1

Kimyasal Ajanların Tanısında Kimyasal Ajanların Tanısında kullanılan Yöntemlerkullanılan Yöntemler

Cemal AKAYDoç.Dr.Ecz.Kd.Alb.

Eczacılık Bilimleri Merkezi Farmasötik Toksikoloji AD.

2

Kimyasal Ajanların Tanısında Kimyasal Ajanların Tanısında kullanılan Yöntemlerkullanılan Yöntemler

Cemal AKAYDoç.Dr.Ecz.Kd.Alb.

Eczacılık Bilimleri Merkezi Farmasötik Toksikoloji AD.

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Kimyasal Savaş Ajanı Kimyasal Savaş Ajanı Nedir?Nedir?

Kimyasal savaş ajanları öldürmek, yaralayarak saf dışı bırakmak, kapasite bozucu etki ile etkisiz hale getirmek, bitkisel ve hayvansal besin kaynaklarını yok edip besin stoklarını kontamine etmek, ekonomik önemi olan hedefleri işlemez hale getirmek, askeri ve sivil personeli koruyucu giyecek ve araç kullanmak zorunda bırakarak hareket kabiliyetlerini azaltmak, teröre ve sivil personel arasında paniğe sebep olmak amacıyla kullanılan yüksek toksisite potansiyeline sahip kimyasal maddeler olarak tanımlanmaktadır.

13

Kimyasal Ajanlarının Fiziksel Kimyasal Ajanlarının Fiziksel özellikleriözellikleri

KatıSıvıGazBuharAerosol

14

KSA TANI YÖNTEMLERİKSA TANI YÖNTEMLERİ

Tanı Yöntemleri ve Teknolojileri-I

İyon Mobilite Spektrometri Elektrokimyasal Sensörler Teknolojisi Alev Fotometri İnfrared Spektroskopi(IR) Fotoakustik İnfrared Spektroskopi

15

Tanı Yöntemleri ve Teknolojileri-II

Yüzey Akustik Dalga Sensör Teknolojisi Kimyasal Renk-Değişimi Teknolojisi Kromatografik Yöntemler (HPLC:Yüksek

Basınçlı Sıvı Kromotografisi, GC: Gaz Kromotografisi –MS:Kütle Spektrofotometresi)

Enzimatik Yöntemler Foto İyonizasyon Detektör Teknolojisi

16

Tanı Yöntemleri Ayrımı

Yaralanmış Kişide Laboratuvar Bulguları

Sahada (On-site) Belirleme Laboratuvar Ortamında Belirleme

17

Yaralanmış Kişide Yaralanmış Kişide Laboratuvar BulgularıLaboratuvar Bulguları

18

I- Sinir AjanlarıI- Sinir Ajanları

Toksisite tablosu, asetil kolinesteraz enziminin inhibisyonuna bağlı olarak bütün kolinerjik kavşak ve sinapslarda asetilkolin birikmesiyle gelişir. Sonuçta parasempatomimetik (muskarinik) etkilere ilave olarak nikotinik etkiler ve santral sinir sistemi (SSS) belirtileri gözlenir. Bunlar arasında GA (Tabun), GB (Sarin), GD (Soman), GF(Siklosarin) ve VX vardır.

AchE + Sinir ajanıAchE-Sinir ajanı

kompleksi

19

Laboratuvar BulgularıLaboratuvar Bulguları Kan komponentlerinin kolinesteraz

aktivitesinin ölçülmesi bu ajanlara maruziyetin bir göstergesi olarak kullanılır. Eritrosit enzim aktivitesi akut sinir ajanı maruziyetine plazmadan daha duyarlıdır. %70-80’lik bir enzim inhibisyonu ciddi sistemik etkileri gösterir. Diğer laboratuvar bulguları komplikasyonlarla ilişkili olacaktır. Örneğin uzun süreli hipoksiden sonra asidozis görülmesi gibi.

