Stećci1 finalna

8/17/2019 ''Stećci1 finalna

1/22

Bosna i Hercegovina

Federacija Bosne i Hercegovine

Kanton Sarajevo

Gazi Husrev-begova medresa

Stećci

(maturski rad iz Historije)

Kandidat:

Abdulvehhab Begić, (IVa)

Mentor:

Selma Ćerimagić, prof.

Sarajevo, juni 2016. godine


2/22

2

Sadržaj:

1. Uvod ............................................................................................................................................................................. 3

2. Šta su to stećci? ......................................................................................................................................................... 4

3. Historija stećaka ......................................................................................................................................................... 5

4. Teritorij rasprostiranja i brojno stanje stećaka ....................................................................................................... 6

5. Oblici stećaka ............................................................................................................................................................. 7

a) Ploĉe..................................................................................................................................................................... 7

b) Sanduk ................................................................................................................................................................. 8

c) Sanduk sa postoljem .......................................................................................................................................... 8

d) Sljemenjak ........................................................................................................................................................... 9

e) Stojeći stećci...................................................................................................................................................... 11f) Stubovi ................................................................................................................................................................ 11

g) Krstaĉe ............................................................................................................................................................... 11

h) Amorfni stećci .................................................................................................................................................... 12

7. Ukrasi stećaka .......................................................................................................................................................... 14

8. Natpisi stećaka ......................................................................................................................................................... 15

9. Nekropole stećaka ................................................................................................................................................... 16

10. Prouĉavanje stećaka.............................................................................................................................................. 17

11. Važnost i znaĉaj stećaka ....................................................................................................................................... 18

12. Zakljuĉak .................................................................................................................................................................. 19

IZVORI ..................................................................................................................................................................... 20


3/22

3

1. Uvod

Predmet mog rada jesu stećci. U ovome radu bavio sam stećcima i njihovim znaĉajem. Rad se sastoji od11 dijelova i sadrži razne vrste sadržaja (tekstualne, karte, fotografije, statistiĉke podatke i sl.)

Razlozi zbog kojih sam odabrao ovu temu su:

1. Historiju kao predmet i ovu temu kao temu maturskog rada sam odabrao zato što volim ovaj predmet , a

posebno interesantna i draga mi je historija srednjovjekovne Bosne.

2. Stećci su mi uvijek predstavljali misteriju i u meni su budili radoznalost. Odabirom stećaka kao temesvog maturskog rada namjera mi je bila istražiti ih i što više o njima nauĉiti.

3. Mišljenja sam da ja kao uĉenik koji pohaĊa izbornu grupu Historija - Geografija imam dobru podlogu ida sam kompetentan da obradim ovu temu i napišem rad o njoj.


4/22

4

2. Šta su to stećci?

Stećci su srednjovjekovni monolitni kameni spomenici vezani za podruĉje srednjovjekovne Bosne tj. zacijelo podruĉje današnje Bosne i Hercegovine, te dijelove Srbije, Crne Gore i Hrvatske.Sinonimi za stećak su i nazivi bilig (bilizi), kami (kamenovi), mramor (mramorovi) i drugi.

Karakterišu historiju srednjovjekovne bosanske države i njenih susjednih krajeva.“Na podruĉju današnje Bosne i Hercegovine oĉuvano je, prema popisu 1971., 59.593 stećaka, u Srbiji2.267, u Crnoj Gori 3.407, a u Hrvatskoj 4.497.” 1

Njih 95% je u katastrofalnom stanju i neopohodna im je hitna zaštita.

Stećci i njihove nekropole su jedna od misterija bosanskohercegovaĉke historije. Najveće dileme se svodena pitanja njihovog porijekla, pripadnosti pokojnika koji su sahranjivani ispod stećaka, kao i simboliĉkihporuka koje nose pojedine predstave uklesane na njima. Najviše podataka za historiĉare daju natpisi kojikarakterišu manji broj stećaka. Natpisi govore o razliĉitim društvenim slojevima koji su sahranjivani ispodstećaka, a i razliĉitim vjerskim pripadnostima. Time je opravdana postavka o stećcima kao nadgrobnimspomenicima stanovnika srednjovjekovne Bosne.

