REGIONALIZACIJA I PROSTORNO PLANIRANJE

OPI DRUTVENI ZNAAJ REGIONALIZACIJE

Naglaeni interes za regionalnu problematiku i u okviru toga interes za to racionalnijuorganizaciju naseljenosti, privrede i ostalih djelatnosti, jedna je od bitnih karakteristika suvremenog razvoja.S razlogom se istie da je malo suvremenih svjetskih problema koji su se svojim politikim, socijalnim i ekonomskim znaajem nametnuli takvom snagom i brzinom, kao to je sluaj s regionalnom problematikom.U svijetu je ve preovladalo saznanje o negativnim posljedicama ranijeg stihijnog i prostorno neravnomjernog razvoja i da je znatno porasla individualna i kolektivna svijest o nunosti, ne samo globalnog i granskog, ve i usklaenog regionalnog razvoja.Svjedoci smo velikog broja naunih disciplina koje se bave regionalnom problematikom, kao i poveanja broja organizacija i institucija specijaliziranih za regionalna istraivanja u nacionalnim i meunarodnim okvirima.Odgovarajui oblici kod nas su institucije i organizacije za regionalno ili prostorno planiranje:*ministarstva,**instituti,***istraivaki centri i ****ostale vladine institucije i nevladine organizacije.

U meunarodnim okvirima, pored brojnih regionalnih ekonomskih institucija i organizacija, znaajnu ulogu imaju regionalne ekonomske komisije UN-a, EU i dr. Problemi regionalnog razvoja su, u veoj ili manjoj mjeri,prisutni svuda u svijetu, bilo da se radi o razvijenim ili nerazvijenim zemljama.U gotovo svakoj zemlji nije teko utvrditi jae ili slabije izraenu podjelu zemlje na podruja koja se sporije razvijaju ili stagniraju ili ak zaostaju i razvijena podruja u kojima se vri stalna koncentracija naseljenosti i ekonomskih aktivnosti.Izraene neusklaenosti u prostornom-teritorijalnom razvojusu u osnovi rezultat razliitih politiko-historijskih i socijalno-ekonomskih uvjeta razvoja u svakoj zemlji pojedinano, kao to su uostalom nejednake drutvene i materijalne pretpostavke i mogunosti za preovladavanje takvog stanja. U suvremeno doba pitanje regionalnog razvoja se sve ee i glasnije postavlja u mnogim zemljama, iako ne uvijek s istim razlozima i motivima.NPR: uklanjanje dispariteta u razvoju pojedinih podruja (regionalno neravnomjeran razvoj) ili zemalja sa sloenom etnikom strukturom stanovnitva vezano za zahtjeve za ravnopravniji politiki, socijalni i ekonomski razvoj pojedinih etnikih zajednica i njihovih teritorija.Meutim, rjeavajui samo te probleme, koji su vrlo sloeni i brojni, ne iscrpljuje se znaenje i sutina regionalnog razvoja.Naprotiv, pitanje regionalnog razvoja se jednako postavlja i u razvijenim zemljama, pogotovo u onim gdje jedosadanjim nekontrolisanim razvojem(naroito industrije) ve ozbiljno naruena ivotna i radna sredina i gdje ima vrlo mnogo razloga za pokretanje procesa decentralizacije u oblasti upravljanja i dekoncentracije u oblasti naseljenosti i privrede.Zato je ispravnije zakljuiti da se pitanje regionalnog razvoja ne moe vezivati samo za probleme nerazvijenih ili samo za probleme razvijenih podruja, ve za ire shvaenu problematiku to skladnijeg razmjetaja proizvodnih snaga, odnosno drutvene podjele rada u jednoj zemlji i to racionalnije organizacije prostora u svakom njenom dijelu.U tom sluaju nerazvijena i razvijena podruja zemlje u okviru mjera i politike regionalnog razvoja, zasluuju adekvatan pristup i odgovarajuu drutvenu intervenciju.Dosadanja iskustva u svijetu uglavnom evropska iskustva, potvruju da se ovi problemi uspjeno rjeavaju na odgovarajuem regionalnom nivou na kojem se i javljaju, a ne u sklopu samo zemaljskog ili granskog planiranja i pristupa.A to znai da se, na osnovu prethodno izvrene regionalizacije zemlje istrae bitne karakteristike regija, utvrde problemi pojedinih regija i u njih usmjere drutvene snage tih regija ili ire zajednice da bi se postigli ciljevi ciljevi kao rjeenje kratkoronog, srednjoronog i dugoronog karaktera.NPR: usklaivanje, usmjeravanje, podsticanje i ubrzavanje ekonomsko-socijalnog razvoja i sl. Ono to je, u stvari, sporno i esto nedovoljno jasno- jesu principi i kriteriji regionalizacije, koji nisu ujednaeni, iako primjenljivi i ope prihvaeni, pa problemi regionalizacije upravo zbog toga ni teorijski ni praktino nisu jednostavni.Da je to tano svjedoi injenica da, kako Bosna i Hercegovina tako i mnoge druge zemlje, nema jednu ope prihvaenu niti geografsku niti ekonomsku regionalizaciju, mada je pokuaja nacrta i prijedloga bilo vie.Nema sumnje da je geografija pozvana da tu prazninu ispuni, u uskoj suradnji s ostalim naunim disciplinama, kojima je posao na regionalizaciji blizak, a u okviru geografije, to je prvenstveni zadatak regionalne geografije.Regionalna geografija se upravo bavi prouavanjem konkretnih dijelova Zemljine povrine regija, i njen je zadatak da na primjeru pojedinih veih ili manjih prostornih cjelina predstavi sve one prirodne i drutvene pojave i njihovu interakciju u prostoru. Ukratko, sve one faktore koji utjeu na oblikovanje fizionomije, zatim struktura i funkcija odreene prostorne cjeline, odnosno regije.Utvrivanje regija ili regionalizacija najneposrednije je povezana sa svim osnovnim pitanjima sadraja regionalnog aspekta razvoja.Osnovni smisao regija, kao specifinih teritorijalnih subjekata bio bi posebno u tome da one predstavljaju optimalni teritorijalno-geografski i analitiko-planski okvir, sredstvo i metod za zajedniko rjeavanje i usmjeravanje regionalnog razvoja. Prema tome, meu metode usmjeravanja regionalnog razvoja spada i regionalizacija, odnosno utvrivanje regija i njihove prostorne veliine.Regije su tako neodvojiv element regionalne komponente drutveno-ekonomskog razvoja, a osnovna im je karakteristika da se ne zadravaju na opinskim granicama, ve ukljuuju ire, i s gledita razvoja i planiranja optimalne okvire.

POJAM I OSOBENOSTI GEOGRAFSKE REGIJE

a)Pojam geografske regijeREGIJA JE U BITI PROSTORNI POJAM, koji je vrlo rairen u upotrebiu mnogim naukama.Moemo ga definirati sa razliitih aspekata:*geografskog;*ekonomskog;*sociolokog;*historijskog;*etnikog;*politikog;*pravnog i drugih gledita/aspekata.Za jedne je regija objektivna stvarnost. Za druge je regija rezultat selekcije samo nekih prostornih obiljeja. Za tree je regija samo metod klasifikacije.Za geografa regija je stvarna i postojea teritorijalna cjelina, koju je uvijek i iznova mogue prepoznati i kartirati.Geografska regij shvaena u svom najirem znaenju predstavlja sistem koji se sastoji od nekoliko podsistema:*prirode;*stanovnitva;*naselja;*ljudskih aktivnosti(privrede),koji treba razmotriti kroz njihove:*materijalne komponente (geografska supstanca, struktura itd.);*djejstvujue sile (geografski faktori, geografski procesi, dinamika);*izmjene u vremenu (razvoj, geneza i ritmika);*prostornu organizaciju (prostorna ralanjenost);Dakle, geografska regija je prostorna cjelina koja se izdvaja svojim osobenim prirodnim i drutvenim obiljejima.Prirodni elementi i drutveni faktori, koji karakteriziraju regiju, odnosno koji je ine osobenom prostornom cjelinom, sjedinjeni su u mjeri i na nain koji svakoj regiji daje karakter individualizirane prostorne cjeline razliite od ostalih.

b)Osobenosti geografske regije

1.) CJELOVITOST:Najvei broj geografa grijei svodei svojstva regije na sumu elemenata ili preferirajui neki od njih.U biti cjelovitost regije podrazumijeva zavisnost svakog elementa, svojstva i odnosa u sistemu regije i njihovog mjesta i funkcije unutar regije, uslovljenost ponaanja sistema ponaanjem pojedinih njegovih elemenata i svojstava njegove strukture i uzajamnu zavisnost regije i okolice.2.) HIJERARHINOST REGIJE

Hijerarhinost sistema regija je uslovljena okolnou da meu njima postoje odnosi nadreenosti i podreenosti. Svaki regionalni sistem se moe podijeliti na podsisteme ili sisteme nieg ranga sve do najelementarnih.3.) DINAMINOST REGIJEGeografska regija kao prostorni sistem, posebno njen socijalni podsistem, mijenja svoja stanja i svojstva u prostoru i vremenu. Dinaminost regionalno-geografskih sistema ne iskljuuje pojavu relativne statinosti(geoloko-geomorfoloka osnova date prostorne cjeline).4.) OTVORENOST REGIJEU odnosu na ostale dijelove globalnog sistema geografske sredine, regionalno-geografski sistemi su otvoreni, tj.vre razmjenu materija i energije s tom sredinom.

