K DIAGNOZA WJPaluchowski PSYCHOLOGICZNA UAM 2021

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski 0 z 647

Władysław Jacek Paluchowski

wykład w bloku przedmiotów obowiązkowych 2019-202030h

DIAGNOZDIAGNOZAAPSYCHOLOGICZNPSYCHOLOGICZNAA


1. Diagnoza - podstawowe pojęcia. Specyfika wyjaśnień psychologicznych.

Aspekty diagnoz psychologicznych. Podstawowe kroki i etapy procesu

diagnozowania.


Diagnoza należy do najbardziej podstawowych dziedzin psychologii, w potocznym rozumieniu często jest z nią utożsamiana

(Rocio Fernandez-Ballesteros 1999)


Wrogowie psychologówPierwszym wrogiem jest język potoczny.

Terminologia psychologiczna z niego czerpie i dlatego ludziom się wydaje, że mówią jak psychologowie.

Drugim są wypowiedzi: „trener byłdobrym psychologiem i ...”; „matki sąlepszymi psychologami niż ojcowie...”itp. itd. Nikt nie mówi, że „trener byłdobrym dekarzem i ...”; „matki sąlepszymi geografami niż ojcowie...”


Specyfika wyjaśnieńpsychologicznych

• potocznie „wyjaśnienie psychologiczne” stawiane jest w opozycji do „racjonalnego” (prawdziwego?) i oznacza:

• wtedy gdy ulegamy wpływowi silnych emocji, przeżywamy gwałtowny wstrząs (też pozytywnych - motywacji)

• odwołanie się do wszystkiego tego, co zachodzi w ludzkim umyśle (w tym: pamięci, ale także ułudy)

• nieposiadający fizycznego (biologicznego) podłoża; też: dolegliwości somatyczne o nieokreślonym podłożu

• jeśli coś ma psychologiczne wyjaśnienie, to znaczy, że jest chorobą, czymś podejrzanym

• w psychologii wyjaśnianie oznacza odwołanie się do wiedzy naukowej psychologii oraz indywidualnych cech podmiotowych w celu wskazania związku przyczynowo-skutkowego i/lub teoretycznego kontekstu obserwacji


Jak ogólnie definiuje siędiagnozowanie? (1)

• diagnoza – proces stawiania i weryfikacji hipotez oraz podejmowania decyzji

• diagnoza – efekt procesu diagnozowania

• monitorowanie – obserwowanie wartości wybranych parametrów w trakcie działania lub w trakcie przeprowadzania procesu diagnostycznego (monitorowaniem równoległe, ciągłe lub sekwencyjne)

DIAGNOZA PSYCHOLOGIC

ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Jak ogólnie definiuje siędiagnozowanie? (2)

• działania mające na celu uzyskanie informacji owybranych obiektach i ich otoczeniu oraz o tym, jakie zależności występują pomiędzy nimi

• jest to rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie obserwacji jego cech (objawów) oraz znajomości ogólnych prawidłowościpanujących w danej dziedzinie

• rozpoznawanie jednostkowych stanów rzeczy i ich tendencji rozwojowych, przy wykorzystaniu wiedzy o ogólnych prawidłowościach

• ustalanie przyczyn na podstawie zebranych danych.


Czym jest diagnozowanie?

stan przyszły

stan przeszły

retrognozatendencje rozwojowe

prognozatendencje rozwojowe

DIAGNOZA

wiedza o ogólnych prawidłowościach w danej dziedzinie

istota

stan aktualny(objawy)


Etymologia

• słowo diagnoza pochodzi z greckiego• „diá” (διά) znaczy „przez”, za

pośrednictwem, a “gnosis” (γνῶσις) to wiedza osiągnięta pośrednio, poznanie

• zaś całe słowo „diágnosis” (διάγνωσις) oznacza rozróżnianie, osądzanie a „diagnostiké” (διαγνωστική) to sztuka odróżniania za pomocą pośredniego (umysłowego) poznawania.


Pojęcie i przedmiot diagnozowania w

psychologii• proces aktywnego poszukiwania

danych (informacji) potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach, zmierzających do zmiany aktualnego stanu (położenia) psychospołecznego ludzi; aktywizowany albo przez dyskomfort jednostki albo jej społecznego otoczenia

• naukowo uprawiane budowanie teorii konkretnej jednostki (=> konceptualizacja przypadku)


Cele diagnozowania

Stosujemy narzędzia diagnostyczne, aby na podstawie zebranych informacji:

–określić naturę problemu oraz wskazaćjego przyczyny i konsekwencje

• jedynie prognozować zachowanie

– tworzyć plan interwencji

–ocenić postępy i efekty interwencji

– rozumieć jednostkę


Podstawowe pytania w diagnozowaniu

Najprościej rzecz ujmując diagnozowanie ma odpowiedzieć na pytania dotyczące konkretnej jednostki i kontekstu jej działania:

• „jak jest?”• „dlaczego tak właśnie jest?”• „jak to się dzieje?”• „dlaczego będzie tak, a nie inaczej?”• „co zrobić, by uzyskać pożądany stan?”


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Bazowe pytania psychologów-diagnostów

Jaki ktoś jest?

Kim ktoś jest?


Jaki ktoś jest?Ważnym pytaniem jest określenie, jakie jest miejsce

jednostki wśród innych ludzi ze względu na wybrane kryterium.

Źródłem kryteriów (wymiarów; cech wspólnych) jest psychologia różnic indywidualnych =>> w zakresie jak zdolności, inteligencji, temperamentu czy osobowości.

Zajmuje się ona odmiennościami przebiegu prawidłowości psychologicznych (będących przedmiotem psychologii ogólnej) różnych osób; koncentruje uwagę na badaniu zakresu względnie stałych różnic między ludźmi, na wariancji wspólnych i względnie trwałych parametrów charakteryzujących ludzi.


Psychologia różnic indywidualnych

Psychologia różnic indywidualnych została ukierunkowana na pomiar zróżnicowania wewnątrz danej grupy(populacji) w zakresie wspólnych dla jej członków właściwości psychicznych, a więc na analizę różnic o charakterze interindywidualnym.

Paradygmat psychometryczny w ramach psychologii różnic indywidualnych charakteryzuje zatem założenie, że wartość wyniku surowego jednostki jest zawsze określana w relacji do odpowiedniej grupy porównawczej (normalizacyjnej; referencyjnej).

Na początku XIX wieku różnice między ludźmi traktowane były jako zakłócenie ogólnej prawidłowości.


Psychologia różnic indywidualnych - zagrożenia

• skoro ludzie różnią się pod jakimśwzględem, to warto to mierzyć

ale• nie zawsze taki pomiar (wartość)

ma walor wyjaśniający czy predykcyjny!!


Kim ktoś jest?

Ważnym pytaniem jest określenie, do jakiej grupy (typu) zakwalifikować można jednostkę.

Tzw. diagnoza klasyfikacyjna (typologiczna) polega na poszukiwaniu wzorca wiążącego obserwowane objawy.


Funkcje diagnozowania

• „jak jest?” – deskryptywno-ewaluacyjna

• „dlaczego tak właśnie jest?”, „jak to siędzieje?” – eksplanacyjna (mechanizm)

• „dlaczego będzie tak, a nie inaczej?” –predykcyjna

• „co zrobić, by uzyskać pożądany stan?”– korekcyjna


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Deskryptywno-ewaluacyjna funkcja

diagnozowaniaOprócz poszukiwania pomocy w rozwiązaniu

indywidualnego problemu osoby uczestniczące w badaniu poszukują także informacji o sobie, pozwalających lepiej się poznać.

Ludzie przeżywają lęki dotyczące tego, jacy są? na ile są typowi? na ile opinia innych jest trafna? itp. itd.

W tym sensie diagnoza jest lustrem, w którym przeglądają się osoby uczestniczące w badaniu i poszukujące sprzężenia zwrotnego.


Korekcyjna funkcja diagnozowania (1)

Nie przeprowadza się diagnozy dla niej samej, bo diagnozowanie nie jest czynnością samoistną – jest działaniem przygotowawczym i najczęściej staje siępodstawą interwencji, ją dookreślającej.

Interwencja z kolei jest podklasą czynności projektowania – tu rozumianego jako określanie pewnego pożądanego przyszłego stanu rzeczywistości.

Diagnozowanie jest więc pierwszym etapem projektowania, pozwalającym określić stopieńodchylania się aktualnego stanu rzeczywistości od jej wizji.



Da się wyróżnić trzy główne obszary problemowe diagnozowania: – co rzeczywiście jest? (obszar identyfikacji albo

badania), – co i jak ma być zrobione? (obszar decyzji) i – przybliżanie pierwszego do drugiego (obszar

działania).Badając staramy się opisać stan aktualny, by móc

zarówno określić co do niego doprowadziło (retrognoza) i jaki będzie rozwój wydarzeń(prognoza).



Rozrywanie związku między diagnozą i terapią, a nawet minimalizowanie roli diagnozy (patologia jest w gruncie rzeczy u wszystkich taka sama i należy koncentrowaćsię na szukaniu i implementacji metod interwencji) to nihilizm diagnostyczny.


Diagnozowanie jako przetwarzanie danych

Diagnozowanie jest przetwarzaniem danych, a nie rejestrowaniem zachowań - nie interesują nas bowiem zachowania per se, ale informacje, jakie niosą.

Rejestrowane przez nas oddzielnie zachowania nie niosą wielu informacji - każde z nich rozpatrywane w oderwaniu od innych może być odbiciem wielu równie prawdopodobnych znaczeń.

Dopiero przetwarzanie danych pozwala wybraćjakieś (użyteczne) znaczenia, a inne odrzucić.


Diagnozowanie jako przetwarzanie danych

Efektem przetwarzania danych jest ich Efektem przetwarzania danych jest ich scalenie.scalenie.

Wieloskalowe metody (WAIS, MMPI - lata ’30-’60 XX w) skłoniły badaczy do integrowania wyników i traktowania jako przedmiotu interpretacji całego profiluwyników, który jest wskaźnikiem organizacji osobowości.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Diagnozowanie – podsumowanie

Diagnozowanie:• proces aktywnego poszukiwania informacji

potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach profesjonalnych aktywizowany albo przez dyskomfort jednostki i/albo jej społecznego otoczenia

• to intelektualna operacja rekonstrukcji swojej wiedzy psychologicznej w odniesieniu do konkretnej jednostki z jej konkretnym problemem, w celu prognozowania zachowania, określenia natury problemu i wskazania jego przyczyn i konsekwencji oraz tworzenia planu interwencji, oceny jej postępu i efektów, a także rozumienia jednostki


Diagnozowanie vs testowanie (1)

Diagnozowanie to złożony proces rozwiązywania problemów (odpowiadania na pytania), w którym wykorzystuje się testy jako jedną z metod zbierania danych.W procesie diagnozowania wykorzystujemy wielorakie źródła informacji i procedury diagnostyczne; poszukujemy złożonych związków przyczynowo-skutkowych; wyciągamy wnioski i interpretujemy dane oraz poszukujemy pełnego zrozumienia.

Testowanie to obiektywny i wystandaryzowany pomiar próbki zachowania. Obejmuje przeprowadzanie badania oraz interpretacje jego wyników. Testowanie jest elementem diagnozowania.



Diagnozowanie skoncentrowane jest na problemie, a testowanie zorientowane jest na pomiarze.

Tam, gdzie chcemy wyjaśnić (zrozumieć) obserwowane zjawisko (problem), odwołanie się do pomiaru nie wystarcza. Może – w ramach tzw. eksperymentu klinicznego – służyć do określania zależności typu: „im więcej tego, tym więcej czegoś innego”. Jednak ta zależność to tylko element zrozumienia mechanizmu (współdziałających niejawnych procesów i jawnych zachowań) analizowanego zjawiska.

Testowanie i pomiar normatywny to dobre narzędzie w selekcji (podobieństwo do wzorca) i orzecznictwie (progi odrzucenia).



Czemu psychologom łatwiej testować niżdiagnozować?

• wynik liczbowy wydaje się obiektywny i przez to bardziej przekonujący• za interpretacje odpowiedzialny jestem ja, za wynik liczbowy autor testu, wydawca ergo „test”, więc prościej jest nie ponosić odpowiedzialności osobistej• bo testowanie jest „zatrudnieniem maszyny” i wyręczapsychologa• bo wynik liczbowy wydaje się prosty i nie wymagający dodatkowego tłumaczenia (potoczne: „im więcej tym lepiej” i inne związki prostoliniowe)• bo tego oczekują (z powodów jak wyżej) odbiorcy (urzędnicy), a brakuje nam zawodowej asertywności


Diagnozowanie – uwagi

– może być modelem relacji interpersonalnych klienta,

– powinno spełniać określone profesjonalne wymagania, by zminimalizować ryzyko związane z konsekwencjami działań, podejmowanych wobec ludzi na podstawie diagnozy,

– redukuje koszty interwencji (zatrudnienia),– monitoruje zmianę– buduje zawodową tożsamość.


Rodzaje diagnoz psychologicznych


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Kryteria wyróżniania rodzajów diagnoz psychologicznych

a) Określenia rodzaju właściwości psychicznych (funkcji) będących przedmiotem diagnozy

– diagnoza pamięci, intelektu, postaw, osobowości, itd.

b) Określenia rodzaju zjawisk (najczęściej patologicznych), które chcemy wykryć

– diagnoza depresji, lęku, tendencji do kłamstwa, itd.

c) Określenia dziedziny psychologii, w której stosuje sięokreślony sposób diagnozy

– diagnoza neuropsychologiczna, w psychologii klinicznej dziecka, itd.

d) Określenia ogólnego podejścia do sposobu diagnozowania (przykłady)

– diagnoza psychometryczna, kwestionariuszowa, kliniczna, dynamiczna, itd.

npdst. Dr hab. Andrzej Gołąb Mat.do wykł. Diagnoza i ekspertyza psychol. IV r. Społ..Psych.Klin. SWPS


Diagnoza pełna wg Ziemskiego

diagnoza (aspekt) klasyfikacyjna

diagnoza (aspekt)genetyczna

diagnoza (aspekt)rozwojowa

diagnoza (aspekt) funkcjonalna

diagnoza (aspekt) prognostyczna

diagnoza cząstkowa

diagnoza pełna

diagnoza cząstkowa


Aspekt genetyczny diagnozy

Diagnoza genetyczna (kauzalna) koncentruje się na pochodzeniu aktualnego stanu, a diagnozowanie jest wykrywaniem i identyfikowaniem łańcuchów specyficznych czynników przyczynowych, ulokowanych w przeszłości.

Najczęściej nie wystarcza podanie przyczyn najbliższych, bezpośrednich – co jest przykładem błędnego wyprowadzania związku przyczyny i skutku ze zwykłego następstwa w czasie zgodnie z zasadą post hoc ergo propter hoc. Potrzebne jest zbadanie całego łańcucha uwarunkowań przyczynowych analizowanego zjawiska.


Aspekt prognostyczny diagnozy

• poszukujemy tych stanów (nieplanowanych skutków oraz oczekiwanych i planowanych wyników) w przyszłości, które daje sięwprost wyprowadzić ze stanu aktualnego

• przewidywanie to może zakładać brak zmiany działania czynników kontekstowych (ekstrapolacja – por. dalej) lub ich zmianę (jak w rozwoju)


Aspekt rozwojowy diagnozyWspółcześnie poszukuje się informacji o stopniu

zaangażowania jednostki w rozwiązywanie zadańrozwojowych (związanych z wiekiem i których podjęcia oczekuje jej społeczne otoczenie), o tym, jaka jest wiedza jednostki o sobie i świecie, czy wreszcie o tym, jakie są jej względnie stałe (niezależne od kontekstów sytuacyjnych) skłonności i preferencje. Zwraca się także uwagę na poszukiwanie czynników prewencji.

Przedmiotem diagnozy (obok specyficznych cech jednostki) musi być także jej społeczne otoczenie, uczenie się na podstawie własnych zachowań oraz faza rozwoju, w jakiej jednostka się znajduje i charakterystyczne dla tej fazy interakcje społeczne.


Diagnoza fazy

koncentruje się albo na poszukiwaniu odchyleń od obrazu typowego dla danej fazy (stadium) rozwojowej (np. w dojrzewaniu)

albo na identyfikowaniu tej fazy, w jakiej jednostka się znajduje (deficyty rozwojowe =diagnoza negatywna, obszary rozwoju, w których jednostka jest zaawansowana = diagnoza pozytywna).


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Diagnoza procesuOpis stopniowego rozwijania się np.choroby a

także, progu dezintegracji (szukania profesjonalnej pomocy), dynamiki patologii (jej historycznego porządku) oraz patologicznej integracji.

Tu zwraca się uwagę nie tyle na historię etiologii, ale na osiąganie równowagi z udziałem czynników patologicznych, poszukiwanie mechanizmu (procesu) stabilizującego patologiczne przystosowanie, mimo sygnałów dysfunkcji i przy jednoczesnym braku np. samooskarżania się, poczucia winy czy braku szacunku do siebie.

Np. w diagnostyce zachowania bardziej istotne od tego, co zachowanie wywołuje, jest to, co je podtrzymuje


Diagnoza integracjiocena stopnia unifikacji życia psychicznego i

jednocześnie jego organizacyjnej złożoności; w doświadczeniu podmiotowym integracja jest podstawą poczucia tożsamości

Diagnoza ta jest opisem hierarchicznych stopni integracji oraz stanu wewnętrznej zgodności jako efektu nieobecności konfliktów lub ich rozwiązania.

