1 เอกสารประกอบการสอนวชา TP411 การวพากษศลปะการแสดง อาจารยธรรมจกร พรหมพวย อาจารยประจาสาขาวชานาฏกรรมไทย คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง

การวจารณกบสงคมรวมสมย

มผกลาวอางอยเสมอวา สงคมไทยอาจออนดอยในวฒนธรรมแหงการวจารณ เพราะ

แมแตในเรองของศลปะซงศลปนไทยมความสามารถในการสรางสรรคอนโดดเดน กยงหา นกวจารณซงอยในฐานะทจะสรางงานวจารณซงมารองรบศลปกรรมทรงคณคานไดยาก มผตความไปไกลจนถงขนทวา ความออนแอของการวจารณในดานศลปะยอมสะทอนใหเหนถงการขาดพลงทางปญญาทจะวจารณชวตและสงคม กลาวอกนยหนง วกฤตการณทางเศรษฐกจและสงคมทประเทศไทยกาลงประสบอยเปนผลสบเนองมาจากการขาดวจารญญาณในการวนจฉยปญหาตางๆ ของชวต ขอความขางตนน อาจเปนเพยงการแสดงความรสกทจาเปนตองไดรบการยนยนอยางเปนเหตเปนผลดวยวธการทเปนวชาการ เปนททราบกนอยทวไปวา วฒนธรรมแหงการวจารณ

ของไทยมกเปนไปในลกษณะทไมเปนทางการใหหมผทคนเคยกน โดยทเราไมนยมสรางองค

ความรดานการวจารณขนมาอยางเปนระบบหรอเผยแพรทศนะเชงวจารณออกมาเปนงานเขยน

ยงไปกวานนยงเกดความเขาใจผดอกวา การวจารณคอการตเตยน และมงทาลายดงเชนใน

บางวงการทมงวจารณกนเพอใหฝายทถกวจารณตองถอยรนไป การวจารณทแทจรงเปนพลงสรางสรรค เพราะจดมงประสงคของผวจารณกคอ การเออใหผทถกวจารณไดอยบนเวทตอไปอกนานๆ อยางมศกดศรและสมภาคภม ยคโลกาภวตนจงเปนยคทตองการความสามารถในการวจารณในรปของพลงทางปญญาทจะชวยใหเราดารงอยในประชาคมนานาชาตดวยความมนใจ การวจารณศลปะจดไดวาเปนรากฐานอนสาคญของวจารณชวตและสงคม การวจารณยงไมเปนสวนหนงของ วฒนธรรมลายลกษณอกษร อยางเตมรปแบบในสงคมไทย เปนทแนชดวา การใหทศนะวจารณททรงคณคายงกระทากนอยดวยวธการของ มขปาฐะ และศลปนผปฏบตเองกชอบทจะรบฟงการวจารณในลกษณะน ถาเปรยบกบการ

วจารณสงคมและการเมองแลว จะเหนไดวาการวจารณศลปะเปนเพยงแคกจกรรมรมขอบ

ยงในยคทเศรษฐกจทรดตว สอสวนใหญเปดทางใหแกการวจารณศลปะนอยลงมาก ยงไปกวานน วงวชาการและสถาบนการศกษากอาจจะยงไมอยในฐานะทจะใหการฝกปรอนกวจารณจนมความความสามารถทจะทาหนาทเปนตวกลางระหวางงานศลปะกบมหาชนได และวทยาการทเกยวกบศลปะ อาท วรรณคด ประวตศาสตรศลป วชาการละคร และวชาการดนตร กดจะยงไมสนองตอบความเปนไปในโลกของศลปะรวมสมยไดอยางเตมท

