនអោឥេនពិលចូលរមួថ្នអោការទបថជាញ ចិែថរបស់សែគមន៍អោ ទៅក្បុងការទរបើរបាស់យនអោធានអោ នអោិងជំនាញទសេងៗទកយនសនអោរបសិេនភាព ទដើមផើក្សាងភាពរងឹនសរំបស់សែគមន៍អោ នអោងិតសវងរក្បញាបា ឱកាស(េសេនអោៈរបស់ Aspen Institute, 2000)។ ទដើមផើទយវើការចងរក្ង នអោិងការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោមួយរបក្បទោយរបសេិនភាព ខាងទរកាមទនអោោះជាទគ្នលការែ៍មយួចំនអោនួអោ តដលរែូវពចិារណ្តទលើទគ្នលការែ៍ដូចជាៈ រែូវទយវើការចាប់ទសថើមពើចែុំចក្សិក្រយក្ចែិថេុក្ោក់្។ ការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោទកយក្សិក្រខិែខំរបឹងតរបងទយវើការររ តដលក្សិក្រចង់ទយវើ ទែើយជរមុញទកយនសនអោការចាប់ករមមែ៍ នអោិងយក្ចិែថេុក្ោក់្របស់ក្សិក្រ ដកឹ្នានូំអោវសក្មមភាព ដូចជា ជំទនអោឿ ការទលើក្េឹក្ចិែថ នអោិងការទបថជាញ ចិែថរបស់ក្សិក្រ គជឺាទរបងរអំិលក្បុងការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ។ ទែើយរែូវរបកាន់អោភាពជានសច ស់ទលើសែ-

214

គមន៍អោក្ក្បុងការទយវើទសចក្ថើសទរមចចិែថអនុអោវែថការររ នអោិងដឹក្នាសំែគមន៍អោ គជឺារបភពថ្នអោការផ្កល ស់បថូរ។ រ ើឯការចូលរមួ នអោិងការេំនាក់្េំនអោង ោ៉ា ងសក្មមក្បុងការទយវើ នអោងិការអនុអោវែថន៍អោទសចក្ថើសទរមចចែិថ សាទ បនានូអោវការទលើក្េកឹ្ចិែថ នអោិងទលើក្ក្មពស់សមែទភាពសែគមន៍អោ។ រពមទងំការសថល់ឱកាសទសមើៗ គ្នប ទៅក្បុងការទយវើទសចក្ថើសទរមចចែិថ នអោងិខិែខំរបងឹតរបងក្បុងការទលើក្ក្មពស់ការចូលរមួ សែគមន៍អោ។ ចំតែក្ឯមនុអោសេខាងទរៅសែគមន៍អោដូចជា អបក្សរមបសរមួល នអោងិយនអោធានអោមនុអោសេរែូវបានអោទគអទ ជ្ ើញមក្ទយវើការជាមួយក្សិក្រ នអោិងសថល់ជាសំទែើ រ ឬអនុអោសាសន៍អោដល់ក្សិក្រ វារបទសើរជាជាងទកយអបក្ទងំទនាោះទយវើការទកយក្សកិ្រក្បុងការសថល់ទសវាក្មមបទរមើទកយក្សិក្រ នអោងិសទរមចចិែថជយួក្សកិ្រ។ ចែុំចសំខាន់អោមួយទេៀែទនាោះ គឺការអភិវឌណន៍អោសក្មមភាពទសេងៗ ទលើក្េឹក្ចិែថដល់ក្សិក្រទកយនសនអោភាពដឹក្នា ំនអោិងសែរគិនអោភាព។ ចំទរោះអវើតដលសមែទភាពពើមុនអោរបស់ក្សិក្រ នអោិងសែគមន៍អោរបស់គ្នែ់រស់ទៅរែូវតែបានអោទគេេលួសាគ ល់ នអោិងទកយែថ្មល ទដើមផើបទងកើនអោឱកាសទកយពួក្គ្នែ់ក្សាងសមែទភាពបនអោថទេៀែទកយកាន់អោតែរបទសើរ។ ចំទរោះេសេនអោៈសាទ នអោភាពទសដឌក្ិចចយនអោធានអោមនុអោសេ នអោងិបរសិាទ នអោរបស់សែគមន៍អោនសនអោេនំាក់្េំនអោងគ្នប ទៅវញិទៅមក្ រពមទងំបទងកើែគទរនសងងមើ ការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោជួយទកយក្សកិ្រក្ែំែ់សាជាងមើ នូអោវបញាបា តដលរែូវរបឈម នអោិងឱកាសទដើមផើរុក្រក្នូអោវជទរមើសងមើៗ ទដើមផើទកយនសនអោការផ្កល ស់បថូរអែថចរកិ្ នអោិងរបព័នអោនការររពែិជានសនអោសារៈសំខាន់អោណ្តស់។ រ ើឯគំនអោិែ នអោិងេសេនអោៈរបស់អបក្រាល់គ្នប រែូវបានអោទគសាវ គមន៍អោជានអោចិច ទររោះជាមូលោឌ នអោថ្នអោភាពទជាគជ័យ ទទោះបើជានសនអោេំែែូំក៏្ទោយ វារែូវតែបានអោទគេេួលយក្ នអោិងអបអរសាេរសថល់នូអោវភាពរ ើក្រាយ នអោិងទបើក្ចំែរ។ គនអោលឹោះទដើមផើអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ នអោឹងជួយសរមួលសែគមន៍អោទកយទឆលើយែបទៅនអោឹងទគ្នលការែ៍អភិវឌណន៍អោ តដលទគ្នលការែ៍ទនាោះ ជួយដឹក្នានូំអោវរាល់សក្មមភាព ដ៏សមរសបសរនសប់សាទ នអោភាពជាក់្តសថង របស់សែគមន៍អោ វានសនអោគទរនសង នអោងិម៉ាូតដលជាទរចើនអោ តដលបរា ញពើដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ ទែើយវាក៏្នសនអោភាពខុសគ្នប សងតដរ រវាងសែគមន៍អោ តដលនសនអោគទរនសងទពលអនាគែចាស់ោស់ នអោងិសែគន៍អោតដលពុំនសនអោគទរនសងអភិវឌណន៍អោចាស់ោស់ តែកចបែ់តបនអោត្តមកាលៈទេសៈទៅទពលតដលនសនអោបញាបា របឈមទៅទពលខាងមុខ។ ជំហានអោសរនសប់ដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ នសនអោអែទរបទោជន៍អោក្បុងការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោរបក្បទោយរបសិេនភាព ប៉ាុតនអោថមិនអោនសនអោន័អោយថា សែគមន៍អោនសនអោអែទរបទោជន៍អោក្បុងការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោទងំអស់រែូវតែទដើរត្តមជំហានអោទនាោះទេ ទរលគឺវាករស័យទៅត្តមសាទ នអោភាពជាក់្តសថងរបស់សែគមន៍អោទនាោះថា ទែើចំែុចណ្តខលោះថ្នអោជំហានអោសរនសប់ដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោសមរសបទៅនអោឹងសែគមន៍អោទនអោោះ។ ក្បុងខែៈទពលសែគមន៍អោចាប់ទសថើមដំទែើ រការទរៀបចំនសនអោសែួំរមួយចំនអោួនអោ នសនអោសារៈសំខាន់អោចំទរោះសែគមន៍អោ ទដើមផើទយវើការទឆលើយែបៈ ទែើទយើងសទែិទៅក្តនអោលងណ្ត? ទែើទយើងចង់ទកយសែគមន៍អោទៅជាោ៉ា ងណ្ត? ទែើរែូវទយវើោ៉ា ងដូចទមថច ទដើមផើទៅដល់ចែុំចទនាោះ? ទែើយ ទែើនអោរណ្តកចជួយទយើងបានអោ?

215

សំែួរទងំអស់ទនអោោះបានអោសថល់នូអោវទរគ្នងឆ្ឹងសរនសប់ដំទែើ រការចងរក្ង នអោិងអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ។ វាជាការលំបាក្ណ្តស់ទៅក្បុងការទឆលើយែបសែួំរទងំទនអោោះ ពើទររោះសែំង់របទោគថ្នអោចទមលើយទងំអស់នសនអោអែទន័អោយេូលំេូោយបរា ញពើអវើតដលក្សិក្រយល់ទឃើញថា នសនអោសារៈសំខាន់អោចំទរោះសែគមន៍អោរបស់ពួក្ទគ។ ដូទចបោះ ចទមលើយថ្នអោសំែួរទងំទនអោោះ ជាតសបក្មួយដ៏សំខាន់អោក្បុងដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ។ ចំទរោះសែួំរមួយទេៀែ តដលទគនអោិយមទចាេសួរគ ឺ“ទែើអវើជាការរពួយបារមារបស់អបក្?” ។ ការរពួយបាមារបស់ក្សិក្រទយវើទកយក្សកិ្រនសនអោក្នសល ងំចិែថ នអោិងខិែខំរបងឹតរបងទយវើការ។ ជាការសំខាន់អោណ្តស់ ចំទរោះក្សិក្រ ទដើមផើទយវើការទរជើសទរ ើសនូអោវសក្មមភាពនានា ទដើមផើអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ ទៅទពលតដលក្សិក្រខលួនអោឯងដឹងពើការរពួយបារមា នអោងិការយក្ចិែថេុក្ោក់្របស់ខលួនអោ

152។ ទរកាយពើការទចាេទ ើងនូអោវសែួំរមួយចំនអោួនអោទៅកាន់អោសែគមន៍អោ ក៏្ដូចជា សនសជិគរបស់សែគមន៍អោរមួមក្ ទគទមទររែូវតែទរៀបចំតសនអោការ ទដើមផើទឆលើយែបនូអោវបញាបា ទងំទនាោះ។ ប៉ាុតនអោថ ទដើមផើទកយការទសធរតសនអោការល ្ ទគរែូវក្ំែែ់ពើទគ្នលទៅ នអោងិទគ្នលបែំងជាក់្ោក់្ ទររោះទងំទនអោោះជាមូលោឌ នអោថ្នអោសក្មមភាពការររទងំអស់តដលទគរែូវអនុអោវែថ។ មោ៉ាងវារបាប់ពើអវើតដលអបក្អភិវឌណន៍អោរែវូតែទយវើ នអោងិទែើរែូវទយវើោ៉ា ងដូទមថច ទដើមផើសទរមចនូអោវទគ្នលបែំង។ ទគ្នលទៅ គជឺាឃ្លល តដលបរា ញនូអោវេសេនអោៈដ៏េូលំេូោយ ប៉ាុតនអោថ វានសនអោទគ្នលបែំងជាក់្ោក់្។ ទគ្នលទៅបញាបជ ក់្ពើក្ថើសងឃមឹថ្នអោរក្ុមមនុអោសេ តដលរែូវសទរមចទៅក្បុងសាទ នអោភាព នអោងិទពលទវោក្ែំែ់មួយ។ វាជាសំដើេូទៅ តដលទគទរចើនអោទរបើ ទដើមផើបញាបជ ក់្ពើបែំងរយៈទពលយូរតដលកចទកយទគសទរមចបានអោ។ ចំតែក្ទគ្នលបែំងវញិ រែវូតែនសនអោលក្ខែៈចាស់ោស់ កចវាស់បានអោ កចេេលួបានអោទៅគជ័យ កចទជឿជាក់្ នអោិងនសនអោរយៈទពលក្ែំែ់ចាស់ោស់ ទែើយជាពិទសស គឺរែូវបំទពញនូអោវលក្ខែៈ SMART (Specific, Measurabel, Achievable, Reliable នអោិង Time bound) ។ វាជាសំដើតដលទគនអោិោយក្ែំែ់ជាក់្ោក់្ ទៅទលើសមិេនសល តដលរក្ុមមនុអោសេត្តងំចែិថសទរមចទកយបានអោត្តមរយៈសក្មមភាពការររទៅក្បុងគទរនសងនអោើមយួៗ។ បនាធ ប់ពើចែុំចខាងទលើយ ទយើងរែូវទយវើក្ចិចការអទងកែចាបំាច់តដលការអទងកែទោយខលួនអោឯង(Sefl Examination) : ការអទងកែទោយខលួនអោឯងកចនសនអោេរមង់ទរចើនអោោ៉ា ងដូចជាៈ ១-សិក្ារពើគទរនសង នអោិងការទជាគជ័យពើមុនអោមក្ នអោិងពិនអោិែយទមើលអំពើមទយោបាយពើមុនអោមក្ តដលធាល ប់ទោោះរសាយទៅទលើបញាបា ទនាោះ។ ២-ក្ែ់រត្តអំពើអចលនអោរេពយរបស់សែគមន៍អោ នអោងិគូសតសនអោេើេំនាក់្េំនអោងការយល់ទឃើញខុសៗគ្នប ទៅទលើសែគមន៍អោរវាងមនុអោសេចាស់ យុវវយ័ រក្ុមសែគមន៍អោ នអោិងកជាញ យរតដនអោដើដ។ ៣-ការអទងកែពើសែគមន៍អោ នអោិងរែែួពិនអោិែយជំនាញ។ ៤- ការវភិាគ SWOT រែូវក្ែ់នូអោវចែុំចខាល ងំ ចំែុចទខាយរបស់

152 Shaffer, 1989 នអោិង Kenyon, 1994

216

សែគមន៍អោ ឱកាស នអោិងការគំរាមក្ំតែងទៅទលើសែគមន៍អោ។ ៥-សនសជិក្ទៅក្បុងសែគមន៍អោរែូវតែនសនអោរូបភាពតដលបរា ញពើការតដលទគចង់ទកយសែគមន៍អោរបស់ពួក្ទគទៅជាោ៉ា ងដូចទមថច នអោិងមនិអោចង់ទកយទៅជាោ៉ា ង ដូទមថច។ ៦-នអោិនាប ការរបមូលព័ែ៌នសនអោត្តមតសបក្នសនអោឥេនិពលទៅទលើសែគមន៍អោ ដូចជា នអោិនអោបការទលើេើសារក្សកិ្រ នអោិងនសនអោការផ្កល ស់បថូរខាងតសបក្របជារាង្គ្សថ។ ២-បតនអោទមទលើគំនអោិែថ្នអោការអទងកែទោយខលួនអោឯងខាងទលើ ជាការចំបាច់រែូវទផ្កថ ែទលើចែុំចសំខាន់អោមួយទេៀែគឺ ការរុក្រក្(Exporation) : ដំណ្តក់្កាលថ្នអោការរុក្រក្តែងតែអមជាមួយការអទងកែទោយខលួនអោឯង។ ទនអោោះនសនអោេំនាក់្េំនអោងទៅនអោឹងការរបមូលព័ែ៌នសនអោ នអោិងគំនអោិែងមើៗ។ ខាងទរកាមទនអោោះ គឺរទបៀបក្បុងការរុក្រក្បញាបា ៈ -ការវភិាគទលើក្ត្តថ ខាងទរៅ (Environmental Scan) : ការរក្ទ ក្ទមើលមុខអំពើក្ត្តថ ខាងទរកា តដលកចជោះឥេនិពលទៅទលើសែគមន៍អោ ដូចជា ការផ្កល ស់បថូរចាប់សងគម ឬការតរបរបលួថ្នអោសាទ នអោភាពទសដឌក្ិចចជាទដើម។ -បនាល ស់បថូររវាងសែគមន៍អោ(Community Swaps) តដលជាសនសជិក្ទៅក្បុងសែគមន៍អោមួយទៅទយវើ េសេនអោៈក្ិចចទលើសែគមន៍អោមយួទេៀែ ត្តមរយៈការចូលរមួសិកាខ សាោ ទដើមផើទរៀនអោផ្កល ស់បថូរបេពិទសាយន៍អោគ្នប ទៅវញិទៅមក្។ -េើរបឹក្ា នអោិងដបូំនាម នអោរបស់អបជំនាញ -ការបំសុសគំនអោែិ(Brainstorming) : ការទលើក្ទ ើងនូអោវគនំអោិែជាទរចើនអោ តដលនសនអោភាពចាស់ោស់ -ការគិែសារទ ើងវញិ នអោិងការអនុអោវែថរបក្បទោយភាពថ្ចបរបឌិែ។ បតនអោទមទលើគំនអោិែថ្នអោការរុក្រក្ទោយខលួនអោឯងខាងទលើ ជាការចំបាច់ រែូវទផ្កថ ែទលើចែុំចសំខាន់អោមយួទេៀែ គឺការបក្រសាយ នអោិងការក្ែំែ់ចែុំចកេភិាព(Interpretation and Prioritization) : េិនអោបន័អោយ តដលរែូវបានអោរបមូល នអោិងគំនអោិែតដលរែូវបានអោតក្លម្ត្តមរយៈ ការអទងកែ នអោិងរុក្រក្ទោយខលួនអោឯង(Sefl Examination) រែូវបានអោទគយក្មក្វភិាគ នអោងិទយវើការពិភាក្ាែេល់ ទដើមផើតសវងរក្ចែុំចជាកេិភាព នអោិងទដើមផើទកយទគកចទរៀបចំោក់្សក្មមភាពទកយចទំគ្នលទៅ ថ្នអោចែុំចកេភិាព។ ទដើមផើក្ែំែ់ចែុំចកេិភាពវានសនអោេរមង់ោ៉ា ងទហាចណ្តស់ពើរគឺៈ េើ១-កេិភាពទោយតស្ក្ទលើទែែុសល(Rational Prioritization) : ជាដំទែើ រការទក់្េងទៅនអោឹងការវភិាគទៅទលើទែែុសល ត្តមរយៈការពិចារណ្តពើមែិគ្នរំេ(Pros)នអោិងមែបិដិទសយ(Cons) នអោិងសារៈសខំាន់អោរបស់បញាបា ។ េើ២-កេិភាពទោយតស្ក្ទលើការទលើក្េឹក្ចែិថ(Prioritization by Motivation) : ជាដំទែើ រការទក់្េងទៅនអោឹងចណំ្តប់ករមមែ៍ នអោងិការទលើក្េឹក្ចិែថចំទរោះបុគគលទៅទលើបញាបា ។ វាសខំាន់អោណ្តស់ ទបើទយើងដឹងពើចណំ្តប់ករមមែ៍ នអោិងការរពយួបារមារបស់បុគគលទៅនអោងឹបញាបា ជាក់្ោក់្ណ្តមួយ ទររោះវាកចទកយទគោក់្សក្មមភាពទៅទលើបញាបា ទនាោះេេលួបានអោទជាគជ័យទោយសារតែនសនអោការចូលរមួោ៉ា ងសាវ ហាប់ពើបុគគលទងំទនាោះ។ បតនអោទមទលើគំនអោិែថ្នអោការបក្រសាយ នអោិងការក្ែំែ់ចំែុចកេិភាពទោយខលួនអោឯងខាងទលើ ជាការចំបាច់រែូវទផ្កថ ែទលើចំែុចសំខាន់អោមួយទេៀែ គឺការទរៀបចំតសនអោការ នអោិងោក់្សក្មមភាពទៅទលើចំែុចកេិភាព

217

(Planning and Action on Priorities) : នសនអោសក្មមភាពជាទរចើនអោរែូវបានអោទគទរបើរបាស់ត្តងំពើយូរោរ ដូចជា របជាជនអោក្បុងែំបន់អោបានអោចូលរមួរែួែពិនអោែិយ សែគមន៍អោរបស់ពួក្ទគរុក្រក្គំនអោិែងមើៗជទរមើសល្ៗ នអោិងទរជើសទរ ើសតែបញាបា ណ្តតដលជាគនអោលោឹះ ទដើមផើយក្មក្ទោោះរសាយ។ សនសជិក្ខលោះទៅក្បុងសែគមន៍អោបានអោចូលរួមទៅក្បុងសក្មមភាពទោោះរសាយបញាបា ដ៏ជាក់្ោក់្ទនាោះត្តងំតែពើដបូំង ទែើយរែង់ចែុំចទនអោោះតដរ សនសជិក្ក្បុងសែគមន៍អោទៅនអោឹងការអភិវឌណន៍អោនូអោវយុេនសាង្គ្សថ ទដើមផើទោោះរសាយបញាបា ទគ្នលទៅ ទែើយយុេនសាង្គ្សថទងំទនអោោះ គជឺាគទរនសង នអោិងេរមង់ថ្នអោសក្មមភាព ការទយវើទសចក្ថើសទរមចចិែថ នអោិងការតបងតចក្យនអោធានអោ ទដើមផើទកយលេនសលេេួលបានអោទជាគជ័យ។ លំោប់ថ្នអោសក្មមភាពទងំទនាោះរមួប ច្ូ លរបព័នអោនការររ ការសិក្ាពើសមែទភាពតដលកចទយវើទៅបានអោ របាយការែ៍ ថ្នអោភាពរ ើក្ចទរមើនអោ ការរបមូលេនិអោបន័អោយជំនអោសួ។ល។ ក្បុងយុេនសាង្គ្សថនអោើមួយៗនសនអោសក្មមភាពជាទរចើនអោ តដលសក្មមភាពទងំទនាោះនសនអោជទរមើសោ៉ា ងទរចើនអោ តដលរែូវទយវើការទរជើសទរ ើស។ បនាធ ប់ពើចែុំចខាងទលើ ទយើងពិនអោិែយទលើជំហានអោងមើមួយទេៀែ គឺការវនិអោិទោគសារជាងមើ(Reinvestment) :ការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោគ្នម នអោថ្ងងប ច្ ប់ទេ វាទចោះតែបនអោថជានអោចិចមិនអោតមនអោតែប៉ាុទណ្តត ោះទេៀែទសាែ សែគមន៍អោនសនអោតែ ពរងើមូលោឌ នអោ នអោិងសមែទភាពបុគគល ទដើមផើកចរគប់រគងនអោងឹការផ្កល ស់បថូរទនអោោះ។ ទនអោោះនសនអោន័អោយថា សែគមន៍អោនអោឹងបនអោថការវនិអោិទោគសារជាងមើ ត្តមរយៈទពលទវោ នអោិងការខិែខំរបឹងតរបង ទដើមផើទកយនសនអោអបក្ដឹក្នាងំមើ នអោងិការទលើក្េឹក្ចិែថដល់សែគមន៍អោ។ សមែទភាព នអោិងសក្មមភាពរបស់សែគមន៍អោនអោឹងបនអោថជំរុញសែគមន៍អោឈានអោទៅរក្ការខិែខំរបងឹតរបងនាទពលអនាគែខាងមុខែទៅទេៀែ។ ការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ ជាបញាបា សំខាន់អោណ្តស់ចំទរោះរោឌ ភបិាល ក៏្ដូចជាអងកការទសេងៗក្ំពុងតែយក្ចិែថេុក្ោក់្ោ៉ា ងខាល ងំ ទររោះថា វាកចរមួចំតែក្ក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក្បុងរបទេសក្មពុជាទយើង។ សែគមន៍អោទនអោោះ រែូវបានអោបទងកើែទោយនសនអោការចូលរមួរបស់សនសជិក្ទរចើនអោ តដលនសនអោេំនាក់្េំនអោងគ្នប ោ៉ា ងជិែសបិេរមួគ្នប ទដើមផើបទ ច្ញមែកិ្បុងការទោោះរសាយបញាបា តដលទៅចំទរោះមុខ។ មោ៉ាងវ ើញទេៀែ វាមិនអោតមនអោជាទរឿងរយរសលួទេក្បុងការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាព វាទមទរទកយនសនអោការចូលរមួទោយការខិែខំរបឹងតរបងពើសនសជិក្ទងំអស់ នអោិងក្ត្តថ ខាងទរៅទេៀែ។ នសនអោក្នសល ជំរមុញជាទរចើនអោទៅក្បុងការទយវើការរររបស់សែគមន៍អោរបក្បទោយភាពរយរសលួ ប៉ាុតនអោថនសនអោក្នសល ងំតែ ៣គែ់ តដលទគយល់ថា នសនអោសារៈសខំាន់អោ នអោងិសថល់ភាពរ ើក្ចទរមើនអោក្បុងសែគមន៍អោក្បុងរយៈទពលតវង។ ក្នសល ងំទងំ ៣ ទនាោះទផ្កថ ែសខំាន់អោទៅទលើការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច បរសិាទ នអោ នអោងិសមយម៌។ រ ើឯបញាបា ទសដឌក្ិចច(Economy) : ទសដឌក្ចិចជាក្នសល ងំេើ១ ថ្នអោសែគមន៍អោ។ ទសដឌក្ិចច ជាការរគប់រគង នអោិងការទរបើរបាស់យនអោធានអោ តដលជាទសចក្ថើរែូវការរបស់រគួសារ និអោងសែគមន៍អោ។ ត្តងំពើរបវែថិសាង្គ្សថមក្រក្យថា “ទសដឌក្ិចច” សំទៅទៅទលើការរគប់រគងរគសួារមួយ។ ទសដឌក្ចិច ជាការទរបើរបាស់យនអោធាទកយនសនអោរបសិេនភាព នអោិងទោយរបុងរបយែ័ប។ ទបើនអោិោយពើទសដឌក្ិចចែបំន់អោ ក៏្ដូចជា ទសដឌក្ិចចរគួសារតដរ រមួប ច្ូ លទៅក្បុងសែគមន៍អោទងំមូល។ ជាក់្តសថង ការរគប់រគងរគួសារទក់្េងទៅនអោឹងងវកិា នអោិងការទយវើគទរនសងការទរបើរបាស់យនអោធានអោរបស់អបក្

