Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf

8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf

1/249

V/

\

Imam- Gazâl

'

tiRattav

^

mm

W

*

Sözün

Özü^

(ElTktisâd

Fil

'tikâd)

J

t

AR

YAYINEVVI


2/249

TKATTA


3/249


4/249

TKATTA

SOZUN

OZU

^^32

ân

MAM-I

GAZÂLÎ

Mütercim

HSAR

YAYINEV

Büyük Reit Paa

cad.

No:

22/4

rtaleli

/

stanbul

Tel:

0212

528

46

42

^

0212

52?

34

83


5/249

Hisar Neriyat

: 93

Gazffî

Serisi: 12

Bask


6/249

Aziz

Okuyucu,

Bu

kitabn

ihtiva

ettii

konulan (Mzâlî

Haz^tle-

ri'nin

lisanyla bir

kaç

çarpc misalle sizlere arzede-

ceiz.

Gazâlî

Hacetlerinin tabiriyle:

Allah Tealâ Hazretleri

kullan

arasnda, Ehli

Hak-

k

ye

Ehli Sünneti

benimseyip tercih

eden insanlar ya-

tttm^

ire

ohlann

kalj^erini yak^ nurlan ile

mamur

eylemitir. Böylece

bunlar

Allah

Resûlü'nün

getirdii

ilâhî

hakikatlerin

srlarm

anlamakta

güçlük

çekme-

milerdir.

Fuka

frka

olan insanlar

arasmda Allah*m

lütuf ve

ih^a^M

mzhar

olanlar

ise,

ite

bu Ehli

Hak

ye Ehli

Sûraeft

f

rkalandu*.

I

-

Çünkü

onlann

gönüUâM

ilhî

Nur

ile

aydmlatan

Cenab-

Hak

dinin

hakikatlerini

anlayp

ve bu

ümme-

te anlatmak

için onlara yardm

etmitir.

Onlann

içlerini

eytanm

vesvesesinden

ve

sapkla-

rm

sapldkknn^ korumt,

lisanlann

güçlü

lalm,

bu lisan

kuvveti ile birlikte

kuvvetli

deliller

ihsan et-

mitir.

Bu

güçlü

lisan

ve

deliller

karsmda

hiç

bir

bo-

zuk

akideli

kimse

barmamanutr.


7/249

te

mam

Gazâlî

Hazretleri

de

kendi dile

getirdii

Alfad'n lütfüna mazhar ohnu

nadir aluîiyeüerden-

dir.

Bü

merinde

OazâB

Hazretieri,

itikadî

konularda

ilâhî srlan açklam, bu sahada

bilgi

sahibi

olmak is-

teyenlere

tatminkâr

bilgiler

arzetmitir.

Böyle

bir

aheseri okuyuculannuzla paylamak dü-

tucesiyle

sizlere

arzediyonz.

Nerini

bize

nasip

eden

Allah

Tealâ'ya

hs^mdeder,

demmm

niyaz

edeariz.

/

Mevlüt

KARACA


8/249

ÇPn>EKLER

Giri

9

Sirinci

Hazrlk

Düzenlemesi

15

kinci

Hazrlk

Düzenlen^

18

Üçüncü HîKirhk Düzenlemesi

22

Dördüncü Hazrlk

Düzenlemesi

24

Birinci Temel Esas

-.ff^-.

:

35

kinci

Temel

Esas

79

lim

Sfat

93

Hayat Sfaû 1 95

rade Sfat

,

95

Semi'

(itme)

ve Basar

(Görme) Sfatlan

101

Kelâm Sfat .2

i.....».,..,;.

—

106

lâhi Sfatlann Genel

Hükümleri

....1. 120

Üçilta^

T^ael

^

,

.147

I^rtfiftcü

Tieme

Esas

188

Birinci

Bölüm

188

kinci

Bölüm

197

Üçüncü

Bölüm

1......

....224

Biiîîci

Cihet

224

Ittd

Cihet

227

Üçüncü Cihet

,

228

Dördüncü

Cihet

,

234

Dördüncü

Bölüm .

—

....238


9/249


10/249

GR

Ehl-i

Hakk* ve

dü-i stimeti külan

arasndan

se-

çen

Allah-u

Teâlâ

Hazretlerine

hamd-ü

senâlar ol-

sun.

'

Bütün frkalar

arasndan

yalnz

onlan

lütf-ü

ihsan-

na

mazhar klm

ve

lÂnin

h^dkatlmîi

ortaya

koy-

malarna

yardmc

olacak

ilâhî

Nûr

ile gönüllerini

ay-

dnlatmtr,

'

Oaibipn

lisanlanu^

apklan susturacak

dem^e^

güçlü

delütor

fl^an eyledi.

çlerini

eytanlarm

vesveselerinden

temizlemi

ve

gönüllerini

sapklarm

kaydrmaiarmdan

halâs

eyle-

Kalplerini

yakîn nûrlar

ile

mamûr

etmitir.

Böyle-

ce

onlar da Allah

(C.C.)'n

Resulü

Muhammed

Aleyhisselam'm

diliyle

anlatlan

ilâhi hakikatlann

srlarma vfdaf

oMalar

ve

böylece

eriatn

gerei

le

akim

icaplan arasnda

uzlama

salamay

baardlar.

Peygamberlerin naklettii

eriat

ile

akla

uygun olan

gerçekler

arasmda

bir

çeliki

olmad

gerçeine

eri-

tiler.


11/249

Sapk

bir

gürûh olan

Haviye

frkasndan bazlar-

nm

zannettikleri

gibi taklidde

donup kalmann

gerek-

sii

olduunu

anladlar. Böyle

birdunon,

akim

zafiye-

tinden

ve basiretsizlikten

ileri

gelir.

Felsefecilerden

ve

Mutezilenin

an

gidenlerin-

den

bir

ksnu, ile

j^rial

hükümtai

am^da çeliki

meydana getirecek ekilde ileri gitmeyi vicdanlarn

kötülüklerine

yordular. Bu hususta Haviye

frkas,

tefrite

dütüler.

Filozoflar

ve

muteziloin

azgnlan ise

frata kaçtl^.

Her iki frka da ihtiyatl

davranmaktan

uzak kald-

lar. Oysa ki,

itikâdi konularda

kesinlikle

uyulmas ge-

fdc^

py^

sözün

özünü ve

doru

yolm

güveni

oldm

brakmamaktr.

Sadece

eser

ve haberin taklidi ile yetinen ve

ara-

trma metodlarm

hiçe

sayan

bir

kii

doru yolu nasl

bulabilir

ki Böyle

bir

kii biln^ midir ki, eriatn

dayanaca,

kâinatn

efendisi

olan

Peygamber

(S.Â.V.) Efendimizin

mübarek

azndan çkan

söz-

dür

ve bu

s

dlüm delilleri

ile

süit-

tir.

eriat'm nuru ile aydnlanmayan ve sadece akla

tâbi

olan kii hidayete

tam

olarak kavuamaz.

Akln

takld

yerlçr varchr. Bu yerieKe o kiinin

akla

mü-

racaat etmesi nasl mümkün olur

O

kii,

akln snrl

olduunu

ve sahasnn mahdud

olduunu

bilmelidir.

eriat

ile akl bijrletirerek bu

ayrmtüar bir araya

ge-

tiremeyen

kii ne yazk

ki

sa^dten çengelim ^^la-

rak

tuzaa

dümü

olur.

Kur'an- Kerim,

etrafa

k saçan

günee benzer.

Akl-

selim

sahibi

bir

kimse

ise

bü

klardMi

layda-

10


12/249

lanmaa

çak$r,

ber

iki

ktan

da

istifade

Kur'an

ve

akln

birlikte

geridir.

Bm-

lardan

biri

ile

yetinen

kii cahil

ve

ahmaktr.

Kur'an'n

ile

yetinip

akldan

yüz

çevire kii,-

günein

nûnma

kar

gözlerini

kaplan

kimseye

b^-

Körlerle

onun arasmda

bir fark

yoktur.

Akl,

eriat

ile

beraber

olursa

nûr

üstüne

nûr

olur.

Bunlardan

birisine

a

gözle

bakan

kii,

çürük

iple

lqlpL3^

inen kadar

ahmaktr

Ey

ffl-

sünnet

akaidi

hakkmda

bilgi

sahibi

olma-

a

susam

kii

Göreceksin

ki,

eriat

ve

hakikati

bünyesinde

toplayan

biricik

ûdca, Ehl-i

Sünn^

fuka-

sidir.

Ci^Mi

Allah'a

ükret

ki,

sen

de onlarm

izin-

desin ve

onlann

arama

kanm

bulunuyorsun.

Umu-

lur

ki

Allah

(C.C)

seni

kyamet

günü

onlarla

hare-

Sapklm

kirlerinden

bizi

temizlemesini

Yüce

Al-

lah

(C.C.)

dan

niyaz

ederiz.

Jiâbbinüz

gönülk^inizi

hakikat

nMm

ile

doldur-

sun.

Dillerimizi

bâtl

söz

söylemekten

muhafaza

buyur-

sun,

onlar

hak ve

hikmet

ile

söyletsin,

üpbesâ^

ki

Ot

Kerim'dîr.

hsan

bol ve geni

.

Rahmet

sahiMffiT.

imdi

kitabm

ismini

beyan

ile,

giri,

bölüm ve

k-

sunlann

açklamakla

söze

balayalm:

Küabm

orjinal

ad

El-iktisâd

m

t'Ük^

dr.

Tertibine

gelince;

önsöz

mahiyetinde

olan

dört

hazrlk

düzenlemesi

ile.

asl

maksat ve

gayelerin

izahma

tahsis

dört

am

mc^ded^

ibaet^^

Basprik

dûzcatemeleri

unlardu*:

11


13/249

1)

Birinci

hazU'hk

düzenkmesi:

Bu

ümin, dinin

en

lüzumlu

unsurlanidm old:înu

beyan hakkmda-

dr.

2)

ikinci hazrlk

düzenlemesi:

Bu ilmin, bütün

müslümanlann

tamam

için

deil,

ancak

muayyen

bir

zümre için

çok önemli olduunu beyan hakkuuiadr.

3)

Üçüncü hazrlk düzenlemesi: Bu ilmin, farz-

ayn

deil, farz-

kifâye

olan

ilimlerden

olduunu be-

yan

hakkmdadr.

