Öğretimi ele alınan öğrenme

ürünleri; kavram, İlke, genelleme, kural, problem çözme, psikomotor beceri ve öğrenme stratejileri’dir.

Kavramlar, bireyin düşünmesini sağlayan zihinsel araçlardır. Kavramlar fiziksel ve sosyal dünyayı anlamamızı ve anlamlı iletişim kurmanızı sağlar.

Öğrenme Ürünleri Ve Öğretimi

Gagne kavramları, somut

kavramlar ve tanımlanmış

kavramlar olarak ikiye

ayırmıştır.

Somut kavramlar yaşamın

ilk aylarından itibaren

informal yollarla öğrenilir.

Kavram Türleri Somut Ve Soyut Kavramlar

Tanımlanmış ya da soyut kavramları öğrenmek için genellikle

öğretim gerekmektedir.

Örneğin; Adalet, Vatan, Ulus kavramı vb. kavramları öğretmek

için formel eğitim gereklidir.

Ancak çocuk; temiz, yaramaz, komik gibi bazı zor ve soyut

kavramlarda gözlem yoluyla kolay öğrenme gerçekleştirebilir.

Kavram Türleri Somut Ve Soyut Kavramlar

Kavramlar sözcüklerle ifade edilirler, toplumsal olarak kabul

edilmiş sözcüklerin anlamıdır.

Kavramlar, sözcükler ve birleşik sözcüklerde adlandırılırlar:

Kavramları adlandrılan sözcükler cümlede kullanıldıkları yere

göre gruplanabilirler. Bu grupların bazıları; isimler, sıfatlar,

şiirler, zarflar, bağlaçlar vb. dir.

Kavramların Özellikleri

Tüm kavramlar öğrenilebilirlik, kullanılabilirlik, açıklık, genellik

ve güçlülük özellikleri taşır.

Öğrenilebilirlik: Tüm kavramlar sonradan öğrenilir, ancak bazı

kavramlar daha kolay öğrenilirken bazıları daha zor öğrenilir.

Örneğin gözlenebilen köpek, ağaç gibi kavramlar daha kolay

öğrenilir iken güdülenme, biliş, adalet gibi tanımlanmış soyut

kavramlar daha zor öğrenilmektedir.

Kavramların Özellikleri

Kullanılabilirlik: Bir alandaki

bazı kavramlar daha sık

kullanılırken, bazıları daha

seyrek kullanılırlar.

Örneğin; ilköğretim düzeyinde

Matematikte "sayılar" ve "dört

işlem" kavramları daha sık

kullanılırken "oran", "kesir" vb.

kavramlar daha az

kullanılabilmektedir.

Kavramların Özellikleri

Açıklık: Kavram açık, anlaşılır olmalı, konu alanı ile ilgili

Uzmanlar arasında kavramın anlamına ilişkin görüş birliği

bulunmalıdır. Örneğin; eğitimle ilgili temel kavramlardan

"eğitim", "öğrenme", "öğretme", "öğretim" gibi kavramların

anlamları bu konu alanındaki Uzmanlar tarafından aynı şekilde

anlaşılmalıdır.

Kavramların Özellikleri

Genellik: Birçok kavram hiyerarşik olarak organize edilmiştir.

Hiyerarşik yapının en üstünde yer alan kavram en genel

olanıdır. Genel kavramların alt gruplarına inildikçe, kavramların

genellik özellikleri azalarak daha özel kavramlar haline gelirler.

Örneğin; Canlılar en genel kavram olarak alınabilir, "canlılar",

"İnsanlar", "hayvanlar", "bitkiler" olarak sınıflara ayrılabilir.

Kavramların Özellikleri

Güçlülük: Kavramın gücü büyük ölçüde diğer kavramların, ilkelerin anlaşılmasına yardım etme, problem çözmeyi sağlama gibi konularda faydalı olmasına, destekçi olmasına işaret etmektedir. Örneğin; sayı kavramı tüm matematiksel işlemlerin anlaşılmasına yardım ettiği için, çok güçlü bir kavramdır.

Kavramların Özellikleri

Çocuğun bağımsızlığını kazanması

için bedensel ve devimsel gelişimi

gereklidir. Bedensel ve devimsel

gelişim ve çocuğun bağımsızlığını

kazanabilmesi çocuğun bilişsel

gelişimini besler. Bedensel gelişim,

büyük ölçüde olgunlaşma ürünü

olmakla birlikte, bilişsel gelişimde

öğrenme büyük rol oynar.