218

ទដើមផើទកយដងឹរបាក្ដថា ទៅក្បុងសធោះនសនអោយនអោធានអោដូចជា កហារ នអោិងទខាកវរគប់រគ្នន់អោ នអោងិនសនអោទភលើងអគគើសនអោើ ទរបើរបាស់ចាបំាច់។ ការរគប់រគងរគួសាររមួប ច្ូ លទងំការទរៀបចំទក្មងជនំាន់អោទរកាយទកយនសនអោលក្ខែៈឯក្រាជយនសច ស់ការទលើខលួនអោឯង នអោិងទមើលតងរទក្មង តដលពួក្ទគមិនអោកចតងរក្ាខលួរបស់ពួក្ទគបានអោ។ ចំែុចសំខាន់អោមួយទេៀែ គបឺរសិាទ នអោ(Ecology) : បរសិាទ នអោជាក្នសល ងំមយួទេៀែ ថ្នអោសែគមនអោន៍អោ។ វានសនអោេំនាក់្េនំអោងោ៉ា ងជែិសបិេរវាងវែទុនសនអោជើវែិ នអោិងបរសិាទ នអោជុំវញិ។ ទយើងទងំអស់គ្នប ដងឹនូអោវបរសិាទ នអោខយល់ ដើ នអោងិ េកឹ្ តដលបានអោសគែ់សគង់នូអោវែរមូវការរបស់ទយើង។ ទោយនសនអោការទរបើរបាស់នូអោវយនអោធានអោយមមជាែិ នអោិងការបទងកើែនូអោវកាក្សែំល់ទនាោះ រាល់សែគមន៍អោទងំអស់បានអោបនអោេល់នូអោវកាក្សែំល់ក្បុងបរសិាទ នអោ។ ទយើងរែូវដងឹទកយបានអោចាស់ថា ទសធើរតែរាល់សក្មមភាពរបស់សែគមន៍អោ នអោិងមនុអោសេរគប់គ្នប នអោងឹជោះឥេនពិលដល់បរសិាទ នអោ។ សែគមន៍អោ តដលនសនអោភាពរុងទរឿងក្បុងរយៈទពលយូររែូវក្ែ់សំគ្នល់នូអោវសក្មមភាពណ្តខលោះ នអោិងកចរក្ា នអោិងបទងកើនអោយនអោធានអោយមមជាែសិរនសប់មនុអោសេជនំាន់អោទរកាយក្បុងទពលអនាគែ។ ទទោះបើជាបញាបា បរសិាទ នអោសំខាន់អោក៏្ទោយ តែទយើងក៏្មនិអោកចទភលចបញាបាសមយម៌បានអោតដរ ពើទររោះសមយម៌ គឺជាក្នសល ងំេើបើថ្នអោសែគមន៍អោ។ ក្នសល ងំទងំទនអោោះបរា ញពើភាពទសាម ោះរែង់របស់សនសជិក្ទងំអស់ទៅក្បុងសែគមន៍អោ។ ជាក់្តសថង សនសជកិ្រាល់គ្នប ទៅក្បុងសែគមន៍អោតចក្រតំលក្នូអោវសុខនសលភាពរបស់ពួក្ទគ។ របសិនអោទបើសែគមន៍អោេេួលទជាគជ័យពួក្ទគេេួលសលចំទែញ។ របសិនអោទបើសែគមន៍អោបរាជ័យវញិ ទនាោះពកួ្ទគក៏្តចក្រតំលក្នូអោវការខាែបង់ទនាោះតដរ។ ទៅក្បុងសងគមជាក់្តសថង ក្រែើ ទងំទនអោោះក្រមនអោងឹទក្ើែនសនអោទ ើងណ្តស់។ ត្តមយមមត្ត មនុអោសេខលោះនសនអោរេពយសមផែថិោ៉ា ងសនអោនឹក្សនាន ប់ទៅទពលដណំ្តលគ្នប តដលអបក្ឯទេៀែរក្ើរក្ោ៉ា ងខាល ងំ។ សមយម៌ ជាទសចក្ថើទសាម ោះរែង់ នអោងិេំនាក់្េនំអោងរវាងសនសជិក្ នអោិងសនសជកិ្ រក្ុមនអោងិរក្ុម នអោងិពើមួយជំនាន់អោទៅមួយជំនានអោ។ េើណ្តក៏្ទោយ នសនអោសមយម៌ទសចក្ថើសទរមចចែិថ តស្ក្ទៅទលើទសចក្ថើទសាម ោះរែង់ នអោិងមនុអោសេរាល់គ្នប មិនអោរបកាន់អោពូជសាសន៍អោ ពែ៌សមផុរែ៌ ចែូំល ទភេ កយុ ឬសមែទភាព។ ទងំអស់ទនអោោះ ទយវើទកយមនុអោសេនសនអោឱកាសបទ ច្ញនូអោវទោបល់ នអោងិរែូវទគសថល់នូអោវក្ែិថិយសទកយ។ សរុបមក្ក្នសល ងំទងំ ៣ ទសដឌក្ិចច បរសិាទ នអោវេិោ នអោិងសមយម៌ ជាគំរូមួយសរនសប់សែគមន៍អោ ទដើមផើពនិអោិែយពិចច័យទរគ្នងេុក្ជាមុនអោនូអោវជទរមើសដ៏លរ្បស់ពួក្ទគ តដលនអោឹងកចប៉ាោះរល់ទៅទពលអនាគែរបស់សែគមន៍អោ។ សែគមន៍អោកចទរបើរបាស់នូអោវគទរនសងទងំទនអោោះ ទដើមផើពិភាក្ាពើនអោទោបាយ ទសដឌក្ចិចរបស់ពួក្ទគ ប៉ាោះរល់ោ៉ា ងណ្តខលោះដល់បរសិាទ នអោជាែិ នអោងិពើការទយវើទកយជើវភាពកាន់អោតែរបទសើរទ ើង។ បតនអោទមទលើគនំអោែិថ្នអោការចងរក្ងជាសែគមន៍អោបានអោសទរមចទែើយ ទនាោះជហំានអោបនាធ ប់ជាការចាបំាច់រែវូទផ្កថ ែទលើចែុំចសខំាន់អោមយួទេៀែ គកឺារអភវិឌណន៍អោសែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាព។ ទគ្នលបែំងការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាព គឺជាការក្សាងសែគមន៍អោទកយនសនអោសមែទភាពទោយទយវើទ ើងោ៉ា ងណ្តទកយសែគមន៍អោទនាោះនសនអោសុខនសលភាព នអោិងភាពរុងទរឿងក្បុងរយៈទពលដ៏យូរអតងវង។ ទទោះបើជាការពបិាក្ក្បុងការដឹងថា សែគមន៍អោមយួនអោងឹនសនអោនអោិរនអោថរភាពក្បុងទពលអនាគែ ទយើងកចគែិទៅទលើលក្ខែៈសមផែថិថ្នអោសែគមន៍អោ តដលកចេេលួទជាគជ័យ។ លក្ខែៈបុគគលជួយទយើងពោក្រែ៍នូអោវមនុអោសេនសប ក់្នអោឹងនសនអោ

219

សក្មមភាពោ៉ា ងដូចទមថចក្បុងសក្មមភាពជាក់្ោក់្មយួ ក៏្ដូចជាលក្ខែៈរបស់សែគមន៍អោជួយទយើង ការដងឹនូអោវសែគមន៍អោទនាោះ ដំទែើ រការោ៉ា ងទម៉ាច ក្បុងទពលអនាគែ។ ខាងទរកាមទនអោោះ គនឺសនអោលក្ខែៈ ៥ ោ៉ា ងតដលកចដឹងថា សែគមន៍អោនសនអោនអោិរនអោថរភាពៈ ១-ការទកយែថ្មល នអោិងទគ្នរពចំទរោះរបជាជនអោ(Value and respect all people) : សែគមន៍អោនសនអោចើរភាពក្ែ់សនសគ ល់ទឃើញថា រាល់សនសជិក្ទងំអស់នសនអោគំនអោិែ ថាមពល ជនំាញ នអោិងការបុិនអោរបសប់របស់ពួក្ទគ។ សនសជិក្ទងំអស់រែូវដងឹថា ក្បុងការទយវើទកយសែគមន៍អោមួយេេលួបានអោនូអោវសកាថ នុអោពលទពញទលញ លុោះរត្តតែបុគគលនសប ក់្ៗក្បុងសែគមន៍អោទនាោះទចោះជួយទលើក្េឹក្ចិែថ នអោងិជួយគ្នប ទៅវញិទៅមក្ ទដើមផើទកយពួក្ទគេេួលបានអោនូអោវអវើតដលពួក្ទគចង់បានអោ។ ២-បទងកើែជំទនអោឿរវាងរបជាជនអោ នអោិងសាទ ប័នអោនានា(Cultivate trusting relationship among people

organization and institution) : ទៅទពលសនសជិក្ចណំ្តយរយៈទពលយូរទយវើការជាមួយគ្នប ពួក្ទគបទងកើែនូអោវសមព័នអោនភាព ភាពទជឿជាក់្ នអោិងការទគ្នរពចំទរោះគ្នប នអោិងគ្នប ។ ពួក្ទគទរៀនអោសូរែ នអោិងពឹងរក់្គ្នប ទៅវញិទៅមក្។ សមព័នអោនភាពទនអោោះបទងកើែទកយនសនអោបណ្តថ ញគំនអោែិទោបល់ នអោិងសបូំរយនអោធានអោទៅក្បុងសែគមន៍អោ។ េំនាក់្េំនអោង តដលេុក្ចិែថគ្នប មិនអោកចនអោរណ្តនសប ក់្េញិបានអោទនាោះទេ។ ត្តមរយៈបេពិទសាយន៍អោរបស់ពកួ្ទគ ពួក្ទគកចបទងកើែនូអោវការអភិវឌណន៍អោទោយនសនអោការទជឿេុក្ចិែថ នអោិងការទគ្នរពបទងកើែទ ើងសងតដរ ទៅទពលសនសជិក្ងមើរែូវបានអោសាវ គមន៍អោ នអោិងបទងកើែករមមែ៍មយួថា ពួក្ទគជាសនសជកិ្ នអោងិនសនអោររវ ន់អោទលើក្េកឹ្ចែិថដល់ពកួ្ទគ។ ការបទងកើែជំទនអោឿរវាងរបជាជនអោ នអោិងសាទ ប័នអោនានាទនាោះ សែគមន៍អោកចសថល់គំនអោិែទោបល់ល្ៗ នអោងិយនអោធានអោងមើចូលក្បុងែំបន់អោភូមិសាង្គ្សថកាន់អោតែេូលំេូោយ។ ៣-សែការគ្នប (Cooperate for common good) : ទោយសមែទភាព នអោិងភាពសម័រគចែិថថ្នអោសនសជិក្ក្បុងរក្ុមជួបជុពំិភាក្ាគ្នប ទដើមផើទោោះរសាយបញាបា ជាសាធារែៈ នអោិងទដើមផើតសវងរក្ឱកាស តដលលប្ំសុែក្បុងការពរងឹងសែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាព។ សែគមន៍អោរែូវទរៀនអោពើការទរបើរបាស់បណ្តថ ញព័ែ៌នសនអោេំនាក់្េំនអោង តដលនសនអោេំនុអោក្ចិែថទលើជំនាញរបស់ពួក្ទគ ទដើមផើេេួលបានអោទជាគជ័យលប្សុំែសរនសប់សែគមន៍អោទងំមូល។ ទពលខលោះវានសនអោន័អោយថា រែូវលោះបង់នូអោវទគ្នលបែំងផ្កធ ល់ខលួនអោ ទដើមផើសលរបទោជន៍អោរមួ។ សែគមន៍អោ តដលនសនអោសមែទភាពរែូវសែរបែបិែថិការទៅទលើទគ្នលបែំងចាស់ោស់ តដលនសនអោការទរៀបចំលប្ំសុែ ទដើមផើបំតបក្គំនអោិែលទ្នាោះទឆ្ព ោះទៅកាន់អោភាពពែិ នអោិងជយួនូអោវភាពរបងឹតរបខិែខំអស់ពើសមែទភាពក្បុងការអភិវឌណន៍អោ សែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាព។ ៤-សថល់ឱកាសក្បុងការេំនាក់្េនំអោង នអោិងការទរៀនអោសូរែ (Provide opportunities for communication

and learning) : ទយើងបទងកើែនូអោវជទរមើសទរៀងរាល់ថ្ងង ទែើយជទរមើសរបស់ពកួ្ទយើងហាក់្ដូចជា ទររទពញទោយគំនអោិែ នអោិងរបក្បទោយគែបិែឍិ ែទៅទពលតដលទយើងនសនអោឱកាសទេៀងទក់្ ទដើមផើរបមូលព័ែ៌នសនអោទរៀនអោត្តមបេពិទសាយន៍អោ នអោងិទយវើការរបារស័យទក់្េងគ្នប ទៅវញិទៅមក្។ ការេំនាក់្េំនអោង នអោិងការទរៀនអោសូរែទក្ើែទ ើងត្តមរយៈ

220

ក្តនអោលងជាទរចើនអោដូចជា មជឈមែឍ លសែគមន៍អោទរាកុ្នអោ បណ្តត ល័យ សាោទរៀនអោ េើសាររបស់ក្សកិ្រ ហាងកាទែវ នអោិងចែំែ តដលជាក្តនអោលងកចទកយក្សិក្រទលើក្េឹក្ចែិថគ្នប នអោិងពិភាក្ាគ្នប ពើបញាបា សែគមន៍អោ។ មោ៉ាងទេៀែ ការេំនាក់្េំនអោង នអោិងការទរៀនអោសូរែកចទក្ើែទ ើងសងតដរ ត្តមរយៈ ការទឆលើយឆលងវេិយុ ែំបន់អោការជួបរបជុំថ្នអោរក្ុមរបជាជនអោ ទវេិការសាធារែៈ បណ្តថ ញកុ្ំពយូេ័រ នអោងិកាតសែក្បុងែំបន់អោ។ ទលើសពើទនអោោះទេៀែ សែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាពទៅតែបនអោថតសវងរក្នូអោវមទយោបាយណ្តតដលកចបទងកើនអោនូអោវការេំនាក់្េំនអោង នអោិងការទរៀនអោសូរែរបស់របជាក្សិក្រទកយកាន់អោតែលរ្បទសើរ។ ៥-មិនអោរគ្នន់អោតែលូែោស់ទេ នអោិងរែូវតសវងរក្ការអភិវឌណន៍អោ(Seek to develop and not just grow) : ភាពខុសគ្នប រវាងការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាព នអោិងគំរូអភិវឌណន៍អោត្តមរទបៀបតបបបុរាែ គឺថា ការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាព វាបរា ញពើលក្ខែៈខុសគ្នប រវាង “ការលូែោស់” នអោងិ “ការអភិវឌណន៍អោ”។ ការលូែោស់វាស់ពើការទក្ើនអោទ ើងនូអោវសក្មមភាពទសដឌក្ចិចក្បុងរយៈទពលខលើ ទោយមិនអោគិែថា ទែើសក្មមភាពទនាោះល ្ឬករក្ក់្សរនសប់មនុអោសេក្បុងរយៈទពលយូរអតងវងទ ើយ។ រ ើឯការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាពវញិនាទំកយបទងកើនអោនូអោវជើវភាពរស់ទៅរបស់របជាពលរដឌកាន់អោតែរបទសើរទ ើង ពើមយួជំនាន់អោទៅមួយជនំាន់អោ។ ដូចតដលបានអោបរា ញពើការលូែោស់នអោិោយអំពើ “ការរ ើក្យំទ ើង” ឯការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាពវញិ នអោិោយអំពើ “ការល្របទសើរទ ើង”។ របសនិអោទបើសែគមន៍អោរបស់អបក្ទរជើសទរ ើសអនុអោវែថនូអោវគនអោលងថ្នអោការអភវិឌណន៍អោ អបក្រែវូក្ែំែ់ទគ្នលទៅទកយបានអោចាស់ោស់។ ខាងទរកាមទនអោោះ គជឺា ១០ជហំានអោក្បុងការចាប់ទសថើមអភវិឌណន៍អោសែគមន៍អោរបស់អបក្ ជំហានអោទងំទនអោោះទផ្កថ ែសំខាន់អោទៅទលើ ភាពេេលួខុសរែូវសក្មមភាពទោយនសនអោការរបួរមួគ្នប នអោិងបនអោថការទរៀនអោសូរែពើគ្នប ទៅវញិទៅមក្។ សែគមន៍អោកចទរជើសទរ ើសទរបើរបាស់ដណំ្តក់្កាលទនអោោះទលើសពើក្បុងទពលតែមួយ។ ១-បទងកើែរក្ុមការររ(Form an Action Team) ដំណ្តក់្កាលេើ១ ក្បុងការចាប់ទសថើមទយវើទកយសែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាពអោះកងថា គឺភាពេេួលខុសរែូវចំទរោះទជាគវាសនារបស់ទយើង ជំនអោួសនូអោវការទោោះសារទៅទែែុសលថា អបក្មិនអោទចោះទយវើនូអោវការចាប់ទសថើមគិែថាអបក្ទចោះ។ រក្ុមការររតដលរបក្បទោយចើរភាពកចបទងកើែត្តមរយៈ ការពរងើក្នូអោវអងគភាពតដលនសនអោរសាប់ ឬក៏្ទយវើការចាប់ទសថើមពើទពលគ្នម នអោអវើទសាោះ។ សនសជិក្រក្ុមិនអោចាស់ោស់ទេ ទែើយរក្មុការររទនអោោះ កចអនុអោញាបដ ែទកយអបក្ណ្តតដលនសនអោបែំងចូលជាសនសជកិ្ចូលរមួ។ រក្ុមការរររបក្បទោយនអោិរនអោថរភាពទមទរទកយនសនអោការតក្លម្ពើទពលមួយទៅទពលមួយ។ ែួនាេើរបស់រក្ុមការររ គឺបទងកើែសាទ នអោភាពមយួសរនសប់សនសជកិ្ទយវើការទោយនសនអោការចូលរមួទោយសម័រគចិែថ នអោងិរាយការែ៍ពិទសសពើទសចក្ថើសទរមចចិែថអំពើក្តនអោលងតដលពួក្ទគចង់ទៅទៅទពលអនាគែ នអោងិទយវើោ៉ា ងណ្តទេើបពកួ្ទគកចទៅេើទនាោះបានអោ។ រក្ុមការររនអោឹងជួយទកយសនសជិក្មក្ទរៀនអោទរជើសទរ ើសនូអោវជទរមើសរបស់ពួក្ទគយល់ដឹងពើសារៈសំខាន់អោថ្នអោសាមគគើភាព នអោងិពួក្ទគកចបទងកើែេើត្តងំមួយចាស់ោស់ក្បុងការទយវើទកយសែគមន៍អោនសនអោនអោិរនអោថរភាព។

221

២-របាប់ពើេសេនអោៈវស័ិយនាទពលអនាគែ(Share a Vision of the Future) : ការក្សាងសែគមន៍អោ របក្បទោយចើរភាពទមទរទកយនសនអោទសចក្ថើអែ់យមែ់ ទដើមផើជំរុញសនសជិក្របាប់ពើេសេនអោៈវស័ិយនាទពលអនាគែ ក្បុងការសទរមចចែិថតស្ក្ទៅទលើេសេនអោៈរមួមួយ នអោិងក្បុងការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោទយវើត្តមេសេនអោៈវស័ិយទនអោោះ។ ទដើមផើសទរមចនូអោវេសេនអោៈរមួមួយតដលនសនអោភាពជាក់្ោក់្ រែូវនសនអោការចូលរមួពភិាក្ាទោយរក្ុមការររដូចខាងទរកាមទនអោោះ : ទែើអវើតដលសំខាន់អោសរនសប់សែគមន៍អោទយើង? ទែើលក្ខែៈវនិអោិចឆ័យរបស់ទយើងសរនសប់ទសចក្ថើសទរមចចែិថរបក្បទោយការអភិវឌណន៍អោជាអវើ? ៣-ទយវើទកយសែគមន៍អោនសនអោការទរៀនអោសូរែជានអោចិច(Make Community Learning Constant) : ការផ្កល ស់បថូរ គជឺាសក្មមភាពទក្ើែទ ើងមនិអោឈប់ឈរ នអោងិជហំានអោថ្នអោការផ្កល ស់បថូរ គឺជាការបទងកើនអោទលផឿនអោទកយទក្ើនអោទ ើង។ សនសជិក្ជាទរចើនអោទរៀនអោបានអោលេនសលលទ្ោយសារការទយវើ ប៉ាុតនអោថសមែទភាពក្បុងការទយវើបានអោមក្ពើការអនុអោវែថន៍អោ។ រក្ុមការររទរជើសទរ ើស ក្តនអោលងតដលរបជាពលរដឌទរៀនអោពើរទបៀបរបមូល នអោិងរបាប់ព័ែ៌នសនអោទរៀនអោពើអបក្ដថ្េទេៀែ នអោិងពិភាក្ាពើបញាបា នអោទោបាយជាសាធារែៈ ទែើយបញាបា ទងំទនអោោះនអោឹងប៉ាោះរល់ដល់សែគមន៍អោរបស់ពកួ្ទគោ៉ា ងដូចទមថចតដរ។ ៤-ទឆ្ព ោះទៅរក្សែគមន៍អោ (Reach out to other Communities) : មិនអោតមនអោរាល់ការសទរមចចែិថក្បុងការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោទងំមូលទយវើទ ើងទោយសែគមន៍អោតែមួយឯក្ឯងទនាោះទេ គវឺាទមទរទកយនសនអោការទក់្េងជាមួយសែគមន៍អោដថ្េទេៀែ។ ជាក់្តសថងដូចជា បញាបា ទសដឌក្ចិចក្ក្បុងែំបន់អោ គឺរែូវជោះឥេនិពលទោយនអោទោបាយ នអោងិរពឹែថកិារែ៍ទសេងៗទេៀែ។ សែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាពមិនអោកចរបឹងតរបងទោយខលួនអោឯង ទោយគ្នម នអោការជួយទរជាមតរជងពើសែគមន៍អោទសេងទេៀែទ ើយ។ ដូទចបោះ រាល់សែរបែិបែថិការក្បុងចំទណ្តម សែគមន៍អោទងំអស់ គឺសំខាន់អោណ្តស់ក្បុងការក្សាងសងគមរបក្បទោយចើរភាព។ ៥-បទងកើែតសនអោការសក្មមភាព(Develop an Action Plan) : សែគមន៍អោរែូវវាយែថ្មលរយៈទពល នអោងិចំរយ តដលសែគមន៍អោកចទយវើការអភិវឌណន៍អោទដើមផើឈានអោទៅរក្នអោិរនអោថរភាព។ សែគមន៍អោបទងកើែតសនអោការសក្មមភាពទោយរាយការែ៍នូអោវសក្មមភាព តដលជាកេិភាពោក់្មុនអោ ទែើយសក្មមភាពសំខាន់អោទនអោោះនអោឹងកចទយវើទកយ សែគមន៍អោនសនអោចើរភាព។ ទគ្នលបែំងថ្នអោការបទងកើែគទរនសងតសនអោការសក្មមភាព គឺទដើមផើយក្នូអោវទោបល់រមួមួយទោយទយវើការពិភាក្ាទរជើសទរ ើសនូអោវសក្មមភាពជាកេិភាព នអោិងទោងទៅទលើភាពសំខាន់អោរបស់វាងសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ។ ដំទែើ រការទនអោោះ គឺរែូវទយវើទ ើងទរចើនអោទលើក្ទរចើនអោសារ ឬក៏្តក្ែរមូវជាទេៀងទែ់ ទដើមផើទកយ សែគមន៍អោកាន់អោតែនសនអោសភាពលរ្បទសើរទ ើង។ ៦-វាស់តវងការរ ើក្ចទរមើនអោ(Measure Your Progress) : ភាពទជាគជ័យ ថ្នអោការអភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោភាគទរចើនអោរែូវវាស់ទោយការរាប់ នូអោវចំនអោួនអោការររ តដលបានអោបទងកើែទ ើង។ សែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាពវាស់ែថ្មលសក្មមភាពទសដឌក្ិចចមិនអោរគ្នន់អោតែជាលុយ ឬការររទេ តងមទងំសែគមន៍អោទនាោះរែូវបទងកើែជើវភាពរស់ទៅទកយ