.

4)

Döniöt^

hazA

dt^â^riîs^M

kitapta

lediim

delillere

dayanarak netice

çtenaa

metodlar-

n

beyan hakkmdadr.

Temel m^^ddê geline; bunhr

da

dM tan^lir

ve

beraberinde

Cenab-

Allah'tan

bahsedilmektedir.

öyle ki;

varlk

âlemine

baktmz zaman

ona

sa-

dece

yer

ve gökten

ibaret

bir

cisim olarak bakmayz.

BfllMs

Allah (C;C)*m salam

bir

yafus

olEOidt

bak-

maktayz.

PejSpmber

(SW^.V.)

Efendimiz'e baktmz za-

wm 0m

erefli

bir ve

üstün £mL^ bi^

insan olarak deil, bilâkis

Allah

(G.C.)'m bir elçisi

olarak

bakmaktayz.

ResduUah

(S.A.

V.)

Efendimiz'in

sözlerini

ek al-

dmuz

zaman

bunlan alelade birer s^,

konuma,

ve

ifade

olarak deil, bilâkis

bu

sözleri

peygamber

vas-

tas ile

Allab.(C,C.)

tarafadaîi

gelen

birer tarif olarak

ele ahnaktay^.

te

yukanda arz ettiimiz

sebeplerle

Allah

(C.C.)

dan

baka

matlûbumuz

yoktur.

Bu

ilmin asl

konular ise Allah

(C.C.)'n zât,

s-

fattan

ve

fiilleri

ve

ResuluUah

(S.A,V-)

Efmdi-^

12


14/249

miz'in ilâhi talimlerinden

iharpok.

Böylece

bu

bahsin

kcmulanm ûsk

törl

te^e

mseie

terinde

topln

olacaz

'

'y'

1)

Biriaci

Temel Mesele:

Bu

bölümde Çenab-

Hakk'n

varkndan,

Ezeli

ve

Ebedj

x)luundân,

O'nun cevher, cisim

ve

a'raz

olmadmdah, zaman

ve

mekândan

münezzeh

oluundan, bilindii

gibi

gö-

rünür olacandan ve O- nun birliinden söz

edilecek*

^

-

2)

ikinci Temel Mesele: Cenab- Hakk'm

sfatla-

nm

beyan

hakkmdadr.

O'nun

diri,

âlim,

kudret

sa-

hibi,

dUediini

yapan,

iiteiv

gorm ve konuan

bir

vaa'l^ oluundan söz edilecektir.

3)

Üçüncü

Temel Mesele:

Cenab- Allah'm fiil-

lerini beyan hakkndadr. Bu

bölümde

yedi önemli

konu

izah edümddiedir.

öyle

ki;

Allah (C.C.) hakknda

teklif

yaratmak,

teklife

kar

sevap

vermek

ve

kuUarmn

menfaatim

gözetmek vacip deildir.

Güç

yetMhneyen bir

eyi t^tf

e^^nam

muMl

(imkânsz)

deildir.

Masiyete

(günaha)

kar§ azap

etmesi vacip

deil-

dir.

Peygamber

göndermesi

hnkânsz

deildir.

te bütün

bu hususlar Allah

(C.C.)

hakkmda

caiz

olan eylerdir.

Bû bölümün

mukaddimesinde

ayrca

Vacip (mec-

bur), Hasen (güzel)

ve Kabih

(çirkin)

kelimelerinin

açklamalarna da yer verilmitir.

4)

DörMncü

Temel

Mesele:.

Bütün

p^^gamterie-

rin

ve

özellikle

bizim

peygamberimiz Hz.

Muham*^

13


15/249

med

(S.A,V.)

Efendimiz'in

tebli

ettii

Har,

Ne-

ir,

Cennet, Cehennem,

efoat,

K^bir

azflb,

Mizân

ve

Srat

konularn beyan

hakkndadr.

Yine bu

bölümde

dört

önemli konu vardr:

1)

Birinci

Konu:

Hz.

Muhammed

(S.A.V.)

Efen-

dimiz'in

peygamberliimn

ispau

hakkmkuir.

2)

kinci Konu:

Hz.

Muhammed

(S.A.V.)

Efen-

dimiz'in

ahiret

ile ilgili

teblii hakkndadr.

3)

Üçüncü

Konu: mamet

(Devlet

Bakani-

£=Ha^ââE:) mffiftet

& ilgiliÂ

4)

Dördüncü

Konu:

Bid'atc

frkalar

tekfir etme-

nin usulü ile

ilgilidir.

imdi kitahumzm

hazrlk dûzedemeleri

b^ifent-

ne geçeüm;

•


16/249

BRNC

HAZIRLIK

DÜZENLEMES

Bu ilim,, dinimizin en önmnli

unsurlanndatdt.

Himmeti

ve

gayreti,

önemi

olmayan

basit

eylere

sar-

fetmek ve zaman,

verimsiz

bo

eylerle

harcamak ah-

maklk, ^pkhk

ve büyük bir hüsrandr.

Faydasz ilimden Cenab-

Hakk'a

smnz. Bütün

mahlûkat için en

önemli olan ey, ebedi

saadete

er-

mek ve

sonsuz ekavetten

kurtulmaktr.

Yttce Allah (C.C*)*m

gönd^tni

olduu

bütün

peygamberler,

kdlan

üzerinde

Allah

(C.C.)'m

haklar

bulunduunu,

ilerinde, sözlerinde ve

inançlarmda

Allah (CC)'a

km^

birtakm

Vazifeleri olduunu

ha-

ber vermilerdir.

Dilini dorulua

alet etmeyenin,

vicdann

Hakk'a

balamayann ve bütün

orgaolanm

adalet

ile

donatp

amel

etmeyenin

eehmn^

çriUlüm

m

^beti-

nin

korkunçluunu

anlatmlardr.

Sadece bunlan

haber vermekle kalmadlar. Yaptk-

lan td)U^ü^Qn

doruluunu,

teo* takatuun üstünde

ffil

w

hareketleri

ile

ispat ettiler.

Bir

insan bunlar müahede ettii zaman yahut

mütevâtir

haberlerden dinledii

zaman

onun aklna

•

ve

gönlüne

bu

sözlerin

doru

olmas

ihtimali

gelir.

Hatta bunlar

ilk

duyduu

anda

mucizeleri, olaanüstü

sanattan ayrmaa kalkmadan

önce bu

sözlerin

do-

rulu|wa

büytOc bir

iblimajyte

Im^

ymt*

Bu apaçk

zan,

ya da

zaruri tecviz,

kalpten

huzuru

çkarr, onun yerine korku ve

ürpertiyi

koyar, kalbi

aratrmaya

ve

düünmeye

tevik

eder.

Bunun

sonucu

15


17/249

tozur ve

istitosr

i;êrin

§u sözlerine

dik-

kat

edelim:

-

Sizin

bir

Rabbiniz

ve

yaratcmz

vardr.

Sizi

birtakm

vazifelerle

mükellef

kUnijÛr*

êr

bu

vaâfekri

terk

ederseniz

RabMn^^mfttdan

ceza-

landrlacaksmz.

Fakat

vazifelerinizi

yerine

geti-

16


18/249

rirseniz

mükâfaat

göreceksiniz*

Bunlar

açklar

mam için

size

o

fö^derdi.

imdi

burada

u

hususlar

aratrmamz

gerekir:

Bizim

gerçekten

Rabbimiz

var

mdr?

Eer

yar

ise

dirimidir?

Konuur mu

ki,

emirlerini

ve yasaklarm

bildire-

bilsin?

'

Eer

konuup

emir

ve

yasak

büdirebiliyorsa

gücü

var

m^

ki,

kendisine

ifâat

^an

etti|inüzde

bi-

Eer

gerçekten

kudret

sahibiyse

ve bunlara

güç

yetiriyorsa,

onun

tarafmdan

peygamber

gönderdiini

iddia

eden kii,

gerçekten

bu

iddia^nda doru

mudur?

ayet

aratrma

ve

inceleme

sonucunda

bütün

bu

hususlarm

doru

olduu

kanaatine

vamsak

akll

kii-

.

1er olarak

yapabileceimiz

tek

|^

varfr^

O

da ihti-

y^

davranmak,

kendi

nefsimizi

eletirmek

ve

sonsuz

bir

ebedi

hayatn

karsmda

fânî

ve

geçici

bir,

hayatm

esiri

olmamaktr.

,

'

Akll

itt^n

^ur

kiy ^lam

düünür Ve

gü^t

gün

edip

bouna

oyalanmaz.

Daha

önce

söylediimiz

gibi

bu

ilmin

asri

gayesi

Cenab-

Hakk'm

varlm,

sfatlarm^

fiillerim ve

peygamberlerin

doluluunu

deMter

J#

ispat

etmek-

tir.

Bütün

bu

saydklarmzn

akl

sahipleri

için çok

mühim

ve

zarurî

olduunda

asla

üphe

yokttu*.^

Eer

dersen

ki:

Nefsimde

böyle

bir duygunun

domu

olduu-

nu

inj^âr

etmiyorum.

Fakat bu,

yaratl

ve

tabiatl-

m

moneresi

inidir?

Yete

^n

icab

olan

bir

ey

I.

17


19/249

midir?

Yahut da

eriatn

gerei

inidir?

Bunlar

ayrt edemiyorum.

Çünkü

idrak

edilebilenlerin

va-

cip olmas

hususunda

ii^nlann

çeitli sözleri ve

yorumlar

vardr,

Bilmi

ol

ki;

Bu

konu

kitabmzn

''idrakiar

bölü-

münde

izah

edilmitk.

imdi o konu

Ue

m^ul

olmajc

gereksizdir.

Biz

önce kurtulu

çarelerini aratrmaa

bakalm.

Aksi

takdirde

kendimiz ylan

yaiut akrep

ta-

rafndan

sokulan

bir adamn

durumuna

düeriz.

Z^irM

hayvsBi iki^

hmnleyi

yapmaa

JKmrfeuiâr-

ken

o

adam kaçp

kurtulmaya

bakacana

zehirli

hay-

vann

sadan

m,

yoksa

soldan

m

geldiini

aratr-

tnsiâsL

megul olursa

Böyle bk

adam ahmak

deil

de

nedü ?

te

ahmak

ve

cahillerin

ii de

buna benzer.