Jest ona też próbą wyjaśnienia kompletności, kompetencji i efektywności działań jednostki przez wskazanie czynników podmiotowych je warunkujących. Tak jak poprzedni rodzaj diagnozy można nazwać diagnoząchoroby, tak tę określić można jako diagnozę osobowości


Aspekt klasyfikacyjny diagnozy

• diagnoza klasyfikacyjna (typologiczna) polega na identyfikacji zaburzenia jakiejś funkcji (uczenia się, pamięci, snu itp.) lub poszukiwaniu wzorca wiążącego albo obserwowane objawyfunkcjonowania (nerwicy, schizofrenii, psychosomatyki itp.) albozaburzenia systemów interpersonalnych (rodzina, praca itp.)

• klasa (wzorzec) nie jest tu efektem generalizacji, ale indukcyjnego uogólniania - poszukiwania jakiego stanu typowego lub pojęcia, porządkującego zróżnicowane obserwacje na podstawie ich podobieństwa; w ten sposób wypracowuje się empiryczne kryteria klasyfikacji

• efektem klasyfikacji jest podział rozłączny; podział może być jedno-lub wielowymiarowy, jedno- lub wielostopniowy, a w tym hierarchiczny

• w praktycznym postępowaniu badacz poszukuje predefiniowanej klasy dla zebranych danych, czyli stosuje wcześniejsze kryteria w celu uporządkowania obserwacji; diagnoza oznacza zakwalifikowanie


Diagnoza klasyfikacyjna (1)

• jest to rozpoznanie badanego stanu rzeczy przez zaliczenie go do określonego typu lub gatunku czy klasy, określenie jego obecnej fazy oraz przewidywania jego rozwoju,

• co pozwala na wykorzystanie innych danych związanych empirycznie z owym typem (klasą) – np. korelatów.


Diagnoza klasyfikacyjna (2)

• podstawą jest założenie typologicznej reprezentatywności, czyli założenie o (gatunkowej) jednorodności obiektów wewnątrz typu, np. że zaburzenie nie zależy od cech specyficznych „nosiciela”, a jego obraz symptomatologiczny jest podobny u różnych osób (cechy wspólne => testy)

• jakby diagnoza różnic indywidualnych na wspólnych dla badanych jednostek dymensjach.


DIAGNOZA NOZOLOGICZNA (klasyfikacyjna i różnicowa)

• symptom (objaw)• syndrom (zespół objawów)

• jednostka nozologiczna(jednostka chorobowa): konkretny rodzaj choroby, np. grypa, zawał serca, nerwica lękowa, schizofrenia


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Wyodrębnienie jednostki nozologicznejjest efektem nagromadzenia wiedzy o:

• współwystępowaniu objawów (syndromy)• możliwości pomylenia się w rozpoznaniu

wskutek tego, że objaw może wchodzić w skład różnych syndromów(różnicowanie)

• typowych przebiegach, zmianach obrazu zaburzenia (rokowanie, prognoza)

• możliwościach leczenia (terapia)


System diagnostyczny

Tworzenie systemu diagnostycznego wiąże się z założeniem, że można wykryć dane zaburzenie i dokonać klasyfikacji zaburzeńna podstawie zespołu objawów i cech.

Zakłada się też, że:• każdy zespół odzwierciedla odrębne

zaburzenie • każdy zespół (syndrom) może wymagać

odrębnego leczenia


Podręczniki (systemy) diagnostyczne

a) Klasyfkacja ICD – InternationalClassification of Diseases and RelatedHealth Problems: Międzynarodowa klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych

b) Podręcznik DSM – Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders: Podręcznik diagnostyki i statystyki zaburzeń psychicznych APA

Szczegóły - później!


KomentarzJak pisze na temat systemów klasyfikacyjnych prof. dr n. med.

Jerzy Aleksandrowicz we wstępie do swojego podręcznika Psychopatologia zaburzeń nerwicowych i osobowości: ”... to jednak przede wszystkim system ... służący celom statystyki medycznej, a nie prezentacja aktualnej wiedzy o zaburzeniach zdrowia. ... nie jest [on] kompendium wiedzy medycznej. ...

Posługiwanie się pojęciami, proponowanymi przez obowiązujący system klasyfikacyjny jest silną sugestią, kształtującąschematy poznawcze studentów i lekarzy. Mają oni prawo oczekiwać, że właśnie takie jednostki chorobowe spotkają w swojej praktyce.

Tymczasem, w kontakcie z pacjentami niezmiernie rzadko (jeśli w ogóle kiedykolwiek) spotyka się obrazy kliniczne, wynikające z opisów zawartych w tej klasyfikacji. Niekiedy prowadzi to do konstruowania diagnoz nieodpowiadających obowiązującym kategoriom, często prowokuje do pomijania faktów niezgodnych z teoretycznymi założeniami i do bezwiednego deformowania wyobrażeń o istocie choroby, na jaką cierpi konkretny pacjent”.


Negatywne skutki diagnozy nozologicznej (1)

• reifikacja obiektu diagnozy:dostrzeganie choroby, a nie osoby; przedmiotowe traktowanie pacjenta

• zerojedynkowe myślenie o pacjencie: gdy wiadomo „co mu jest”, pacjent jest uważany za chorego; gdy nie wiadomo - za zdrowego


Negatywne skutki diagnozy nozologicznej (2)

• samosprawdzająca się prognoza: rozpoznanie zaburzenia dostarcza „instrukcji”, jak rozumieć zachowanie pacjenta i czego oczekiwać w przyszłości

• etykietowanie: pozorne wyjaśnienie poprzez nazwanie, zastępuje (utrudnia) zrozumienie osoby i jej problemów (też: naznaczanie, stygmatyzacja)


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


StygmatyzacjaEtykietowanie wpływa zwrotnie na sposób myślenia o sobie w kategoriach zawartych w stygmacie; jednostka zaczyna wierzyć w dysponowanie przypisywa-nymi właściwościami, utożsamiać się z nimi i zachowywać zgodnie z treścią stygmatu, spełniając w ten sposób oczekiwania społeczne.

Efekt samopotwierdzającej się hipotezy (prognozy)


Zjawisko Rumpelstilzchena (1)Zjawisko „magicznej” wiary

w wartość słowa użytego w sformułowaniu diagnozy.

Młynarz królewski opowiada królowi, że jego córka Esmeralda umie wysnuć złotą nić ze słomy. Zaciekawiony król zaprosił Esmeraldę do pałacu. A kiedy przybyła, wtrącił ją do lochu pełnego słomy i kazałpleść złoto. Gdy ona płacze, bo nie potrafi tego zrobić pojawia siękobold, który podejmuje się sprawić ten cud w zamian za jej pierworodnego. Król otrzymuje złoto i żeni się z Esmeraldą.Rok później, jako szczęśliwa matka, Esmeralda wzrusza gnoma łzami; ten pozwala jej zatrzymać dziecko, jeśli odgadnie jego imię. Królowa po kilku dniach niepowodzeń w zgadywaniu podsłuchuje go i podaje imię karła. Karzeł ze złością krzyczy: „Diabeł ci to podpowiedział”. Rozwścieczony Rumpelstilzchen tupie tak mocno, że zapada się pod ziemię.


Zjawisko Rumpelstilzchena (2)

Sama czynność nazywania może mieć efekt terapeutyczny. Jednak nie zawsze tak jest.

Np. wiele matek uspokaja się, gdy trudności szkolne ich dzieci zostanąokreślone jako spowodowane „dysleksją”, chociaż „dysleksja” jest to po prostu wyraz (agregat) zbiorczo określający objawy.


Zjawisko Rumpelstilzchena (3)Co jest dziecku, które ma:• trudności w pisaniu ze słuchu,• przestawia szyk dyktowanych wyrazów,• myli litery b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w,• opuszcza drobne elementy liter, gubi litery,• brak lub niewłaściwie stosuje interpunkcję,• trudności w głośnym czytaniu.

Ma DYSLEKSJĘ.

Objawy te są matce doskonale znane, więc określenie tych objawów jednym słowem nic nowego nie wnosi.

Jednak kiedy słyszy „uczoną” nazwę, uspokaja sięprawdopodobnie dlatego, iż sądzi, że diagnosta teraz jużwie „wszystko, co trzeba”, domyśla się przyczyn zaburzenia, zna sposób leczenia itd., co ją zwalnia ze współdziałania i przenosi odpowiedzialność na diagnostę .


Medyczny model diagnozy

W pejoratywnym znaczeniu termin "medyczny" dotyczy "organicznej" i ograniczonej etiologii (tj. spostrzegania etiologii jako efektu izolowanego związku biologicznej przyczyny i biologicznego skutku, bez brania pod uwagęindywidualnych - także biologicznych -predyspozycji). Choroba - zarówno somatyczna jak i psychiczna - związana była z uszkodzeniem organów ciała (mózgu), wyjaśnienie jej etiologii miało charakter mechanistyczny i redukcjonistyczny a terapia naprawy.


Aspekt funkcjonalny diagnozyDiagnoza funkcjonalna (celu) poszukuje sensu

wyodrębnionych elementów ze względu na całość, z jakiej pochodzą i jakie funkcje w niej pełnią oraz ich zmian pod wpływem działania całości. Rodzaj diagnozy teleologicznej.

Należy ową funkcję rozpatrywać w powiązaniu z funkcjami innych elementów i tworzonych przez nie całości, czyli wyjaśniania systemowego (homeostatycznego).

Czasami używa się zamiennie pojęć „diagnoza funkcjonalna” i „diagnoza funkcji (funkcjonowania)”.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Diagnoza funkcji dotyczy:

albo diagnozy określonej funkcji (np. motoryki, myślenia, czytania, rozwoju społecznego, itp.) i polega na opisie jej zaburzeń i wyjaśnieniu ich (pato)mechanizmu,

albo odnosi się do diagnozy poziomu czy jakości codziennej aktywności w danym obszarze(sytuacji; np. funkcjonowanie w szkole) w jakiejśsferze dla określenia słabych lub mocnych stron (niezdatności lub zdatności do czegoś) – a dokładniej przyczyn trudności przystosowawczych, niesprawności, niedomagań, trudności w tym zakresie osoby uczestniczącej w badaniu.


Porównanie diagnozyróżnicowej, funkcjonalnej i interakcyjnej

Rodzaj diagnozy/model

diagnozy

Cele diagnozy Odbiorca diagnozy

Typowe instytucje oczekujące diagnozy

Aktywnośćdiagnosty

Relacja między diagnozą a terapią

Nozologicznaczyli

różnicowa

klasyfikowanie pacjenta do

grupy chorych

instytucja szpital psychiatryczny,

więzienie, wojsko

rutynowe czynności

(standardowe testy)

brak relacji (terapięprowadzi często

ktoś inny)

Funkcji (funkcjonalna)

zrozumienie rodzaju

trudności i jej źródeł

(przy okazji może być

osiągnięty cel wskazany

wyżej)

sam psycholog

lubinstytucja

szkoła

elastyczny wybór działańna podstawie

wie- dzyteoretycznej,

wiedzy o narzę-dziach

diagnostycznych

duży związek(rozumiejąc problem pacjenta psycholog może oddziaływać

na niego)

Interakcyjna(psychospo-

łeczna)

j.w + doprowadzenie do akceptacji diagnozy (gdy trzeba, zostaje

ona zmodyfikowana)

pacjent i jego

otoczenie społeczne

psycholog sam uwzględnia

punkt widzenia różnych

instytucji ważnych dla

pacjenta

jw. + oddziaływanie na pacjenta i

jego środowisko

psycholog prowadząc terapię wciąga do

współpracy pacjentaoraz jego środowisko

H. Sęk (red.) (1991). Społeczna psychologia kliniczna. Warszawa: PWN.


Diagnoza psychospołeczna

Trzy przyczyny pojawienia się nowej diagnozy:• nowe problemy psychologiczne wymagające pomocy

psychologa (np. krytyczne wydarzenia życiowe, sytuacje trudne i skuteczne radzenie sobie, optymalizacja warunków własnego rozwoju)

• problemy psychologiczne ludzi uwarunkowane poprzez szczególne oddziaływanie środowiska społecznego(np. zbyt wysokie lub niskie wymagania)

• podmiotowe traktowanie innych ludzi przez psychologów doprowadziło do uznawania ich za partnerów, których pomoc jest niezbędna w rozpoznawaniu własnych problemów, a następnie w ich usuwaniu (np. terapie poznawczo-behawioralne, systemowe)


Diagnoza interakcyjna (1)

[Proces] „uzgadniania definicji problemu pacjenta i sposobów jego rozwiązaniamiędzy psychologiem i osobą badaną lub jej najbliższym otoczeniem społecznym”

[Diagnoza dokonywana] „przy współudzialepacjenta, ale z uwzględnieniem realnych warunków sytuacji oraz interesówinstytucji”


Diagnoza interakcyjna (2)

• Diagnoza dotyczy jednostki i jej relacji z otoczeniem – diagnoza osoby w kontekście społecznym

• Psycholog musi posiadać kompetencje do badania środowiska społecznego


Cel negocjowaniadiagnozy

• uzgodnienie diagnozy może zapoczątkować u pacjenta bardziej aktywny stosunek do problemu (lepsze rozumienie go, nastawienie na zmianę)

• udział pacjenta i jego rodziny w procesie diagnozy zwiększa szanse na ich współdziałanie w procesie zmian

• proces uzgadniania diagnozy podkreśla bardziej partnerskie podejście psychologa do pacjenta i jego rodziny (rola konsultanta, doradcy), podmio-towe traktowanie jest realizacją ideałów etycznych(ale jest też dwuznaczne - hipokryzja)


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Etapy diagnozy interakcyjnej (1)Subiektywny problem: percepcja nieskuteczności

własnego działania w realizacji wymagaństawianych jednostce przez środowisko, wobec których nie może się uchylić.

1. Określenie własnego problemu przez pacjenta• pacjent często pozostaje pod wpływem opinii

otoczenia społecznego na temat tego, co mu dolega.

• tę opinię nazywa się protodiagnozą. Można także użyć tu pojęć: „etykietowanie”, „stygmaty-zacja” „naznaczenie” (np.: „niedorozwinięty”„leń”, „agresywny”, „alkoholik” itd.)

Do czego ludziom potrzebna jest protodiagnoza?Do czego społeczeństwu potrzebna jest protodiagnoza?


Protodiagnoza

• „(...) proces poznawczy zachodzący w społeczeństwie, który ma na celu wyodrębnienie wśród jego członków tych, którzy nie są w stanie poprawnie regulowaćwłasnych stosunków z otoczeniem i którzy w wyniku tego wstępnego rozpoznania trafiajądo odpowiednich specjalistów (...), aby podjęto wobec nich specjalne postępowanie (diagnozę i terapię)” Stanisław Kowalik i Jerzy Brzeziński

• rodzaj mechanizmu kontroli społecznej, który ma prowadzić do równowagi społecznej.


Etapy diagnozy interakcyjnej (2)2. Interakcyjne badanie psycholo-

giczneCzęsto główny problem pacjenta psycholog zaczyna spostrzegaćinaczej, niż określił go sam pacjent

3. Negocjowanie diagnozyPsycholog w kontakcie z pacjentem lub osobami z jego otoczenia stara siętak sformułować problem pacjenta, aby jego określenie było dla nich do przyjęcia.


Etapy diagnozy interakcyjnej (3)

protodiagnoza społeczna

teoretyczna wiedza psychologiczna

osoba badana

problem subiektywny

problem obiektywny

wspólna diagnoza problemu

psychologicznego

negocjacje rezultat diagnozy

psychologicznej

diagnosta


Podstawowe kroki procesu diagnozowania

• etap prediagnostyczny• etap badania diagnostycznego:

– rozpoznanie problemu– identyfikacja przyczyn

• etap wyjaśniania i planowania interwencji:– uzupełnianie luk diagnostycznych

• implementacja planu interwencji


2. Faza prediagnostyczna. Społeczna rola diagnosty.

Społeczna rola osoby badanej.

Bycie klientem psychologa jest niekiedy sytuacją trudną do zniesienia tak samo, jak bycie psychologiem.

anonim


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Droga od „zdrowy” do „pacjent” (1)

• wyzwolone przez czynnik spustowy zachowanie z czasem może utracić swojąfunkcję (zautonomizować się)

• zachowanie takie może stać się zachowaniem dysfunkcjonalnym, stając się źródłem narastającego dyskomfortu jednostki

• jednocześnie zachowanie takie zostaje włączone w inne zachowania jednostki, prowadząc do wtórnego przystosowania i spostrzegania siebie (ciągle) jako osoby zdrowej i usuwając dyskomfort (patologiczna integracja)



• kiedy wśród różnych wydarzeń życiowych pojawią się takie, które wzbudzają ponownie w jednostce poczucie dyskomfortu(zagrożenia), wówczas jednostka może spostrzegać chorobę jako szansę zmiany swej sytuacji i zaspokojenia potrzeb (akceptowana dezintegracja)

• jedynym środkiem osiągnięcia tego celu jest taka zmiana zachowania, by traktowane było ono przez innych jako choroba



• jeżeli otoczenie nie może podołać wymaganiom jednostki wynikającym z przyjęcia przez nią roli chorego, podejmuje ona rolę pacjenta, przemieszczając swoje oczekiwania z najbliższego otoczenia na wyspecjalizowaną w tym instytucjęspołeczną - szpital

• szpital jest specjalnie zorganizowany tak, by umożliwićzaspokojenie potrzeb wszystkim, którzy wycofują się ze społecznego otoczenia, którzy szukają czegoś na kształt rodziny zastępczej, poczucia bezpieczeństwa lub którzy nieświadomie poszukują odrzucenia i kary.