222

របទសើរទ ើងក្បុងរយៈទពលដ៏យូរអតងវង។ ទដើមផើវាស់តវងការទក្ើនអោទ ើងសែគមន៍អោរែូវដឹងពើក្តនអោលង តដលពួក្ទគរស់ទៅ នអោិងក្តនអោលងតដលពួក្ទគចង់ទៅ។ ៧-ការចាែ់តចងយនអោធានអោ(Redirect Resources) : ការសទរមចចែិថអភិវឌណន៍អោភាគទរចើនអោបំសុែរែូវបានអោទយវើទ ើងទោយសនសជិក្តដលនសនអោចំទែោះដឹង នអោិងការយល់ដឹងខពស់។ សែគមន៍អោរែូវតសវងរក្មទយោបាយចាែ់តចងងវកិា នអោិងយនអោធានអោបចចុបផនអោបទយវើោ៉ា ងណ្ត ទដើមផើសគែ់សគង់ ការអភិវឌណន៍អោមិនអោរបក្បទោយចើរភាពទកយកាល យជាសែគមន៍អោរបក្បទោយនអោិរនអោថរភាព។ ទនអោោះក្ែ់សនសគ ល់ទឃើញថា រែូវទចោះអទងកែនូអោវយនអោធានអោសាធារែៈ នអោិងឯក្ជនអោ តដលក្ំពុងតែតបងតចក្ទៅទពលបចចុបផនអោប។ សែគមន៍អោតដលអភិវឌណន៍អោនូអោវេសេនអោៈជាក់្ោក់្ តសនអោការសក្មមភាពនអោឹងសម័រគចិែថវាស់ការលូែោស់តស្ក្ទលើបញាបា ទងំទនអោោះ វាជាឧទែរែ៍លប្ំសុែសរនសប់ការចាែ់តចងការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោតដលនសនអោរសាប់។ ៨-ការេេួលគំនអោិែពើសែគមន៍អោ (Engage th Public) : សែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាពការររសទរមចចែិថរែូវបានអោទយវើទ ើងទោយនសនអោការពិភាក្ាជាសាធារែៈជាទរចើនអោ។ ទៅទពលសែគមន៍អោនសនអោបែំងរក្ាខលួនអោឯងទកយសទែិទសទរលុោះរត្តសែគមន៍អោទនាោះរែូវសាវ គមន៍អោទោយក្ថើទសាម ោះរែង់ នអោិងទចោះទរបើរបាស់រាល់ឱកាសក្បុងការទក់្េងជាមួយមនុអោសេងមើ។ ការរបជុំទងំអស់គួរទយវើទ ើងជាសាធារែៈ នអោងិការទយវើទ ើងទៅេើណ្តតដលទលើក្េឹក្ចិែថរបជាពលរដឌទកយនសនអោការចូលរមួបទ ច្ញទោបល់។ ការទបើក្ចែំរ នអោិងការេំនាក់្េំនអោងជាមយួសនសជិក្ងមើបទងកើែនូអោវរបភពថ្នអោគំនអោិែងមើជំនាញងមើ ភាពបុិនអោរបសប់ នអោងិភាពជាអបក្ដឹក្នាកំ្បុងការរក្ារក្ុមរបែិបែថិការទកយសទិែទសទរ។ ៩-ថ្ចបរបឌិែ(Be Creative) : ទៅទពលសនសជិក្នសនអោបែំងចង់អភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោ នអោងិនសនអោគំនអោែិសថួចទសថើមមួយទកយនសនអោនអោិរនអោថរភាពពួក្ទគខិែខំតសវងរក្វយិើសាង្គ្សថ ឬរសាវរជាវមទយោបាយចាស់ក្បុងការអភិវឌណន៍អោ សែគមន៍អោ។ ទោយនសនអោការថ្ចបរបឌិែទក់្េងទៅនអោឹងការពនិអោិែយ នអោិងការអភិវឌណន៍អោករស័យទលើគំនអោែិទោបល់ថ្នអោអបក្ដថ្េ ក៏្ដូចជាការអភិវឌណន៍អោគំនអោិែងមើតដរ។ សក្មមភាពរមួនសនអោ រែូរទរៀបរទបៀបក្ែ់សនសគ ល់ បែថុ ោះបណ្តថ ល ការគិែងមើៗ នអោិងអភិវឌណន៍អោ ដំទែើ រការងមើសរនសប់ប ច្ូ លក្បុងសក្មមភាពទនអោោះ។ ១០-សាេរជាមួយទជាគជ័យ(Celebrabte Your Success) : អភិវឌណន៍អោសែគមន៍អោរបក្បទោយចើរភាព ទមទរនូអោវការសែរបែិបែថិការដ៏របឹងតរបងពើបុគគលនសប ក់្ៗ នអោិងអងគភាព។ ទោយសារតែការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាពសំទៅទៅទលើរយៈទពលយូរ ទជាគជ័យនអោឹងមិនអោរយេេួលបានអោភាល មៗទនាោះទេ។ អបក្សម័រគចែិថទយវើការររក្បុងសែគមន៍អោកចទនអោឿយែែ់ ជាពិទសសទនាោះទៅទពលគ្នម នអោនអោរណ្តនសប ក់្ចាប់ករមមែ៍ទៅទលើការររតដលពួក្ទគខិែខំរបងឹតរបងោ៉ា ងខាល ងំ នអោងិការចំណ្តយទពលទវោោ៉ា ងទរចើនអោ តដលពួក្ទគបានអោលោះបង់សរនសប់ភាពរុងទរឿងរបស់សែគមន៍អោ។ វាជាបញាបា សំខាន់អោណ្តស់ក្បុងការដកឹ្នាសុំខេុក្ខរបស់អបក្សម័រគទងំទនអោោះ នអោិងអបអរចំទរោះពកួ្ទគទទោះបើជ័យជំនអោោះទនាោះែូចក្ថើ។ រក្ុមការររគួរទរៀបចំដំទែើ រក្សំានអោថ នអោងិសថល់ររវ ន់អោដល់ពួក្ទគក្បុងការអបអរ ទជាគជ័យ តដលសែគមន៍អោេេួលបានអោ។

223

សារៈសំខាន់អោថ្នអោការបទងកើែរក្ុម គឺទៅទពលតដលមនុអោសេរបសុ រសើទងំឡាយនសនអោចណំ្តប់ករមមែ៍ដូចគ្នប ទែើយគនំអោិែកាន់អោតែរបទសើរទ ើង ចំទរោះអវើតដលពួក្ទគចង់ទយវើ នអោងិរែូវទយវើវាទោយវយិើណ្តទនាោះពួក្ទគនអោងឹកចរមួគ្នប បទងកើែទ ើងជារក្ុមមួយ។ ទដើមផើបទងកើែរក្ុមនសនអោទគ្នលការែ៍ជាមូលោឌ នអោ ៤ ដូចខាងទរកាមទនអោោះ : -រក្ុមតដលបទងកើែទ ើងរែូវនសនអោេំែែូំចលមម : ចំនអោួនអោសនសជកិ្រក្ុមតដលលប្សុំែរែូវសទិែទៅក្បុងចទនាល ោះពើ ៨-១៥នាក់្ ក្បុងមួយរក្មុ។ សនសជិក្ទងំអស់នសនអោឱកាសក្បុងការបទ ច្ញមែិទោបល់ នអោិងចូលរមួទងំក្នសល ងំកាយ នអោិងក្នសល ងំរបាជាញ ទដើមផើអភិវឌណន៍អោរក្ុមរបស់ខលួនអោ។ រក្ុមតដលនសនអោេែំែូំចមិនអោរយនអោឹងតបក្បាក់្ទោយការទឈាល ោះរបតក្ក្គ្នប ឬរែូវរគបសងកែ់ទោយរក្ុមភាគចិែថ។ -រក្ុមនអោើមួយៗរែូវមនាលក្ខែៈដូចគ្នប ៈ នសនអោសនសជិក្ទងំអស់គួរតែជាមនុអោសេតដលរស់ទៅក្បុងសាទ នអោភាពទសដឌក្ិចចរបហាក់្របតែលគ្នប នអោិងនសនអោេំនាក់្េំនអោងសងគមជិែសបិេនជាមួយគ្នប ។ លក្ខែៈដូចគ្នប ទងំអស់ទនអោោះកាែ់បនអោទយបានអោនុអោវជទនសល ោះ តដលកចទក្ើែនសនអោទ ើង ក្បុងរក្មុ ទែើយសនសជិក្តដលនសនអោទសវត្តរបហាក់្របតែលគ្នប នអោិងនសនអោការទជឿជាក់្គ្នប ទៅវញិទៅមក្េេួលយក្នូអោវការេេួលខុសរែូវរមួគ្នប ទដើមផើទយវើសក្មមភាពរបស់ពកួ្ទគ។ -រក្ុមនអោើមួយៗរែូវទយវើការៈ បទងកើែទ ើងក្បុងសក្មមភាពបទងកើនអោរបាក់្ចំែូល សក្មមភាពបទងកើនអោរបាក់្ចំែូលនសនអោសារៈសំខាន់អោណ្តស់ក្បុងការអភិវឌណន៍អោរក្ុម ទររោះសក្មមភាពទងំទនាោះបទងកើែជារេពយសមផែថិទសេងៗ ទដើមផើជួយសាទ បនាទកយនសនអោភាពជានសច ស់ទលើខលួនអោឯង។ -រក្ុមនអោើមួយៗគួរតែនសនអោលក្ខែៈសម័រគចិែថ នអោិងរបជាយបិទែយយៈ សនសជិក្ទងំអស់ គឺជាអបក្សទរមចចិែថថា ទែើនអោរណ្តតដលគួរចូលរមួទៅក្បុងរក្ុមជាមួយពួក្ទគ ទែើយនអោរណ្តជាអបក្ដកឹ្នាពំកួ្ទគ ទែើរែូវនសនអោរក្ែឹយរក្មអវើខលោះ តដលពកួ្ទគរែូវទគ្នរពត្តម នអោិងថា ទែើពួក្ទគរែូវទយវើសក្មមភាពអវើខលោះ។ រាល់ការសទរមចចែិថទងំឡាយរែូវតែទយវើទ ើងត្តមរយៈការទបាោះទឆ្ប ែជាឯក្ឆឆ័នអោន ឬមែិភាគទរចើនអោ។ ការពិភាក្ាទៅទលើសនសជកិ្ភាព ការបទងកើែជាត្តរាងមួយ តដលនសនអោរាយទឈាម ោះអបក្តដលចាប់ករមមែ៍ក្បុងការបទងកើែជារក្មុរែូវរលំឹក្ដល់ពួក្ទគសងតដរថា សនសជកិ្ភាពទនអោោះនអោឹងេេួលបានអោនូអោវសិេនិ នអោិងសលរបទោជន៍អោមួយចំនអោនួអោដូចជា សេិនិចូលរមួរបជុំទៅក្បុងរក្ុម នអោិងសិេនេិេួលបានអោនូអោវចំតែក្ថ្នអោរបាក់្ចំទែញតដលបានអោមក្ពើសក្មមភាពទសេងៗរបស់រក្មុ។ ប៉ាុតនអោថសនសជិក្ទនអោោះក៏្ទមទរទកយនសនអោការបំទពញក្ចិចការមួយចំនអោនួអោដូចជា ការចូលរមួរបជុំទកយបានអោទេៀងទែ់បង់របាក់្ចូលជាសនសជិក្ ទបាោះទឆ្ប ែទរជើសទរ ើសថាប ក់្ដឹក្នាទំៅក្បុងរក្ុមរមួទយវើវភិាគទនអោទេៀងទែ់ក្បុងមូលនអោយិិសនអោេរំបស់រក្ុម របសិនអោទបើនសនអោសងរបាក់្ក្មចើមក្រក្មុវញិ ទកយបានអោឆ្ប់រែ័សជួយសនសជិក្ទសេងៗទេៀែទៅក្បុងរក្ុមជាមួយគ្នប ទពលនសនអោការចាបំាច់។ ការទរជើសទរ ើសទឈាម ោះសរនសប់រក្ុមសនសជិក្ទងំអស់ គួរតែទរជើសទរ ើសទឈាម ោះសរនសប់រក្ុមរបស់ពួក្ទគ។ ទៅក្បុងរបទេសខលោះទគោក់្ទឈាម ោះទកយរក្មុរបស់ពួក្ទគទៅបនអោថទរកាយទឈាម ោះភូមិ ឬេើក្តនអោលងតដលទគរស់ទៅ។ ការសទរមចពើទពលទវោ នអោិងចំនអោួនអោដងតដលរែូវរបជុំ : ទយវើការវភិាគសរនសប់របជុំត្តមថ្ងង នអោិងទពលតដលនសនអោលក្ខែៈរយរសលួដល់សនសជិក្ទងំអស់។ ការជបួជុំគ្នប ជាញឹក្ញាប់ គឺចាការចាបំាច់បំសុែពិទសសក្បុង

224

ដំណ្តក់្កាល់ដបូំងថ្នអោការចងរក្ងរក្ុម នអោិងការទរៀនអោសូរែពើគ្នប ទៅវញិទៅមក្ បញាបជ ក់្ពើែរមូវការថ្នអោការចូលរមួទកយបានអោទេៀងទែ់សរនសប់ក្ិចចរបជុំទងំទនអោោះ។ ការបទងកើែទគ្នលទៅរបស់រក្ុមទកយបានអោចាស់ោស់ៈ រែូវជួយសនសជិក្រក្មុក្បុងការសទរមចទគ្នលទៅទកយបានអោចាស់ោស់សរនសប់រក្ុមរបស់ពួក្ទគ ជាពិទសសទៅទពលតដលមនុអោសេទៅក្បុងរក្ុមបានអោយល់រពមថា នអោឹងទយវើការជាមួយគ្នប ទដើមផើទគ្នលទៅដូចគ្នប អបក្កចជួយពួក្ទគបទងកើែរក្មុឯក្រាជយទោយនសនអោការចូលរមួមួយ។ ជាដំបូងអបក្រែូវទដើរែួនាេើសខំាន់អោ ទរកាយមក្បនាធ ប់ពើរក្ុមតដលបានអោបទងកើែនសនអោបេពិទសាយន៍អោរគប់រគ្នន់អោ ទែើយនសនអោការទជឿជាក់្ទលើខលួនអោឯង ទពលទនាោះអបក្គួរកាែ់បនអោទយែួនាេើរបស់អបក្ ទែើយចាប់ទសថើមបតងវរការយក្ចែិថេុក្ោក់្ក្បុងការបទងកើែសក្មមភាព នអោិងរក្ុមទសេងទេៀែ។ អបក្គួរតែទលើក្េកឹ្ចិែថដល់សនសជិក្ទងំអស់ទងំបុរស នអោិងង្គ្សថើទកយនសនអោការចូលរមួចំតែក្ទៅក្បុងការពិភាក្ា នអោិងការទយវើទសចក្ថើសទរមចចិែថ។ អបក្គួរជយួសនសជកិ្ទងំអស់ក្បុងការចាប់យក្ជនំាញទសេងៗ។ ទែើយទរៀបចំការែវកឹ្ែវនឺអោ សកិាខ សាោ ទដើមផើផ្កល ស់បថូរគំនអោែិជាមួយរក្ុមទសេងទេៀែ។ ការពិភាក្ាពើសារៈសំខាន់អោ ថ្នអោការចូលរមួរបជុំរាល់ក្ិចចការរបស់រក្ុមនសនអោសារៈសំខាន់អោណ្តស់សរនសប់ទយវើការពិភាក្ាទរៀនអោសូរែពើគ្នប ទៅវញិទៅម នអោិងការទយវើទសចក្ថើសទរមចចែិថ។ សនសជកិ្តដលមិនអោចូលរមួទៅក្បុងការរបជុំមិនអោកចរមួចំតែក្ទកយបានអោលរ្ែមឹរែូវក្បុងរក្ុមទេ។ របសិនអោទបើនសនអោសនសជិក្ណ្តនសប ក់្មិនអោកចមក្ចូលរមួរបជុំបានអោ រែូវទយវើទសចក្ថើរាយការែ៍ជាមុនអោ ទោយរបាប់ពើមូលទែែុតដលមិនអោបានអោចូលរមួ ទែើយរក្ុមទងំមូលរែូវទយវើការក្ែ់រត្តអវែថនសនអោទៅទលើរក្ោស។ ទលើសពើអវើតដលបានអោបក្រសាយខាងទលើ នូអោវចែុំចគនអោលោឹះតដលទយវើទកយរក្មុឯក្រាជយេេលួបានអោទជាគជ័យៈ ១-ភាពជាអបក្ដឹក្នាៈំ រក្ុមតដលនសនអោការដឹក្នាបំានអោល ្តែងតែេេួលបានអោទជាគជ័យ ដូទចបោះ ទគរែូវទយវើការទរជើសទរ ើសថាប ក់្ដឹក្នា ំនអោិងសនសជិក្គែៈក្មមការទោយរបងុរបយែ័ប គឺរែូវនសនអោលក្ខែៈសមផែថិដូចខាងទរកាមៈ ក្-នសនអោភាពរស់រទវ ើក្ សាវ ហាប់ ទែើយពូតក្ជំរុញេឹក្ចែិថសនសជិក្ដថ្េទេៀែ។ ខ-នសនអោការទគ្នរព ប៉ាុតនអោថមនិអោតមនអោការខាម ស់ទអៀនអោទេ។ គ-កាល ហានអោ ទសាម ោះរែង់ នអោិងនសនអោការអែ់យមែ់។ ឃ-កចទយវើការជាមួយអបក្ដថ្េបានអោ។ ង-កចេំនាក់្េំនអោងជាមួយអបក្ដថ្េបានអោ។ ច-មិនអោតមែជាមនុអោសេរបមឹក្ខួប នអោិងមនិអោទចោះនអោោិយទអចអូច។ ឆ-កចរក្ាការសនសង ែ់របស់រក្ុម នអោិងទកយនសនអោការទយវើវភិាគទនអោ។ ការទយវើវភិាគទនអោរបស់សនសជកិ្ទងំឡាយចំទរោះសក្មមភាពរបស់រក្មុ ជយួបទងកើែទកយនសនអោសាម រែើជានសច ស់ទលើរក្មុរបស់ខលួនអោ នអោិងភាពរងឹនសរំបស់រក្ុម។ វភិាគទនអោទងំទនអោោះក៏្កចជួយទកយរក្មុទរបើរបាស់សរនសប់ការចំណ្តយែូចៗដូចជា សនសា រៈសរនសប់សរទសរ នអោិងទសាែ៊ាុយដឹក្ជ ច្ូ នអោសរនសប់ការចណំ្តយយំៗ ដូចជា ការចាប់ទសថើមវនិអោិទោគទៅទលើសក្មមភាពបទងកើែរបាក់្ចែូំលជាទដើម។

225

ការត្តក់្តែងលក្ខនអោថិក្ៈរបស់រក្មុៈ ចាប់ក្ំពូល គឺជាសំទែរជាោយលក្ខែ៍អក្េរ តដលតចងពើទគ្នលទៅ នអោិងក្ផួនអោចាប់សរនសប់អនុអោវែថក្បុងរក្ុម។ ចាប់ទនអោោះជួយបទ ច្ ៀសមិនអោទកយនសនអោជទនសល ោះថ្សធក្បុង នអោងិក្ែំែ់ការេេួលខុសរែូវរបស់សនសជិក្នអោើមួយៗទកយបានអោចាស់។ ការទយវើប ជ្ ើក្ែ់រត្តៈ ការក្ែ់រត្តជួយទកយរក្មុចងចានូំអោវអវើតដលបានអោសទរមចទៅទពលរបជុំ។ ឯក្សារទងំអស់ទនអោោះនសនអោសារៈសំខាន់អោក្បុងការរែួែពិនអោិែយ នអោិងវាយែថ្មល។ ទគគួរទយវើប ជ្ ើក្ែ់រត្តទកយបានអោទេៀងទែ់(ឧទែរែ៍ របចាថំ្ងង របចាសំបាថ ែ៍ ឬរបចាតំខ) ឬទៅរាល់ទពលតដលក្ចិចរបជុំរែូវបានអោទគទយវើ ឬទៅទពលសក្មមភាពទសេងៗទក្ើែនសនអោទ ើង។ សនសគមអនអោថររក្មុ គជឺាែណំ្តងទកយរក្ុមនអោើមួយៗ តដលជាសនសជិក្ នអោិងនសនអោភារក្ចិចេេួលខុសរែូវចំទរោះរក្មុទងំអស់តដលជាសនសជិក្ទនាោះ។ សនសគមទនអោោះ គួរទដើរែួនាេើក្បុងការសរមបសរមួល នអោងិអប់រ ំ ទែើយកចកាល យទៅជារបភពជំនអោួយបទចចក្ទេស ទសដឌក្ិចចនសរែោឌ នអោ នអោិងជាអបក្នាសំលូវសងតដរ។ ការបទងកើែការយល់ដឹងអំពើែនួាេើរបស់សនសគមន៍អោអនអោថររក្មុៈ ការទរៀបចសំនសគមន៍អោអនអោថររក្មុឆ្ប់រែ័សទពក្ ឧទែរែ៍ មិនអោយូរប៉ាុនាម នអោទរកាយការបទងកើែរក្ុមឯក្រាជយនអោើមួយៗ តែងទយវើទកយរចនាសមព័នអោនេន់អោទខាយ តដលមិនអោែំណ្តងទកយទសចក្ថើរែូវការរបស់រក្ុមជាសនសជិក្ទនាោះទេ។ ដូទចបោះ ទគរែូវទយវើយែឺៗទោយទផ្កថ ែជាដបូំងទៅទលើការបទងកើែទកយនសនអោការយល់ដឹងអំពើែួនាេើរបស់សនសគមន៍អោទនអោោះក្បុងការទោោះរសាយបញាបា របស់រក្ុម នអោិងសនសគមសលរបទោជន៍អោនានា នអោិងការចំណ្តយតដលនសនអោទៅក្បុងសនសគមអនអោថររក្ុម។ ការក្ំែែ់ទគ្នលទៅរបស់សនសគមន៍អោអនអោថររក្ុមៈ ការពភិាក្ាជាមួយគ្នប រក្មុទងំអស់កចតសវងយល់ពើសក្មមភាពទងំឡាយ តដលពួក្ទគកចទយវើរមួគ្នប ។ សក្មមភាពខលោះកចសថល់សលរបទោជន៍អោសរនសប់តែរក្ុមមយួចំនអោួនអោែូចប៉ាុទណ្តត ោះ។ សក្មមភាពខលោះទេៀែ កចនសនអោលក្ខែៈយំែួសទពក្សរនសប់សនសគម តដលពិបាក្ក្បុងការអនុអោវែថទគ្នលទៅដ៏របទសើរបំសុែ គឺជាទគ្នលទៅតដលនសនអោលក្ខែៈរបាក្ដរបជា តដលនសនអោការគ្នរំេពើសណំ្តក់្រក្មុទងំអស់តដលជាសនសជិក្។ សនសគមន៍អោអនអោថររក្ុមរបស់ពកួ្ទគទងំទនាោះគួរសទរមចថា ទគ្នលទៅមួយណ្តតដលរែូវទយវើដំបូងទគ មួយណ្តរែវូទយវើេើពើរ នអោិងនសនអោណ្តរែូវទយវើេើបើ។ ការទរៀបចំលក្ខនអោថិក្ៈរបស់សនសគមន៍អោៈ លក្ខនអោថិក្ៈ គឺជាសំទែរជាោយលក្ខែ៍អក្េរតដលតចងពើទគ្នលទៅ នអោិងក្ផួនអោចាប់នានា សរនសប់សនសគមន៍អោ។ លក្ខនអោថិក្ៈរបស់សនសគមន៍អោគួរទផ្កថ ែទៅទលើរបធានអោបេមួយចំនអោនួអោ ដូចជាៈ ១-ទគ្នលទៅ នអោងិទគ្នលបែំងរបស់សនសគន៍អោ។ ២-ប ជ្ ើតដលទរៀបរាប់ពើទគ្នលទៅសំខាន់អោៗជាកេិភាព។ ៣-ចាប់សរនសប់ចូលជាសនសជិក្ភាពលក្ខខ័ែឍ ថ្នអោការទរជើសទរ ើស នអោិងការបទែថ ញទចញពើសនសគមន៍អោែួនាេើ នអោងិការេេួលខុសរែូវរបស់សនសជិក្ តដលរមួប ច្ូ លទងំការសងបំែុល នអោិងការរគប់រគងរបាក់្ជាទដើម។ ៤-ទសចក្ថើអយិបាយអពំើរចនាសមព័នអោនចាែ់ត្តងំរបស់សនសគមន៍អោ។ ៥-ការទរជើសទរ ើសទមដកឹ្នាសំនសគមន៍អោែួនាេើ នអោិងការេេលួខុសរែូវ រពមទងំលក្ខខ័ែឍ ការររទសេងៗ។ ៦-ចំនអោួងដងថ្នអោការជួបរបជុំរបស់សនសគមន៍អោ នអោងិចំនអោនួអោសនសជិក្តដលរែូវចូលរមួជាចាបំាច់ ទដើមផើកចទយវើទសចក្ថើសទរមចបានអោសរនសប់គែៈក្មមការនអោើមួយៗ។ ៧-រទបៀបតបងតចក្

226

របាក់្ចំទែញ នអោងិការខាែបង់ទយវើទោយរក្មុនអោើមួយៗ តដលជាសនសជកិ្ទងំអស់របស់សនសគមន៍អោ នអោិងបណំ្តច់ឆ្ប ំែរិ ដ្វែទុនអោើមយួៗ នអោិងតចងអពំើចាប់េនសល ប់សរនសប់ទយវើការតក្តរបលក្ខនអោថកិ្ៈរបស់សនសគមន៍អោ។ សរុបទសចក្ថើមក្ ការបទងកើែរបាក់្ចែូំលត្តមរយៈការសែការរវាងរក្ុម នអោិងរក្ុមនសនអោសលរបទោជន៍អោទរចើនអោជាងការរបងឹតរបង តដលទយវើទោយបុគគលតែនសប ក់្ៗ។

227

ជំពូកទី១ េននិដ្ឋា ន និង អនុាេន ៍

៥.១ សេចកតីេននិដ្ឋា ន ទរកាយពើបានអោសិក្ាររសាវរជាវទលើរបធានអោបេទនអោោះមក្ ទយើងកចទញបានអោនូអោវទសចក្ថើសនអោបោិឌ នអោដូចែទៅៈ ភាពរក្ើរក្ គឺជាការខាែបង់ខាងទសដឌក្ិចច តដលទយវើទកយសើលយម៌ធាល ក់្ចុោះ នអោងិបណ្តថ លទកយនសនអោការតបក្បាក់្ក្បុងសងគម។ រាជរោឌ ភបិាល បានអោរបកាសនូអោវការទបថជាញ ចែិថរបស់ខលួនអោក្បុងការរបឹងតរបងរមួគ្នប ក្បុងក្រមិែជាែិ នអោងិរបក្បទោយចើរភាព ទដើមផើក្ចំាែ់ភាពរក្ើរក្ទត្តក្ោ៉ា ក្ទកយអស់ពើក្មពុជា ទដើមផើទកយរបជាជនអោក្មពុជាទងំអស់កចេេលួបានអោសលពើក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច នអោិងកចរមួចំតែក្ទៅក្បុងដំទែើ រការថ្នអោក្ិចចអភិវឌណន៍អោ។ ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទកយបានអោឆ្ប់រែ័ស គជឺាការចូលរមួវភិាគទនអោមួយដ៏នសនអោសារៈសំខាន់អោទៅក្បុងដំទែើ របរងបួបរងមួជាែិ នអោិងការទយវើទកយវបផយម៌ជាែិរស់ទ ើងវញិជាងមើ នអោិងជាគនអោលឹោះថ្នអោការតងរក្ាទសទរភាពនអោទោបាយ នអោិងទសទរភាពសងគម។ ទៅក្បុងសកិាខ សាោថាប ក់្ជាែ ិ សថើពើការចាប់ទសថើមទរៀបចំតសនអោការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច សងគម ទលើក្េើពើរ ២០០១-២០០៥ សទមថចនាយក្រដឌមង្គ្នអោថើ ែ៊ាុនអោ តសនអោ បានអោោក់្ទចញនូអោវយុេនសាង្គ្សថដ៏ចមផងរបស់រាជរោឌ ភិបាលក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទនាោះ គជឺាការខែិខសំទរមចទកយបានអោនូអោវៈ ១-ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចរបក្បទោយចើរភាពក្បុងរយៈទពលតវង ក្បុងអរត្តពើ ៦% ទៅ ៧% ២-តបងតចក្ទកយសមយម៌នូអោវតសលផ្កក ថ្នអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចរវាងអបក្នសនអោនអោិងអបក្គ្នម នអោ រវាងអបក្េើរក្ុងនអោិងអបក្ជនអោបេ នអោិងរវាងទភេខុសគ្នប នអោងិ ៣-ធានាបានអោនូអោវការទរបើរបាស់ នអោិងការរគប់រគងរបក្បទោយចើរភាពថ្នអោបរសិាទ នអោ នអោងិយនអោធានអោយមមជាែិ។ បាវចនា ជាយុេនសាង្គ្សថរបស់រាជរោឌ ភបិាល គ ឺ“ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ត្តមរយៈក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចក្បុងក្រមិែខពស់ក្បុងរយៈទពលតវង ទោយធានានូអោវចើរភាពខាងបរសិាទ នអោ នអោិងសមយម៌សងគម”។ ដូចទនអោោះ ទគ្នលនអោទោបាយជយួជនអោរក្ើរក្របស់រាជរោឌ ភិបាលរែូវែរមង់េិសទៅរក្ការបទងកើែទ ើងនូអោវបរសិាទ នអោសមរសបមួយ ទដើមផើជំរុញ នអោិងបទងកើែទកយនសនអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចទោយគ្នម នអោការរចិរលិ បរសិាទ នអោ នអោិងការតបងតចក្ចំែូលរបក្បទោយសមយម៌។ ចំែុចសំខាន់អោៗថ្នអោទគ្នលនអោទោបាយរបស់រាជរោឌ ភិបាលកែែថិេើពើរ ១៩៩៨-២០០៣ទនអោោះ គឺទគ្នលបំែងកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ត្តមរយៈ : ក្-ការពរងឹងសនអោថិភាព ទសទរភាព នអោងិសណ្តថ ប់ធាប ប់សងគម។ ខ-ការជំរុញការវនិអោិទោគ។ គ-ទក្ៀងគរយនអោធានអោក្បុងរសុក្។ ឃ-ជំរុញការវនិអោិទោគទលើវស័ិយកេិភាព នអោិងការតក្លម្វស័ិយក្សិក្មម។ ង-ការទយវើសនសែរែក្មមទសដឌក្ិចចក្មពុជាទៅក្បុងែំបន់អោ នអោិងពិភពទោក្។ ច-ការអភិវឌណន៍អោយនអោធានអោមនុអោសេ។ ឆ-រែូវពរងឹងភាពជាថ្ដគូរជាមួយសែគមន៍អោអបក្សថល់ជំនអោយួ នអោិងសងគមសុើវ ើល។