GEOGRAFSKI KONCEPT REGIJE

Geografski koncept regije proizlazi iz biti samog predmeta geografskog prouavanja (nauka o prostornoj stvarnosti na Zemljinoj povrini) i osnovne geografske metodologije.Od druge polovine XVIII stoljea meu univerzalno enciklopedijskim geografima javljaju se tendencije u smislu naglaavanja vanosti i potrebe izdvajanja. POSEBNIH TERITORIJALNIH JEDINICA SPECIFINIH GEOGRAFSKIH OSOBINA, koje treba utvrditi posebnim metodama u cilju to preciznijeg odreivanja njihovog karaktera i funkcija.Poetkom XIX stoljea raste interes za razradu metodoloke problematike prostornih cjelina Zemljine povrine, ali tek radovi Humbolta i Rittera predstavljaju prekretnicu u razvoju geografske naune misli, kada je i formiran geografski regionalni koncept.OSNOVA GEOGRAFSKOG REGIONALNOG KONCEPTA POIVA NA PRINCIPU HOMOGENOSTI ili UNIFORMNOSTI.PRINCIP HOMOGENOSTI podrazumijeva odreene jedinstvenosti-jednoobraznosti cjeline geografskih pojava, karakteristinih za neku odreenu prostornu cjelinu.Prema V.Rogiu, doajenu regionalne geografije u radovima evropskih geografa nakon II svjetskog rata, glavno znaenje u odreivanju homogenosti regionalne strukture imao je princip FIZIKE DETERMINACIJE, koji proizlazi iz postavke da prostornu stvarnost Zemljine povrine treba promatrati kao vie ili manje transformirani odraz u osnovi utvrene homogenosti kompleksa elemenata prirodne osnove.Po tom konceptu (fizika determinacija) jedna regija moe biti homogena u smislu jednolikih-jednoobraznih karakteristika ili jednolike strukture osnovnih elemenata transformirane prirodne sredine-osnove, ali ne i u pogledu gustoe i tipa naseljenosti, izgleda i strukture agrarnog pejzaa, stupnja urbaniziranosti, odnosno cjelokupne privredne strukture, odraene u znatnom dijelu u vanjskoj fizionomiji. Uniformnost ili jednoobraznost je ta koja oznaava homogeni prostor.Oito je da primjena osnovnog, na prvi pogled jednostavnog principa homogenosti u izdvajanju i prouavanju regija kao komplesnih jedinki, ovisi o izboru i sistematizaciji kriterija homogenosti. Moe se rei koliko kriterija toliko homogenih regija.Sistematizacija kriterija regionalne diferencijacije u odnosu na dvije komponente regionalnog strukturnog kompleksa prirodnu i drutvenu, protivurjei biti i zadatku geografije kao nauke.Ovo s toga to je objekt geografskog prouavanja cjelokupna prostorna stvarnost Zemljine povrine , te se GEOGRAFSKI REGIONALNI KONCEPT mora osnivati na spoznaji objektivnog postojanja prostornih jedinki, koje su rezultat razliitih kombinacija transformirane prirodne osnove i drutvenih faktora.

Jasno je, dakle, da sistematizacija kriterija prema razliitoj veliini, odnosno prema hijerarhijskoj skali kompleksnih prostornih jedinki ima najvee znaenje za utvrivanje strukture homogenih regionalnih kompleksa jednog odreenog prostora.Sistematizacija kriterija prema dominantnim komponentama regionalnog strukturnog kompleksa mogua je jedino u odnosu na hijerarhijski sistem regionalne strukture. U najveem broju sluajeva, vee regionalne cjeline, koje pripadaju najviim stupnjevima hijerarhijske skale, uglavnom su odreene baznim karakteristikama TRANSFORMINANE PRIRODNE OSNOVE, dok kod najmanjih prostornih jedinki, drutveno-ekonomski faktori openito imaju vee znaenje. Raznolikost kombinacija geografske stvarnosti namee potrebu postojanja raznolikih sistema grupiranja kriterija.Najbolji sintetiki pokazatelj kombinacija svih komponenata odreenog regionalnog kompleksa Zemljine povrine jest njegov IZGLED ili GEOGRAFSKA FIZIONOMIJA.Na osnovu odreene FIZIONOMSKE HOMOGENOSTI PEJZAA mogue je najbrim i najjednostavnijim putem doi do osnovnih spoznaja objektivno postojee regionalne strukture. Ako je GEOGRAFSKA REGIONALIZACIJA, odraena u pejzau, osnovni sintetiki pokazatelj homogene geografske strukture, onda izmeuFIZIONOMSKE-PEJZANE HOMOGENOSTI i GEOGRAFSKE HOMOGENOSTI treba staviti znak jednakosti.Osnovni preduvjet spoznaje OBJEKTIVNO POSTOJEE HOMOGENE REGIONALNE STRUKTURE jest upoznavanje i kartografsko predoavanje diferenciranih prostornih jedinki. HOMOGENA REGIJA jest prostorna cjelina iji pojedini sastavni dijelovi pokazuju izmeu sebe manje razlika nego prema jedinicama susjednih prostora.Rad na regionalizaciji mora zapoeti s kartografkim fiksiranjem fizionomski izdvojenih pejzano homogenih prostornih jedinki kao i rezultatom geografskih terenskih istraivanja.Budui da su HOMOGENE GEOGRAFSKE REGIJE rezultat kombinacija drutveno transformiranih elemenata prirodnog kompleksa i drutvenih faktora, vrlo je vano utvrditi odnos izmeu REGIONALNO-GEOGRAFSKE REGIONALNE EKONOMSKE STRUKTURE. Izdvojeni areali suvremene ekonomske strukture, naroito one koja se osniva na geografski relevantnim pokazateljima (aktivni po djelatnostima, proizvodnja, dohodak, potronja i d.), mogu biti i esto se poklapaju s geografskom regionalnom strukturom. Meutim, vrlo su este pojave neslaganja geografskih izdvojenih prostornih cjelina i prostornih areala homogene geografske strukture. Realno postojee strukturno-homogene regije uglavnom su rezultat vie ili manje dugotrajnih i kombiniranih procesa.PRINCIP FUNKCIONALNOSTI podrazumijeva funkcionalnu meuzavisnost transformirane prirodne osnove i sloene drutveno-ekonomske strukture. Velika je potreba prouavanja te meuzavisnosti s prostornog aspekta to je funkcionalna regionalizacija.Koncept nodalnosti razvio se pod utjecajem TEORIJE RACIONALNE DRUTVENO-EKONOMSKE PROSTORNE ORGANIZACIJE. Osnovane na hijerarhijskoj mrei proizvodno-potronih i osobito servisnih centara. Hijerarhijska struktura nodalnih regija uglavnom se shvata kao odraz hijerarhijske strukture gradskih centara, odnosno njihovih utjecajnih podruja.Obilje vrlo raznolikih pojava, drutveno-ekonomskih i kulturnih faktora omoguava raznovrstan izbor kriterija za odreivanje stupnja funkcionalne povezanosti raznovrsnih i raznorodnih geografskih homogenih prostornih cjelina nodalno-funkcionalne regionalizacije. Princip funkcionalnosti u vezi je s kriterijem polariziranosti-heterogenosti. On podrazumijeva gradove kao polova arita razvoja.Rukovodei se tim principom nastaju nodalne funkcionalne regije.TIPOVI GEOGRAFSKIH REGIJA

TRADICIONALNA REGIJA (historijsko-geografska regija)Objektivno postoji kao izdvojeni i prepoznatljivi prostor. Ove su regije vie ili manje ouvane i ivue u svijesti ljudi i u svojim prostornim okvirima, unato brojnim administrativno-teritorijalnim i opim socio-kulturnim promjenama. Pojedine tradicionalne regije uklapaju se u postojeu regionalnu diferencijaciju kao regionalne cjeline razliitog hijerarhijskog ranga, dok su neke izgubile prostornu cjelovitost i historijsko-geografske granice, integrirajui se u drugaiji aktuelni regionalni sistem. To je osobito izraeno razvojem komunikacija i promjenom nainom koritenja zemljita. Promjena regionalnog sistema ne dovodi nuno i do unitavanja postojee regionalne svijesti, jer ona moe i dalje postojati kao element novog ustroja regije.Tradicionalna regija je sloen tip regije. Ona je posljedica vremenski dugotrajnog razvoja identiteta povezanog s teritorijalnou.Istraivanja sloenih tradicionalnih, odnosno historijsko-geografskih regionalnih cjelina ili sistema, nuno obuhvata irok raspon kriterija i elemenata, kao to su jezik, religija, socijalni procesi, elementi materijalne kulture, upravno-politiki prostorni ustroj, prirodna sredina, saobraajni sistemi i dr. REGIONALNA SVIJEST ili regionalnost u regionalne studije ukljuena je na brojne naine. To je oblik KOLEKTIVNE- grupne svijesti koji proizlazi iz osjeaja homogenosti podruja. Elementi koji ine regionalnu svijest su:* Zajedniki nain ivota, odnosno podijeljena egzistencija, koja izrasta iz meusobnih ljudskih kontakata dovoljno dugo;* Vanjske ekspresije ili materijalizacije (pejzai, tip graditeljstva i dr.).

FIZIONOMSKA (formalna) REGIJAIzdvojena je po principu geografske homogenosti, homogenosti fizionomije pejzaa, po emu se razlikuje od drugih regija. Kriterij homogenosti temelji se na postupku utvrivanja slinosti unutar regionalnih jedinica prostora. Prema tome, homogen prostor ili homogena regija jest prostor iji pojedini sastavni dijelovi pokazuju izmeu sebe manje razlike nego prema jedinicama susjednog prostora.Kako kae eminentni regionalni geograf M.Bradshaw fizionomsku ili formalnu regiju determiniraju karakteristike kombinirane od fiziko-geografskih i socijalno-geografskih odlika osobenosti. Metodoloki gledano, homogenost se moe uoiti, dokazati ili opovrgnuti samo mjerenjem i utvrivanjem injenica, pa je metoda prvenstveno morfoloka, a definicija granica takvog prostora proizlazi iz rezultata postojeeg stanja.

U upotrebi su KVANTITATIVNE METODE:*prosjena vrijednost *standardna devijacija *koeficijent varijacije i dr.

FUNKCIONALNA REGIJA Izdvojena je po principu funkcionalnosti, odnosno funkcionalne povezanosti, pri emu je osobito vano istai zavisnost meu sastavnim dijelovima regije:*Polarizacijska regija-heterogena; *Monocentrina funkcionalna regija;*Policentrina funkcionalna regija

KOMPLEKSNA REGIJARegija koja je formalna (fizionomska-homogena) i funkcionalna(unutranja povezanost) je kompleksna regija.