Najpoznatiji stećak na prostorima Bosne je Zgošćanski stećak naĊen u okolini Kaknja. On nema natpis, azbog izuzetne ukrašenosti neki istraživaĉi, kao što je ĐorĊe Stratimirović, uzimaju da se radi o grobuStjepana II Kotromanića. Zgošćanski stećak se sada nalazi u vrtu Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovineu Sarajevu.Najpoznatija nekropola u Bosni i Hercegovini je Radimlja kod Stoca.

Stećci su danas najvažniji spomeniĉki dokaz predosmanlijske Bosne, najupeĉatljiviji materijalni simbo lvremena od 13. do kraja 15. stoljeća. Već nakon 1463.i pada Bosne pod Osmanlije stećak poĉinje ustupatimjesto osmanlijskom nišanu. Iako se glas o njima pronio i prije, stećci se poĉinju sistematski prouĉavati od

austrougarske aneksije Bosne i Hercegovine i otada svako vrijeme njihovu pripadnost tumaĉi u svojupolitiĉku korist. I danas postoje dvije dominantne teorije o njihovoj pripadnosti. Jedna kaže da je rijeĉ obogumilskim spomenicima, odnosno nadgrobnim spomenicima pripadnika Crkve bosanske, a druga da su

ih radili Vlasi, originalna nomadska grupa s ovih prostora. Ono što je sigurno jest da su se ispod stećakapokopavali pripadnici tri tadašnje konfesije u Bosni i Hercegovini: Crkve bosanske, Rimokatoliĉke iPravoslavne.

1 http://www.bs.wikipedi.org/Stecak


5/22

5

3. Historija stećaka

Stećci su se pojavili u drugoj polovini 12. stoljeća, a svoj vrhunac su doživjeli u 14. i 15. stoljeću, te su sepostepeno prestali graditi do sredine 16. stoljeća.

“Prvi put stećci se spominju u putopisu Slovenca Benedikta Kuprešića 1530. godine. No, upravo u tovrijeme je došlo do prekida obiĉaja sahranjivanja ispod stećaka, nakon kratkotrajnog razdoblja konfesijskog

razlikovanja stećaka, pa ĉak i pojave hibridnih muslimanskih stećaka-nišana, po osmanskoj okupacijiKraljevine Bosne i Hercegovine (1463. i 1488 .)” 2

U prouĉavanju stećaka istiĉu se brojni historiĉari i arheolozi kao što su: Šefik Bešlagić, DubravkoLovrenović, Alojz Benac, Ćiro Truhelka, Marko Vego, Nada Miletić i Krešimir Kužić.

Dana 2. novembra 2009. godine, ministarstva kulture zemalja Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije i Crne

Gore su zajedniĉki nominirali stećke za upis na UNESCO -v popis mjesta svjetske baštine, kao svojuzajedniĉku baštinu.

Slika 1. Nekropola Radimlja (Stolac), Bosna i Hercegovina

2 http://bs.wikipedia.org/wiki/Stecak


6/22

6

4. Teritorij rasprostiranja i brojno stanje stećaka

“Svakako su od najvećeg znaĉaja dva pitanja na koja bi prvenstveno trebalo dati odgovor: podruĉjerasprostiranja i brojno stanje tih spomenika.” 3 Za Bosnu i Hercegovinu, kao glavnu i najveću teritorijustećaka, treba najprije konstatovati da postoje stećci na podruĉjima svih općina koje sa zapadne, južne i istoĉne strane graniĉe sa susjednim državama. Jedino je situacija sa sjevernim graniĉnim općinama u tome

pogledu nešto drugaĉija. Tako, dok na prostoru općina Bosanska Krupa, Srbac, Derventa, Odžak, Brĉko iBijeljina stećci postoje, dotle ih nema na podruĉju općina Velika Kladuša, Bosanski Novi, BosanskaDubica, Bosanska Gradiška, Bosanski Brod, Bosanski Šamac i Orašje. “Od općinskih podruĉja koja nisu graniĉna i onih u unutrašnjosti jedino Ĉelinac Donji, Ţepĉe i Graĉanicanemaju stećaka. Ţepaĉka općina je preteţno brdovita, pošumljena i teško pristupaĉna, pa je razumljivo štotu nema stećaka. Pa ipak, prema starim podacima, stećci su postojali niţe sela Mitrovića u Rapšte planini.Poznato nam je da je u graĉaniĉkoj općini prije 1941. g. bilo stećaka kod sela Sjenina i Stjepan-Polje,ali suoni uništeni. Vrlo je vjerovatno da ih je bilo i u okolini Ĉelinca. Isto tako, moglo ih je ranije biti i u kojojgrani ĉnoj općini do Save, odnosno do Une, barem u malom broju, analogno ostalim graniĉnim općinama.Ovo tim prije što, što je i u nekim prekosavskim i prekounskim općinama, koje su u sastavu Hrvatske,

ustanovljeno postojanje stećaka.”