228

យុេនសាង្គ្សថនាទពលបចចុបបផនអោបទនអោោះ ក្បុងការបទងកើែកាោនុអោវែថភាព គឺនសនអោដូចែទៅ : ការពរងឹងទសទរភាពនស៉ា រក្ូទសដឌក្ិចច ការពទនអោលឿនអោក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិច ការជំរុញការអភិវឌណន៍អោវស័ិយឯក្ជនអោ ការអភិវឌណន៍អោទែោឌ រចនាសមព័នអោនរូបវន័អោថ ការពរងងឹតសបក្ថាមពល ការធានានូអោវការអភិវឌណន៍អោរបក្បទោយចើរភាពនូអោវវស័ិយក្សិក្មម ការតក្លម្ការរគប់រគងយនអោធានអោេឹក្ ការជរមុញការអភិវឌណន៍អោជនអោបេ នអោិងវមិជឈការ ការធានានូអោវការរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិទកយបានអោលក្ារទលើក្េកឹ្ចិែថបណ្តថ សក្មមភាព តដលបទងកើែរបាក់្ចំែូល ការអនុអោវែថន៍អោទគ្នលនអោទោបាយដើយលើ នអោិងការបទងកើនអោទសវាមើរក្ូែរិ ដ្វែទុសរនសប់របជនអោជនអោរក្ើរក្។ ទទោះបើជាបណ្តថ ក្មមវយិើ តដលនសនអោទគ្នលទៅចាស់ោស់សរនសប់ែបំន់អោជនអោបេ កចទកយនសនអោសលោ៉ា ងឆ្ប់រែ័សចំទរោះរបជាជនអោទៅជនអោបេក៏្ទោយ យុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ក៏្រែូវទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ជាសំខាន់អោទៅទលើការអភិវឌណន៍អោថ្នអោវស័ិយឧសាែក្មម នអោិងទសវាក្មមសងតដរ។ យុេនសាង្គ្សថរបស់ទយើង គឺមនិអោរែឹមតែទយវើេំទនអោើបភាវូបើយក្មម ថ្នអោវស័ិយក្សកិ្មមប៉ាុទណ្តត ោះទេ ក៏្ប៉ាុតនអោថរែូវជំរុញការអភិវឌណន៍អោវស័ិយដថ្េទេៀែ តដលកចកាល យទៅជាក្ាលរទេោះទភលើងដ៏នសនអោថាមពល ទដើមផើអូសទញក្មពុជាពើរចវាក់្ទខាប ោះឃ្លប ងថ្នអោភាពរក្ើរក្ទត្តក្ោ៉ា ក្ទនអោោះ។ បនអោទយភាពរយរងទរគ្នោះរបស់ពលរដឌរក្ើរក្ទោយពរងងឹសមែទភាព ទដើមផើេប់េល់នអោងឹវបិែថិពើខាងទរៅ ទែើយបទងកើែនូអោវចើរភាពជាេូទៅថ្នអោជើវភាពរបស់ពកួ្ទគ គជឺាបញាបា កេភិាពមួយទោយសារក្បុងទពលក្នអោលងមក្រដឌមិនអោទន់អោបានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្ទកយបានអោរគប់រជុងទរជាយចំទរោះការជួយដល់ជនអោរក្ើរក្ទងំឡាយ តដលនសនអោបំែងចង់ឈប់របក្បរបរក្សិក្មម។ នាទពលបចចុបផនអោបទនអោោះ ទយើងក្ំពុងទផ្កថ ែការយក្ចិែថេុក្ោក់្ចំទរោះការសថល់ឥែទនអោសរនសប់អនុអោវែថសក្មមភាពណ្តតដលបទងកើែរបាក់្ចែូំល ពើទររោះបញាបា ទនអោោះបណ្តថ លទកយនសនអោក្ងវោះរបាក់្កាស តដលជាមូលទែែុទយវើទកយនសនអោការពនអោោទពលថ្នអោការទយវើវនិអោិទោគ នអោិង/ឬ ជាមូលទែែុទកយនសនអោការយក្ដើយលើទៅលក់្ ទដើមផើយក្របាក់្មក្េប់េល់នអោឹងចំណ្តយទសេងៗ។ បញាបា ទនអោោះកចនអោឹងរែូវទោោះរសាយបានអោត្តមរយៈការសថល់នូអោវការធានារា៉ា ប់រងរបាក់្សនអោេ ំនអោិងឥែទនអោសរនសប់ការទរបើរបាស់។ មោ៉ាងវញិទេៀែ រដឌកចធានាបានអោនូអោវសនអោថសុិខ ទោយបទងកើែ នអោិងពរងើក្ការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើសុវែទិភាពសងគម ទលើក្សធួយក្ិចចការររបរសិាទ នអោ នអោិងការទោោះមើនអោ។ រាជរោឌ ភិបាល រែូវទដើរែួនាេើោ៉ា ងសំខាន់អោក្ក្បុងការសថល់ទសវា នអោិងការបនអោថបទងកើនអោសមែទភាពរបស់សាទ ប័នអោ តដលនសនអោការរក់្ព័នអោន។ របការទនអោោះែរមូវទកយនសការយក្ចិែថេុក្ោក់្ទលើគុែភាព នអោងិលេនភាពសថល់ទសវាជូនអោពលរដឌរក្ើរក្ នអោិងទលើឧែថមភាពទរបៀបទយៀបរបស់រោឌ ភិបាល របស់អងគការមិនអោតមនអោរោឌ ភិបាល នអោិងរបស់តសបក្ឯក្ជនអោ តដលជាអបក្សថល់ទសវាទងំទនអោោះ។ ជាពិទសស ក្ិចចដំទែើ រការទនអោោះរែូវទផ្កថ ែទលើែួនាេើរបស់រោឌ ភិបាលបញាបា របសិេនភាព នអោិងបញាបា រក់្ព័នអោនដថ្េទេៀែ ដូចជា ក្រមិែថ្នអោការទយវើវមិជឈការ នអោិងការអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើក្ំតែេរមង់រដឌបាលរបស់ រោឌ ភិបាលជាទដើម។ ការបទងកើនអោចំណ្តយងវកិាតែមួយមុខទនាោះ នអោឹងមនិអោនាទំកយនសនអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទ ើយ។ ដូទចបោះ រោឌ ភិបាល បានអោចាែ់វធិានអោការទសេងៗ ទដើមផើធានាការផ្កល ស់បថូរគុែភាព ត្តមរយៈការកាែ់បនអោទយនអោើែិវយិើថ្នអោការរែួែពិនអោែិយមុនអោចំណ្តយ នអោិងការពរងងឹសវនអោក្មមទរកាយចំណ្តយ ទដើមផើជំរុញការអភិវឌណន៍អោបានអោដល់ភូម-ិឃុ។ំ វធិានអោការទនអោោះែរមូវទកយនសនអោនូអោវការកាែ់បនអោទយភាពនអោើែើវយិើក្បុងការទបើក្សថល់ងវកិា នអោិងសថល់ទកយអងគភាពចំណ្តយ

229

ទៅថាប ក់្ទខែថ នអោិងថាប ក់្ក្ណ្តថ ល នូអោវលេនភាពក្បុងការរគប់រគងងវកិាផ្កធ ល់ខលួនអោ ទោយតក្តរបអងគភាពទងំទនអោោះទកយទៅជាមជឈមែឍ លរគប់រគងងវកិា។ ក្បុងរយៈទពលខលើ នអោិងមយយម រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងអនុអោវែថសក្មមភាពជាកេិភាព សរនសប់ អភិបាលក្ិចចល ្ដូចែទៅៈ១-បទងកើែក្ទនអោាមកេិភាពមង្គ្នអោថើរាជការទៅត្តមរក្សួង-សាទ ប័នអោ ទដើមផើបទងកើនអោគុែភាពក្បុងការសថល់ទសវាសាធារែៈ នអោិងបទងកើនអោសលិែភាព។ ២-ោក់្ទកយអនុអោវែថនូអោវរបព័នអោនរដឌបាលត្តមតបបវមិជឈការ នអោិងវសិែមជឈការ ទដើមផើទកយរបជាពលរដឌកាន់អោតែទរចើនអោកចនសនអោលេនភាពេេលួបានអោនូអោវទសវាសាធារែៈសខំាន់អោៗ។ ៣-បទងកើនអោទលផឿនអោក្ំតែេរមង់រដឌ ត្តមរយៈការអនុអោវែថន៍អោតសនអោការសក្មមភាពក្ក្បុងការកាែ់រសំាយក្ងេ័ព ក្ំតែេរមង់រដឌបាល នអោិងក្ំតែេរមង់សារទពើពនអោនក្បុងទគ្នលទៅពរងឹងនអោើែិរដឌ នអោិងពរងឹងមូលោឌ នអោរគោឹះសរនសប់ទសដឌកិ្ចចេើសារ។ ៤-អនុអោវែថទកយសុើជទរៅនូអោវក្មមវយិើកំ្តែេរមង់ក្បុងវស័ិយយុែថិយម៌ និអោងទរៀបចំក្មមវយិើជាែិសរនសប់ក្ំតែេរមង់ែុោការ។ ៥-អនុអោវែថវធិានអោការនានា តដលនសនអោតចងទៅក្បុងតសនអោការសក្មមភាពអភិបាលក្ចិចរបស់រាជរោឌ ភិបាល។ តសបក្ចុងទរកាយថ្នអោជំពូក្ទនអោោះ គឺបានអោទលើក្ទ ើងនូអោដំទណ្តោះរសាយបញាបា តដលរក់្ព័នអោនមួយចំនអោួនអោ ដូចែទៅៈ ១-េំនាក់្េនំអោងជាមួយអបក្សថល់ជំនអោួយ នអោងិចលនាទឆ្ព ោះទៅរក្ភាពជាថ្ដគូ តដលការវវិែថន៍អោក្បុងរយៈទពលតវងក្បុងចំទណ្តមថ្ដគូទងំអស់ ដូចជា រាជរោឌ ភិបាល សងគមសុើវ ើល តសបក្ឯក្ជនអោ នអោិងសែគមន៍អោសថល់ជំនអោួយអនអោថរជាែិ នអោិងជាពិទសស គជឺាការផ្កល ស់បថូរតបបតសនអោេំនាក់្េនំអោងទងំក្បុងរបទេស នអោិងទរៅរបទេស។ ការផ្កល ស់បថូរទនអោោះតដរ កចរបរពឹែថទៅរបក្បទោយទជាគជ័យបានអោលគឹក្ណ្តតែ ថ្ដគូទងំអស់យល់ទឃើញចាស់នូអោវេសេនអោទនអោ សថើពើភាពជាថ្ដគូងមើទនអោោះ ទែើយេេួលយក្នអោិយមន័អោយ នអោិងនសនអោការយល់ដឹងជាេូទៅ នអោិងការេេួលយក្នអោើែិវយិើក្បុងការអនុអោវែថន៍អោ។ ទៅទពលតដលរាជរោឌ ភិបាលនសនអោបែំងតរបកាល យពើ “ការពឹងតស្ក្ទលើអបក្សថល់ជនំអោួយទៅកាន់អោក្មមសិេនិរបស់ជាែិ” ទយើងរែូវតរបកាល យទកយបានអោឆ្ប់ពើការរែែួពិនអោែិយទៅកាន់អោ ការដឹក្នា ំ នអោិងពើរគ្នន់អោតែទដើរែួនាេើសរមបសរមួលកាន់អោក្ិចចសែការគ្នប ទោយទសថើមទចញពើមូលោឌ នអោថ្នអោយនអោថការសរមបសរមួល នអោងិរគប់រគងជនំអោួយក៏្ដូចជាការពិភាក្ារបស់អបក្សថល់ជំនអោួយក្បុងទពលបចចុបផនអោបទនអោោះ។ របការទនអោោះនអោឹងអនុអោញាបដ ែទកយទយើងឆលងកាែ់អនអោថរកាលពើដំណ្តក់្កាលរគប់រគងទោយអទនអោលើរៗមក្កាន់អោដំណ្តក់្កាលអនុអោវែថន៍អោក្មមវយិើអភិវឌណន៍អោ ត្តមក្មមវយិើចាស់ោស់ ទោយទរបើរបាស់តសនអោការសក្មមភាពជាកេិភាព(PAP) របស់ទយើងទៅក្បុងវស័ិយអប់រ ំ សុខាភិបាល អភិវឌណន៍អោជនអោបេ នអោិងក្សិក្មម។ េនអោធឹមនអោឹងទនអោោះ របព័នអោនទនអោោះបានអោសារភាជ ប់ោ៉ា ងជិែសបិេជាមួយនអោឹងក្មមវយិើចំណ្តយសាធារែៈក្បុងរយៈទពលមយយម(MTEF) ក្មមវយិើវនិអោិទោគសាធារែៈ(PIP) តដលដំទែើ រការក្បុងរក្បខ័ែឍ ថ្នអោរបព័នអោនរគប់រគងវនិអោិទោគសាធារែៈ(PIMS)។ របការទងំទនអោោះនអោឹងជួយសរមួលទកយទយើងឈានអោទ ើងពើការពឹងតសក្្ទងំរសុងទៅកាន់អោចើរភាព។ ក៏្ប៉ាុតនអោថ ទដើមផើសទរមចបានអោនូអោវទគ្នលទៅទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលក្ំពុងោក់្ទចញនូអោវវធិានអោការ ទដើមផើទជៀសវាងនូអោវក្រែើ អសក្មមនានា ដូចជា ការបាែ់បង់ងវកិា នអោិងអំទពើពុក្រលយួក្បុងទគ្នលទៅរបមូលសថុ ំនូអោវងវកិារបស់រដឌ នអោងិជំនអោួយពើទរៅរបទេសទកយទៅក្បុងក្ ច្ ប់តែមួយ។ ២-ការរបមូលចំែូលបានអោែិចទយវើទកយក្ិចចខិែខំរបឹងតរបង ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ជួយរបេោះនអោឹងការលបំាក្ោ៉ា ងខាល ងំ។ ទោយសារេើចាែ់ការគយ

230

នអោិងរោឌ ក្រ ជាសាទ ប័នអោនសនអោសមែទក្ិចចរបមូលចែូំលមយួភាគយំចូលងវកិារដឌ រាជរោឌ ភបិាលបានអោចាែ់វធិានអោការពរងឹងរដឌបាលគយទកយឈានអោដល់ក្រមិែអនអោថរជាែ។ិ រាជរោឌ ភិបាលបានអោទបថជាញ ចិែថទយវើវទិសាយនអោក្មមទលើចាប់ នអោិងលិខិែបេោឌ នអោកាែ់បនអោទយនអោើែិវយិើគយ របយុេនរបឆ្ងំនអោឹងអំទពើរែ់ពនអោន ពរងឹងទែោឌ រចនាសមព័នអោនសរនសប់ការររទយវើរែិជជក្មម ការទរៀបចសំទិែ ិ ការសថល់ព័ែ៌នសនអោ នអោងិរបាយការែ៍ នអោិងការទរៀបចំរដឌបាលគយេំទនអោើបមួយ។ សក្មមភាពសរនសប់រយៈទពលខលើ នអោិងសរនសប់រយៈទពលមយយម តដលរាជរោឌ ភបិាលបានអោទបថជាញ ចិែថអនុអោវែថន៍អោ ដូចនសនអោតចងទៅក្បុងក្មមវយិើឥែទនអោ ការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ នអោងិក្ំទែើ នអោ(PRGF) នអោិងក្បុងក្មមវយិើឥែទនអោ ក្ំតែេរមង់រចនាសមព័នអោន(SAC) រែូវបានអោរចបាច់ប ច្ូ លទៅក្បុងត្តរាងទគ្នលនអោទោបាយថ្នអោឧបសមព័នអោនេើ១។ សក្មមភាពទនអោោះក៏្បានអោឆលុោះបញាបច ងំនូអោវខលឹមសារសទងខបថ្នអោឯក្សារ តដលរាជរោឌ ភិបាលបានអោទរៀបចំសរនសប់ក្ិចចរបជុំពិទរគ្នោះទោបល់ CGM តដលបានអោរបរពឹែថទៅទៅក្បុងតខឧសភា ឆ្ប ២ំ០០០ នាេើរក្ងុបា៉ា រ ើស។ រាជរោឌ ភិបាលនអោឹងទយវើការពិនអោិែយទ ើងវញិនូអោវត្តរាងទគ្នលនអោទោបាយទនអោោះ ក្បុងបរកិារែ៍ ថ្នអោការឯក្ភាពរវាងភាគើតដលនសនអោការរក់្ព័នអោនទៅទពលទរៀបចំឯក្សារចុងទរកាយ សថើពើយុេនសាង្គ្សថកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទៅក្បុងជំពូក្េើ៣ តដលសថើអពំើ សាទ នអោភាពរក្ើរក្ចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៩-២០០៨ ទយើងកចទយវើការសនអោបិោឌ នអោបានអោដូចែទៅទនអោោះ: ទោយសារសាទ នអោភាពភូមិសាង្គ្សថយមមជាែិរបស់របទេសក្មពុជាេេលួបានអោនូអោវលក្ខែៈអំទណ្តយសលសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោ ទទោះបើដើនសនអោសភាពមនិអោល ្ ជាពិទសស នអោិងរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថសមុគសាម ញក៏្ទោយ ក៏្របទេសក្មពុជា នសនអោក្ំពង់តសសមុរេសំបូរទៅទោយវាលរាប តដលកចោដុំោះបានអោ រែើេកឹ្សាបរបក្បទោយសលិែភាពខពស់ នអោិងសមផែថិថ្រពទឈើដ៏យំទយង។ របទេសក្មពុជាក៏្នសនអោសកាថ នុអោពលទេសចរែ៍ដ៏ខាល ងំកាល តដរ។ សំខាន់អោជាងទនអោោះទៅទេៀែ របទេសក្មពុជាសទិែទៅក្បុងែំបន់អោតដលនសនអោការលូែោស់ោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស ទោយនសនអោរពំតដនអោទគ្នក្តដលកចសថល់ការចូលទៅកាន់អោេើសាររបទេសថ្ង នអោងិរបទេសទវៀែណ្តមបានអោ។ ភាពរក្ើរក្ថ្នអោរបទេសក្មពុជាបចចុបផនអោប គឺបណ្តថ លមក្ពើបញាបា ជទនសល ោះជែិបើេសវែេជាមូលោឌ នអោ។ សង្គ្រគ មសុើវ ើលបានអោចាប់ទសថើមទៅឆ្ប ១ំ៩៧០ ទែើយរែូវបានអោប ច្ ប់ទោយជ័យជំនអោោះរបស់តខមររក្ែម(KR) ចាប់ពើឆ្ប ំ១៩៧៥ ដល់ឆ្ប ១ំ៩៧៩ បានអោសនសល ប់ទសធើរតែមួយភាគរបាថំ្នអោរបជាជនអោក្មពុជា ឬមួយទោយទចែនា ឬត្តមរយៈទគ្នលនអោទោបាយដឹក្នាខុំសេិស។ ទៅក្បុងេសវែេឆ្ប ១ំ៩៨០ របទេសក្មពុជាបានអោទងើបទ ើងវញិោ៉ា ងយែឺក្បុង បរបិេថ្នអោជទនសល ោះ តដលនសនអោ “របពលភាពក្រមែិទប” នអោិងភាពឯក្ទកាពើសែគមន៍អោអនអោថរជាែិ។ ជទនសល ោះទនអោោះបានអោបំផ្កល ញរគប់ទែោឌ រចនាសមព័នអោន ក្ទមធចមូលយនអោមនុអោសេរបស់របជាជាែិ នអោិងបានអោទយវើទកយេន់អោទខាយ ឬបតមលងសាទ ប័នអោ សងគមក្ចិច ទសដឌក្ិចច នអោិងនអោទោបាយទងំឡាយ។ របទេសក្មពុជា បានអោនអោឹងក្ំពុងអនុអោវែថន៍អោទគ្នលការែ៍ទងំបើ ក្បុងសម័យអនអោថរកាលត្តងំពើឆ្ប ១ំ៩៩០។ េើមួយ របទេសក្មពុជា បានអោទចញសុែពើសង្គ្រគ មសុើវ ើលមក្សនអោថិភាព។ េើពើរ របទេសក្មពុជា បានអោអនុអោវែថពើនអោទោបាយបក្េតែមួយមក្ពែុបក្េក្បុងសម័យអនអោថរកាល។ េើបំសុែ របទេសក្មពុជាបានអោរចួសុែពើទសដឌក្ចិចឯក្ទកា នសនអោក្ំទែើ នអោទប រគប់រគងទោយរដឌ នអោិងែរមង់េិសទដើមផើរគ្នន់អោតែរស់ តដលក្បុងទនាោះមនុអោសេភាគទរចើនអោសទិែក្បុងភាពរក្ើរក្ដូចគ្នប