Kavram Öğrenme

Bilişsel gelişimin temelinde ise kavram öğrenme vardır. Kavram

öğrenmede aşamalı 4 düzey bulunmaktadır. Bu aşamalar, en alt

düzeyden en yüksek düzeye doğru şöyledir: somut düzey,

tanıma düzeyi, sınıflama düzeyi, soyut düzey.

Kavram Öğrenme

Somut düzeyde kavram öğrenmek

için şu zihinsel işlemler

yapılmaktadır:

Objenin algılanabilen çevresinde

dikkat etme

Objeyi diğer objelerden ayırt etme

Ayırt edilen objeyi aynı kapsam ve

durumda bir başka zamanda da

gördüğünde hatırlama.

Kavram Öğrenme

Tanıma düzeyinde çocuk farklı bir yer ve durumda gördüğünde

de tanıyabilir. Tanıma düzeyinde kavram öğrenmenin zihinsel

işlemleri şunlardır:

Objeyi farklı ortam ve durumda gördüğünde de aynı obje

olduğuna ilişkin genelleme yapma

Genelleme yapılan objeyi hatırlama

Kavram Öğrenme

Somut düzeyde çocuk sadece objeyi görerek kavramı

öğrenirken, tanıma düzeyinde görerek, işiterek, dokunarak,

koklayarak öğrenebilir ve kavramı birden fazla algısal

temelde depolayabilir. Ayrıca, bu düzeyde kavramın adını da

öğrenebilir ve kavramı adıyla kodlayıp saklayabilir.

Gagne, somut ve tanıma düzeylerinde öğrenilen kavramları

"ayırt edici bilgi" olarak adlandırmıştır.

Kavram Öğrenme

Sınıflama düzeyinde kavramı ilk kez öğrenmek için kavramın en

az iki örneğinin tanıma düzeyinde öğrenilmesi gerekir. Sınıflama düzeyinde kavram öğrenmenin içerdiği zihinsel işlemler şunlardır:

Objenin bir sınıfına ilişkin en az iki örneğin çok belirgin olmayan özelliklerine dikkat etme

Her bir örneği örnek olmayandan ayırt etme

Ayırt edilen örnekleri hatırlama

Kavram Öğrenme

Farklı bir kapsam ve durumda karşılaşılan her bir örneğin aynı

örnek olduğu genellemesine varma

Aynı sınıfa ait olan en az iki örneğin eş değer olduğu

genellemesini yapma

Genellemeyi hatırlama

Kavram Öğrenme

Birey şu davranışları gösterdiği takdirde soyut düzeyde kavram

öğrenmiş demektir:

o Kavram örneklerini doğru olarak tanıma, kavramın adını

verme, kavramın tanınan özelliklerini ayırt etme, kavramın

toplumca kabul edilmiş tanımını verme, kavram örneklerini

aynı düzlemdeki benzer kavram örneklerinden nasıl

farklılaştığını açıklamadır.

Kavram Öğrenme

Soyut düzeyde kavram öğrenme de yapılması gerekli zihinsel

işlemler iki ana grupta toplanmaktadır. Bunlar; tümevarım

işlemleri ve alma işlemleridir. Tümevarım işlemleri şunlardır:

Tanımlanan özellikleri yada özelliklerle ilgili kuralları

denenceleştirme

Denenceleri hatırlama

Örnekleri ve örnek olmayanları kullanarak denenceleri

değerlendirme

Kavram Öğrenme

Kavram henüz sınıflama düzeyinde öğrenilmişse kavramın

tanımını yapma

Eğer sınıflama düzeyinde öğrenilmişse kavramı anlama

Kavrama ait örnekleri ve örnek olmayanları, kavramının

belirlenmiş özelliklerinin varlığıyla yokluğu bakımından analiz

etme

Kavram Öğrenme

Belirli kavramlar çocuklara ne zaman hangi düzeyde

öğretilmelidir?

Yaşamın başlangıç yıllarında çocukların kavramları

öğrenebilmeleri özellikle sinir sisteminin olgunlaşmasına

bağlıdır. Ancak sinir sisteminin olgunlaşması kadar öğrenme yaşantıları da gereklidir. İkinci olarak aynı düzeyde, farklı

kavramları öğrenme, farklı zamanlarda gerçekleşebilir. Üçüncü

olarak da birey, kavramı alt düzeyde öğrenmeye başladıktan

sonra üst düzeye doğru ilerlemeye devam eder.