En

önemli

ve

asd

olan

eyleri

kaybedip

fuzûlî

eylerle

megul

ohnaktan

Û^b-

Hakk'a

smnz.

KNC

HAZIRLIK

DÜZENLEMES

>

Bu

ilim, müslütmmtom

tamam

^m

d€#l, mmk

bir ksm

için çok

önemlidir.

Bu ilimde

ortaya

koyacamz

deliller, manevi

hastalklarm

tedavisinde

kullanlacak

olan

ikçlar

m-

sabesindedir.

Eer bu ilaçlan

kullandracak

olan dok-

tor

sanatnn erbab,

keskin zekâl

ve

salam

görülü

deilse,

hastalklan

tedavi etmesi

öyle

dursun

bilâkis

onlan dahâ

da

çoaldr.

Bu sebeple

unu bilmek

gerekir

ki, insanlar dört

frkadr:

1)

Birinci

frka:

Allah

(C-C.)'a

iman

eden,

p^-


20/249

gamberlerini

tasdik eden,

gönülden onlarn

hak

olduk-

lanna

ioaan

ve

sonra

da

ya

ibadetle

ya da dünya ile-

ri ile

megul

olan

kimselerdir. B&yle

kimse^

kmii

halleri

ile

babaa brakp bu

ilmi örenmelerini

te-

vik

etmelidir.

Çünkü eriat'm

teblicisi

Hz.

Mu-

hamined (SA.V.)

Efendimiz

putperest

kâvmim

ima-

na

davet

ettii

zaman onlardan ilk önce

kerîdisini

tas-

'

dik

etmelerini

istedi,

Ts^idi

bir iman ile

tahkiki

bir iman arasnda ay-

tm

yapmâd. Nitdcm

^devîlmn imanm te^yede

tasdik aranmad

ve

sadece karine ile yetinildi. Onlar

gerçekten

mü

'min

idiler.

Cahil

bedevilere

ilmi

deliller sunarsdc cmlann

zilût-

-

lerini

kantrmanm

faydas

yoktur. Çünkü

zihinlerine

bir

mükül

takld zaman o

problemi

halletmek için

bavurulacak

yollarm

da

faydasz

olabilmesi

muhte-

meldir. Bu

sebeple

Ashab-

Kiram'n

bu

bilgi

d^lm-

da

ders

verdikleri

ya da

herhangi

bir

eser

yazdildan

rivayet edilmemitir.

Onlarm megalesi

ibadet,

ibadete

davet,

halkn ge-

nel duntmlrau

konttol

i hayatlanûda ms^liâtalx

gözetmekti.

2)

kinci frka:

Hakk'

kabul etmekten

kaçman

güruhtu*. Bunlar

kâfirler

ve

bid'atcdardr.

Somurtkan, küstah, inatç, sabit fikirli

ve

batl

inançl

olanlar da

bu güruha

dahildirler.

Onlar ancak

kamç

ve

klç

ile yola

gelirler.

Kâfirlerin

büyük

bir

ksriiiMçlanh gölgesini müslflman

olmulardr.

Bazen

sözün

ve

ortaya konan delillerin yapamad-

m ok

ve klç gücü baanr.

Bu

sebeple

tarihdeki bir-

çbk

olaylar

incelediin

zaman

müslümanlarla

kâfirler


21/249

arasnda

meydana

gelen

çok

sayda

kanU

savan,

sa-

pklardan

bir

gürohn imana

getap^ytej^nuçland-

n

görürsün.

%

Yine

hiçbir

tartmaya

rastlamazsm ki,

inad

ve

s-

rara

sahne

oln^sm.

Bu

söylediklerimiz

akln

deerini

ve delilini

küçük

düürmek

için

deildir.

Ancak akl

nûru

herkese nasip

oknayan

bir

üstünlüktür.

Cçnab-

AUah onu

dostlan-

nam^ms

kdmâr.

Halkn

çounluunda

ktisurre

flmal^^^m

Yam^

salar

güne

klarmdan

faydalanamadklan

gibi

onlar

da^to

apk

delillini

idrak

edemezk^^

6^n

ho

kddsa

b^

^î^^

o^afö^

ettii gibi

.

bu

ilim

de

onlan

rahatsz

eder.

mam

âfii

Hazretleri

bu

gibiler

hakknda öyle

demdctedr:

Kim cahil

bir

anlaysza

ilim

yerim, onu^

ri-

yan

etmi

olur.

Kim

de

ehil

olandan

ilmi esirgerse

ona

zulmetmi

olur.''

.

3)

Üçutti^

tokm

^ymk

taklid ^1^^

Mayc'a

inananlar

fakaf

yaratldan

zeki

ve

anlayl

olanlar-

dr,

Bunlarm

nefislerinde

inançlarn

sarsan

bir prob-

lem

OTtaya fOtabükl

böjfte

bir

problem

olduu vakit

onlan

manen

tedaVi

l^^es

çok

yumuak

davran-

maldr.

Mümkün

mertebe

kendilerince

kabul

edilebi-

lir olan

ikna edici közler

$qytenmeUdir.

> Yabirayet,

Ya

bir

hadis,

Veya

faziletine

inandklar

bir

kiinin

sözü

ile

delil

gelmelidir.

Böyle» antardaki

üphe

giderilmi

ve

yeniden

kalp

huzuruna

Mvtt^rtttaüai

oJlurlar.

Eger

20


22/249

onlardaki

üphe,

bu

kadarla

giderilebiliycNa*

tartma

Zöininlerinde

dile

getirilen

d^Uai

«ndarg

kar

ileri

sürmek

artk

gereksizdir.

Tartma

douracak

deliller ileri

sürmek,

baka

ka-

rkUklarm

domsum

da

mam

hazrlar.

Ancak*

o

kimseler

ayet,

hadis ve

büyüklerin

sözleri

ile

ikna

olmamlarsa

o takdirde

au:

gitmemek

arüyle

ilmî

delillere temas

edilebilir.

4)

Dördüu:ü

frka:

Bunlar

sâpMM^

bir günah-

tur.

Fakat

bunlarn

simalarnda

zekâ ve

anlay

alâmetleri

vardu*.

Onlara

gerçekler

açkland

vakit

Hakk'

kabul

etmeleri

beklmr*

tip

msanim kar

da gayet

yumuak

hareket

edilmelidir.

Tartmay

büyütmeden

ve

arla

kaç-

madan

onlan

Hakk

'a yöneltmee

çalmaldu-..

Çünkü

t^§w

Myütüiürse

ve

an

gidilirse

sapkUm

ge-

rekçeleri

artrlm

olur.

Cehaletin

çou

taassup

ve

arlk

yüzünden

ava-

mn (halkn)

kalbine

yerlemitir*

Metod

bümey^

ki-

Hakk'

amtam

m

fepcMm^ergisinde

tehir

ettiler.

Zayf

muhasmlarma

alay

ve hakaretle

yaklatlar.

Böylece

onlarm

i^ddâ

i^

^

mukdefet

duygulan

m

kamçliKklto,

gönüllerinde

bâtl

itikadlann

yerle-

mesine

sebep

oldular.

Yerleen

bâtl

duygular

öyle

bir

hal

aidi

ki,

onlar

ajrtk

hogörülü

bilginlerin

dahi

gide^

reMmeleri

bir

problem

olmutur.

Eer

taassupla

ona

yaklalmasayd

o

da

eytann

istilâsna

bu

derece

niaruz

kalmaz

ve

böyle

bir

inanç,

normal

in^raa

i|eii,

bir

delillin

kalbinde

bile

yer bu-

Imnazd,

21


23/249

,

KaîiUkU

p]£;ip(i0^t

teâ^vki

ol^ân

hastalktr.

Dindar

0te

böyle

Mr

h^tdkta

mümkün

olduu

kadar

saknmaldr. Kini

ve kzgnl

brakp Allah

(C.C.)'n

mahlûkatma

Rahmet

gözü

ile

bakmaldr.

Sapklm

tevikçisi

olan

kabalktan

korunmaldr.

Kesinlikle unu

bihnelidir

ki,

inad

ve amlk

ile hare-

ket

eden kii,

bid'at

üzerinde

srarn sürüp gitmesine

yatocî

ete

ve

tayûnet

gününde bu

hareketinin so-

nmfeluunu yükl^^.

ÜÇÜNCÜ

HAZIRLIK

DÜZENLEMES

Bu ilim

farz- ayn

deil, farz-

kiföyedir.

Bilmi ol ki; bu

ilimde

derinlere

dalmann ve

tefer-

ruat ile

uramann hükmü

farz-

ayn

deil, ancak

far^

kifâye^r.

Bum

sebeplerini

daha

öner.

a^-kla-

m

bulunuyoruz.

Umum

müslümanlann

üzerine

farz

olan

hu:.us.

ke-

sk ile

kalbi

pphête

temizlemektir.

'

üphenin

gideî&M^Mt

föt^

ayn

oluuna gelin-

ce; bu

hüküm,

kalbinde

üphe

olan

kimseler

hakkm-

dadr.

Eer

dersen

ki:

Frkalarn

çouna

bu

ilmin

zararl

olduunu

takdir

ediyorsun.

Fakat ayn

zamanda

farz-

kifâyedduunu

da

ö^plttyo^suu

Bu

nasl olur?

Bilpi ol

ki; Akaid

k^larmda

üph^mn gideril-

mesi

farzdr.

Hakk'a

delillerle

davet etmek

dini

bir

vazifedir.

Bir

bid'atçv

birikim

üpheler ileri sürerek

zihin-^

leri

bulandrd

vakit

onun

üphelerine

kar

mukave-

22


24/249

met gösterecek

ve

onun

saptrmalarna

kar

koyabile-

cek

elemana

ihtiyaç

vardr. Bu da ancak bu ilim saye-

sinde fnüilkün olur.

Tarih boyunca birçok

ülkeler

bu tip

olaylara

sahne

olagelmitir.

Her

beldede

HaU'

savunan,

bid'atcüa-

m

ykc

projmgandalanna

kar

çkan,

bu

iUmie

me-

gul

olan,

gönülleri üphelerden temizleyen ve

Hakk'a

çeviren

yetenekli

bir

elemanm

bulunmas gereklidir.

Tpk

bir

doktorun

ve

islâm

hukukçusu bir

fakihin

buhttt^ gibi.