4

Sve ostale općine u Bosni i Hercegovine posjeduju stećke, i to relativno u dosta velikom broju. Prematome, sva teritorija današnje Bosne i Hercegovine s iznimkom sedam sjevernih graniĉnih općina, posjedujustećke.

Prema podacima Državne komisije za saradnju sa UNESCO-m od ukupno 70.000 evidentiranih stećaka na3300 lokaliteta, u Bosni I Hercegovini nalazi se oko 60000, u Hrvatskoj 4400, u Crnoj Gori oko 3500 i u

Srbiji oko 4100.

Slika 2. Karta rasprostranjenosti stećaka na prostoru bivše Jugoslavije

3 Šefik Bešlagić, ”Stećci”, Sarajevo, 1969., str. 41

4 Isto, 41


7/22

7

5. Oblici stećaka

Slika 3. Tabela rasprostranjenosti stećaka po oblicima

Ono po ĉemu su stećci izrazito privlaĉni i interesantni jeste njihov izgled i dimenzije, koje su nekadarelativno velike, a u rjeĊim situacijama male. Temeljna podjela stećaka jeste podjela Dimitrija Sergejskog iz1952. godine po kojoj postoje 2 vrste stećaka i to:

1. Ležeći

2. Stojeći

U ležeće stećke spadaju stećci u obliku ploĉe, sanduka i sanduka sa postoljem, sljemenak i sljemenjak sapostoljem.

U stojeće spadaju stećci sa dva oblika - stupovi i kr staĉe.

“Pored ovih temeljnih oblika, koji imaju nekoliko podvrsta i varijanti, postoje i amorfni stećci.”1

Ležeći stećci:

U ovu vrstu stećaka spadaju stećci u obliku ploĉe, sanduka i sanduka sa postoljem, sljemenak i sljemenjaksa postoljem.

a) Ploče:Najjednostavniji i najrasprostranjeniji oblik stećka jeste onaj ploĉe.Predstavlja zajedniĉki oblik koji je klesani postavljan u mnogim zemljama kroz ĉitav srednji vijek.Dobro klesana ploĉa uvijek je u obliku

ĉetverostrane ležeće prizme, do 30 cm visine. Dužina i širina ploĉe su razliĉite, a zavisi od toga da li se radio srednjoj, velikoj ili manjoj ploĉi, ali najĉešće su ploĉe od 150 do 200 cm dužine, te od 70 do 100 cm širine.Postoje vrlo velike ploĉe, koje nekada dostižu dužinu veću od 300 cm i širinu veću 200 cm, kao i vrlomalene ploĉe, koje pripadaju pokopanoj djeci. NaĊen je znatan broj širokih ploĉa koje su jednom urezanomili plastiĉnom linijom sredinom po dužini podijeljene na dva dijela, koje nazivamo dvojnim ploĉama ismatrama se da predstavlja ju nadgrobnike za dva sahranjena lica. Postoje ploĉe koje zajedno saspomenikom u obliku krstaĉe saĉinjavaju po jedan nadgrobnik. TakoĊer ima ploĉa koje su samo ovlašklesane, kao i onih koje uopće nisu klesane, takozvane amorfne ploĉe.Najstariji primjerci koji se nalaze uokolina Trebinja potjeĉu iz 12.i 13. stoljeća. Pretpostavlja se da su najstariji stećci u obliku ploĉa nastaliugledanjem na raniji obiĉaj klesanja i postavljanja ploĉa u crkvama i oko njih u našim i drugim zemljama.