2

การวจารณเปนเครองมอในการประเมนคณคาและเปนเสยงแหงมโนธรรมใหแกสงคมได และยงเกดความมงคงใหแกกนระหวางการวจารณสาขาตางๆ หลกการทางศลปะทวาดวยชวตชมชน และศกยภาพของการวจารณทไมสอดวยภาษา ถามองอยางผวเผนแลว ภาพรวมของการวจารณในประเทศไทยอาจไมแจมใสนก ถาวเคราะหลงไปในระดบลกแลว จะเหนไดวา มปจจยมากมายทเออตอการทจะปรบศกยภาพ

แหงการวจารณใหเปนพลงทางปญญาของสงคมรวมสมยได

การวจารณมใชจดหมายปลายทาง แตเปนกระบวนการทใชการศกษาเปนตวจกรสาคญในการสรางวฒนธรรมแหงการวจารณ การวจารณสามารถดาเนนตอไปไดอยางเปนรปธรรมกโดยการสนบสนนวารสารหรอนตยสารการวจารณ การสรางตาราการวจารณ การจดสมมนาเชงปฏบตการและฝกอบรมในเรองของการวจารณ และการสรางเครอขายผสนใจในการวจารณทงในรปของ “มนษยสมผสมนษย” และโดยผานสอประเภทตางๆ นอกจากน ยงมทางเปนไปไดวา เครอขายดงกลาวกาลงจะขยายวงไปสประชาคมนานาชาตดวย โดยทผเชยวชาญตางประเทศไดเสนอแนะใหมจดกจกรรมตอเนองในกรอบของ “สหวฒนธรรมศกษา” การวจารณจะทาหนาทเปนพลงทางปญญาใหแกสงคมรวมสมยไดอยางเตมท กม

ความจาเปนทจะตองปรบการวจารณใหเปนกจกรรมสาธารณะ

วตถประสงค 1. สรางองคความรดานการวจารณ และพฒนาวธการในการวจารณจากประสบการณทงของไทยและของตางประเทศ ในสาขาตางๆ เชน วรรณศลป ทศนศลป ศลปะการแสดง และสงคตศลป รวมทงศกษาเปรยบเทยบขามสาขา 2. สรางความเชยวชาญในการวจารณใหแกกลมอาชพตางๆ เชน นกวชาการ นกวจารณเชงปฏบต สอมวลชน มหาชนผสนใจการวจารณ และนกศกษา 3. สรางเครอขายระหวางผวจารณ ศลปนผสรางสรรค และมหาชนผรกงานศลปะ ทงในระดบบคล กลมบคคล และระดบสถาบน 4. ใชการวจารณศลปะมาเสรมสรางพลงทางปญญาและวฒนธรรมแหงการวจารณใหแกสงคมไทยรวมสมยของไทย

3

ประโยชนจากการวจารณ 1. ความรดานการวจารณในรปแบบตางๆ คอ บทวเคราะหการวจารณสาขาตางๆ รวมทงสรรนพนธงานวจารณ พรอมคาอธบาย (และบทแปลสรรนพนธในสวนท เปนภาษาตางประเทศ) บทสงเคราะหในระดบสหสาขาวชาทชใหเหนถงบทบาทของการวจารณในฐานะพลงทางปญญาของสงคมรวมสมย ใหขอสรปทเกยวกบหลกการวจารณ รวมถงประเดนทวาดวย “ศลปะสองทางใหแกกน” พรอมขอเสนอเชงทฤษฎ นอกจากน ยงจะมการเผยแพรผลงานวจารณเชงปฏบตของผวจยและงานวจารณตวอยางจากการสมมนาเชงปฏบตการ และวทยานพนธ 2. บคคลผมความสามารถในการวจารณ ไดแก นกวชาการทเชยวชาญดานการวจารณ นกวจารณเชงปฏบต ตลอดจนมหาชนผสนใจในการวจารณ และนกศกษาระดบปรญญาตรและระดบบณฑตศกษาทใหความสนใจเปนพเศษตอกจกรรมการวจารณ 3. เครอขายความสมพนธระหวางผวจารณ ศลปนผสรางสรรค และมหาชนผรบงานศลปะ ทงในระดบบคคล กลมบคคล และระดบสถาบน 4. กจกรรมการวจารณทหลากหลาย ซงกอตวจากการวจารณงานศลปะและขยายวงไปสสงคมในรปของความตนตวในวฒนธรรมแหงการวจารณ