Eer bir

bölgede

bunlardan

biri bulunmazsa,

o böl-

ge

halkmn

hepsi sorumlu

ve

günahkâr

olur. Böyle

bir durumda böl^

halkndan biri

füuh

veya

ai^d

örenme

kabiliyetini kendisinde

görürse ve her ikisini

birden

tahsile

zaman

olmadn

söyleyip hangisi

ile

megul

oknas hakkmda

bizden

fetva isterse üphesiz

ki,

biz

onun

fkh

ile megul

oknasnu

gerekli

klarz.

Çünkü

fkha

olan

ihtiyaç

daha

kapsaml

ve

fkh

ile

il-

gili

olaylar

daha

çoktur.

Gece

veya

gündüz

hiçbir

kimse fkh

ilmi^dm

müstani

kaimm.

Kelâm ibdne

Otiyaç

arzeden

üpheler

ise,

bu

Üme

izafetle hâsl olur.

Yine

bir

beldede hem doktor ve

hem de fkh

ali-

mi

yoksa, fkh

alimine

olan ihtiyaç

daha fazladr.

Çünkü

fkh

bütün insanlann ihtiyacdr.

Tp

ise ge-

nelde hastalarn

ihtiyacdr.

Her

ülkede

hastalarm

sa-

ym,

salam olanlarm saysna nisbeüe

daha azdr.

.

Hastann

kendisi -bile fkha muhtaçdr.

Onun fkha

olan

ihtiyac,

tbba

olan

ihtiyacmdan daha

az deildir.

Çünkü tbba

olan

ihtiyac,

fâni

hayatn

daha

rahat

bir

ekilde

devam

Ettirebilmesi

içindir.

Fkha

olan

ihtiya-

.

23


25/249

c

ise,

ebejdi

olan ahiret

hayatndaki

saadeti

temin

K

'

Btî

ikisi

arasndaki

fark

mdcayese edersen,

rmdaki

fark

ve

fkhn

ütünlüünü

anlarsn.

Fkh,

ilimlerin

en

önemlisidir.

Bu

sebeple

Ashab-

Kiram

fkh

ilmi

ile

megul

dbtmlar

ye

bütün

istiarelerinde

bu

ilme

müracaat

etmilersr.

Kelâm

ilmini

yücelterek

onun

asl,

fkh ilminin

ise

fer'î

olduunu

iddîâ

içtenler

seni

yamitmasmlar. O

A

de

bu

nsafeoa^fayds^

ve

g^ssm^.

Asl olan

doru

itikad

ve

kesin

tasdiktir

ki,

bunun

için

kelâm

kitaplarn

kartrmaya

lüzum

yoktur.

Taklkl

yolu

ile

de

bu mümkündür.

nce

delillere de ih-

tiyaç

varsa bile

bu

çok

nadirdir.

Bazen

bir

doktor

da

senin

kafan

kartrabilir:

S^

nin

varln

benim

sanatma

ve

maharetime

bal-

dr.

Önce

hayat

vesali^

sonra

din

ile

meguliyet

gelir. gibi

carla

zihmni

bulandrabilir

Bu gibi

sözlerin

altnda

ykc

bir

maksat

gizlidir.

Yui^uda bu

gibi

hususlara

nazan dikkati

çelani bu-

DÖRDÜNCÜ

HAZIRLIK

DÜZENLEMES

Bir

deüle

dayanarak

hfflcüm

çkarmianitt

birçok me-

todlar

vardr. Bu

metodlardan

bazlarm

Mihak-

ku'n-Nazar

isimli

eserimizde

açkladk.

Yine

**Mi'yâru'I-ÎIm adh

mmîsm

de

bu

metocUar

hak-

knda

gerekli

bütün

bilgileri

içermektedir.

Biz

bu

kitapta

kapallktan

ve

mulak

ifadelerden

sanmaa

gayret

edeceiz.

Bizim

maksadmz

derli

24


26/249

tpplu

bir

efeiicte

konuyu

açJçiUmak

ve

aydnla

ka-

vnûmator.

Bu

sebeple

ü$

metod

üzerinde

duracâ-

z:

1)

Birinci metod:

Sebr ve taksim,

yani

ksmlar»^

ayrma

metodudur.

Bu

metoda

göre

mesele

kxm^

ay-

nim

Bir

k^

^tal

edili^

dier ksmrn

sübutu la-

zm gelir.

Meselâ u sözümüz

gibi.

^

^^Âlem

ya kadim

(ezelî)dir,

yahut hadis

(sonra-

Memln

IkMîm olnmst fankâns^dn

Ö^r

ise

onun zdd olan hâdis

olmas lâzm

gelir.

O

halde

âlem

hâdisdir.

Bu ttiesdîn

iki ksündan ibaret

olduuna

hük-

metmek bir ilimdir:

a) Birinci

ksm,

âlemin

ya kadîm veya hâdis oldu-

u]^

i£94e

^'Mm

ya kadün^

yaht hâdistir.

^stmMSr. Bu

^

Mt

bilgi yani

ilim

îde eder.

b)

kinci

ksm:

ise;

^'Alemin

kadîm

olmas

imkânszdr.

sözümüzün

ifade ettii

mÊiadr.

Bu da

biriUmdk.

Bu iki

ilimden

asl maksadnuzt ifa

eden

üçüncü

bir

ilme geçiyoruz ki,

o da: Alem hâditir.

ifadesi-

dir.

Bu

ekilde

istenilen

ve

aramion

Umi

kefetin^,

ancak

iki

asl

ilimden

istifade etmekle

mümkündür.

ki

asU

mmndsi

belli bir

art

üzere

birleme

hâsl

olursa gt^^^niz olan

ü^cü ilim elde edilir.

Eer

bize muhalefet eden varsa

o vakit

bu üçüncü

ismi da'va

diye

isimlendiririz.

'

Eer bize

muhalefet eden

yoksa

o

zaman

bu

üçün-

ismi

'%^lûW

&ye

isimlendiririz.

25


27/249

Da'vâya

kar

olan kimse, ,iki

asl kabul ettii

tak-

dirde» ba iki asldan

istifade

edilen üçüncü

ilmi

de

ka-

bul etmek

zorundadr. Buna

da'vânn

salaml

de-

«lir.

•

2)

kinci

Metod:

îki

mk

baka

bir

ekilde

tertib

et-

me matodudur.

Meselâ deriz ki:

^'Hadislerden

hâlî olmayan

her

ey hâdisdir.

Bu

söz birinci asldr.

^Âlem

hâdislerden

hâlî

deildir.

Bu

söz

de

ikin-

ci asldr.

Bu iki asldan

u

sonucun

çkmas

lâzm

gelir:

''Öyle ise,

âlem

hâdis

(sonradan

dma^^lu:.

Kamdaki

muanzut

Uk ild ash kaM

^mesi halinde

davann

doruluunu

inkar

etmesine imkân

yoktur.

3)

Üçüncü

Metod:

Bu

metod, kendi dâ'vâmzm

is-

patm

hiç dînmeden

ka^

âfm da'vâ^ms

imkan-,

sz

olduunu

iddia

etme

yoludur. Bu

metodla kar

ta-

rafm

da'vâsmn

muhâle

(imkânsza)

yol

açtn

ileri

süreriz.

Meselâ,

tartmac taraf:

^^Gezegenlerin ha-

rel^teriûn

smn

j^tnr^ diye idâdataltmm,

ta--

na kar: Sonu

olmayan bir hareket

yoktur. diye-

nin

sözünü

ileri süreriz.

ka:^

tâfm

iddias

doru ise^

ikinci iddimn

da

doru

olmas

icap

eder.

Çünkü

iddiann

doruluu

lüzum u

gerektirir.

Oysa

ki

burada lüzum

imkan-

szadr.

Bu durumda

kar

tarafm

iddias muhâle


28/249

otoayan

bir

hareket olmayacan söylüyoruz.

Tart-

mac

Hnfifi:»

bizim

scmimüzü inkar etmesi

de, kabul

etmesi

de düünülebilir

•

kinci aslda ise, IüzunTi un

imkânsz

olduunu,

söylüyoruz.

Tartmac

tarafm

bu

sözümüzü

de

inkâr

veya

kabul mm&m düünüleMlkl

Eer

tartmac taraf, her iki

asl

da kabul ediyorsa,

o takdirde

üçüncü

^^malûm u

da kabul etmek

zorun-

da

Mor 14

i^

mmm

muhale

(iroktozhga)

yok wgm

görüünta

Iml^^l ortaya çk^.

te

bizim

üzerinde

durduumuz

üç

metod bunlar-

dr.

Bu metodlarla

ilim

tahsil edildii

inkâr oluna-

nm.

Elde

edilen

ibne de matlûb ve

medlül

ûemt* tki

asln,

bu

ilmi gerektiren birlemesine

de delil

denir.

Fikir

ise,

bu

iki

asl

zihinde

aça çkarmaktan

iba-

rettir*

Düünceye

gelhee;

M asl ilhnden

flçüncü bk

il-

min

lüzumu

cihetini

aratrmandr.

^

Matlûb olan ilme

ula^m^ipaiki

görevia^^

Biri|

iki

asl

zihinde ^^^j^rmandr.

Buna fikir

denilir.

Dieri de,

iki

asln

birlemesinden arzu

edilen bil-

ginin

gerekli yönünü

aratrmandr

ki« buna

da

talep

d^lir.

* -

Birinci vazife

üzerinde duranlar

düünceyi, fikir

olarak tarif

ederler.

kioci

vazifeyi

ön plana çkaran-

lar da düüncenin,

ilim

veya

kuvvetli

zan

istemekten

ibaret

olduunu

ileri

sürerler.

Her iki vazifeye birden

iltifat

edenlere göre

ise, il-

me veya

kuvvetli

zanna

vesile

olan maddeyi

aratran

fikirdit.


29/249

Bu

ksa

ve derli toplu yazlm

olan

kelimelerija

de-

erini, ^cak hkçok

kitaplar kanUrdktan

sonra

eli

bo olarak

dönenler

takdir

edebilirler.

Düüncenin

tarifinde

söylenenlerin

en dorusunu

bulaym

dersen

beyhude

yere

zamaa

harcan

ve

ken-

dini

yormu

olursun.

Hiçbir nîc^ye

de varanmzsm.