POLARIZACIJSKA REGIJAGrad je heterogen prostor. Heterogenost mu proizlazi iz diferencijacije djelatnosti i razliitosti njihovog smjetaja, te s tim povezano i diferencijacije stanovnitva, kako po djelatnostima, tako i po stupnju koncentracije, a svakako i po nainu ivota. Glavni oblik, uzrok i posljedica heterogenosti prostora su gradovi, jer su oni izraz koncentriranog rasporeda stanovnitva i djelatnosti. Svaki grad stvara i oblikuje oko sebe, veu ili manju gravitacijsku zonu, pa je zato sredite funkcionalnih, prostornih, drutvenih, ekonomskih i politikih meuzavisnosti.Grad je, dakle, pol (arite ili vor) - ishodite gravitacijske zone.Budui da raspreno rasporeene funkcije ekstraurbanog prostora gravitiraju prema koncentriranim funkcijama urbanog prostora i obrnuto, one radijalno tee irenju u okolni prostor. Isto vrijedi i za korisnike tih funkcija, koji nisu nita drugo nego njihov komplement. Tako shvaen prostor naziva se polarizirani prostor ili polarizacijska regija nodalna regija (nodus vor). Prema tome, shvatanje polariziranog i uope artikulisanog prostora, vie ne poiva na morfolokoj analizi nego na fiziolokom pojmu meuzavisnosti, a razvilo se iz analize utjecajnih (gravitacijskih) zona grada.

Izmeu grada i njegove okoline postoji razmjena ne samo dobara, nego svih potreba i sklonosti, pa je prema tome polarizirana regija heterogena. Pojedini dijelovi heterogenog prostora su jedni drugima komplementarni, tj.oni su u funkcionalnoj meuzavisnosti. Granice rakvog polariziranog prostora nalaze se na razmeu utjecaja susjednih polova istog ranga, na temelju naela da pojedini dijelovi heterogenog prostora odravaju meusobno ili s dominantnim polom vie odnosa nego sa susjednim dominirajuim polom.METODE DIFERENCIJACIJE i omeivanja polarizacijskog prostora sloenije su od metoda za diferencijajiju homogenih prostora. Umjesto utvrivanja obiljeja tu je potrebno uhvatiti i mjeriti dinamine pojave. Metode definiranja homogene regije moraju biti manje-vie empirijske , NPR: opservacija, anketa i dr., a metode utvrivanja polarizirane regije, osim empirijskih, mogu biti teorijske, upotrebom ak i matematikih modela.TEORIJSKE METODE definiranja polarizacijske regije su prilino kompleksne za praktinu upotrebu u planiranju.EMPIRIJSKE METODE su pristupanije. Istrauju se uinci, prostranstvo i jaina gravitacije regionalnog pola, regionalnog sredita(grada), mjerenjem pojava koje pokazuju gravitaciju i dr.U obzir dolazi:*brojanje prometa i telefonskih impulsa na raznim udaljenostima pribliavanju/udaljavanju gradu;*mjerenje distribucije lokalne tampe;*Istraivanje migracija zbog anomalne i ekstraanomalne potronje i usluga, donekle i stalnih migracija, za ui pojas gravitacije i dnevnih migracija;*Dinamika rasta grada;*Volumen prometa na pojedinim udaljenostima od grada;*Weekend-turizam; *Kartiranje mjesta sekundarnog stanovanja;*Evidencija organizacije javnog prigradskog prevoza(linije, smjerovi, uestalost, vozni red i dr.).Granica zone utjecaja regionalnog sredita pola moe se tada dobiti superponiranjem pojedinih kartografskih prikaza tih analiza na topografskoj podlozi. Tako dobijene granice polarizirane regije, uvijek su manje jasne nego to su granice homogene regije i sastoje se od jednog pojasa neodreenosti.

TEORIJSKI MODELI*Opa teorija ekonomske regije poiva na tri osnovna inioca: *udaljenost,*veliina/obim proizvodnje i*perfektna konkurencija.*Teorija baznih ekonomija*bazira na zaposlenosti i*teoriji stupnja koncentracije;*Teorija dominacije

PLANSKA REGIJAJe poseban tip funkcionalnih regija (programska regija):*Politika politiko-upravna regija;*Prirodna prirodno-geografska regija:Formalna regija koju povezuju kriteriji prirodno-geografske homogenosti (Sarajevska kotlina, Bjelanica, Glasinaka visoravan, Livanjsko polje);*Kulturna regija: Kriterij etniko-jezika homogenost (jezik, kultura, nain ivota);*Tehnika programska regija;*Statistika regija;Planska regija se definira kao prostor u kojemu su svi njegovi dijelovi podvrgnuti jednoj planskoj akciji, tj. jedinstvenoj i programiranoj odluci. Takva je regija instrument planiranja i provoenja politike zadanog cilja ureenja prostora, za razliku od homogene i polarizirane regije, koje su, ipak, samo objekti planiranja odnosno podloge planiranja. Tako smo doli do koncepta regije kao sredstva, a regija u prostornom planiranju mora biti sredstvo, a ne cilj.Zbog toga to je upravno-politika podjela teritorija sredstvo a ne cilj, onda je u tom podruju regionalizacija sredstvo, a ne samoj sebe svrha i mora poivati na funkcionalnim, a ne na arbitralnim kriterijima.

Kako su prostorni problemi razliiti po obiljejima i da su vremenski nejednako rasporeeni, realno je zamisliti onoliko planskih regija, koliko i problema: *turizam, *zatita prirode,*zatita okoline, *vodoprivreda,*industrijski bazeni,*poljoprivredna podruja i dr.Problemi koji mogu odrediti izbor planske regije mogu biti:*Tehnike,*ekonomske i *socijalne prirode.

POJAM I OSOBENOSTI GEOGRAFSKE REGIONALIZACIJE

Geografska regionalizacija mogla bi se definirati kao nauni postupak identifikacije izdvajanja objektivno postojeih teritorijalnih cjelina- regija uz potivanje odgovarajuih principa i primjenu odgovarajuih kriterija i metoda. Geografska regionalizacija nije sama sebi cilj, ve predstavlja vaan preduvjet teritorijalno usklaenog razvoja, zbog ega se smatra vanom osnovom planiranja prostornog razvoja. U tome i lei njen nauni i praktini znaaj, o emu smo govorili u drugoj temi. Parcijala!!!

PRINCIPI, KRITERIJI I METODE GEOGRAFSKE REGIONALIZACIJE

PRINCIPI GEOGRAFSKE REGIONALIZACIJE:*Administrativno tehniki,*Geografski,*Ekonomski,*Ekoloki,*Historijski,*Etniki,*Politiko-teritorijalni i dr.

a)ADMINISTRATIVNO-TEHNIKI PRINCIPI REGIONALIZACIJEse esto upotrebljavaju u regionalno-planskoj praksi i meu tehnikim strunjacima.Administrativni princip regionalizacije se temelji na poistovjeivanja regija s postojeim politiko-teritorijalnim jedinicama u jednoj zemlji, kao NPR.: sa opinama, srezovima, oblastima, kantonima, distriktima i dr. Ukoliko se radi o dovoljno velikim i de facto zaokruenim teritorijama s drutveno-ekonomskog i geografskog gledita, takav postupak i nije tako lo, ali je veoma nepogodan kad takve podudarnosti nema.Tehniki princip regionalizacije je jako rairen u krugovima tehnikih strunjaka. Na tom se principu utvruju regije koje obuhvataju takav prostor Zemljine povrine na kojemu se za krai ili dui vremenski period izvode odreeni tehniki zahvati irih razmjera.NPR.: prostori na kojima se vre krupni radovi u vezi s melioracijom zemljita, vodosnabdjevanjem, energetskim iskoritavanjem voda, saobraajnim rjeenjima i sl.Tako formirane regije su izrazitog praktinog znaaja.

b)GEOGRAFSKI PRINCIPI REGIONALIZACIJEsu uglavnom raireni u geografskim naunim krugovima i dugo vremena su bili dominantni principi regionalizacije, sve dok se nisu pojavili ekonomski principi regionalizacije.Princip homogenosti prirodnih uvjeta se zasniva na izdvajanju prostornih cjelina prema dominantnom elementu ili kompleksu elemenata prirodne osnove.Radi se uvijek o odreenoj homogenosti tj.jedinstvenosti, jednolikosti ili jednoobraznosti karakteristika, odnosno jednolikosti struktura osnovnih elemenata prirodne osnove. Po tom se principu izdvajaju velike regije u kojima preovlaujuu crtu daje jedan ili vie prirodnih elemenata, pa tako imamo:*planinske,*nizijske,*kotlinske,*pustinjske,*savanske,*stepske itd.regije.Regije dobijene po ovom principu su pogodne za sistematska prouavanja odreenih podruja, ali imaju malo znaenje u domenu regionalnog planiranja.Osim toga, pravih prirodnih regija gotovo i nema ili su vrlo rijetke, jer je najvei dio Zemljine povrine vie ili manje humaniziran i transformiran, a upravo taj aspekt u sluaju ovakve regionalizacije nije uzet u obzir.Fizionomski princip regionalizacije se temelji na izdvajaju prostornih cjelina prema geografskom izgledu odreenog prostora tj. na osnovu fizionomske homogenosti pejzaa.Taj princip se u biti oslanja na osnovne elemente prirodne osnove, tanije na transformirane elemente prirodne osnove, ali se pri tom uzimaju u obzir intervencije drutvenih faktora u prostoru. Drugim rijeima, izdvajanje regija po ovom principu se ne moe ograniiti samo na jednu grupu komponenata prostornog kompleksa Zemljine povrine, tj. samo na elemente prirodne osnove ili samo na drutvene faktore ili pojave.