231

មក្រក្តបបជាទសដឌក្ិចចេើសារ តដលទបើក្ចំែដល់លំែូរមូលយនអោេនំអោិញ នអោិងពលក្មមអនអោថរជាែិ តដលក្បុងទនាោះក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចបានអោទញរបជាជនអោមួយចំនអោួនអោយំទចញពើបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ ប៉ាុតនអោថវសិមភាពទនអោោះបានអោទក្ើែទ ើងោ៉ា ងទលឿនអោៈ មនុអោសេមយួចំនអោនួអោយំ មនិអោបានអោតបងតចក្ទៅក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចទេ ទែើយអបក្ខលោះក្ំពុងេេួលរងការធាល ក់្ចុោះថ្នអោក្រមិែជើវភាព។ ក្បុងសម័យអនអោថរកាលទនអោោះ របទភេការររមួយចនំអោួនអោរែូវបានអោសទរមចទរចើនអោជាងចំនអោនួអោរបទភេការររទសេងៗទេៀែ។ េនអោធឹមនអោងឹទនអោោះសងតដរ សម័យអនអោថរកាលទនអោោះ ក៏្បានអោសថល់ទៅេរមង់ថ្នអោការផ្កល ស់បថូរសងគមក្ិចច នអោិងទសដឌក្ិចចនូអោវក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចច តដលនសនអោឥេនពិលខាល ងំកាល ប៉ាុតនអោថទៅតែមនិអោរែូវបានអោយល់ោ៉ា ងចាស់ោស់ទៅទ ើយ។ ការសថល់នអោយិមន័អោយដល់រក្យ “ទរកាយជទនសល ោះ” អំទពើែងិានអោទោបាយ តដលនសនអោរយៈទពលយូរជាងការរពំឹងេុក្ នសនអោសលប៉ាោះរល់អវជិជនសនអោោ៉ា ងទរៅដល់ការអភិវឌណន៍អោរបស់របទេសក្មពុជារែូែមក្ដល់សពវថ្ងងទនអោោះ។ រយៈទពលជែិ ៣េសវែេ ថ្នអោជទនសល ោះថ្សធក្បុងតដលទយវើទកយរែឹតែនសនអោសភាពករក្ក់្ជាងមុនអោ ទោយសារគូរបឆ្ងំក្បុងសង្គ្រគ មរែជាក់្ មិនអោរគ្នន់អោតែសនសល ប់ជើវែិមនុអោសេ រាប់ោនអោនាក់្ប៉ាុទណ្តត ោះទេ ប៉ាុតនអោថក៏្បានអោទយវើទកយខូចរគោឹះជាទរចើនអោថ្នអោការអភិវឌណន៍អោជាែិសងតដរ។ ទៅក្បុងែំបន់អោក្ណំ្តថ លថ្នអោរបទេសក្មពុជា តដលរែូវបានអោទយវើការអទងកែមថងទៅក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៣-១៩៩៤ នអោងិមថងទេៀែទៅឆ្ប ២ំ០០៤(រក្បខ័ែឍ ទយវើគំរូត្តមភូមិសាង្គ្សថ តដលកចទរបៀបទយៀបបានអោ) អរត្តភាពរក្ើរក្បានអោធាល ក់្ចុោះពើ៣៩%មក្រែមឹ២៨%ក្បុងអំ ុងទពល ១០ឆ្ប ទំនអោោះ។ ទទោះបើជាោ៉ា ងទនអោោះក៏្ទោយ ែំបន់អោោច់រសោល នអោិងែបំន់អោខពស់ទសេងទេៀែ តដលមិនអោរែូវបានអោទយវើការអទងកែទៅឆ្ប ១ំ៩៩៣-១៩៩៤ នសនអោ(ទែើយទៅតែនសនអោ) ភាពរក្ើរក្ជាង។ ទយើងកចបា៉ា ន់អោរបនសែបានអោពើអរត្តភាពរក្ើរក្ទៅេូទងំរបទេសក្មពុជាឆ្ប ១ំ៩៩៣-១៩៩៤ ទោយតស្ក្ទលើនអោិនាប ការទៅក្បុងរក្បខ័ែឍ ទយវើគំរូត្តមភូមិសាង្គ្សថ តដលកចទរបៀបទយៀបបានអោ នអោិងអវើតដលទយើងបានអោដឹងអំពើរបជាជនអោ នអោិងភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងែំបន់អោោច់រសោលទងំទនាោះ។ ទោយទរបើរបាស់ព័ែ៌នសនអោទងំទនអោោះ ទយើងកចបា៉ា ន់អោរបនសែថា អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាទងំមូលធាល ក់្ចុោះពើ ៤៧% ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ (បា៉ា ន់អោរបនសែងយទរកាយ) មក្រែឹម ៣៥%(តដលបានអោវាស់តវង) ទៅឆ្ប ២ំ០០៤។ ទោយសានសនអោមនអោធឹលពើការបា៉ា រា៉ា តម៉ារែមួយចនំអោួនអោ នអោិងភាពមិនអោល្ិែលន់្អោក្បុងការទញយក្លេនសលទនអោោះ វានសនអោសុវែទិភាពជាង ក្បុងការនអោិោយថា អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ សទិែទៅចទនាល ោះ ៤៥ ទៅ ៥០% ។ ដូទចបោះ ទយើងកចបា៉ា ន់អោរបនសែថា រវាងឆ្ប ១ំ៩៩៤ នអោងិ ២០០៤ អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាបានអោធាល ក់្ចុោះរវាង ១០ ទៅ ១៥%។ ឥ ូវទនអោោះេិនអោបន័អោយថ្នអោការអទងកែរគួសារងមើៗ បញាបជ ក់្ោ៉ា ងចាស់ថា ភាពរក្ើរក្បានអោបនអោថធាល ក់្ចុោះោ៉ា ងខាល ងំក្បុងេសវែេចាប់ពើរបទេសក្មពុជាទងើបទ ើងពើជទនសល ោះ ទែើយចាប់ទសថើមទយវើដំទែើ រទលើសលូវអភិវឌណន៍អោ “យមមត្ត” មក្។ តដលរស់ក្បុងរគួសារ តដលែថ្មលថ្នអោការទរបើរបាស់ក្បុងមនុអោសេនសប ក់្សទិែទៅទរកាមតខេបនាធ ែភាពរក្ើរក្ទនអោោះបានអោធាល ក់្ចុោះ។ ការបា៉ា ន់អោសាម នអោដ៏រែឹមរែូវបំសុែពិវសិាលភាពថ្នអោការតរបរបួលទនអោោះបរា ញថា អរត្តភាពរក្ើរក្ គចឺំនអោួនអោរបជាជនអោ តដលរស់ទៅទរកាមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ តស្ក្ទលើការទរបើរបាស់បានអោធាល ក់្ចុោះពើ ៤៧% ទៅចទនាល ោះឆ្ប ១ំ៩៩៤ មក្រែមឹ

232

៣៥% ទៅឆ្ប ២ំ០០៤។ ទោយគិែពើការសងេយ័មួយចំនអោួនអោអំពើែួទលខពិែរបាក្ដថ្នអោការរាប់របជាជនអោទៅឆ្ប ំ១៩៩៤ ទយើងកចនអោិោយការររទោយនសនអោការទជឿេុក្ចិែថថា ភាពរក្ើរក្ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ កចសទិែទៅចទនាល ោះ ៤៥% នអោិង ៥០% ។ តស្ក្ទលើមូលោឌ នអោទនអោោះ ទយើងកចនអោោិយបានអោថា ភាពរក្ើរក្បានអោធាល ក់្ចុោះរបនសែពើ ១០ ទៅ១៥% ក្បុងរយៈទពល ១០ឆ្ប ចុំងទរកាយទនអោោះ ឬរបតែល ១% ក្បុងមួយឆ្ប ។ំ ការទនអោោះបញាបជ ក់្ពើការយល់ខុសចទំរោះការចាប់ករមមែ៍េូទៅទលើក្ំទែើ នអោទសដឌក្ិចចថា នសនអោឥេនិពលែិចែចួ ឬក៏្គ្នម នអោឥេនពិលទលើភាពរក្ើរក្ទសាោះទនាោះ។ ទនអោោះគជឺាការចាប់ករមមែ៍ តដលទក្ើែទ ើងទៅទពលតដលការបា៉ា ន់អោសាម នអោនានាពើភាពរក្ើរក្ ដក្រសង់ទចញពើការអទងកែក្បុងេសវែេឆ្ប ៩ំ០ រែូវបានអោយក្មក្ទរបៀបទយៀប ទទោះត្តមការពិែ ការបា៉ា ន់អោសាម នអោ ទងំទនាោះមនិអោកចទរបៀបទយៀបានអោទេ។ អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅឆ្ប ២ំ០០៤ គឺនសនអោរបនសែជា ៣៥% នសនអោន័អោយថា ៣៥% ថ្នអោរបជាជនអោក្មពុជា រែូវបានអោបា៉ា ន់អោសាម នអោថា រស់ទៅទរកាមបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែ។ិ ឯភាពរក្ើរក្ទៅជនអោបេ(៣៩%) នសនអោក្រមិែខពស់ជាងទៅេើរក្ុង (៥% ទៅភបំទពញ នអោិងទៅែំបន់អោេើរបជុំជនអោទសេងទេៀែ)។ ភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា គឺជាអភូែទែែុជនអោបេោ៉ា ងទលើសលប់មួយ។ ទៅឆ្ប ២ំ០០៤ របតែល ៩១% ថ្នអោជនអោរក្ើរក្បានអោរស់ទៅក្បុងែំបន់អោជនអោបេ។ ែំបន់អោជនអោបេទៅក្បុងភូមិភាគេទនអោលសាប នអោិងភូមិភាគភបំ/ខពង់រាប បានអោេេួលរងអរត្តភាពរក្ើរក្ក្រមិែខពស់បំសុែ នអោិងរបពលភាពថ្នអោភាពរក្ើរក្យងន់អោយងរបំសុែ។ អរត្តភាពរក្ើរក្ទៅភូមិភាគជនអោបេេទនអោលសាប នអោិងភូមិភាគជនអោបេភបំ/ខពង់រាប គ ឺ៤៥% នអោងិ ៥៦% ត្តមលោំប់។ ការទរបើរបាស់បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ៈ ទរបៀបទយៀបបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ នអោិងបនាធ ែ់ ១ដុោល រ ១ថ្ងង : ទដើមផើត្តមោនអោទមើលភាពរក្ើរក្ថាប ក់្ពិភពទោក្ ទគចាបំាច់រែូវនសនអោររវ ស់ភាពរក្ើរក្ ោច់ខាែ តដលនសនអោលក្ខែៈជាបេោឌ នអោរមួកចទរបៀបទយៀបពើរបទេសមយួទៅរបទេសមួយ នអោិងពើមយួឆ្ប ទំៅមួយឆ្ប ទំោយជាក់្តសថង។ ែរមូវការទកយនសនអោចំែុចសទរមចជាអនអោថរជាែិទនអោោះបានអោទយវើទកយទគរបកាន់អោយក្បនាធ ែ់មួយ តដលទគទៅថា “១ដុោល រក្បុង១ថ្ងង” តដលក្ែំែ់បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្តស្ក្ទលើេនំអោិញ នអោិងទសវាតដលកចេិញបានអោសរនសប់ ១ដុោល រ សរនសប់នសប ក់្ក្បុងមួយថ្ងងទៅសែរដឌកទមរកិ្ក្បុងឆ្ប ១ំ៩៩៣។ ដូទចបោះ រក្យទពញថ្នអោបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្អនអោថរជាែិគឺ ១ដុោល រ ១នាក់្ ក្បុង១ថ្ងង គិែត្តមអំណ្តចេិញខុសៗគ្នប ទយៀបនអោឹងឆ្ប ១ំ៩៩៣។ ទោយសារថ្ងលេំនអោិញ នអោិងទសវា(ជាពិទសសថ្ងលកហារ) ទៅរបទេសក្ពុំងអភិវឌណន៍អោមយួចំនអោួនអោយំ នសនអោក្រមែិទបជាងទៅសែរដឌកទមរកិ្ែថ្មលពិែរបាក្ដថ្នអោរបាក់្ ១ដុោល រ គិែត្តមអំណ្តចេិញខុសគ្នប ទយៀបនអោឹងឆ្ប ១ំ៩៩៣ ទៅរបទេសក្ំពុងអភិវឌណន៍អោទងំឡាយទនាោះនសនអោក្រមិែទសមើនអោឹង ១.៣៨២ទរៀល ក្បុងមួយនាក់្ ក្បុង ១ថ្ងង (ឬ ០.៣៤ដុោល រ គិែត្តមថ្ងលទៅឆ្ប ២ំ០០៤)។ ដូចទនអោោះ បនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្អនអោថរជាែិ ១ដុោល រ ក្បុង ១ថ្ងង នសនអោែថ្មលជាក់្តសថងទបជាងបនាធ ែ់ភាពរក្ើរក្ជាែិ នអោិងតដលរែូវបានអោទរបើរបាស់ទៅក្បុងរបាយការែ៍ទនអោោះ គឺែថ្មល ១.៧៥៣ទរៀល(០.៤៣ដុោល រ) សរនសប់១នាក់្ក្បុង១ថ្ងងទៅជនអោបេ នអោងិ ២,៣៥១ទរៀល(០.៥៨ដុោល រ)សរនសប់១នាក់្ក្បុង១ថ្ងងទៅភបំទពញ។

233

ទយនអោឌ័រ នអោិងភាពរក្ើរក្ើទៅក្មពុជាៈ ត្តមការសិក្ាឯក្សារសងគមវេិោ នអោងិនអោរវេិោតែងតែសងកែ់យងន់អោទលើ “សមភាពទរបៀបទយៀប” រវាងបុរស នអោិងង្គ្សថើទៅក្មពុជា ទែើយតចងថា ង្គ្សថើក្មពុជាត្តមរបថ្ពែើ ក្នអោលងមក្នសនអោឋានអោៈសងគម នអោិងឯក្រាជយភាពទរចើនអោជាងង្គ្សថើថ្នអោរបទេសមយួចំនអោនួអោ ដូចជា ឥណ្តឍ នអោិងចិនអោ(Ledgerwood 2005)។ ករែ៍ពិរែ៍ មិនអោែរមូវទកយខាងរសើជូនអោជនូំអោនអោទៅខាងរបុស ទែើយចែំងទក់្េងសាច់ញាែិរវាងខាងរបសុ នអោិងខាងរសើ នអោិងរបថ្ពែើ ទកយខាងរបុសទៅទៅជាមួយឪពុក្នសថ យខាងរសើ ទរកាយទពលទរៀបការសថល់នូអោវការគ្នរំេ ខាងរគួសារដល់ង្គ្សថើ(UNDP 1998)។ ង្គ្សថើចូលរមួោ៉ា ងសក្មមទៅក្បុងទសដឌក្ិចច ទែើយពលក្មមក្សិក្មមកចតបងតចក្ត្តមរបទភេ ការររសរនសប់បុរស នអោិងង្គ្សថើ (កាន់អោតែទយវើដូទចបោះទរចើនអោទ ើង)។ ភាគទរចើនអោង្គ្សថើជាអបក្េេួលខុសរែូវក្បុងការចាែ់តចងរបាក់្ចែូំល នអោិងចំណ្តយរបស់រគួសារទោយនសនអោការសទរមចចិែថរមួគ្នប ទលើបញាបា ទសដឌក្ិចច ចមផងៗ។ ជនអោជាែិភាគែិច នអោិងភាពរក្ើរក្ៈ ជនអោរក្ើរក្ជាងទគបំសុែ នអោងិជារក្ុមជនអោជាែនិសនអោចនំអោួនអោែចិជាងទគបសុំែទៅរបទេសក្មពុជា គជឺាអបក្ភប(ំតខមរទលើ ជនអោជាែិ ឬ”រក្មុកុ្លសមព័នអោន”) តដលរស់ទៅជាពទិសសក្បុងែំបន់អោខពស់ទររទពញទោយថ្រពទឈើក្បុងទខែថឦសានអោ ថ្នអោរបទេសៈ រែនអោគើរ ើ មែឍ លគើរ ើ រក្ទចោះ នអោិងសធឹងទរែង។ រក្ុមចំនអោួនអោ ១៧សំខាន់អោៗ តដលរក្ុមនអោើមួយៗនសនអោចំនអោនួអោសនសជិក្ពើរាប់រយនាក់្ទៅដល់ ១៩.០០០នាក់្ រមួគ្នប ទៅនសនអោរបតែល ១០៤.០០០០នាក់្ ឬែចិជាង ០,១%ថ្នអោរបជាជនអោេូទងំរបទេស។ រគួសារតដលនសនអោទមរគួសារជាក្សិក្រ នអោិងជាអបក្បទរមើត្តមសធោះនសនអោេំនអោងជារក្ើរក្ជាងទគទរចើនអោៈ អរត្តភាពរក្ើរក្នសនអោក្រមែិខពស់បំសុែក្បុងចំទណ្តមក្សិក្រ នអោងិអបក្បទរមើត្តមសធោះ។ រគសួារតដលនសនអោទមរគួសារជាក្សិក្របងកបទងកើនអោសលទោយផ្កធ ល់ខលួនអោឯង នអោិងជាអបក្បទរមើត្តមសធោះនសនអោចនំអោួនអោលំោប់បនអោថបនាធ ប់ ៤៨% នអោិង ១៣% ថ្នអោរបជាជនអោទងំអស់។ រគួសារដឹក្នាទំកយអបក្បទរមើត្តមសធោះក៏្នសនអោអរត្តភាពរក្ើរក្ខពស់ជាងទគបសុំែតដរក្បុងេិដឌភាពរក្ើរក្ទៅឆ្ប ១ំ៩៩៤ ទែើយនសនអោចំនអោនួអោទក្ើនអោទ ើងក្បុងចំទណ្តមរបជាជនអោទងំអស់(៩%ទៅឆ្ប ២ំ០០៤)។ អរត្តភាពរក្ើរក្បា៉ា ន់អោសាម នអោទបជាងទគបំសុែ គជឺារបស់រគសួារតដលនសនអោទមរគួសារជាមង្គ្នអោថើក្បុងវស័ិយសាធារែៈ។ េរមង់ទងំទនអោោះនសនអោែួទលខដូចគ្នប ោ៉ា ងេូលំេូោយជាមួយនអោឹងរបបគំទែើញថ្នអោេិដឌភាព ភាពរក្ើរក្ទលើក្មុនអោ។ បនាធ ប់ពើការសិក្ាទលើជពូំក្េើ២ នអោិងជំពូក្េើ៣ រចួមក្ ទយើងកចទយវើវភិាគទលើមូលទែែុថ្នអោភាពរក្ើរក្ក្មពុជា តដលសទែិទៅក្បុងជំពូក្េើ៤ តដលនសនអោអែទន័អោយសទងខបដូចទៅៈ បញាបា ថ្នអោភាពរក្ើរក្ គឺទក្ើែទ ើងទោយសារបញាបា របឈមពើរគឺៈ ១-មូលទែែុថ្នអោនអោទោបាយៈ សង្គ្រគ ម នអោិងការផ្កល ស់បថូររបបនអោទោបាយថ្នអោការរគប់រគងញឹក្ញាប់ ទយវើទកយរបទេសគ្នម នអោលនំអោងឹសទិរភាពនអោទោបាយទក្ើែនសនអោវបិែថិនអោទោបាយរុាថំ្រ ៉ា។ សង្គ្រគ មបានអោបំផ្កល ញទសដឌក្ចិច នអោិងទែោឌ រចនាសមព័នអោនទលើរគប់វស័ិយរបស់ជាែិទកយធាល ក់្ដុនអោោប់របជាជនអោរស់ទៅគ្នម នអោទសចក្ថើសុខ ផ្កល ស់បថូរេើលំទៅជាញឹក្ញាប់ទៅរក្ក្តនអោលងតដលនសនអោសុវែទិភាព បាែ់បង់ទពលទវោបងកបទងកើនអោសល ការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចចរគសួារ នអោិងទសដឌក្ិចចសងគម ទែើយជាពិទសសទៅចទនាល ោះថ្ងងេើ១៧ ទមសា ឆ្ប ១ំ៩៧៥ រែូែដល់ថ្ងងេើ០៧ មក្រា ឆ្ប ១ំ៩៧៩ តដលរគប់រគងទោយរបបក្មពុជារបជាយិបទែយយ

234

(ប៉ាុល ពែ) គឺសាហាវទឃ្លរទៅបំសលិចបំផ្កល ញជាងទពលនសនអោសង្គ្រគ មតងមទេៀែ។ វបិែថិទក្ើងនសនអោសធួនអោៗសរនសប់ក្មពុជា ទយវើទកយនសនអោការខវោះទសផៀងកហារ តដលនាទំកយសុខនសលភាពរបជាជនអោចុោះដុនអោោប ទរលគឺជើវែិរស់ទៅនសនអោ រយៈទពលខលើ។ សង្គ្រគ មបានអោបនអោេល់េុក្ខនូអោវភាពរក្ើរក្ ជនអោអនាថា ជនអោពកិារ នអោងិង្គ្សថើទមនស៉ា យ តដលទយវើទកយបាែ់បង់នូអោវរបពលភាព នអោិងភាពរយេេលួរងទរគ្នោះ។ សង្គ្រគ មបានអោគំរាមក្ំតែង នអោងិបនអោេល់េុក្នូអោវរគ្នប់មើនអោ នអោងិយុេនភ័ែឍ មិនអោសធុោះជាទរចើនអោទៅទលើដើ តដលរបជាជនអោរែូវការបងកបទងកើនអោសល។ ទោងត្តមេិនអោបន័អោយព័ែ៌នសនអោ តដលរសាវរជាវទោយសុើនស៉ា ក្ តដលទេើបតែប ច្ ប់ជាសាទ ពរទៅតខទមសា ឆ្ប ២ំ០០២ បានអោបរា ញនូអោវលេនភាពទឃើញថា នសនអោភូមចិំនអោួនអោ ៦៤២២ភូមិ របនសែជា ៤៦,២%ថ្នអោភូមេូិទងំរបទេស រែូវរងនូអោវការគំរាមក្ំតែងទោយសាររគ្នប់មើនអោ នអោិងយុេនភ័ែឍ មិនអោទន់អោសធុោះ តដលបានអោបនអោេល់េុក្ខទោយសារតែសង្គ្រគ មរុាថំ្រ ៉ារាប់េសវែេក្នអោលងមក្ ចំែុចតដលបងកប់ទៅទោយុេនភ័ែឍ មនិអោទន់អោសធុោះចំនអោនួអោ ១១១.២៨៧ក្តនអោលង។ ដើ តដលសងេយ័ថា នសនអោរគ្នប់មើនអោទនាោះេំែ ំ៤.៤៦៦គើ ូតម៉ារែរក្ឡា តដលដើភាគទរចើនអោជាក្តនអោលងរស់ទៅរបស់របជាពលរដឌ។ នសនអោរបជាពលរដឌ តដលរងនូអោវការគំរាមក្ំតែងពើមើនអោ នអោិងយុេនភ័ែឍ មិនអោទន់អោសធុោះចំនអោនួអោ ៥.១៨៦.៧៧១នាក់្ រែូជា ៤៥,៣%ថ្នអោរបជាពលរដឌ េូទងំរបទេស។ ទទោះបើក្មពុជាបានអោេេលួសនអោថិភាព ១០០% ក៏្ទោយក៏្រគ្នប់មើនអោតដលទៅទសសសល់ពើសង្គ្រគ មោ៉ា ងទរចើនអោសនអោនឹក្សនាន ប់ក្បុងថ្រព នអោិងតរសចំការបានអោបងករទរគ្នោះថាប ក់្ជាទរៀងរាល់ថ្ងងដល់របជាជនអោសលូែរែង់ជាពិទសសអបក្រស់ទៅែំបន់អោោច់រសោល បណ្តថ លទកយពួក្ទគកាល យទៅជាជនអោពិការអស់មួយជើវែិ ឬសាល ប់បាែ់បង់ជើវែិោ៉ា ងកទណ្តចកយមជាេើបសុំែ។ សង្គ្រគ មទនអោោះ គបឺានអោបនអោេល់េុក្ខនូអោវអនុអោសាវរ ើយម៍ួយរយជំពូក្ដ៏តសនអោជូរចែ់បំសុែដល់កូ្នអោតខមរជំនាន់អោទរកាយ ក៏្ដូចជាសងគមតខមរទងំមូល។ ទររោះតែសង្គ្រគ មទយវើទកយរបជាពលរដឌតខមរទយើងទយវើការកាប់សនសល ប់គ្នប ឯង ទដើមផើទកយតែឈបោះត្តមចែិថនសនអោៈថ្នអោមែចិឆត្តទនាោះ។ ជាក់្តសថងសង្គ្រគ មសុើវលិទៅរបទេសក្មពុជាចទនាល ោះពើឆ្ប ១ំ៩៧០-១៩៩៨ បានអោផ្កល ស់បថូរបបរគប់រគងរែូែដល់ ៦របប តដលនសនអោៈេើ១-១៩៧០-១៩៧៥របបសាធារែរដឌតខមរ ។ េើ២-១៩៧៥-១៩៧៩ របបក្មពុជារបជាយបិទែយយ។ េើ៣-១៩៧៥-១៩៨៩ របបសាធារែរដឌរបជានសនអោិែក្មពុជា។ េើ៤-១៩៨៩-១៩៩២ របបរដឌក្មពុជា។ េើ៥-១៩៩២-១៩៩៣UNTAC។ េើ៦-១៩៩៣-បចចុបផនអោប របបរពោះរាជាណ្តចរក្ក្មពុជា។ ចំតែក្ឯបញាបា េើ២ គឺមូលទែែុថ្នអោសងគមៈ បញាបា អភិរក្េនអោិយមសងគមតខមរទយើងទឃើញថា ទទោះបើជានសនអោដំទែើ រតរបរបួលជារបវែថិសាង្គ្សថោ៉ា ងណ្តក៏្ទោយ ក៏្សងគមតខមរហាក់្ដូចជាមិនអោសូវក្ទរមើក្ខលួនអោទសាោះត្តងំពើទរចើនអោសែវែេមក្ទែើយ។ រពោះពុេនសាសនា តដលត្តទំកយនសនអោទ ើងជាទរចើនអោសែវែេមក្ទែើយទនាោះទៅតែជាសាសនារបស់ជាែិដតដល ទែើយករក្េអបក្ត្តមបានអោរក្ាែួនាេើដ៏របទសើរមយួដូចពើទដើម។ ភាសាតខមរទៅតែជាភាសាជាសលូវការ ការទយវើតរសចំការបានអោរមួបងកជាសក្មមភាពដ៏សំខាន់អោបំសុែរបស់របជាជនអោភាគទរចើនអោ។ របជាជនអោទៅតែនសនអោជំទនអោឿពឹងរក់្ទៅទលើរពោះមហាក្េរែ តដលជារបមុខរដឌ ទដើមផើជួយរក្យុែថិយម៌ នអោិងរគប់រគងរបស់ពួក្ទគតងមទេៀែ។ ការទគ្នរពខាល ចតរក្ងបុគគលមង្គ្នអោថើរាជការត្តមឋានានុអោរក្មបុែយស័ក្ថបិានអោទក្ើែនសនអោទៅរគប់េើក្តនអោលង។ ការចូលចិែថទរៀបឬក្ភាពសទមផើម តដលជាចរកិ្លក្ខែៈរបស់មង្គ្នអោថើ ឬអបក្នសនអោអំណ្តចទងំឡាយសពវថ្ងងទនអោោះបានអោសទិែទៅក្បុងចំទណ្តមបុគគលជាទរចើនអោជាពិទសសពកួ្អបក្