Plan motywacyjny „potrzeba opieki

szpitalnej”

narastająca dysfunkcja

czas

pró

g d

ezin

teg

racji

dysfunkcja

mechanizm patologicznego przystosowania

potrzeba opieki szpitalnej

chorypacjent

zasoby


Specyfika sytuacji badania diagnostycznego


Faza prediagnostyczna -czynniki

Cztery grupy czynników decydujące o zachowaniu osoby diagnozowanej:

• zadania stawiane przed osobą diagnozowaną• relacja zaufania między diagnostą a osobą

diagnozowaną• społeczny i kulturowy kontekst badania (w

tym protodiagnoza)• cechy diagnosty (ogólne preferencje

poznawcze, preferencje paradygmatyczne, typ umysłu, refleksyjność)


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Faza prediagnostyczna –treść

• obejmuje to wszystko, co wyprzedza właściwe badanie; to z czym obie strony – osoba uczestnicząca w badaniu i badająca – wchodzą w interakcję.

• badanie diagnostyczne to nie tylko problem poznawczy, ale – ze względu na jego interakcyjny, specyficzny charakter – także emocjonalny i to zarówno dla diagnosty jak i osoby przezeń badanej


Pytanie

Czemu lepiej oddaje sytuację używanie terminu „osoba uczestnicząca w badaniu diagnostycznym” a nieterminu „osoba badana(diagnozowana)”?

Czego dotyczy różnica tych terminów?I – co z tego wynika (jak wpływa to na diagnozowanie)!!


Faza prediagnostyczna –perspektywy

osoba uczestnicząca w badaniu, rozumiejąc rolędiagnosty oraz funkcje i skutki badania przychodzi z dotychczasową historiąswego życia, w którym badanie jest tylko chwilą, ze swoimi problemami, potrzebami oraz celami.

osoba badająca przynosi na to spotkanie wiedzę profesjonalną, narzędzia i procedury diagnos-tyczne, swój system wartości i preferencję do określonego stylu diagnozowania.

Pojęcie „klient dobrowolny” = zmotywowanym do wizyty u psychologa i uczestniczeniu w badaniu przeżywanym problemem lub świadomą intencją; „klient niedobrowolny” = kontestujący wizytę u psychologa, nastawiony na „udowadnianie”zachowaniem – swojemu otoczeniu i/lub psychologowi – zbędności takiej wizyty


Diagnosta

Diagnosta to osoba wyszkolona w stosowaniu specjalistycznych technik wywoływania i obserwacji zachowań oraz nauczona myślećo zachowaniach w pewien (psychologiczny) sposób, realizująca tzw. usługęprofesjonalną oraz specyficzną rolęspołeczną, której treścią jest niesienie pomocy (benevolence – czynienie dobra), a którą to usługę i rolę osoby badane rozumiejąi akceptują.


Wiedza diagnostyczna

• wiedza o współwystępowaniu stanów i o dostępnych wskaźnikach, między innymi o znakach, za pomocąludzie komunikują się w sytuacji badania

• wiedza o interpretacyjnych znaczeniach wskaźników• wiedza, jakie czynności badawcze należy zrealizować,

aby uzyskać niezbędne informacje oraz jakich informacji dodatkowych poszukiwać

• wiedza o stopniu zaufania diagnosty do tych informacji• wiedza o specjalistycznym instrumentarium (wiedzę

metodyczną i metodologiczną), w tym wiedzę o sposobach agregowania obserwacji zgodną z podzielanym paradygmatem.


Społeczna rola diagnosty – fakty

obejmuje – podobnie jak rola adwokata czy lekarza – przyzwolenie na szereg jego zachowań, jakie w codziennych sytuacjach nie byłyby tolerowane:

• przyzwala się na swoisty voyeryzm, przyglądanie się zza szyby profesjonalizmu ludziom w sytuacjach, w których nie chcieli by być oglądani i które normalnie wywoływaćmogą zażenowanie

• przyzwala się na osądzanie osobistych myśli, pragnień i ukrywanych zachowań z pozycji “obiektywnego sędziego”, wyroczni;


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Społeczna rola diagnosty –złudzenia (1)

• przypuszcza się, że psycholog posiada tajemniczą moc (lub równie tajemnicze testy) umożliwiające mu poznanie “całego”człowieka na pierwszy rzut oka (Augenblick-diagnose), moc która nie pozwala psychologa oszukać

• nie każdy łatwo radzi sobie z otaczającąniekiedy psychologów aurą strachu i autorytetu (a może rzeczywiście potrzeba władzy jest po prostu cechą charakteryzującąpsychologów - jak pisze psycholog społeczny Stanisław Mika).


Społeczna rola diagnosty –złudzenia (2)

• z drugiej strony niektórzy – celują w tym absolwenci psychologii – lubią to poczucie omnipotencji (wszechmocy) i wierzą, że każde zachowanie w każdej sytuacji daje sięinterpretować (ma znaczenie diagnostyczne) oraz nie ma takich obszarów ludzkiego życia, których nie można zbadać

• łatwo w tej sytuacji o megalomanię i autokratyczną postawę psychologa: to on mówi co, kiedy i - czasami - jak ma zachowywać się osoba badana , to on lepiej od niej wie, czemu tak się ona zachowuje.


Społeczna rola osoby badanej(1)

• musi pozbyć się wstydu i nieufności, nie mieć tajemnic i być szczera (do granic ekshibicjonizmu) wobec obcej mu osoby i zakładać, że będzie rozumiana i akceptowana

• mimo poczucia zagrożenia musi godzić się na brak kontroli w relacji z diagnostą(psychologiem)


Społeczna rola osoby badanej(2)

• kiedy ktoś staje się klientem psychologa w sytuacji życiowego kryzysu, wówczas jego poczucie bezradności, potrzeba wyznań i pragnienie uzyskania pomocy umożliwia mu przetrwanie.

• sposób radzenia sobie z tymi problemami, obrona poczucia szacunku do siebie (godności) i prywatności z diagnostycznego punktu widzenia nie utrudnia diagnozy, ale ją wzbogaca (a niekiedy paradoksalnie – umożliwia).


Definicja sytuacji diagnostycznej

• to taka sytuacja, w której osoba badana uczestniczy dobrowolnie, świadoma celu, jakim jest jej ocena;

• sytuacja tworzona specjalnie dla celów diagnostycznych i w której wywołuje sięzachowania typowe pod względem tej charakterystyki, jaka ma być przedmiotem celowej obserwacji;

• sytuacja, która od diagnosty nie wymagaosobistego zaangażowania i w której jasno określony jest zakres i rodzaj dopuszczalnych zachowań.


Sytuacja badania (1)

można wyróżnić dwa przypadki poddawania się ocenie: podczas selekcji oraz w przypadku bycia pacjentem

• sytuacja psychologiczna, w jakiej znajdują się badani podczas selekcji nie różni się tak bardzo od tej, w jakiej znajdują się pacjenci; w obu przypadkach badanie może mieć dla osób uczestniczących w badaniu charakter instrumentalny (por. klient dobrowolny)

• w obu przypadkach badanie psychologiczne jest ważnym wydarzeniem życiowym, w którym ludzie biorą udział z własnej woli i w którym starają się współpracować z diagnostą (compliance), w taki sposób i w takim stopniu, by zrealizować swoje cele

• cele te faktycznie mogą być zupełnie inne i odmienne od tych, jakie zakłada diagnosta


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Sytuacja badania (2)

• założenie o kooperacyjnej postawie osób badanych ma charakter aprioryczny i stanowi milczące założenie każdej techniki diagnostycznej

• jedną z profesjonalnych umiejętnościpsychologa jest uaktywnienie u badanej przez niego osoby postawy kooperacyjnej, zapewniającej uzyskanie trafnych i rzetelnych wyników (dzieląc odpowiedzialność za to z twórcą danej techniki diagnostycznej czy testu).


Uwaga!

Co innego wypełniać test, kiedy wiemy, że szczere odpowiedzi mogą nam pomóc, co innego, kiedy przewidujemy,że szczere odpowiedzi mogą nam zaszkodzić!

W każdym jednak przypadku osoba uczestnicząca w badaniu realizuje indywidualne cele.

Zawsze jednak osoba badana podejmuje instrumentalną kooperację.


Standaryzacja badania• przestrzegania wymogu równych warunków

diagnozowania jest ważne dla sensowności porównywania wyników osoby badanej z innymi osobami

• jednak czy warunki te są standardowe zależy nie tylko od psychologa, ale i jego klienta– równość warunków badania oznaczać ma ten sam

poziom rozumienia zadań, jakie stoją przed osobąuczestniczącą w badaniu; jeżeli mimo standardowej instrukcji nie rozumie ona wymagań sytuacji testowej, to nie wystarczy wielokrotne odczytywanie tej samej instrukcji

– nadmierna sztywność w tym względzie może prowadzićdo nierówności.


3. Faza badania i wstępnych decyzji. Problem psychologiczny a proces

diagnozowania.


Faza badania i wstępnych decyzji (1)

Osoba uczestnicząca w badaniu:

• akceptacja alternatyw oferowanych przez test,

• wybór działania ze zbioru działań dopuszczanych przez zadanie i

• wybór ekspresji działania ze zbioru działańpsychologicznie dopuszczalnych

Osoba badająca:• wybór, rejestracja i

agregacja zachowańtestowych a także innych danych o osobie badanej i jej otoczeniu oraz

• ocena użyteczności i kompletności zebranych informacji


Faza badania i wstępnych decyzji (2)

• diagnosta oczekuje od osoby uczestniczącej w badaniu zachowańtestowych, to jest zachowań jakie on (i stosowane przez niego narzędzia) określa jako dopuszczalne w sytuacji badania.

• diagnosta oczekuje tylko takich zachowań testowych, które może zarejestrować (zapisać, utrwalić ) i ocenić (zakwalifikować, zagregować) zgodnie ze swoją diagnostyczną wiedzą

• to może być powodem, dla którego jedni diagności wolą techniki kwestionariuszowe (gdzie forma i zakres zachowań jest wąski), a drudzy ich przeciwieństwo - techniki projekcyjne (gdzie ciągle trzeba decydować, czy jest to zachowanie diagnostyczne czy nie)

• diagnosta oczekuje, że informacje przekazywane przez osobębadaną będą szczere i że diagnostyczna komunikacja będzie współpracą, a nie próbą wywiedzenia w pole (i wzajemnie).


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Odczuwanie dyskomfortu

• jednostka szuka odpowiedzi na – metaforycznie rzecz ujmując – pytania: Dlaczego coś jest nie tak?, Dlaczego teraz?, Dlaczego ze mną?, Jak można wyjaśnić moje zachowanie? a także Dlaczego właśnie ja (jestem) .... ?(i przez to ogólne wyjaśnienia wydają się nieprzydatne, bo przeżywane cierpienia są czymś wyjątkowym)

• odczuwany przez jednostkę dyskomfort powodowany jest albo subiektywnie odczuwanym brakiem czegośpotrzebnego lub nadmiarem czegoś, co niepotrzebne.


Problem psychologiczny a proces diagnozowania

• problem jednostki i jego (do)określanie są istotą (sercem) procesu diagnozowania

• badanie zaczynamy od analizy problemu w takiej postaci, w jakiej przedstawiany jest przez jednostkę i za pomocąkolejnych pytań (hipotez) przeformułowujemy go do postaci „problemu psychologicznego”, a więc problemu wyrażonego za pomocą terminologii psychologicznej i w spójnej postaci

• należy opisać go nie jako zjawisko, lecz jako indywidualnąprzeszkodę ku zdrowemu, owocnemu życiu

• w dalszym ciągu postępowania diagnostycznego robocze hipotezy co do przyczyn psychologicznego problemu jednostki weryfikujemy (najczęściej za pomocą testów), a uzyskane tam dane wykorzystujemy w wyjaśnianiu (interpretacji).


Psychologiczny problem jednostki (1)

• polega albo na tym, że nie potrafi ona w sposób zadawalający sprostać stawianym jej wymaganiom społecznym (tylko przez odwołanie się do własnych sił lub wyłącznie na podstawie istniejących możliwości) i ma poczucie dyskomfortu z tego powodu

• albo na tym, że dostrzega ona nieskutecznośćwłasnego działania w obliczu własnych oczekiwań wobec siebie i ma poczucie dyskomfortu z tego powodu



• postać obiektywna (obserwowana): zbiór wymagań stawianych jednostce przez środowisko, wobec których nie może sięuchylić, w konsekwencji musi wprowadzićdo repertuaru swoich zachowań nowe działania

• postać subiektywna (doświadczana): percepcja nieskuteczności własnego działania, określenie jej przyczyn, sformułowanie prognoz, negatywne emocje



• pierwotne, wyjściowe sformułowanie problemu przez jednostki odzwierciedla ich sposób widzenia tego problemu, znaczenia jakie mu przypisują i jest punktem wyjścia dla motywacji szukania profesjonalnej pomocy

• formułując swój problem klienci posługują sięzdroworozsądkowymi etykietami o pozornie psychologicznym brzmieniu czy pseudonaukowymi wyjaśnieniami, których celem jest poznawcza kontrola nad zdarzeniami

• często pierwotnemu problemowi jednostki towarzysząbłędne mniemanie o sobie, poczucie bezradności, bezsilności w obliczu trudności, sceptycyzm co do możliwości zmiany siebie i/lub warunków zewnętrznych.


Psychologiczny problem jednostki z punktu widzenia interwencji

• Problemy powinny być zdefiniowane jako osiągalne cele interwencji (dwukierunkowa zależność).

• Nazwa problemu powinna odnosić się do życia klienta i bieżącego poziomu funkcjonowania.

• Nazwa problem powinna być opisowa, specyficzna i odnosić się do konkretnego klienta oraz wskazywać na rodzaj potrzebnych danych.

• Nazwa problemu nie powinna zawierać teoretycznych pojęć wyjaśniających.

• Nazwa problemu może odzwierciedlać wartości klienta, a nie diagnosty (terapeuty).

• Kryterium oceny decyzji diagnostycznych powinno być to, czy prowadzą do dobrego planu interwencji.

• Lista problemów powinna być kompletna i wyczerpująca.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Definiowanie problemu klienta

analiza skarg, dolegliwości i symptomów(coś jest ze mną nie tak)

analiza sytuacji (okoliczności, uwarunkowań, kontekstu)

zdefiniowanie problemu(Dlaczego...? lub Co spowodowało, że zdarzyło się ....?)

określenie roboczych hipotez co do „czynnika krytycznego”wstępne odpowiedzi na pytania: Dlatego, że...

Praktycznie żaden problem nie ujawnia się w sposób pozwalający podjąćdecyzje co do dalszego postępowania. To, co na pierwszy rzut oka wygląda na istotne elementy problemu, rzadko bywa naprawdę ważne lub znaczące. Są to

w najlepszym razie symptomy problemu (trudności) lub jego skutki. Etapy definiowania problemu klienta przedstawiono poniżej.


Dwupoziomowy model problemów psychicznych

treści

emocjonalne (nastrój)

ukryty(te) mechanizm(y)

psychologiczny(e)

zachowanietreści

poznawcze (przekonania)

poziom jawnych trudności

poziom ukrytych mechanizmów


Jedna możliwość –orientacja patogenetyczna• diagnoza powinna się koncentrować na

poszukiwaniu przyczyn zaburzeń;• zgodnie z patogenetycznym modelem zaburzeń

diagnoza obejmuje poszukiwanie czynników chorobotwórczych (somatogennych, endogennych, psychogennych i społeczno-kulturowych), predyspozycji podmiotowych, czynników środowiskowych oraz czynników ryzyka (np. zachowania sprzyjające pojawieniu się choroby).


Inna możliwość –orientacja

salutogenetyczna• głównym punktem koncentracji nie jest wyszukiwanie

cech osobniczych predysponujących do choroby, lecz próba zidentyfikowania tych cech, które pozwalająutrzymać zdrowie mimo niejednokrotnie skrajnie niesprzyjających warunków zewnętrznych (Aaron Antonovsky)

• podejście to określa zdrowie jako proces poszukiwania i utrzymywania równowagi w obliczu obciążeń, jakie nieustannie nakłada na jednostkę otoczenie, dynamiczny proces równoważenia wymagań i zasobów w toku konfrontacji ze stresem; jeżeli jednostka nie radzi obie z obciążeniami, wówczas mamy do czynienia z chorobą, jeżeli radzi sobie, to jest to doświadczenia ją rozwijające


Orientacja salutogenetyczna

• diagnozowanie polega na poznaniu deficytów (indywidualnych i środowiskowych) mogących mieć wpływ na pogłębianie się choroby (zaburzenia) oraz mocnych stron jednostki (zasobów i umiejętności) sprzyjających zdrowiu

• zaradność: stopień, w jakim człowiek spostrzega dostępne zasoby jako wystarczające, by sprostać wymogom, jakie stawiają bombardujące go bodźce


4. Źródła danych diagnostycznych wg R. B. Cattella. Model Bartona. Model Fiske’go.

(materiał na ten temat jest na slajdach w sieci; ew. wyjaśnienia na wykładzie)


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Źródła danych diagnostycznych

• źródłem danych diagnostycznych może byćrozmowa psychologiczna (kliniczna), obserwacja, badanie testowe, pomiarpoziomu specyficznych funkcji czy pomiar psychofizjologiczny

• generalnie wszystkie one dają się sprowadzić do następujących grup:

• zadawanie pytań osobie badanej• zadawanie pytań komuś, kto zna osobę badaną• obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w naturalnych

(pozagabinetowych) warunkach• obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w

standaryzowanych sytuacjach (testy).


Źródła danych diagnostycznych wg Raymonda Bernarda

Cattella

• Q-data = questionnaire data• T-data = test data• L-data = life data

postulat zróżnicowa-nia operacjonalizacji tego samego pojęcia teoretycznego

1905-1998


Źródła danych diagnostycznych L-data

L-data dane z realnego świata, które nie powstały na użytek badania, przedmiotowe skutki zachowania; pochodzą z obserwacji codziennego życia i są reakcjami na faktyczne bodźce (zdarzenia

życiowe)

zalety:• rzeczywiste; często jako dane kryterialne (wyjaśniane)• realnie istotnewady:• mogą być „obciążone etycznie”, naruszać

prywatność• pozostają pod wpływem „znaczących obcych”• multikauzalne


Źródła danych diagnostycznych Q-data

Q-data dane z samoopisu, samowiedzy i kwestionariuszy; efekt autonarracji (opowieści o sobie); też jako T(Q)-data

zalety:• klient jest najlepszym ekspertem i ma dostęp

swoich stanów wewnętrznych• łatwe do uzyskania i taniewady:• klient nie zawsze potrafi/chce powiedzieć o

sobie (zależą od zaufania)• może przesadzać/wyolbrzymiać lub zatajać

/ukrywać


Źródła danych diagnostycznych T-data

T-data dane z kontrolowanych (rzeczywistość/laboratorium) sytuacji, w których klient nie wie, co/że jest badane(y)

(testowe, obserwacyjne)

zalety:• szeroki zakres obserwacji• wiele źródeł lub brak autopromocji - mała tendencyjność• mierzalność• poszukiwanie przyczynwady:• jednostronność (ograniczone hipotezą)• uprzedzenia prowadzące do pomijania danych (np.

rasizm, seksizm itp.)• unikanie danych nieobserwowalnych• kosztowne


Model procesu weryfikacji hipotez i wyboru testu

określenie roboczych hipotez co do „czynnika krytycznego”

elementy odpowiedzi na pytania: Dlatego, że...

wybór metody testowej (procedury diagnostycznej)

kategoryzacja (opis) oraz sformułowanie hipotetycznych wyjaśnień dynamiki

analizowanego problemu klienta

weryfikacja roboczych hipotez


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Metody zbierania danych

Biorąc pod uwagę sposób prezentacji zadań testowych (bodźców) oraz sposobu udzielania odpowiedzi (reakcji) wyróżnić można:

• użycie papieru i ołówka• metodę ustną• inicjowanie i obserwację postępowania• wykorzystanie mediów elektronicznych


Formy procesu testowaniaBierze się tu pod uwagę zarówno to, od jakiego

zadania się zaczyna, jak kontynuuje się badanie oraz kiedy się je kończy.

Wyróżnia się trzy formy testowania:• liniową (najłatwiejsze lub losowe zadanie,

kolejność dla wszystkich OD taka sama)• wielostadialną (w zależności od poziomu

wykonania + lub –, wewnątrz grupy/panelu losowo; por. Binet)

• adaptacyjną (od średniotrudnego, w dół lub w górę, pojedyncze zadania; tylko komputerowa)


Wytwór czy proces?

sytuację badania można opisaćnastępująco: diagnosta prezentuje osobie diagnozowanej określone bodźce i obserwuje jej reakcje (wytwór), a na tej podstawie zapisuje kategorie (wskaźniki)

może też (oprócz tego) obserwować(sam, za pomocą aparatury lub przy pomocy osoby diagnozowanej) procesdochodzenia do wytworu (reakcji)


Pojęcie użyteczności (1)

Rodzaje użyteczności:• diagnostyczna

użyteczność: ważność kliniczna wartość eksplanacyjna

• warunkowa użyteczność• użyteczność informacyjna


Pojęcie użyteczności użyteczność diagnostyczna

• kryterium wyboru spośród wszystkich zachowań badanego tych zachowań, które dalej zostaną poddane analizie - a także spośród innych danych - jest ich diagnostyczna użyteczność.

• jest ona oceniana w dwufazowym procesie decyzyjnym: najpierw ocenia się kliniczną ważnośćpojedynczych danych a potem ich wartość dla wyjaśniania diagnostycznego.


Pojęcie użyteczności: ważność kliniczna

• spośród wszystkich zachowańpodczas testowania (badania) wyodrębnia się zachowania testowe o określonym statusie epistemologicznym, które będąpotem rejestrowane, a następnie interpretowane

•Czy to zachowanie podczas badania generalnie warto rejestrować?


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Pojęcie użyteczności: ważność eksplanacyjna

• polega na określeniu typu relacji między danymi uzyskanymi podczas badania a elementami interesującego nas zdarzenia (np. problemu osoby badanej, dysfunkcji, procesu, leżącego u podstaw zacho-wań osoby badanej, właściwości podmiotowej, itp.): może to być związek przyczynowy, wskaźnikowy czy jedynie incydentalny.

•Czy te dane mają związek ze sprawą?


Znaczenie diagnostyczno-eksplanacyjne

użyteczność warunkowaokreśl typ związku

ważność kliniczna

dane

ważność eksplanacyjna

jest wskaźnikiem psychologicznym

nie jest wskaźnikiem psychologicznym

stop

mają związek z typem sprawy

nie mają związku z typem sprawy

stop



• w efekcie każdej informacji nadawane jest znaczenie diagnostyczno-eksplana-cyjne, a następnie uznanie części danych za ważne, a części za nieistotne.

• w przypadku korzystania z metod testowych obie te decyzje sąpodejmowane przez twórcę danej techniki, a osoba badająca mniej lub bardziej świadomie je akceptuje.



Z tego, że jakieś dane zostaną ocenione (lub zaakceptowane) jako użyteczne diagnostycznie nie wynika koniecznie, że wszystkie one zostaną później wykorzystane w wyjaśnianiu.

Badający dokonuje bowiem jeszcze selek-cji zebranych dotychczas informacji, biorąc pod uwagę ich warunkowąużyteczność.


Pojęcie użyteczności: warunkowa użyteczność

oceniania jest ze względu na konkretny problem osoby badanej oraz przyjęty cel postępowania diagnostycznego: wybór danych może byćwięc zarówno skutkiem porównanie danych z systemem pożądanych wartości (jak to sięzazwyczaj dzieje podczas selekcji), jak i oceny ich powszechności (base-rate; najczęściej dla celów modyfikacji). Efektem tego wybierania jest utworzenie wstępnej próbki danych o osobie badanej.


Pojęcie użyteczności: użyteczność informacyjna

Wstępna próbka danych o osobie badanej jest przedmiotem następnej decyzji: czy można zakończyćjuż zbieranie danych i przystąpić do ich interpretacji, czy też jeszcze nie?

Pojawia się więc pytanie o reprezentatywność próbki dla oceny osoby badanej i jej otoczenia - pytanie o użyteczność informacyjną, kompletność danych. Pytanie więc dotyczy tego, na ile próbka dokładnie (także: ze względu na cel badania) opisuje osobębadaną i jakie można mieć zaufanie do tego opisu. Jeżeli próbka ma niską użyteczność informacyjną, badający ponawia opisane wyżej działania i zbiera dodatkowe dane.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Ważność warunkowa i informacyjna

określ typ związku

ważność kliniczna

dane

ważność eksplanacyjna

jest wskaźnikiem psychologicznym

nie jest wskaźnikiem

psychologicznym

stop

mają związek z typem sprawy

nie mają związku z typem sprawy

stop

użytecznośćwarunkowa

użytecznośćinformacyjna:

dane kompletne?

mają związek z tym konkretnym problemem

nie mają związku z tym konkretnym problemem

stop

szukaj danychistotność


Istotność statystyczna i kliniczna (1)

• istotność statystyczna polega na tym, że dane dotyczące jednostki pod względem nasilenia (wielkości) w odniesieniu do jakiegoś układu odniesienie (np. grupy referencyjnej) są znacząco różne

• np. w badaniu skuteczności psychoterapii różnica stanów sprzed i po terapii jest większa niżby wynikało to z działania czynników losowych (a więc, że jest ona istotna statystycznie)

• istotność kliniczna (ważność, użyteczność) polega na tym, by aktualny stan klienta można było zakwalifikowaćjako normalny (tj. zgodny z przyjętym układem odniesienia) oraz by zebrane dane (informacje) dotyczyłytej dziedziny funkcjonowania, której i klient i jego otoczenie przypisują istotne znaczenie oraz aby dotyczyły codziennego życia klienta i innych osób (ich realnego funkcjonowania).


Istotność statystyczna i kliniczna (2)

• w odniesieniu do danych diagnostycznych oznacza to, że ostateczna próbka danych o osobie badanej powinna nie tylko być użyteczna diagnostycznie oraz maksymalnie użyteczna informacyjnie - powinna teżdotyczyć istotnych z tego punktu widzenia obszarów; inaczej mówiąc uzyskane w badaniu dane powinny zdaniem osoby badanej (i/lub jej społecznego otoczenia) wiązać się z dostrzeganym przez tęosobę problemem; ta „fasadowa trafność” danych wpływać będzie także na akceptację komunikatu o wynikach badania.


Użyteczność warunkowa i informacyjna

dane użyteczne diagnostycznie

dane użyteczne

warunkowowstępna próbka

danych

problem osoby

uczestniczącej

w badaniu

przyjęty cel

badania kompletność

isto

tnoś

ć

klin

iczn

a


Strategie analizy danych

• konfirmacyjna: poszukiwanie potwierdzeń już zebranych informacji; ma z reguły charakter zawężający

• falsyfikacyjna: prowadzi do rozsze-rzania próbki danych o osobie badanej, by zyskać pewność braku danych zaprzeczających


Kompletność danych a przyrost trafności predykcji

• zjawisko przyrostu trafności (incremental validity) opisać można w sposób następujący: jeżeli podejmujemy jakąś decyzję (np. dotyczącą zaklasyfikowania obiektu) na podstawie jakiegoś testu, to trafność tej decyzji jest wyznaczona trafnością tej metody; jeżeli teraz zastosujemy inną metodę (test), to powstaje pytanie, o ile zwiększy się trafność naszej decyzji

• w zależności od tego oraz celu diagnozowania (podejmowania decyzji) ta sama metoda może dawać jednocześnie małe i duże przyrosty trafności

• jeżeli zakres prognozowania na podstawie dwóch metod pokrywa się w jakimś zakresie, to w tym zakresie przyrost trafności prognozy będzie niewielki; choć bowiem dana metoda (test) może mieć generalnie zadawalająca trafność, to włączenie jej w proces diagnozowania może poprawić jego trafność w niewielkim stopniu i dostarczać danych o małej użyteczności informacyjnej.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Przyrost trafności predykcji

konstrukt

teoretyczny

T1 T2????

0,8 0,8


5. Kryteria wiarygodności procedur diagnostycznych.

Charakterystyka wskaźników diagnostycznych.


Kryteria wiarygodności procedur diagnostycznych – testów (1a)

Kryteria Dauberta (Daubert Standard).Stosuje się je w USA do oceny „naukowości”

przywoływanego podczas procesu sądowego dowodu lub opinii biegłego (także psychologa).

Chodziło o to, by zapewnienie oskarżonemu poczucie bezpieczeństwa, że badania będące podstawą opinii (dowodu, eksperty-zy) wykonywane są według jasno określo-nych i sprawdzonych eksperymentalnie kryteriów.


Kryteria wiarygodności procedur diagnostycznych – testów (1b)

Wszystko zaczęło się w roku 1993, gdy przed Sądem Najwyższym Stanów Zjednoczonych toczyła się sprawa Daubert vs Merrell Dow Pharmaceuticals Inc., w której William Daubert i inni wystąpili przeciwko firmie farmaceutycznej o odszkodowanie za upośledzenia noworodków (Jason Daubert i Eric Schuller), spowodowane przez zażywanie leku o nazwie Bendectin przez matki w ciąży.

Sąd wówczas orzekł, że brak jest naukowych dowodów na związek między zażywaniem leku a uszkodzeniem płodu. Kryteria, którymi się kierował oceniając wiarygodność opinii biegłych, stały się znane jako „kryteria Dauberta”.

Były one później uszczegóławiane i rozwijane w sprawach General Electric Co. vs Joiner oraz Kumho Tire Co. vs Carmichael.

Wcześniej obowiązywały kryteria Frye’a (1923), dot. badania poligrafem.


Kryteria wiarygodności procedur diagnostycznych – testów (1c)

1. Czy teoria lub technika, stanowiąca podstawę dowodu, jest sprawdzalna? Czy da się ją empirycznie weryfikować?

2. Czy została ona sprawdzona za pomocą trafnych i rzetelnych procedur i czy wynik powtórnych badań był pozytywny?

3. Czy teoria lub technika, stanowiąca podstawę dowodu, została opisana w recenzowanej (peer review) publikacji w literaturze fachowej? Czy była faktycznie przedmiotem środowiskowej dyskusji naukowej?

4. Czy znany jest poziom błędów uzyskiwanych przy stosowaniu tej metody? Jaki jest błąd pomiaru techniki? Jak często wynik metody jest błędem pierwszego rodzaju (wynik fałszywie pozytywny, polegający na błędnej identyfikacji), a jak często drugiego (wynik fałszywie negatywny, polegający na błędnej eliminacji)? Jak duże jest ryzyko, że przywoływana w opinii teoria jest błędna?

5. Czy zostały ustanowione standardy dla stosowania (administracji) danej techniki?

6. Czy dana teoria lub technika jest akceptowana (general acceptance) przez odpowiednie środowisko naukowców, więc nie tylko specjalistów, ale także przez przedstawicieli ośrodków naukowych zajmujących się danąproblematyką? Czy jest ona zgodna z aktualnym stanem wiedzy w danej dziedzinie, lub ogólniej – czy jest zgodna z obecnym stanem nauki?


Kryteria wiarygodności procedur diagnostycznych – testów (2)

Wskazówki wyboru testu dla potrzeb procesu KirkaHeilbruna. Test powinien:

1. być dostępny w sprzedaży wraz z podręcznikiem oraz opisany (zrecenzowany) w MMY lub podobnym źródle,

2. mieć opisaną procedurę badania (administracji) i w tej formie być stosowany,

3. mieć rzetelność nie mniejszą niż 0,80; używanie testów o mniejszej rzetelności powinno być szczegółowo uzasadnione przez psychologa,

4. odnosić się do obszaru prawa (wprost lub pośrednio), co powinno być przedmiotem badań trafności,

5. być stosowany do populacji i celu, do których jest przeznaczony,

6. preferować należy narzędzia obiektywne i systemy aktuarialne,

7. być opisany co do możliwego wpływu zakłóceń (styl reagowania na sytuacje testowania: np. styl odpowiadania, symulacja, dyssymulacja).


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Techniki zdyskredytowane -opinia 101 ekspertów

1. Test Kolorów Lűschera (diagnoza osobowości),2. Test Szondiego (diagnoza osobowości),3. Grafologiczna analiza pisma (diagnoza osobowości), 4. Wzrokowo-Motoryczny Test Gestalt Lauretty Bender

(wykrywanie uszkodzeń neuropsychologicznych, diagnoza osobowości),

5. Technika „enneagram” (diagnoza osobowości)6. Lowenfeld Mosaic Test (diagnoza osobowości)7. Stosowanie anatomicznie dokładnych lalek

(wykrywanie nadużyć seksualnych u dzieci)8. Blacky test (diagnoza psychoseksualnego rozwoju

dzieci)9. Wechsler IQ (diagnoza osobowości)10. House-Tree-Person, Human Figures Drawings

(diagnoza osobowości)

Discredited psychological treatments and tests: A Delphi poll. By Norcross, John C.; Koocher, Gerald P.; Garofalo, Ariele Professional Psychology: Research and Practice, Vol 37(5), Oct 2006, 515-522.


6. Faza opisywania i interpretacji (wyjaśniania).

Dane symptomatologiczne i etiologiczne. Proces scalania danych – opracowanie

przypadku.Metody analizy znaczeń (interpretacji

klinicznej).


Faza opisywania i interpretacji

• działania diagnosty podczas tego etapu procesu diagnozowania polegają –ogólnie mówiąc – na scalaniu kolejno uzyskiwanych danych w abstrakcyjne kategorie opisowe (klasy), a następnie poszukiwaniu mechanizmu, wyjaśniającego problem klienta


Opis i interpretacja

• opis i interpretacja to efekt myślenia i wychodze-nie poza dostarczone informacje – jego wynik stanowi pewne novum w stosunku do tego, co diagnosta wiedział wcześniej;

• na tym etapie postępowania mamy do czynienia z procesem odwołania się do pojęć abstrakcyjnych (w szczególności: do teorii psychologicznej) w celu nadania organizacji zebranym wcześniej oddzielnie danym, całościowego zrozumienia jednostki oraz sformułowania hipotetycznych wyjaśnień dynamiki analizowanego problemu aby nakreślić plan interwencji (tzw. opracowanie przypadku; case conceptualization)


OpisOpis zachowań testowych to:• kolekcja zdań, odnoszących się do konkretnego

(jednostkowego) zbioru niepowiązanych wyników testowych, które oparte są na analizie podobieństwa osoby badanej do grupy odniesienia (norm) – ten wynik odchyla się od typowych osób z próby referencyjnej o .... z

• zbiór korelatów behawioralnych (mechaniczne zestawienie znaczeń interpretacyjnych) – inne osoby o podobnych wynikach są także ....

• wskazywanie jako przyczyny obserwowanych zachowań nie obserwowanej cechy (opis zagregowany) – to jest „neurotyk”


Rola teorii psychologicznych w

diagnozowaniuRola ta zależy od etapu procesu

diagnozowania:• „normalizuje” dolegliwości klienta (inni jako

tło)• przy stawianiu hipotez wyjaśniających jako

generator pomysłów na dane i ich interpretacje

• przy scalaniu danych daje wspólny układ odniesienia

Odwołanie się do teorii psychologicznej pozwala uniknąć tego, że własne stany psychiczne, stany znane nam z własnego doświadczenia rzutujemy na innąosobę.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Kryteria wyboru teorii psychologicznej

• albo psycholog z góry określa, że konkretny klient jest „modelowym człowiekiem danej teorii psychologicznej”, często na podstawie pierwszego wrażenia

• albo wynika on z paradygmatycznych preferen-cji psychologa (a co za tym idzie z doświadczenia lub uprzedzenia)

• lub dobiera on do konkretnego przypadku znaną mu teorię, a nawet wykorzystuje jednocześnie (eklek-tycznie) wiele perspektyw teoretycznych

Zalecany przy zbieraniu danych, utrudniający ich scalanie.


Dane symptomatologiczne i etiologiczne (1)

Zbierane podczas badania dane można ująć w dwie grupy: 1) dane symptomatologiczne, oparte na założeniu, że

określone właściwości zachowania, ujawnione podczas badania, charakteryzują zachowania jednostki także w innych, pozatestowych sytuacjach; w tym ujęciu zachowania testowe podobne są do pozatestowych

2) dane etiologiczne, oparte na założeniu iż dane dostarczone przez badanie dają się wykorzystać jako materiał do wnioskowania o przyczynach zachowańpozatestowych; tu akceptujemy różnicę zachowańtestowych i pozatestowych oraz możliwość pośredniego o nich wnioskowania.


Dane symptomatologiczne (2a)

• dane symptomatologiczne pozwalają na bezpośrednią prognozę zachowańjednostki we wszystkich tych sytuacjach, których modelem jest sytuacja testowa

• może ona mieć postać analogiczną z jakąśsytuacją rzeczywistą (jak w symulowanych sytuacjach pracy, stosowanych przy rekrutacji) albo modelować tylko jednącharakterystykę takiej sytuacji (np. sytuacja stresowa, trudna do zniesienia), obserwowanąniejako przy okazji.


Dane etiologiczne (2b)

• kiedy natomiast działania testowe oczekiwane od osoby badanej odbiegają od tych, które prognozujemy, wówczas badanie dostarcza informacji etiologicznych

• na ich podstawie prognozować możemy pozatestowe zachowania jednostki, nawet nie mające nic wspólnego z zachowaniami podczas badania, bo odwołujemy się do jakiegoś wspólnego ogniwa, łączącego zachowania testowe i pozatestowe, jakiejśogólniejszej, wspólnej ich przyczyny.


Dane symptomatologiczne i etiologiczne (2c)

wywoła-ne

zacho-wania

testowe

zacho-waniapoza-

testowewywoła-

nezacho-wania

testowe

zacho-waniapoza-

testowe

wspólna przyczy-

na

trafność kryterialna

trafnośćteoretyczna

ocenianie, na podstawie pomiaru testowego, całokształtu

zachowań, których próbkęstanowi test

ocenianie posiadania przez osobę badaną - w czasie teraźniejszym lub przyszłym - określonej

właściwości psychologicznej innej

niż ta, którą test bezpośrednio mierzy

próbka 1 próbka 2

próbka 1


Dane symptomatologiczne i etiologiczne (3)

Podział ten nie jest nie tyle podziałem metod badania, ale podziałem sposobu ujmowania wyników tych metod.

Obie grupy informacji posiadają podobną użytecznośćprognostyczną, gdy idzie o przewidywanie zachowańpozatestowych na podstawie zachowań testowych.

Ich użyteczność eksplanacyjna jest jednak różna -tylko bowiem informacje etiologiczne pozwalają na wyjaśnianie przyczynowo-skutkowe. Zbieżnośćsymptomów testowych i pozatestowych pozwala jedynie - wnioskując przez analogię - trafnie przewidywać, lecz niczego nie mówi o przyczynach podobnych zachowań.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Wyjaśnianie (1)• potocznie interpretacja oznacza wyjaśnianie czegoś

komuś, kto nie rozumie tego za pomocą dostępnych mu (aktualnie) narzędzi poznawczych

• wyjaśnianie to uczynienie czegoś zrozumiałym, podanie powodów czegoś, poszukiwanie racji, identyfikacja przyczyn – jest więc ono czynnością(procesem myślowym), która pozwala w spójny sposób i zgodny z prawami logiki uzasadnić(uprawomocnić) nowe twierdzenia na podstawiewiedzy (przesłanek) już posiadanej i uznanej za prawdziwą

• celem wyjaśnienia jest więc udzielenie odpowiedzi na pytanie: Dlaczego tak jest?


Typy wyjaśnień (1)Generalnie wzorzec: jest A, ponieważ B.

Wyróżnia się następujące typy wyjaśnień psychologicznych:• tautologiczne (osoba P jest zdolna do naśladowania innych

osób, ponieważ posiada ona zdolność naśladowczą)• teleologiczne (osoba P studiuje prawo, ponieważ chce

zostać prawnikiem)• mentalistyczne (u osoby P rozwinęło się zaburzenie,

ponieważ występuje u niej wewnątrzpsychiczny konflikt id i superego)

• metaforyczne (u osoby P agresywna energia rośnie jak para w podgrzewanym zbiorniku)

• genetyczne (osoba P ma duże zdolności muzyczne, ponieważ pochodzi z rodziny kompozytorów i dyrygentów)


Typy wyjaśnień (2)

Wyróżnia się następujące typy wyjaśnień psychologicznych:• rozwojowe (osoba P cierpi z powodu społecznych lęków,

ponieważ była często odrzucana przez swoje społeczne otoczenie w okresie dzieciństwa)

• środowiskowe (objawy lęku osoby P słabną, ponieważ jest wystawiona na zagrażające bodźce/oddziaływania)

• ewolucyjne/adaptacyjne (osoba P ma przymusowy wysoki próg bólu, ponieważ ułatwia to jej przetrwanie)

• fizjologiczne (depresyjna osoba P doświadcza pozytywnych emocji, ponieważ podnosi się poziom serotoniny w mózgu pod wpływem antdepresantów)

• mieszane.


Wyjaśnianie (2a)

Wyjaśnianie w nauce to taki rodzaj rozumowania, który polega na wyprowadzeniu zdania opisującego zdarzenie, które ma być wyjaśnione (eksplanandum) z pewnego zbioru zdań, zawierających wyjaśnienie (eksplanans).

Innymi słowy jest to wskazanie, że wyjaśniane zdarzenie (eksplanandum) zaszło lub przebiega zgodnie z określonym prawem nauki, przy czym prawa występujące w eksplanansie nie muszą mieć koniecznie charakteru przyczynowego.

Podstawą do przewidywania pojawienia się u osoby uczestniczącej w badaniu właściwości X, Y, Z może być więc prawo ogólne, sformułowane w jakiejś teorii psychologicznej.


Wyjaśnianie (2c)

ogólna prawidłowość: cecha C jest przyczyną zachowańX, Y , Z

oraz

brak czynników blokujących ujawnienie się cechy C[lub][istnieją czynniki sprzyjające ujawnieniu się cechy C]

oraz

osoba O posiada cechę C, gdyż zaobserwowano jej wskaźnik Iz

ergo

u osoby O spodziewać się należy zachowań X , Y

Wyjaśnianie nomologiczno-dedukcyjne można opisać następująco:


Wyjaśnianie (3)

Ostatecznym celem działania psychologów (diagnostów) jest wyjaśnienie, a ściślej jego charakterystyczna dla diagnozowania psychologicznego postać: interpretacja. Uprawomocnieniem interpretacji jest przyjęcie założenia o ukrytym znaczeniu kompleksudanych.

Wyjaśnienie ma rozwiązać zagadkę, jaką stanowią informacje zebrane w system, opis to oddzielne informacje, ich kolekcja bez wzajemnych relacji.

Poszukiwanie zasady, modelu, sensu, reguły organizu-jącej zebrane informacje – to właśnie poszukiwanie wyjaśnień.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Wyjaśnianie (4)

Przedmiotem psychologicznego wyjaśnienia nie są dane, widziane oddzielnie – ale wiązane w jakieś sensowne całości, systemy. To, czy udało się taką hipotetycznąsensowną całość znaleźć podlega weryfikacji - na przykład czy pozostające poza systemem dane dają sięweń włączyć. Gdy tak nie jest, wówczas hipotetyczna reguła nie ma zastosowania; gdy tak się stanie interpretację można poszerzać.

Istotą interpretacji psychologicznej jest więc wiązanie rejestrowanych pierwotnie jako niezależne informacji charakteryzujących jednostkę i zorganizowanie ich w sensownącałość.


Wyjaśnianie (5)

Wyjaśnianie w psychologicznym rozumieniu polega na wskazywaniu racji uzasadniających taką a nie inną organizację (strukturę) informacji o osobie badanej.

Przedmiotem (obiektem) tak rozumianego wyjaśniania (interpretacji) są zachowaniaobserwowane (rejestrowane) podczas badaniawraz z zachowaniami w sytuacjach, w jakich rzeczywiście funkcjonuje osoba badana.


Wyjaśnianie (6)Wyjaśnienia psychologiczne powinny wskazywać na

źródło zbioru obserwacji, ich przeszłą przyczynęwyznaczającą tor obserwowanych zmian, wskazywać ich wzajemne funkcje, znaczenie (sens) i implikacje.

Mechanizm psychologiczny to opis wzajemnych powiązań czynników wyjaśniających i wyjaśnianych; typu:

X4

YX2

X3

X1

X5

bodziec

reakcja


Wyjaśnianie (7)

Wyjaśnianie psychologiczne (interpretacja) polega na wskazywaniu racji uzasadniających taką a nie innąorganizację (strukturę) informacji o osobie badanej, a więc między innymi na:

• nadaniu sensu obserwowanym zachowaniom jednostki przez wskazanie ich związku z dotychczasowymi jej doświadczeniami

• określeniu przyczyn wywołujących i stabilizujących zaobserwowaną organizacjęzachowań jednostki a także

• ukazywaniu przyszłych konsekwencji tej organizacji.


Przedmiot wyjaśniania (1)

Przedmiotem interpretacji psycholo-gicznej (wyjaśniania) są zachowania obserwowane (rejestrowane) podczas badania wraz z zachowaniami w sytuacjach życiowych (rzeczywistych).

Przedmiotem interpretacji nie jest grupa ludzi podobna do siebie pod jakimś względem; przedmiotem wyjaśniania psychologicznego jest indywidualna historia życia jednostki ludzkiej.



w życiu

1jest

0brak

w b

adan

iu

(teście)

1jest

1 1 1 0

0brak

0 1 0 0


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021



weryfikacja hipotez o

podmiotowości zachowania

w życiu

1jest

0brak

w b

adan

iu

(teście)

1jest

czynniki sytuacyjne nie mająistotnego

wpływu na zachowanie

czynniki sytuacyjne

blokujązachowanie

0brak

czynniki sytuacyjne wyzwalajązachowanie

??


Przedmiot wyjaśniania (4)Nie jest to weryfikacja hipotez o trafności

stosowanych testów. Jest to natomiast weryfikacja hipotez o stopniu podmiotowości zachowania.

W tym rozumieniu stopień podmiotowości zachowania jest odzwierciedleniem swoistego oporu jednostki wobec sytuacyjnych nacisków, stosunku jej tendencji akomodacyjnych do asymilacyjnych, stosunku niezależności do konformizmu.

Ponadto opisać można sposób, w jaki wchodząze sobą w interakcję czynniki podmiotowe i czynniki przedmiotowe, odtwarzając specyficzną dla jednostki historię tych interakcji.


Opracowanie przypadku (1) (case conceptualization/formulation)

Zbiór wyjaśniających hipotez lub roboczy model opisujący ważny i specyficznymechanizm(y) psychologiczny(e) jawnych (zgłaszanych) trudności (problemów realnego życia) i/lub zachowańadaptacyjnych, przez odwołanie się do czynników, które mogą być wykorzystane w interwencji.

Sformułowanie roboczej teorii, która nadaje sens wszystkim zebranym danym (wiadomo, że „to może się wydarzyć”; jednak – jakie jest uzasadnienie, że „wydarzyło się to właśnie tu i teraz”?).


Opracowanie przypadku (2)

• jest to forma indywidualizacji teorii• pozwala na:

• zrozumienie relacji między konkretnymi problemami (ich organizacji), m. in. dzięki teorii

• zrozumienie relacji między specyficznym mechanizmem a trudnościami, m. in. dzięki teorii

• określenie jak czynniki kontekstowe (SES, światopogląd, wiara, struktura rodziny, orientacja seksualna, płećpsychologiczna itp.) wpływają na subiektywny obraz problemu

• określenie luk diagnostycznych• wybranie strategii interwencji

• wyjaśnienie holistycznie ujmuje problem klienta w sytuacyjnym kontekście i ma charakter utylitarny (mający na celu korzyść praktyczną).



• pozwala na:• uniknięcie ograniczeń systemów

diagnostycznych (nozologicznych)• umożliwia unikalne, specyficzne wyjaśnienie

problemów klienta• wnioski są ugruntowane w danych

empirycznych• jest otwarte korektę, jeśli dojdą nowe

informacje



Komponenty opracowania przypadku:• podstawowe dane opisowe dot. problemowych

zachowań (rozmowa autobiograficzna)• lista problemów i przekonania na ich temat• czynniki:

– predyspozycyjne– spustowe (precipitating)– podtrzymujące– ochraniające; zasoby i silne strony (praca, poczucie

humoru, wsparcie społeczne, kompetencje społeczne itp.)

• robocze hipotezy i przebieg ich weryfikacji; sprawdzenie ogólności wyjaśnienia

• plan interwencji (jak i w jaki sposób pomóc?)


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Propozycja scalania wyników

opis funkcjonowania

w danym obszarze podczas badania i

warunkach rzeczywistych

(w tym zasoby)

lista problemów

poziom funkcjonowania

w danym obszarze (np.

wysoki, przeciętny,

niski)

hipotetyczne wyjaśnienia,

hipotezy, prawidłowości,

związki, mechanizm

psychologiczny; ocena

wariantów wyjaśniania

uzasadnienie w zebranych danych i ew. powołanie

się na źródła literaturowe

zalecenia diagnostyczne,

dodatkowe pytania, luki

informacyjne; obszar i cel zbierania

dodatkowych informacji

zalecenia co do

interwencji


Metody analizy znaczeń(interpretacji klinicznej)

1) analiza formalnych i strukturalnych właściwości komunikatów, w tym analiza kontekstu

2) eliminowanie nadmiarowości poprzez proces abstrakcji i selekcji,

3) ustalanie wewnętrznej spójności,4) analiza emocjonalnych reakcji na zachowania osoby

badanej.5) dekodowanie komunikatów za pomocą zestawu

reguł semantycznych i gramatycznych, analiza treści

6) poszukiwanie wzorca (synteza danych i kategoryzacja, czyli poszukiwanie kategorii wzorca)


Analiza kontekstu

• rekonstrukcja łańcucha okoliczności, które wywołały daną wypowiedź lub też rzeczywistych wydarzeń, do których się ona odnosi (kontekst komunikacyjny)

• porównywanie danego tekstu z innymi mu podobnymi w celu wykrycia podobieństw i różnic treściowych i strukturalnych

• badanie przekazu w kontekście innych danych, pochodzących z tego samego źródła, w poszukiwaniu wspólnych elementów; klinicysta dąży do sformułowania uogólnień, które brałyby pod uwagęwszystkie takie informacje lub przynajmniej nie były z nimi sprzeczne.


Eliminowanie nadmiarowości

Analizujący usuwa zbędne treści na drodze abstrahowania i selekcji, tworząc streszczenie.

Eliminowanie tego, co redundantne wymaga umiejętności dostrzegania podobieństw i tożsamości znaczenia pomiędzy pozornie różnymi elementami; eliminowanie rzeczy nieistotnych i nieznaczących wymaga umiejętności stosowania znaczeń oraz jakiejś teorii.


Analiza wewnętrznej spójności

Polega na zestawianiu fragmentów komunikatu i analizowanie go pod kątem wewnętrznej spójności i/lub niespójności treści.

Niespójność może być ważnym sygnałem ukrytych problemów oraz może stanowićważny materiał dla hipotez interpretacyjnych.


Analiza własnych reakcji emocjonalnych

Można analizować komunikat słowny obserwując i analizując własną na niego reakcję. Odwoływanie się do empatii, emocjonalnej interakcji może być ważnym źródłem danych.Metoda ta, opisana przez Murraya jako recypatia, jest niezwykle ważnym narzędziem pracy psychologa.

W podejściu dynamicznym także szczególnie silnie wskazuje się na przeniesienie jako źródło znaczeń.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Kryteria trafności interpretacji

psychologicznej

1. wewnętrzna zgodność (ten sam mechanizm)

2. empiryczne uzasadnienie3. zwartość (lapidarność)4. kompletność (wszystkie objawy i problemy)

5. wartość operacyjna (w tym: prognostyczna)interpretacji

6. zrozumienie przez klienta


Dwa rodzaje wyjaśnieńpsychologicznych

Psycholog, po zinterpretowaniu zachowań jednostki (zarówno faktycznych zachowań jak i rejestrowanych podczas badania), przystępuje do dwóch następnych rodzajów wyjaśniania, nazywanych:

–orzekaniem diagnostycznym (opisem)

–przewidywaniem (prognozą).


Orzekanie diagnostyczne (1)

Orzekanie diagnostyczne jest klasyfikacją, zdawaniem sprawy z aktualnego położenia jednostki i stanu jej społecznego otoczenia.

Celem orzekania diagnostycznego jest trafny i dokładny opis aktualnego stanu badanej jednostki i jej otoczenia.



Jest to rozwinięte i ujęte w innym języku wyjściowe stwierdzenie badanej osoby: „Coś jest ze mną nie tak?” „Dlaczego coś jest nie tak?” „Dlaczego terazjest nie tak?” „Dlaczego ze mną jest nie tak?”

Oczywiście nie jest to jedynie zastąpienie stwierdzeńjęzyka potocznego twierdzeniami formułowanymi przez profesjonalistę. Jest to próba odpowiedzi na pytanie, czym jest owo „coś”.

Jest to też odniesienie stwierdzanego stanu do przyjętego przez psychologa kryterium normalności („nie tak” jak typowo)



Jest to klasyfikacja z warunkowym szacowaniem prawdopodobieństwa odpowiedniości danej kategorii dla osoby badanej, na podstawie odpowiedzi o przyczyny zachowań testowych i rzeczywistych.

Na podstawie zebranych danych i wiedzy o częstości ich występowania w populacji możemy z prawdopodobieństwem α stwierdzić, że osoba badana należy do klasy (kategorii) X.


Cechy poprawnej klasyfikacji

Każdą klasyfikację charakteryzować powinny następujące cechy formalne:

rozłączność (tj. specyficzność kategorii, ostrość ich granic; wykluczanie się kategorii)

kompletność (tj. stopień, w jakim wszystkie ważne aspekty analizowanego zjawiska można objąć danym systemem klasyfikacji; objęcie nią wszystkich obiektów; zasada wyczerpywania albo adekwatności)

rzetelność (tj. powtarzalność zaliczania do tej samej kategorii obiektów o tych samych cechach - lub podobnych),

jednorodność (tj. to samo kryterium do wszystkich podklas; warzywa i owoce – czyli po co? i skąd?)

użyteczność klasyfikacji jest jej cechą treściową.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Prognoza

to przewidywanie przyszłych faktów, zjawisk czy zdarzeń na podstawie uzasadnionych przesłanek ustalonych w toku badań, stanowiące wytyczną do dalszego postępowania.

Każda prognoza jest hipotezą wynikającą zarówno z posiadanej wiedzy jak i z przyjętych założeń, których poprawność zazwyczaj przyjmuje się bez dowodu.

Przewidywania mają charakter warunkowy, jawnie wskazując na te okoliczności, od jakich zależy trafnośćprognozy.


7. Prognozowanie diagnostyczne. Prognoza podstawowa.

Przewidywania operacyjne. Zalecenia prakseologiczne.


Prognozowanie diagnostyczne

Należy rozróżnić trzy rodzaje prognoz, które można by określić jako przewidywania podstawowe, operacyjne i pragmatyczne.

Prognozapodstawowa (wyjściowa) Zalecenia

wyprowadzane z wiedzy

prakseologicznej

Przewidywaniawyprowadzane z

wiedzy operacyjnej


Prognoza podstawowa (1)

W prognozie podstawowej opisuje się - z określoną pewnością - przyszłą drogę jednostki i jej społecznego otoczenia od stanu będącego przedmiotem orzekania diagnostycznego do koniecznego (o ile nic sięnie zmieni w układzie jednostka-otoczenie) stanu w przyszłości przy powstrzymaniu się od interwencji.

Ma ona charakter ekstrapolacji, albo tzw. „prognozy inercjalnej” czyli „jutro będzie to, co dziś”.


Prognoza podstawowa (2)Prognoza podstawowa wynika z interpretacji dotychczasowych zachowań testowych i pozatestowych i pokazuje ona konieczną ciągłośćzdarzeń przeszłych i aktualnych. Na tej podstawie diagnosta dokonuje ekstrapolacji: biorąc pod uwagę aktualny stan jednostki oraz ogólne przesłanki interpretacji określa, że stanie się z niąto a to. Milczącym założeniem tej (i każdej innej) ekstrapolacji jest przyjęcie warunku, że w podobny sposób jak w przeszłości działać będą dotychczasowe czynniki.


Prognoza wyjściowa a interwencja

Przewidywanie w formie wyjściowej ekstrapolacji stanowi podstawę –wraz z wiedzą operacyjną i wiedząprakseologiczną – i układ odniesienia formułowania przewidywań, prowadzących do planu interwencji psychologicznej.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Przewidywania operacyjne (1)

Prognozy operacyjne mają następującą formę: jeżeli dowolny psycholog wykona (w odpowiednim czasie Tx) takie to działania D1

... Dn względem jednostki i jej społecznego otoczenia, to (po określonym czasie Ty) zdarzy się – z taką oto pewnością Pz – to, a nie coś innego SIO1 ... SIOn.

Określają one pulę możliwych do podjęcia działań.



Przewidywania wyprowadzane z wiedzy operacyjnej* zawsze muszą uwzględniaćnie tylko to, jakie można podejmowaćdziałania interwencyjne, ale także kiedy powinny być wykonywane oraz jakich i kiedy należy spodziewać się skutkówinterwencji.

* często o charakterze generalizacji empirycznych



Przewidywań - projektów przyszłości pod warunkiem podjęcia pewnych działań -sformułować można wiele, a ich liczba zależy jedynie od bogactwa posiadanej wiedzy o środkach interwencji i doświadczenia. One właśnie - odpowiadając na pytanie „Co można by zrobić (się robi) w tej sytuacji?” - stanowiąintelektualną podstawę interwencji psychologicznej.

Jednak określają one jedynie zbiór możliwych do wykonania działań, stanowiąc możliwości a nie dyrektywy.


Zalecenia prakseologiczne (1)Prognoza pragmatyczna (prakseologiczna) przyj-

muje postać zaleceń o następującej formie ogólnej:

aby ten właśnie psycholog Jx osiągnął z określonym z góry prawdopodobieństwem Pz

pożądany, konkretny stan danej jednostki i jej społecznego otoczenia SIOx we wskazanym momencie w przyszłości Ty, należy wykonaćtakie a takie konkretne działania Dx w określonym porządku i ustalonym z góry przedziale czasu T1..Ti.


Zalecenia prakseologiczne (2)

Dopiero wzięcie pod uwagę faktycznych, kontekstowych okoliczności oraz ocena wartości przyszłych, potencjalnie osiągalnych stanów pozwala na sformułowanie planów zmiany rzeczywistości (interwencji), opartych na wiedzy prakseologicznej.

Wartość tych przyszłych stanów zależy zarówno od tego, w jakim stopniu zbliżają się do stanu pożądanego (normalności), jak i od tego, w jakim stopniu dotyczyć będą tej dziedziny funkcjonowania, której i pacjent i jego otoczenie przypisują istotne znaczenie (istotność kliniczna).


Zalecenia prakseologiczne (3)

Spośród puli działań, będących treściąprognoz operacyjnych wybiera siętakie, które dla tego układu warunków (jednostka i jej społeczne otoczenie <=> osoba realizująca interwencję <=> czas jaki ma do dyspozycji) z najwyższym prawdopodo-bieństwem pozwolą osiągnąć pożądany stan.

Wybrana prognoza pragmatyczna staje się w ten sposób zaleceniem (dalej).


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Decyzja o interwencji (1)

Zestawienie strat (jednostkowych, społecz-nych) – wynikających z powstrzymania się od działania i pozostawienia stanu wskazanego w orzeczeniu diagnostycznym (tak jest) lub przewidywanego w predykcji ekstrapolacyjnej (podstawowej – tak może być) oraz kosztówosiągania pożądanego stanu, wskazanego w predykcji prakseologicznej – z zyskami stanowi podstawę podjęcia decyzji o wyborze rodzaju interwencji i planie jej realizacji.


Decyzja o interwencji (2)Nie wystarczy stwierdzić, że różnica stanów sprzed

i po interwencji jest większa niżby wynikało to z działania czynników dotychczasowych lub losowych (istotna).

Różnica ta bowiem musi być taka, by aktualny stan jednostki można było zakwalifikować jako optymalny oraz by owa zmiana dotyczyła tej dziedziny funkcjonowania, której i jednostka i jej otoczenie (w tym np. zleceniodawca selekcji) przypisują ważne (duże) znaczenie (istotnośćkliniczna).

W przeciwnym razie interwencja psychologa może być skuteczna (faktyczna), ale nieistotna.


Decyzja o interwencji (3)

Samo jednak oszacowanie różnicy kosztów nie wystarczy – musimy jeszcze znać środki (diagnostyczne) kontroli zmiany.

To one bowiem pozwolą nam ocenić, czy interwencja osiąga swoje planowane skutki i – gdy tak nie jest – powrócić do poszukiwania optymalnej interwencji.


Decyzyjny proces

optymalizacji działań

Iteracja:powtarzanie pewnych faz o charakterze przyrostowym, gdzie poprzednia faza dostarcza informacji wejściowych dla

następnej fazy


8. Interwencja i jej formy. Selekcja a modyfikacja. Funkcje komunikowania.

Efekt Barnuma.


Interwencjatakie celowe przedsięwzięcie, planowane przez

osobę wykształconą do takich zadań, na podstawie jej wiedzy operacyjnej („teoretycznej”) i pragmatycznej („z doświadczenia”), którego celem jest zmiana położenia jednostki przez usunięcie ograniczeń uczestniczenia w subiektywnie sensownym („w jakim celu?”, „dla kogo?”) oraz dającym satysfakcję życiu, podejmowana na jej (ich) prośbę;

zmiana umożliwiająca zrealizowanie zachowań nie znajdujących się dotychczas wśród faktycznych zachowań jednostki, a których nie jest ona zdolna osiągnąć tylko własnymi siłami lub wyłącznie na podstawie istniejących możliwości


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Interwencja i jej formy

Formy interwencji:•selekcja (osób, warunków)

•modyfikacja (osób, warunków)

•komunikowanie wyników działań diagnostycznych (formalne, nieformalne)


Selekcja a modyfikacja (1)

W przypadku selekcji przyjmujemy (z takich czy innych powodów) niezmienność osób i warunków, w przypadku modyfikacji natomiast uznajemy nadrzędność celu; selekcja zorientowana jest na normy, a modyfikacja na standardy.


Selekcja a modyfikacja (2)

Działania te mają optymalizować relację„jednostka:warunki”.

Kryterium podziału na selekcję i modyfikacjęjest postdiagnostyczna aktywnośćdiagnosty:

• albo zamierza on zmieniać przedmiot swych diagnoz (osobę lub warunki),

• albo też zamierza tak dobrać osobę do warunków (lub odwrotnie), by zmaksymali-zować wartości przyjętego przez siebie celu działania.


Selekcja i jej specyfika (1)

Z selekcją mamy do czynienia wówczas, kiedy psycholog dokonuje wyboru z jakiejś grupy ludzi niereprezentatywnej jej podgrupy lub gdy dobiera ludzi do warunków (nikogo nie odrzucając).


Selekcja i jej specyfika (2)

Celem jest optymalny - z możliwie najmniejszym ryzykiem odstępstw od przewidywanego i pożądanego przebiegu zdarzeń - dobór jednostki lub grupy osób do określonych zadańprzy oczywistym założeniu, iż właściwości osoby (warunków) nie ulegną zmianie. W zależności od kierunku poszukiwań i możliwości można rozróżniać strategię selekcji osobowej i strategię selekcji warunków.


Modyfikacja i jej specyfika

Gdy psycholog przyjmie, że istnieje możliwość i/lub potrzeba skutecznej zmiany warunków zewnętrznych (i/lub właściwości podmiotowych), to poszukuje techniki umożliwiającej zmianę (modyfikację) ich na takie, które pozwolą osobom o wyjściowych właściwościach podmiotowych (lub w wyjściowych warunkach zewnętrznych) uzyskać pożądane efekty.

Strategia modyfikacji może przyjąć formę strategii modyfikacji warunków albo modyfikacji osób. Przykładem realizacji strategii modyfikacji osób jest terapia lub kształcenie, przykładem strategii modyfikacji warunków może być zmiana organizacji czy programów kształcenia.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Komunikowanie

Osobom korzystającym z diagnozy (...) psychologicznej psycholog udziela informacji o stosowanych metodach i uzyskanych wynikach, kierując się dobrem tych osób. Psycholog unika (...) okazji do błędnej interpretacji podawanych informacji. W wypadkach wątpliwych psycholog upewnia się, czy informacje zostały właściwie zrozumiane. Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa, punkt 20

Osoba badana ma prawo wiedzieć, komu i jakie informacje zostaną przekazane, ma też prawo poznać wnioski (rekomendacje), wyprowadzane na podstawie badania i ich uzasadnienie.


Komunikowanie

Komunikowanie posiada cechy interwencji, współwystępując z innymi jej formami, bądźteż występując samodzielnie.

Niezależnie od tego, czy adresatem informacji diagnostycznych jest osoba badana czy teżktoś inny (prawny opiekun, lekarz, nauczyciel, rodzice, współmałżonek, sędzia, itp.), zawsze jednak efektem przekazania tych informacji jest zmiana położenia jednostki.


Funkcje komunikowania

legitymizująca (co? komu?) wyjaśniająca (co? komu?) perswazyjna (do czego? kogo?) rozwijająca (kogo? jak?)


Legitymizująca funkcja komunikowania

Legitymizacja to upoważnienie do działania, uprawomocnienie działania instytucji, przyczy-nianie się do legalności decyzji, jej normatywne uzasadnienie.

Funkcje legitymizujące podjętego przez psychologa działania oraz jego rekomendacji są szczególnie istotne przy formalnym komunikowaniu orzeczeń. Bardzo często komunikaty takie mają formę narzuconą przez ich adresata oraz muszą spełniać określone z góry wymogi formalne.


Wyjaśniająca funkcja komunikowania

Uczestnikami procesu diagnostycznego są - obok osoby badanej i jej społecznego otoczenia -członkowie zespołu diagnostycznego, terapeuci, lekarze, itp..

Realizując wyjaśniającą funkcjękomunikowania orzeczeń psycholog informuje wszystkich uczestników procesu diagnostycznego:

• o podstawach wyprowadzanych wniosków• o efektach swojej pracy, konsekwencjach

proponowanych decyzji i dokonywanych wyborów.


Perswazyjna funkcja komunikowania

Komunikaty mają przekonywać wszystkich uczestników procesu diagnostycznego oraz podawać ich uzasadnienia, pozwalające na wzbudzenie motywacji do współpracy.

Przekonywanie nie jest dyskusją, której celem jest dotarcie do prawdy, perswazja jest postępowaniem wartościującym, dążeniem do wytworzenia u odbiorcy stanu wewnętrznego zwanego przekonaniem bądź to ze względu na cechy utylitarne (nadaje się, pożyteczne vs szkodliwe, potrzebne vs niepotrzebne) bądź ze względu na cechy moralne (etyczne vs nieetyczne).


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Rozwijająca funkcja komunikowania

Przekazywanie komunikatów pozwala psycholo-gowi (nadawcy) lepiej zrozumieć treśćprzekazu (problem merytoryczny), zmusza go bowiem do poszukiwania uzasadnień rzeczy wydawało by się oczywistych, dyscyplinuje strukturę i tok wywodu, skłania do kontroli i monitorowania procesu komunikowania sięoraz poszukiwania formy przekazu właściwej dla odbiorcy i zakładanego celu.

W efekcie napotkane na tej drodze trudności umożliwiają poprawę kompetencji komunika-cyjnej diagnosty oraz wzbogacenie i udosko-nalenie lub korektę dotychczasowej wiedzy i umiejętności zawodowych.


Zakres komunikowania

Przekazywanie informacji zwrotnych osobie badanej powinno być przede wszystkim kompletne i skuteczne, tj. takie, by osoba badana wszystkie przekazywane jej informacje zrozumiała i zaakceptowała.

Zdolność wyjścia poza żargonowe określenia może być dobrym testem rozumienia treści, które chce się przekazać i gwarantować ich akceptację.


Kompletnośćkomunikowania

Kompletność przekazywanych informacji dotyczy wskazywania zarówno na to, co jest jednostkowe i charakterystyczne dla osoby badanej, jak i na to, co wspólne dla osób w podobnej sytuacji.

Kompletność posiada jednak praktyczną granicę- jest nią poczucie zagrożenia osoby badanej. Wdawanie się w spory i przyjmowanie pozycji "fachowca, który wie lepiej" bardziej służy potwierdzaniu poczucia własnej wartości diagnosty, niż budowaniu zaufania, niezbędnego do dalszych kontaktów z psychologiem.


Pytania...

Czy osobom ciężko chorym należy mówićprawdę o ich stanie? Czy lekarz zawsze powinien informować pacjenta, jaką chorobęu niego rozpoznał, jakie są nadzieje na jej wyleczenie, jaki

będzie jej prawdopodobny rozwój i przebieg, i kres?

Czy też są sytuacje, w których nie jest on zobowiązany do mówienia prawdy, lecz ma prawo do milczenia lub nawet do kłamstwa?

Włodzimierz Galewicz Prawda dla chorych


Efekt Barnuma

• Efekt Barnuma (*) – nazwę swą wziął od XIX-wiecznego właściciela cyrku Barnum and Bailey's Show Circus – Phineasa Taylora Barnuma. Jest on autorem tezy, że sukces widowiska zapewnia dostarczenie każdemu tego, co go zainteresuje (a little something for everybody)

• nazwę tę wprowadzili do psychologii Meehl (*), Foreroraz Marks i Seeman. W psychologii efekt Barnuma (Forera) oznacza opis wyników badania jednostki udający unikalny, a faktycznie pasujący do każdego ze względu na swoją trywialność, niejasność i ogólność.

'There's a sucker born every minute.' -P.T. Barnum


„Diagnoza” - efekt Barnuma

Uwielbiasz być podziwiany, zawsze znajdujesz się w centrum zainteresowania. Jesteś osobą krytyczną wobec siebie. Masz wielki potencjał, który nie zamienił się jeszcze w twoje zalety. Dobrze umiesz zorganizować pracę sobie i innym. Masz wady, ale potrafisz je kompensować swoimi zaletami. Miewasz niekiedy problemy z przystosowaniem seksualnym. Mimo że na innych robisz wrażenie osoby zdyscyplinowanej i samosterownej, czujesz się incydentalnie niepewny i niespokojny. Niekiedy masz poważne wątpliwości, czy podjąłeś dobrą decyzję i czy działasz we właściwy sposób. Czasami niepotrzebnie jesteś zbyt otwarty wobec innych. Nie znosisz tchórzostwa i lizusostwa. Ciemna strona duszy niebezpiecznie cięfascynuje. Twoje marzenia nigdy nie są przeciętne, chociażwydawać się mogą nierealistyczne. Chcąc osiągnąć cel jesteśwytrwały i uparty, choć starasz się uwzględniać okoliczności. Gotów jesteś poświęcić wszystko dla ukochanej osoby i bronić jej zawsze i wszędzie, choćby przed całym światem. Bezpieczeństwo jest jednym z twoich głównych celów w życiu. Poszukujesz harmonii i szczęścia w partnerskich układach z innymi.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Efekt Barnuma - badania

• 39 studentów psychologii zbadano kwestionariuszem zainteresowań. Tydzień później każdemu studentowi przedstawiono ten sam opis mówiąc im, że jest to unikalny opis ich osoby. Poproszono ich, by ocenili na skali 6-punktowej (od 0=b. słaby przez 2=przeciętny do 5=idealny), na ile trafny jest to opis. Średnia ocen wyniosła 4,3 (72% idealnej trafności!).

• pacjentom z lękiem przed wężami przedstawiono jako opis ich osobowości typowy opis z efektem Barnuma. Okazało się, że przyniósł on poprawę w porównaniu z pacjentami, których wcale nie poinformowano o wynikach testów, którym byli poddani.

• zwrotne informowanie pacjentów o wynikach ich testów poprawia ich stan niezależnie od tego, czy opis ten jest prawdziwy, czy nie. Wystarczy, że mają oni poczucie, że tak jest!


Efekt Barnuma a źródło informacji

• kiedy mówiono osobom badanym, że albo podane im opisy sąindywidualne (unikalne) albo stosują się do wielu osób okazało się, że te pierwsze istotnie częściej traktowane są jako trafne.

• studenci dostarczali (fałszywym) astrologom dokładne dane o dacie i miejscu urodzenia, dane przybliżone albo w ogóle nie dostarczaliinformacji o urodzeniu. Następnie studenci oceniali przedstawione im horoskopy wykorzystujące efekt Barnuma. Okazało się, że najwyższe oceny trafności opisów przyznali studenci z pierwszej grupy (średnio 88% idealnej trafności), potem z drugiej grupy, a najgorzej z grupy, która nie podała żadnych informacji o dacie i miejscu urodzenia (średnio 65% idealnej trafności).

• większą wiarygodność miały techniki projekcyjne niż rozmowa psychologiczna czy najniżej cenione techniki kwestionariuszowe. Być może powodem jest przekonanie, że skoro zachowania testowe mająindywidualny charakter, to indywidualne są opinie na nich oparte lub pogląd, że wyniki technik projekcyjnych wymagają specyficznej i zindywidualizowanej oraz tajemniczej interpretacji, co gwarantuje ich trafność.


Dlaczego opisy z efektem Barnuma działają?

• może są one po prostu prawdziwe w odniesieniu do większości ludzi i czytając je ludzie trafnie interpretują je jako rzeczywiste fakty.

• może też ludzie generalnie mają skłonność do spostrzegania siebie jako podobnych do innych ludzi.

• może ludzie są po prostu łatwowierni i porównują opisy z tych, co chcą usłyszeć, a nie z faktycznymi zdarzeniami.

• może jest to efekt chęci nadawania sensu nawet bezsensownym zbitkom informacji.

• może mamy do czynienia z samopodtrzymującym sięmechanizmem poszukiwania potwierdzenia pierwszej informacji w pojawiających się kolejnych danych

• może mamy do czynienia z nastawieniem na wyszukiwanie informacji zgodnych z posiadaną i akceptowaną wiedzą o sobie


9. Specyfika pomiaru w psychologii. Wzorzec dla psychologii - fizyka czy

sport?


Wzór dla psychologii

Kiedy potrafisz zmierzyć to, o czym mówisz i wyrazić to w postaci liczb, wiesz coś o tym; ale kiedy nie potrafisz wyrazić tego w liczbach, twoja wiedza jest skąpa i niewystarczająca; może być to początek wiedzy, ale jej poziom zaawansowania jest niewielki w kontekście stanu nauki.

William Thomson, Lord Kelvin (1824-1907)

Wszystko jest mierzalne w sposób, który jest lepszy niż nie mierzenie tego w ogóle

Tom DeMarcoszef Atlantic Systems Guild, firmy doradztwa informatycznego oraz ekspert w zakresie zarządzania i procesów rozwoju systemów


Pomiar (1)Pomiar klasycznie oznaczał wyrażenie cechy obiektu

jako krotności powszechnie zaakceptowanej jednostki miary.

Obiektywność rozumiana jako niezależność wyniku pomiaru od osoby go dokonującej i ma swe źródło w istnieniu wzorca, będącego jednostką pomiaru.

Współcześnie przyjmuje się, że pomiar to proces oddziaływania przyrządu pomiarowego z badanym obiektem, zachodzący w czasie i przestrzeni, którego wynikiem jest uzyskanie informacji o własnościach (cechach) obiektu. Efektem jest model matematyczny (liczbowy).


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Pomiar (2)

Aby można było wykorzystać system numeryczny jako model mierzonej właściwości, konieczne jest spełnienie założenia o równości jednostek.

Tylko wówczas operacje na liczbach mają sens, jeżeli założenie takie jest spełnione przez obiekty, które te liczby reprezentują.

Nakłada to na psychologiczne narzędzie pomiaro-we - test - wymóg równej wartości pomiarowej wszystkich jego zadań (jednorodności testu).

(5-4)=(100-99)=1


Jak obserwować, skoro:

Jeśli przyjmiemy – jak materialiści – że materia jest pierwotna w stosunku do przeżyć psychicznych, to analiza procesów umysłowych pozwala (między innymi) określić, jak jednostka doświadcza specyficznego aspektu aktywności swojego mózgu. Jednocześnie, wierni empiryzmowi zakładamy, że źródłem poznania jest wyłącznie lub przede wszystkim obserwacja świata zewnętrznego.

W efekcie psychologowie stają w obliczu problemu – jak obserwować (i mierzyć) zjawiska z natury swojej nieobserwowalne?


Jak mierzyć, skoro:Dla cech psychicznych (będących przedmiotem

zainteresowania psychologa-diagnosty) brakuje wzorca jednostki miary (jak kiedyś metra katolickiego czyli powszechnego lub wzorca metra złożonego w Międzynarodowym Biurze Miar i Wag w Sèvres koło Paryża).

Innym rozwiązaniem układu odniesienia jest stosowana w mineralogii skala twardości Friedricha Mohsa, gdzie punktem odniesienia jest diament.

Jeszcze innym rozwiązaniem jest stosowanie roztworu mianowanego (titranta) substancji o dokładnie znanym stężeniu, jak w chemicznej analizie ilościowej (tzw. alkacymetria lub miareczkowanie alkacymetryczne)

Jak mierzyć, skoro brakuje układu odniesienia dla naszych pomiarów?


Pomiar w sporcieSport jest przykładem rozwiązania pomiaru

ludzkich zachowań w celu porównywania ludzi.

Wszystkie dyscypliny sportu można ogólnie podzielićna wymierne i arbitralne.

W dyscyplinach wymiernych liczy się tylko mierzalny wynik (np. biegi - czas), który pozwala porównywaći to on decyduje o kolejności (rangi) zawodników.

W dyscyplinach arbitralnych trudno powiedzieć, co dokładnie miałoby być mierzone, dlatego o kolejności zawodników decydują sędziowie, przyznając oceny. Nie są one oczywiście w pełni dowolne – są tu dość precyzyjnie określone reguły.

http://sport.skoki.narciarskie.w.interia.pl/pkt_skokow.htm


Pomiar w psychologiiDysponując testem o równych jednostkach i

jednorodnym możemy zmierzyć poziom badanej właściwości, wyrażając go w postaci wielokrotności jednostek wzorcowych.

Wówczas poziom badanej właściwości odpowiada sumie zadań (pytań) poprawnie rozwiązanych (diagnostycznie) przez osobę badaną, akceptując arbitralność przyjętych jednostek.

Jest to założenie kontrfaktyczne! Zadania testowe nie są równe pod względem trafności. Stąd – efekty takiego „pomiaru” nie mająreprezentacji w systemie numerycznym!


Pomiar w psychologii -krytyka

"(...) termin 'pomiar' nie jest stosowany w psychologii osobowości zgodnie z jego - przyjętym w naukach empirycznych - statusem logicznym (...)" (Stachowski, 1983, str.196).

To co robi się w psychologii jest liczeniem a nie mierzeniem -czyli że oznaczenia liczbowe wywodzą się ze zliczania, a nie pomiarów, zaś "... występująca w liczeniu abstrakcja nie jest abstrakcją naukową ..." (Stachowski, 1983, str. 202).

"W praktyce (...) często używa się na przykład testów, których wyniki nie pokrywają się z wartościami żadnej znanej funkcji pomiarowej. Otrzymujemy wtedy liczby, które o niczym nie informują, mimo że na oko nie różnią się od prawdziwych miar" (Walenta, 1971, str.59).


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Rola pomiaru

Inna jest rola pomiaru w psychologii, a inna w na przykład fizyce.

Thomas S. Kuhn twierdzi, że pomiar potrzebny jest w fizyce m.in. do pokazania zgodności przypuszczenia o wartościach liczbowych (opartego na teorii) z rzeczywistością.

Hipoteza wyprowadzona z iloHipoteza wyprowadzona z ilośściowej teorii dotyczy prognozy ciowej teorii dotyczy prognozy wyniku empirycznego.wyniku empirycznego.


Specyfika pomiaru w psychologii (1)

Każdy pomiar psychologiczny ma charakter pośredni, a jego precyzja wyznaczona jest dokładnościąoperacjonalizacji, a nie narzędzi.

Pomiar odnoszony do kryterium (criterion-referencedassessment; domain-referenced tests; objectives-referenced tests) - procedura testowania porównująca osiągnięcia jednostki z obiektywnymi standardami biegłości lub zewnętrznymi obszarami treści.

Pomiar odnoszony do normy (norm-referencedassessment) - pomiar opierający się na porównywaniu osiągnięć jednostki z osiągnięciami innych osób.


Pomiar odnoszony do kryterium (1)

Podejście to opisał (w 1963) i porównał z pomiarem odnoszonym do norm Robert Glaser w odniesieniu do psychologii szkolnej.

Kryterium ma charakter zewnętrznego (wobec procedury diagnostycznej) odniesienia.

Przyjęcie jakiegoś punktu odcięcia jako progu, który trzeba przekroczyć, aby osiągnąć jakiś poziom wymaganej kompetencji ma charakter arbitralny lub (może mieć) empiryczny.

Interpretacja wyniku takiego pomiaru zawsze odnosi się do owego kryterium (a nie do konstruktu teoretycznego). Stąd ważne jest precyzyjne zdefiniowanie treści, do których pomiar jest odnoszony. Przyjmuje się, że pozycje testu są dobrą(reprezentatywna) próbką kryterium.

Podczas tworzenia testu odnoszonego do kryterium tym, co głównie decyduje jest treść pozycji, a nie jej parametry psychometryczne (paradoks Niemierki).

(por. dalej)Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski 272 z 647

Pomiar odnoszony do kryterium (2)

• Pomiar odnoszony do kryterium jako układ odniesienia wykorzystuje jakiś standard, na przykład %% wiedzy– 90% i więcej = bdb– 80% do 89.99% = db+– 70% do 79.99% = db– 60% do 69.99% = dst+– 50% do 59.99% = dst– 49.99% i mniej = nd

Benjamin S. Bloom i „wariancyjna koncepcja kształcenia”(por. dalej – kwestionariusze)


Pomiar odnoszony do norm

• Pomiar odnoszony do norm oparty jest na założeniu normalnego rozkładu mierzonej cechy; przykład wykorzystanie wyniku standaryzowanego z:– bdb = górne 10% (z > +1.28)– db = następne 20% (+0.53 < z < +1.28)– dst+ = środkowe 40% (-0.53 < z < +0.53)– dst = następne 20% (-1.28 < z < -0.53)– nd = poniżej 10% (z < -1.28)

z X X


Specyfika pomiaru w psychologii (2)

Psychologowie - inaczej niż współcześni fizycy -mierzą za pomocą testów, by osiągnąć jeden z dwóch celów (lub oba te cele jednocześnie): albo aby opisać badaną osobę ze względu na interesujące psychologa parametry lub aby przewidywać zachowanie tej osoby w określonej sytuacji.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Ilość czy jakość?

(…) czy w ogóle można mówić„więcej” czy „mniej” miłości? Czy miłość ma ilość, jak groszek w puszce czy pęto kiełbasy na

wadze?

Zygmunt Bauman


10. Źródła znaczeń danych diagnostycznych – dane jako próbki,

korelaty, symbole.


Formy danych diagnostycznych

Dane diagnostyczne pochodzące z obserwacji zachowań testowych można widzieć jako:

• próbki - reprezentatywna (dzięki doborowi celowemu lub losowaniu) próbka zachowańbadanej osoby

• korelaty - pozwalają określić stopień, w jakim współwystępują ze sobą jakieś dwa zbiory wyników, są więc przydatne, gdy poszukujemy związków przyczynowo-skutkowych

• znaki, symbole - rzecz, cecha lub zjawisko połączone związkiem z inną rzeczą, cechą lub zjawiskiem dla jakiejśgrupy, między której członkami istnieje jakaś umowa, ustalająca szeroko rozumiany stosunek oznaczania (związek). Bycie znakiem czegoś implikuje możliwość interpretacji ze względu na cel komunikacyjny, jaki to coś pełni.


Traktowanie danych diagnostycznych jako próbek charakterystyczne jest dla analizy zachowania oraz kwestionariuszy i niektórych form wywiadu.

Źródła znaczeń danych diagnostycznych - próbki

(1)



(2)W tradycyjnym podejściu do diagnozowania zachowania

testowe traktowane są jako celowa próba całości repertuaru zachowań danej osoby i/lub ich okoliczności.

Jeżeli przyjmujemy, że zachowanie testowe jest próbązachowań pozatestowych, to konstruując test szukamy analogu rzeczywistej sytuacji (ich klasy), a obserwowane zachowanie jest przykładem (mamy nadzieję, że trafnym lub typowym) zachowań pozatestowych.

Np. - pierwotnie treści zadań testowych w technikach kwe-stionariuszowych były - przynajmniej w intencji - próbkami zachowania, reprezentującymi uniwersum zachowań patologicznych.



(3)W analizie behawioralnej badania dotyczą przewidywania,

kontroli i interpretacji zachowania pojedynczego organizmu w rzeczywistym otoczeniu. Przyjmuje się, że zachowanie powinno stanowić samodzielny przedmiot poznania, a nie występować jako wskaźnik czegoś innego, niewidzialnego (np. umysłu) i że obserwowane zachowanie jest determinowane bieżącym stanem otoczenia.