Stanovništvo Bosne i Huma u 13.stoljeću živjelo je u teškim i nesreĊenim politiĉkim i privrednim prilikama,pretežno u situaciji da se grĉevito brani od ugarskih pretenzija, što se moralo odraziti i na kulturu, odnosnona klesanje nadgrobnih spomenika. Time se donekle može objasniti izvjesno siromaštvo oblika, ukrasa i


8/22

8

natpisa stećaka u odnosu na stanje u 14. i 15. stoljeću. Iako za ovakav zakljuĉak nemamo sigurnijihdokaza, može se reći da je i pojava većeg broja ploĉa, a ne sanduka i sljemenjaka, kao nadgrobnihspomenika 13.stoljeću, jedan od simptoma pomenutog nesreĊenog i slabog privrednog stanja. Nacjelokupnoj teritoriji rasprostiranja, oni zauzimaju oko 24% ukupnog broja stećaka uopće.

Slika 4.Primjer stećka ploĉe

b) Sanduk:

Stećci u obliku sanduka su u izvjesnoj mjeri viši stadij razvoja i transformacije stećaka u oblikuploĉa.Istovremeno su znak i rezultat sreĊenih i stabilnijih društvenih odnosa.Zbog toga se u većem brojupojavljuju tek u 14.stoljeću. Postepeno, oni postaju sve veći, sa postoljima, ukrašeni epitafima. Stećci oblikasanduka su razliĉite veliĉine. Najĉešće su dugaĉki od 150 do 200 cm, široki od 70 do 100 cm, a visoki od40 do 80 cm, ali takoĊer ima vrlo velikih, kao i vrlo malih sanduka. Neki sa velikom visinom (iznad 200 cm)

nazivaju se visokim sanducima. Ponekad sanduk ima neku vrstu stepenika na nekoj od svojih stranica. Istotako imamo dvojne sanduke, odnosno nadgrobnici za dva ukopana lica. Prepoznajemo ih po uzdužnoj vrpcisredinom spomenika, po srednjici pravougaone gornje osnovice, ili po tome što je jedna polovina stećakaviša, a druga niža. Raĉunajući i primjerke sa postoljima, sanduci zauzimaju oko 64% ukupnog broja ovevrste spomenika.

Slika 5. Primjer stećka sanduka

c) Sanduk sa postoljem:

Ponekad je taj ispust (postolje) odnosno stopa, zaista napravljena od posebnog komada kamena, pa se

može reći da se spomenik sastoji od dva dijela i za razliku od sanduka sa postoljem, ovoga zovemo sandukna postolju. Postoje i sanduci sa dva, pa i sa tri postolja, koji djeluju vrlo impozantno. Kao i obiĉni sanduk, iovdje postoji varijanta dvojnog nadgrobnika, kada naprimjer, ima srednjicu na gornjoj pravougaonoj


9/22

9

osnovici, ili kada je klesan tako da ima jednu polovinu višu, a drugu nižu. Nisu ustanovljene kombinacije sakrstaĉama, a isto tako nema amorfnih varijanti. TakoĊer ovaj oblik, kao i obiĉan sanduk, ima svoje razliĉiteveliĉine. Zajedno sa obiĉnim sanducima, ovaj oblik je daleko najbrojnije zastupljen, posebno u istoĉnimkrajevima Bosne i Hercegovine, a kao što je već prethodno naglašeno oni saĉinjavaju oko 64% ukupnogbroja stećaka uopće.

Slika 6. Primjer stećka sanduka s postoljem

d) Sljemenjak:5

Radi se o sanduku kod koga gornja strana nije više vodoravna, nego je nalik na krov kuće na dvije vode.Pored ovog koristi se i naziv sarkofag, zbog toga što je na prvi pogled sliĉan rimskom sarkofagu. Ponekadsu krovne plohe sljemenjaka nešto izboĉene, a ponekada nešto izdubljene.Krov je nekada visok i strm, anekada je nizak. Postoji nekoliko varijanti sljemenjaka sa ĉetiri krovne plohe. Kod znatnog broja primjerakakrovne plohe nešto prelaze vertikalne plohe, spomenika, tako da doživljavamo krov sa strehama,okapnicama. Veliĉina sljemenjaka je vrlo razliĉita, naroĉito varira njihova visina.Hercegovina je poznata povisokim, a srednja i sjeveroistoĉna Bosna po svojim niskim sljemenjacima.Kao i kod sanduka, mnogisljemenjaci su prema dnu skošeni.TakoĊer i kod ovog oblika stećaka postoje dvojni spomenici. NaĊeno je inekoliko primjeraka dvojnih spomenika koji se sastoje od dva jednaka spojena – homogena – sljemenjaka.Za ovaj oblik se može reći da je pažljivije klesan, nego ostali.Zauzima oko 9% ukupnog broja stećaka

uopće.