Eer

dersen ki: ^'Maksadim

kelâmclarn

istilâhn

ve

düünce

Ue neyi kasdettiklerini anla-

maktr.

BHmi ol ki,

düünceyi

t^^ta f&dr

diye,

^Îm

istek diye, bazlar da talep için olan fikir diye ifade

etmilerdir.

Bunlar

duyduwn zaman

bu

konuda mü-

tekellinüerin

stiahmm

ft^

aymûncto

üpb^

kal-

maz.

Bunu

anlamayanlara ve

düüncenin

tarifi üzerin-

de

halâ

srar

edenlere ise

alr.

Düüncenin

tarifi

üzerinde

çeitli

görüler

vardr.

Bu

tariflerden Mrnm doru olduu ile istidlâl eden

kii,

tariflerin

makûl

oian

manasmda

ihtilâf

olmad-

n ve

stüahda aynha

dümenin

manasz

olduunu

bümezl

naklandm

görürsün.

Esasen

önce

manalar

takdir

etmeli

ve sonra

da

lafzlara müracaat

etmelidir. Fakat

Allah

(C.C.)'n

hidayetinden

nasibi

olmayan

kii,

doruyu

brakr ve aratrmadan yüz çevirir.

Eer dersen

ki:

^'Tai^mac

taral,

mana

ve lafz

cihetiyle bu ekilde kabul ederse, davann dorulu-

u

hakkmda üphem olmaz.

Fakat

bunlar

inkar

etmesi

halinde

dorulû herkes

tarafndan

kabul

edilen

durumlar

nerên

Ikzm

gdîyor?

>

28


30/249

Bilmi

ol ki,

bunun

çeitli

aniaylan vardr.

Biz

bu

kitapta

bu

aüaykrdaniir

kisnum ortaya

koyma-

ya çalacaz:

a) Birinci

anlay:

Zahirî

ve

bâtn

müâhede

ile

elde edilen eylerdir.

Meselâ:

Her olayn

bir

sebebi

vardr.

Alemde

olaylar

vardr.

O

halde

o olaylarn

meydana

gelmesi

için

de

bir sebebin

var

olmas

lâzmdr.

Bu eküddd

bir

d^luu

k^^

e


31/249

önce

olmayan

herey

sonradan meydana

gelmitir.

Alem ise

olaylardan

mm

olmamtr.

Öyle

ise

âlem

de

sonradan

olmutur.^

Bu sözümüzde

öncelik

ve sonralk hususlarmm

d-

mda

üçüncü

bir

hususun

olmadm

her

akl

sahibi

olan

kabul eder.

Biz

diyoruz

ki:

**Varl, olaylann varlmdan

Önce

olmayan

herey

sonradan meydana gelmitir.

Alem

ise

olaylardan

önce

olmamtr.

Öyle

ise

êm

d^

smÊâ

^mutur.

Bu

durumda bizim:

Varh,

olaylarn varln-

dan

önce

olmayan

herey

sonradan

meydana

gel-

mitir. Sözüçt^ iki

asldan

bilidir*

Tartmac

tmf

bunu

kabul etmek

zorandadr.

Çünkü

varl olaylardan önce

olmayan

ey,

ya

olay-

larla

beraberdir

veya

olaylardan

sonra

yar

olmutur.

Bu

mesele

de

üçüncü bir ihtimal

imktosizdr.

Eer

tartmac

taraf

buna

ihtimal

veriyOT^

aklen

en çok açk

bir eyi inkâr

ediyor demektir.

Olaylarla

beraber

yahut

olaylardan

sonraJêydana

g€^

Mr eyinMA^

olmadm iddia

ederse

3nbe

len

çok açk

olan bir eyi inkâr

etmi demektir.

•

c)

Üçüncü

anlay;

Mütevatir

haberlerle

elde

edi-

len

anlaytu:. Yalan

üzerine

ittifak

etmekâ

müznkün

olmayan

bir

topluluun

vermi

olduu haber, doru

ve

mütevatir haberdir.

öyle bir

misal

verebiliriz:

Muhammed

(S.A.V.)

dorud

ur*

Ç

ü

n

kü

mumm

getiren

herke#

da'vâsndâ dorudur.

Muhammed (S.A.V.) de mu-

cize getirmitir. O halde o

da

da'vâsnda doru-

dur.**

30


32/249

Eer

denilirse ki:

^'Ben

onun mucUe

getirdiim

cabd etniyiM*um.

O takdirde

biz u cevab veririz: ;

O,

Kur'an'

getirmitir.

Kur'an

ise

mucizedir.

'

Öyle

ise

o»

mucize

getirmitir.

Eer tartmac

taraf, iki asldan

birini

kabul

€der

ve

dierini

inkâr ederse, yani

Kur'an'n mucize

oldu-

unu

kabul eder ve

onu Muhammed

(S.A.V.)'in ge-

tirmeîni

iddia

ederse,

bu

mümkün deildir.

Çünkü

tâtâf

yota

ile

kûl

edÜen

bir

gerçek varir.

Biz,

onun

varln,

.

Peygamberlik

da'vâuu,

'

.

-

Mekke'nin varlm,

Hz,

sa, Hz.

Musa

ve

dier

peygamberlerin varlk-

larn

hep yalanlanmas

mümkün olmayan tevatür^

yo-

lu

ile

örenmiizdir^

d)

Dördünü anlay:

Asln,

baka

bir

kyas ile sa-

bit

olmasyla

elde

edilen

anlaytu..

Bu

îay hissiyat,

akliyat

yahut

mütevatir habere

dayanan

bir wya

birjb^

dereceye ^tinad

eder.

Çimkü

iki

asldan

birinin fer'ini,

baka bir kyas

için

asl yap-

mak

mümkündür.

Meselâ,

âlemin sonradan

meydana

geldiini

delil ile ispat

ettikten

soma

yeni

bir

kyas

için asl

lalmamz câizdir.

öyle

bir

ömdc

verebiliriz:

Sonradan

meydana gelen

her

olayn

bir

sebebi

vardr. Alem

de sonradan

meydana gelmitir.

Öyle

k&f

mun da bir

sebebi

vardr.

Alemin

sonradan meydana gelen

geldii delil ile

ispat

edildikten

sonra

onun,

bir

sebebe muhtaç olduu

inkâr edilemez.

.

e)

Beinci

anlay:

Vahye

dayanan

doyumlarla

ei-

31


33/249

de

edilen

anlaylardr.

Meselâ

biz

masiyetlerin

de

Al-

Ifd

(C:C.)'m

dilemesi

ve

yaratmas

ile

meydam

gel-

diini

iddia eder

ve

öyle deriz:

Yokluktan

varla

getirilen

her ey

Allah

{C.G.)'m

dilemesi

iledir.

Masiyet

de

sonradan

meydana

getirilmitin O

o

da

ADah (C.a}'m

dilemesi

iledir.'*

Masiyetlerin

varl

his

ile,

günah

oldukla

hususu

ile,

fmat

ile

bilinir.

Eer

tartmac

taraf:

**Y^Hfcto

^rha

getirl*

len

her

ey

Allah

(C.C.)'n

dilemesi

iledir.

Sözü-

miüsü

inkâr

ederse,

her ne

surette

olursa

olsun eriat,

c^^n

bo

inkây

görm^

Çü^

bu

a&ü,

iemn-i

ümmet

ile

sabittir.

Allah

(C.C.)'n

diledii olur, di-

lemedii

ise

olmaz.

sözünün

doruluunu

icrtta-i

ümmet Ue

ispat

ettnekteyi25.

Çünkü

sem'iyyât

(pey-

gamberden

duyulan

eyler),

inÖra

mânidir.

f)

Altmc

anlay:

Asim,

muhatabn

inand

ve

donuunu

lubttl

ettii

eylerden

ahnm

olmas

ile

elde

^flen

ankytr.

^

öyle

ki; eer

tartmacy

susturacak

aklî

Y^Mssi

ibir

delilimiz

yoksa

bu

durumda

onu

susturmak

için

oram

tendi inaad

ve

kabul

ettii

asllardan

faydala-

^

nmz.

Bunm

toekleri

pekçok

olduundan

bu

hususda

'

misal

vermee

gerek

görmüyoruz.

.

Eec

dersen

ki:

Düünce

kyaslamalarnda

anla-

ylar

araismda

fark var

mdr?

Bilmi

ol ki,

bunlar

umumî

menfaat

bakumhdan

çeitlidirler.

Aklî

ve

Ws^ mbpllar,

asim

bilinmesi

art

ile

îüalsz

ve

hisler

m^te^âto*ese

toldir.

Salam

32


34/249

bir

göz organ

ile elde

edilen bir asl,

körlerde

kullan-

mak

faydaszdr.

natla tartmaya giren

kiinin

manen kör

olduu

farzedilirse,

göz ile

bilinen bir eyi kabul etmesine

imkân

ydctun.

Kulak ile elde

edilen

asllar

da sar

teddanda

ayn

eyi ifade eder.

Mütevatir haber

ise, kendisine

çokça haber

ula-

an

için

faydabdr. Fakat uzak bir diyardan slâm ül-

kesine

ilk

defa gelen

ve

slâm

devletini hayatnda

ilk

defa

duyan

bir

kimse için yeteri

kadar

faydal

deil-

dir. Meselâ,

üz.

Muhayouned

(S.A.V.)'in

Knr'an ile

meydan okuduunu böyle bit

kiiye

kabul

ettirm^

için,

bu

gerçek

ona

mütevatir oluncaya

kadar kendisi-

ne

mühlet

vermek

gerekir.

Esasen bir toplumun yamnda mütevâtir olan ey,

baka

bir

toplumun

yannda

mütevatir

olmayabilir.

Meselâ

bir

müslümanm,

bir

zimmiye

bedel

olarak

k-

sas

ile öldüriUmesi

kcmusunda mam âfii (R.A.)'m

h^rmâ,

mêbtn f^âs

ymmdi^

müt^vîr

ise

de

avam

yannda

mütevatir

deildir.

Yine

birçok

mezhepler

vardr

ki,

onlarn baz

me-

seleleri»

fukahamn

çou yamnda mütevatir


35/249

dr.

Büinmeyeu

ve

talep edilen meselelerin

bilinme-

si,

onlarn

ve

tahziniine

baldr.