Tek kombinacija elemenata prirodne osnove i drutvenih faktora prua osnovu za izdvajanje regija po ovom principu. Najbolji sintetiki pokazatelj kombinacija svih komponenata odreenog prostornog kompleksa Zemljine povrine jest njegov izgled ili fizionomija. Dakle, fizionomska regionalizacija osniva se na fiziko-geografskim kriterijima, ali se tu uzimaju u obzir i sve one kulturno-geografske odlike, koje dolaze do izraaja u fizionomiji, pa time i tipu pejzaa.

c)EKONOMSKI PRINCIPI REGIONALIZACIJEsu blii ekonomistima i ekonomskim geografima, ali i sociolozima, urbanistima i prostornim planerima. Mogli bismo ih nazavati ekonomsko-geografskim principima regionalizacije. Odomaena je upotreba naziva: ekonomski principi regionalizacije, stoga ekonomska regionalizacija ili ekonomsko-geografska regionalizacija. Ekonomski principi regionalizacije imaju veliki znaaj za regionalno planiranje. Ekonomske regije utvrene tim principima javljaju se kao prostorni kompleksi i vie ili manje prikladni okviri za razne oblike planiranja (ekonomsko, socijalno, prostorno) i osobito za realizaciju politike regionalnog razvoja u nekoj zemlji.Najvaniji ekonomski principi regionalizacije su:*Ekoloki ili potencijalni princip regionalizacije;*Princip homogenosti ekonomske strukture;*ekonomsko-razvojni princip regionalizacije;*Princip proizvodno-teritorijalnih kompleksa;*Nodalno-funkcionalni princip regionalizacije;Ekoloki ili potencijalni princip regionalizacije podrazumijeva izdvajanje regija prema upotrebljivosti prirodnih uvjeta za razvoj privrede. Prema tom principu ekonomska regija je prostor koji u cijelom svom obimu ima sline ili iste prirodne uvjete za privredni razvoj.Otuda i naziv za ovaj princip ekonomske regionalizacije. No, regije ustanovljene po ovom principu, ne moemo smatrati ekonomsko-geografskim, ve regijama s homogenim prirodnim uvjetima ili jednostavno fiziko-geografskim regijama, iako se ocjenjuju s gledita ekonomske upotrebljivosti.

Princip homogenosti ekonomske strukture Regije izdvojene po ovom principu su teritorije s jednakom ili veoma slinom proizvodnjom ili ekonomsko-socijalnom strukturom. Ovaj se princip moe primjenjivati u preteno agrarnim i industrijski nerazvijenim zemljama, a neprimjenljiv je za srednje i visokorazvijene zemlje.Ekonomsko-razvojni princip regionalizacijepodrazumijeva ekonomske regije koje slue kao osnova za perspektivnu plansku organizaciju budueg ekonomskog razvoja.Princip proizvodno-teritorijalnih kompleksaOvaj princip polazi od proizvodne specijalizacije i organizacije privrede, uzimajui u obzir proizvodnju, odnosno teritorijalni razmjetaj proizvodnih snaga.Ti proizvodno-teritorijalni kompleksi su izraz teorije racionalne prostorne organizacije socijalistike ekonomije i njenog planskog razvoja. Ekonomski rejoni formirani po ovom principu u bivem SSSR-u su poistovjeeni s politiko-teritorijalnim jedinicama (republike, okruzi, opine) i one su objektivno postojee konkretne tvorevine organiziranog ekonomskog razvoja i prostorni okvir za planirani perspektivni razvoj.Nodalno-funkcionalni princip regionalizacijeRegionalizacija po ovom principu polazi od funkcionalnih veza osnovanih na tritu, potronji i servisima, kao i od njihove organizacije. Regionalizacija po ovom principu temelji se na pojavi da osnovna ekonomska funkcija povezuje prirodno i proizvodno razliita podruja u regionalne cjeline. Ta se funkcionalna veza najvie izraava u gravitacijskoj povezanosti cijelog proizvodnog i servisnog aparata s nekim voritem nodalnim centrom.To se povezivanje s odreenim centrom ne ograniava samo na proizvodnju, ve i na druge tercijarne i kvartarne djelatnosti, to takvim regijama daje ire znaenje i odreenu stabilnost, koja se oslanja na tradicionalnoj i stalno prisutnoj potronji.Njihova se organizacija u velikoj mjeri oslanja na prometnoj mrei, kojom je usmjerena vie ili manje izraena gravitacija ljudi i dobara prema centru regije.Ukoliko je ekonomska funkcija regije razvijenija, utoliko je gravitacijska komponenta dominantnija.Otuda se esto ovaj princip naziva i gravitacijski ili funkcionalno-gravitacijski. Za sredita na koja se oslanjaju ove nodalno-funkcionalne regije upotrebljavamo termin nodalni centar ili centralno naselje.Njihova utjecajna podruja(gradska regija) su nodalno-funkcionalne regije.Te trajne i stabilne funkcionalno-gravitacijske veze esto nazivamo centralne funkcije. Poto su te funkcionalne veze stupnjevite viih i niih stupnjeva, kao uostalom i njihovi centri, to su i regije na razliitom stupnju razliito velike: vie manjih regija niih stupnjeva povezuje vei centar u veu regiju vieg stupnja.

Taj jednostavni model hijerarhije centralnih naselja i nodalno-funkcionalnih regija se veoma pribliava stvarnoj prostornoj organizaciji ljudskog drutva i njegovih djelatnosti. Zato i ne iznenauje to se ovaj princip regionalizacije najee primjenjuje u ekonomskoj regionalizaciji i za potrebe regionalnog planiranja.

KLASINI KRITERIJI GEOGRAFSKE REGIONALIZACIJE*Administrativni,*Geografski(fizionominost i funkcionalnost,*Ekonomski,*Ekoloki,*Historijski(historijski nastale provincije),*Etniki(homogenost etnike strukture; nadpolovina veina uvjet za kulturnuautomoniju; dvotreinska veina uvjet za politiku autonomiju),*Politiko-teritorijalni.Radi se o vrlo preciznim kriterijima koji omoguavaju uvaavanje konkretnih osobenosti, koji egzaktnom primjenom pruaju objektivnu sliku regionalne stvarnosti, na osnovu kojih se i formulira koncept i politika teritorijalno usklaenog razvoja i politika optimalne administrativno-politiko-teritorijalnog ustroja- organizacije.Primjenom samo jednog kriterija regionalizacije, regionalizacija je irelevantan in. NPR.: regionalizacija samo po etnikom kriteriju.Primjenom samo etnikog kriterija regionalizacije REGIJE su:*geografski heterogeni prostori;*funkcionalno dezorganizirani prostori;*prostori vrlo heterogene ekonomske strukture;*historijski nekoegzistentni prostori;*politiko-teritorijalno dezorganizirani prostori, to ima za posljedicu stvaranje politiko-teritorijalnih cjelina koje nemaju odlike regija ve tzv.konfliktnih regija.

NOVE METODE GEOGRAFSKE REGIONALIZACIJE

a)Metode kvantitativne regionalizacijeKvantitativna regionalizacija temelji se na upotrebi kvantitativnih metoda i podataka u postupku regionalizacije.*U postupku izdvajanja FORMALNIH REGIJA primjenjuje se faktorska analiza cluster analyse, pri emu se utvruje homogenost unitar mjernih vrijednosti relevantnih parametara.*U postupku izdvajanja FUNKCIONALNIH REGIJA primjenjuje se analiza tokova i gravitacijska analiza relevantnih parametara. METODOM ANALIZE TOKOVA utvruje se funkcionalna regija izdvojena na osnovu smjera i intenziteta tokova izmeu centra i periferije(okolice).METODOM TEORIJE GRAFA dobijamo grafiki prikaz odnosa i tokova izmeu centara u nekom funkcionalno cjelovitom prostoru.Postupkom primjene GRAVITACIJSKE ANALIZE utvrujemo teorijsku privlanost izmeu dvaju centara ili potencijalne tokove izmeu centara i gravitacijskih podruja centara.b)Metode kvalitativne regionalizacijeTemelje se na boljim i manje subjektivnim zakljucima i kombinacijama veeg broja kriterija, ime se izbjegavaju subjektivnost, nedoslednost i dr.TEORIJA RAZVOJNIH POLOVA je koncept koji se temelji na tzv.ekonomski prostor, to ga ine centri iz kojih se ire centrifugalne sile i privlae centripetalne sile. KONCEPT VODEEG UTJECAJA je koncept koji podrazumijeva da se razvoj temelji na odluujuim vodeim utjecajima, koji su locirani na razvojnim polovima, utjecaji koji se temelje na novim tehnologijama.KONCEPT POLARIZACIJE temelji se na injenici da brzi porast novih tehnologija (vodeih utjecaja) i njihov utjecaj na razvoj ostalih djelatnosti, privlai nove djelatnosti, to je povezano sa konceptom ekonomije velikosti.KONCEPT IRENJA RAZVOJA podrazumijeva injenicu da vremenom razvojni pol utjee na razvoj okolice. Uspostavom razvojnih polova razvoj se prenosi na cijelu regiju.Teorija razvojnih polova u regionalnom i prostornom planiranju i u regionalnoj politici podrazumijeva, kao to smo ve rekli, irenje razvoja iz razvojnih polova u okolicu. Jaanje razvojnih sredita omoguava razvoj cijele regije, to je cilj regionalne politike.

TEORIJA CENTAR PERIFERIJA podrazumijeva postojanje centra i periferije razvoja.Razlike izmeu bolje i manje razvojenih regija se poveavaju, zbog postojanja razlika odluujuih razvojnih potencijala. U vezi s tim treba spomenuti dva pojma DIVERGENCIJU poveanje razvojnih razlika.KONVERGENCIJU smanjivanje razvojnih razlika. CENTAR - visoko razvijen;- centralno locirana i uspjena podruja urbane, industrijske postindustrijske regije;- odlina raspoloivost radnih mjesta i infrastrukture;- sredita odluivanja, politikog i ekonomskog;-visoki razvojni potrencijali;PERIFERIJA-slaba razvojenost,-slabo dostupna periferna podruja,-ograniena ponuda radne snage,-slabo razvojena urbana mrea,-velika zavosnost od primarnog sektora,-nadpolovino uee poljoprivrednog stanovnitva,-nizak razvojni potencijal.