5 https://bs.wikipedia.org/wiki/Oblici_ste%C4%87aka


10/22

10

Slika 7. Primjer stećka sljemenjaka

Sljemenjak sa postoljem:6

Većina ovih spomenika imaju svoja postolja koja su nekada klesana od istoga komada kamena(homogena), a nekada su ona od drugog komada kamena i predstavljaju drugi dio spomenika. Zbog toga

što su sljemenjaci ĉesto veliki i teški, ovi spomenici imaju stabilniji položaj na tlu. Nekada imaju po dva ili tripostolja. I ovaj oblik ima više svojih podvrsta. Tako mu krov može biti na dvije, zatim na tri, kao i na ĉetirivode po dužini. Te krovne plohe su nekada nešto izboĉene ili nešto izdubljene. TakoĊer i ovdje postojetakozvani dvojni sljemenjaci sa postoljima, kao i oni koji su kombinovani sa sanducima. Nije naĊen nijedanprimjerak kombinovanja sljemenjaka sa krstaĉnom, a nema ni amorfnih sljemenjaka sa postoljima.

Slika 8. Primjer stećaka sljemenjaka sa postoljem

Bio je dosta cijenjen i zahtijevao je angažovanje vještih klesara.Ima ga u raznim veliĉinama. Jedan od

najvećih se nalazi na Pavlovcu kod Sarajeva, koji teži više od 30 tona.

Zajedno sa sljemenjacima bez postolja, ovaj oblik zauzima oko 9% ukupnog broja stećaka.



11/22

11

e) Stojeći stećci:7 U ovu vrstu stećaka spadaju stećci sa dva oblika-stupovi i krstaĉe.

f) Stubovi:

Slika 9. Primjer stećka stuba

Stojeći stećci su najviše klesani u obliku stubova. Ovaj oblik je veoma sliĉan vremenski najstarijim

muslimanskim nišanima bez turbana, koji su i bili od izvjesnog utjecaja da se stećci pojavljuju u oblikustupova. Stubovi nisu ništa drugo nego uspravno stojeće ploĉe ili sanduci. Da bi oni ĉvrsto stajali, morajuse dijelom ukopati ili usaditi u zemlju, pa otuda u Srbiji za njih najĉešće susrećemo ime usaĊenik. Tako seneki stupovi završavaju ravnom površinom, neki kao krov na dvije ili na tri vode. Ima stupova koji sezavršavaju izboĉeno, zaobljeno, baĉvasto, kao i onih koji su u tome dijelu luĉno udubljeni, ulegnuti.Popriliĉan broj uspravnih ploĉa isklesane su tako da se od dna prema gore postepeno šire. I takve ploĉeimaju vrlo razliĉite završetke.Ustanovljeni su i dosta rijetki primjerci stupova koji izgledaju kao uspravnostojeći sljemenjaci. Evidentirano je amorfnih ili samo ovlaš klesanih uspravnih nadgrobnika koji su sliĉnistupovima. Broj stupova se kreće oko 4% od ukupnoga stećaka. Ĉinjenica da su stupovi najviše zastupljeniu Srbiji, te istoĉnoj Bosni, a da ih malo ima u srednjoj Bosni, a da su u zapadnoj Bosni, Hercegovini, Crnoj

Gori i Hrvatskoj vrlo rijetka ili gotovo sasvim iznimna pojava, jasno govori gdje se taj utjecaj, zbogosmanske prisutnosti, najprije odrazio. Smatra se da su stećci stupovi pojava druge polovine 15.i ĉitavog16. stoljeća.

g) Krstače:Radi se o tipiĉnom kršćanskom nadgrobnom spomeniku.One su i razliĉitih veliĉina.Ponekada su vrlovisoke, ponekada dostižu i visinu preko 3 m. Klesane su tako da su im gornja tri kraka jednaki h dimenzija.Donji uspravni krak je uvijek duži od poprijeĉnih krakova. Kod mnogih krstaĉa se poprijeĉni krakovipostepeno šire prema krajevima, a postoje i primjerci ĉiji su poprijeĉni krakovi zašiljeni ili su zaobljeni.

Velika pažnja je posvećena izradi gornjeg uspravnog kraka, tako da se on nekada završava ravnom



12/22

12

površinom, nekada kao piramida, ili je baĉvasto zasvoĊen, više puta je izraĊen okruglasto, u vidu glaveĉovjeka, a postoje i drugaĉije varijante. U okolini Travnika i Zenice evidentiran je priliĉan broj krstaĉa kodkojih su poprijeĉni krakovi maleni i tek naznaĉeni, a gornji uspravni je relativno velik i okrugao. Postoje ikrstaĉe ĉiji su poprijeĉni krakovi nešto oboreni, pa podsjećaju na ramena ĉovjeka. TakoĊer i ovdje imamoneke podvrste ovog spomenika, te je tako naĊen izvjestan broj krstaĉa koje sa pripadajućom ploĉom ilisandukom ĉine po jedan spomenik. Ovaj oblik stećaka je općenito malo zastupljen, a iznosi oko 0,5%ukupnog broja stećaka. Relativno mnogo krstaĉa ima u Hercegovini, a najmanje u Crnoj Gori i Srbiji.

Primijećeno je da su krstaĉe najĉešće situirane po periferiji nekropola. Smatra se da potjeĉu s krajavremenskog perioda stećaka, pretežno iz 16 stoljeća, kao pandan pojavi muslimanskih nišana.

Slika 10. Primjer stećka krstaĉe

h) Amorfni stećci:Na nekim nekropolama, zajedno sa stećcima osnovnih ležećih i stojećih oblika, nalaze se i kameninadgrobnici koji uopće nisu klesani, ili su samo ovlaš pritesani. Mnogi primjerci tih neobraĊenihnadgrobnika liĉe stećcima u obliku ploĉa ili sanduka, a i svojim dimenzijama su bliski tim oblicima. Postojiznatan broj amorfnih spomenika koji najviše podsjećaju na stupove, kao osnovne oblike stojećih stećaka.

Slika 11. Primjer amorfnog stećka


13/22

13

6. Klesari stećaka

Klesari stećaka su majstori koji su izraĊivali stećke.Nazivani su i kovaĉima i pisarima stećaka. Klesanjestećaka zahtijevalo je poznavanje oblika, formi, ukrasa, simbola i pisma te njihove kompozicije na tvrdommaterijalu, pa se može reći da se radi o umjetnicima srednjega vijeka.

Detaljnija prouĉavanja pokazuju egzistiranje ĉitavih radionica sa taĉno razraĊenim poslovima, uz pojedinenekropole ĉitavih kamenoloma na kojima su vršene obrade i prijevoz, a po natpisima na kojima se kaže dapojedini od pisara prave zapis i predstavljaju umjetnike koji su bili poznati u svome vremenu na širimprostorima. Najpoznatijima pripadaju Grubaĉ i Semorad.


14/22

14

7. Ukrasi stećaka

“Za sve nas su osobito vaţni podaci i stećcima na ĉijim stranicama se nalaze reljefni motivirazliĉitog karaktera i znaĉenja,koje mi,radi praktiĉnosti,najĉešće zovemo jednim imenom-ukrasima,iako smo svjesni da taj termin nije potpuno adekvatan.” 8

Iz tabele se vidi da je u Bosni i Hercegovini ukrašeno 7,8% stećaka u odnosu na ukupan broj od58.547 primjeraka.

U ostalim državama se taj procenat ukrašenih povećava na 8,9% u Srbiji,preko 13,7% uHrvatskoj,na 17% u Crnoj Gori,tako da je ukupno ukrašeno 8,5% stećaka.

Oblik koji se općenito najviše koristio za ukrašavanje jeste krstaĉa.a zatim dolazi sljemenjak,apotom je red sljedeći:stub,sanduk i ploĉa.

“Podaci koji nam govore o ukrašenim primjercima pruţaju nam mnogo materijala za analize,razna

uporeĊivanja i za studij,što mi ovdje ne moţemo ĉiniti široko.Istaknut ćemo glavne osobine ikaraktersitike do kojih smo došli samo izvjesnim razmatranjem i studijem prikupljenih materijala.” 9

Općenito se može reći da je procenat ukrašenih stećaka u Bosni i Hercegovini nešto manji odprocenta ukrašenih stećaka u susjednim zemljama.

Slika.12. Tabela ukrašenosti stećaka

8 Šefik Bešlagić,”Stećci”,Sarajevo,1969.,str.50

9 Isto, 50


15/22

15

8. Natpisi stećaka

Veoma važna osobina stećaka jesu natpisi na njima ispisani bosanĉicom (starom bosanskomćirilicom).

“Rjeĉniĉko blago,izgovor,stil i mnoge druge karaktersitike ovih epitafa pruţaju dosta materijala za

prouĉavanje pravog narodnog jezikai njegovog razvoja u odreĊenom vremenskom period.” 10

“Svojim sadrţajem natpisi nam otkrivaju liĉnosti i njihove ljudske osobine,a ĉesto pruţaju ihistor ijske podatke,zbog ĉega nam,pored ostaloga,vrlo dobro dolaze za vremensko odreĊivanje nesamo natpisa i stećka na kojem je natpis,nego i drugih stećaka iste nekropole,odnosno mnogihstećaka istih ili sliĉnih likovnih osobina.” 11

Zbog njihove dokumentarne vrijednosti,posebno zbog toga što oni predstavljaju vrijedne primjerepismenost i kulture našeg naroda,primjerke stećaka sa natpisima treba posebno ĉuvati.

“Na teritoriji Bosne i Hercegovine našli smo 323 natpisa,na teritoriju Hrvatske 13, u Srbiji 15 i uCrnoj Gori 12 natpisa.” 12

Hercegovaĉko podruĉje ima ĉitavo dva puta više natpisa nego ĉitava Bosna.Posebno se istiĉupodruĉja općina Trebinje,Bileća,Gacko i Stolac,gdje se broj natpisa kreće od 1,33% od 2,12% uodnosu na ukupan broj stećaka u tim općinama.

Primjeri natpisa:

"Ti,koji proĉitaš moj kam,možda si hodio do zvijezda.I vratio se,jer tami neima ništa,do ponovo tisam."

"I da ostavih kosti u tujini,i tad bih samo Bosnu sanjo."

"Ljeta 1205,godnu nakon tsto v zemju leže Veliki Ban Kulin."

"Ti,koji prolaziš,projdi u miru i ne spominji si i ne gonetaj grijehe naše.Zalud ti je taj posao.Naši sudani izbrojani,naše notći potrošene,našu grijesi dim."

"Ubi me na nevjeru Semrad,lojs sin od gorjega otca Zleba izdanek."

"Legoh grk 1389.ljeta po Gospodu,kad Tverdko bje Kralj od Bosne,Serbie,Dalmeise i Zapadnijeh

Strana,a ja tad bjeh starac koji u svijetu vidjeh ono tsto nehtjeh vidjet,a ne dotcekah ono sto srdcemoje stalno tcekase i samo to zeljase."

"Ne preturi nam ovi kami,jer nam se i sad na mjesetcini kostji raspravljaju ko je i kolko u pravu,a ko

ne,pa i u smerti svojoj postajemo jos i vetci stranci,no sto u zivljenju bjesmo."

10 Šefik Bešlagić,”Stećci”,Sarajevo,1969, str. 54

11 Isto, 54

12 Isto, 54


16/22

16

9. Nekropole stećaka

U srednjovjekovnoj Bosni nekropolama se nazivaju lokaliteti s grupama stećaka, nadgrobnih spomenika.Radi se o manjim grupama, ali i lokalitetima sa stotinama nadgrobnih spomenika (Nekropole stećaka).Pored naziva nekropola, za srednjovjekovne lokalitete sa stećcima u upotrebi su i nazivi "grĉko groblje" i"svatovsko groblje".

Slika 13. Nekropola Radimlja (Stolac), Bosna i Hercegovina

Slika 14. Nekropola Gošić polje (Goražde), Bosna i Hercegovina


17/22

17

10. Proučavanje stećaka

Prouĉavanje stećaka ima svoju dugu historiju. Prvobitno sagledavanje stećaka pripada putopiscima. Oni supratili oĉuvanu narodnu tradiciju na terenu koja je bila dosta skromna u pojašnjavanju mjesta i ulogestećaka u historijskom razvoju BiH. Nauĉno prouĉavanje stećaka poĉinje krajem 19.stoljeća, najviše uokviru struke vezane za Glasnik Zemaljskog muzeja BiH i Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine u

Sarajevu. Znaĉajni rezultati postignuti su u 20.stoljeću. Pored Zemaljskog muzeja na tom planu su se istaklistruĉnjaci u Zavodu za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti.