20

II-Yakıcı AjanlarII-Yakıcı Ajanlar

Bunlar arasında, Mustard (Hardal, Kükürtlü hardal, H, HD), Lewisit (L) ve Fosgen Oksim (CX) vardır.

Bu gruptaki ajanlar sistemik etkileri de olan genel doku irritanıdırlar. Temas ettikleri deri üzerinde yakıcı etki gösterirler. Bununla beraber gözlere ve hava yollarına da hasar verirler.

21

Laboratuvar BulgularıLaboratuvar Bulguları

Mustard maruziyetini gösteren spesifik bir laboratuvar testi yoktur. İlk gün lökositozis görülür ve takip eden günlerde lökositozisin derecesi doku harabiyetiyle ilişkili olarak değişir.

Mustard biyotransformasyonu sonucu idrarda tiyodiglikol metabolitinin analizi henüz araştırma aşamasındadır.

22

LewisitLewisit

Laboratuvar Bulguları Lewisit için spesifik bir laboratuvar

testi yoktur. Lökositozis, ateş ve diğer doku yıkım parametreleri görülecektir.

23

Fosgen OksimFosgen Oksim

Laboratuvar Bulguları Fosgen oksim için spesifik bir laboratuvar

testi yoktur.

24

III-Kan Zehirleri (Sistemik Zehirler)III-Kan Zehirleri (Sistemik Zehirler)

Hücre solunumunu bozan letal kimyasal savaş ajanlarının yer aldığı bir gruptur. Etki mekanizmaları ya dokuların oksijen uptake’inin engellenmesiyle veya kan ile dokular arasında karbondioksid değişiminin bloke edilmesiyle ilişkilidir.

Bu sınıfın en önemli üyeleri siyanürler (Hidrosiyanik asit (AC) ve Siyanojen klorür (CK)) ve hidrojen sülfürdür. Sitokrom

oksidaz (Fe+3) + SiyanürSitokromoksidaz-Siyanür kompleksi

25

SiyanürlerSiyanürler

Laboratuvar Bulguları1)Kan siyanür konsantrasyonu artmıştır.

2)Yüksek laktik asit konsantrasyonlu veya tanımlanmamış yüksek anyon açıklıklı metabolik asidoz görülebilir. Laktik asit birikimi sadece bu duruma spesifik bir olay değildir.

3)Venöz kandaki oksijen içeriği normalden daha yüksektir. Bu nedenle kanın görüntüsü parlak kırmızı renktedir. Ancak bu bulgu da sadece siyanüre ait bir bulgu değildir.

26

IV-Akciğer Harabiyeti Yapan IV-Akciğer Harabiyeti Yapan AjanlarAjanlar

Birincil olarak solunum sistemi dokularında fiziksel hasar yapan iritan maddelerdir. “Boğucu Gaz”lar veya “Asfeksiyan”lar adı ile de adlandırılırlar.

Fosgen, Perfloroizobutilen, HC dumanı ve nitrojen oksitler bunların başlıcasıdır.

27

FosgenLaboratuvar Bulguları

Spesifik bir laboratuvar testi yoktur. Bununla beraber hematokrit yükselebilir. PaO2 veya PaCO2 düşebilir. Röntgen bulguları faydalı olabilir. V/Q taraması çok duyarlıdır, fakat spesifik değildir ve sadece hastanede kullanılır.

28

V-Kapasite Bozucu AjanlarV-Kapasite Bozucu Ajanlar

Bu sınıfta psikoz olarak bilinen ciddi mental hastalıklara benzer bozukluklar oluşturan maddeler bulunur. Bu maddelere “halusinojenler” “fantastika” veya “psikodelik ajanlar” da denilmektedir.

Çoğu bitkisel kaynaklıdır. Örneğin tetrahidrokannabinol, Cannabis sativa’dan; meskalin, Lophophora williamsii’den; musimol, Amanita muscaria’dan; psilosibin ve psilosin, Psilocybe mexicana’dan; LSD, Claviceps purpurea’dan elde edilir.

29

Kargaşa Kontrol AjanlarıKargaşa Kontrol Ajanları

Bu gruptan 1-kloroasetofenon (CN), o-klorobenziliden malononitril (CS) gibi GÖZYAŞARTICI AJANLAR konjuktivanın bazı iritanlara karşı özellikle duyarlı olması ve oluşan cevapta gözyaşı sekresyonunun artmasından yararlanılarak kullanılırlar.

KUSTURUCU AJANLAR ise burun ve üst solunum yolları mukozalarında iritasyon yaparlar.

30

Sahada (On-site) Sahada (On-site) BelirlemeBelirleme

31

Kimyasal Ajan Deteksiyon Kağıtları

M8 Detektör Kağıdı

M9 Detektör Kağıdı

32

Detektör Kağıtları;Detektör Kağıtları; Sıvı halindeki kimyasal maddelerin

tespitinde kullanılmaktadır. Her asker üzerinde küçük bir kitapçık

halinde bulunmaktadır. Bilinmeyen bir sıvıyla karşılaşıldığı zaman

kitapçıktan bir yaprak koparılarak bu sıvıyla 30 saniye temas ettirilir.

Oluşan renk kitapçıkta bulunan renk sıkalasıyla karşılaştırılarak kimyasal ajanın tipi belirlenmeye çalışılır.

33

Sarı Renk G tipi sinir ajanı Kırmızı H tipi Yakıcı ajanZeytin yeşili V tipi sinir ajanı

veya siyah

34

Kimyasal Ajan Deteksiyon Kiti

M256A1

35

Kimyasal Ajan Monitörü (CAM)

36

Kimyasal Ajan Monitörü (CAM);Kimyasal Ajan Monitörü (CAM);

Buhar halindeki sinir ajanı ve yakıcı ajanları tespit eden bir cihazdır.

Kimyasal ajan bulunma ihtimali olan ortamda çalıştırıldıktan sonra pompasıyla içerisine ortam havasını çekmekte ve likit kristal ekranında beliren G sembolü G ve VX tipi sinir ajanlarını, H sembolü ise yakıcı ajanları göstermektedir.

37

Kimyasal Ajan Su Test KitiKimyasal Ajan Su Test Kiti

Çevredeki suların – Sinir ajanı,G/V – Mustard, HD – Siyanür, AC – Lewisit, L

kontaminasyonunu tespit etmek için geliştirilmiştir.

38

Her kit 25 farklı su örneğini test edebilecek miktarda reaktife sahiptir.

20 dakika içinde tüm testler tamamlanabilmektedir.

39

Taşınabilir Yüzey Akustik Dalga

Kimyasal Ajan Detektörü (SAW-Minicad)

Taşınabilir GC-MS

40

Otomatik Alarm Cihazı

(M 22)

41

Otomatik Alarm Cihazı;Otomatik Alarm Cihazı;

Bugün Amerikan ordusunda otomatik kimyasal ajan alarmı kullanılmaktadır.

Otomatik olarak pompası vasıtasıyla havayı içine almakta ve sadece sinir ajanlarını (GA, GB, GD ve VX) tespit etmektedir.

42

Uzaktan Tespit Cihazı

(M-21)

5 km.

43

Laboratuar Ortamında Belirleme

44

Sinir Ajanları Biyosensörler Enzimatik yöntemler Spektrofotometrik yöntemler (Ellman Yönt.) HPLC GC-MS Immünokimyasal yöntemler-ELİZA

45

Yakıcı Ajanlar

GC-MS GC-MS-MS İmmünokimyasal Yöntemler-ELİZA

46

Boğucu Ajanlar GC-MS Elektrokimyasal sensörler

47

Kan Ajanları

GC-MS Spektrofotometrik Yöntemler İyonmetrik Yöntemler Kullanıma hazır renk reaksiyonu

prensibine göre çalışan kitler

48

Kapiller Elektroforez İnfred Spektroskopi NMR Spektrometri

49