Kavram Öğretimi

Çocuklar somut ve tanıma düzeyindeki birçok kavramı informal

öğrenme yaşantıları yoluyla okula başlamadan önce öğrenirler.

Bununla birlikte, bazı kavramların somut ve tanıma düzeyinde

öğrenilmesi ilköğretim ve ortaöğretim yıllarında da sürer. Örneğin

ikinci dil öğrenirken yeni sözcükler ve birleşik sözcükleri tanıma

bu yıllarda gerçekleşir.

Somut Düzey Ve Tanıma Düzeyinde

Kavram Öğretimi

Herhangi bir yaştaki öğrencinin kavramı somut ve tanıma

düzeyinde öğrenmesine yardım eden öğretim ilkeleri aşağıda

verilmiştir.

Kavramın gerçek maddesi ya da resmi ya da diğer temsilcileri

sınıfa getirmelidir

Öğrencilere maddenin adı verilmeli, madde ile adı arasında

ilişki kurmaları sağlanmalıdır

Somut Düzey Ve Tanıma Düzeyinde Kavram Öğretimi

Öğrencinin maddeyi tanıyıp

tanımadığını belirlemek üzere

madde daha sonra tekrar

gösterilmelidir

Maddenin doğru

tanınmasından ve

adlandırılmasından hemen

sonra bilgilendirici dönüt

verilmelidir

Somut Düzey Ve Tanıma Düzeyinde Kavram Öğretimi

İlkokula gelmeden önce çocuklar çevrelerinde somut örneği

olan birçok kavramı sınıflama düzeyini öğrenmiştir.

Sınıflamanın başlangıç düzeyinde kavram öğretmede kullanılan

ilkeler 6 aşamada açıklanmıştır.

Sınıflamanın Başlangıç Düzeyinde

Kavram Öğretimi

1. Öğrencilere kavramın en az iki farklı örneği ile örnek olmayan

kesin bir ya da iki nesne verilir

2. Öğrencilerin örneklerle kavramın adını ilişkilendirmelerine

yardım edilir

3. Öğrencilerin kavramın özelliklerini, özellikle de aynı düzlemde

bulunan kavramlar varsa kavramı diğerlerinden ayıran bir ya da

iki kritik özelliği ifadelendirmelerine yardım edilir

Sınıflamanın Başlangıç Düzeyinde Kavram Öğretimi

4. Öğrencilere kavramı tanımalarına yardım edilir

5. Öğrencilere kavramın yeni örneklerini ve örnek olmayanları

verilerek onları, kavramı farklı durumlarda tanımaya ve

sınıflamaya yönlendirilir

6. Öğrencilere bilgilendirici dönüt verilmelidir

Sınıflamanın Başlangıç Düzeyinde Kavram Öğretimi

Çok dikkatli düzenlenmiş bazı

deneysel araştırmalarda çocukların 10-12 yaşlarda (dört ve beşinci sınıflarda) soyut düzeyde kavram öğrenebildikleri gözlenmiştir.

Ancak henüz bu yaşlarda her koşulda soyut düzeyde kavram öğrenmeye hazır olmadıklarıda ortaya çıkmıştır.

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde

Kavram Öğretimi

Öğretimin etkililiği iki temel faktöre bağlıdır:

Önkoşul öğrenmeler tam olmalıdır.

Kavram öğretiminde pek çok durumda test edilmiş olan 7 temel

ilke uygulanmalıdır.

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

1. Öğrencileri kavram öğrenmeye hazırlama

Öğrencileri kavram öğrenmeye hazırlamak için şu yollar kullanılabilir:

• Öğrencilere kavramı öğrenme hedefini benimsetme

• Öğrencilere öğrenecekleri kavram hiyerarşisini ve kavramlar

arasındaki ilişkileri sunma; kavram haritasını verme

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

Kavram haritası bir kavramın alt kavramları ve kavramlar

arasında ki ilişkileri hiyerarşik bir şekilde görmeye yardım eden

bir şemadır.

2. Öğrencilere kavram örneklerini ve örnek olmayan nesnelerin

sunulması: Kavram hiyerarşisinde herhangi bir kavram

öğretilirken bir kavramın örneği diğer kavramlar için örnek

olmayan bir nesnedir.

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

Ağaç örnekleri: Değişik boy,

biçim ve grupta gerçek ağaçlar

ya da fotoğrafları, resimleri.

Ağaca örnek olmayanlar:

Değişik boy biçim ve grupta

gerçek otlar çalılar ya da

resimleri, fotoğrafları.

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

3. Öğrencilerin örnekleri ve örnek olmayanları tanımaları için

strateji geliştirmeli

Bir strateji şu olabilir:

Kavramın belirgin özellikleri öğrenciye verilir ve bu özelliklerin

örnek olan ve olmayanlar da bulunup bulunmadığını öğrenci

bakabilir

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

4. Öğrencilerin kavramların adını ve özelliklerini kazanmalarını

sağlayabilmesi

Öğretmenler genellikle ünitenin başında anahtar sözcük listeleri

verirler.

Örneğin ağaç ve yargıda bulunmak kavramlarının özelliklerini

tanımlamada kullanılabilecek sözcük listesi şöyle olabilir;

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

"Ağaç"la ilgili sözcükler; ağaç, yeşil bitki, gövde, odunsu gövde,

kök, tohum, yaprak, geniş yapraklar, iğne yapraklı çiçekler,

kozalaklar vb.

"Yargıda bulunma" ile ilgili sözcükler; gözlem, ilişkiyi anlama,

analiz etme, sentez yapma, değerlendirme vb.

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

5. Öğrencilerin kavramları tam olarak anlamalarını sağlayabilmesi

6. Öğrencilerin kavramları kullanmalarını sağlayabilmesi

Öğrencilerin hemen tüm durumlarda kavramları kullanmaları

beklenmemekle birlikte, öğrencinin, kavramı soyut düzeyde

öğrenip öğrenmediğini görmek için kavramı belirli durumlarda

kullanması gerekir.

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

Aşağıda "ağaç" ve "yargıda bulunma" kavramlarının kullanımını

örneklendiren ilkeler yer almaktadır

"Ağaç" kavramının kullanımıyla ilgili örnek ilkeler:

o Ağacın büyümesi ve besin yapımı için gerekli su ve mineraller, kökleri tarafından alınır

o Su, mineral ve organik maddeler, ağacın gövdesi tarafından taşınır

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

o Ağacın kullandığı besin,

genellikle yaprakları tarafından

üretilir

o Ağacın tohumları, ağacın

çiçeğindeki özel hücrelerden

oluşur

o Yeni ağaçlar, tohumlardan gelişir

o Besin üretmek ve büyümek için,

ağacın hava, su, ışık ve

minerallere ihtiyacı vardır.

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

"Yargıda bulunma" kavramının kullanımı ile ilgili örnek ilkeler:

o Daha doğru ve güvenilir bilimsel gözlemler daha doğru ve

güvenilir yargıda bulunmayı sağlar

o İki ya da daha fazla bilimsel gözleme dayalı yargılar, tek

gözleme dayalı yargılardan daha güvenilirdir

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

o Niceliksel gözlemler,

niteliksel gözlemlerden

daha kesin ve doğru

yargıda bulunmayı sağlar

o Bilimsel gözlemler ve

yargılar bilimsel olayların

ürünlerini tahmin etmek için

gereklidir.

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

6. Öğrencilere dönüp sağlanabilmesi

Öğrenciler, kavramı sınıflama düzeyi ve soyut düzeyde tam

olarak öğrenip öğrenmediğini emin olmak ihtiyacındadır. Her ne

olursa olsun öğrenciye öğrenme sonuçları hakkında bilgi

vermek, onu belirsizlikten kurtaracak ve öğrenmeyi

sürdürmesini sağlayacaktır.

Gelişmiş Sınıflama Ve Soyut Düzeyde Kavram Öğretimi

Kavramlar, öğrencilere

öğrendiklerini basitleştiren gruplar

oluşturmada yardım etmektedir.

Kavramlar arasındaki ilişkileri

açıklama da kullanılan diğer

araçlarda, ilkeler, genellemeler ve

kurallardır.

İlkeler Genellemeler Akademik Kurallar

Ve Öğretimi

İlkeler

İlkeler her durumda geçerli olarak kabul edilen kavramlar

arasındaki ilişkilerdir. İlke ve yasa terimleri çoğunlukla birbirinin

yerine kullanılan iki sözcüktür. İlke örneği olarak şunlar verilebilir:

Mıknatısın benzer kutupları birbirini iter, zıt kutuplar birbirini çeker

Objenin gücü arttıkça hızı artar

Birey, içsel olarak dengelenme için çaba harcar.