235

េើរក្ុងសងតដរ តដលខវល់ខាវ យតែពើទរឿងបទងកើែរេពយសមផែថិរបស់ពកួ្ទគជានអោិចច ទែើយគិែោ៉ា ងទម៉ាចទកយតែទលើសអបក្ជិែខាងរបស់ខលួនអោ។ ពិែទែើយចំតែក្ឯរបជាក្សិក្រទៅត្តមជនអោបេ តរសចកំារពួក្ទគខាវ យខវល់តែពើបញាបា កកាសធាែុ ដូចជា ការបន់អោរសន់អោករក្េអបក្ត្ត ឬរក្រពោះមហាក្េរែទកយជួយទយវើពើយើបួងសួង នអោិងពភិាល់ថាអវើៗ នអោិងទរៀបរយរសួលបួលទៅត្តមដំទែើ ររបស់វាតែប៉ាុទណ្តត ោះ។ អំទពើពុក្រលួយ ជាបញាបា សំខាន់អោតដលនសនអោឥេនិពលករក្ក់្ដល់អបក្រក្ើរក្ ទងំការជោះឥេនិពលជាអវជិជនសនអោដល់ក្ំទែើ នអោទសដឌក្ចិចទោយចើរភាព ចំែូលរបស់រោឌ ភិបាល នអោិងទងំការចំណ្តយផ្កធ ល់តដលែរមូវទលើរគួសារ។ ការតសវងរក្ទសវាក្មមអប់រ ំ សុខាភិបាល នអោិងទសវាសាធារែៈទសេងទេៀែ តដលនសនអោេរមង់បង់ថ្ងលឈបួលមិនអោរសបចាប់(ែថ្មលថ្ងល) គឺជាបនអោធុក្ោ៉ា ងយងន់អោរបស់អបក្រក្ើរក្។ អនអោក្ខរជនអោ ជារបាងំមួយ ចំទរោះអបក្រក្ើរក្ទយវើទកយជើវែិរបស់ពួក្ទគសទិែទៅទរៅដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោទងំទចែនា ឬអទចែនា។ អនអោក្ខរជនអោ រែូវបានអោទគទមើលរយោ៉ា ងខាល ងំក្បុងសងគមក្មពុជា ទែើយខលួនអោឯងនសនអោករមមែ៍ថា ជាអបក្សទិែទៅទរៅសងគមទោយខលួនអោឯង។ អនអោក្ខរជនអោរយរងនូអោវហានអោិយភ័យខពស់ ដូចជា ការអូសទញទសេងៗទងំសលូវល ្ នអោងិសលូវ ករក្ក់្ តដលជាទែែុទយវើទកយនសនអោការរបាស់ចាក្ពើរក្មសើលយម៌សងគមទយវើទកយនសនអោភាពរចបូក្រចបល់បងក អទសទរភាពរាងំសធោះដល់ដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោសងគម។ ការរបរពឹែថទៅថ្នអោទសវាសុខាភិបាលសរនសប់អបក្រក្ើរក្ នអោិងអបក្រស់ទៅក្បុងជនអោបេមិនអោសូវបានអោដំទែើ រការលព្ើទររោះ ទងំទរគឿងសនសា រៈទរបើរបាស់ នអោិងអបក្សថល់ទសវាទពេយទផ្កថ ែតែទលើរបជាជនអោរស់ទៅេើរក្ុង ពុំបានអោយក្ចិែថេុក្ោក់្ដល់ែំបន់អោជនអោបេោច់រសោល។ “ភសថុត្តងទងំឡាយបញាបជ ក់្ថា ងវកិាដ៏នសនអោក្រមែិរបស់រក្សួងសុខាភិបាលរែវូទរបើរបាស់សរនសប់ឧបែទមាទសវា តដលការទរបើរបាស់បានអោភាគទរចើនអោទោយអបក្នសនអោចំែូលមយយម នអោងិខពស់មិនអោតមនអោសរនសប់បទងកើនអោគុែភាពថ្នអោទសវាសរនសប់អបក្រក្ើរក្ ឬការទលើក្េឹក្ចែិថដល់អបក្រក្ើរក្ទដើមផើេេលួបានអោនូអោវការពោបាលដ៏សមរសបទៅត្តមមនអោធើទពេយរដឌទេ។ រសុក្ជុំគើរ ើ នសនអោេើត្តងំសទិែទៅតប៉ាក្ឦសានអោថ្នអោេើរមួទខែថកំ្ពែ នសនអោចំរយ ៥៥គ.ម ពើេើរមួទខែថ តដលនសនអោរពំរបេល់ៈ -ខាងទជើងេល់នអោឹង រសុក្បតសយ ទខែថក្ំពង់សពឺ នអោងិរសកុ្រត្តកំ្ក់្ ទខែថត្តតក្វ -ខាងែផូងេល់នអោឹង រសុក្ឈូក្ -ខាងទក្ើែេល់នអោឹង រសុក្រត្តកំ្ក់្ ទខែថត្តតក្វ -ខាងលិចេល់នអោឹង ឃុតំ្តតក្នអោ រសុក្ឈូក្ ទៅក្បុងរសកុ្ជុំគើរ ើរែូវបានអោតបងតចក្ជា ០៧ឃុ ំនសនអោចនំអោួនអោ ៣៧ភូមិ នសនអោសាោមទែថយយ០៥ក្តនអោលង បឋមសិក្ា២៥ក្តនអោលង អនុអោវេិោល័យ០៥ក្តនអោលង វេិោល័យ០១ក្តនអោលង មែឍ លសុខភាព០៤ក្តនអោលង នសនអោរបជាពលរដឌសរុប៤៧.៥១៩នាក់្ រសើ២៤.៣២៥នាក់្ ចំនអោួនអោរគួសារសរុប១០.១៤៧រគួសារ កយុ១៨ឆ្ប ទំ ើង២៥.៩០១នាក់្ រសើ១៤.៤០០នាក់្ តដលនសនអោដង់សុើទែរបជាពលរដឌ១៤៣នាក់្ ក្បុង១គើ ូតម៉ារែកាទរ ៉ា។ ទបើទរបៀបទយៀបក្បុងឆ្ប ំ២០០២ របជាពលរដឌនសនអោការទក្ើនអោទ ើង ៤.៤២២នាក់្ គិែជាមយយមរបនសែជា ១,០៧០ភាគរយ ក្បុងមួយឆ្ប ។ំ

236

ចំតែក្សាទ នអោភាពក្សិក្មមទៅរសុក្ជុំគើរ ើ នសនអោថ្សធដើបងកបទងកើនអោសលចំនួអោនអោ១១.៥០៥ែិក្ត្តសរនសប់សលិែសលរសូវយងន់អោ រសូវរសាល រសូវក្ណ្តថ ល នអោិងរសូវចកំារ។ គួរទកយក្ែ់សនសគ ល់សងតដរ ចាប់ពើថ្ងងេើ០៣ តខែុោ ឆ្ប ២ំ០០៦ នសនអោការទក្ើែទ ើងទៅសែវមនសចទត្តប ែសុើបំផ្កល ញដណំ្តរំសូវទៅទលើសណំ្តប នអោងិសនអោធួង តដលសធួងរចួ ទែើយទយវើទកយថ្សធដើប៉ាោះរល់បំផ្កល ញចនំអោួនអោ ៧៧.២៥ែកិ្ត្ត ថ្សធដើសទង្គ្រគ ោះបានអោចំនអោនួអោ ៧៤.៥ែកិ្ត្ត ថ្សធដើខូចខាែចំនអោួនអោ ២.៧៥ែកិ្ត្ត មោ៉ាងទេៀែសលប៉ាោះរល់ នអោងិការខូែខាែសនអោធួងទោយសារការខវោះខាែេឹក្ទៅចុង រដូវវសាឆ្ប ២ំ០០៦ គិែរែឹម ថ្ងងេើ១១ តខយបូ ឆ្ប ២ំ០០៦ ទនអោោះទៅក្បុងបណ្តថ ឃុទំងំ ០៧ ថ្នអោរសុក្ជុគំើរ ើ។ លេនសលបងកបទងកើនអោសលគិែមក្ដល់ថ្ងងេើ២២ តខក្ញាបដ ឆ្ប ២ំ០០៨ទនអោោះ អនុអោវែថបានអោរសូវរបាងំសាបបានអោ ៤៧.៥ែកិ្ត្ត សធូងបានអោ១៩.៥ែកិ្ត្ត ទសមើនអោងឹ ១៧,៨៦ភាគរយ ថ្នអោតសនអោការរសូវវសាសាបអនុអោវែថបានអោ២៧១ែកិ្ត្ត សធួងបានអោ១០៨០ែកិ្ត្ត រសូវក្ណ្តថ លអនុអោវែថន៍អោសាបបានអោ១២៩ែកិ្ត្ត សធួងបានអោ២២៩ែកិ្ត្ត រសូវចំការអនុអោវែថន៍អោបានអោ១៣ែកិ្ត្ត ក្បុងទនាោះដណំ្តរំមួសេនំសនអោៈ ទរែ=៧៥.៥ែកិ្ត្ត ដំ ូងមើ=៣៩ែកិ្ត្ត ដំ ូងជាវ =៣២.៥ែកិ្ត្ត សតែថ ក្បាយ=៤៦.៥ែកិ្ត្ត សតែថ ក្រគប់មុខ=៥៩.៥ែកិ្ត្ត បតនអោលរគប់មុខ២១ែកិ្ត្ត នអោិងដំណ្តឧំសាែក្មម រយៈទពលខលើរមួនសនអោៈ សតែថ ក្ដើ=២៧.៥ែកិ្ត្ត អំទៅ=៤៣ែកិ្ត្ត។ ទោយត ក្ទៅរសកុ្ជុំគើរ ើ ជារសុក្មួយថ្នអោទខែថក្ពំែ តដលព័េនជុំវញិទោយែំបន់អោថ្រពភបំ សំបូរទៅទោយយនអោធានអោយមមជាែសិពវតបបោ៉ា ង ដើនសនអោជើជាែលិ ្ នសនអោកងេឹក្ េំនអោប់ របឡាយ តដលបងកលក្ខែៈរយរសលួដល់របជាពលរដឌក្បុងការរបក្បមុខរបរោដុំោះរបស់ពកួ្គ្នែ់។ តែទោយសារការយល់ដឹងរបស់របជាពលរដឌទៅក្បុងរសុក្ជុំគើរ ើទងំមូលទៅត្តមបេពិទសាយន៍អោ ក្រមែិទបទៅទ ើយ នអោិងការឆលងកាែ់នូអោវសង្គ្រគ មជាងពើរេសវែេ ក្នអោលងមក្ទយវើទកយជើវភាពរស់ទៅរបស់ពួក្គ្នែ់ជួបរបេោះនូអោវភាពរក្ើរក្ តដលជាបញាបា របឈម។ ទលើសពើទនអោោះទេៀែ ភាគទរចើនអោពុំបានអោចូលទរៀនអោរគប់ៗគ្នប ទែើយកុ្នសរមិនអោបានអោចូលទរៀនអោសុេនសឹងជាកុ្នសរ តដលឪពុក្នសថ យ នអោិងកណ្ត-ពោបាលេើេ័លរក្ជួបការលបំាក្លំបនិអោបំសុែក្បុងបញាបា ជើវភាពរបស់ពួក្គ្នែ់។ ត្តមការរសង់សទិែិរបជាពលរដឌរក្ើរក្ទៅរសុក្ជុគំើរ ើ ឆ្ប ២ំ០០៧ តដលនសនអោរបជាពលរដឌសរបុចនំអោួនអោ ៩.៣៣៧រគួសារ នសនអោរគសួាររក្ើរក្ចំនអោនួអោ ៣៩៤រគួសារ។ ទោយរសុក្ជុគំើរ ើសំបូរទៅទោយរបជាជនអោរបក្បរបរក្សកិ្មម ដូចទនអោោះតសនអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្រសកុ្ជុំគើរ ើ ត្តមវស័ិយក្សិក្មម រែូវបានអោទផ្កថ ែជាសំខាន់អោទៅទលើៈ ១-រក្ាបានអោនូអោវរក្បខ័ែឍ នស៉ា រក្ទូសដឌក្ិចចសមរសប នអោងិទគ្នលនអោទោបាយទលើក្េឹក្ចែិថ នអោិងបរសិាទ នអោតដលនសនអោភាពអនុអោទរគ្នោះ។ ២-ពទនអោលឿនអោការអភវិឌណន៍អោរបព័នអោនធារាសាង្គ្សថរបក្បទោយចើរភាព រមួទងំធានាដល់ក្សិក្រកចរគប់រគងេឹក្បានអោោ៉ា ងខាល ងំទ ើងៗ។ ៣-អភិវឌណន៍អោការោដុំោះនសនអោសលែិភាពខពស់ នអោិងឈរទលើមូលោឌ នអោោដំណំ្តទំរចើនអោមុខ។ ៤-អនុអោវែថន៍អោទកយបានអោឆ្ប់រែ័សនូអោវការទចញក្មមសេិនិ នអោិងការតបងតចក្ដើក្សិក្មម តដលេេួលបានអោការទោោះមើនអោ។ ៥-រក្េើសារនារំសូវទចញ នអោិងក្សិសលទសេងទេៀែ េនអោធឹមនអោងឹការពរងងឹការតក្ថ្ចបក្សិសល នអោងិរបព័នអោនរគប់រគងគុែភាពក្សសិល។ ៦-ពរងឹងទសវា នអោិងការរគប់រគង វស័ិយក្សកិ្មមសំខាន់អោៗរមួនសនអោ ការសេពវសាយក្សិក្មម ការរសាវរជាវ ការអភិវឌណន៍អោតសបក្េើសារឥែទនអោ នអោិង

237

នសនអោការតបងតចក្វែទុធាែុទដើមក្សិក្មម។ ៧-ពរងឹងការចិ្ ច ឹមសែវ ទផ្កថ ែទលើការតងរក្ាសុខភាពសែវ កហារសែវ ការរគប់រគងក្សិោឌ នអោក្បុងការចិ ច្ ឹមនសន់អោ ការចិ្ ច ឹមរជូក្ នអោិងការសលិែចែំើ សែវ។ ៨-ការពរងឹង ការរគប់រគង នអោិងការោក់្ទកយទរបើរបាស់បទចចក្ទេសវេិោសាង្គ្សថសមរសបសរនសប់ចិ ច្ ឹមសែវ ត្តមវាលតរស នអោិងការចិ្ ច ឹមសែវេូទៅ។ ៩-ការពរងឹងសមែទភាពរបស់រក្សួងក្សិក្មមរុកាខ របនសញ់ នអោិងទនអោសាេ រក្សងួអភិវឌណន៍អោជនអោបេ នអោិងរក្សួងយនអោធានអោេឹក្ នអោងិឧែថុនអោយិម ទងំនូអោវថាប ក់្ក្ណ្តថ ល នអោងិទខែថ/រក្ុង។ ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅរសុក្ជុំគើរ ើនសនអោចក្ខុវស័ិយដូចតចងជាបនអោថបនាធ ប់ៈ ១-ពរងឹងធានា សនអោថិភាព សនអោថិសុខ នអោិងទសទរភាពសណ្តថ ប់ធាប ប់សាធារែៈសងគម នអោិងទសទរភាពនអោទោបាយ។ ២-ពរងឹងយុេនសាង្គ្សថ ថ្នអោការអភិវឌណន៍អោរសុក្ ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ៣-ពរងឹងការររអភិបាលក្ិចចល ្ របយុេនរបឆ្ងំអំទពើពុក្រលួយ ក្ំតែេរមង់វមិជឈការ នអោងិវសិែមជឈការ។ ៤-ខិែខធំានាសុវែទិភាពទសផៀង កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទកយទៅក្រមិែទបបំសុែទៅក្បុងមូលោឌ នអោ។ ៥-ខិែខំទក់្េងសាថ រ ក្សាងទែោឌ រចនាសម័នអោន នអោងិតងរទទំកយនសនអោនអោិរនអោថរភាព។ ៦-ទយវើទកយនសនអោលនំអោងឹកាែ់បនអោទយនូអោវការេំនាស់ដើយលើទោយការចុោះប ជ្ ើដើយលើជាលក្ខែៈរបព័នអោន នអោិងជាដុំ។ ៧-ទលើក្សធួយក្រមិែជើវភាពរស់ទៅង្គ្សថើ នអោិងកុ្នសរ ទោយេំនាក់្េំនអោងជាមួយអងគការសែគមន៍អោ ឬរក្ុមែ៊ាុនអោអភិវឌណន៍អោក្សិក្មម នអោិងក្ស-ិឧសាែក្មមនានា ទដើមផើកាែ់បនអោទយការចំណ្តក្រសុក្របស់របជាពលរដឌ។ ៨-លុបបំបាែ់ទរគ្នោះអវជិាជ ត្តមតសនអោការជាែអិប់រសំរនសប់ទងំអស់គ្នប ដល់ឆ្ប ២ំ០១២ នសនអោមយួអនុអោវេិោល័យទៅក្បុងមួយឃុ។ំ ៩-រក្ាការររទខឿនអោវបផយម៌ សាសនា បាវចនាជាែ។ិ ១០-ក្ំចាែ់ជំងឺរគុនអោទកយអស់ក្បុងរសុក្ នអោងិកាែ់បនអោទយរាល់ជមងឺនានា។ ១១-ពរងឹងការរររដឌបាលមូលោឌ នអោ នអោិងេំនាក់្េំនអោងជាមយួអងគភាពសាទ ប័នអោរក់្ព័នអោន នអោងិចុោះបទងកើនអោការរគប់រគងរេពយសមផែថិរដឌ ជរមុញក្បុងការរបមូលពនអោន នអោងិចុោះប ជ្ ើអរត្តនុអោកូ្លោឌ នអោ នអោងិ១២-ជរមុញការរបយុេនរបឆ្ងំទរគឿងទញៀនអោ ទោយេប់សាក ែ់ទកយខាងតែបានអោរាល់ការទរជៀែចូលក្បុងភូមិសាង្គ្សថភូម ិឃុ ំរសកុ្ ឬលួចោកំ្ញាបឆ កទភៀនអោជាទដើម។ល។ មោ៉ាងទេៀែ រសកុ្ជុំគើរ ើក៏្នសនអោយុេនសាង្គ្សថថ្នអោការអភិវឌណន៍អោរសកុ្ ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ត្តមរយៈ :១-ពរងឹង នអោងិតងរក្ាសណ្តថ ប់ធាប ប់សាធារែៈរបស់របជាពលរដឌជាពិទសស ចំទរោះសនអោថសុិខ ថ្នអោរគួសារនអោើមួយៗ កាែ់បនអោទយទកយបានអោជាអែបិរនសនូអោវបេទលមើសរគប់របទភេត្តមមូលោឌ នអោ។ ២-សកាថ នុអោពលរបស់រសុក្ជុគំើរ ើ មុខរបរសំខាន់អោរបស់របជាពលរដឌ គឺទយវើក្សកិ្មម ដូទចបោះ រែូវធានាទកយបានអោពូជេឹក្ដើ។ ៣-ពរងឹងសក្មមភាពអភិវឌណន៍អោទែោឌ រចនាសមព័នអោននានា តដលនសនអោរសាប់ទៅក្បុងរសកុ្ នអោងិបនអោថសែការជាមួយអងគការជាែ ិនអោិងអនអោថរជាែិនានា។ តសបក្ចុងទរកាយថ្នអោជំពូក្ទនអោោះ គឺការបក្រសាយនូអោវយុេនវយិើមយួចំនអោួនអោ ក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្សរនសប់ក្សិក្រក្មពុជា តដលនសនអោដូចជាៈ ១-ពរងើក្វស័ិយក្សិក្មម តដលជាគនអោលោឹះក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ២-ការអភិវឌណន៍អោក្សិក្មម គនអោលោឹះថ្នអោការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ ៣-បទងកើែយនអោថការចាបំាច់បនាធ ន់អោចូលរមួកាែ់បនអោទយការលបំាក្របស់ក្សិក្រ នអោងិ ៤-បែថុ ោះឆនអោធៈទកយនសនអោការចងរក្ងជាសែគមន៍អោក្សិក្រ នអោងិការអភវិឌណន៍អោ។ ត្តមលេនសលថ្នអោការសិក្ាក្នអោលងមក្បានអោបរា ញទកយទឃើញថា ទទោះបើភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជានសនអោអរត្តមយយម២៦%ក៏្ទោយ ក៏្របជាជនអោតដលរងនូអោវឥេនិពលទនអោោះមិនអោគួរបទណ្តថ យខលួនអោទកយកាន់អោតែទរៅទ ើងៗ ទោយ

238

ពឹងតស្ក្ទលើការចាែ់តចងទងំរសុងពើរដឌទនាោះទេ។ អបក្ទងំទនាោះរែូវសវោះតសវងទៅក្បុងសែគមន៍អោរបស់ខលួនអោ ឬក្បុងក្តនអោលងខលួនអោ រស់ទៅចូលរមួជាមយួនអោឹងការឧបែទមាគ្នរំេរបស់ជាែិ អនអោថរជាែិនានា នអោិងអងគការទរៅរោឌ ភិបាល តដលទយវើសក្មមភាពទៅេើក្តនអោលងតដលខលួនអោរស់ទៅ ទដើមផើទកយេេួលបានអោនូអោវៈ ១-ការទយវើឥែទនអោបណ្តថ ក់្េុក្យនាគ្នររសូវ ពលក្មមទសផៀងកហារពិភពទោក្បុងការជើក្របឡាយទយវើសលូវ ទដើមផើទយវើទកយទែោឌ រចនាសមព័នអោនក្បុងសែគមន៍អោរបស់ខលួនអោនសនអោភាពរបទសើរទ ើង ដូចជាបានអោេេលួការបទរងៀនអោជំនាញកាែ់ទដរ ជំនាញទរគឿងនស៉ា សុើនអោ ជំនាញេើសារ បានអោេេួលនូអោវការអប់រសុំខភាព អនាម័យពនអោោក្ំទែើ ែពើបញាបា ទរាគ AID បានអោនាកូំ្នអោែូចៗទៅចុោះទឈាម ោះចូលទៅទរៀនអោសាោ នអោិងក្មមវយិើអក្ខរក្មម...។ល។ ២-រែូវសវោះតសវងរក្ការររទយវើទោយខលួនអោឯងក្បុងសែគមន៍អោ តដលរគួសារអបក្នសនអោទគរែូវការជលួទសេងៗ ឬការររត្តមបណ្តថ ទរាងចរក្ សែរគ្នសទៅត្តមសមែទភាព នអោិងលេនភាពរបស់ខលួនអោទៅត្តមទរាចរក្ កាែ់ទដរ សែរគ្នសក្និអោរសូវ។ល។ មនិអោតែប៉ាុទណ្តត ៣-រែូវនសនអោការគ្នរំេោ៉ា ងសក្មមនូអោវទសរ ើភាពរគប់រគ្នន់អោក្បុងការបទ ច្ញមែិទោបល់ក្បុងការចូលរមួក្សាងតសនអោការភូម ិ ឃុ ំ ត្តមរយៈវមិជឈការនសនអោសិេនសិវ័យសទរមចទោយខលួនអោឯង ទោយគ្នម នអោការបងខិែបងខំពើជនអោណ្តនសប ក់្ ទដើមផើចូលរមួការទបាោះទឆ្ប ែទរជើសទរ ើសអបក្ដកឹ្នាំរបស់ខលួនអោ នអោិងនសនអោសិេនិបទងកើែសែគមន៍អោអវើមួយ តដលបទរមើទកយសលរបទោជន៍អោរបស់ខលួនអោក្បុងការរក្របាក់្ចំែូល ឬបទ ច្ញមែិែវា៉ា រក្យុែថិយម៌សងគមជាទដើម។ ទនអោោះជាការខែិខំទោយខលួនអោឯងទលើការចូលរមួមួយចំតែក្ក្បុងវស័ិយទសដឌក្ិចច នអោទោបាយ សងគមក្ិចច អប់រ ំនអោិងសុខាភិបាលសងតដរ។ ចំទរោះរាជរោឌ ភិបាលក្មពុជាកែែថេិើ២ េើ៣ នអោិងេើ៤ បនាធ ប់ពើរែូវបានអោបទងកើែទ ើងពើការទបាោះទឆ្ប ែ តដលបានអោទរៀបចំទ ើងទោយក្មពុជាខលួនអោឯង បានអោក្ែំែ់ទគ្នលនអោទោបាយរបស់ខលួនអោ ទោយសងកែ់យងន់អោទៅទលើការអភិវឌណន៍អោវស័ិយទសដឌក្ិចច ការតក្េរមង់រដឌ នអោងិការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ ទនអោោះក៏្ទោយសារតែនសនអោក្ត្តថ អណំ្តយសលពើការបរងួបបរងួមជាែិលេនិរបជាយិបទែយយ សនអោថិភាព នអោងិការអនុអោវែថន៍អោនូអោវនអោើែិរដឌ។ នអោទោបាយ តដលរាជរោឌ -ភិបាលបានអោក្ែំែ់នសនអោការរក់្ព័នអោនគ្នប ពើមួយទៅមួយ ដូចជាទគ្នលនអោទោបាយកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ តដលវារក់្ព័នអោនទៅនអោឹងទគ្នលនអោទោបាយក្ំតែេរមង់ នអោិងអភិបាលក្ចិចលជ្ាទដើម។ ដូទចបោះ ក្បុងការអនុអោវែថន៍អោនអោទោបាយទនអោោះវាទមទរទកយនសនអោដំទែើ រសុើសរវ ក់្គ្នប ទដើមផើទកយនសនអោភាពរលូនអោ នអោងិកចសទរមចបានអោនូអោវទគ្នលទៅ ចែំឯការសែការែ៍គ្នប ពើសាទ ប័នអោមួយទៅសាទ ប័នអោមួយជាការចាបំាច់។ រោឌ ភិបាល បានអោអនុអោវែថទគ្នលនអោទោបាយរបស់ខលួនអោបានអោជាជហំានអោៗ នអោងិទយវើបានអោសទរមចសមិេនសលមយួចំនអោួនអោ ដូចជា ការទយវើវមិជឈការទោយបានអោទរៀបចំការទបាោះទឆ្ប ែទរជើសទរ ើសរក្ុមរបឹក្ាឃុ/ំសរក ែ់ បានអោទោយទជាគជ័យ ទដើមផើតបងតចក្អណំ្តចពើរដឌបាលក្ណ្តថ លទៅរដឌបាលមូលោឌ នអោ ទដើមផើអភិវឌណន៍អោមូលោឌ នអោរបស់ទគ ការោក់្ទកយដំទែើ រការទៅក្ទនអោាយមកេភិាពក្បុងការទរៀបចំរបព័នអោនទបៀវែេងមើ ការរគប់រគងមង្គ្នអោថើរាជការត្តមរបព័នអោនព័ែ៌នសនអោវេិោជាទដើម។ រោឌ ភបិាលក្ំពុងទដើរទលើសលូវរែូវក្បុងការអភិវឌណន៍អោរបទេស។ តែទទោះជាោ៉ា ងណ្តក៏្រោឌ ភិបាលទៅមិនអោទន់អោបានអោទយវើទកយសទរមចត្តមទគ្នលនអោទោបាយរបស់ខលួនអោទងំអស់ទនាោះទេ។ នសនអោបញាបា មយួចំនអោួនអោ តដលរោឌ ភបិាលមិនអោទន់អោកចទយវើបានអោដូចជា ការរបយុេនរបឆ្ងំនអោឹងអំទពើពុក្រលួយ តដលជាឧបសគគយបំំសុែ ថ្នអោការអភិវឌណន៍អោការតក្