Kitabmzm

Hazrlk

Düzenlemeleri

Bölümü

böylece

tamamlam oldu. imdi asl

maksadmz

olan

Temel

Esaslar

Bölümüne

geçelim.

34


36/249

birinci

TEMEL

ESAS

Bu

bölüm,

Allah

(C.C.)'n

varl

ile

iI*,Mi

husus-

larn

beyan

hakkndadr.

Bununla

ilgili

on

husus

vardr;

-

^

1)

Birinci

huum

&nab-

Hakk'm

var

oluu

ve

delilleri

meselesidir.

Biz

diyoruz

ki:

Her

olaym

ve

o olaym

mgyds^

g^lj^aiB

bîr

sebebi var^*.

jUb^

MirMâm

na gelen

bir

olaydr.

O halde

âlemin

de

meydana

gelmesinin

bir

sebebi

vardr.

Alem

deyince

biz,

Allah

(C.C.)dan

fayri

var

olan

bütün

mevcûdatrka^edlyöf

uz.

imdi

geni

açklamaya

geçelim:

Biz,

var,

olan

bir

eyin

asl

hakkmda

üphe

etme-

yiz.

Biliyoruz

ki

her

varlk,

ya

mekânda

bir yeri

olan-

dr

yahut

da

olmayandr.

Mekanda

bir

yer

igal

eden

varlk,

eer

bileik

de-

ilse

ona

cevher-i

ferd

denilir.

Eer

bileik ise

ona

eisitt

denilir.

Mekânda

bir yer

igal

etmeyenlere

gelince;

eger

varlîj

kendisi

ile

kaun

olacak

bir

cisme

muhtaç ise

ona

a-râz

denilir. Eer

cisme

muhtaç

deilse

O.

Allah

Cisimiersn

v:

a'râ/larm

tesbiti,

müahede

ile

bili-

nir.

A'râzlar

hakkmda

münazaa

edilen

kiinin

lafina

baklmaz.

stedii

kadar

yaygara

yapsn

ve

a'râzlann

ispatma

dair senden

delil

istesin.

Ber

onun

yaygaras

mevcut deil ise,

onlan

aasU

duyî^Lr

ve

biz

onlar nasl

eev^landrabijirjzî

35


37/249

Eer

mevcut

ise, o

takdirde yaygaracnn cismin-

den baka

bir

varlk

olmas

gerekir.

öyle

ki;

yaygaram

^Kie

cisim olarak

mevcut

iken

onun

yaygaras

mevcut

deildi. Gerek cismin

ve

gerekse

a'

razn

müâhede

ile

bilindiini

artk

anlam

oldun.

.

^

Cisim

olmayan,

bolukta

bir

yer

igal etmeyeai

^

kendisinde

a'râz

bulunmayan

varla

gelince; O, his

ile

bilinmez.

Biz

onun

varlm ve

âlemin de onun

ku^^ Ue

dbiu^mu

iddia ederiz. Bu da his

ile

de^

il,

delil ile

bilinir. Delil

daha önce

yukarda

geçmi-

ti.

DeliSmiz

iki

asl

ihtiva

^ktedir.

Tartnd

ta^

raf belki

bunlan

inkâr

edebilir

Hangi

asl

üzerinde

tartmak

istediini ona sorarz.

Eer: Sonradan

meydana

gelen her

oisjrm

bir sebebi

olduunu

ne-

rede

büdin?'' d^

ve

bu

asl

üzerinde tatpak

ister-

se

ona

deriz

ki:

Bu

asln

varln

kabul

etmek

ge-

rekir.

Çünkü

akln

evveliyatndandr.

Bu

hususda

çekingenlik

gösteren

kimse

belki olay

m Mmp

M^m^lm

ile neyi

kâsdetti^mizi

bilmedii

için tereddüt

göstermektedir Fakat

onlar

anlad za-

man

her olay

için

bir

sebep bulunduunu

tasdik

etmek

zorunda

kalac^ctr.

Sonradan

meydana

gelen bir

eyin var olmadan

ceki

durumu ve

var

olma

keyfiyeti

ya

imkanszdr

ve-

ya mümkündür.

mkânsz

olmas bâtldr.

Çünkü

var ©Imns

imkânsz olan

bir

eyin

meydana gelmesi

mümkün

deildir.

Eer

var

olms

mümkün

ise,

bizim

bundan

maksa-

36


38/249

dmz var

olmasnn

da

olmamasnn

da

caiz

olduunu

ifade

etnodair. Eer var olmazsa

bu,

Vâdbü'I-vâcud

ölmaymdandr. Çünkü,

ontm

varl

kendiliinden

olsayd,

bu takdirde

varl

vâcip

olurdu.

Oysa onun

'

varl,

kendisini

yokluktan

varla

intikal

ettirecek,

bir tercih ediciye

muhtaçdr. Bir

t^ih

edici olma-

dan

var olu

ispat

edilemez. te bizim

Sebep den

maksadmz bu

tercih

edicidir.

Böylece lafzmn

ma-

nas, zihinde

oluunca

akl

onu

tasdik

etmek

zorunda

kîte*

Alem sonradan meydana

gelmitir.

sözünden

hasl

olan ikinci

asl

üzerinde

tartan

kimse

hakkmda:

Onu

neden

hor

görüyOTSimz? denilirse,

biz

de

cevaben

deriz

kî:

Bu

asl, akim

evveliyatndan

deil-

dir.

Onu, daha baka

iki asldan

tarizim

edilen

bir delil

ile

ispatlamaktayz.

öyle

ki: Alem

sonradan

vm-

olmutur. fii-

miz

zaman

alemden

kastettiimiz

manâ,

imdiki

cisim

ve

cevherlerdir.

Her

cismin

ol^iardan

uzak

olmad^

m söylüyoruz. Olayldan uzak ve

müstani

olmayan

her ey sonradan

olmadr.

Bu

kurala göre,

her cismin sonradan

olmas

lâzm

gelir.

Öyle ise hangi asl

üzerinde çekime

yaplabilir

ki

Eer

denilirse ki:

Her

cismin veya

yer

tutan

her

eyin,

olaylardan

uzak

olmad

görüü

nereden

çkU?

Biz de

cevaben deriz ki: Cisimler

hareket

ve

sükûndan

hâlî deildir.

Yani ya

hareket

halindedirler

yahut da

süioinet halindedirler.

Hareket

ve sükûn

ise,

her

ikisi

de

somadan

meydana

gelmitir.

'37


39/249

Yine deJiiUrse

ki:

'^Siz önce hareket

ve

sükûn tes-

blt

ediyor

sonra

da

hâdis

olduklarn

iddia

ediyor-

sunu/.

Oysa

biz

onlarn

varlklarn da hâdis

ol-

duklarn da

kabul

etmiyoruz.

Biz

de

yine

cevaben

deriz

ki:

Kelto

ilminde

bu

konuyu

açklayan

pekçok

sayfate

yaziinitr.

Oysa

ki

bu

kadar

uzatmaya

gerek

yoktur.

Çünkü

akl

banda

olan

bil

insandan böyle

sorular

sâdr

olmaz.

Çünkü

akl

sahibi

olan

bir in^n

ac,

hastal^

Mk

ve

su-

suzluk

gibi

durumlardan

tmyûma

gelon

a^i#EâPin,

kendi

zâlmda var

olduklarmda

asla

üphe

etmez.

fte

buu

jibi yine

akll

bir insan,

âlemin cisim-

lerini

tetkik

ettii

mmkti

yim

onlann' deiik durum-

lara

konu

olduklarmda

üphe etmez.

Bütün bu

dei-

ikliklerin hepsi

sonradan

olmaktadr.

Böyle

bir

som e^

inatç

bir

juanzdan

gelirse,

onunla

uramak

bounadr.

Alemin

me^tm gelii

neseiesinde

bizim

muarzlannuz

felsefecilerdir.

On-

\m, ^mia

cisimlerinin

göklere

ve dört

Uiisura

ayrl-

dm

Wmâ&

etmilerdir. Oote tt^, 0k

CSuüfâri

daimî

hareket

halindedirler.

Hareketlerinin

birimleri

sonradan

ohna»

fakat

ezeli

ve

ebedî

olarak

pepeedu-

ler.

Ay

feleiflîn

iim

dolduran

dört

.

unsur, ekil

a'razlann

tayan

madde de

müterektirler.

Madde

ezelidir.

ekil

ve

a'râzlar

ise

sonradan

var olup

ebe-

de kadar

madde

üzerinde döner

dolarlar.

Su,

hararet

sebebiyle

havaya

döner.

Hava da hara-

ret

sebebiyle atee

döner.

Böylece

dier

unsurlar da

haklen

hale

girerler.

Onlann

S0î»adaiî

.meydana

gelen

kHnmtofiadai

38


40/249

luudenkr, bitkiler

ve

hayvanlar

oluur.

Unsurlar,

bu

;0nrada dlt^ |©killerden

ayrlmazlar.

Gökl^ de

unradan

olan

hareketlerden asla ayrlmazlar.

Yukardaki ifadelerden

de anlalaca üzere

felse-

icciler

biiim:

Olaylardan

hâli

olmayan

hprey

sonradan olmadr.

Sözümüz

ile çelikiye düüyor-

l.sr. Bu

konuda sözü

uzatmann manas yoktur.

Ancak biz diyoruz

ki:

Cevher,

zorunlu

olarak

ha-

loket

vt

öiteto

h^yj^n

î^rî.

deildir.

Yâni

ya

INrf

ket îaKntfhiîr yatet

hkîd^e^z

o ^

s^kftfi halMe-*

(lir.

Flarekel ve

sükûnun

her

ikisi

de

sonradan

meyda-

na

gelmitir.

Hareketin somadan

var rfnt

tossîdir;

Meselâ,

top-

rak

gibi sakin

bir

cevher

farzedilse,

onun hareketini

düünmek

imkânsz

deildir. Bunun,

zorunlu

olarak

cafe

oid^ngu

bilkiz.

te bu

caiz

olan

meydana

üelirse

o

vakit

ssükttna


41/249

sen

apaçk konulara delil getirme özentisi, o

mesele-

nin

aydmlaUlmasua deil, daha da karmak olmaspa

yol açar.

Eer denilirse ki: Hareketin sonradan meydana

geldipü

nereden

bildiniz?