4

บทวเคราะหดานการวจารณ สวรรณา เกรยงไกรเพชร

วฒนธรรมแหงการวจารณในสงคมไทย เปนประเดนทไดรบการหยบยกมากลาวถงอยเสมอ ทงในทศนะเชงบวกและลบ ในเชงบวกกคอ ทศนะทวา การวจารณเปนสวนหนงของกจกรรมทางปญญาทสงคมไทยไดกระทาตอเนองมายาวนานพอสมควร ซงหมายถงวา การสงสมภมปญญาทางการวจารณของคนไทยและสงคมไทยไมไดดอยไปกวาคนอน โดยเฉพาะตางจากสงคมตะวนตก ซงใหวฒนธรรมลายลกษณเปนเครองมอหลกในการสงสมและถายทอดถมปญญา แตในสงคมไทยวฒนธรรมมขปาฐะเปนเครองมอสาคญมาตงแตในอดต และยงคงความสาคญอยในปจจบน แมวฒนธรรมลายลกษณอกษรจะเขามามบทบาทในสงคมไทยเปนเวลานานแลวกตาม การศกษาวฒนธรรมการวจารณของไทยจะตองคานงถงบทบาทของมขปาฐะควบคไปดวย มฉะนนกอาจจะทาใหเขาใจวา สงคมไทยออนดอยในดานการวจารณ และขาดการสงสมภมปญญาทเกดจากประสบการณการวจารณ สวนทศนะในเชงลบมกเปนไปในแงทวา วฒนธรรมการวจารณของคนไทยผกพน อยกบอตวสยของผวจารณและปฏสมพนธในสงคม โดยเฉพาะอยางยงเมอปฏสมพนธระหวาง ผวจารณและผรบคาวจารณเปนไปในรปของการ “อปถมภ” หรอใน “แนวตง” ซงในปจจบน วถของบรโภคนยมเขามาครอบงาสงคมและผคนไวโดยรอบดาน คาวา “อปถมภ” มกถกเปลยนไปเปน “มผลประโยชนรวมกน” การวจารณในรปแบบเปดเผยตอสาธารณชนจงถกตงขอสงสยอยเนองๆ ทงในดานภมปญญาและความสจรตใจของผวจารณ ขอสงสยดงกลาวอาจมาจากทงสาธารณชนและตวผรบคาวจารณ ไมวาคาวจารณจะเปนไปในทางบวกหรอลบ จงเปนเหตใหทงผวจารณและผรบคาวจารณมกจะพงพอใจกบการแฝงกจกรรมการวจารณไวในฐานะขนบมขปาฐะ หรอมฉะนนกไมเปดเผยการวจารณของตนออกไปในวงกวาง เพราะเกรงจะเกดววาทะในการวจารณตอบและโต จงเหนไดวา สงคมไทยมกหลกเลยงรปแบบกจกรรมการวจารณทอาจนาไปสความขดแยงและความขนเคอง วฒนธรรมการวจารณในสงคมไทยทยงองอยกบขนบมขปาฐะ ไมวาจะเปนการวจารณในเชงบวกหรอลบ ดงกลาวมาน เมอพจารณาในกรอบการวจารณทจากดใหแคบลง คอ การวจารณศลปะ ทาใหเขาใจไดวา เหตใดบทบาทของผวจารณในสถานะของ “ตวกลาง” ระหวางผสรางงานกบผเสพงาน (หรอสาธารณชน) จงยงไมแจมชดและไมมนคง ผวจารณมกถกมองหรอสรปวาเปนเพยงผเสพงานคนหนงหรอสวนหนงเทานน ยงกวานน การทผใฝใจในกจกรรมวจารณจะมโอกาสไดแลกเปลยนประสบการณ แงคดหรอมมมองกเปนไปไดนอยมาก การวจารณผลงานศลปะทเผยแพรสสาธารณชนในรปแบบทเปนลายลกษณ หรออกนยหนงคอ

5

การ “เขยนบทวจารณ” จงตกอยในภาวะ “ขนรป”1 ยาก และยงไมมคาตอบทแนชดวา “อยางไรและเมอไร” ทการวจารณจะบรรลนตภาวะในกระแสวฒนธรรมลายลกษณของสงคมไทย หรอกลาวอยางงายๆ กคอ ไดรบความเชอถอจากสาธารณชน

นยาม การวจารณ หมายถง การแสดงความคดเหนนเกยวกบงานศลปะ บรบทของศลปกรรม และ/หรอปจจยอนๆ ทเกยวของ เพอสรางความเขาใจในความหมายและความสานกในคณคาของตวงาน ตลอดจนศลปะโดยทวไป นอกจากนยงอาจรวมถงการแสดงทศนะทเกยวกบความสมพนธระหวางชวตกบศลปะและสงคมอกดวย นยามนขยายขอบเขตดานรปแบบของบทวจารณใหหลากหลายกวาทเขาใจกนอยโดยทวไป โดยถอวา บทวจารณทคดสรรควรมเนอหาทกลาวถงตวบทหรอผลงานศลปะดวย ไมใชเปนเพยงการเสนอความคดเหนในประเดนใดประเดนหนงเทานน พลงทางปญญา คอ ความรและความคดทจะนาไปสความเขาใจในเรองของ การสรางสรรคของมนษย ตลอดจนปจจยทเออใหการสรางสรรคนทาหนาทจรรโลงสงคมและมนษยชาต

ลกษณะของงานวจารณทด - ควรใหความรเกยวกบตวบทหรอผลงานศลปะ ในลกษณะขอมลเชงภววสย และ การอธบายองคประกอบของผลงานศลปะ - ควรใชทฤษฎและความรเฉพาะสาขาในการวจารณงาน และการเปรยบเทยบผลงานบางชน - มการประเมนคณคา ทงในเชงทฤษฎและอตวสยของผวจารณ การใหความรเกยวกบตวบทหรอผลงานทนามาวจารณนน เปนลกษณะรวมทเหนไดชดในบทวจารณแทบทกชน ซงนาจะเปนผลมาจากองคความรเดมของผวจารณ ท เปนทงนกวชาการและผปฏบตงานศลปะ แมวาผวจารณบางคนอาจมไดเปนผสรางผลงานศลปะโดยตรง แตสามารถใหขอมลเชงภววสย เชน บรบททางสงคมและวฒนธรรม ภมหลงทเกยวกบตวศลปนเจาของผลงาน ลกษณะโครงสรางของงานและมโนทศนหลกของการแสดงงาน จงเปน

1 ������ ��� ������ �.���� ���� ��� ������ �!" ก$%����� ก&������'�'&(��!�'���)�*ก ������* ��"'���

+ +��� � ���*��&,"�ก��,-����.����ก/�� �0���.�ก�&���*-�&��-��ก"*ก"0���'��0��'&�����)�'��/� ����)�'ก1! '� ก$���-�/��,.)'�)�'�2���'��'��3����ก���)�* ��"' ��"'&�!�ก ��.�*��ก/��

6

ลกษณะรวมของเนอหาซงชวยใหผอานบทวจารณเขาใจตวบทหรอผลงานศลปะและบรบทของงานแตละชนไดดยงขน แมวาโดยทวไป ผทสนใจอานบทวจารณแตละสาขา มกจะเปนผทอยในแวดวงสาขานนๆ อยแลว หรอเปนผสนใจตดตามการสรางงาน การแสดงงานตลอดจน การวจารณผลงานมาอยางตอเนอง แตขอมลเชงภววสยเหลานกยงมประโยชนมากในการสารวจและประมวลองคความรเดม และสรางองคความรใหม โดยเฉพาะสาหรบนกศกษาทยงมประสบการณนอย และผสนใจในลกษณะ “สมครเลน” หรอ “ขาจร” ขอมลเชงภววสยจะชวยเสรมสรางความเขาใจไดชดเจนและกวางขวางยงขน การอธบายองคประกอบของงานศลปะนน เปนลกษณะทปรากฏอยเสมอๆ ในบทวจารณวรรณศลป เพอวเคราะหใหเหนขอด ขอดอยอยางชดเจนกอนทจะประเมนคณคา การอธบายหรอวเคราะหองคประกอบจงมลกษณะเปนการใหเหตผลทมการแจงรายละเอยดอยางเปนรปธรรม มความสมพนเชอมโยงกนระหวางองคประกอบกบประเดนความคดยอย ซงนาไปสการประมวลความคดในประเดนหลก และทาใหการประเมนคณคาตวงานมเหตผลชดเจน การอธบายองคประกอบในบทวจารณสาขาศลปะการละครและทศนศลป มลกษณะเดนทนาสนใจเปนพเศษ เพราะผลงานศลปะทงสองสาขามองคประกอบหลายอยางทจาเปนตองอธบายเพอใหเหนภาพผลงานไดสมบรณ ความยากลาบากในการอธบายองคประกอบเหลาน (ซงอาจรวมถงองคประกอบของการแสดงดนตร) อยทการใช “ภาษาและไวยากรณ” ของศลปะสาขาหนง (วรรณศลป) มาอธบายภาษาและไวยากรณของศลปะอกสาขาหนง แมจะมภาพประกอบมาชวยอธบายไดบาง แตกยงยากยงทจะใหบรรลวตถความชดเจนทตองการ แมกระนนผวจารณบางคนกสามารถทาไดอยางดเยยม ดงเชน บทวจารณการแสดงานศลปะ “นามธรรมในความเปนหญงของพนร สณฑพทกษ” “...ผมเดนแทรกตวผานเขาไปยงพนทวาง ซง “เธอ” เหลานนเปดชองเอาไว และคอยๆ สงเกตความเปลยนแปลงของแสงและรปรางของ “เธอ” เหลานนในแงมมตางๆ ประตมากรรมทดเหมอนผานงผนใหญเหลาน บางกมสนนาตาลเขม บางกมสนวลจางๆ บางมทรงสน บางอวนกลม บางอกแตกทะลดเปดเปนชอง เมอผมมองลงในเนอของ “เธอ” ผมพบวาเสนใยธรรมชาตของเนอตนสาทถกทอตอกนเปนผน มความเปนอสระอยางยง บางแหงกเหนยวเกาะกนอยางแขงแรง บางแหงกเปราะบางและฉกขาดออกจากแรงกระทา บางชนกมสขาวนวล บางชนกมสนาตาลคลาและเหยวยน...” อยางไรกตาม การแจกแจงองคประกอบโดยละเอยดบางครงกอาจเกดผลพลอยเสย ซงแมวาจะไมสาคญนกแตกควรกลาวถงไวดวย ดงเชนในกรณของบทวจารณสาขาศลปะ การละครซงมรายละเอยดมาก นอกจากจะเลาถงองคประกอบแลวยงกลาวถงหลกวชาและองคความรของผเขยนเขามาประกอบการวจารณแทบทกชวง จนทาใหบทวจารณมลกษณะ

7

ประหนงเอกสารคาบรรยาย (ซงเปนทรกนอยวามกจะขาดปฏกรยาและพลงทางอารมณ ทงในดานผเขยนและผอาน) ทงนอาจเปนเพราะในสาขาศลปะการละครมเอกสารขอมลเกยวกบองคความรเดมอยนอยมาก จงเปนเหตใหผเขยนบทวจารณพยายามสรางและถายทอดความรความเขาใจของตนไวในบทวจารณ จะโดยเจตนาหรอไมกตาม ขอทนาสงเกตคอ บทวจารณในสาขาทศนศลปและศลปะการละคร แมจะตองใชศพทวชาการเฉพาะสาขาในการอธบายองคประกอบ แตกยงนอยกวาการใชศพทเฉพาะทางดนตรคลาสสก ซงอาจมนยวา ทศนศลปและศลปะการละคร ทมตนกาเนดมาจากตะวนตกนน มความเปนสากลมากกวาดนตรคลาสสก และกาวขามวฒนธรรมของพนทซกโลกมาไดแลว หรอในทางกลบกบ คงตองอธบายวา ดนตรคลาสสกยงไมสามารถสรางความคนเคยในสงคมไทยไดมากเทาศลปะในอกสองสาขา ทงๆ ทตางกขามมาจากอกซกโลกเชนเดยวกน ลกษณะรวมประการทสองคอ การใชทฤษฎและความรเฉพาะสาขาในการวจารณงานนน เปนลกษณะทเหนไดชด การทผวจารณแทบทกคนเปนนกวชาการและเปนผสรางงานศลปะดวยในขณะเดยวกน ทาใหองคความรดานทฤษฎมบทบาทมาก เมอผสรางงานหรอนกวชาการเปลยนบทบาทเปนผวจารณ นอกจากน การใชทฤษฎและความรเฉพาะทางยงมความสมพนธกบการใหเหตผลประกอบการวจารณ ดงเชนในกรณทผวจารณจะประเมนคณคาในเชงลบของการแสดงสดของวงดนตรบางรายการ หรอการแสดงละครเวทบางเรอง ผวจารณอาจยกหลกทฤษฎและความรเฉพาะสาขามาเกรนนาไวกอน หรอตรงกนขาม เมอรสกวากาลงจะแสดงความชนชมอยางมาก จนอาจมลกษณะของปฏกรยาทางอารมณของผวจารณมากกวา การเสนอประเดนทชวนใหผอาน “คดตอ” วธการของทฤษฎและขอสรปความรอาจชวยกลบหรอเกลอนปฏกรยาทางอารมณลงได ในขณะทชวยเพมความนาเชอถอใหสงขน การใชทฤษฎและความรเฉพาะสาขา ยงเชอมโยงไปถงการเปรยบเทยบผลงานศลปะทนามาวจารณกบงานชนอนๆ ทงทเปนการเปรยบเทยบกบผลงานคลาสสกหรองานทมชอเสยงเปนทรจกกนแพรหลาย และทเปนการเปรยบเทยบการแสดงศลปะบทเดยวกน จากฝมอของศลปนตางคน หรอทเปนผลงานชนเดยวกนแตตางสถานทตางวาระการแสดง การเปรยบเทยบในทานองนปรากฏทงในกรณของทศนศลป สงคตศลปและศลปะการละคร สวนในกรณของวรรณศลปนน มกจะปรากฏในลกษณะการเปรยบเทยบกบงานชนเอกหรอชนสาคญ โดยเนนทการเปรยบเทยบคณสมบตทางสนทรยภาพ ซงอาจเปนแนวการวจารณหลกการทางวรรณศลปของไทยมาแตเดม ลกษณะรวมประการทสามคอ การประเมนคณคาในเชงทฤษฎและเชงอตวสยของ ผวจารณ ซงเกยวโยงกบลกษณะรวมประการทสอง คอ การอางทฤษฎและความรในสาขา ซงนอกจะทาใหการวจารณมเหตผลและหลกการดงกลาวแลว ยงเปนการสารวจและประมวลองคความรและตรวจสอบประสบการณของผวจารณเอง กอนทจะประเมนคณคาของงานนนๆ