239

េរមង់របព័នអោនយុែថិយម៌ តដលមនិអោនសនអោសនអោធសេន៍អោទៅមុខ។ យុេនសាង្គ្សថក្ំតែេរមង់ទលើវស័ិយទងំ ៤ របស់រោឌ ភិបាលនសនអោការរក់្ព័នអោនគ្នប ដូទចបោះ រែូវទយវើទកយនសនអោដំទែើ ររសបទពលជាមួយគ្នប ។ លេនសលថ្នអោការសិក្ា បានអោបរា ញថា មូលទែែុតដលបណ្តថ លទកយនសនអោភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា ទយើងទនាោះ គឺបណ្តថ លមក្ពើទែែុសលៈ ក្-ទែែុសលផ្កធ ល់ខលួនអោអបក្រក្ើរក្ភាគទរចើនអោទៅក្មពុជានសនអោការអប់រែំិចែួច ឬគ្នម នអោការអប់រទំសាោះ ទងំចំទែោះដងឹេូទៅ ទងំបទចចក្ទេសជំនាញវជិាជ ជើវៈ។ ការររសលិែក្មម ដូចជា ក្សិក្មមពឹងតស្ក្ទងំរសុងទៅទលើយមមជាែិ ចំតែក្ឯសិបផក្មម នអោិងសលិែក្មមទសេងៗ ទរចើនអោទយវើទ ើងទៅត្តមេំទនអោៀមេនសល ប់ែៗគ្នប ទដើមផើជើវភាពរបចាថំ្ងង។ មនិអោតែប៉ាុទណ្តត ោះ ពកួ្ទគពងឹតស្ក្ទងំរសុងទលើការររទោយទរបើក្នសល ងំបាយ។ ទៅទពលទសដឌក្ិចចេើសា នអោិងបទចចក្វេិោេំទនអោើបបានអោរ ើក្ដុោះោល តដលពួក្ទគមិនអោកចចូលចុោះចំទរោះមុខការររងមើ តដលទមទរជំនាញ នអោងិការអប់រខំពស់បានអោទ ើយ។ ដូទចបោះ ពួក្ទគគ្នម នអោឱកាសណ្តទដើមផើទកយកាល យខលួនអោជាអបក្នសនអោបានអោឆ្ប់រែ័សបានអោទ ើយ។ ខ-ការសទិែទៅទរៅសងគម អបក្រក្ើរក្ទៅក្មពុជាភាគទរចើនអោ នសនអោការភ័យខាល ចក្បុងការទក់្េងមិែថភ័ក្ថិ ឬកជាញ យរទររោះខាម ស់ទអៀនអោ ទែើយគែិថា គ្នម នអោនអោរណ្តកចជយួពួក្គ្នែ់បានអោទេ។ ពកួ្ទគកាន់អោតែសទិែទៅក្បុងភាពឯក្ទកា នអោិងក្ថើអស់សងឃមឹទល់រចក្បាែ់បង់លេនភាពែស៊ាូបនអោថជំរុញទកយជើវែិរ ើក្ចទរមើនអោរុងទរឿង។ ទោយទែែុទនអោោះ ទគមិនអោកចសទរមចការររអវើ ឬទរបើរបាស់ឱកាសទដើមផើទោោះរសាយបញាបា លំបាក្បានអោទ ើយ។ សភាពការែ៍ដូទចបោះ ជាេូទៅនាទំកយអបក្េ័លរក្កាល យជាអបក្សុទំនអោ ឬទចារលួច ឆក់្ បលន់អោ បងខំចិែថទយវើជារសើទពសោ ឬលក់្កូ្នអោរក្មុំទកយទៅទយវើរសើទពសោ ទយវើអែថឃ្លែ នអោិងទយវើជាឧរក្ិដឌជនអោ ទសេងទេៀែ។ ទលើសពើទនអោោះទេៀែ អបក្ខលោះកាល យខលួនអោជាជនអោអនាថា គ្នម នអោជរមក្ ខលោះរែូែដល់ោច់បាយសាល ប់ក៏្នសនអោ។ គ-ភាពខជិលរចអូស ក្ងវោះរេពយយនអោធានអោ នអោិងដើយលើ អបក្រក្ើរក្ជាទរចើនអោរែូវបទនាធ សថា មក្ពើពួក្ទគខជិលទយវើការបានអោជារក្ ទទោះជាអបក្ខលោះទយវើការទសធើរតែគ្នម នអោទពលសរនសក្ក៏្ទោយ។ ទោយការែោិះទដៀលពើអបក្ដថ្េ(អបក្នសនអោរេពយយនអោជាងទគ) នអោងិភាពទោភលន់អោទយវើទកយពួក្ទគលក់្ សធោះលក់្ដើយលើ តដលជាយនអោធានអោសរនសប់សលែិក្មម ក្សិក្មម ឬវនិអោិទោគេុនអោេិញយក្ ទែើយពួក្ទគបានអោងយខលួនអោបនាល ស់េើលំទៅទសេង អបក្ខលោះទៅរបក្បរបរទសេងខុសពើរបរតដលខលួនអោធាល ប់នសនអោបេពិទសាយន៍អោ។ ពួក្ទគភាគទរចើនអោ មនិអោកចតក្តរបជើវភាពរបស់ទគទកយយូរធារបានអោទេ ទររោះទគមនិអោទចោះយក្លុយតដលបានអោពើលក់្យនអោធានអោទងំទនាោះទៅវនិអោិទោគទលើអវើមយួទ ើយ។ ក្ត្តថ ទនអោោះទែើយ តដលទយវើទកយអបក្រក្ើរក្ ចាប់ទសថើមបាែ់បង់រេពយសមផែថិដ៏សំខាន់អោរបស់ខលួនអោ គឺដើយលើតដលជាមទយោបាយសលិែក្មម។ អបក្ខលោះរកំ្លិចូលមក្ក្បុងរក្ងុ ទោយត្តងំលំទៅ ែំបន់អោអនាយិបទែយយ នាទំកយខូចសណ្តថ ប់ធាប ប់សងគម។ ដូទចបោះ អបក្រក្កាន់អោតែរក្ទៅ ទែើយអបក្នសនអោតដលទគទចោះទក្ង-របវ ័្ ច ទោយសារដើយលើ ឬក្នសល ងំពលក្មមទនាោះកាន់អោតែនសនអោទៅ តដលជាទែែុនាទំកយនសនអោគនសល ែរវាងអបក្រក្ នអោងិអបក្នសនអោក្បុងសងគមកាន់អោតែរ ើក្យំទៅៗ។ បញាបា ទងំទនអោោះជាបនអោធុក្ោ៉ា ងយងន់អោដល់សងគម តដលជាអបក្ទោោះរសាយ ពិទសស រោឌ ភិបាលនសនអោការលបំាក្ក្បុងការទោោះរសាយពើទររោះ រោឌ ភិបាលទពលខលោះមិនអោកចជួយពួក្ទគរគប់ទពលបានអោទេ របសិនអោទបើពួក្ទគមិនអោទចោះជួយខលួនអោឯងសងទេទនាោះ។ ការពិែទែែុសលទនអោោះវារក់្ព័នអោនទៅនអោងឹពួក្ទគខវោះការយល់ដងឹ នអោិងបេពិទសាយន៍អោ។

240

ឃ- ខវោះការយល់ដងឹ អបក្រក្ើរក្ភាគទរចើនអោមិនអោកចទមើលទឃើញបញាបា របស់ខលួនអោ ជាេសេនអោៈេូលំេូោយទេ ទររោះពកួ្ទគខវោះការអប់រ ំខវោះគនំអោិែតចបរបឌែិ ខវោះរបាជាញ រគប់រគ្នន់អោ ទដើមផើទោោះរសាយបញាបា តដលពួក្ទគក្ពុំងជួបរបេោះ។ ដូចជា ក្រែើ ជាទរចើនអោទៅក្បុងជើវភាពរស់ទៅរបស់អបក្ទងំទនាោះ ទរកាយពើពកួ្ទគទយវើការោ៉ា ងលំបាក្ ទោយបងាូរទញើសទដើមផើេេលួបានអោរបាក់្ចែូំលដ៏សថួចទសថើង ចែូំលមយួថ្ងងសរនសប់តែមយួថ្ងង តែពកួ្ទគខែិខំរតំលក្របាក់្កាសទនអោោះយក្ទៅសឹក្សុើ ទលងតលផង សុើសង ទៅទពលតដលកូ្នអោទគយតំរសក្ទររក្បាយទៅឯសធោះ។ ការទលងតលផងទនអោោះ ទពលខលោះគ្នែ់នសនអោសណំ្តងឈបោះ ទែើយកាល យទៅជាអបក្នសនអោមួយរយៈទពលែូចតដរ តែត្តមយមមត្តគ្នែ់កាន់អោតែរក្ទៅៗ។ ង-ឥេនិពលពើរគសួារ អបក្តដលទក្ើែមក្ក្បុងរគួសារឈាមជ័រជាអបក្រក្ ពិបាក្នអោឹងរទំោោះខលួនអោទចញពើភាពរក្ើរក្ណ្តស់ ពើទររោះអបក្ជនំាន់អោមុនអោគ្នម នអោសមែទភាពរទំោោះកូ្នអោទៅជំនាន់អោទរកាយគ្នែ់ទចញពើទរគ្នោះថ្នអោភាពរក្ើរក្បានអោទ ើយ។ ទពលឪពុក្នសថ យជរំក់្បែុំលទគ កូ្នអោទៅជំនាន់អោទរកាយជាអបក្រែូវរក្សងទគមិនអោទចោះចប់។ សធុយទៅវញិ វបផយម៌របស់តខមរ រគសួារអបក្នសនអោ ត្តមយមមត្ត ពកួ្ទគជយួញាែិមិែថ ទែើយទគខំសនអោេរំេពយទកយបានអោទរចើនអោ ទដើមផើទយវើជាទក្រ ថ ិ៍មរែក្សរនសប់កូ្នអោទៅជំនាន់អោទរកាយៗទេៀែ។ អបក្នសនអោកូ្ចែិច ទគនសនអោឱកាសទរចើនអោណ្តស់ទដើមផើទរៀនអោសូរែបានអោខពង់ខពស់។ មោ៉ាងវញិទេៀែ ភាពរក្ើរក្ទរចើនអោតែធាល ក់្ទៅទលើរគួសារណ្តតដលនសនអោកូ្នអោទរចើនអោ ជនអោពិការ នអោិងជនអោចាស់ជរា ឬរគសួារតដលអបក្ដឹក្នា ំរគួសារជាង្គ្សថើទមនស៉ា យ ទររោះពកួ្ទនអោោះរយរងទរគ្នោះជាេើបសុំែ។

ច-បញាបា សាសនា របជាជនអោក្មពុជាភាគទរចើនអោទជឿជាក់្ទលើសាសនាអបយិជ៍ំទនអោឿ នអោិងក្មមសលនអោិយម។ អបក្រក្ភាគទរចើនអោយល់ថា ពួក្ទគរក្ទោយសារ ក្មមទពៀររបស់ទគពើអែើែកាល ឬពើជាែិមុនអោ។ ទនសល៉ា ោះទែើយពួក្ទគគ្នម នអោសងឃមឹ នអោងិក្នសល ងំចិែថែស៊ាូរបឆ្ងំនអោឹងភាពរក្ើរក្ តដលក្ពុំងជួបរបេោះទពលបចចុបផនអោបទនអោោះទេ។ ពួក្គ្នែ់តបរជាខិែខំទយវើបុែយ ទដើមផើក្សាងកុ្សលសរនសប់ជាែិទរកាយៗទេៀែ គ្នែ់មនិអោបានអោតក្ថ្ចបជើវែិគ្នែ់ក្បុងភាពរុងទរឿងសរនសប់បចចុបផនអោបទ ើយ។ ត្តមពិែសាសនា គឺជាអែថសញាបដ ែរបស់របជាជាែិមយួ តដលនសនអោែថ្មលវបផយម៌ នអោិងអរយិយម៌របស់ជាែិទយើង។ បញាបា េំទនអោៀមេនសល ប់ រក្ុមកុ្លសមព័នអោនជាជនអោជាែិភាគែិច តដលរស់ទៅត្តមែំបន់អោភបំ គជឺាអបក្រក្ ជារបថ្ពែើ ពកួ្ទគពិបាក្នអោឹងផ្កល ស់បថូរ េនសល ប់រស់ទៅទោយរបមូលសថុ ំនអោិងការទយវើក្សិក្មមទោយរទបៀបបុរាែរបស់ទគណ្តស់។ ទគេនសល ប់រស់ទៅទោយសារការបរបាញ់ ដុែថ្រព ោដំំណ្ត ំ សរនសប់តែមយួចំតអែរក្ពោះប៉ាុទណ្តត ោះ។ ដូទចបោះ ជំទនអោឿស៊ាុបខាល ងំទពក្ទៅទលើអបិយជ៍ំទនអោឿ ក៏្រមួចំតែក្ទយវើទកយនសនអោភាពរក្ើរក្សងតដរ។

ឆ-ទែែុសលយមមជាែលិក្ខខ័ែឍ យមមជាែិ គជឺាទែែុសលសំខាន់អោ តដលជោះឥេនិពលដល់ភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជា។ របជាជនអោក្មពុជារស់ទៅភាគទរចើនអោរបក្បរបរក្សិក្មម តដលនសនអោលក្ខែៈអន់អោងយបុរាែ នអោិងការពឹងតសក្្ទៅទលើយមមជាែិទងំរសងុ។ ទៅទពលតដលយនអោធានអោបរសិាទ នអោយមមជាែិទៅក្មពុជារែវូបានអោបសំលិចបំផ្កល ញទនាោះ ជាទែែុបងកទកយនសនអោការតរបរបលួខាងធាែុកកាស នាទំកយនសនអោវនិាសក្មមយមមជាែ ិ ដូចជា ពយុោះ េឹក្ជំនអោន់អោ នអោិងទរគ្នោះរាងំសងួែជាទដើម។ ទៅក្មពុជាកកាសធាែុទៅថ ទៅជនអោបេជាពិទសសទៅរដូវរបាងំមនុអោសេ សែវ ពិបាក្នអោឹងរទទំោយសារក្ំទៅរពោះកេែិយ។ ទៅត្តមជនអោបេ េឹក្បឹងរែរងំរ ើងសងួែគ្នម នអោសល់ជាទែែុទយវើទកយនសនអោជំងឺ នអោិងសនសល ប់សែវ ចិ ច្ ឹមទៅែំបន់អោជនអោបេទសធើរតែទងំអស់ជាពិទសសក្តនអោលងតដលឆ្ង យពើេឹក្។

241

ឈ-ទែែុសលនអោទោបាយ នអោងិទែែុសលទសដឌក្ិចច គឺជាសលប៉ាោះរល់ដ៏សំខាន់អោក្បុងការអភិវឌណន៍អោក្មពុជា។ ក្បុងរបវែិថសាង្គ្សថដ៏តវងឆ្ង យរាប់សែវែេក្នអោលងមក្ទែើយ ក្មពុជាបានអោេេួលការឈចឺាប់ទោយសារសង្គ្រគ ម ភាពរក្ើរក្ នអោិងនអោទោបាយរសឡាញ់អំណ្តច។ អទសទរភាពនអោទោបាយក្បុងអែើែកាលបានអោទយវើទកយថ្សធដើរបទេសក្មពុជារមួែូចទៅៗ ក្ិែថិស័ពធ នអោិងក្ិែថិយសរបជាជាែិកប់ឱនអោ។ ទោយសារសង្គ្រគ ម នអោិងអទសទរភាពនអោទោបាយ រោឌ ភិបាលនសនអោភាពេន់អោទខាយខាងទសដឌក្ិចច ខវោះខាែងវកិាជាែិដល់ដំទែើ រការអភិវឌណន៍អោ តដលជាឧបសគគក្បុងការកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្ក្បុងសងគមក្មពុជា។ ក្បុងការសាថ រ នអោងិក្សាងរបទេសទកយរ ើក្ចទរមើនអោ គឺពឹងតសក្្សំខាន់អោទៅទលើក្ត្តថ ទសដឌក្ិចច គសឺំទៅទលើក្ក្មពស់ជើវភាពរបជាជនអោទកយនសនអោការរ ើក្ចទរមើនអោជាលំោប់។ ទោយសាររបទេសក្មពុជាជួបរបេោះនូអោវវបិែថិសង្គ្រគ ម នអោងិវបិែថិនអោទោបាយក្បុងរសុក្អូសបនាល យជាងបើេសវែេ រគប់ទែោឌ រចនាសមព័នអោនជាែិរែូវបានអោខូចខាែទសធើរតែគ្នម នអោសល់។ សាទ នអោភាពដូចរបទេសក្មពុជាបានអោជំរុញទកយនសនអោបនសល ស់បថូរនអោទោបាយ នអោិងទសដឌក្ិចចជាញឹក្ញាប់ជាទែែុទយវើទកយនសនអោភាពសមុគសាម ញអូសបនាល យថ្នអោអនអោថរកាល ក្បុងដំទែើ រការឆលងកាែ់ការសាថ រ នអោិងការអភិវឌណន៍អោទសដឌក្ិចច នអោងិសងគម។ រយៈទពលអូសបនាល យថ្នអោអនអោថរកាលទនអោោះទយវើទកយរបទេសគ្នម នអោទសទរភាពនអោទោបាយ ជាពិទសសវស័ិយទសដឌក្ិចចជួបរបេោះវបិែថិ តដលជាឱនអោភាពទសដឌក្ិចចមួយលំបាក្ក្បុងការសាថ រ នអោិងជួសជុលទ ើងវញិ។ ក្ត្តថ ទងំទនអោោះបានអោរុញរចានអោទកយភាពរក្ើរក្ទៅក្មពុជាកាន់អោតែយងន់អោយងរទ ើងៗ។ មោ៉ាងទេៀែ ទែែុសលទសដឌក្ចិចទនអោោះតដរ បានអោជាប់រក់្ព័នអោនក្បុងរបព័នអោនទសដឌក្ិចចពភិពទោក្ទៅទពលតដលទសដឌក្ិចចេើសារក្មពុជា នអោងិបទចចក្វេិោងមើក្ំពុងតែទក្ើនអោទ ើង ទនាោះសក្មមភាពរែិជជក្មមទសរ ើ ក៏្ទបើក្ឱកាសសរនសប់ការរបក្ែួរបតជងោ៉ា ងខាល ងំកាលតដរ។ ក្បុងឱការទនអោោះតដរ អបក្រក្កាន់អោតែរក្ទររោះទគគ្នម នអោជំនាញក្បុងការទយវើជនំអោួញ ទែើយទគគ្នម នអោេុនអោ គ្នម នអោចំទែោះក្បុងការទយវើវនិអោិទោគ ឬរបក្បរបររក្សុើ។ របភពេុនអោខចើបុលត្តមរយៈយនាគ្នរនសនអោការលបំាក្ ទររោះយនាគ្នរមិនអោតដលទកយអបក្រក្ើរក្ខចើបុលពើយនាគ្នរទេ។ អបក្រក្ទរចើនអោតែជំរក់្បែុំលទគវែ័ឍ ក្ រក្វយិើទោោះបែុំលគ្នម នអោទនសល៉ា ោះទែើយ គ្នែ់មិនអោកចរទំោោះខលួនអោទចញពើភាពេើេ័លរក្បានអោទោយរយទ ើយ។ សរនសប់ក្មពុជា ជារបទេសរក្ើរក្ នសនអោគនសល ែោ៉ា ងខាល ងំរវាងេើរក្ុង នអោិងជនអោបេអបក្រក្ តដលទៅត្តមជនអោបេខវោះទសវាសាធារែៈមិនអោដូចអបក្នសនអោទៅេើរក្ងុទេ។ ទែោឌ រចនាសមព័នអោននសនអោការខវោះខាែអបក្រក្នសនអោចំទរោះការចណំ្តយទរចើនអោទៅក្បុងជើវែិភាពរបចាថំ្ងង នអោិងការតសវងរក្ទសវាសាធារែៈដូចជា ទសវាសុខភាព នអោិងអប់រជំាទដើម។ ជាេូទៅរបជាពលរដឌភាគទរចើនអោអែុលយភាពចែូំល នអោិងការចណំ្តយរមួទងំមង្គ្នអោថើរាជការភាគទរចើនអោក៏្ដូទចបោះតដរ ដូចជា ការចំណ្តយទៅមាូបកហាររបចាថំ្ងង ថ្ងលេឹក្ ថ្ងលទភលើង នអោិងទៅទលើទសវាទសេងៗទេៀែទងំេើរក្ុង នអោិងជនអោបេទៅនសនអោក្រមែិខពស់។ សរនសប់ចំែូល នអោិងចំណ្តយរបស់រោឌ ភិបាលក៏្អែុលយភាពក្រមិែខពស់តដរ។ ខវោះសមែទភាពក្បុងការរបមូលចំែូលទោយការមិនអោទគ្នរពចាប់ នអោិងអំទពើពុក្រលួយ ចំតែក្ការចណំ្តយដ៏ដូទចបោះតដរ ចណំ្តយមិនអោបានអោបំទពញទៅត្តមទគ្នលទៅរបស់ក្មមវយិើ នអោិងមិនអោធានាបានអោនូអោវគុែភាពទោយនសនអោការសកឹ្រលិ ទោយអភបិាលក្ិចចេន់អោទខាយ នអោងិអំទពើពុក្រលយួ។ រាល់ការចំណ្តយសរនសប់ការអភិវឌណន៍អោរបស់រោឌ ភិបាលរែូវបានអោពឹងតស្ក្ នអោិងបំទពញបតនអោទមទោយជំនអោួយ នអោិងក្មចើពើរបភព ខាងទរៅ តដលជាបនអោធុក្មួយោ៉ា ងយងន់អោយងរ ដល់កូ្នអោទៅទៅមនុអោសេជនំាន់អោទរកាយជាអបក្ទោោះរសាយ។ ក្ត្តថ ទនអោោះទយវើ

242

ទកយសងគមក្មពុជា ជាពិទសសរបជាពលរដឌធាល ក់្ទៅក្បុងភាពរក្ើរក្ ទែើយក៏្ការលបំាក្ក្ក្បុងការសាថ រ នអោិងកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទៅក្បុងសងគមសងតដរ។

ទទោះបើនសនអោការលំបាក្ នអោិងឧបសគគយំទយងចំទរោះមុខោ៉ា ងណ្ត ក៏្រាជរោឌ ភិបាលសទរមចបានអោនូអោវសមិេនិលគរួជាេើទលើក្េឹក្ចិែថមួយចំនអោួនអោទៅក្បុងការរបយុេនរបឆ្ងំអំទពើពុក្រលួយ។ តសនអោការសក្មមភាពថ្នអោអភបិាលក្ិចចល ្គឺជាក្ ច្ ប់វធិានអោការសរនសប់របឆ្ងំអំទពើពុក្រលួយ នអោិងលុបបំបាែ់ឬសគល់ថ្នអោអំទពើពុក្រលួយ។ ការលុបបំបាែ់ការកាប់ថ្រពទឈើអនាយិបទែយយ វធិានអោការបទងកើនអោចែូំលពនអោនោរ នអោិងការលុបបំបាែ់នូអោវប ជ្ ើទខាម ចទចញពើរក្បខ័ែឍសាធារែៈ ពើជួរក្ងេ័ព នអោិងការរបឹអូសយក្ដើយលើ តដលបានអោលក់្ និអោងកាន់អោកាប់ទោយខុសចាប់មក្ជារេពយសមផែថរិដឌវញិ គឺជាវធិានអោការសំទៅវាយោ៉ា ងយំៗ ទៅទលើអំទពើពុក្រលយួ។ ចែុំចសំខាន់អោបំសុែ ទដើមផើរបឆ្ងំនអោឹងអំទពើពុក្រលួយ គឺរែូវអនុអោវែថអភិបាលក្ិចចលទ្កយនសនអោរបសិេនភាព នអោិងអនុអោវែថន៍អោតសនអោការសក្មមភាពថ្នអោអភិបាលក្ិចចទកយទន់អោទពលទវោ តដលក្បុងទនាោះនសនអោយុេនសាង្គ្សថសំខាន់អោៗសរនសប់ក្ំតែេរមង់សាធារែៈ វមិជឈការ ការកាែ់បនអោទយក្ងេ័ព ក្ំតែេរមង់របព័នអោនចាប់ នអោងិែុោការ សមភាពរវាងទភេ ការរគប់រគង ែរិ ដ្វែទុសាធារែៈ ការរបយុេនរបឆ្ងំនអោឹងអំទពើពុក្រលួយ នអោងិការរគប់រគងយនអោធានអោយមមជាែិ របក្បទោយចើរភាព គឺជាកេិភាពខពស់បំសុែសរនសប់កាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់រាជរោឌ ភិបាល។ បចចុបផនអោបទនអោោះ ទយើងទមើលទឃើញថា រាជរោឌ -ភិបាលបានអោរបឹងតរបងទយវើក្ចិចការជាទរចើនអោ តដលជំរុញទកយទសដឌក្ចិចកាន់អោតែរបទសើរទ ើង ទែើយទយវើទកយសងគមនសនអោសនអោថសុិខ នអោងិទសទរភាព នអោទោបាយល ្ តដលជាឱមួយដ៏លស្រនសប់អភិវឌណន៍អោរបទេសជាែិ នអោងិទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្របស់របជាជនអោ។

៥.២ អនុាេន ៍ ទរកាយពើបានអោសិក្ាទលើរបធានអោបេខាងទលើរួមក្ ខញុ ំបាេសូមសថល់ជាអនុអោសាសន៍អោដ៏សំខាន់អោចំទរោះ រាជរោឌ ភិបាលដូចែទៅៈ -គួរសថល់ជំនអោួយបទចចក្ទេសបតនអោទមទេៀែដល់ដំទែើ រការថ្នអោការទយវើតសនអោការអភិវឌណន៍អោ ឃុ/ំសរក ែ់ ទដើមផើសថល់ជទរមើសទសេងៗ តដលកចនសនអោលេនភាពដំទែើ រការបានអោត្តមបទចចក្ទេស និអោងទឆលើយែបទៅនអោឹងែរមូវការ តដលបានអោក្ែំែ់។ -សែការជាមួយថ្ដគូ ទដើមផើក្សាងទ ើងនូអោវរបព័នអោនទែោឌ រចនាមព័នអោនទងំឡាយ សំទៅកាែ់បនអោទយសល ប៉ាោះរល់ជាអវជិជនសនអោរបស់យមមជាែិ ទដើមផើជួយកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្។ -ធានាទកយនសនអោភាពសុើសរវ ក់្គ្នប រវាងក្រមិែនអោើមួយៗថ្នអោការទយវើតសនអោការ(ឃុ/ំសរក ែ់ រសកុ្/ខែឍ ទខែថ/រក្ុង នអោិងថាប ក់្ជាែិ) ទោយក្ែំែ់របព័នអោនមយួ ទដើមផើទយវើទកយតសនអោការឃុ/ំសរក ែ់ នសនអោភាពសុើសរវ ក់្ជាមួយរក្បខ័ែឍថ្នអោតសនអោការថាប ក់្ទលើ។