Polovinom 20.stoljeća zapoĉelo se s poslom kompletnijeg sagledavanja identifikacije lokaliteta i nekropolasa stećcima. Pored popisivanja zapoĉelo se i sa detaljnijom obradom pojedinih nekropola. ObraĊeni suRadimlja, Olovo, Ludmer, Kupres, Blidinje, Kalinovik, stećci centralne Bosne, Grborezi, Ljubinje i drugi širilokaliteti i nekropole.Pored popisivanja, registracije i zavoĊenja u blago kulturne baštine BiH, vršena je ikonzervacija i zaštita oštećenih stećaka.Ĉitav posao je rezultirao obimnim katalogom koji je saĉinio ŠefikBešlagić 1971. To je ogromno blago koje je predstavljano i u svijetu putem meĊunarodnih izložbi. Uprkosdetaljnom popisivanju i poslije je dolazilo do pronalaska novih stećaka koji ranije nisu bili evidentirani.

Prouĉavanje stećaka obuhvata više segmenata definiranih istraživaĉkih pravaca koji su još uvijek otvoreni.Pored rasprostranjenosti, brojnosti, oblika, ukrasa, predstava, simbolike i prouĉavanja pokojnika, najvećuvrijednost predstavljaju oĉuvani. Natpisi na stećcima, kao izvori prvog reda za prouĉavan je historijesrednjovjekovne Bosne.


18/22

18

11. Važnost i značaj stećaka

Važnost i znaĉaj stećaka su veliki i neosporni. Ogledaju se u više razliĉitih aspekata. Stećci su ostavili velikiutjecaj u historiji kao "nijemi svjedoci postojanja srednjovjekovne Bosanske države". Njihov znaĉaj uizuĉavanju jezika,historije,umjetnosti,arhitekture,religije i kulture stanovnika srednjovjekovne Bosne jenemjerljiv. Oni su inspiracija književniku i umjetniku, materijal za istraživanje historiĉaru, zagonetka

nauĉniku i oduševljavajuća ljepota turisti. Za nas Bošnjake oni su svjedoci našeg postojanja, ostavštinanaših predaka i svjedoci postojanja naše države i našeg naroda u dalekoj prošlosti. Cjelokupna su slika jednog vremena i jedne civilizacije.


19/22

19

12. Zaključak

Cilj ovog rada bio je predstavljanje stećaka i njihovog znaĉaja za Bosnu i Bošnjake. Ovaj fenomenbosanskohercegovaĉke historije bio je nijemi svjedok postojanja našeg naroda i države. Stećci su bili iostali svjedoci historije, ĉuvari tajni,izvor inspiracije književnicima i umjetnicima i vrijedna ostavština dobrih

Bošnjana. Bio sam iznenaĊen podatkom da najviše stećaka imaju Konjic i Nevesinje (obje općinesamostalno preko 2000). Radeći ovaj rad nauĉio sam mnogo, još sam više zavolio stećke i mislim da ćuod ovog rada imati koristi i na studiju ako Bog da. Nadam se da sam u svojoj namjeri uspio. Sve

komentare, pohvale i sugestije zamolio bih Vas da ostavite u komentaru na kraju rada.


20/22

20

IZVORI

Literatura:

Šefik Bešlagić , Leksikon-stećaka, Svjetlost, Sarajevo,2004.

Internet:

www.wikipedia.org (https://bs.wikipedia.org/wiki/Oblici_ste%C4%87aka)

www.wikipedia.org (http://bs.wikipedia.org/wiki/Ste%C4%87ak)

www.wikipedia.org(http://hr.wikipedia.org/wiki/Ste%C4%87ak)


21/22

21

KOMENTAR

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________

___________________________________________________________________


22/22

22

Datum predaje rada: ___. april 2016.godine

Datum odbrane rada: ___. ___. 2016. godine

Ocjena: ________________________________

Ĉlanovi komisije:

1. _______________________________________

2. _______________________________________

3. _______________________________________

Documents

Stećci1 finalna