8

การประเมนคณคาทปรากฏอยในบทวจารณแตละสาขามรายละเอยดทตางกนไป ซงอาจเกดจากลกษณะเฉพาะตวของผวจารณแตละคน เชนในสาขาวรรณศลป การประเมนคณคามกจะแสดงรายละเอยดของการต-ชม ท สมพนธกนอยางชดเจนกบการอธบายองคประกอบของตวงาน ทงนอาจเปนเพราะผวจารณตองการแสดงความเปนเหตเปนผลในระบบวชาการวรรณกรรมศกษา และวรรณกรรมวจารณ เนองมาจากตวผวจารณเองอยในระบบดงกลาว แตอาจไมไดเปนผสรางงานวรรณกรรม ทาใหนาเสยงของการตชมหรอ การประเมนคณคาลกษณะคอนขางประนประนอมถนอมนาใจ และบางครงดคลายกบวา ผวจารณประสงคทจะเลยงการแสดงอตวสย ซงโดยทวไปมกกลาวกนวาเปนสงทไมควรใช หรออยางนอยกไมใชเปนหลกในการวจารณและประเมนคา แตในความเปนจรงนน การประเมนคณคาจะหลกเลยงลกษณะทเปนอตวสยไดยาก แตผประเมนจะตองสามารถอธบายอตวสยนนไดอยางมเหตผลและอาจอาศยทฤษฎชวยหนนอตวสยใหมนาหนกยงขนได ดงตวอยางของบทวจารณสงคตศลปดงกลาวขางตน ลกษณะนาสนใจทอาจมองไดวา เกยวพนกบการประเมนคณคาแบบถนอมวาจาถนอมนาใจในบทวจารณวรรณกรรมกคอผวจารณวรรณกรรมมกไมใชสรรพนามแทนตวเอง ในบทวจารณ (บางครงอาจใชวา “ผเขยน” หรอ “ผวจารณ” แตกพบนอยมาก) อาจเปนเพราะตองการทาใหบทวจารณมนาเสยงเปนกลางๆ โดยไมเอาตวเองเขาไปเปนผ “พด” โดยตรง แตผานขอสรปรวมและหลกทางทฤษฎ ถาขอสนนษฐานนถกตอง วธการดงกลาวกนาจะแสดงนยวาบทวจารณลายลกษณยงองอยกบการวจารณดวยวาจาทไมประสงคจะใหขอวจารณ (โดยเฉพาะการตตงขอดอยของงาน) กลายเปนประเดนของ “ววาทะ” ในทางโตแยง จากทกลาวมาทงหมดน ทาใหเหนชดวาลกษณะรวมทงสามประการ เปนพนฐานสาคญของบทวจารณทมคณภาพ มพลงทางปญญา โดยเฉพาะในแงการเสนอประเดนหรอแนวคด ททาใหผอานบทวจารณเกดภาวะ “ครนคดพนจนก” ซงนาจะเปนรากฐานของการเสรมสรางวฒนธรรมแหงการวจารณทใชขนบลายลกษณเปนรปแบบหลกตอไป