NOVI PRISTUPI REGIONALIZACIJE - socijalno usmjereni -

Polazite u regionalizaciji u sklopu tradicionalne geografije, bilo je, kao smo ve rekli, prirodna osnova.Prilagoavanje prirodnoj osnovi ljudske su zajednice stvarale svoju kulturu ivota izraenu u nainu koritenja zemljita, oblicima naseljenosti i naseljima u pejzau.Nova regionalna geografija u regionalizaciji teite stavlja, ne vie na prirodnu osnovu, ve na socijalne strukture i procese. Ona je prema tome socijalno-nauno usmjerena.Poimanju regije pristupa se kompleksnije.U veini sluajeva izraen je strukturalistiki pristup, jer je REGIJA SHVAENA KAO STRUKTURA.Novi pristup odbacuje koncept prilagoavanja i evolucije u oblikovanju regije, koji je bio prisutan u horolokoj regionalizaciji. Nova regionalna geografija razvija teoriju po kojoj socijalni procesi konstatno djeluju u oblikovanju regije.Glavni cilj nove regionalne geografije je pokazati kako je specifinost nekog mjesta ili regije odrana ili modificirana u okviru opih socijalnih promjena. U regionalnoj analizi geografi,zastupnici nove regionalne geografije, koriste suvremenu metodologiju osobito analizu i sintezu, kao dvije komplementarne metode.ANALIZA sadri selekcioniranje i dublju ralanbu pojedinih aspekata socijalnih odnosa, strukturu ekonomskih djelatnosti i materijalne proizvodnje, te kulturne karakteristike i politike prilike. Pri tom se ima na umu da kulturni, politiki i ekonomski procesi zajedniki oblikuju specifinost regije.SINTEZA je uglavnom usmjerena na interakcije pojedinih procesa, koji imaju vodeu ulogu u oblikovanju regije. U svakom sluaju, radi se o novom obliku sinteze.Tradicionalna geografija s horolokim pristupom regionalizacije imala je, prema nekima, karakter genetike nauke. Njezin zadatak se sastojao u tome da utvrdi slijed zbivanja kroz koja se raniji pejza preoblikovao u kasniji.Taj je zadatak poivao na analizi karakteristika regije kroz istraivanje tijesnih odnosa ovjeka i prirode u historijskoj dimenziji.Nova regionalna geografija odbacuje genetiki pristup.Za veinu dananjih regionalnih geografa postojea regionalna struktura nije rezultat adaptacije ranije strukture od koje je kroz proces linearne preobrazbe nastala.Oni ulogu historije u procesu oblikovanja regije drugaije shvataju. Teite stavljaju na historiju socijalnih odnosa i na evoluciji socijalnih uvjeta za oblikovanje regije. Na taj se nain promijenio tretman vremena. Sve se vie naglaava multidimenzionalnost vremena.

U novije vrijeme karakteristina su tri pristupa regionalizaciji:1.Politiko-ekonomski,2.Humanistiko-fenomenoloki i3.Strukturalistiko-teorijski.a. ) Kod POLITIKO-EKONOMSKOG PRISTUPA teite regionalizacije stavlja se na ekonomske strukture i procese.Prema takvom gleditu regija se shvata kao prostor organizacije socijalnih procesa povezanih s nainom proizvodnje. Tako NPR. moe biti:*regionalizacija drutvene podjele rada;*regionalizacija reprodukcije radne snage;*regionalizacija s obzirom na stupanj drutveno-ekonomske razvijenosti itd.U objanjavanju regionalne strukture polazi se od pretpostavke da je kapitalizam svjetski sistem, da postoji svjetska ekonomija i globalno restrukturiranje. Stoga je razumljivo da se u svojim raspravama autori dre TEORIJE OVISNOSTI(dependent theory).U sklopu nje esto se upotrebljava TEORIJA STRUKTURALIZMA, Posebno njezin model CENTAR PERIFERIJA, o kojem smo ve govorili.U okviru skupine politiko-ekonomskih pristupa u regionalizaciji izvren jenajvei broj regionalizacija najvei broj regionalizacija (na svjetskoj, kontinentalnoj i dravnoj razini).NPR.:*Terlow-a regionalizacija svijeta na jezgro, semiperiferiju i periferiju:*JEZGRO: Zapadna Evropa, Angloamerika, Japan, Australija;*SEMIPERIFERIJA: Kina, JI Azija, JZ Azija, Juzna Afrika;*PERIFERIJA: Afrika, Sjeverna i Centralna Azija; Juna Amerika.*Nuhn-ova regionalizacija svijeta podrazumijeva utvrivanje regionalne strukture svijeta uzimajui u obzir velika ekonomska podruja, koja su nastala kao posljedica globalizacije;Brunt je u regionalizaciji Evrope primijenio model centar-periferija.b) Kod HUMANISTIKO-FENOMENOLOKIH PRISTUPA regionalizacije regije se shvataju kao fokus za identifikaciju.Rije je o gleditu po kojem je kultura objekt regionalnog razmatranja.Prema ovakvom gleditu regija je definiranja kao specifian odraz odnosa izmeu pojedinih grupa i pojedinih mjesta.

Regija je temeljena na svijesti meu ljudima o njihovoj zajednikoj kulturi i razlikama prema drugim grupama. Ona je, prema tome, dio prostora na kojem ivi jedna takva grupa i koja se s njim identificira.Vana teorijska baza za identifikaciju regija lei u TEORIJI INFORMACIJA. Ovakve pristupe regionalizacija nalazimo u praksi u radovima geografa SAD-a, Kanade, Francuske, Njemake i dr.c)STRUKTURALISTIKO-TEORIJSKI PRISTUPIU ovu skupinu mogu se svrstati svi oni pristupi koji se teorijski naslanjaju na TEORIJU STRUKTURIRANJA A.Giddens-a i njegovih istomiljenika. Radi se o pristupima koji regiju shvataju kao medij za socijalnu interakciju, pretpostavljajui da taj medij igra temeljnu ulogu u poticanju socijalnih odnosa. Teite se pri tome stavlja na odnose koji povezuju pojedince i grupe u drutvu, a koji se odnose na sve aspekte ivota, od ekonomije do kulture.U sklopu ovih regionalizacija u definiranju regija, velika panja posvjeuje se vremenskoj dimenziji. U tom smislu, regiju treba shvatiti kao prostornu-vremensku konstelaciju socijalnih odnosa, koju istodobno treba promatrati i kao medij takvih socijalnih odnosa, koji pod utjecajem socijalne prakse podlijeu stalnim promjenama. Svi navedeni pristupi (novi) su nauno upitni i jo uvijek malo primijenjeni u praksi, jer je prisutan nedostatak jedne ope prihvaene metodologije. U upotrebi je, najvie, KOMPLEKSNA REGIONALIZACIJA, kombinirani postulat geografske i ekonomske regionalizacije, uz mogunost primjene i ostalih kriterija regionalizacije.

EVROPSKI REGIONALIZAM I BOSNA I HERCEGOVINA

UVODRegionalizacije je vrlo sloen i multidimenzionalan fenomen suvremenog svijeta. Nauni i praktini znaaj regionalizacije, manifestira se kroz vrlo razliite i brojne aspekte: geografski, historijski, politiki, ekonomski i dr. Nema sumnje da je geografija kao prostorna nauka pozvana da da doprinos naunom usavravanju regionalizacije kao metoda: *postizanja teritorijalno usklaenog razvoja;*poveanja funkcionalnosti drave itd.

Ovo s toga to je regionalizacija povezana sa svim osnovnim sadrajima regionalnog/prostornog aspekta razvoja i svim onim procesima koji ga uvjetuju, a koji su predmet prouavanja geografije. Bavei se regionalizacijom geografija se teorijski i metodoloki usavrava i na najefikasniji nain uspostavlja interakcijske veze sa drugim naukama koje se regionalizacijom bave(ekonomijom, politologijom, historijom i dr.) i na taj nain afirmira svoje uee u istraivanju regionalizacije kao multidisciplinarnog fenomena i daje doprinos njegovom rjeavanju.EVROPSKI REGIONALIZAM I INTEGRATIZAM

Evropski regionalizam je, u osnovi, nastao kao odgovor na dravni centralizam u EEZ-u. On se javlja u zapadnoevropskim i srednjoevropskim zemljama pedesetih godina prolog stoljea, a svoj puni zamah doivio je krajem prolog i poetkom ovog stoljea, to je oznaeno u evropskoj praksi i literaturi kao decenija decentralizacije i regionalizacije u dravama EZ/EU. Cilj regionalizacije, kao novog procesa u politiko-teritorijalnom oblikovanju evropskih drava jest usavravanje dravne politiko-teritorijalne strukture uspostavom regija u skladu s normativima EU, odnosno ciljevima regionalne politike:1.smanjivanje regionalnih razlika unutar EU, meu lanicama i meu regijama EU;2.skladan i jednakomjeran socijalni i ekonomski razvoj Taj je koncept otvorio put za novo povezivanje u Evropi put za regionalno povezivanje

Regionalno povezivanje odvija se kako izmeu drava neposredno, tako i ire na nivou institucija EU(ranije EEZ i EZ).Nakon donoenja Povelje o regionalizaciji, na temelju Ugovora iz Mastrichta(1991.godine), uspostavljen je 1994.godine Odbor regija ili Regionalni komitet u Brouxelles-u.

Posredstvom Regionalnog komiteta sve evropske regije regije EU (ima ih oko 400) mogu bez posredovanja svojih nacionalih vlada direktno komunicirati sa centralom EU.

Regije se tako ukljuuju u mehanizam EU, osim drava lanica, kao trei nivo povezivanja i odluivanja. To meusobno povezivanje regija doprinosi uravnoteenijoj i manje centraliziranoj EU. Na taj nain EU nije samo Evropa drava ve i Evropa regija, koja provodi regionalnu politiku.