243

-បនអោថក្សាងសមែទភាព មិនអោរែមឹតែទៅទលើការទយវើតសនអោការអភវិឌណន៍អោប៉ាុទណ្តត ោះទេ ប៉ាុតនអោថតងមទងំទៅទលើតសបក្ទសេងៗទេៀែ តដលប៉ាោះរល់ដល់អភិបាលក្ចិចល ្ដូចជា ែនសល ភាព នអោងិការេេលួខុសរែូវសាធារែៈ។ -ោក់្ទចញបេបផ ដ្ែថិទងំឡាយ ទដើមផើធានាទកយនសនអោែនសល ភាពក្បុងការទបើក្សថល់ នអោិងទរបើរបាស់មូលនអោយិិឃុ/ំសរក ែ់។ គួរក្ែំែ់ទកយនសនអោយនអោថការសរនសប់ទយវើសវនអោក្មមចំទរោះមូលនអោិយ ិ ឃុ/ំសរក ែ់។ ក្មមវយិើរបឆ្ងំអំទពើពុក្រលួយមួយ តដលរមួនសនអោការអប់រ ំការបរក រ នអោិងការកាែ់ទទស គួរោក់្ទចញោ៉ា ងទហាចណ្តស់ទៅថាប ក់្មូលោឌ នអោ របទសើនអោទបើមិនអោបានអោទៅរគប់ក្រមិែរបស់រោឌ ភិបាល។ -វមិជឈការមនិអោរែមឹតែទផ្កថ ែទៅទលើតសនអោការមូលោឌ នអោប៉ាុទណ្តត ោះទេ ប៉ាុតនអោថតងមទងំទផ្កថ ែទៅទលើេិដឌភាពទសេងៗទេៀែថ្នអោអភបិាលក្ចិច ដូចជា ការទលើក្ក្មពស់ នអោងិការបង្គ្ញាបជ បេសេនអោទនអោទសេងៗ ដូចជា ែនសល ភាព ការេេលួខុសរែូវសាធារែៈ វមិជឈការសារទពើពនអោន នអោិងការក្សាងសមែទភាពទៅក្បុងវស័ិយទងំទនអោោះ។ ទលើសពើទនអោោះទៅទេៀែ រែូវពរងឹងអភិបាលក្ិចចលទ្ៅថាប ក់្ជាែ ិនអោិងថាប ក់្ទរកាមជាែិ ជាពិទសសទៅេើជនអោបេ តដលនសនអោការអភិវឌណន៍អោទខាយទៅទ ើយ ទដើមផើចូលរមួចំតែក្ជួយកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្ទកយបានអោឆ្ប់របក្បទោយែនសល ភាព ទែើយរែូវបងកលក្ខែៈទកយនសនអោការចូលរមួោ៉ា ងសក្មមពើសងគមសុើវ ើល នអោិងតសបក្ឯក្ជនអោទោយទលើក្េឹក្ចិែថទកយនសនអោការផ្កល ស់បថូរទោបល់ នអោងិេសេនអោៈេូលំេូោយ ទែើយរែូវនសនអោេនំាក់្េំនអោងជារបចា ំ នអោិងចុោះអប់រអំំពើវយិើោដុំោះ ការទរបើរបាស់ជើ នអោិងបទចចក្ទេសទន់អោសម័យដល់របជាក្សិក្រក្បុងការបងកបទងកើនអោសលសរនសប់ចិ ច្ ឹមជើវែិទកយបានអោសមរមយ។ ជាពិទសសរែូវបទងកើែឱកាសទកយក្សិក្រទងំអស់បានអោចូលរមួអភិវឌណន៍អោខលួនអោទគផ្កធ ល់តែមថង។ ចំតែក្ឯរាជរោឌ ភិបាលរែូវបទងកើែទកយនសនអោនូអោវទគ្នលនអោទោបាយគ្នរំរអបក្រក្ នអោិងជនអោរយរងទរគ្នោះទងំអស់ទៅេូទងំរបទេស។ ទែើយចែុំចសំខាន់អោមួយទេៀែទនាោះ គឺរាជរោឌ ភបិាលគួរតែោក់្ទចញនូអោវទគ្នលនអោទោបាយេប់សាក ែ់មនិអោទកយរបជាក្សិក្រលក់្ដើ តរស ចំការ តដលជារបភពតែមយួគែ់សរនសប់ពកួ្គ្នែ់ករស័យសលចិ ច្ ឹមជើវែិទរៀងរាល់ឆ្ប ។ំ ទែើយសខំាន់អោជាងទនអោោះទេៀែ រែូវបទងកើែសែគមន៍អោក្សិក្រទកយនសនអោ េូទងំរបទេសតែមថងក្បុងទគ្នលបែំងពើរ តដលក្បុងទនាោះទដើមផើរបទោជន៍អោក្សកិ្រ នអោិងទដើមផើទក់្ទញទកយនសនអោការវនិអោិទោគសងតដរ។ ទលើសពើទនអោោះ រាជរោឌ ភិបាលរែូវប ច្ូ លេសេនាទនអោមយួដល់ក្សកិ្រទកយបានអោយល់ចាស់រគប់គ្នប ថា ទដើមផើកាែ់បនអោទយភាពរក្ើរក្បានអោ របជាក្សិក្រ រែូវចាប់ទសថើមអភិវឌណន៍អោសមែទភាព ចំទែោះដឹង នអោិងចំទែោះទយវើសរនសប់ខលួនអោគ្នែ់នសប ក់្ៗជាមុនអោសិនអោ ទពលទនាោះទែើយតដលទយវើទកយរបសិេនភាពថ្នអោការរបឹងតរបងរបស់រាជរោឌ ភិបាល គឺជាេរមង់រងឹនសជំួយេលុំោះ ទែើយបំតបក្ភាពរក្ើរក្បានអោោ៉ា ងឆ្ប់រែ័ស៕

គនថនិេទទស

I. ឯកសរេដមជរកម ជចបប់ អនុរកឹតយេផសង:

1> រដឋធមមនុញញ ៃនរពះរជណចរកកមពុជឆន ១ំ៩៩៣ ។

2> សលរកុងភនំេពញៈ របយករណ៍បូកសរុបលទធផលអនុវតតករងរឆន ២ំ០០៣ និងទសិេដករងរឆន ២ំ០០៤។

3> រកុមរបឹកសកំែណទរមង់រដឋបល “ែផនករសកមមភពអភិបលកិចច” ែខេមស ឆន ២ំ០០១ ។

4> រកុមរបឹកសអភិវឌឍន៍សងគមកិចចៈ យុទធសរសតជតិកត់បនថយភពរកីរក ២០០៣-២០០៥ ។

5> រកុមរបឹកសជតិកមពុជេដីមបីកុមរៈ ែផនករជតិរបឆងំករជួញដូរ និងេកងរបវញ័ច ផលូ វេភទេលីកុមរ ២០០០-២០០៤ (១៧ មីន ២០០០) ។

6> រជរដឋ ភិបលកមពុជ“ឯកសរបឋមសតពីី យុទធសរសតកត់បនថយភពរកីរក” ភនំេពញ ែខតុល ឆន ២ំ០០០ ។

7> រជរដឋ ភិបលកមពុជៈ ែផនករអភិវឌឍន៍េសដឋកិចច សងគមកិចច ៥ឆន ំេលីកទ២ី (២០០១-២០០៥) ។

8> រជរដឋ ភិបលកមពុជៈ ឯកសរបឋមសតពីី យុទធសរសតកត់បនថយភពរកីរក (ែខតុល ឆន ២ំ០០០) ។

9> រជរដឋ ភិបលៈ អទិភពកនុងករអភិវឌឍន៍េសដឋកចិច នងិសងគមកិចច តរមូវករជំនួយផលូវករសរមប់អភិវឌឍន៍ ឆន ២ំ០០២ ។

10> អប់រសុំខភិបល កសកិមម និងអភិវឌឍន៍ជនបទ ជវស័ិយអទិភពកនុងករកត់បនថយភពរកីរករបស់រដឋ ភិបល ។

11> ទីចត់ករគយ និងរដឋករៈ របយករណ៍របចឆំន ២ំ០០០,២០០១ ។

12> រជរដឋ ភិបលកមពុជ “ឯកសរបឋមសតពីី យុទធសរសតកត់បនថយភពរកីរក ឆន ២ំ០០០” ។

13> រជរដឋ ភិបលកមពុជ “យុទធសរសតជតកិត់បនថយភពករកីរក” ។

14> រជរដឋ ភិបលកមពុជ “ែផនករយុទធសរសតអភិវឌឍន៍ជតិឆន ២ំ០០៨-២០១០” ។ II. សនុទរកថ បទអនតរគមន៍ របយករណ៍ និងឯកសរអងគរបជុៈំ

15> ហុ៊នហុ៊នហុ៊នហុ៊ន ែសនែសនែសនែសន ែថលងចំេពះមុខរដឋសភអណតតិទី២ បងហ ញពីកមមវធិីនេយបយ និងសមសភពៃនរជរដឋ ភិបល ភនំេពញ, ៃថងទី៣០ ែខធនូ ឆន ១ំ៩៩៨ ។

16> សុ៊ំ ម៉និត កនុងសិកខ សលជតិសតីព ី “ម៉រទសីែផនករសកមមភពសរមប់យុទធសរសតជតិកត់បនថយភពរកីរកៈ អភិបលកិចច-កំែណទរមង់-វសិហមជឈករ” ៃថងទី២៨-២៩ ែខឧសភ ឆន ២ំ០០២ ។

17> េទព ដរុង ែថលងកនុងកចិចរបជុពំិេរគះេយបល់េលីកទី២ សតពីីករែករចនសមព័នធ សិទធិអណំច និងតួនទីរដឋបលសធរណៈកនុងរកបខ័ណឌ វមិជឈករ និងវសិហមជឈករ។

18> ទីសតីករគណៈរដឋមរនតីៈ របយករណ៍សតីពីសកមមភពករងររបស់រជរដឋ ភបិល របចឆំន ២ំ០០០។

19> សុន គនធរ “ករអនុវតតកមមវធិីនេយបយរបស់រជរដឋ ភិបល ជពិេសសកនុងករអភិវឌឍន៍េលីវស័ិយសងគមកិចច េដីមបកីត់បនថយភពរកីរកៈ ឥណទនជនបទេនកមពុជ” ែខមីន ឆន ២ំ០០១។

20> រកុមរបឹកសកំែណទរមង់រដឋបល “កំែណទរមង់រដឋបល” អតថបទផសពវផសយជភសអង់េគលសេនកនុងកិចចរបជុពំិេរគះេយបល់េលីកទ០ី៤ ប៉រសី បរងំ ៃថងទី២៥-២៦ ែខឧសភ ឆន ២ំ០០០ ។

21> សុខ អន “យុទធសរសតអភិវឌឍន៍វស័ិយសងគមកិចច េដីមបកីត់បនថយភពរកីរក ែថលងកនុងសននិបតជតិេលីកទី២ ៃថងទី១២-១៤ ែខមីន ឆន ២ំ០០១ ។

22> ឯកសរសននិបតជតិេលកីទ២ី សតីព ី “ករអនុវតតន៍កមមវធិីនេយបយរបស់រជរដឋ ភិបល ជពិេសសកនុងករអភិវឌឍន៍េលីវស័ិយសងគមកិចច េដីមបកីត់បនថយភពរកីរក” ៃថងទ១ី២-១៤ ែខមីន ឆន ២ំ០០១ ។

23> េសចកតសីេរមចចតិតៃនសននិបតជតិេលកីទី២ ែថលងេដយេលកនយករដឋមរនតី ហុ៊ន ែសន ហុ៊ន ែសន ហុ៊ន ែសន ហុ៊ន ែសន ៃថងទី១៤ ែខមីន ឆន ២ំ០០១ ។

24> ករអភិវឌឍន៍េដយចីរភពកត់បនថយភពរកីរក និងអភិបលកិចចលអេនកមពុជ ភនំេពញ ឆន ២ំ០០២ ។

25> េក គឹមហួន “ករអភិវឌឍន៍េដយេសរភីព ករកត់បនថយភពរកីរក នងិអភិបលកចិចលអេនកមពុជ” ភនំេពញ ឆន ២ំ០០២ ។

26> រកសួងេសដឋកិចច និងហរិញញវតថុៈ មូលនិធិរូបិយវតថុអនតរជតិ “គណេនយយជតកិមពុជ ឆន ១ំ៩៩៣-២០០៤”

27> រកសួងែផនករ(២០០០) សថ នភពៃនភពរកីរកេនកនុងរបេទសកមពុជ ឆន ១ំ៩៩៩(េសចកតីរពង)។

28> ករវយតៃមលភពរកីរកេនកមពុជ េដយធនគរពិភពេលក ឆន ១ំ៩៩៩ ។

29> កមពុជៈ អភិបលកិចច និងវនិចិឆ័យកមមៃនអំេពីពុករលួយ ធនគរពិភពេលក ែខឧសភ ឆន ១ំ៩៩៩ ។

30> រកសួងអភិវឌឍន៍ជនបទៈ សមិទធិផលករងរឆន ២ំ០០៤-២០០៧ និងទិសេដបនតែខឧសភ-មិថុន ឆន ២ំ០០៨ ។

31> រកសួងែផនករៈ របយករណ៍ឆន ១ំ៩៩៩ សតពីីករអភិវឌឍន៍ធនធនមនុសសេនកមពុជ “េសដឋកិចច ភូមិ និងករអភិវឌឍន៍” ។

32> ប៊លូម និងហគូដវនិ អនកនិពនធ Oxford University of Press EDS, AIP 1997 ។

33> ឌីេខមបូឌេដលី(The Cambodia Dialy) បកែរបជភសរែខមរ េចញៃថងពុធ ទី០២ ែខេមស ឆន ២ំ០០៨។

34> ធនគរពិភពេលក “ករពិនតិយេលីករចណំយសធរណៈេនកមពុជ ឆន ១ំ៩៩៩” ។

35> យុទធសរសតជតិ កត់បនថយភពរកីរកឆន ២ំ០០៣-២០០៥ ។

36> រពះរជណចរកកមពុជ “កមមវធីវនិិេយគសធរណៈ ២០០០-២០០២” ។

37> រពះរជណចរកកមពុជ “យុទធសរសតជតកិត់បនថយភពរកីរក” ឆន ២ំ០០៣-២០០៥ ។

38> រជរដឋ ភិបលកមពុជ “ឯកសរបឋមសតពីីយុទធសរសតកត់បនថយភពរកីរក” ឆន ២ំ០០០ ។

39> របយករណ៍ NIS/LFS ២០០០ ។

40> របយករណ៍សតីពីករវយតៃមលរបស់ករមិតេចះអកសរតមតនួតីរបស់របជជនេនកមពុជ េនឆន ២ំ០០០ (MOEY/UNESCO 2000) ។

41> របេទសកមពុជៈ ករកំណត់វនិចិឆ័យពីករអភិបលកិចច និងអំេពីពុករលួយ ភសតុតងពីករអេងកតរបជពលរដឋ សហរគិន មរនតីសធរណៈ ធនគរពិភពេលក។

42> សិកខ សលថន ក់ជតិ សតីពីករចប់េផតីមេរៀបចំែផនករអភិវឌឍន៍េសដឋកចិចសងគមេលកីទី២: ២០០១-២០០៥។

43> រជរដឋ ភិបលកមពុជ “ែផនករយុទធសរសតអភិវឌឍន៍ជតិ” ២០០៦-២០១០ ។

44> របយករណ៍ MOEYS/UNESCO 2000 ។

45> អងគករេសបៀងអហរពិភពេលក របករណ៍ឆន ២ំ០០០ ។

46> អងគករមិតតសំឡញ់ៈ ករអេងកតសតីពីករេរបីរបស់េរគឿងេញៀន េដយេកមងអនថ េនទីរកុងភនំេពញ(២០០០) ។

47> សេមតចេតេជ ហុ៊ន ែសន សេមតចេតេជ ហុ៊ន ែសន សេមតចេតេជ ហុ៊ន ែសន សេមតចេតេជ ហុ៊ន ែសន សនិនសទី សតីពីចកខុវស័ិយរបេទសកមពុជ ឆន ២ំ០០៨ េនសណឋ គរភនំេពញ ៃថងទី២៨ ែខកុមភៈ ឆន ២ំ០០៨ ។

48> យុទធសរសតកនុងករផតល់ជំនយួដល់កមពុជៈ ករកសងមូលដឋ នសរមប់ករអភិវឌឍន៍របកបេដយចីរភព និងករកត់បនថយភពរកីរក ធនគរពិភពេលកឆន ២ំ០០០ ។

49> រកសួងកសិកមម រុកខ របមញ់ និងេនសទ (ឧសភ ឆន ២ំ០០០) យុទធសរសតកនុងវស័ិយកសិកមម និងរកបខ័ណឌ េគលនេយបយ េដីមបីសេរមចបននូវសនតិសុខេសបៀង និងករកត់បនថយភពរកីរក េដយចីរភព ។

50> វទិយសថ នែខមរសរមប់សហរបតិបតតិករ និងសនតិភព ករអភិវឌឍន៍េដយចីរភព ករកត់បនថយភពរកីរក និងអភិបលកចិចលអេនកមពុជ ឆន ២ំ០០២ ។

51> WHO របយករណ៍មិនេបះពុមពផសយ សតពីីករសិកសេលីេរគះមហនតរយៃនឃុេំរជសីេរសីមួយចំនួនកនុងបរេទសកមពុជឆន ២ំ០០១។

III. រពឹតតបិ័រត សរព័តម៌ន នងិទសសនវដតីៈ

52> កែសតកមពុជ “រជរដឋ ភបិលអណតតិទ២ី ១៩៩៨-២០០៣” េរពុមពមនជ័យ ឆន ១ំ៩៩៩ ។

53> ទសសនវដតីរបជរបិយ ៍ឆន ទំ៧ី េលខ១៦៧ ៃថងទ១ី-១០ ែខឧសភ ឆន ២ំ០០១ ។

54> ទសសនវដតអីភិវឌឍន៍កមពុជ CDRI ឆន ទំី៣ ទ៥ី ។

55> កែសតរសមកីមពុជ ឆន ទំ១ី០ េលខ២៦៧១ ៃថងសុរក ទី១០ ែខកុមភៈ ឆន ២ំ០០២ ។

56> កែសតរសមកីមពុជ ឆន ទំ១ី១ េលខ៣០៩២ ។

57> កែសតរសមកីមពុជៈ ៃថងទី២៣-២៤ ែខេមស ឆន ២ំ០០១: “ករេធវីសវនកមមេលីរកុមហុ៊នរកេឃញីថមនករបនលំពនធដរខល ងំណស់” ។

58> ករែសតេកះសនតភិព េលខ៤៨៥៨ ៃថងអងគ រ ទី០៨ ែខកកកដ ឆន ២ំ០០៣ ។

59> កែសតេកះសនតភិព អតថបទ “គំនិតដែដលៗ” េលខ ៤៨០៥ ៃថងពុធ ទី០៧ ែខឧសភ ឆន ២ំ០០៣ ។

60> ព័ត៌មនរបចសំបត ហ៍ កញច ក់សងគម េលខ១៧២ េចញផសយសរមប់ៃថងអទិតយ ទ១ី៤ ដល់ៃថងេសរ ̄ទី២០ ែខតុល ឆន ២ំ០០១ ។

61> រពឹតតិប័រតរបចែំខរបស់រជរដឋ ភិបល ឆន ទំី១ េលខ០២ ែខកុមភៈ ឆន ២ំ០០១ ។

62> រពឹតតិប័រតព័ត៌មន រកុមរបឹកសកំែណទរមង់រដឋបល េលខ ០៥, ០៨, ១០, ១១, ១២, ១៣, ១៤ ។

63> មជឈមណឌ លអភិវឌឍន៍សងគម “មគគុេទទសអនកេបះេឆន ត សរមប់ករេបះេឆន តេរជីសេរសីរកុមរបឹកស ឃុ-ំសងក ត់ ៃថងអទិតយ ទី០៣ ែខកុមភៈ ឆន ២ំ០០២” េលខ ០២ ។

IIV. សន ៃដនពិនធៈ

64> ហូ៊ យន់ “បញហ សហករណ៍េនរបេទសែខមរ” េបះពុមពេលីកទី១ ភនំេពញ ១៩៥៦(និេកខបបទ) ។

65> រកម ងុ៉យ “បណត រំកមងុ៉យ” េបះពុមពេឡងីវញិេដយពុទធសសនបណឌិ ត ភនំេពញ ឆន ១ំ៩៩៨ ។

66> វទិយសថ នេសដឋកិចចកមពុជៈ ទសសនវដតីវភិគេសដឋកចិច ឆន ទំ១ី េលខ ១ ។

67> មហវទិយល័យ ពណិជជសរសតៈ េសដឋកិចចវទិយ(១៩៩៧) ។

68> មជឈមណឌ លអភិវឌឍន៍សងគមៈ “កររតួតពិនិតយអំេពីពុករលយួ” េសៀវេភសរមប់សមជកិសភ ែខមិថុន ឆន ២ំ០០០ ។

69> Rarticia Baars េសៀវេភ “េសចកតីែណនជំក់ែសតងសតីពកីរកត់ែតងចបប់” ភនំេពញ, ២០០១ ។

70> សុក ហច និង Sarthi Acharya “របយករណ៍របចឆំន ំសតីពីេសដឋកិចចកមពុជ ឆន ២ំ០០២” ។

71> េហង ហុង “ឱ! េលកធំែខមរ” ។

72> ករមិតអប់រមូំលដឋ ន គឺពីថន ក់ទី១ រហូតដល់ថន ក់ទី៩ (ករសិកស ៩ឆន )ំ ។

73> ធនគរពិភពេលកៈ យុទធសរសតជំនួយសរមប់របេទសកមពុជ(កុមភៈ ២០០០)។

74> គត ឈុនៈ បទអនតរគមន៍របស់ឯកឧតតម គត ឈុន សតពីជីំនួយបរេទស (២៧ តុល ១៩៩៩)។

75> NICOLAS REGAUD: “កមពុជកនុងពយុះសងឃរ”។

76> CDRI: “ករសិកសរអំពីទផីសរពលកមមេនកមពុជ ករកត់បនថយភពរកីរក ករលូតលស់ និងករែកតរមូវចំេពះវបិតតិ” េបះពុមព ែខតុល ឆន ២ំ០០១។

77> CDRI: “ករវយតៃមលបញហ សងគមពក់ព័នធនឹងដីធលីេនកមពុជ” ែខមីន ឆន ២ំ០០២ ។

78> CDRI: “ករែកទរមង់េសដឋកិចច ករែករមូវរចនសមព័នធ និងករអភិវឌឍន៍េនកមពុជ ឆន ១ំ៩៩៧ ។

79> CDRI: (សុក ហច, ជ ហួត និងសុិក បូរកស) របយករណ៍របចឆំន សំតពីីេសដឋកិចចកមពុជ ២០០១ ។

80> CDRI: របេទសកមពុជ បញហ របឈមៃនករបេងកីតករងរ ែដលមនផលតិភព។ V. ឯសរជភសរបរេទស

81> Pool (Peter A.). “CAMBODIA”, in the Encyclopedia International, Vol. 3, 1982.

82> Enclopaedia Britannica, Macropaedia, 15 Ed, Vol.3, USA, 1980.

83> Keo Kim Hourn, Cambodia’s foreign policy and ASEAN from Nonalignment to Engagement, Phnom Penh, 2002.

84> Smith (Adam), The Invisible Hand of Free Enterprise, in the Principle of Macroeconomics, 4th Edition, 1983.

85> May Tola, Action System of The Nation Bank of Cambodia, Jan 25, 1995.

86> UNCTAD, Trade and Development Report, UN, New York, 1996.

87> NBC, The Banking System in Cambodia, April 2000. Banking Supervision Department.

88> GRET, CCL, IRAM, Finncial System for Rural Development, April 1996.

89> Ministry of Commerce, “The Cambodia Business and Investment Handbook 2000”, 2000, Phnom Penh, Blossom Lotus.

90> Mekong Law Report, Cambodia Investment Guide.

91> Far Eastern Economic Review, Vol. 165, No.7, Feb 21,2002.

92> Customer Tariff of Cambodia 2001 ¬TMnijnaMecjPaKeRcIn RtUv)anelIkElgBn§¦.

93> MARIE ALEXANDRINE MARTIN: {CMgWkm<úCa} (“LE MAL CAMBODGIEN” HISROIRE D’UNE SOCIETE TRADITIONNELLE FACEASES LEADERS POLITIQUE 1946-1987).

94> HISTORY OF PHNOM PENH CITY, First Edition-March 1998.

95> National Institute of Statistics: KINGDOM OF CAMBODIA STATISTICAL YEAR BOOK 2003.

96> Adil Khan, M. 1996, Economic Developent, Poverly Alleviation and Governance.

97> Avebury : Brookfield USA; Hong Kong; Singapore; Sydney.

98> Cheema, G.Shbbir and Rondenelli Dennis A. dhoke, Neera, 1983, Decentralization and Development. Policy Implementation in Developing Countries. Beverly Hills/ London /NewDalhi.

99> Guzman, Raul P.DE and Reforma, Mila A., 1993, Decentralization towards Democratization and Development. EROPA Secretariat, Manila.

100> Rapley, Jonh, 1996, Understanding Development : Theory and Practice in the Third World. Lynne Rienner Publishers, Boulder London.

101>Nathan Keyfitez: Toward Population Theory of Population-Development Interaction in the Sociology of Development by Roberts, B.R., Cushing, R.G., & Wood. C. (1995), UK: Edward Elger Pupblishing Limited, Vol, II, pp, 295-296

4