9

ลกษณะเดนของงานวจารณแตละสาขา กลมผวจารณทเปน “ผร” ซงไดแก อาจารย นกวชาการ และนกวจารณอาชพ มกเขยนงานวจารณไดอยางลมลกกวากลมผวจารณทเปน “ผรกสมครวจารณ” ทวๆ ไป ซงมการกลาวถงองคความรและเนอหาทางทฤษฎ ตลอดจนการเปรยบเทยบผลงานในลกษณะตางๆ บทวจารณสาขาวรรณกรรมนนมความเดนชดไดเปรยบกวาสาขาอนตรงทมการสงสมองคความรมายาวนานและเปนระบบพอสมควร แมจะยงไมถงขนทนาพงพอใจกตาม ทาใหบทวจารณวรรณกรรมมการอางองยอนหลงไดจากองคความรในบรบทวฒนธรรมและสงคมไทย ทงในดานตวบทวรรณกรรมและแนวการวจารณ ตลอดจนประเดนวจารณทปรากฏมากอนแลว ในขณะทสาขาอนๆ ยงตองอางถงองคความรและและแนวคดวจารณ ตลอดจนประสบการณเชงเปรยบเทยบจากบรบทวฒนธรรมและสงคมตะวนตก ซงเปนตนตอของปรชญาและมโนทศนหลกในการสรางงานศลปะรวมสมย และเปนสงคมทวฒนธรรมการวจารณดาเนนควบคมากบการสรางงานศลปะ แตขอทกลาวเสมอนเปน “ขอเสยเปรยบ” ของการวจารณศลปะสาขาทศนศลป สงคตศลป และศลปะการละครน มองจากอกมมหนงกจะกลบเปนขอไดเปรยบ ดงจะเหนจากเนอหาและประเดนของบทวจารณทเฉยบคม มชวตชวาและเตมไปดวยการแสวงหา “ตวตน” ในวฒนธรรมของตนเอง ในขณะทบทวจารณทางวรรณกรรม มกจะเลยงการเปรยบเทยบทงในแงตวบทไทยเอง และตวบทของวฒนธรรมอน ในบทวจารณสาขาสงคตศลป และศลปะการละคร มกจะเสนอแนวคดจากการเปรยบเทยบทนาสนใจ และบอยครงกนาตนเตนทจะ “คดตอ” หรอ “คดโต” เพอคนหาคาตอบรวมกน การทองคความรทางทฤษฎและแนวทางการวจารณ ยงตองการการศกษา สงสมและถกเถยงโตแยง เพอกลนกรองและสรางองคความรแนววจารณทสอดคลองกบพนฐานวฒนธรรมตนเอง ทาใหภาวะของการเสนอประเดนเพอการ “ครนคดพนจนก” อนเปนหลกการสาคญในนยามของการสรางวฒนธรรมการวจารณใหเปนไปอยางคกคกและเปดกวาง กลาวอกนยหนง คอ บทวจารณแสดงใหเหนชดวา ผวจารณในกลมทศนศลป สงคตศลป และศลปะการละคร ตองทมเทแรงกายแรงใจเปนอยางมาก ในการทจะสารวจ ประมวลและสราง องคความรในสาขาของตนเองขนมาใหไดในบรบทวฒนธรรมของสงคมไทย ความพยายามและการลงแรงดงกลาว ทาใหเกดลกษณะเดนในบทวจารณแตละสาขา เชนในบทวจารณดนตรตะวนตก เนอหาสวนหนงมกเสนอและวจารณมตทางวฒนธรรมในแงของการจดการแสดงและการบรหารจดการอนๆ ทเกยวเนองกน แมจะไมใชประเดนหลกแตกมความสมพนธชดเจนกบประเดนทกาลงวจารณ การวจารณเชงเปรยบเทยบทแสดงการตดตามงานศลปะอยางเอาจรงเอาจง ทงในดานพฒนาการของผแสดงและพฒนาการขององคความร

10

ในการสรางงาน เปนผลใหเกดทงการสรางองคความรและขอเสนอแนะตอผสรางงานศลปะ รวมทงกระบวนการจดงานศลปะดวย ลกษณะความมชวตชวาอกอยางหนงในบทวจารณกลมนคอ ปฏกรยาทางอารมณทเกดแกผวจารณ โดยเฉพาะแงของความ “หงดหงด” ทเกดขนในการแสดงงานศลปะโดยตรง เชน ในรายการบรรเลงของวงดรยางคตะวนตก ทผฟงไมนาพาวฒนธรรมของผฟงทเจรญแลว หรอการแสดงงานทศนศลปทเปนไปอยางลวกๆ และรบรอน จนราวกบดหมนความรของสาธารณชนผเสพยงานศลปะ ตลอดจนการจดแสดงละครเวททมงเนนความสาเรจทางเศรษฐกจและการโฆษณามากกวาสมฤทธผลทางศลปะ ในลกษณะนอาจกลาวไดวา ผวจารณเอาจรงเอาจงกบผสรางงานศลปะและไมลงเลในการแสดงอตวสยทงในฐานะผปฏบตงานศลปะเองและในฐานะ “ผร”