Belki

gizli

idi

de

sonra-

da

çkt ''

Cevaben

deriz ki:

Eer

biz bu

kitapta

kastedilen

mananm dmda fuzûli

eylerle megul olsaydk

gizli-

lik ve aikârlk

sö^röü

daha

batan

a'râzlarla

iptal

ed€^^.

Fakal

ta

m^mri^^^

^M^mym

eylarit

uramayz.

Bilmi

ol ki; cevher,

kendisine hareketin

gizü veya

^ikâr olmâsmdan

uzak

deildir.

Hardcetin^gidili^

yahut aikâr oluu

sonradan

meydana

gelmedir.

Böy-

lece cevherin

de olaylardan uzak

olmad sabit olur.

Yine

denilirse ki: Belki

de

hareket, cevhere

ba-

ka

yerden geçmitir.

Böylece bir durumda

a'râzlarm

irtikali

sözünün

geçersiz

olduu

ne

ile

bilinir?

D^i;^ ki:

Bu

konuda

da fazlâ

t^titi^KM^«

Ate£k

ftM

bil ki

intikal,

cevherin

bir

yerden

bir ye«^

naklinden alnm bir

tabirdir.

Bu

ise

cevher kavram-

m, yerkavramm ve cevherin

mekâna

mahsus

olduu

kavramn

aklda yerletirir. Sonrâ cevher içm

mekânn

gerekli olmas

gibi a'râz

için de

mekânn

gerekli

olmas örenilir.

A'râzm

mahalle

izafetinin,

cevherb mekâna

iza-

feti gibi olduu düünülünce,

cevherde bulunduu gi-

bi a'râzda da intikalin

bahis konusu olduu

vehmine

varlyor.

Eer bu

kyas doru

olsayd a'râzn

bir ma-

halle

mahsus olma

keyfiyeti,

a'râzn

zâtndan

ve

tm-

40


42/249

halden

ayr

bir varlk

olmas

gerekirdi.

Nitekim cev-

herifi mekâna

mahsus olmas

öyledir.

Yani

cevherin

zâtndan

ve

mekândan ayn

bir

varlktr.

Oysa, a'râzm

mekâna

mahsus oluu, cevherin

mekâna mahsus

olu-

.

undan

farkldr.

Bunun

srr,

mekân,

cevher

için

lâzm olduu

gibi

mahal,

a'râz için

lâzm

ise

de

iki

lâzm arasnda fark vardr.

Kimi lâzm,

melzûm

için

zâtidir.

Kimi

lâzm

da

melzûm

için

zâtî

deildir.

Meselâ

mekâö

cmbm

îçin

lâzun

deildir.

Biz

5nce

cfsmf

ve

cevheri

Myor, sonm

mekâna

bakyoruz. Sabit bîr husus mudur?

Yoksa

hayali

bir

husus

mudur?

Bunun

hakikatna

delil

ile

ulayo^

mz.

Cismi ise, delile gerek

kaknadîm

müire-

de ile

tanyoruz.

Bu sebeple meselâ Zeyd'in

cismi

için bulunan

muayyen

bir

mekân, Zeyd

için

zâtî

de-

ildir.

O

mekâun

deimesinden

ve

kaybolnaasmdan

Zeyd'in cisminin de

yok olmas

lâzm

gelmez.

Ancak

Zeyd'in

uzunluu

böyle

deildir.

Çünkü

uzunluk

cev-

her

deil, a*râzdr. Zeyd'in

uzunluu,

Zeyd'in

varl-

ma bah )Oarak

bilinir.

Zeyd'in yokluunu takdir-

den, Zeyd'in

uzunluunun

olmamas lâzm

gelir.

Cevherin

mekâna mahsus olmas ise böyle

deil-

dir. O, cevherin

zâtmdan

aya bir varlktr. A'râz ken-

di

zâü

ile

deil,

cevher

ile

anlalr.

Onun

zât,

muay-

yen

bir

cevher için

oluudur.

A'râz

için baka

zât

yoktur.

Buraya kadar iki asldan

birinin

ispatuu

tamamla-

m olduk.

Bu

asl

udur: Alem,

olaylardan

hâlî

de-

ildir.

Çünkü

hareket

ve

sükûndan hâlî

deildir.

Hare-

ket

ve sükOn ise sonradan meydana

gelicidirler

ve

in-

tikal

sAi

deildirli^.

41


43/249

.

inanan

bir

insan,

inanmayanlarla

kar

karsya

geldii

vaMt

sözü

fazla

uzatmaya

lüzurn

yoktur.

Fakat

felsefeciler,

âlemdeki

cisimlerin

olaylardan

hâlî

olma-

dklar

Ü7xnade

mutabk

kaldklar

halde

âlemin

son-

radan

tneytom

gelinini

inkâr

ed^rten

Eer

denilirse ki:

Olaylardan

hâlî

olmayan ey,

sonradan

meydana

gelmitir,

sözünüzden

meyda-

na geten

ikinci

aslm

delili

nedir?

Ct«feeo

deriz

ki:

Alem

olaytecdm.bâlî

olmamak-

la

beraber

eer

ezelî

olsayd,

evwli

bulunmayan

oky-

la-

sabit

olur

ve

felein

dönü

saylannm

sonsuz ol-

mas

gerekirdi. Bu

ise

imkânszdr.

Çünkü

muhale

(imkânsza)

yol

açan

herey

imkânszdr.

imdi

biz,

bu

durumdan

üç

muhalin

(imkânszn)

lâzm

geleceini

anlatalm:

a>

FjBein

ûikii

saylannm

mmu

0du|n

sabit

olsayd,

sonsuzluu

tespit

edildii

andan

itibaren

mnu

olmayan

bir

ey,

devrini

tamamlam

demektir.

Yani

soi

buinulf

mnasm

ifade

eder.

Sonu

olmayan

bir

e-

yin mm

bulmas

miîfealdir.

b)

Felein

dönü

saylan

sonsuz

ise,

bu

devirler

çift

veya

tekdir.

Ya

da hem

çift

ve hem

de

tekdir.

te

tonlam

impû

birden imktomdr.

Buna

yol

açan

fele-

in

demir

saylarnn

mnûm

öîmas

da

imkânszdr.

Çünkü

bir

saynu

hem

çift.

hem

de

tek,

yahut nc

çift,

ne

(te4ek

olmas

imkanszdr.

Meselâ

on

gibi

çift

bir

say,

iki tm

sayya

bölünmeyi

kabul

eder.

Yine

meselâ

dokuz

gibi

tek bir

say,

iki tam

sayya

bölünmeyi

kabul

etmez.

Birlerden

oluan to say,

iki

tam

sayya

bölünür

veya bölünmez.

Ya

»lötoeyi

ya

da

biltitrtemeyi

42


44/249

kabul eder veya

etmez

ki,

böyle bir

eyiîioJkânszdiR

Felei clevir

saylarnn

çift

olmas çürök

bîr

iddia-

dr.

Çünkü çif,

tek

olabilmek

için

bir sayya

muhlaç-

viif.

Ona bir

says ilâve

edilince tek olur.

Öyle ise,

so-

nu

gelmeye

biray

nasl

bire

muhtaç

olabilir?

c)

Felein dönüü

sonsuzdur,

sözünden

iki

saynn

bulunmas

lâzm

gelir. Bu

iki

saydan herbin

sonsuz

l akat

biri, dierinden

daha azdr.

Sonu olmayan

bir saynn,

sonu

olmayan baka bit

saydan

daha

az olmas

ise

imkânszdr.

Çünkü az,

kendisine

ilâve

yaplarak

eit

olmasn

salayacak

bir

miktara

mhtaçdr.

Halbuki

^«

gdmeyen say,

böy-

te

hk miktara

nasl muhtaç

olabilîrf

Meseleyi

biraz

açalm:

Felsefecilere

göre, Zühal

gezegeni otuz

senede

bir

devrini

tamamlar.

Güne

»s

devrini

bir

yLda

teaamkr.

Bu

durumda

Zühal'in

devir

says, Güne'in

devir

saysnn otuzda biri

ka-

dar

olur.

Çünkü

güne,

otuz

ylda

otuz

devir

yapar.

Zühal

ise bir devir

yapar.

.

.

az

olduunu

söyleyip

ayn

zamanda

sonsuz

olduunu

söylemek

muhal

(imkânszadr.

Ajt hk

ylto

oniki

devir

yapmaktadr.

Bu

ckvirlerin

M^m,

Ibazsndan

azdr.

Bir

ksmnn

devrinin

az

ol-

duunu

s(3yleyip

ayn

zamanda

sonsuz olduunu

söy-

lemek

muhaldir.

Eer

denilirse

ki:

Size

göre, Allah

(CCf

n

takdirât ve

maUnat

sonsuzdur.

Malûmat

ise

takdirâttan

daha

çoktur.

ÇünKü

Yüce

Allah

{C.C4'w mil

ve

sfatlar

kendisine

malûmdur. Yi*-

nm

varl

devaml

olan

mevcut

da ona

malûmdur.

43


45/249

0^1^

bunlarn

takdirâtUu

olmas

mümkün

deU-

mr^

Cevaben

deriz

ki; Allah

(C.C.)'n

takdirâtnn

sonsuz

olduunu

söylediimiz zaman

bundan

maksa-

dm^

Allah-u

Teâlâ'nm

Kudret

tabir

«dilen

ve

icad

fiilini

meydana

getken bir sfata

sahip olduunu

ifade

etmektir.

Lafzlann

manalarna

bakan bir

kimse,

malûmat ve

tak^tt

hâMsmm

^lismm

cihetinde

birbirine

ept

olduunu

görür

iki ile

tek

bir mana

kastedildiini

sa-

narak

yanlr.

Halbuki

aralarnda

bir

münasebet yok-

tur.

'^Malûmat

sonsuzdur

cümlesinin

altmda

bir

sr

vardr ki,

bu

sr,

sözün

zahirî

manasma

aykndu:.

öy-

le ki; bu

sözün zâhir

manas,

sonsuz

malûmat diye ad-

landrlan

eyleri

ispat

etmektedir. Bu

ise muhaldir,

Çünkü

eya,

mevcûdattan

ibarettir.

Mevcut

eyler

ise

smrldr.

Fakat

bunun izah

uzun

bahislere

yol

açar.