KONCEPT EVROPA REGIJAKoncept i organizacijski vid izgradnje i stvaranja nove regionalne Evrope odnosno Evrope regija predstavlja evropska Povelja o regionalizaciji, doneena u Evropskom parlamentu EZ novembra 1988.godine, u okviru koje je obrazloen taj koncept. Koncept Evropa regija je snano usmjeren protiv koncepta nacionalnih drava i naglaava regionalnu samostalnost i sudjelovanje regija u procesu oblikovanja EU.Prema Povelji o regionalizaciji regija je podruje koje predstavlja jasno zatvorenu geografsku cjelinu (individualizirana geografska cjelina) ili zbir slinih podruja, gdje ivi stanovnitvo koje posjeduje odreene zajednike elemente, npr.: jezik, kulturu, historijsku tradiciju, zajednike proizvodne, transportne i ostale elemente, i elja da se sauvaju zajednike specifinosti radi unapreenja svog kulturnog, socijalnog i privrednog napretka. Pravni osnov regija temelji se na ustavima i zakonima evropskih drava (lanica EU). Drave lanice treba da:1. Uspostave regije na najviem moguem nivou u suglasnosti s odgovarajuim pravnim ureenjem;2. Osiguraju demokratske izbore organa regije;3. Osiguraju finansijsku autonomiju regija;4. Osiguraju pravo regijama na meuregionalnu prekograninu suradnju;5. Osiguraju meudravno sudjelovanje i, pod odreenim uvjetima, uee u formiranju dravnih stavova za organe EU. Prema Povelji o regionalizaciji osnovni principi institucionalizacije regija trebaju biti sadrani u ustavu ili u normativnim aktima najvieg nivoa interne pravne strukture svake drave, a regionalni statuti predstavljaju osnovne institucionalne norme za svaku regiju i integralni su dio nacionalnog pravnog sistema na najvioj razini. Politikom EU nastoji se da drave, u procesu razvoja i konsolidacije, regionalnim vlastima daju znaajnu ulogu u distribuciji i korienju tzv. strukturnih fondova ali u razvijenom partnerskom odnosu sa EU i dravnom upravom. Regionalnom nivou se daje autonomna uloga kod artikulisanja ideja i programa regionalnog razvoja (turizam, infrastruktura, zanatstvo, poljoprivreda).Evropska regionalna politika je politika koja promovira solidarnost.

U te svrhe koristi se vie od 1/3 budeta EU, to je namijenjeno reduciranju, tj. smanjenju razvojnih razlika izmeu regiona i uklanjanju dispariteta u razini ivotnog standarda meu graanima EU. Drugim rijeima, regionalnom politikom tei se ka ekonomskoj, socijalnoj i teritorijalnoj koheziji EU. Najvanija naela regionalne politike EU su:-Naelo partnerstva;-Naelo solidarnosti;-Naelo koncentracije;-Naelo programiranja;-Naelo dodatne pomoi i-Naelo vrednovanja uinka.

Strukturni fondovi EU kreirani su da bi doprinijeli ekonomskom i socijalnom napretku onih regija u EU koje zaostaju u razvoju:Evropski regionalno-razvojni fond;Evropski socijalni fond;Evropski agrikulturni savjet itd. NUTS NOMENKLATURA(nomenklatura teritorijalnih statistikih jedinica)

Prema NUTS nomenklaturi EU i njenoj centralnoj statistici EUROSTAT-uLuxemburgu teritorijalna organizacija drava zemalja lanica EU koncipirana je na pet nivoa i to:NUTS 1 drava (dravna ili federalna jedinica);

NUTS 2 makroregioni;

NUTS 3 regioni;

NUTS 4 subregioni;

NUTS 5 opine.

Pri tom nivo NUTS 2 ima prioritetni znaaj i ulogu kod rjeavanja makroekonomskih, makroekolokih i drugih pitanja, te on ima direktni pristup evropskim strukturnim fondovima.U aktuelnom trenutku Evropska komisija je miljenja da je u iznalaenju optimalnog koncepta teritorijalne organizacije evropskih drava(lanica i nelanica EU) i sprovoenja evropske regionalne politike osnovni preduvjet regionalizacija dravnog teritorija, koja je, kako smo ve rekli, zasnovana na principu institucionalizaciji regija.

Ovo zato to Evropska komisija regionalizaciju smatra efikasnim instrumentom za:

1.Uravnoteeni regionalni razvoj odnosno ublaavanje regionalnog dispariteta u razvoju evopskih drava;2.Strukturno prilagoavanje regiona prema interesima date regionalne jedinice;3.Aktivnu konkurentnost regiona na osnovu realnih potencijala;4.Odrivi razvoj i ureenje teritorija u skladu s njegovim osnovnim principima.

Nadalje, po miljenju Evropske komisije, regionalizacija predstavlja:

1.Nain organizacije drave i2.Nain upravljanja nacionalnim/dravnim prostornim, ekonomskim i socijalnim razvojem. Po miljenju Evropske komisije, regionalizacija predstavlja takav nain upravljanja dravom, kojim se omoguuje uravnoteeniji razvoj drave, ali istovremeno i vea koherentnost drave, kao i nain kojim se obezbjeuje demokratiniji sistem interesnog organizovanja teritorija na nivou regionalne cjeline i kojim se postie pravilnije raspolaganje resursima i sredstvima(regionalni solidaritet).I na kraju, po miljenju Evropske komisije:1. Regionalizacija je dio tradicije evropskog drutva;2. Regionalizacija ne predstavlja automatsku decentralizaciju;3.Regionalizacija ne predstavlja sistem koji prijeti koheziji drave i ne vodi ka secesiji, ve naprotiv predstavlja sistem upravljanja koji moe da povea koherentnost drave; 4.Regionalizacija moe da se vri kao akt regionalizacije drave definisan voljom dravnih institucija, ali i da je mogue ovaj princip organizovanja drave ostvariti susretno: odozgo sa nivoa dravne uprave i odozdo sa najnieg nivoa lokalne samouprave(EU glorificira princip odozgo, a UNESCO, UNDP i dr. princip odozdo;5. Regionalizacija podrazumijeva racionalan i demokratian postupak koji se zasniva na odreenim sigurnim kriterijima na jednoj strani, a da neadekvatna regionalizacija kao rezultat primjene eskalantne politike svakodnevnice kao kriterija, na drugoj strani, podrazumijeva neracionalan i nedemokratski postupak koji je u startu osuen na propast i6. Regionalizacija nije unificiran model, kao to ga smatraju i preferiraju neke struke, ve da on mora biti u suglasnosti s geografskim, historijskim, funkcionalnim i drugim karakteristikama dravnog geoprostora, ne dovodei u pitanje subjektivitet, funkcionalnost i teritorijalni integritet te iste drave.

REGIONALIZACIJA BOSNE I HERCEGOVINE U KONTEKSTU EVROPSKOG REGIONALIZMA I INTEGRATIZMA

Od momenta uobliavanja politiko-teritorijalnog i ekonomsko-socijalnog subjektiviteta (vie od deset stoljea) Bosna i Hercegovina se razvijala kao integralna i neraskidiva cjelina vlastitih teritorijalno-prostornih, drutveno-ekonomskih i historijskih regija. Na osnovu historijskih fakata moe se zakljuiti neprekinuti kontinuitet regionalnog ustroja i razvoja Bosne i Hercegovine od srednjeg do kraja prolog stoljea, unato povremenih prekida kontinuiteta tog razvoja, koji su se objektivno pokazali slabi spram njenog politiko-teritorijalnog bia.O kontinuitetu regionalnosti Bosne i Hercegovine svjedoe slijedee injenice: *Srednjovjekovnu Bosnu inilo je sedam povezanih prirodnih i administrativno-upravnih regija, meusobno povezanih na nain kako su se u to doba povezivali feudalni posjedi i organizirala feudalna vlast. To su: Gornja Bosna, Soli, Usora, Doljni Kraji, Zapadne strane, Hum i Primorje i Podrinje; *Osmanske okupacione vlasti uvaavale su administrativno-upravna cjelovitost Bosne i njenu politiko-teritorijalnu individualnost sa historijskim imenom: Bosanski paaluk, Bosanski ejalet, Bosanski vilajet, uz zadravanje i uvaavanje njene srednjovjekovne regionalne organiziranosti. Naime, Bosanski ejalet sastojao se od est sandaka: Banjaluki, Bihaki, Mostarski, Sarajevski, Travniki i Tuzlanski;*Za vrijeme Austrougarske okupacije to su bili okruzi;*U Kraljevini SHS uvaavana je politiko-teritorijalna individualnost i cjelovitost njenih est historijskih regija. Ustavom iz 1921.godine(lan 135.) obezbijeena je cjelovitost Bosne i Hercegovine na taj nain to je est bosanskohercegovakih regionalnih cjelina(upa u srednjem vijeka, sandaka u vrijeme osmanske i okruga u vrijeme austrougarske okupacije) u gotovo nepromijenjenim granicama nastavilo egzistirati kao est regionalnih oblasti: Banjaluka, Bihaka, Mostarska, Sarajevska, Travnika i Tuzlanska u historijskim granicama Bosne i Hercegovine. Uspostavom estojanuarske diktature 1929.godine,prvi put u historiji razbija se historijska, politika i administrativno-teritorijalna cjelovitost Bosne i Hercegovine. Naime, teritorij Bosne i Hercegovine razbija se u etiri banovine Kraljevine Jugoslavije: Drinsku, Vrbasku, Primorsku i Zetsku. Ovakva politiko-teritorijalna rascijepljenost i dezintegritet Bosne i Hercegovine i njezinih prirodno-historijskih regija trajala je sve do propasti Kraljevine Jugoslavije i poetka II Svjetskog rata;

U vihoru II Svjetskog rata, 25.novembra 1943.godine, ZAVNOBIH-om se reafirmira politiko-teritorijalni subjektivitet Bosne i Hercegovine, a u okviru Nove Jugoslavije u historijskim granicama njen politiko-teritorijalni integritet. U cijelom periodu socijalistikog razvoja regionalni razvoj Bosne i Hercegovine odvijao se u historijskim granicama njenih regija organiziranih na nain organizacije socijalnistikog drutva, drave i privrede. To su bili: -okruzi, srezovi i mjesni narodni odbori(1945.-1952,godine); srezovi i opine(1952.-1965.godine); -osnovne privredne komore 7(sedamdesetih godina XX st.);-regionalne zajednice opina 1 gradska zajednica opina i 22 regionalne zajednice opina(1974.godine);opine i mjesne zajednice(1965.-1991.godine); Dejtonskim politiko-teritorijalnim ustrojem Bosna i Hercegovina se definira kao decentralizirana drava sa dva entiteta. Dejtonski politiko-teritorijalni ustroj Bosne i Hercegovine derogira regionalni razvoj i evropsku i nau tradiciju regionalnosti, jer entiteti nisu: *prirodne, *niti etnike, *niti ekonomske, *niti socijalne regije *i nisu okvir za izradu evropski prihvatljivog koncepta regionalizacije nae zemlje. Dakle, naa zemlja imala je sve do 1995.godine TRADICIJU REGIONALIZMA, kao i ostale evropske zemlje, suglasno ustavno definiranim odreenjem politiko-teritorijalnog ustroja u razliitim fazama njenog politiko-terorijalnog razvoja. Regionalizacije Bosne i Hercegovine sa koncepcijskog stanovita mogue je klasifikovati kao:a)Politiko-vojne regionalizacije Bosne i Hercegovine;

b)Administrativne regionalizacije Bosne i Hercegovine;

c)Nauno utemeljene regionalizacije Bosne i Hercegovine;

d)Angaman inozemnih faktora na formiranju regija Bosne i Hercegovine i njenom regionalnom razvoju;

Politiko-vojne regionalizacije Bosne i Hercegovine:

Tokom novijeg razvoja bilo je vie pokuaja politiko-vojne regionalizacije Bosne i Hercegovine. Spomenimo neke:-Vence-Owen-ovom regionalizacijom Republike Bosne i Hercegovine na deset ekskluzivnih nacionalnih provincija (1993.godine); -Owen-Stoltenberg-ovom regionalizacijom Republike Bosne i Hercegovine koja je osnovane na izdvajanju tri ekskluzivno nacionalne republike(1993.godine); -Washingtonskim sporazumom iz maja 1994.godine izvrena je regionalizacija Republike Bosne i Hercegovine na etnikom principu: Federaciju BiH vrlo esto definirana kao bonjako-hrvatska federacija, teritorijalnu jedinicu sa veinskim srpskim narodom i distrikt Sarajevo; -Plan kontakt grupe iz jula 1994.godine o regionalizaciji BiH gotovo identian Owen-Stoltenberg-ovom uz manje korekcije: Federacija BiH, Republika Srpska i Sarajevo-distrikt;-Dejtonskim mirovnim ugovorom: Federacija BiH, Republika Srpska i Distrikt Brko.

Sve navedene regionalizacije preferirale su ekskluzivni nacionalni, vojni i politiki kriterij, dok geografski, ekonomski, historijski i drugi kriteriji nisu uvaavani. Te su regionalizacije bile iskljuivo u funkciji zaustavljanja rata i uspostavi mira.Administrativne regionalizacije Bosne i Hercegovine:

Administrativna regionalizacija Republike Bosne i Hercegovine prije 1992.godine:

-najpije okruzi, srezovi i mjesni narodni odbori(1945.-1952,godine); -potom srezovi i opine(1952.-1965.godine); -onda osnovne privredne komore 7(sedamdesetih godina XX st.);-i na kraju regionalne zajednice opina 1 gradska zajednica opina i 22 regionalne zajednice opina(1974.godine) i opine i mjesne zajednice(1965.-1991.godine); Administrativna regionalizacija Bosne i Hercegovine nakon 1995.godine:

-podjelu BiH na dva entiteta: F BiH i Republiku Srpsku i Brko-distrikt. Federacija BiH regionalizirana na 10 nacionalnih kantona, a oni na opine, a Republika Srpska podijeljena samo na opine

Nauno utemeljene regionalizacije Bosne i Hercegovine

a)Ekonomske regionalizacije Bosne i Hercegovine

Ekonomska regionalizacija H.Hadiomerovia koja je obrazloena u radu Regionalna komponenta u privrednom razvoju Bosne i Hercegovine(1963.). Tu je izvrena regionalizacija na: zone razvoja izdvojene na osnovu regionalnog razmjetaja faktora privrednog razvoja i njihovog znaaja za efikasnost ulaganja i regionalizacija na ekonomsko-geografske pojaseve koja se bazira na prioritetnim karakteristikama kao osnovi njihovog privrednog razvoja.Regionalizacija H.Hadiomerovia uvaava administrativno-teritorijalnu podjelu Bosne i Hercegovine na komune i srezove. Ekonomska regionalizacija I.Bonjovia koja je obrazloena u radu Regionalizacija i centri drutveno-ekonomskog razvoja Bosne i Hercegovine(1969.).Princip ove regionalizacije je funkcionalno-gravitacijski, a cilj funkcionalna regionalizacija Bosne i Hercegovine. Rezultat je prijedlog podjele BiH na etiri makroregije i esnaest regija. I.Bonjovi je 1992.godine u radu Regionalizacija u Bosni i Hercegovini predloio model regionalizacije u kome su regije geografsko-tehnoloke, infrastrukturne, privredne i drutveno-politike cjeline, ali istovnemeno I dio jedinstvenog ekonomskog i socijalno integrisanog bosanskohercegovakog prostora. Naglasak je da se ne remeti zajedniki ivot naroda i narodnosti Bosne i Hercegovine i da se ne ometa drutveno-ekonomski razvoj zemlje. Akcentiraju se tri gledita o vrednovanju ekonomskog i etnikog u kontekstu regionalizacije. Predloena je regionalizacija BiH na etiri regije sa sreditem u Sarajevu, Tuzli, Mostaru i Banja Luci, izdvojenih po funkcionalno-gravitacijskom principu. Model je izveden kao funkcija geografskog prostora, broja i sastava stanovnitva i drutveno-ekonomske razvijenosti. To su Banjaluko-bihaka(Bosanska krajina), Sarajevsko-zenika(Centralna Bosna), Tuzlansko-dobojska(Sjeveroistona Bosna) i Mostarsko-trebinjska(Hercegovaka).Dosadanji pokuaji geografske regionalizacije Bosne i Hercegovine mogu se klasifikovati u dvije grupe i to:regionalizacije bosanskohercegovakog prostora u irem kontekstu regionalizacije Jugoslavije i regionalizacije Bosne i Hercegovine.Iz mnotva nacrta geografske regionalizacije Bosne i Hercegovine spominjemo radove koji: *predstavljaju teorijsko-metodoloku osnovu za prouavanje geografske regionalizacije Bosne i Hercegovine i *novije egzaktnije pokuaje geografske regionalizacije Bosne i Hercegovine.

Po naem miljenju solidnu teorijsko-metodoloku osnovu prouavanja regionalizacije BiH ine radovi A.Melika, K.Kaysera, T.Kanaeta, R.Petrovia, S.Ileia, J..Markovia, V.Rogia, K.Papia i S.Smlatia. Po karakteru regionalizacija T.Kanaeta je ekonomsko-geografska, kao to je i K.Papieva, dok su regionalizacije V.Rogia, S.Smlatia i S.Nurkovia-R.Miria po teorijsko-metodolokom pristupu vie nacrti kompleksne geografske regionalizacije Bosne i Hercegovine koji su utemeljeni na primjeni vie kriterija uz uvaavanje geografske homogenosti i fizionominosti, funkcionalnosti funkcionalnim vezama i odnosima u bosanskohercegovakom geoprostoru. No o tome mi nije bila namjera detaljnije govoriti, ve da naglasim da je iskustvo regionalizacije Bosne i Hercegovine veliko i da u ovom izlaganju osmotrim regionalizaciju Bosne i Hercegovine u kontekstu njenog prikljuenja evropskim integracijskim procesima, prije svega EU.

Angaman inozemnih faktora na formiranju regija Bosne i Hercegovine i njenom regionalnom razvoju:Prijedlog UNESCO-a da se na putu globalnog odrivog razvoja kree uobliavanjem regionalnih jedinica kao posebnih podruja na kojima e se ekonomske aktivnosti razvijati i usklaivati sa prihvatnim kapacitetima eko-sistema nastao je kao izraz elje/volje, interesa, opredjeljenja i potrebe opina kao temeljnih lokalnih zajednica, nezavisno od njihove entitetsko-kantonalne pripadnosti. Od 2001.godine je otvoren proces formiranja agencija za regionalni razvoj u Bosni i Hercegovini kao izraz partnerstva nevladinog, javnog i privatnog sektora kako domaeg tako i meunarodnog. Najprije je formirana regionalna razvojna agencija na podruju Brko-distrikta (RABDA 2001.godine), potom Tuzlanskog kantona(RDATK), Mostara(MEDA) i Gornjodrinskog podruja(REDRIN 2002.godine), Sarajevo ekonomski region(SERDA), Banja Luka ekonomski region(BLERDA), Sjeverozapadna Bosna, Bira i Posavski region(2003.godine). U profiliranju regionalnih razvojnih agencija pored lokalnih zajednica, aktivno su uestvovali predstavnici meunarodne zajednice (OHR-a, Evropske komisije i dr.).Podrku radu regionalnih razvojnih agencija obezbijedili su Evropska unija, Evropska komisija, Svjetska banka, UNDP, OSCE, OHR, EBRD, USAID, ambasade jednog broja zemalja i dr. Regionalne razvojne agencije su snaan faktor za efikasnu implementaciju regionalno baziranih razvojnih strategija, te su kao takve odgovorne za voenje cjelokupnog procesa te implementacije.Vie od 90 bosanskohercegovakih opina je formiralo ili je u fazi firmiranja regionalne razvojne agencije za odreena podruja. To e poboljati regionalne neravnomjernosti na prostoru Bosne i Hercegovine i stimulirati razvoj nerazvijenih podruja i djelatnosti u okviru formiranih regionalnih razvojnih agencija.

Vizija Evropske komisije o regionalizaciji Bosne i Hercegovine na pet regija:

Sarajevski ekonomski region(cca 30 opina), Sjeverozapadna Bosna (cca 30 opina), Sjeveroistona Bosna(cca 40 opina), Centralna Bosna (cca 20 opina) i Jugoistona Bosna (cca 30 opina).

Regionalni centar Sarajevskog ekonomskog regiona bio bi u Sarajevu, Sjeveroistone Bosne u Tuzli, Sjeverozapadne Bosne u Banja Luci, Centralne Bosne u Zenici i Jugoistone Bosne u Mostaru.