İlkeler Genellemeler Akademik Kurallar Ve Öğretimi

Genellemeler

Genellemeler de ilkeler gibi büyük miktarlardaki bilgiyi özetler. Ancak genellemeler, ilkelere göre daha az kesinlik gösteren, olasılık taşıyan ifadelerdir.

İlkeler Genellemeler Akademik Kurallar Ve Öğretimi

Aşağıda genelleme örnekleri verilmiştir:

Halk ekonomik nedenlerle göç eder

Ekosistemin dengesi bu sistemdeki vahşi yaşamın çeşitliliği ile

ilişkilidir

İlkeler Genellemeler Akademik Kurallar Ve Öğretimi

Çok fazla doymuş yağ yemek, bireyin kolesterol seviyesini

yükseltir

• Yukarıdaki genelleme ifadeleri iki kavram arasındaki ilişkileri

göstermekle birlikte, bu ilişkiler olasılı ilişkilerdir. İlkelerde

olduğu gibi, kesin değildir.

İlkeler Genellemeler Akademik Kurallar Ve Öğretimi

Akademik kurallar

Aşağıda akademik kural örnekleri verilmiştir:

Cümlenin yüklemi öznesi ile uyumlu olmalıdır

Bir isim çoğul yapılırken sözcüğün sonuncu hecesinde bulunan

ünlü harf kalın sesli ise sözcüğü 'lar' eki, ince sesli ise 'ler' eki takılır

İlkeler ve genellemeler doğal dünyadaki gözlem sonuçlarını

betimlerken; akademik kurallar, insanlar tarafından göreceli olarak

belirlenirler.

İlkeler Genellemeler Akademik Kurallar Ve Öğretimi

Kavram öğrenme ve öğretmede görüldüğü gibi ilke, genelleme

ve akademik kuralların öğrenilmesinde de anlamlı örneklerin

kullanılması önemlidir.

Kullanılan bu örnekler yoluyla öncelikle, öğrencilerin önkoşul

kavramları hatırlamaları ya da anlamaları sağlanmaktadır.

İlke, Genelleme Ve Akademik Kural

Öğretiminde Örnekler Ve Uygulamaların Yeri

İkinci olarak da kavramlar arasındaki ilişkileri somut olarak

görmelerine rehberlik edilmektedir.

Örneğin; öğretmen öğrencilerinin mıknatısın zıt kutupların

"birbirini çektiği", benzer kutupların "birbirini ittiği" ilkesini

öğrenmelerini istiyorsa, bunu örneklendirmesi gerekir.

Ayrıca yeni bir problem durumu vererek, öğrencilerin ilkeyi bu

problem durumunda kullanmalarını sağlamalıdır.

İlke, Genelleme Ve Akademik Kural Öğretiminde Örnekler Ve Uygulamaların Yeri

Sonuç olarak:

Gerek kavram öğretme,

gerekse ilke, genelleme ve

kural öğretmede öğrencilere

anlamlı örnekler sunulmalı; bu

örneklerle kavram, ilke,

genelleme ve kurallar

somutlaştırılmalıdır

İlke, Genelleme Ve Akademik Kural Öğretiminde Örnekler Ve Uygulamaların Yeri

Öğrencilerin benzer örnekler

üstünde çalışmaları için ek

örnekler sağlanmalı,

öğrenmelerinin doğruluğu ya

da yanlışlığı hakkında

açıklayıcı dönüt verilmelidir.

İlke, Genelleme Ve Akademik Kural Öğretiminde Örnekler Ve Uygulamaların Yeri

Sonuncu ve çok önemli olarak öğrencilerin öğrendiklerini yeni

durumlarda kullanmalarına olanak verecek nitelikte problemler

sunulmalıdır.

Böylece öğrenciler ilke, genelleme ve kuralları çok değişik

durumlarda kullanabilecek hale gelebilirler ve öğrendiklerini

yaşamlarında kullanabilirler.

İlke, Genelleme Ve Akademik Kural Öğretiminde Örnekler Ve Uygulamaların Yeri

Kaynakça;

Gelişim, Öğrenim ve Öğretim – Kuramdan Uygulamaya Prof. Dr. Nuray SENEMOĞLU (Ders Kitabı)