Kitabmzn

dördüncü

hazu:lk

bölümünde

zikredi-

Im

m^aadteîto.

üçüncüsü

ile bu

asim

doruluk

dere-

ci

açklammtî.

Bu

n0k^


46/249

miz

sebebin

ezelî

olduunu

iddia ediyoruz.

Çünkü

eer

em^ olmayy)

da m3xââm

vm

olmy^ o

takdirde

baka

bir sebebe

muhtaç

olurdu.

O

baka

sebep de

yi-

ne

baka

bir

sebebe

muhtaç olur

ve

böylece

sonsuza

•

doru

devam

eder

giderdi

ki,

bu

imkânszdu*.

Yabut

da

Eze^

olan KaâSm

bir

varla kadar gidip

orada mecburen duraklar, ite bu

kâdim

varlk,

âlemin

yaratcs

olan yüce

varlktr.

Onun varln kabui

et-

mek

zaruridir.

Ezelî ve Kadto

sdsdtoi

ile,

ontm

hiçbir

zurnan yek

olmayan varhm kastediyoruz.

Çünkü bu kelimelerin

altnda,

kendisinden

evvel

yokluun

bulunmad

hu-

susu yor almtr. Kdem sfat, Kadîm olan

zâttan

ayn

deildir.

3)

Üçüncü husus: Alemi yoktan var edenin kendi

varl da

ayn

zamanda sonsuzdur. Çünkü Ezelî olan

bir

varhm

Ebedî

olmamas imk^mdr.

öyle

ki;

eer

sonsuz

olmayp

yok

olsayd

o

takdirde

onu yok

edecek

bir

sebebe muhtaç

pjurdu.

Nitekim

sonradan

me;^(iaw

geloderin

de

bir

var

olu sebebine

muhtaç

olduunu

daha önce söylemitik.

Yokluun

varlk

ile

deimesi, varl yoklua ter-

cih eden bir tercih ediciye muhtaç olduu

gibi

varhm

yokluk ile

deimesi

de,

yokluu

varha tercih eden

bir

tercih

ediciye

muhtaçdr.

O

tercih edici,

ya

gücü

olmayan

bir

fail yahut

zd-

dur.

Yokluun

kudrete havale edümesi

müoüdîn deil-

dir.

Vücut, kudretten

sâdr olmas

caiz

olan bir ey

ol-

duu

için

kudret

sahibi,

o

kudreti

kullanarak bir

eser

meydana getirir.

Fakat yokluk

ise,

hiçtir.

Kudretin^

eseri

ile

meydana

gelen

bir

fiil

olmas

da

imktoszdr.

45


47/249

imdi

soruyoruz:

'^Hiç'i

yapan

kimse,

bir

ey

yapm

mdr?

Eer:

Evet

denilirse, o

imkânszdr.

Çünkü

olumsuzluk

bir

ey

deildir.

Eer

Mutezile,

var

olmayaam

da

bir

ey

ve

zât

ol-

duunu

söylerse,

o

ey

ve

zât

kudretin

eseri

deüdii'.

Kudret

ile

meydana

gelen

tülin,

o

zâtm fiili

olduu

söytew^z.

Çünkü

yokluun

fiili,

zâtn

variim

yok

elMtoeî

ib^arettir.

Zâtn

varlgmn

yok edilmesi

ise

bir

nesne

deildir.

Öyle

ise

bir

ey

yapmamtr.

Eer: Birey

yapmamtr.

sözümüz

doru

ise,

o

halde:

'^Kudreti

bir

eserde

kullanmad.'V

sözümü-

zün de

doru

olmam

g€^te

Zdd

tarafndan

yok

edildiini

söylemek de

bâtldr.

Çünkü

zddm,

sonradan

var

edildii

tarzcdi-

\\rm,

varlnn

Ezelî'je ut

otems

sebebiyle

dlan-

rm

olmas,

Kadîmin

varlm

kesm0SQden

ön-

celiklidir.

.E:^lî

olan

Kadîm

ile

tember

yine

kadîm

bir

zddm

bulunmam

m

mm^

ta

tarafmdan yak

edilmesi

de

imkânszdr.

Eer

deniiuse

ki:

'^Cevher

ve

a'râzlar,

sizce

ne

ile

yok

edilir?

Cevaben

deriz

ki:

Â*îftzlafm

yok

olmalan

kendi

nefisleri

iledir.

Kendi

nefislerinden

kastcdik^n

mana

pdr;

A'râzla-m

zâtlar

için

sonsuzluk

düünülemez.

Renklere

dier

â'râzlara

gelince;

bunlaru yok

olmalar

Kadîm

bahsinde

zikrettiimiz

kaide ile

anla-

lr.

öyle

ki;

eer bunlar

ebedî

olsayd

kudret ve

zt

ile

yokluu

imkMsm

^urdu._

Bu gibi

yokluk

Allah

(C.C.)

hakknda

âüikMm^mm.

Bi^

önce

öpm

Ezelî

46


48/249

oluuau,

sonra

da

Ebedî olarak devam

ettiini açkla-

dk.

.Gerçekte

varlnn

bulunmas,

varlnn

peinden

yokluunu

da gerektirmez,.

Oysa hareketin

gerçekte,

var

olmas,

varlnn

peinden

yok

olmasna

baldr.

Cevherlerin

yok olmas,

hareket ye sükûndan

kesil-

meleridir. Bu ekilde

o

cevherin

var

olmasnn

art

kesilir

ve

sonsuz olmas düünülemez.

n

rr^^da

yer

igal

edn Wrê¥fe

olmaln

id-

dia

ediyoruz.

Çünkü onun Ezelî olduu

sabit

olmu-

tur.

Eer

mekânda

bir

yer

igal

etseydi,

kendi

mekânnda

krel^ten

veya

sükûndan

hâlî

kalmazd.

Daha önce

belirttiimiz eibi hareket

ve

sükûndan hâlî

olmayan her

ey_ sonradan

var

olmutur.

Eer denilirse

ki: Mekânda bir yer

etmedi-

ine

nanarak

ona

cevkar

dmîn

m

tmMmu

vardr?

Cevaben

deri^

M:^

Blzn

göre

akl,

Jafz]ar,p

veya

ta

iHMada

kuliaîîMtoâîî

kaf

nma;^

ereMrmez.

Ari-

cak

dîHn ve

eriatn

hakk çinenirse

buna

mâni

olur.

Dilin hakki deyince;

dü

kurallarn

ortaya

koya-

nn, o lafzdan

kasdettii

mana anlalr.

Eer

dil

kn-

nianna uviûn oldueu

iddia edilirse, durum incelenir.

Cevherin gerçekicü

bu aanada

kullanldai

iddia

ediyorsa

yalan söylüyor, fakat

istiare yaptmi^'

yani

onun

yerine

deiik

bir

kelime

kullandn iddia

edi-

yorsa ve

o

kelime

de

buna uygun ise, dil

hakk bak-

mndan

buna

itkaz edilmez.

uygu deil

lü-

gat

baJciiiftdan

hataya

dütüü

söylenir.

41


49/249

eriatn hakk

deyince

de

câiz

veya

haram

QU|U

ile

ilgüi

hukukî

bahisler

anlalr. Bunu

ortaya kûy^

mak fâkihlerin

yani

slâm

hukukçularnn

vazifesidir.

Lafzlar

kullanma hususunda iki türlü

görü

var-

dr:

a) Birind

g^M: Herhangi bir

ismin

Allah (C.C.)

hakknda kullanlmas

izne

baldr.

Cevher

ismi

hakknda

böyle bir izin yoktur.

O halde bu

ismi

Allah

(C.C.) hakkmda kullanmak

haramdr.

b)

tkinci görü:

Asmk ymsMsmsi île haram oldu-

u

söylenir.

Cevher ismi hakkmda

böyle bir yasak

yoktur.

Bu

dutu^a

baklr; e^ v^min

yuteâsuSâ se-

bep

oluyorsa

ondan saknmak gerekir. Çünkü Allah

(C.C.)'m

sfatlan hakknda vehmin hataya

düürülme-

si

hamdr.

vehmi hataya

düürmüyorsa

haram

olduuna hükmedilmez.

Bunlarn

her

ikisi

de muhtemeldir.

üpheye

düü-

rücü

lafzlar,

çegith

lügjsuM-a göre

de

deiiklik

göste-

rkl^. Bir ka^me vehme düürücü

laÂslar«

baka

bir kavme

göre vehme

düürücü

olmayabilir

5)

Beinci

husus: Alemin

yaratcsnm

cisim olma-

dm

iddia

ediymz*

Çünkü

her

c^in^

iki cevh^dent

oluur.

Cenabet

Hakk'm,

mekânda

yer

ifâl

eâm

bir

cevher olmas

imkânsz

olduu

gibi cisim olmas

da

mümkün

deildir.

Eer

Cenab-

Hakk^

cisim

olsayd

otun

da takdir

edilen

bir ölçüsü olurdu ve

miktardan

küçük

veya

bü-

yük

olmas

da câiz

olurdu.

Oysaki,

iki caizden

birinin

diedne

tercihi,

yuk^


50/249

muayyen

bir

ölçüde

olmasn takdir

edecek bir

tercih

ediciye mdtaç

olurdu.

Bu

durumda

onun

da yaratc

deil,

yaratlm

olmas

gerekirdi.

«

6)

Altmc husus:

Alemin

yaratcsnn

a'râz olma-

dm

iddia

ediyoruz.

A'râzlarn

varl

cisim

veya

cevher

ile

kaimdir.

Cisimler

sonradaa

yas olduklarma

göre,

onlarn

halleri

de

yani

a'râzlar

da

onlara Iml

olarak

mecburen

var

olmulardr.

Çünkü

a'râzlarda

intikal

yoktur.

Âlemin

yaraüm^ffîan

Ezeli

olduunu

açklamtk.

A'râz olmas

mümkün

deildir.

Eera'râz

deyimin-

den,

mekânda

yer igal

etmeyenin

sfat

anlalrsa

bu-

na

ükmsmz

yoktur.

.

Biz:

Yaratc,

sfat

deildir.

dediimiz

zaman

yaratmann

sfatlarla

muttasf olan bir

zâta izafe

edil-

diini

kastederiz.

Nitekim:

''Maraogoz,

a^râz

ve s-

fiat

deildir

dediimiz

zaman m

Documents

Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf