Muhammed Abduhu - Risale Et Teuhid

8/14/2019 Muhammed Abduhu - Risale Et Teuhid

1/220

Muhammed Abduhu

Risale et-

T E U H I DSHQYRTIM MBI MONOTEIZMIN ISLAM

Mitrovic, m 1418/1997


2/220

2

Titulli i origjinalit:

RISALATU-T-TEVHID

Autori: MUHAMMED ABDUHU

Prktheu nga boshnjakishtja: Muhamed Iljaz dolaku

Lektor: Mehdi Hyseni

Korrektore: Ajshe Hyseni

Kopertina:Gzim Dolaku


3/220

3

BISMIL-LAHIR-RAHMANIR-RAHIM

N emr t Allahut, t Gjithmshirshmit,Mshirplotit!

do lavdrim i prket Allahut, Zotit t Gjithsis.Mshirues dhe Prdllimtar i Madh. Sunduesit t Ditss gjykimit. Vetm Ty t adhurojm dhe vetm nga Tindihm krkojm! Udhzona n rrugn e drejt. Nrrugn e atyre q u ke dhuruar mirsi. E jo n (rrugn) eatyre q kan shkaktuar pezmin (Tnd), as n rrugn eatyre q jan t humbur!

Duke e braktisur Egjiptin pas ngjarjeve t vitit 1299sipas hixhretit u ndala n Bejrut, ku i kreva disa detyrazyrtare siriane. Aty, n vitin 1303 sipas hixhretit, nshkolln Sulltania m ofruan vendin e profesorit nkatedrn pr shkencat islame, mes t cilave studiohejedhe shkenca mbi Njsin e Qenies - 'Ilmu-t-tevhid.(Duke pranuar vendin e ofruar) vrejta se tekstet eshkurtra t punimeve origjinale nga 'Ilmu-l-tevhidi q

ekzistonin, shpeshher nuk ishin t prshtatshme q t'i prdornin nxnsit dhe studentt, sepse ata fare pak ikuptonin kto. Pr sa u prket veprave, t cilat gjersishttematizonin problematikn e ktij lmi, ato shpeshherishin larg kuptimit t tyre, ndrsa ato t mesmet ishin tshkruara pr gjas dhe pr koh t tjera. Andaj e pash tarsyeshme q nxnsve t asaj shkolle t'ua diktoja


4/220

4

ligjratat nga kjo shkenc, n pajtueshmri memundsit e t kuptuarit t tyre. Kto tekste kan qen tlloj-llojshme dhe t kushtzuara nga niveli i dgjuesve.Prpiqesha q prmes ligjrimeve dhe diktimeve t miat jipja minimumin e duhur, n mnyr q do dgjues ishkalls s par ti kuptonte pa ndonj vshtirsi, dukemos diskutuar dhe debatuar, pos atyre t domosdoshme pr lehtsimin e hyrjes dhe afrimit t qllimeve tdshiruara, duke u bazuar n fakte t pastra e tvrtetuara. Sa u prket divergjencave n mendime, n toaludoja vetm trthorazi, kshtu q kto aluzione t mia

mund t'i kuptonin vetm ata m mendjemprehtt.Diktimet e mia kan mbetur t depozituara n fletoreshnimesh t nxnsve dhe t studentve, ndrsa unvet nuk i kam ruajtur n dorshkrim. Me t kthyer nEgjipt, sipas prcaktimit t Allahut, merresha me punt cilat nuk ishin n lidhshmri me katedrn, dhe kshtufillova t harroja at ka u pata diktuar nxnsve t mi(n Bejrut). Por, pas disa muajve, prsri fillova tinteresohesha pr shtjet t cilat m pushtonin dikur dhe t cilat ishin jashtzakonisht trheqse pr frymndhe mendimin tim. Ndaj, vendosa q n koh t lir tmirresha m intensivisht me 'Ilmu-t-tevhidin, sepse kjoshkenc sht themel i t gjitha shkencave islame. Mkujtohet puna ime m e hershme n kt lm, e cila mzgjoi shpresn e re, se koha e athershme kur merresha

me kt shkenc, t ciln, pr shkak t rrethanave e patandrprer, nuk qe e humbur kot. Ather vendosa tkomunikoja me ish nxnsit e mi dhe t'i lusja ata q t'midrgonin shnimet e tyre. Kur i tregova nj shoku pr vendimin tim, ai m tregoi se i kishte shnuar t gjithadiktimet e mia, t bra gjenerats s par t dgjuesvet mi n Sulltanijje. N dorshkrimin q e mora nga ai, i


5/220

5

gjeta t gjitha tekstet ku ishin trajtuar t gjitha shtjet,t cilat dshiroja edhe nj her t'i shqyrtoja n mnyr problematike. Vende-vende m duhej t bja reduktimine tekstit, sepse nuk ishte e domosdoshme t flitej pr togjersisht n nj vepr t thukt. N disa vende vetdefinicioni apo konstatimi i shkurtr ishte imjaftueshm, posarisht n shtjet teologjike, pr, tcilat jan t njohura pikpamjet e gjeneratave selef, e qnuk ishin n divergjenc me gjeneratat e mvonshme.Aty-ktu bra disa ndrhyrje, si psh., prkitazi melargimin reciprok t sekteve, kurse n vende t tjera

vrtetova se ekzistonin konstatime t paqarta, t cilatishin t teprta pr lexuesin. N disa pjes vrejta sekisha br lshime n disa shtje pr t cilat, megjithatsht dashur t thuhej di, ndrsa diku-diku kisha qentejet i gjer, andaj bra shkurtime, e n disa vende kamdhn komentime dhe shpjegime plotsuese, pjest jomjaft t qarta i kam sqaruar edhe m, at q kishalshuar e kam plotsuar dhe t teprtat i kam mnjanuar.

Pr shkrimin e nj vepre t ktill jam mbshtetur nAllahun xh.sh., me shpres se, duke e interpretuar materien e ksaj natyre, nuk do ta l mnjan at kasht e rndsishme, e as t shkurtoj, apo trsisht t lmangut at q duhet t prmendet, duke besuar se kjovepr do t jet interesante dhe e dobishme pr gjithsecilin.

Allahu sht i Vetmi Posedues i t gjitha gjrave dhei Vetmi nga i Cili duhet krkuar ndihm dhe mbrojtje!


6/220

6

VREJTJET HYRSE

Tevhidi sht shkenc, brenda s cils prsiatenshtjet themelore t fes islame: t ekzistuarit e Zotit,atributet e Tij definojn dhe konstatojn suazat emundshme dhe t lejuara pr t kuptuar Zotin,

prkatsisht, format e palejuara pr prezentimin e Zotit.Pastaj, rrahet shtja e t Drguarve t Zotit,Pejgamberizmi i t cilve do t duhej t ndriohej, sidhe mbi at se far jan detyrat e tyre, ka mund e kanuk mund t'u prshkruhej atyre.

Domethnia parimore e tevhidit sht t besuarit, seZoti sht Nj i Vetmi dhe se Atij askush dhe asgj nuk i gjason. Kjo shkenc sht quajtur mu kshtu pr shkak t theksuarit e lmis m t rndsishme t saj, e kjosht t konstatuarit e qartsis s Zotit, pastaj tsqaruarit e vrtet t Qenies s Tij, krijimin e botve, tkonceptuarit se Ai sht i vetmi strehim i do gjje dhe iVetmi t Cilit do gj i drejtohet. Shpallja e ksaj kaqen i vetmi qllim i Pejgamberizmit t Muhammedita.s., mu ashtu si vrtetojn edhe ajetet e Kur'anit

Fisnik, pr ka do t bhet fjal m von. Ngandonjher, kjo shkenc quhet'ilmu-l-kelam, pr shkak se trajton shtjet m t rndsishme rreth tcilave jan ndar dijetart islam n shekullin e parhixhri, e kjo sht: a sht e krijuar fjala e Allahut, aposht e pafillimt dhe e amshueshme, ose nga ana tjetr,se kjo shkenc bazohet n argumente racionale, t cilat


7/220

7

manifestohen n ekspozet e do mutekellimi. Atarrallher kapen pr tradit, por edhe nse e bjn kt,kt e bjn ather kur i konfirmojn parimetthemelore, e pastaj kalojn n at q duket dytsore, pr ka do t bhet fjal m von. Ose, sht e mundur sekjo shkenc sht quajtur 'ilmu-l-kelam pr shkak semetoda e saj sht argumentimi i themelit t fesngjashm me rrjedhn e veprimit argumentues t vetlogjiks n shkencat spekulative, andaj pr ti dalluar kto dy koncepte, nocioni i logjiks sht zvendsuar me nocioninkelam .

Ndoshta kjo shkenc sht quajtur kshtu, edhe pr shkak t faktit se sht n prdorim metoda eargumentimit t parimeve t fes ngjashm me logjikn,e cila logjikisht aplikon instrumentet metodologjike targumentimit n disiplinat logjike, edhe pse dallohenthelbsisht p arsye t kontradiktave t objektit t tyre.

Tevhidi ka qen i njohur edhe tek popujt paraIslamit, sepse si shkenc islame merret me kriteret e besimit, me komentimin dhe me sqarimin e shtjeve tsaj, t cilat jan paraqitur gjat ciklit historik t pejgamberizmit. N do popull ka pasur persona dheinstitucione, t cilt jan kujdesur pr autenticitetin e besimit dhe t praktikimit t fes, si dhe kan punuar naplikimin dhe n ruajtjen e saj. do gj i nnshtrohejktij qllimi, pa t cilin shpeshher anatemizoheshin ngakundrshtart dhe shtrngoheshin t argumentojnvlefshmrin dhe arsyeshmrin e besimit t tyre, duke prdorur argumente racionale, e me prshtatshmrin efenomenit n bot dhe n ligjshmrit e prsosura, tcilat mbretrojn n kozmos. Ka pasur edhe t till qkan prjashtuar logjikn nga shkenca e religjionit, duke


8/220

8

konstatuar se ajo sht kundrshtare e fes dhe e paaft pr t'i argumentuar t vrtetat e saj.

Ata, t cilt i komentonin msimet fetare,shpeshher pohonin se feja sht kundr arsyes, kundr konceptit dhe konkluzioneve t mendjes; shkencateologjike prshkohej nga sufizma dhe interpretime tteprta; ishte e dalldisur me mrekulli dhe i lshohejlojrave t imagjinats s tyre etj. Konstatimet e cekurado t'i verifikojn t gjith ata, t cilt sado pak e njohinhistorin e popujve para paraqitjes s Islamit (Kur'anit).

Kur'ani shpall nj program t ri fetar dhe parime t

reja n raport me programet e Librave t Zotit, tshpallura m heret, duke ua ofruar kt bashkkohsvedhe, t gjith brezave t ardhshm. Pr vrtetsin ePejgamberizmit t Muhammedit a.s. njerzve u jandhn argumente t pakontestueshme, sikurse edhe pr Pejgamberizmin e Pejgamberve a.s., t cilt i kan paraprir atij.

Argumenti i vrtetsis s Pejgamberizmit tMuhammedit a.s. dhe i Librit q i sht shpallur atij, bazohet n fenomenologjin dhe karakterin e prmbajtjes s tij, far nuk do t mund t jepnin aseruditt m elokuent. Mbinatyrshmrin e Kur'anit eshquan njsoj sikurse kaptina (sureja) m e gjat, ashtuedhe ajo m e shkurtr.

Me shpalljen e Kur'anit jan shpjeguar relacionet e

asaj ka sht e lejuar, ka e urdhruar dhe ka endaluar. Nuk krkon dgjes (prulje) t verbr e as pranimin formal t msimit t tij, por drgon thirrje t bazuara n argumentime dhe shpjegime, duke treguar sheshit aspektet e tjera t cilave u kundrvihet meargumentet e veta, i drejtohet intelektit, duke nxitur prsiatjen dhe konkluzione racionale, prezenton rendin


9/220

9

dhe ligjshmrin natyrore n botn e dukurive, dukeinsistituar n hulumtim t zellshm dhe t kujdesshm tksaj bote, n mnyr q t arrihet niveli i bindshmris pr t vrtetat e qndrimeve dhe t konceptevekur'anore, madje edhe n kontekstet kur'anore trrfimeve pr popujt e lasht.

Gjithashtu, Kur'ani me proverbe t veta thekson tvrtetn origjinale se n krijimtarin e Zotit sht prezent rendi i prhershm, se n kozmos mbretrojnligjet e konstatuara, t cilat nuk i nnshtrohenndrrimeve n kuptimin e parimit kur'anor:" (Ky sht)

Ligji i Allahut q sht i kahershm dhe ndr t part,dhe ti nuk do t shohish se Ligji i Allahut ndryshon."(El Fet'h, 23) , apo parimit tjetr:"Me t vrtet, Allahunuk e ndryshon gjendjen e nj populli (nuk ua largont mirat) prderisa ata nuk e ndryshojn veten e tyre."(Er Rra'd, 11). Kt pikpamje Kur'ani e plotson memesazhin moralo-etik:"Nuk barazohet e mira dhe ekeqja. T keqen ktheje me t mir e ather - armiku yt do t bhet menjher mik i ngusht."(Fussilet, 34).

Intelekti dhe besimi prkitazi me kt Libr Fisnik icili i sht shpallur Muhammedit a.s., sajojn nj unitet icili sht aq i qart dhe i plot saq nuk l vend pr kurrfar dilemash.

Kur'ani shpall nj t vrtet, e cila shtfamiljarizuar tek t gjith myslimant, natyrisht, me

prjashtim t atyre, t cilt nuk kan besim, as mendje eas fe, e kjo nga ajo se disa shtje t besimit nuk sht emundur t kuptohen dhe t pranohen, prvese me ant arsyes (mendjes), pr shembull t kuptuarit e Zotit,mundsis s Tij pr t drguar Pejgamber dhe dituris pr doktrinn e Tij, q ua shpall atyre, vullnetit t Tij pr t'i zgjedhur Pejgambert pr vepra t caktuara


10/220

10

pejgamberike dhe t asaj q mundson t kuptuarit edomethnieve t pejgamberizmit, si dhe vet besimin nejgamberizm t till. N mesin e myslimanve sht pranuar mendimi i prgjithshm se, edhe nse n feekziston di jasht mundsis s mendjes njerzore pr t kuptuar, ajo nuk mund t msoj, di q do t'ikundrvihej arsyes.

Edhe pse t konceptuarit e fes Kur'anitranscendenton Zotin m tepr se do tradit religjioze emparshme, megjithat paraqitet ngjashmri ekonsiderur n kuptimin aspektiv dhe kategorial mes

atributeve njerzore dhe hyjnore, pr shembull vullneti ilir, t dgjuarit dhe t pamurit. Madje sht e mundur t konstatohet ngjashmria edhe n prcaktor t tjer si psh: t mbizotruarit me Arshin(istvau-l-Arsh) , pastaj tkonceptuarit e Fytyrs dhe Duarve.

Pastaj Kur'ani hollsisht flet pr ligjet e shpallura m par dhe pr vullnetin e lir njerzor; polemizon meithtart q kan pikpamje t ndryshme, premtonshprblim pr vepra t mira(el-v'ad) dhe ndshkim pr veprat e kqija (el-va'ld) , thekson se e drejta pr shprblim dhe ndshkim i takon vetm Allahut, dhe pr shtje t ngjashme t cilat nuk sht nevoja t ceken nkt parathnie.

Me respektimin e konkluzioneve pr t konceptuarite arsyeshm, t cilat paraqiten n burimet esenciale t

tradits islame, Kur'ani u krijon hapsir shkenctarve pr vzhgime racionale, veanrisht nse mirret parasysh se parimi fetar i cili thrret n studime -hulumtime t bots s krijuar - t krijesave tdrobitshme (prishshme), nuk sht me kurrgj ikufizuar apo i kushtzuar. Krahas ksaj, duhet ditur sedo mendim i drejt shpie kah t besuarit e Zotit, n at


11/220

11

mnyr si flet Kur'ani pr T: duke mnjanuar depersonalizimin e Zotit, njsoj sa edheantropomorfizmin.

Pejgamberizmi i kaluar sht periudha n t ciln aika paraqitur nj skut dhe nj kandil i cili e ka drrmuar errsirn e padituris. Kt e trashgojn dy kalif, tcilt veprojn n kufijt e mundsive gjer n fund t jets s tyre, duke luftuar kundr kundrshtarve dhe,duke i bashkuar mbrojtsit e Fjals s Allahut. Kuptuar prgjithsisht, njerzit e asaj kohe nuk kan pasur koht lir apo nevoja t posame pr t'u veuar dhe izoluar

n meditime t thella n mnyr q t'i peshojn shtjetthemelore t besimit t tyre. Ndrsa edhe pr ato pak mospajtime mendimesh q ekzistonin, zgjedhja pr tokrkohej nga kalift, t cilt gjykimin prfundimtar esillnin pas konsultimeve t gjithanshme - nse pr ktekzistonte nevoja - me njohsit m autoritativ tshtjeve fetare. M s shpeshti mospajtimet paraqiteshin rreth dispozitave periferike t fes, ekurrnjher rreth atyre thelbsore. N kto dy periudhamyslimant i kan kuptuar aluzionet e Librit dhe tekstete tij, duke besuar n transcendencn e Zotit, dukemnjanuar do form t antropomorfizmit dhe, duke pandehur se Kur'ani, prve domethnies t ashtuquajtur ekzoterike, e cila nxirret nga forma e jashtme e Tekstit(zahiru-l-lafz) , ka edhe domethnie ezoterike.

Nj situat e ktill mbretroi gjer n ngjarjet ekohs s kalifit t tret, t cilat prfunduan me vrasjen etij. Kto ngjarje t pakndshme prshkojn parimin erndsishm n t cilin kalifi e kishte ndrtuar strukturn dhe autoritetin e vet historik dhe paraqitninkonfliktin e par t ashpr ndrmjet ithtarve islam meIslamin, konflikt ky, i cili do t'i shpiente ata n


12/220

12

devijimin e rrugs s drejt, t vetmn rrug t ciln e preferon Kur'ani. N kto momente fatale, Kur'ani kambetur garantues dhe mbrojts i atij drejtimi:"Ne, met vrtet e kemi shpallur Kur'anin dhe, Ne, me t vrtet, do ta ruajm at (origjinalitetin e tij) ." (ElHixhr, 9). N rrjedhn e mtejshme sht krijuar hapsira pr tejkalimin e normave kufitare t fes -vrasja e kalifit pa baza sheriatike. Rrethit m t gjer t besimtarve u bhet e qart se tek njerzit, n zemrat et cilve nuk mbretronte imani, instinktet luanin memendjet e tyre, e kjo, gjithnj ka nxitur sjellje

kryelartsie, e m s teprmi tek njerzit, t ciltkridheshin n ekstremizm (skajshmri) dheshndrroheshin n fanatik fetar, t cilt pastaj do tmbizotronin situatn q i prkiste mas s gjer t besimtarve, por situata filloi t mirrte kahje far ktaassesi nuk dshironin nj gj t till.

Njri nga protagonistt m aktiv t ktyre traziraveka qen Abdullah Ibn Seb'e, hebre i islamizuar, i cilinga dashuria e vet fanatike ndaj Aliut kishte shkuar aqlarg, saq pandehte se Vet Zoti ishte inkarnuar n t.Duke ofenduar Uthmanin me kmbngulje, pohonteenergjikisht se Aliu ishte m i denj dhe m i pashmangshm q t zinte pozitn e kalifit. Pr ktshkak kalifi, Uthman e ndoqi nga Medina n Basr, i ciliedhe ktu filloi t'i prhapte intrigat e veta, pr 'arsye

edhe ktu u b i padshirueshm dhe u persekuta nKufa, ku prsri filloi t mbillte helmin e prarjes. Metu ndjekur edhe nga ky qytet, ai vajti n Sham, por asaty nuk hasi n tok pjellore pr t zhvilluar veprimtarin e tij. M n fund, n Egjipt gjeti ithtar tvet, t cilt i ndihmuan t'i fryej zjarrit t trazirave. Nkt mnyr u zhvillua ngjarja t ciln e prmendm m


13/220

13

lart. N periudhn e kalifatit t Aliut, ai edhe maktivisht e zhvilloi drejtimin e vet politik, pr ka edheAliu e ndoqi n Medain. Msimi i tij do t bhetembrion nga i cili, n mnyr post-humne (pas vdekjes)do t zhvillohen gjithfar drejtimesh ekstreme (tskajshme).

Pas ksaj, ngjarjet zhvillohen njra pas tjetrs. Nj pjes e ithtarve t kalifit t katrt braktisi radht e tij,ndrsa konfliktet mes myslimanve dobsojn pushtetine kalifit aq tepr saq m n fund kalifati detyroheyt tkaloj n duart e emevive. Themelet e bashksis islame

u tronditn n mnyr t fuqishme, ndrsa bashkimi ushkatrrua trsisht. Rreth shtjes s kalifit erdhi deri teformimi i grupacioneve t ndryshme sheriatike, t cilat ukonfrontuan madje edhe pr shtjet e transmetimit ttradits dhe t komentimeve t Pejgamberit a.s. tKur'anit, ndr t cilat veanrisht shquhen grupacionetheterogjene t shiitve, t harixhitve, si dhe disa qarqet tjera m t prmbajtura.

Harixhitt i shpalln pabesimtar t gjithkundrshtart tyre duke insistuar q t konstituonin pushtetin me organizim mjaft t ngjashm meorganizimin republikan t qeveris shtetrore. Kyanatemizm i tyre ndaj kundrshtarve t vet zgjati njkoh t gjat, derisa u dobsua fuqia e tyre n at mas,saq u detyruan t emigrojn n vendet e Magrebit, ku

vazhdojn veprimtarit destruktive t tyre. Edhe sotekzistojn disa grupe t vogla harixhijsh n disa pjest Afriks dhe, n nj pjes t Gadishullit Arabik. Edhemes shiitve ekzistojn grupacione ekstre me t cilat, psh. Aliun dhe pasardhsit e tij i ngrejn gjer nshkalln Hyjnore apo ngjashm me kt, gj q ka


14/220

14

shkaktuar divergjenca lidhur me shum shtje t fesislame.

Mirpo, asnj nga kto prpjekje nuk arritn q tafrenojn hovin e mendimit autentik t Islamit, taerrson ndriimin e Kur'anit. Kurrnj tendencekstreme nuk pati fuqi q t'i pengoj pretendimet pr zbulime dhe pr njohuri t reja. Islamin n mnyrmasive e kan pranuar persiant, siriant dhe popujtfqinj, pastaj egjiptiant dhe popujt e tjer t Afriks. Nkuadrin e ktyre pranimeve masive t Islamit nuk patinevoj t mbrohej fuqia e tij e Shenjt. Si rrjedhim u

krijuan rrethanat pr prkushtimin e plot t studimevet parimeve themelore t Fes dhe t dispozitave t saj,duke ndjekur rrugn t ciln e ka trasuar Kur'ani. Gjatksaj pune tradita sht ruajtur me xhelozi, shtrespektuar arsyeja, jan nxitur dhe jan ndrmarrhulumtime t shumta. Shum besimtar t sinqert mezell iu prkushtuan dituris, duke konsideruar at simsim t obliguar parsor. Ndr ta m i njohuri ishteHasan el-Basriu, i cili n Basr organizonte tribuna pr arsimimin intelektual dhe pr popullarizimin e shkencs,n t cilat tuboheshin nxnsit nga t gjitha vendet, tetshm pr njohuri t reja. Aty shqyrtoheshin problemetnga shum fusha shkencore.

Nj pjes e kthimtarve n Islam, t cilt u takonin(me origjin) popujve t ndryshm, traditave fetare dhe

shpirtrore t llojllojshme dhe, n zemrat e t cilveende ruhej thell fryma e besimit - edhe m tej nuk hiqnin dor nga disa segmente t traditave t tyre tmparshme, por tentonin q ato prmbajtje t'i asimiloninn ato q hasnin n Islam. Pr shkak t dilemave dhe paragjykimeve t ndryshme, lindnin edhe trazira tvrullshme. Gjat ktyre tundimeve. do pjesmarrs


15/220

15

mbshtetej n horizontet mendore, t cilat Kur'ani ithekson me proverbe. Anash nuk ishin mbetur as ithtartsapo t ardhur, t cilt pr shkak t qndrimeve t tyre binin n konflikt me ata, t cilt seriozisht meritonin tishin n krye t t gjith shkenctarve. Kshtu, nIslam paraqiten shiizma t llojllojshme.

shtjet e para, rreth t cilave lindnmosmarrveshje dhe papajtueshmri jan: shtja evullnetit t lir dhe e zgjedhjes s veprimit, si dheshtja e mkatit t madh pr t cilin kishte ngecur pendimi. Lidhur me kto shtje nuk ishin

bashkmendimtar Hasan El-Basriu dhe nxnsi i tij,Vasil Ibn Ata, i cili pr shkak t koncepteve t tij udistancua n trsi nga msuesi i vet dhe, filloi t prhap msime n kundrshtim me ato t msuesit ttij. Shumica e myslimanve t gjenerats selef, ndr tcilt ishte edhe Hasan el-Basri, doktrinonin (msonin) senjeriu sht krejtsisht i lir n kryerjen e veprave t tij,dhe se veprimi i tij rrjedh nga dituria dhe vullneti i tij. Nj qndrim t till e kundrshtuan deterministt, tcilt besonin n predestinimin, duke pandehur senjerzit jan sikurse degt e drurit, t cilat luhaten padshirn e vet, dhe nn ndikimin represiv (frenues) tfuqis tjetr.T gjitha kto, bartsve t pushtetit, pasardhsve t Mervanit nuk i interesonin aspak, dukeqen se kujdeseshin vetm pr sigurin e pozitave t

veta, duke mos u prpjekur t'i drejtojn njerzit n burimin themelor t fes dhe duke mos tentuar t'itubojn rreth asaj q do t'i bashkonte ata. Dhe kshtu,duke u marr me gjra t interesit personal, kta lejuanq dokush t shkonte kah dshironte dhe t bnte ka tdonte. Nga mesi i kalifve Umajid bri prjashtim Umer Ibn Abdulazizi, i cili e urdhroi Ez-Zuhriun t'i


16/220

16

regjistronte t gjitha hadithet gjer tek t cilat mund tvinte. Ky sht i pari q sht dhn n tubimin etradits s Pejgamberit a.s.

Mosmarrveshja nuk kishte mbetur vetm brendasuazave t ktyre problemeve, por ajo shtrihej edhe nshtjet e afirmimit t atributeve t Qenies s Zotit, prkatsisht n mohimin e tyre, si dhe n shtjet efuqis s mendjes n shquarjen e dispozitave t Fes.Disa sish, fuqin e mendjes ia nnshtruan shquarjes s tgjitha problemeve fetare, dhe t atyre q u prkasinvetm ceremonive fetare, e disa t tjer, fuqin e t

shquarit mendor e kufizojn vetm n parimetthemelore, si nnvizuam m lart. Kishte edhe t till, tcilt u ndan pr kah kuptimet e veta prej atyre q i prmendm paraprakisht, por q, n t vrtet ishin pakic. Kta ua mohonin atyre do mendim dhe ikundrshtonin n mnyr sarkastike, dhe duke i ln pasdore dispozitat e Kur'anit i prmbaheshin vetmkryenesis s vet. shtjet e kalifve dhe t kalifatitkan shkuar krahas me zhvillimin e problemeve t tjerat akaidit, sikurse kto t ishin pjes prbrse t fesislame.

Ithtart e Vasilit u ndan n shum fraksione, duke prvetsuar nga thesari shkencor grek tr at, q prputhej me idet e tyre, duke konsideruar se Zotit i plqen bashkimi i shkencs akaide me filozofi, duke

mos br dallim mes argumenteve t forta racionale dhetr asaj, q sht vetm supozim i that. N ktmnyr ata tr kt e bn si vepr t tyre t njohurisfetare, duke njsuar me t edhe at, q nuk ka kurrfarlidhje me kt njohuri. N kt ishin zhytur aq tepr,saq ndahen n dhjetra sekte. Nga Abasidt kishinmbshtetje t plot, n kohn kur ata ishin n


17/220

17

kulminacionin e fuqis s vet. shtjet e tyre teorikezhvillohen aq shum, saq m t dijshmit ndr ta fillojnt shkruajn edhe libra. Ata, t cilt u prmbaheshinmsimeve t msuesve nga shekulli i par filluan t'imbrojn kto msime, t mahnitur nga zjarri fetar, edhe pse nuk kishin mbshtetje nga kalifi.

Pas formimit t shtetit Abasid dhe shkatrrimit tkalifatit Umajad, kalift e par abasid, shfrytzojn prvojn e madhe t persianve dhe mbshteten nndihmn e tyre t plot. U besonin pozita ministrash dhefunksione t tjera t larta n shtet, q shkaktoi ngritjen e

lart t njerzve t tyre, prkundr faktit se nuk ishin besimtar t vrtet. Disa i prkisnin manihejitve, disamazdekitve e disa heretikve apo ndonj shiizmi tjetr persian, t cilt tentonin t zgjeronin msimet e tyre n planin teorik dhe praktik n mesin e atyre, q nuk kishin besim t fort, apo kishin mendime t ngjashme. Kshtuerdhi deri te shfaqja agresive e mendimeve heretike mesfraksioneve t ndryshme e t prara, q i dha shkaskalifit Mensur t krkonte nga teologt e dijshm ngakalifati i vet, q t organizonin hulumtime thollsishme dhe kritike t ktyre pikpamjeve, meqllim q ti prgnjeshtronin ato.

Kjo periudh karakterizohet nga paraqitja dhezhvillimi i ksaj shkence, e cila nuk arriti t prsosetgjer n fund, me konstituimin i cili nuk u realuzua n

trsi. N stadin fillestar dhe prfundimtar t zhvillimitt vet, kalimi i ktij rrethi u jep prparsi parimeve t prsiatjes racionale pr problemet, madje edhe t atyre pr t cilat Kur'ani sjell qndrim plotsisht t qart.Kshtu, ata n mnyr problematike e parashtruanshtjen kontestuese, se a sht krijuar Kur'ani apo jo.Qndrimin e par, se Kur'ani sht i krijuar, e


18/220

18

prkrahnin disa kalif abasid, ndrsa qndrimin e dyt,se Kur'ani nuk sht i krijuar, e prkrahnin shumica, tcilt i prmbaheshin rndsis s Kur'anit dhe Sunnetit, pastaj ata, t cilt nuk dshironin t deklaroheshin rrethshtjeve, pr t cilat polemizohej n rrethet e ktyresekteve. M t maturit prej tyre ishin rrethet e dijetarvedhe t devotshmit. Polemizimet rreth ktyre shtjeve aqtepr i kishin ashprsuar marrdhniet mes ithtarveislam, saq shumica prej tyre edhe kishin rn viktima,shpeshher t pafajshm. N kt mnyr, pjesmarrsitn kto replika i tejkalonin parimet e skajshme t Fes.

Konflikti, kryesisht zhvillohej ndrmjet racionalistveekstrem, n nj an, dhe atyre m t matur, oseithtarve ekstrem t kuptimit ekzoterik t Sheriatit, nann tjetr. Ata t gjith pajtoheshin se ishte eobligueshme t ndiqen parimet fetare n lmin eritualeve dhe t praktiks, dhe se pr kt duhetinsistuar, ndrsa shtjet q i prkisnin bots s brendshme t zemrs dhe t shpirtit, duhet t prsiatetn hollsi. Prve ktyre, paraqitet edhe rrethi i atyre, tcilt besonin n parimin e inkarnacionit t shpirtit, dheeternalistt, t cilt tentonin q Kur'anin ta interpretoninn frymn e atyre msimeve t cilave u prkisnin para seta pranonin Islamin. N t kuptuarit e tyre ezoterik shkonin aq tepr n ekstremitet, saq do akti ekzoterik i jepnin kuptim ezoterik, dhe aq tepr ishin larguar nga

Libri, prkatsisht t folmes s tij, sa sht larg e pavrteta nga e vrteta. N histori jan t njohur meemrat: batinijt apo ismailijt, por prmenden edhe meemra t tjer. Msimet e tyre paraqesin mohimin e fesdhe synimin pr shkatrrimin e saj n trsi. Kta ishinshkaktar t turbullirave t mdha dhe t ngjarjeve tnjohura si t kobshme.


19/220

19

Selefistt dhe mutezilitt s bashku bnin luftkundr grupeve heretike. Pr sa u prketmosmarrveshjeve mes ktyre dy grupeve m t mdha,ato ishin t dalluara. Prestigji ndonjher ishte n njan e ndonjher n ann tjetr, e q nuk i kan penguar t'i shfrytzonin t arriturat shkencore t njri-tjetrit. Kjogjendje e ktill mbretroi gjer n fillim t shekullit tkatrt t ers islame, kur paraqitet shum i dituriEbu-l-Hasan el-Esh'ariu, i cili trason rrugn mesataremes gjenerats selef dhe atyre q i kundrshtonin kta,duke i bazuar konceptet e veta n parimet e njohuris

racionale. Dijetart nga rendi i drejtbesimit, msimin etij e kritikonin ashpr, duke e akuzuar pr herezi, ndrsahanbelijt shprehimisht e shpallin si jobesimtar dhekrkonin likuidimin e tij. N kt situat i ndihmonindijetart e mdhenj si psh. imam el-Haremejni,el-Isfarajini, Ebu Bekr el-Bakilani etj., t ciltorientimin e tij e shpallin si t drejt duke e vlersuar sidrejtim t ehli-sunnet ve-l-xhema'at. Duke falnderuar ktyre dijetarve t mdhenj, eliminohen dy grupe tfuqishme: ata, t cilt rreptsisht dhe drejtprdrejt i prmbaheshin domethnies tekstuale t tekstit kur'anor dhe rrethi i ekstremistve, t cilt imagjinats s vet ikushtonin kujdes tejet t madh. Pas dy shekujve, ngarreshtat e ktyre dy orientimeve kan mbetur vetmgrupe t vogla, t shprndara n pjest periferike t

bots islame.Disa ithtar t drejtimit esh'arij, pasi i caktojn

parimet racionale t bots, t cilat shrbenin si baz tdoktrins s tyre, pandehnin se obligim i besimtarit ishteq t'i nnshtrohej kontrollit intelektual t vrtetsis sktyre parimeve, ashtu si ishte i obliguar q, apriori ti pranonte parimet themelore t fes, prej nga do t


20/220

20

rridhte se mosekzistimi i argumenteve udhzon nmosekzistimin e asaj q duhet t argumentohet. Kjogjendje mbretroi gjer tek ardhja e imam Gazaliut,er-Raudhit dhe t atyre q kishin mendim t njjtsikurse kta, t cilt nuk pajtoheshin me afirmimin e paraardhsve q i referohrj ksaj shtjeje. Atasinjalizojn se fillzimi i nj apo m tepr argumentevenuk i jep siguri asaj q sht argumentuar, sepsengandonjher kto argumente mund t jen t mangta,t pamjaftueshme ose trsisht t gabuara, pr dallimnga lloji tjetr i argumenteve, t cilat mund t jen m t

fuqishme n argumentimin e s vrtets t asaj q shtargumentuar, andaj instrumentave logjike -metodologjike - argumentuese nuk duhet atribuar vlefshmri absolute.

Prfaqsuesit e shkollave filozofike pikpamjet eveta i mbshtetnin n mendimin e pastr, q kishte pr qllim arritjen e njohuris dhe prmbushjen e kureshtjesintelektuale, duke zbuluar t panjohurn ose tarrituriturn logjike. Kan pasur mundsi q t arrininqllimet e veta, ashtu si dshironin vet, pr shkak seishin t rrethuar me kujdesin dhe mbrojtjen e besimtarve, t cilt u patn dhn liri t plot, q tgzonin tr at q paraqiste knaqsin e shpirtit, tzhvillonin dashurin ndaj urtsis, t'i konstatoninfshehtsit n t cilat prehet bashksia njerzore, t'i

zbulonin misteret e Gjithsis, q Zoti ia ka mundsuar mendjes s njeriut dhe ia ka lejuar t'i zbuloj ato, dukethn: "Ai pr ju ka krijuar do gj q ka n Tok."(El-Bekare, 2). Prmbajtja e ktij ajeti kur'anor nuk prjashton kurrnj ekzistent nga bota e dukshme dhe bota e fsheht. Ndr mendimtart mysliman nuk ka pasur asnj prej tyre q do ti pengonte filozoft n


21/220

21

rrugn e metologjis s tyre pr hulumtimin e tvrtets, duke qen se Kur'ani me thnien e vet e pranonrndsin e mendjes, duke e vn at si kusht t fatit dheduke e shpallur si faktor, i cili dallon t vrtetn nga e pavrteta, t dobishmn nga e dmshja. N kt kuptim jashtzakonisht sht i rndsishm qndrimi iPejgamberit a.s.: "Ju jeni m t udhzuar se un n

gjrat e ksaj bote. ", t cilin Pejgamberi a. s. e kavrtetuar me ngjarjet e njohura me rastin e betejs sBedrit, duke treguar sheshit se n situatat e ngjashmesht e domosdoshme t prdoret eksperienca dhe

mendimi i t tjerve. Kt periudh e karakterizojn dydukuri: e para, entuziazmimi i nj numri t madhmendimtarsh mysliman me filozoft grek,veanrisht me filozofin e Aristotelit dhe t Platonit, tciln n shum ka e ndoqn me knaqsi tejet tmadhe, dhe e dyta e cila sht edhe m e rnd, tkapluarit e njerzve me knaqsit e ksaj bote, t ciltdo t'i pengojn t kyen n rrjedhat e dialogve tathershm filozofik pr shtjet e fes, si dhe t ballafaqohen me rrethin ende t vogl t dijetarve menevojat dhe me aspiratat e mass s gjer. Prandajmbrojtsit e drejtbesimit t pastr islam do t'i sulmojnkto tendenca. N kt konstelacion t rrenave do t paraqitet el-Gazaliu me ithtart e tij, t cilt n mnyrt themelt dhe kritike do ta bjn klasifikimin dhe

shqyrtimin e tr problematiks filozofike, duke i veuar shtjet e veanta, t cilat i prkasin teologjis dheuniversales s esencs s gjrave dhe aksidentales skuptimit t tyre t materies dhe t konstruksionit ttrupit, si dhe t gjitha shtjeve t tjera, t cilat ishinobjekt i interesimit t tyre, e q u prkisnin shtjevefundamentale t fes. Kta, shpeshher n mnyr


22/220

22

ashpr i qronin hesapet me pikpamjet filozofike,rrugn e t cilve e ndoqn edhe gjeneratat emendimtarve t mvonshm, t cilt shpeshher do t'ikalojn kufijt e objektivitetit dhe t parimsisshkencore. Fama dhe ndikimi i filozofve tek njerzit ethjesht n kt mnyr trsisht ishin dobsuar, popullim nuk i prfillte ata, ndrsa m nuk i respektonte aselita shkencore. Kshtu q, nuk sht realizuar ajo kasht pritur n botn islame.

Kto kan qen shkaqet e przierjes s shtjeve tkelamve me ato filozofike n veprat e mendimtarve t

mvonshm, p.sh., te el-Bejdaviu, Adudi etj. dhe n prmbledhjen e diturive t llojllojshme teorike n nj tnjsuar, problematika dhe metodologjia e krkimeve e tcilave do t karakterizohej nga angazhimiintelektual-krkimor, e jo nga vazhdimi imitues i paraardhsve, i cili n mnyr t pamshirshme solli nstagnimin e zhvillimit shkencor.

N rrjedhn kohore lindn trazira t ndryshme sirrjedhim i lufts pr pushtet ndrmjet familjeve rivale.Injorantt e rrmbejn pushtetin dhe kshtu, duke iufalnderuar atyre, shkatrrohet edhe ajo pak dituriracionale q kishte mbetur e dhuruar nga burimi i fesislame, e si pasoj e gjith ksaj lind koha e orientimitt plot. N veprat e hulumtuesve t asaj periudhe, tcilt jan marr me veprat e paraardhsve t tyre, ishin

t pranishme shqyrtimet polemizuese dhe stilet e padobishme, dhe at n vllim t paprfillt, q shtrezultat i painteresimit dhe i dobsis. Pason periudha eanarkis intelektuale ndrmjet myslimanve, nn prkrahjen e mbikqyrsve t padituris dhe t primitivizmit. Individt dalin n shesh me supozimeshkencrisht t pabazuara, madje edhe t kundrta, duke


23/220

23

proklamuar pr Islamin qndrime t pashembullta pr kt fe, e t cilat nuk mund t hasen n veprat emendimtarve mysliman t gjeneratave t mparshme.Interpretimeve t veta u gjenin ithtar n mesin einjorantve dhe njerzve t cilve feja u ishte brshprehi, prfaqsues dhe ndihms, duke keqprdorur dhuntit e mendjes me filozofime pr shtjet triviale.Shkonin aq tepr n ekstremitet, saq prvetsoninqndrimet ekstreme t individve n mesin e paraardhsve pr ekskluzivitetin e shkencs dhe fes.Manipulohej me pandehje n llogari t fes: kjo sht

hallall e kjo haram, kjo sht pabesi e kjo Islam, megjith faktin se feja sht larg ktyre supozimeve, ndrsaAllahu i Lartmadhruar prmbi t gjitha atyreqndrimeve dhe prshkrimeve t gnjeshtarve. Ndrkaq, parashtrohet pyetja, far pasojash largpamsekan ln kto makinacione n besimin e masave tgjera myslimane, n praktikn e tyre gjat ksaj periudhe aq t gjat shmangieje? Kob t madh dheverbrim t prgjithshm!

Ky do t ishte receptimi i prgjithshm mbi gjeneznhistorike t shkencs akaide me t cilin shpjegohetkonstituimi i saj n parimet e Librit t Qart, dhe ka kandodhur n fund t zhvillimit t saj, kur lmi i saj ishte br lnd profesioni i shiizmave t llojllojshm, t cilti kan braktisur destinimet dhe suazat e saj.

Ne fuqimisht besojm se Islami sht fe rreptsishtmonoteiste e jo fe e parimeve divergjente: fe ku intelektisht aleati m i madh i saj, kurse Tradita / Kur'ani dheSunneti themelet m t forta t saj. E tr ajo q sht jasht ksaj i takon pllajs s mendimit djallzor, s paku shprehjeve t natyrs kapricioze t dikujt kundr tcilave Kur'ani si argument ofron praktikn e vet dhe


24/220

24

drejtsisht arbitron n veimin e t vrtets nga e pavrteta. Qllimi i akaidit sht q, n mnyrmetodologjike t zhvilloj rrugn gjer tek njohuria eAllahut me atributet e fortifikuara t Tij, krahasabrogimit t tr asaj q sht e padenj t'i prshkruhetAtij; pranimi i vrtetsis pr Pejgamberin a.s.Pejgambert e Tij n baz t besimit t fort, ku imbshtetur n argumente, shpirti qetsohet, e jo n bazt t lshuarit dashamirs n imitimet e verbta. Me kt pajtohen t gjith mendimtart, megjithq, edhe pa ktargument t mjaftueshm sht vet Kur'ani, i cili

urdhron vzhgimin e do gjje rreth e prqark, prsiatjen dhe angazhimin e mendjes pr do gj gjer kumund t deprtoj mendja jon. Duke falnderuar ksaj,fitojm bindje t fort pr ka na udhzon Libri. Kur'anindalon imitimin, duke na rrfyer pr jetn e popujve tlasht, t cilt n besim dhe n mnyrn e jetessverbrisht kan ndjekur shembullin e t parve; narrfen pr injorancn e tyre, sepse duke u mbyllur n prangat e prgjasimeve i kan rrnuar themelet eekzistencs s vet, dhe kshtu me koh jan zhdukur.Dikush e ka thn t vrtetn e pastr: imitimi i kulluar it parve, sado q t mund t drgoj tek e vrteta,gjithashtu mund t shpie n lajthitje, sado q mund t jet i dobishm, gjithashtu mund t jet edhe idmshm. Imitimi ekskluziv dhe proteksioni i t tjerve

sht rrug e gabuar pr t ciln ka arsyetim vetm botashtazore, e assesi njeriu si krijes e arsyeshme.


25/220

25

LLOJET E T NJOHURIT

T njohurit ndahet n tre lloje:- e mundshme vetvetiu;- t ndodhurit e domosdoshm vetvetiu; dhe- absolutisht e pamundur.

Absolutisht e pamundur sht ajo q nuk ekzistonfare, e as q posedon mundsi pr t ekzistuar.E domosdoshme sht ajo q ekziston vetvetiu.E mundshme apo e rastsishme sht ajo q nuk

mund t ekzistoj vetvetiu, e as ajo q ekziston mund tkaloj n mosekzistenc, por ekzistenca apomosekzistenca varet nga t ekzistuarit apo tmosekzistuarit, apo di q e bn t mundshme - t pamundshme. Mund t jet apo mos t jet ekzistueseme ndikimin e shkakut i cili sht jasht saj.

T folmit mbi njohjen e s pamundshmes krkon prdorimin e metaforave, sepse objekti i njohjes svrtet domosdo duhet t ket t ekzistuarit kah i cilidrejtohet kjo njohje. Ndrkaq, e pamundshmja nuk itakon ksaj kategorie q rezulton nga t shqyrtuarit pr

t. Ktu sht qllimi t theksohet pamundsia ekonkluzionit pr t, ndrsa formalisht vetm mendjamund ta prfytyroj dhe t shkoqit n mnyr q, tmund t flitet pr t.


26/220

26

Gjykimi mbi t pamundshmenE pamundshmja vetvetiu sht ajo q nuk mund t

ekzistoj, sepse mosekzistimi sht i vetmi prcaktim isaj. Nse t ekzistuarit do t mbrthente at q tanimsht vetvetiu e pamundshme, kjo do t shpiente gjer tek asgjasimi i bazs s nocionit t mosekzistencs. Tmosekzistuarit absolut nuk ekziston e as posedimi imundsis s t ekzistuarit. Mendjes nuk sht emundur t'i prezentohet njmendsia e saj me tekzistuarit. Pra, mendja nuk sht n gjendje ta kuptoj

ekzistimin e t pamundshmes absolute.Gjykimet mbi t mundshmenGjykimi pr t mundshmen vetvetiu bazohet n at

se ajo posedon mundsi t t ekzistuarit nga vet shkaku ivet, e edhe zhdukja e saj sht e lidhur me shkakun,sepse e mundshmja nga vetvetiu nuk posedon dy gjra -

as t ekzistuarit, as t mosekzistuarit - prandaj, ndaj tdyjave sht n t njjtin raport. Nse, tek e mundshmjado t vrtetohej t ekzistuarit pa shkak, nga cilado annga dy themeloret, ather kjo do t shkaktonte predominimin n raport me ann tjetr, e cila nuk kamundsi ndikimi, q vetvetiu sht absurd.

Gjykimet pr t mundshmen prmbajn edhe at se,nse ajo ekziston ather ajo ka rezultuar dhe ekzistonvetm nga shkaku i vet. E mundshmja, pra, ka ekzistuar ose para shkakut t vet ose rezultimi i saj sht injkohsishm me rezultimin e shkakut. Mund t thuhetse supozimi i par nuk ka kuptim, sepse sipas ksaj ivaruri do t'i paraprinte atij prej t cilit sht i varur,andaj supozimi i ktill nuk ka kuptim nga vet logjika e parimit t varsis. Tanim, u konstatua dhe u


27/220

27

argumentua qndrimi pr varsin, andaj pandehja se emundshmja i ka paraprir shkakut t vet do t shpienten kontradikt me konstatimin e s vrtets absolute(el-mefrud). Supozimi i dyt, po ashtu sht absurd,sepse, sikurse ta merrnim si t sakt, ather edhemundsia edhe shkaku do t ishin n t njjtin nivel t tekzistuarit, andaj konkluzioni do t ishte se n kt rastnjri nuk mund t quhej shkak e tjetri pasoj. Kt nuk mund ta pranoj mendja, pasi q njri sht shkaktar etjetri i shkaktuar, matja (peshimi) pa kundrpesh shte papranueshme pr logjikn. Mbetet vetm mundsia e

tret, e kjo sht se ekzistimit t s mundshmes i ka paraprir ekzistimi i shkakut, prej nga rezulton se emundshmja ka ekzistuar n momentin kur ka ekzistuar edhe shkaku. E mundshmja, pra sht formuar nga joekzistenca e mparshme. Prfundimi sht se, do emundshme e ka origjinn e vet.

E mundshmja n mosekzistencn e vet nuk ka pasur nevoj pr shkakun ekzistues, sepse mosekzistencasht gjendje negative, ndrsa negacioni nuk ka nevoj pr aktin e krijimit. E mundshmja, mund t mos jet pr at se shkaku i saj nuk ka influencuar n t, apo pr shkak t mosekzistimit t shkakut i cili do ta krijonteat.

Pr sa i prket t ekzistuarit t s mundshmes, ajosht e varur nga t ekzistuarit e shkakut, sepse

mosekzistimi nga vetvetiu nuk mund t jet shkak ikrijimit. Pra, nse t ekzistuarit lind me krijimin, atherkjo paraqet nj akt t veant. E tr kjo sht evidentedhe e qart.

Ashtu si sht e mundshmja e kushtzuar meshkakun pr t qen "po", gjithashtu ajo sht e varur nga shkaku i vet pr t qen "po" n amshim.


28/220

28

Shpjeguam se, e mundshmja nuk sht e prcaktuar tekzistoj nga vetvetiu dhe se, ajo lind vetm si rezultat iveprimit t shkakut, i cili sht jasht saj. Kjo shtnjra nga vetit e brendshme t s mundshmes, e cila sie till sht e pandashme nga ajo. E mundshmja, pra ngjendjen n t ciln ndodhet, nuk posedon di me ka dot ekzistonte nga vetvetiu, prandaj n do stad tekzistencs sht e varur nga Riaktivizatori i vet, i Cili eka krijuar at nga mosekzistenca. Nuk ka dallim mesriaktivizimit t s mundshmes nga hii dhe "po-s" ssaj n amshim (n raport me Shkakun).

Domethnia e shkakut, si theksuam m sipr shtajo q krijon dhe q s mundshmes i jep ekzistenc. Aiquhet edhe Krijues, Shkak i ekzistencs, Shkak veprues,Iniciator i njmendt dhe me emra t ngjashm, t ciltdallojn n form dhe prbrje, por jo edhe ndomethnie. Ngandonjher, shkaku trajtohet si kushtapo si situat, i cili i mundson s mundshmes pr akt tt krijuarit. Sipas ktij kuptimi t s mundshmes inevojitet shkaku i vet pr t lindur, por jo edhe pr tqndruar (zgjat). Ngandonjher, ekziston nevoja q kyshkak t paraqitet, e pastaj t zhduket. Pr shembull,ndrtimi i ndonj objekti ndrtimor sht i lidhur meekzistimin e arkitektit dhe ky sht shkak pr tundrtuar objekti, ndrsa pas vdekjes s tij, objektiekziston edhe m tej. Arkitekti nuk sht dhurues i

ekzistencs s objektit, por aktiviteti i duarve t tij,mendja e tij dhe vullneti i tij jan kusht pr ekzistimin eobjektit n formn e tij t veant.

Shkurt, duhet br dallim mes shkakut, i cili ofronkushtet pr fillimin e s mundshmes dhe Atij, i Ciliksaj i dhuron ekzistencn.


29/220

29

Shkaqet e para mund t paraqiten e pastaj tzhduken, si pr shembull hapat t cilt ndrrohen gjatecjes; hapi i dyt sht i kushtzuar nga ai i pari, hapi idyt nuk sht dhurues i paraqitjes t hapit t dyt, e poqe se do t ishte, ather do t duhej q t ekzistojn qt dy njkohsisht, por hapi i dyt fillon t ekzistojather kur zhduket hapi i par.Pr sa i prket shtjess Dhuruesit t ekzistencs, Ai kushtzon ekzistimin pararends t ekzistencs s Pronarit n mnyr q, ktekzistenc ta bj t mundshme; t ekzistuarit e ktij tfundit, duhet t rezultoj nga t ekzistuarit e shkakut dhe

ai shprehet n t gjitha gjendjet vetm prmes tij.Ekzistenca reale e s mundshmes

Ne shohim ekzistimin e dikaje, q nuk ka ekzistuar m par dhe zhdukjen e asaj, q tanim ka ekzistuar. Pr shembull, llojet e ndryshme t bimve dhe t shtazve.Kto krijesa ose jan t pamundshme, ose tdomosdoshme ose t mundshme. As q mund t bhetfjal se i takojn grupit t par, sepse sht e papranueshme, q pamundsia t jet ekzistuese.Gjithashtu, nuk mund t bhet fjal edhe pr grupin edyt, sepse i Domosdoshmi ekziston nga Vetvetiu dhe,si i till nuk sht nn ndikimin e kalueshmris dhezhdukjes, e as q i ka paraprir mosekzistencs, q do tshpjegohet n kapitullin "Gjykimet mbi tDomosdoshmin". Krijesat e prmendura, pra jan tmundshme, q do t thot se pa dyshim ekziston emundshmja.

T ekzistuarit e s mundshmes sht ekushtzuar me ekzistimin e t


30/220

30

DomosdoshmitVetvetiu sht e qart se, t ekzistuarit e ekzistencs

s t gjitha mundsive sht e mundshme, dhe se domundsi sht e varur nga shkaku, i cili e vn at ngjendje ekzistuese. Shuma e trsishme e t gjitha tmundshmeve sht e varur nga Dhuruesi i ekzistencs, iCili sht ose trsi i t gjitha t mundshmeve, q nuk sht e mundur, sepse ather do t'i paraprinte vetvetes,ose pjes e saj, q gjithashtu sht e pamundur, sepsenga kjo do t rezultonte se ajo pjes sht shkak ivetvetes.

Absurditeti i ktyre pandehjeve sht krejtsisht iqart. Prandaj, jasht trsis t s mundshmes, duhet tekzistoj nj shkak. Dhuruesi i ekzistencs, i Cili nuk itakon kategoris t s mundshmes sht iDomosdoshmi, sepse pos kategoris t s mundshmesnuk ekziston kategori tjetr prve: e mundshmja dhe iDomosdoshmi. E pamundshmja nuk ekziston, andaj

ksaj i mbetet vetm i Domosdoshmi, prej ka rezultonse ekzistenca e s mundshmes varet nga i Domosdoshmiekzistues.

Gjithashtu, duhet theksuar se e mundshmja ekziston,qoft ajo e kufizuar apo e pakufizuar. Kjo ekzistencnuk do t mund ta ket burimin e vet, n vet tmundshmen ose n modalitetin e gjrave t mundshme.Por, kjo, assesi nuk sht e mundur, sepse asgj ngamundsia nuk e kushtzon ekzistencn e vet. sht eqart se burimi i saj sht jasht t gjitha tmundshmeve. Ky sht Krijuesi i Domosdoshm.


31/220

31

Gjykimet mbi T Domosdoshmin

Atributet: pafillimsia, prjetsia dhe prsosmria Nj nga gjykimet parsore mbi t Domosdoshmin

sht se Ai gjithnj ka ekzistuar, ekziston dhe do tekzistoj, sepse sikurse t mos ishte kshtu, Ai do tishte i krijuar, ndrsa ekzistencs t s krijuars do tikishte paraprir mosekzistenca. Prandaj filless s Tijdo t duhej t'i paraprinte mosekzistenca, ndrsa do gjq i ka paraprir mosekzistenca ka qen i varur ngaShkaku i Cili e ka krijuar.

N t kundrtn, do t ishte e besueshme se karezultuar nga kurrgjsendi, sht paraqitur pa kurrfar

shkaku, q sht absurd. Sikur i Domosdoshmi t mosishte i pafillimshm, ather t ekzistuarit e Tij, do tvarej nga ndonj shkak jasht Vets s Tij. Si shttheksuar edhe m par, i Domosdoshmi ekziston ngaVetvetja e Vet dhe pr Vetveten e Vet.Domosdoshmria nuk mund t jet ajo q formalishtshnohet si domosdoshmri e t mos shpreh seriozishtesencn e Domosdoshmit. Kjo sht e pamundur. Nmesin e atributeve t t Domosdoshmit, bn pjes edheajo se, Ai nuk do t zhduket kurr, se sht i Prjetshm,sepse n t kundrtn me zhdukjen e Tij, do t zhdukejgjithka q sht n lidhje me Qenien e Tij, q do tthoshte se dika zhduket vetvetiu, e sht e qart se kjonuk sht e mundur.


32/220

32

N gjykemet mbi At, bn pjes edhe ky, se Ai nuk sht i prbr prej pjesve, sepse sikur t ishte ashtu,ather Atij do t'i paraprinte donjra nga pjest e Tij, tcilat do t prbnin Qenien e Tij. N kt rast, do pjese Tij do t ishte di tjetr e jo Ai, dhe e tr ekzistenca eTij do t varej prej nj ekzistence tjetr. Mirpo, sisht thn edhe m par, i Domosdoshmi shtekzistent nga Vetvetja e Vet. Sikur t ishte i prbr ngafardo pjessh, ather konkluzioni pr trsin dheesencn e Tij do t ishte i bazuar n gjykimin mbi pjeste Tij, e ne tanim kemi konstatuar se Ai sht ekzistent

nga Vetvetja e Vet. T ekzistuarit e Domosdoshmin ngaVetvetja e Vet sht absolutisht i pavarur nga t gjitha pjest, dhe e kundrta nga t ekzistuarit e Tij shtdomosdo i varur do gj tjetr. Ne nuk pranojm seQenia e Domosdoshme mund t jet e prbr; kjo shte pamundur, si n realitet, ashtu edhe n konceptim.Mendja nuk ka aftsi ta paramendoj Qenien eDomosdoshme si t prbr, sepse logjikisht, pjest nrealitet do t duhej ta ken ekzistentin e vet. Prandaj, poqe se Qenia e Domosdoshme, sipas kuptimit ton do tishte i prbr, ather ai do t ishte i prbr edhe nrealitet. N t kundrtn, ajo q pandehet "realitetilogjik", sipas kuptimit dhe prdorimit t vet, do t ishtevetm fotografi e rrejshme.

Sikurse q i Domosdoshmi nuk sht i prbr, po

ashtu Ai nuk sht i ndashm e as i zgjerueshm, sepse po qe se do t mund t ndahej, ather kjo ndarje do Tashpiente jasht ekzistencs s Tij origjinare, e n ktrast do t ishte ekzistent i llojllojshm. Kjollojllojshmri ekzistente do t prbhej nga pjest eformuara nga ndarja. N kt rast Ai do ti nnshtrohej


33/220

33

zhdukjes dhe prbrshmris, e kto mundsi, si shtdshmuar edhe m par jan absurditet i pastr.

Jeta Nocioni i ekzistencs, apriori sht prezent n

mendje. Ajo e sheh at prmes trajtave, t cilatrezultojn, pastaj prforcohen dhe mbahen. Prsosmriae ekzistencs dhe fuqia e saj jan t qarta prkitazi mefuqin dhe prsosmrin e trajtave t saj.

do nivel i ekzistencs, doemos sht i prcjell meatribute t prsosura, t cilat i takojn atij niveli. N tkundrtn ekzistenca do kishte ndonj kategori tjetr,mirpo tanim kjo kategori kategorikisht sht prforcuar me nj mori shembujsh n t ciltmanifestohet vetvetiu. Shembulli m i prsosur i cilitdoniveli t tij sht ai q sht legjitimuar me rendinnatyror dhe botror n mnyr t caktuar, ku nuk ekzistojn tjetrsime e as rregullime. Nse kjo dukurisht dukuri prcjellse e zgjatjes s nj ekzistenceather atributet tek nj lloj jan m t shprehura lidhur me t ngjashmet, nga vetvetiu sht dshmi se kjo trajt paraqet nocionin m t prsosur t ekzistencs.

Qenia e cila do t kishte kategorin e ekzistencs qsht vatrvatra e tr rregullimit botror, do t paraqiste

kategori m t prsosur, m t madhruar, m tlartsuar dhe m t fuqishme.Ekzistenca e t Domosdoshmit sht vatrvatr e t

gjitha ekzistencave t mundshme, si e cekm dhe edshmuam me argumente t pakontestueshme, andaj Aisht ekzistenti i Par dhe Suprem, dukurit prcjellsee t Cilit vetvetiu jan atributet ekzistenciale, t cilat i


34/220

34

prgjigjen kategoris m t lart t ekzistencs.Ekzistenca prfshin nocionin e qndrueshmris dhe tstabilitetit, si dhe nocionin alternativ t paraqitjes dhezhdukjes. Qenies s Domosdoshmit duhet t'i prshkruhen t gjitha ato prsosmri t ekzistencs, tcilat mendja mund t'i kuptoj dhe, t cilat mund t'ishquaj si atribute t Tij. T zgjerohet gjithkundharmonia dhe t udhhiqet me botn n at mnyr, kunuk ekzistojn rregullime sht nj prsosmri eekzistencs, andaj sht obligim q kjo t'i prshkruhetAtij. Pra, ekzistenca e t Domosdoshmit posedon

atribute ekzistenciale far i kushtzon ky nivel m i larti ekzistencs.Kshtu pra, sht e domosdoshme q i

Domosdoshmi t posedoj atributin e jets. Kt cilsi, pastaj e prcjell dituria dhe vullneti, e n kt mnyratributi i jets konsiderohet si manifestim i prsosmriss ekzistencs. Jeta, duke pasur parasysh t gjithakushtet e manifestimit t saj, sht kryefill dhe strofull imenuris. Ajo, n t gjitha manifestimet e veta shtshkak i cili do manifestimi i mundson t paraqitet dhet mbahet si i till. Jeta sht prsosmri e t ekzistuarit,dhe si e till doemos kuptohet si atribut i Qenies sDomosdoshmit, ndaj domosdo edhe i prshkruhet Atij. IDomosdoshmi sht gjall, edhe pse jeta e Tij dallonnga jeta e t mundshmeve. Me t vrtet, at ka

posedon prsosmria e t ekzistuarit nga vetvetja e Vetsht filles e dituris dhe e vullnetit, sepse sikur kyatribut t mos ishte i vrtetuar tek i Domosdoshmi,ather m siguri do t vrtetohej se e mundshmja posedon di m t prsosur n t ekzistuarit e vet tlidhur me t Domosdoshmin, por tanim kemi


35/220

35

konstatuar se Ai sht prmbi t gjitha ekzistencat dhesht m i Prsosuri n do pikpamje.

Dituria

Ndr atributet t cilat i posedon i Detyrueshmi shtedhe dituria. Me dituri nnkuptohet aftsia e intelektit pr t kuptuar di; dituria bn pjes n prsosmrit eekzistencs. Si e till, ajo mund t shquhet si atribut iQenies s Domosdoshmit. Kshtu ndodh me t gjithatributet e tjera q i posedon i Domosdoshmi dhe qsht obligim t'i prshkruhen Atij. I Detyrueshmi sht iGjithdijshm!

Prgjithsisht sht e pranuar se dituria i kontribuon prsosmris s kualitetit t t gjitha ekzistencave tmundshme, dhe se ekzistentt jan t dhuruar me t.Prandaj, sikur i Domosdoshmi t mos ishte pronar idituris, ather ekzistentt e mundshm - t cilt,gjithashtu posedojn kt atribut - do t ishin m t prsosur se i Domosdoshmi, e kjo sht e pamundur.

sht fakt i pamohueshm se i Domosdoshmi shtdhurues i dituris s do ekzistenti t mundshm n botn e t gjitha t mundshmeve, andaj mendja nuk mund t pranoj se burimi i dituris nuk sht njheritedhe gryk e saj.

Dituria e t Domosdoshmit sht domosdoshmri eekzistencs s Tij, q sht leht t vrtetohet. Dituria e

tij sht mbi diturit e t gjith ekzistentve, andaj shte pakuptueshme q dituria e dikujt t jet mbi diturin eTij. Dituria e t Domosdoshmit sht e gjithmbarshmedhe prmban dituri, si t till, n t kundrtn, mendjado t kishte ndonj dituri m t madhe se iDomosdoshmi, q do t'i takonte ndonj krijese m t prsosur, e q sht e pamundur.


36/220

36

Me tr prsosmrin e Vet i Domosdoshmi shtkrejtsisht i pavarur nga t gjith, sht i prjetshm me prjetsin e Vet. Dituria e Tij sht me karakter t prjetshm dhe absolut, dhe e pandar nga ekzistenca eTij, prandaj sht trsisht i pavarur nga do gj tjetr jasht Qenies s Vet. Ai sht i prjetshm, ka ekzistuar prher dhe prher do t ekzistoj, sht i pavarur ngaorganet trupore dhe nga format meditative. Ai, pra, mediturin e Vet domosdo dallohet nga dituria e t gjitha tmundshmeve.

T gjitha krijesat e mundshme jan n harmoni me

konceptin e asaj diturie, prndryshe kjo nuk do t ishtedituri e vrtet.Argumentet pr ekzistencn e dituris s Tij

manifestohen prmes ligjshmris dhe rendit t prsosur n kozmos, ku do gj sht vn n vendin e vet dhe,ku i sht siguruar t s mundshmes ajo q sht enevojshme pr ekzistimin dhe gjallrimin e saj. Kjosht trsisht e qart pr at q rezonon drejt pr botte mdha dhe t vogla, pr t lartsuarat dhe t thjeshtat,dhe vren raportin mes yjeve, dispozicionin e tyre,ligjshmrin e lvizjes s tyre, orbitn e rregullt t tyre ecila i mundson ekzistenc t sigurt, se do yll i mbahetorbits s vet, sepse, nse njra do t humbiste rrugnsigurisht do t prishte rendin n bot dhe do tshkaktonte rregullim total. Ekzistojn edhe argumente

t tjera - pr ekzistimin e dituris tek i Domosdoshmi -t cilat jan t spikatura gjersisht n shkencatkozmologjike. E tr kjo dshmon dhe vrtetonekzistencn e Dituris tek Ndrtuesi i Gjithsis, iGjithurtsis s Projektuesit t saj.

Ti vshtrojm me kujdes bimt dhe shtazt, aftsit etyre pr kryerjen e punve, pastaj aftsit e tyre pr


37/220

37

gjindshmri n kushtet e jets pr ekzistenc, si dherenditjen e prsosur t organeve t tyre. Krijesat m tndieshme, si jan bimt, posedojn aftsi natyrore tabsorbojn ushqimin q u prgjigjet atyre. Kshtu, do tshohsh farn e kungullthit t idht, duke u fshehur nafrsi t fars s shalqinit; andaj ujitet me uj t njjtdhe kultivohet me kujdes t njjt dhe n kushte tnjjta klimatike, por kungllthi fekadohet dhe jep vetmfruta t idhta, ndrsa shalqini sht i shijshm dhe imbl. Krijesat, t cilat jan t pajisura me shqisa, Ai ika msuar t'i prdorin organet dhe gjymtyrt e dhuruara,

si dhe t prdorin tiparet e veta n ujdi me qllimet etyre. I domosdoshmi sht, ai i Cili e di gjendjen eembrionit n stadin e sperms apo n piksjen e gjakut,dhe i di nevojat e atij embrioni gjer n formimin ekrijess n trsi dhe krijimin e jets s organizuar,ather kur i dhuron shpirtin dhe e bn t pavarur nveprimet e tij. Ai e di se, atij i nevojiten duart, kmbt,syt, vesht dhe t gjitha shqisat e brendshme pr t'umbrojtur n natyr dhe pr t'u mbrojtur nga armiqsia.Ai i di mbehet e asaj krijese, t barkut t saj, t zemrss saj, t mlis, t mushkrive dhe t organeve t tjerat domosdoshme pr jet dhe pr gjallrim gjer n afatine caktuar, si t do individi ashtu edhe t njerzimit n prgjithsi.

Ai e di gjendjen e nj shtaze femr, pr shembull

bueje t re, e cila nj dit do t pjell shum klysh, prandaj e ka pajisur me shum gjinj.

Ai i di t gjitha gjrat, t ditura apo t paditura pr ne, pr ka detajisht flasin shum libra mbi bimt dheshtazt, shkencat natyrore, anatomia, medicina...Hulumtuesit e t gjitha fushave shkencore, pas prpjekjeve t shumta, angazhimit t vullnetit dhe


38/220

38

zbulimit t shum fshehtsive, megjithat kan ardhur n prfundim se jan n fillim t rrugs s tyrehulumtuese.

A thua kjo krijimtari, fshehtsit e s cils zbulohendhe vlersohen me an t mendjes dhe urtsitfantastike, t cilat konceptohen, nuk vrteton se burimi isaj sht Ai i Cili i di t gjitha gjrat, t cilave u kadhn ekzistenc, e pastaj edhe i ka udhzuar n natyrne tyre: a sht e mundur q "rasti" t jet burim i ktijrendi t prsosur dhe rikonstruktues i ligjeve n baz ts cilave ekziston e tr Gjithsia, n t ciln ekzistojn

makro dhe mikro bott? Kurrsesi. Kt e ka rivendosur Krijuesi i do gjje q ekziston, Ai i Cili n mnyr t prsosur di pr t gjitha t krijuarat, q prej atomit e mgjer, n Tok dhe n Gjithsi. Ai, me t vrtet,gjithka dgjon dhe sht i Gjithdijshm.

Vullneti absolut Ndr atributet e t Domosdoshmit sht edhe

Vullneti. Ky sht nj atribut, veantia e t cilitmanifestohet n do vepr t Gjithdijshmit. Paskonstatimit se, Dhuruesi i ekzistencs i t gjitha tmundshmeve sht i Domosdoshmi, dhe se Ai sht iGjithdijshm, se do gj q ekziston ka rezultuar ngaDituria e Tij, e edhe pas tr asaj q theksuam m sipr,sht e domosdoshme t konstatohet se Ai sht pronar i

vullnetit, sepse Ai vepron n baz s dituris s Vet.Pastaj, gjithsesi, duhet konstatuar se do objekt posedonkarakteristika t veanta, dhe se posedon kohshmrindhe vendin i cili e kufizon at. do kategori e tmundshmeve shquhet nga veti t caktuara far nuk ikan t tjerat. Veorit e tyre jan t pakontestueshme


39/220

39

n harmoni me diturin e domosdoshme t tyre. Vullnetinuk ka domethnie tjetr ve ksaj.

Pr sa i prket rndsis s vullnetit, t cilin e posedon ajo, ajo sht aftsia n saje t s cils vepruesizbaton at q ka pasur pr qllim, apo prbhet nga kyqllim. Aplikimi i domethnies s till sht absurditetn raport me t Domosdoshmin. Kjo domethnieaplikohet ndaj aftsive t krijesave t krijuara edhe ngavendimet, t cilat mund t jen t pavlefshme. Kjo sht pasoj e dituris relative, sepse n kt rast vullnetizvendsohet me t gjykuarit, andaj ndodh q, kryersi i

puns s caktuar t hamendet mes kryerjes apomoskryerjes. Plotfuqia

Nga cilsit e t Domosdoshmit njihet edhe atributi iPlotfuqis, n saje t cilit Ai vijimisht e krijon dhe eshfuqizon t krijuarn. Duke qen se i Domosdoshmisht Krijues i t gjitha botve n harmoni me Diturin

dhe Vullnetin e Tij, n pajtim me kt, nuk ka kurrfardyshimi se Ai sht i Trfuqishm, sepse veprimi i pronarit t Gjithdijshm t vullnetit absolut rezulton ngafuqia subjektive t ciln Ai e ka n veprimtarin e Vet t pakufizueshme. Andaj, plotfuqia nuk ka domethnietjetr pos Fuqis Absolute.

Liria absolute e zgjedhjesKto atribute t prmendura t Domosdoshmit

krkojn konstatimin edhe t atribnutit t katrt, e kysht: Liria Absolute e Zgjedhjes. Ky atribut paraqetveprimtarin e lir t Fuqis s Tij n harmoni meGjithditurin dhe vendimin e Vullnetit Absolut. PrandajAi sht Veprues aktiv me lirin e vullnetit t plot nzgjedhjen e veprimit t Vet. Veprimi dhe udhheqja e


40/220

40

Tij me krijesat nuk rrjedh vetm nga shkaktueshmria e pastr e as nga varsia ekzistenciale, pa dijeni dhe padshir. At, askush nuk e kushtzon pr ruajtjen erendit t prsosur t Gjithsis, kshtu q Ai t ketobligim pr kt, e pr mosplotsimin e ktij obligimido t'i drgohej vrejtja. Ai sht i prsosur dhe jashtdo kushtzimi. Ligjshmria e Gjithsis dhe rendi i prsosur i saj jan vepra t Tij, dhe e gjith kjo shtnn ndikimin e t Domosdoshmit i Cili sht ekzistentm i Prsosur dhe m i Lartsuar. Prsosmria eGjithsis rrjedh nga prsosmria e Krijuesit, sikurse q

bukuria e krijimit sht shprehje e qart e lartsis e tVetmit Krijues.Me ekzistencn e pafund t Gjithsis, me rendin e

lart t natyrs ndrlidhet Dituria e gjithmbarshme dheVullneti universal, andaj do gj funksionon n ktmnyr t lartsuar:"Mos vall, keni menduar se Ne jukemi krijuar kot dhe se nuk do t ktheheni te Ne?"(El-Mu'minun, 115).

N kt ajet kur'anor hudhet posht pandehja pr tkrijuarit e paarsyeshm. sht e pamundur se krijesat jan krijuar pa qllim t caktuar, dhe pa menuri edhe pse ne ngandonjher nuk mund ta kuptojm ktkrijimtari.

Disa autor kt e kan shprehur n kt mnyr:"Veprat e Tij nuk i prgjigjen atyre qllimeve q i

njohim ne, por megjithat assesi nuk jan t kota." Njsia (Uniteti)

Nj nga atributet e domosdoshme t Domosdoshmitsht edhe Njsia e Ekzistencs s Tij, t prshkrimit tTij, t ekzistuarit e Tij dhe t vepruarit e Tij. Pr sa i prket Unitetit t Qenies s Tij, kt e kemi vrtetuar


41/220

41

edhe m par, duke mohuar se Ai sht i prbr ngakomponentet, si n mendime, ashtu edhe n njmendsi.Pr sa i prket Unitetit t Tij n prshkrim, kjoshpjegohet me at se, nuk ekziston asgj q i gjasonAtij. Pasi q shpjeguam se, atributet jan dukuri prcjellse t nivelit t t ekzistuarit, sht e sigurt senuk ekziston kurrnj ekzistent i cili do t ishte i barabart me Ekzistencn e Sunduesit t gjithkaje qekziston; ather posarisht sht e qart se askush nuk sht i barabart as me atributet, t cilat jan t pandashme nga Qenia e Tij. Pr sa i prket Unitetit t

ekzistuarit dhe t vepruarit t Tij, me kt nnkuptojmse Ai sht i Vetmi q, Ekzistenca e Tij sht edomosdoshme dhe i Vetmi q i jep ekzistenc asaj t smundshmes. Sikurse t ekzistonin m shum tdomosdoshm, ather donjri do t dallohej nga tjetri,sepse, sikur t mos ishte kshtu ather nuk do trealizohej rndsia e shumnumrsis dhe nocioni illojllojshmris. do her, kur subjektet dallohen mesveti, kjo v n pah llojllojshmrin e cilsive ekzistueset tyre, sepse atributet afirmohen dhe realizohen vetmn harmoni me veorit e subjektit prkats dhe tgjendjes s tij n t ciln gjendet. Divergjenca e dituristek subjektet e llojllojshme t domosdoshme, nse pranohet se do njri posedon dituri dhe vullnet tndryshm nga ai tjetri, rrjedh nga ndryshimet mes

subjekteve, q do t thot se do dituri dhe vullnet partikular sht n prputhje me subjektin e vet dhe se i prgjigjet karakteristikave t tij.

Ky dallim do t ishte thelbsor, sepse dituria dhevullneti i Qenies s Domosdoshmit rezultojn ngaqensia e Tij dhe nuk jan t varura as nga shkaku i jashtm, andaj nuk mund t trasformohen e as t


42/220

42

ndrrohen. Gjithashtu, theksuam se t gjitha aktet e tDomosdoshmit rezultojn sipas Tij, Dituris s Tij dhegjykimit t Vullnetit t Tij, nga ka rrjedh - po qe se dot kishte m tepr t domosdoshm - se do njri prejtyre do t kishte aktivitete nga qenia e vet personale,sipas gjykimit t ndryshm nga tjetri, e tr kjo pr shkak t ksaj llojllojshmrie thelbsore. Po qe se do tekzistonin, pra, m tepr t domosdoshm, atheraktivitetet e tyre sigurisht do t dalloheshin, n pajtimme llojllojshmrin e dituris dhe vullnetit t tyre. Dukeqen se i Domosdoshmi ndryshon nga do gj tjetr, Ai

sht trsisht i pavarur dhe do t ishte absurd t'ishoqrohet Atij dikush apo dika dhe t bhenkrahasime me T. Ndrkaq, sikur t kishte m tepr tdomosdoshm, donjri prej tyre do t ishte faktor i pavarur n pajtim me ekzistencn e tij dhe me t gjithaatributet, t cilat do t rezultonin nga qensia e tij, andajdo t kishte edhe fuqi pr ta krijuar dhe riintegruar Gjithsin.

donjri prej tyre do t vepronte n raport me botne mundshme n prshtatje me diturin dhe vullnetin personal, q do t shpiente gjer tek konfrontimetreciproke n veprimet e tyre pr shkak t mosekzistuaritt dominimit njri ndaj tjetrit dhe llojllojshmris sdituris dhe vullnetit t tyre. Nj gj e till do tshpiente gjer tek rregullimi i Gjithsis dhe tek

shkatrrimi i tij, prkatsisht assesi nuk do t ishte emundur t ekzistonte Gjithsia si dhe ligjshmria n tdo t ishte e pamundur t ekzistonte madje edhe njkrijes e vetme nga bota e s mundshmes, sepse tekzistuarit e do s mundshmes do t ishte i kushtzuar nga diturit dhe vullnetet e ndryshme, nga ka do trezultonte se nj gj e njjt do t kishte m tepr


43/220

43

ekzistenca, q sht absolutisht e pamundur. Sikurse nGjithsi dhe n Tok t kishte m tepr zot, do tshkatrrohej do gj! Mirpo, shkatrrimi i Gjithsisdhe i Toks nuk ka ndodhur, q sht e qart, sepseAllahu i Lartmadhruar Nj i Vetmi me qensi dhe meatribute, nuk ka partner n qensin e Vet e as nkrijimtarin e Vet.

Atributet e konfirmuara me burime tradicionaleduhet t besohen

Pr t besuarit e demosdoshm n atributet e prmendura m sipr na udhzon t kuptuarit tan dheligji fetar, e edhe ligjet e shenjta t mparshme, sepseAt do gj e vrteton; n At ka thirrur Muhammedia.s., si kan thirrur edhe t Drguarit e tjer para tij.

Mirpo, ligji fetar islam prmend edhe disa atribute,q nuk do t mund t'i konstatonte vet mendja, por megjithat nuk do t'i paramendonte t palidhshme meesencn e Tij. sht obligim q t besohen kto atribute,

sepse kjo bindje sht pasoj e besimit ton n at kana sjell Ligji dhe n at ka na mson mbi Zotin. Ndr ato atribute sht edheatributi i t Folurit . N

burimet tradicionale thuhet se Allahu ka folur me disaPejgamber t Vet, ndrsa edhe vet Kur'ani shquhet ngafakti se paraqet t folmit e Zotit. Burimi i fjalve t Zotitsht nj nga atributet e Qenies s Tij, dhe ai sht i

prjetshm me prjetsin e Zotit.Pr sa u prket fjalve t shqiptuara, t cilat paraqesin shprehjen e atributit t t folurit, nuk kadyshim se t folurit e till me t vrtet ka ndodhur,sepse kjo sht pjes e krijimtaris s Zotit. T folurit eZotit sht mnyr e posame t t drejtuarit tkrijesave, Ai e ka zgjedhur si mjet pr t'u shpjeguar


44/220

44

njerzve at q dshiron prkitazi me krijimtarin e Vet.Kjo e folme ka rrjedh nga fuqia e Zotit, edhe sipasshprehjes edhe sipas domethnies, pa ndrhyrjen endonj krijese tjetr, prve atij i cili e ka shqiptuar dhe,kshtu sht br pronar i deklarimit t Tij. Ai, i cilimendon ndryshe i kundrvihet asaj q sht e qart dhee ofendon Lartsin e Prjetsis, sepse n kt mnyrfut konceptin e ndrrimit dhe transformimit. Recitimi iajeteve kur'anore fillon dhe mbaron me ndrprerjen eshqiptimit t tyre.

Ai, i cili prfaqson qndrimin se Kur'ani i cili

lexohet sht i pakrijuar, gjendet n situat tmjerueshme dhe ka besim tejet t gabuar; lidhur me tcilat Kur'ani thirr pr t'iu kundrvn atyre. Deklarata se,Allahu e ka krijuar Kur'anin pa pjesmarrjen e njeriut nkrijimin e tij, aspak nuk e pakson prestigjin e Tij, e asrespektin t cilin duhet ta kultivojm ndaj Shpalljes sKur'anit.

Kshtu ishte n praktikn e Pejgamberit t Zotit. Pr kt sht kujdesur ai, ashtu edhe as'habt e tij. E gjithajo q sht n kundrshtim kt, paraqet risi trrezikshme, prgnjeshtrim dhe devijim nga besimi.

Pr sa u prket divergjencave shoqrore, pr, t cilatflet historia islame, q i referohen problemeve, t cilatkan shkaktur prarje n bashksin e pjestarve tIslamit, dhe kan uar n konflikte t prgjakshme,

sidomos n fillim t shekullit t tret hixhri, dhe pr sa i prket disa mendimtarve islam, t cilt kan refuzuar t predikojn se Kur'ani nuk sht i krijuar, shkas pr kt sigurisht ka qen t drojturit e madh dhedevotshmria e prpikt. Nse ky nuk ka qen shkas pr refuzimin e deklarimit n lidhje me shtjen e fillessdhe prjetsis s Kur'anit, pr shembull i Ahmed ibn


45/220

45

Hambelit, duke qen se sht e papranueshme se njdijetar aq i madh ka besuar se recitimi i Kur'anit sht i prjetshm, edhe pse, njkohsisht pr do nat e kalexuar Kur'anin.

Me tradit sht vrtetuar ekzistimi iatributit t tPamurit , si cilsi me t ciln zbulohen objektet e pamjes, si dheatributi i t Dgjuarit , me t cilinvrehen objektet e dgjimit. N baz t ktyre dyatributeve Ai quhet: Ai, i Cili do gj dgjon do gjdhe Ai, i Cili sheh do gj! Ne besojm se Ai pr ktnuk prdor format e jashtme t shqisave t dgjimit dhe

t pamurit, si jan organet e dgjimit dhe t pamurit. Shkurtimisht mbi atributet

Po e filloj bisedn lidhur me prmbajtjen etrsishme t nj hadithi, kuptimi dhe domethnia e tcilit, edhe sikurse t mos ishte autentik, sht i vrtetuar me Librin e Zotit. Kto fjal t Muhammedi a.s. jan:"Mendoni pr krijimtarin e Allahut, e mos mendoni pr

Qenien e Allahut, sepse kjo do t mund t'ju shpiente n shkatrrim."

Kur i peshojm mundsit e mendjes s njeriut,konstatojm se largsia e fundit e arritshme pr kuptimin e tij sht shquarja e formave t disa dukurive,t cilat njeriu i vren me shqisa, me intuit apo meracion; pastaj t shquarit e shkakut t drejtprdrejt t

tyre, grupimi i tyre sipas llojit dhe gjirive, si dhe prfshirja e disa ligjshmrive, t cilat caktojnmarrdhniet reciproke t ktyre dukurive.

Pr sa i prket deprtimit n thelb t shtjes,mendja e njeriut nuk ka fuqi t arrij qensin, prkatsisht substancn e tyre, meq t njohurit edukurive t ndrlikuara arrihet me njohjen e elementeve


46/220

46

q shpien n njohjen e prbrjes s tyre. Mirpo, nuk ekziston mundsia q t arrihet gjer tek ajo njohuri.Arritja e fundit e t njohurit q sht e mundur pr mendjen e njeriut, jan format e objekteve dhe efektet etyre. T marrim si shembull dukurin m t thjesht dhem t qart: dritn ; ata t cilt kan studiuar prkitazime kt kan konstatuar shum ligjshmri, t cilat i kanklasifikuar n nj shkenc. Por, asnjri prej tyre nuk kamundur t kuptoj se ka sht ajo n esenc, as q kamundur t kuptoj 'sht ajo q n t vrtet jep drit.Ata pr dritn din shum m tepr se dokush i cili me

syt e vet e sheh at. Shembuj t till ka shum.Prve ksaj, Allahu nuk i ka dhn njeriut fuqi pr t kuptuar esencn e gjrave, por vetm format dhekarakteristikat e tyre. Knaqsia e mendjes s shndoshe njeriut qndron vetm n at q t'i vrtetoj raportet ecilsive, t cilat posedojn objektet prkatse, dhe tanjeh ligjshmrin n baz cils jan krijuar. Andaj,insistimi pr t kuptuar esencn e gjrave, paraqethumbje kohe dhe shpenzim energjie n at q, nuk mund t arrihet assesi.

Njeriu prpiqet ta njoh at q e ka m s afrmi:shpirtin e vet. Orvatet t'i njoh disa shenja esenciale ttij: a sht aksident (ajo q thjesht ndodh; cilsi endryshueshme, e parandsishme e objektit) apo shtsubstanc? A i ka paraprir trupit apo ka lindur pas tij?A sht brenda n trup apo i ndar nga ai? N ktoatribute t shpirtit nuk mund t arrij assesi mendja enjeriut dhe, asgj nuk mund t konstatoj n baz tasaj, q do t merrte qndrim t caktuar dhe unik. Fundii t tra prpjekjeve njerzore sht t kuptuarit seshpirti ekziston, se sht i gjall, se posedon dijeni evullnet dhe elemente t tjera karakteristike, t cilat e


47/220

47

prcjellin at, e q, pas t gjitha ktyre njohurive, njeriu prsri t'u kthehet shenjave formale gjer tek t cilat padyshim ka arritur. Pr sa i prket vet esencs smendjes dhe vet deklarimit mbi shpirtin, dhe t disaatributeve t tjera, kjo paraqet fshehtsi dhe sht e pamundur q me an t ndrmjetsimit t mendjes tzbulohet rruga e cila do ta shpiente gjer tek njohurit etilla.

Kta jan kufijt e mendjes s njeriut n raport metr at, q sht n nivel t tij apo nn t. I njjti rastsht edhe prkitazi me punt pr t cilat supozojm se

rrjedhin nga shpirti, si sht raporti i mendimeve, ilvizjeve dhe i t folurit.Sa inferior sht ai n raport me rrojtjen e

ekzistencs s prjetshme! Sa sht i madh admirimidhe ndjenja e pafuqis s tij para Pafundis, para Atij qsht i Prjetshm, i Cili nuk ka as fillim e as mbarim?

Prsiatja pr gjrat e ksaj bote e ka vlern e vet praktike, sepse prmes saj zbulohet rruga drejt njohjess Tij, i Cili e ka krijuar kt bot, i Cili do gj endrion me dritn e Vet; drejt njohjes s atributeve tTij, pa t cilat kjo bot nuk do t ekzistonte nharmonin e vet t prsosur. Prsiatjet pr shtjet evzhgimit t Gjithsis kan lindur vetm nga konfliktetreciproke t s vrtets dhe t gnjeshtrs. Prandaj shte domosdoshme q e vrteta ta flak gnjeshtrn me

ndihmn e prsiatjes dhe q intelektet e fuqishme tngadhnjejn mbi intelektet e dobta.

Pr sa i prket prsiatjes pr Qenien e Krijuesit, kjo paraqet hulumtimin e njohjes s vet esencs, e ajo shte paarritshme pr mendjen e njeriut, sepse si pam mlart mes Krijuesit dhe krijesave t Tij nuk sht emundur t bhet kurrfar krahasimi, pr shkak se Ai,


48/220

48

thjesht sht Unitar (i Vitmi) n esencn e Vet, e ktu tgjitha proceset e mendimit jan t pafuqishme. Nga anatjetr, kjo paraqet pretendim pr nj qllim t vetm, i cilii tejkalon aftsit e njeriut, prandaj kjo sht vepr ekot dhe e rrezikshme. sht vepr e kot, sepse paraqetdi q nuk mund t arrihet, kurse e rrezikshme sepseshpie drejt shkatrrimit t besimit, duke qen se me prsiatjen pr Qenien e vet Krijuesit, pretendohet t prkufizohet ajo q sht e paprkufizuar dhe tdefinohet ajo q nuk ka definicion.

Pa dyshim, ky hadith dhe ajo q shpjeguam prkitazi

me t ka t bj me Qenien e Allahut xh.sh. dhe meatributet e Tij. Ndalesa dhe pamundsia e arritjes snjohuris mbi esencn e Qenies jan t prmbajtura nhadithin e cituar, andaj sht e mjaftueshme dituria pr atributet, sepse Ai sht i prshkruar me an t tyre. Pr sa i prket asaj q sht prapa tyre, at vetm Ai e di,dhe mendja jon nuk mund ta kuptoj (zbuloj) kt.Prandaj, Kur'ani dhe Librat e shenjt t mparshm nuk kan sjell asgj n lidhje me kt, prve urdhrit q t'ikthehemi vzhgimit t krijimtaris, n mnyr q prmes tij t arrijm gjer tek shquarja e Ekzistencs sKrijuesit dhe e atributeve t prsosura t Tij. Pr sa i prket mnyrs se si Ai i posedon kto atribute, nuk sht detyr e besimtarit q t mirret me hulumtime ttilla.

Ajo ka kemi pr detyr sht t besojm, q do tthot ta dim se Ai ekziston, dhe se nuk sht ingjashm me kurrnj ekzistent tjetr, se sht iPrjetshm, i Prhershm dhe Prgjithmonshm, sesht i Gjall, i Gjithdijshm, me Vullnet Absolut, iTrfuqishm, i Vetmi n ekzistimin e Vet tdomosdoshm, i Vetmi me atribute t prsosura; se


49/220

49

sht i prirur me t folme, me dgjim dhe me shikim, sidhe me atribute e tjera, t cilat jan t shpallura nLigjin fetar me emrat e Tij pr T. Pr sa i prketshtjes se a jan atributet aksidente t Qenies, a shtatributi i t folmit ndryshe nga ajo q e kemi t njohur nga mesazhi i Librave Hyjnor, a sht atributi idgjimit dhe i t pamurit di tjetr nga dituria mbiobjektet, t cilat shihen dhe dgjohen, dhe shtjeve ttjera n t cilat njohurit dhe qndrimet njerzore nuk pajtohen dhe sipas s cilave jan ndar edhe shkollat, nato nuk duhet thelluar duke qen se mendja e njeriut

assesi nuk mund t deprtoj n to. T argumentuaritteorik me ndihmn e komentimeve t Teksteve tshenjta sht shenj e dobsis s mendjes dhe tkeqprdorimit t ktyre Teksteve.

N mediumin gjuhsor vshtir pasqyrohet vetdija pr objektet siprfaqsore, e sikur t kihet sukses nkto, ather fjalt kurr nuk jan n gjendje q n trsit pasqyrojn esencn e vet gjrave. Me kt mirrendisa shkolla filozofike, por edhe ato m t mirat nmesin e tyre, me msimin i cili n trsi nuk sht igabuar, nuk knaqin pretendimet e intelektit ton. Neve pra, nuk na mbetet detyr tjetr, vese t mbetemi brenda kufijve t arsyes dhe, gjat ksaj ta lusimAllahun q ta fal donjrin q ka besim t plot n Tdhe n gjith at q i ka shpallur Pejgamberve t Vet!


50/220

50

VEPRAT E ALLAHUT TLARTMADHRISHM

Veprat e Allahut xh.sh., si sht thn edhe m par, rezultojn nga Dituria dhe Vullneti i Tij. do gjq rrjedh nga dituria dhe vullneti sht zgjedhje

personale. Asnj send q sht br sipas zgjedhjes personale, n esenc nuk ka qen obligim pr vepruesine tij. Analogjikisht me kt, nuk ekziston asnj pun met ciln sht i ngarkuar Allahu xh.sh. dhe pr t cilndo t ishte i obliguar ta kryente. Prandaj, t gjithaatributet e veprimtaris s Allahu xh.sh., si jan: tkrijuarit, furnizimi, t ndart, t ndaluarit, ndshkimidhe shprblimi jan mundsit i Tij personale, pr tcilat sht vrtetuar se i posedon. Prandaj, kurrnj njri imenur i cili i ka pranuar pikpamjet e siprprmenduranuk mund t supozoj se Ai sht i obligueshm, sipasVetes, pr kryerjen e cilsdo vepr, si sht pr shembull rasti me cilsit themelore t sendeve, t cilatdoemos rrjedhin nga vet esenca e tyre, ose me atributete Zotit, t cilat doemos i pranojm se jan t Tij. T

besuarit n karakterin e obligueshm t Tij, do tthoshte kontradikt e qart. Na mbetet nj shqyrtim analitik pr disa konflikte t

pakuptueshme n t cilat njerzit kan bredhur, sikursevllezrit, t cilt jan ndar pr shkak t zgjedhjes sdrejtimit pr nj cak t njjt. Kur bie nata, ata takohendhe thrrasin njri-tjetrin, duke u friksuar, sepse n terr


51/220

51

do njri mendon se ai tjetri sht armiku i tij, i cilidshiron ta prvetsoj pasurin e tij. Kta njerz i sulennjri-tjetrit dhe nuk pushojn s luftuari, gjersa shumica prej tyre nuk psojn pr kurrgjsend. E kur zbardhdrita, ata q kan mbetur gjall vijn n vete dheshptojn vetm ata! Sikur ta kishin njohur m heretnjri-tjetrin, ather do t ndihmoheshin mes veti dhe,kshtu s bashku do t arrinin cakun e dshiruar, do tishin vllezr t vrtet e t udhhequr me dritn e Zotit.Me kto konflikte t mendura nnkuptojm shtjen e"obligueshmris" s Allahut xh.sh. q t bj vetm at

ka njerzit dshirojn, t'i realizoj premtimet dhekrcnimet e Veta, sipas meritave t njerzve, si dhe pohimin se Ai gjat veprimeve t Veta sht innshtruar ligjeve t shkakut dhe pasojs. Duke u prgjigjur n kto pyetje njerzit kan dhn prgjigjjet llojllojshme, e ka pasur edhe t till, t cilt aq tepr ekan rritur karakterin e obligueshmris s ktyreveprimeve saq, duke lexuar interpretimet e tyre, fitojmmbresa se Zoti thjesht sht i obliguar, sepse Ai duhet t bj prpjekje ta kryej at q ka marr prsipr dhe tambaj fjaln e Vet. O sa lart ksaj sht Allahu xh.sh.!Disa mohojn kauzalitetin e veprave t Zotit aq tepr,saq vzhguesve t pandehjeve t tyre u duket se At e paramendojn se sht gjithnj duke ndryshuar dika,duke rindrtuar sot at q e ka rrnuar dje, duke br t

nesrmen t kundrtn nga ajo q nj dit m par e kashpallur; konfirmimet e tyre do t thonin se Allahuxh.sh. sht i pakujdesshm dhe se nuk i di pasojat eveprave t Veta. "I pastr dhe i lart sht Zoti yt,Zoti i gjithfuqishm nga ajo q ata i prshkruajn."(Es Safat, 180). Ai sht Gjykats m i urt, Deklaruesm i sinqert. Allahu sht Sundues i paprekshm,


52/220

52

saktsia e fes s tij sht e lartsuar dhe m lart se dogj tjetr.

T gjith jan t nj mendimi se veprat e Zotit nuk jan t privuara nga urtsia, qoft fjala pr ata njerz qe teprojn, qoft pr ata q jan t rezervuar n kt. Tgjith ata deklarohen se Allahu sht i prsosur, por jasht veprave t pakuptimta dhe pa kurrfar t pavrtetash n t folmen e Vet. Pas deklarimit t till,ata prsri futen n konflikte reciproke, konfirmime dheakuzime t pakuptueshme, duke mos u kujdesur aspak se ku i shpien kjo. Ndrsa ne i prmbahemi asaj, ku

sht arritur pajtueshmria, kurse t gjitha shtjet e prkundrta duhet sjell gjer tek nj e vrtet e vetme.Veprim t urt e quajn at prpjekje, e cila

kontribuon n ruajtjen e harmonis apo t shmangiesnga prishja e rregullit n kuptim t veant apo t prgjithshm. Gjat ksaj mendja, pasi q e ka peshuar mir kt veprim nga t gjitha aspektet e mundshme,sjell gjykimin se asgj nuk ndodh m kot e asrastsisht. At, i cili pandeh se urtsia n krijim e sipr ka ndonj kuptim tjetr q nuk udhzon n vendosjen eligjshmris s prsosur, ne e drejtojm n rregullagjuhsore dhe n konkluzionet e logjikshme pakontestuese. Nuk mund t quhet urtsi t vepruarit,vetm pr t vepruar e kjo as q mund t mirret memend. Vepr e urt mund t konsiderohet vetm ajo

pun, t ciln e prcjell qllimi i caktuar i ekzistuesit tsaj. Sikur t mos ishte kshtu, ather gjumashi do tishte dijetar pr at se n gjum e sipr me nj lvizje eka ndrydhur shkrapin, i cili kishte tenteuar ta kafshontefmijn, ose po ashtu n gjum e ka shptuar fmijn qt mos rrzohet n grop. Ather shum marrzira do tmund t'i quanim menuri, nse ato rastsisht do t ishin


53/220

53

t prcjella me ndonj dobi me rndsi t posame apot prgjithshme. E kt assesi nuk mund ta pranojmendja.

Rregulli i plqyer dhe i pranuar nga t gjithlogjicistt sht: "Veprat e personave t urt jan tmbrojtura nga absurditeti - paprshtatshmria." I menur konsiderohet vetm ai, i cili e di se ka rrjedh nga veprae br sipas dshirs s tij. Me shprehjen "imun ngamarrzira" nnkuptohet se njeriu i menur kurr nuk dot kryej asgj, e q pr kt t mos ket qllim tcaktuar. Nse sht kshtu tek njerzit e kuptueshm, t

cilt jan vetm krijesa, ather si do t jet tek Krijuesii t gjitha krijesave dhe Poseduesi i dituris dhe imenuris s prsosur? Kto jan t gjitha t vrteta, tcilat nuk mund t'i kontestoj askush.

Veprimtaria dhe krijimtaria e Zotit jan kryer prsosurisht dhe jan stolisur me shembuj t shumt turtsis s madhe dhe t harmonis n t cilnekzistojn qiejt, Toka dhe gjithka midis tyre, e cila eruan ligjshmrin n Gjithsi, dhe e siguron at ngakaosi i cili sigurisht do t mbretronte dhe do t sillteshkatrrim t plot. Kjo gjendje u konvenon nevojave tt gjitha krijesave, sidomos kur jan n pyetjeorganizmat e gjall, bimt dhe shtazt. Sikur t mosekzistonte kjo urtsi e mrekullueshme, ather do takishim vshtir t vrtetojm gjithdijshmrin e Tij.

Kt urtsi e shquajm me at se do gj sht nvend t duhur dhe q, do gjje i sht dhn ajo ka iduhet asaj. Ai sht i vetdijshm pr kt menuri,andaj kt e ka dashur apo nuk e ka dashur n momentine veprimit? Nse nuk e ka dashur, q sht e pamundur,ather do t mund t thuhet se dituria e Tij madje shte mangt, apo sht i pavetdijshm sepse nuk ka dashur


54/220

54

ta bj kt. M par sht theksuar konkluzioni sedituria e Tij i prfshin t gjitha, dhe se sht e pamundur mungesa e sjelljes s Tij pa vullnetin e Vet. Ai, pra,dshiron dhe e do at q vepron, si dhe pasojat, t cilat ika parapar, sepse sht e pamundur q Ai t mos edshiroj at q e parasheh, duke i ditur pasojat e paevitueshme t veprave t Veta. sht e pamundur qurtsia t jet e padshirueshme n veprat e Tij. Pra,sht obligim t besohet se veprat e Tij nuk jan tmundura prvese me menuri, gjithashtu sht e pamundur q urtsia e Tij t jet pa qllim t caktuar,

sepse sikur t ishte i sakt supozimi se ajo ka i paraprinveprs nuk sht dshira e vet Prmbaruesit, ather kjovepr nuk do t bnte pjes n ato, t cilat jan kryer memenuri.

Domosdoshmria e menuris n veprat e Tij shtkomponent i domosdoshm i dituris dhe i vullnetit tTij. Ky sht konstatim me t cilin pajtohen edhe ata, tcilt prndryshe n qndrimet e tjera bien n konflikt. Injjti konstatim vlen edhe pr domosdoshmrin e tvrtetuarit dhe t realizuarit e t gjitha premtimeve pr shprblime apo pr ndshkime, sepse ky shtkomponent i rndsishm i dituris s prsosur, ivullnetit dhe i vetdashjes s Tij. Ai sht m i sinqertinga t gjith ata q flasin! Ajetet kur'anore dhe hadithete Pejgamberit a.s., t cilat n shikim t par shpiejn n

kontradikta, duhet t studiohen n kontekst t ajetevedhe t haditheve t tjera dhe t gjitha kto t shqyrtohen,n mnyr q t shquhen prputhshmrit dhe, t gjithat harmonizohen me konkluzione t qarta, t cilattanim i kemi cekur, ashtu si sht e denj dhe simeriton prsosmria e Zotit, lartsia e Tij dhe menuriae pakufishme e Tij. Parimi themelor n t cilin


55/220

55

reduktohet e tr ajo q e theksuam gjer m tani, janFjalt e Tij:

"Ne nuk kemi krijuar qiellin dhe Tokn, e'gjendet midis tyre, pr tu zbavitur. Sikur t kishimdashur t zbavitemi dhe sikur t donim ta bnim at, Ne do t zbaviteshim n kompetencn Ton, por Nenuk e bjm kt. Prkundrazi, Ne t pavrtetn e godasim me t vrtetn dhe ajo(e vrteta) triumfonmbi t ndrsa ajo (gnjeshtra) zhduket. E juve(jobesimtarve) u takon shkatrrimi pr at q i prshkruani (Zotit) " (El Enbija, 16-18).

Fjalt e Tij:"Ne do t zbaviteshim n kompetencnTon" do t thon, sikur kjo t rezultonte nga prsosmria e Qenies s Tij, e cila nuk ka t meta,Ather Ai do ta bnte kt, e di e till megjithat shte pamundur. Fjalt e Tij:"por Ne nuk e bjm kt" jan mohim me t cilin logjikisht mohohet nj gj e till.

Pas t gjithave mbetet t themi se t gjith ata, tcilt i studiojn kto shtje ndahen n dy grupe: t part prpiqen t'i zgjidhin ato, sepse n kt gjejngzim dhe knaqsi. Ky grup nocioneve u japin emra tlir, duke mos marr parasysh a e lejon kt ligji isheriatit apo jo, dhe se a aplikohen kta emra n at q i prket Allahut xh.sh. Urtsin e t krijuarit - providencn - e quajn si shkak t fundit, qllim, paramendim, prshtatshmri t interesave t

prgjithshme, duke mos u hamendur pr t shkruar dogj q u bie ndrmend, prdorin fjal t cilat i prgjigjenides s tyre momentale pr gjsendin e shqyrtuar. Ata,kshtu thon se "dika i sht ngarkuar Atij"(bi-l-vaxhibi 'alejh), pr t thn se "dika sht eDomosdoshme n lidhje me At" (el-vaxhibu lehu),duke mos u kujdesur pr pasojat.


56/220

56

Grupi i dyt i hulumtuesve jan ata, t cilt merrenme hulumtime shkencore, por me respekt t detyruar nga kujdesi i madh fetar, duke u kujdesur pr gjrat, tcilat i prkasin Allahut t Lartmadhruar, duke besuar At me falnderim m t madh dhe duke i kushtuar Atijrespekt m t madh. Ata jan t vetdijshm se gjithsesiduhet besuar n pakrahasueshmrin e Zotit, madje prpjeken q me gjuhn e tyre t mos shqiptojn di qdo t asociononte n ndonj t met t Tij. T obliguarite Allahut n dika shpien n nnshtrim dhe varsi, e ngaana tjetr, do t mund t kuptohej se Ai sht i detyruar

dhe nn dominimin e dikujt. Me prshtatjen e interesavet prgjithshme zakonisht nnkuptohet kujdesi i Tij iobligueshm dhe furnizimi i pandrprer, q sht e padrejt t'i prshkruhen kto Atij, sepse kto jan shenjat dituris s mangt. Pr sa i prket shprehjes: paramendimi, qllimi dhe shkaku i fundit, kto jannocione, t cilt e caktojn at, q e v n lvizjeekzistuesin e veprs nga fillimi i zgjatjes s saj e gjer nmbarim. Gjykimin pr kt tanim e kemi dhn. Allahusht prmbi kt. Megjithat, a sht e arsyeshme qliria pak sa m e madhe e t shprehurit apo t prmbajturit e tepruar t jen shkas i prarjes dhe igrindjeve mes myslimanve n ato prmasa q i shpienn shkatrrim dhe n gjendje tejet t rnd n t cilngjenden edhe sot?


57/220

57

VEPRAT E NJERZVE

Mendja dhe shqisat dshmojn se njeriu ekziston, senuk nevojitet kurrfar argumenti pr t'u bindur n kt, eas ndonj msues i cili do t na udhzonte n kt. Njkohsisht, ai e ndien se sht i vetdijshm pr

veprimet e veta, pasojat e t cilave i peshon me mendjene vet, vendos dhe planifikon sipas vullnetit t vet, e pastaj i realizon ato sipas mundsive t tij. Tkonstatohet kjo s paku do t thoshte t konstatohetdimensioni logjik i vrtetsis s ekzistencs s njeriut.

Sikurse q njeriu sht i lindur n t ekzistuarit e vetsi individ, po ashtu sht i bindur edhe e tr gjinianjerzore, t gjith ata, t cilt kan mendje dhe shqisa.Megjithat, ky person i shndosh, logjikisht sensual(epsharak), dshiron t knaq mikun, por n vend tksaj ai e hidhron at, e ngandonjher krkon dhedshiron t prokuroj ndonj dobi, por ajo i shmanget, engandonjher punon pr t shptuar, mirpo shkon nshkatrrim, pastaj nga ky gabim nxjerr msim, dukeqortuar veten se nuk ka gjykuar mir gjat planifikimit

t veprimit t tij. Prandaj, bhet m i kujdesshm q tmos prsritet kjo prvoj e keqe. Ky individ prsrit tnjjtn vepr, tani n mnyr m t sigurt dhe me mjetem t urta. E kaplon zemrimi n dik q e pengon pr t realizuar at q dshiron; nse ky pengim bhet shkak i mossuksesit dhe nse e pengon n rrugn e cakut tvet, ather ky sht i prgatitur t protestj haptas. Por,


58/220

58

nse shkaku i mossuksesit nuk sht as paaftsia e tij, asndonj kundrshtar i rrezikshm, ky individ kthehet nann tjetr me t ciln bie n konflikt, dhe e fajson at pr mosarritjen e qllimit t dshiruar. Kur bn stuhidhe i fundos barkat e tij, bie rrufeja e ia djeg pasurin,kur i vdes dikush n t cilin gjente mbshteje, apozhduket ai, i cili e kishte ndihmuar at, ather nga egjith kjo, do t duhej t nxjerr msim se n Gjithsimbretron nj Fuqi, e cila sht prmbi t gjitha fuqit,dhe se prapa do plani ekziston Fuqia t cils nuk mundt'i kundrvihen planet e askujt. Nse individi n fjal

merr qndrim se e tr ajo q sht paraqitur n Gjithsika lidhje dhe marrdhnie t posame me Absolutin,dhe se do gj n t sht rezultat i Dituris dhe eVullnetit t Zotit, ather ky person do t rezonoj mir,do t nnshtrohet dhe situatn e vet do t'ia lkompetencs s Tij, mirpo, duke mos e harruar pjesmarrjen dhe prgjegjsin e tij.

Besimtari, i cili sht i bindur me an targumenteve dhe vrojtimeve se, fuqia e Krijuesit t tgjitha botve sht prmbi fuqin e do gjje tjetr,sht i bindur edhe ather kur ka t bj me vetvetense, punt e tij t dshiruara jan pjes e planit t prgjithshm t Allahut xh.sh., pjes e dhuntive t Tij,dhe thot: - do vepr e njeriut sht vepr e Allahutxh.sh.! N kt mnyr njeriu e arsyeton t ekzistuarit e

tij. N kt fakt sht themeluar ligji fetar dhe t drejtat

dhe obligimet e gatitura (organizuara). Ai i cili nga kjomohon bile di, ai me kt ka mohuar thelbin e besimitt tij, e ky thelb sht mendja me t ciln e ka prirur Allahu xh.sh., duke i dorzuar instruksionet e Veta nform t imperativit dhe t ndaless.


59/220

59

T diskutuarit pr ndihmat dhe udhzimet e Zotit, sidhe orvatja pr tu "paqsuar" gjithdija dhe vullneti iZotit, t cilat jan argumentuar, me veprimin e lir tnjeriut q sht e qart, paraqet prpjekje pr tdeprtuar n dispozitat e fshehta t Zotit, gj q e kemit ndaluar t bjm, duke qen se mendja jon sht e paaft t arrij kt. N diskutimes t ktilla meentuziazm kan hyr shum njerz, sidomosmyslimant dhe t

Documents

Muhammed Abduhu - Risale Et Teuhid