Makroregije u ovoj viziji se definiraju kao funkcionalno-gravitaciona podruja u okviru kojih se javljaju odreene strukture manjih teritorijalnih jedinica sa odgovarajuom meuzavisnou drutveno-ekonomskih interesa i potreba.Jedan od vanih uvjeta, kada govorimo o pristupu nae zemlje EU, jest i adekvatna regionalizacija bosanskohercegovakog prostora u skladu s normativima EU-Povelje o regionalizaciji. Izrada regionalizacije bosanskohercegovakog geoprostora prihvatljiva za EU nije jo ni poela u pravom smislu rijei. Ono to je sigurno jest injenica da dananje politiko-teritorijalno ustrojstvo Bosne i Hercegovine na entitete i F BiH na kantone nije primjerno njenoj veliini i brojnosti populacije i to je vrlo bitno nije ni izdaleka suglasno suvremenim evropskim regionalizacijskim standardima po kriterijima za nivo NUTS 2(temeljni NUTS nivo u EU).U tom pogledu Bosna i Hercegovina mora prouiti komparativna iskustva evropskih zemalja i da bez politikih i doktrinalnih predrasuda pristupi izradi modela regionalizacije koji e odgovarati stvaranju funkcionalne drave kao cjeline i njenih sastavnih dijelova/ regija rukovodei se naelima EU. Po miljenju naih i inozemnih strunjaka koji se bave ovom problematikom (bez politikih i doktrinalnih predrasuda) trebalo bi uzeti u obzir:

1.Evropska inskustva koja su pretoena u funkcionirajue modele regionalizacije;

2.Sopstvenu-nau tradiciju regionalizacije(historijski ambijent);

3.Stoljeima uspostavljeni sistem funkcionalnih veza i odnosa u bosanskohercegovakom geoprostoru i u Jugoistonoj Evropi (funkcionalni ambijent);

4.Prirodno-geografske raznolikosti i dr.

Treba istai da su gotovo sve zemlje Evrope regionalizirane,to je korieno kod koncipiranja teritorijalno-upravnih jedinica (region, okrug, provincija, distrikt i sl.). Npr.Danska sa 14 okruga i 2 gradska okruga; Finska sa 5 provincija; Francuska sa 22 regiona; Bugarska sa 8 regiona i podrujem glavnog grada; Italija sa 20 regiona itd. Na temelju toga je i miljenje domaih i inozemnih strunjaka koji se bave ovom problematikom, koje je gotovo identino sa prijedlogom-vizijom Evropske komisije, da bi se Bosna i Hercegovina mogla administrativno-teritorijalno organizirati kao simetrina regionalizirana drava sa 5 regiona-makroregija:1.makroregija SZ Bosna(Banja Luka);2.makroregija SI Bosna(Tuzla);3.makroregija JI Bosna(Mostar);4.makroregija Centralna Bosna(Zenica) i5.makroregija Sarajevska(Sarajevo).

Dakle, makroregioni koji e na sebe preuzeti regionalna prava i obaveze u cjelovitoj i funkcionalnoj regionaliziranoj dravi. Centri razvoja tih regija primarno bi mogli biti Sarajevo, Banja Luka, Tuzla, Mostar i Zenica. Po standardima NUTS-a one odgovaraju NUTS 2 osnovnom regionalnom nivou EU. Na regionalnoj razini odnosno razini NUTS 3 objektivno bi se moglo izdvojiti 18 regiona odnosno prostornih cjelina mezoregionalnog-regionalnog znaaja:*Bihaki, Prijedorski, Dobojski i Banjaluki u Banjalukoj makroregiji;*Branska, Bijeljinska, Zvornika i Tuzlanska u Tuzlanskoj *Konjika, Trebinjska, Livanjska, Ljubuka i Mostarsku Mostarskoj makroregiji

Uvaavajui NUTS nomenklaturu EUROSTAT-a:cijela Bosna i Hercegovina predstavljala bi jednu regiju najveega ranga NUTS 1;Regije druge razine(NUTS 2) ine plansko-statistike makroregije (Sjeverozapadna Bosna, Sjeveroistona Bosna, Jugoistona Bosna, Centralna Bosna i Sarajevska regija) i odgovaraju najveim prostornim cjelinama makroregionalne koordinacije i nodalno-funkcionalnim regijama najvee dravne razine;Regije tree razine(NUTS 3)ine plansko-statistike regije koje korespondiraju sa mezoregijama i odgovaraju nodalno-funkcionalnim regijama mezoregionalnog-regionalnog znaaja;NUTS 4, prema nomenklaturi NUTS-a odgovaraju plansko-statistika podruja, aNUTS-u 5 opine kao najmanje plansko-statistike cjeline.

Takav koncept regionalizacije (5 makroregiona, 18 regiona, 32 podruja i 142 opina) stidljivo je u upotrebi institucija EU u Bosni i Hercegovini, UNESCO-a, Ureda OHR-a i dr., ali je jo uvijek van debate na razini dravnih vlasti zbog aktuelnog politiko-teritorijalnog ustroja Bosne i Hercegovine. Dakle, dejtonom uspostavljena politiko-teritorijalna struktura organizovanja i djelovanja bosanskohercegovake drave i drutva je kljuna brana njenog ukljuenja u regionalne i evropske integracije, jer pristup tim integracijama podrazumijeva koncipiranje regija prema evropskoj Povelji o regionalizaciji, odnosno stvaranje funkcionalne administrativno-teritorijalne organizacije. Velike prepreke uspostavljanju funkcionalnije administrativno-teritorijalne organizacije drave Bosne i Hercegovine, manifestuju se kako na nivou entiteta tako i na nivou kantona u F BiH, gdje je supremacija nacionalnog esto dovedena do paradoksa. To su tvrave odbrane nacionalnih interesa, a politike granice kantona su zabrani u koje je institucionalno onemoguen pristup centralnih organa, pa ak i inicijativa. PO DRUGI PUT PITANJE:Moe li postojei tip dravne organizacije biti kompatibilan sa usmjerenou drave Bosne i Hercegovine i drutva prema regionalnim integracijama? Odgovor je NE! Bosna i Hercegovina se, objektivno, nalazi pred ozbiljnom ustavnom reformom koja e, meu ostalim pitanjima, rjeavati i osnovno pitanje njene administrativno-teritorijalne organizacije. Ovo pitanje za Bosnu i Hercegovinu ima poseban znaaj jer od njegovog rjeavanja zavise u kojoj e se mjeri potovati osnovni principi demokratinosti, u kojoj e se mjeri u Bosni i Hercegovini uvaavati dosadanja iskustva u teritorijalnoj organizaciji i sadanje funkcionalno-geografske mogunosti, i u kojoj mjeri e uspjeti da uspostavi sistem koji je kompatibilan sa uzusima i principima EU kojoj danas tei sa velikim brojem nerijeenih pitanja, od kojih je gotovo najbitnije pitanje neravnomjernog regionalnog razvoja, kao osnova za taj ozbiljan zadatak. Dosadanji pokuaji debate o ovom pitanju nisu uspjeli, prije svega, iz politikih razloga. ak je i objanjenje pojma regionalizacije veoma esto u funkciji dnevnog politiziranja, to u javnosti stvara vee ili manje nejasnoe to taj pojam u stvari znai, odnosno koje su njegove krajnje konsekvence. Krajnosti u objanjavanju ovog pojma kod nas su definitivno politiko-ideoloki uslovljene i obojene, nerijetko u funkciji osvajanja ili zadravanja odreenih poluga vlasti. Naime, jedni regionalizaciju tumae kao Tendenciju ka separatizmu, a drugi kao Decentralizaciju politikog i ekonomskog upravljanja, pri tom seUDALJAVAJUI OD FAKTIKOG DA REGIONALIZACIJA ZNAI organizovanje teritorije drave preko regiona kao izdvojenog dijela dravnog prostora koji se oblikuje uniformnou i individualnou fizionomskih obiljeja i funkcionalnom povezanou.

ZAKLJUCI:Na osnovu svega izloenog autor izvodi slijedee zakljuke:1.Postojei tip politiko-teritorijalne organizacije Bosne i Hercegovine nije kompatibilan sa usmjerenou bosanskohercegovake drave i drutva prema evropskim integracijama;

2.Dejtonski politiko-teritorijalni ustroj Bosne i Hercegovine supremaciju nacionalnog dovodi do paradoksa ak i oko ustavnih reformi kojima e se Bosna i Hercegovina uiniti funkcionalnom, odrivom i zakonodavno i institucionalno harmoniziranom po standardima EU i NATO-a, to je jedan od glavnih uvjeta prikljuenja Bosne i Hercegovine tim razvojno-sigurnosnim institucijama;3.Jedan od vanih uvjeta, kada govorimo o prikljuenju Bosne i Hercegovine EU jest njena optimalna administrativno-teritorijalna organizacija odnosno regionalizacija u skladu s evropskim normativima evropskom Poveljom o regionalizaciji;

4.S druge strane Bosna i Hercegovina je sa puno problema koje implicira njen teritorijalno neravnomjerni razvoj, a budui da nema adekvatnu administrativno-teritorijalnu regionalizaciju utvrenu na dravnoj razini koja bi posluila kao validan metod usklaivanja dispariteta u razvoju nema ni mogunosti rjeavanja problema regionalno neravnomjernog razvoja koji je sve eskalantniji, npr. Akruelne razlike izmeu Banja Luke i Kalinovika; Bijeljine i Nevesinja; Sarajeva i Stoca; Mostara i Bosanskog Petrovca itd.5.Izrada regionalizacije bosanskohercegovakog geoprostora temeljena na domaem i inozemnom iskustvu i prihvatljiva za EU nije jo ni poela, to je velika teta za dravu Bosnu i Hercegovinu i njene graane, jer nastavak njene nefukcionalnosti ugroava evropsku perspektivu i budunost njenih graana.

Ono to je sigurno jest injenica da dananje politiko-teritorijalno ustrojstvo Bosne i Hercegovine na entitete i F BiH na kantone nije primjerno njenoj veliini i brojnosti populacije i to je vrlo bitno nije ni izdaleka suglasno suvremenim evropskim regionalizacijskim standardima po kriteriju za nivo NUTS 2(najvaniji-glavni nivo regionalizacije). 6.U tom smislu Bosna i Hercegovina mora prouiti komparativna iskustva evropskih zemalja i da bez politikih i doktrinalnih predrasuda pristupi izradi modela regionalizacije koji e odgovarati stvaranju funkcionalne drave kao cjeline i njenih sastavnih dijelova regije makroregionalnog znaaja, koje sa, vrlo naglaenim disparitetom u ekonomskom, socijalnom i demografskom razvoju mogu u dogledno vrijeme raunati na status evropske regije.

1