W związku z tym, że u każdej jednostki można zakładać mało liczebny zbiór zachowań, będących przedmiotem zainteresowania analityka zachowania, możliwe jest badanie wyczerpujące (tj. badanie całej populacji takich zachowań) - a więc inwentaryzacja - lub reprezentatywna próba patologicznych zachowań danej osoby.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Źródła znaczeń danych diagnostycznych - korelaty

(1)Inny sposób widzenia informacji diagnostycznych to traktowanie ich

jako korelatów współwystępujących z jawnymi właściwościami jednostki i jej zachowań testowych lub pozatestowych. Przykładem mogą być dane kwestionariuszowe.

Opisuje się dwie strategie tworzenia skal - strategię racjonalną i empiryczną (por. dalej)

Na początku wprowadzania kwestionariuszy do praktyki pytania do nich wybierano z puli, pochodzącej np. z podręczników psychiatrycznych, a ogólniej - kryterium wyboru pytań była albo zgromadzona niezależnie wiedza, albo jakaś teoria (cechy czy osobowości).

Innym sposobem tworzenia skal kwestionariuszowych było odwołanie się do kryteriów zewnętrznych. Wykorzystywano w tym celu jako grupy kryterialne np. pacjentów psychiatrycznych.


Źródła znaczeń danych diagnostycznych - korelaty

(2)Strategia empiryczna polega na tym, że bierzemy jakąś

pulę pytań i poszukujemy empirycznie potwierdzonych różnic między odpowiednio dobranymi grupami kontrastowymi. Nie przyjmuje się tu żadnych wstępnych założeń co do oczekiwanych różnic.

W skalach empirycznych kryterium zakwalifikowania do nich twierdzeń jest ich - tzw. "empiryczny", co w istocie oznacza "bliżej nieokreślony" - związek między kryterium podziału na grupy a treścią twierdzeń.

W efekcie rekonstrukcja diagnostycznego znaczenia skali na podstawie treści jej twierdzeń jest prawie niemożliwa dla autora skali, a tym bardziej dla osoby badanej (a co jest możliwe przy strategii racjonalnej).

(por. dalej)


Istotą rzeczywistości jest sens. Co nie ma sensu, nie jest dla nas rzeczywiste. Sens jest

pierwiastkiem, który unosi ludzkość w proces rzeczywistości. Dlaczego coś wydaje nam się

sensownym – niepodobna określić. Proces usensowiania świata jest ściśle związany ze słowem. Mowa jest metafizycznym organem

człowieka.

Uważamy słowo potocznie za cień rzeczywistości, za jej odbicie. Słuszniejsze byłoby twierdzenie

odwrotne: rzeczywistość jest cieniem słowa.

Bruno SzulzMityzacja rzeczywistości


Źródła znaczeń danych diagnostycznych - znaki

(1)Ujmowanie zachowania testowego jako znaku oznacza to, że

obserwowane zachowanie testowe jest - na mocy umowy, teorii lub związku przyczynowo–skutkowego - powiązane stosunkiem oznaczania z nieobserwowaną właściwościąpodmiotową

Jedną z możliwości jest traktowanie obserwowanych podczas badania zachowań jako wskaźników (operacjonalizacji) nieobserwowanych własności podmiotowych. Zgodnie z tym podejściem badanie diagnostyczne dostarcza nam znaków (sygnałów), natomiast teoria - ich znaczeń.


Źródła znaczeń danych diagnostycznych - znaki

(2)Istnieje - powiązane z psychologią projekcyjną - inne

podejście do związków między zachowaniem testowym a własnościami podmiotowymi. Zgodnie z tą drugąmożliwością przyjmuje się założenie, że każde zachowanie (nie tylko testowe) jest symbolem w (pozaświadomej, niewerbalnej) komunikacji jednostki z jej społecznym otoczeniem.

Jest to inna sytuacja niż ta, która dotyczy wskaźników -właściwość „nie chce” być operacjonalizowana, a czyni to badacz; tu komunikaty (w tym znaki) nadawane sąintencjonalnie, z zamiarem pośredniego (z jakichśpowodów) zakomunikowania danych treści.


11. Test psychologiczny. Definicja sytuacji diagnostycznej

(testowej).


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Czym jest test psychologiczny?

• według Standardów dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice test jest „(...) zbiorem zadań lub pytań, które (...) mają wywoływaćokreślone rodzaje zachowań”

• próbka zachowania (emocji, uczuć, procesów poznawczych)

• standaryzowana procedura systematycznego zbierania próbek (zachowania itp.) w celu mierzenia właściwości psychologicznych i opisywania ich za pomocą kategorii lub wyników liczbowych


Specyfika testów wg Rapaporta, Gilla i Schafera

(1)• badanie i obliczanie wyników testu nie

powinno zajmować wiele czasu, powinien on być prosty dla badającego oraz nie wymagać nawiązywania bliskich stosunkówz osobą badaną

• ma być to sytuacja standaryzowana zarówno w tym sensie, że wszyscy badani powinni otrzymać ten sam materiał w tych samych warunkach, jak i tyle samo pomocy od badającego


Specyfika testów wg Rapaporta, Gilla i Schafera

(2)• zachowania testowe powinny być

jednoznaczne, a procedura badania powinna być taka, by bez wątpliwości dało sięobserwować początek wykonywania zadania przez osobę badaną, a sposób i czas jego zakończenia jasno był określony w instrukcji;

• zachowanie będące przedmiotem obserwacji powinno dać się w pełni rejestrować, a od badającego powinno się wymagać minimum arbitralnych i subiektywnych decyzjiodnośnie do selekcji materiału do rejestrowania.


Definicja sytuacji diagnostycznej (testowej)

Przypomnienie:• sytuacja tworzona specjalnie dla celów

diagnostycznych (sztuczna) i w której wywołuje się zachowania typowe pod względem tej charakterystyki, jaka ma być przedmiotem celowej obserwacji


Standaryzacja

• aby porównywania wyników osoby badanej z innymi osobami było sensowne należy ujednolicić:

• proces badania testem (administracji), aby był taki sam dla różnych osób badanych w różnych sytuacjach

• sposób obliczania wyników• teoretyczny układ odniesienia przy interpretowania

wyników– co jest opisane w podręczniku testowym (m. in.)

Niestandaryzowane procedury testowe zmieniająznaczenie wyników testowych powodując, że sąone mylące i nietrafne (w zakładanym obszarze)


Specyfika wyniku testowego

Układem odniesienia dla każdego wyniku testu jest próba referencyjna (grupa odpowiednia dla osoby badanej i celu stosowania testu; normalizacyjna) i jest on wyrażany w jednostkach skal standardowych (centylowej, stenowej, staninowej, skali T czy np. skali Wechslera), a nie za pomocą liczby poprawnych odpowiedzi (wynik surowy).


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Podstawa wnioskowania

Wyobraźmy sobie następującą sytuację: przebadano testem T reprezentatywną próbę populacji pacjentów psychia-trycznych, leczonych w szpitalach z rozpoznaniem R. Przyjmijmy teraz, że rozkład wyników tego testu daje sięopisać równaniem krzywej normalnej (czy nawet innej krzywej).

Badając nowego pacjenta interesuje nas, na ile wiedza o pacjentach z rozpoznaniem R i ich losach może odnosić się także do niego.

Podstawą prognozowania jest weryfikacja hipotezy statys-tycznej o przynależności osoby badanej do interesującej nas grupy R. Jeśli hipotezy takiej nie można odrzucić, wówczas mamy prawo wszystko to, co wiadomo o grupie przypisać osobie badanej.


Testowanie i normy• testowanie jest zbieraniem danych potrzebnych

do zakwalifikowania osoby badanej do grupy odniesienia w celu opisu tej osoby i sformuło-wania prognozy

• odnoszenie wyniku do norm to weryfikacja hipotezy statystycznej o przynależności osoby badanej do interesującej nas grupy(czy możemy w naszych wyjaśnieniach odnosićsię do danych grupowych)

wynik surowy 12 pkt.


Testowanie i prognoza

Prognoza przy testowaniu (odniesienie do norm) ma charakter jakościowy, a nie ilościowy; dotyczy bowiem ona prognozowania klasyfikacji, a nie innych wyników wyrażonych liczbą (np. przewidywań teoretycznych).

Prognoza taka nie rozstrzyga w żadnym sensie powodów ewentualnego podobieństwa do grupy.


Trafność interpretacji

Sprawą rozstrzygającą o trafności interpretacji wyników jest znajomośćistotnych charakterystyk grupy odniesienia. Rozumowanie bowiem jest tu następujące:

o ile osoba przez nas badana jest reprezentatywna dla grupy odniesienia, to dokładność jej opisu i prognozy jest funkcją dokładności wiedzy o tej grupie.


12. Metoda kwestionariuszowa.Czynniki zakłócające.

Kontrolowanie zakłóceń.


Pragmatyczny wymiar kwestionariuszy

600 pozycji, które składają się na inwentarz może:

(1) być podanych przez badającego nie posiadającego specjalnego treningu lub przygotowania;

(2) być wypełnionych przez przeciętnąosobę dorosłą przez ok. 30 minut; wreszcie wynik może

(3) być obliczony przez zajmującą się tym osobę w ciągu trzech minut

S. L. Pressey (1921, s. 60)


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Metoda kwestionariuszowawg APA

Kwestionariusz (inwentarz) osobowości jest metodą badania osobowości, wykorzystującąsamoopis w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbiór standardowych pytań, stwierdzeń lub jednowyrazowych określeń.

W rezultacie zobiektywizowanej oceny odpowiedzi inwentarz dostarcza wyników ilościowych, charakteryzujących się pożądanymi własnoś-ciami psychometrycznymi, to jest rzetelnych i trafnych a jego interpretacja odwołuje się do grupy odniesienia (referencyjnej).


Podstawowy problem technik kwestionariuszowych

Inwentarze osobowości to techniki typu self-report, oparte na samowiedzy, w których wykorzystuje się informację od jednegotylko obserwatora, który jednocześnie jest podmiotem zdarzeń(„aktorem”, „obserwatorem” i „interpretatorem”) i rejestruje subiektywną ocenę zachowania.

Jako narzędzia pomiarowe są w związku z deklaratywnym charakterem wypowiedzi bardzo podatne na improwizacje, zmyślenia badanych osób, ich skłonność do ulegania wymaganiom społecznej aprobaty, czy ich skłonności do potakiwania. Inaczej mówiąc - pozwalają oszacować mierzonącharakterystykę jedynie w takim zakresie, w jakim osoba badana chce i może ją ujawnić.

Zakładanie z góry szczerości osób badanych oraz pomijanie faktycznego (życiowego) kontekstu badania może prowadzić nas na interpretacyjne manowce. Badanie psychologiczne jest ważnym wydarzeniem życiowym, w którym ludzie biorą udział z własnej woli i w którym starają się współpracować z diagnostą, jednak po to, by zrealizować swoje cele.


Obszary pytań

Pytania mogą należeć do jednej z następujących kategorii:

a) opisów reakcji zewnętrznych lub wewnętrznych,b) atrybutów osobowych modyfikowanych bądź

niemodyfikowanych przez kontekst sytuacyjny i częstość występowania,

c) zainteresowań i życzeń,d) faktów biograficznych,e) postaw i przekonań,f) opisów reakcji innych osób na zachowanie podmiotug) zachowań patologicznych.


Treść pytańkwestionariuszowych

• Mam dobry apetyt. d)

• Nie wiem, czemu jestem taki zrzędliwy. b)

• Nigdy nie miałem czarnego, smolistego stolca. g)

• Myślę często o rzeczach, o których nie wypada mówić. a)

• Mój ojciec był (jest) dobrym człowiekiem. d)

• Sądzę, że odpowiadałaby mi praca bibliotekarza. c)

• Chętnie czytam czasopisma techniczne. c)

• Ludzi denerwuje, że wolno pracuję. f)

• Przyszłość jest zbyt niepewna, aby można było coś poważnie planować. e)


Treściowa zawartośćinwentarzy osobowości

Generalnie na podstawie metod kwestionariuszo-wych dość wątłe są podstawy predykcji: przyszłości i planów dotyczy około 10% twierdzeń kwestionariuszy, a zachowań niecałe 22%! Blisko 73% pytań dotyczy teraźniejszości, co wskazuje, że techniki kwestionariuszowe słusznie spotyka zarzut skupiania się na objawach. Z drugiej strony pocieszające jest, że około 59% twierdzeńujmuje również czynniki sytuacyjne.


Wartość diagnostyczna metod kwestionariuszowych (1)

Kwestionariuszowe metody badania osobowości to metody, dzięki którym uzyskujemy informacje o bezpośrednich, praktycznych doświadczeniach jednostki, ergo o treściowej zawartości koncepcji świata i siebie.

U podstaw leży założenie, że jednostka potrafi obserwować, rejestrować swoje zachowania, utrwalać je w postaci wiedzy i następnie podczas badania komunikować o tych zachowaniach na tej podstawie.

Osoba badana, potwierdzając lub zaprzeczając treści pytańzawartych w zeszycie testowym, odtwarza niejako posiadany system wiedzy o świecie, innych ludziach i sobie samej, oczywiście w ramach wyznaczonych przez daną technikę kwestionariuszową.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021



Przyjmowano, że odpowiedzi osoby badanej na pytanie kwestionariusza można interpretować w ten sam sposób, jak jej odpowiedzi podczas wywiadu w bezpośredniej rozmowie.

Dla oszczędności czasu i zwiększenia efektywności tego sposobu uzyskiwania informacji o badanej osobie wydawało się sensowne skonstruowanie metody pośredniczącej niejako miedzy specjalistą (psychiatrą czy psychologiem) a badaną osobą.

Uzasadnione w tym świetle wydaje się twierdzenie, iżinwentarz osobowości jest zdegenerowany formąrozmowy klinicznej, pozbawioną (co do zasady) możliwości obserwacji zachowań pozawerbalnych.



Dziś wydaje się, że przyjmowano zbyt uproszczone założenia o związkach między odpowiedziami a faktami, których one dotyczą (prawdziwość vs szczerość).

Uznaje się, że odpowiedź kwestionariuszowa jest wieloprzyczynowo uwarunkowana, ale jej głównym wyznacznikiem są względy treściowe. Związek pomiędzy cechą a odpowiedzią powinien mieć zatem nie tylko statystyczny (empiryczny), ale także i treściowy charakter.

Całkowicie uprawnione jest twierdzenie, że „...traktowanie wyników badania z czysto empirycznego punktu widzenia z pominięciem samowiedzy jako teoretycznej podstawy testu nie daje się w pełni przeprowadzić ...” (Lewicki).


Kwestionariusz jako medium komunikacji (1)

Twierdzenia kwestionariusza muszą byćformułowane w języku codziennym – by osoba badana mogła je rozumieć bez posiadania specjalistycznej wiedzy.

Są więc mało precyzyjne, mogą być różnie interpretowane – każdemu twierdzeniu kwestionariuszowemu daje się przypisać wiele znaczeń i charakteryzuje się ono raczej polem semantycznym (znaczeniowym), niż jest pojedynczym znakiem (znaczeniem).



Wiele pojęć używanych do opisu zachowania charakteryzuje duża dowolność interpretacyjna (niejasność) – doty-czy to zwłaszcza ich ogólności, pozwalającej na „kwanty-fikację” („uilościowienie”) zachowania.

Pojęcia te wprowadzono do pytań, ponieważ konstruktorzy, zgodnie z założeniami koncepcji cechy oczekiwali, że osoba badana dokona agregacji zachowania, to jest uogólnienia go w sensie czasowym oraz sytuacyjnym, a więc będzie odpowiadała, jak zachowuje się „zazwyczaj”, „najczęściej”, „zwykle”.

W efekcie jednak pytania zawierały kategorie bardzo ogólne, które dopuszczały możliwość wielorakiej interpretacji ich znaczenia.



Znaczenie treści pytań kwestionariusza zależy w dużej mierze od subiektywnego kontekstu, w jakim jest ujmowana. Odpowiedź twierdząca na pytanie „Czy pracujesz w dużym napięciu?” co innego oznaczać będzie dla osoby hipomaniakalnej - dla której napięcie to jest miarą siły impulsów popychających ją do działania, a co innego dla osoby w stanie subdepresyjnym - dla której napięcie to będzie miarą wysiłku wkładanego przez nią dla przezwyciężenia wewnętrznej inercji.Każda kolejna odpowiedź diagnostyczna powoduje, że pole znaczeniowe brane pod uwagę przez diagnostę sięzawęża, niejasność (nieokreśloność) się zmniejsza i rośnie prawdopodobieństwo jednego tylko znaczenia danego pytania –tego, które było intencją osoby badanej.



Można przypuszczać, że różnica między wynikami osób z próby referencyjnej i osób uczestniczących w testowaniu z własnej woli, by osiągnąć określone cele (np. pacjentów) ma między innymi za swą przyczynę brak osobistego zaangażowania jednych i motyw (intencję) komunikowaniadrugich.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Probabilistyczne podejście do wyników

Prawdą jest, że każde pojedyncze twierdze-nie zezwala tylko na dwie odpowiedzi. Jednakże gdy weźmiemy pod uwagęodpowiedzi osoby badanej na cały test, to wówczas np. w MMPI przy 550 twierdze-niach, z których każde oferuje dwie możliwości i każde jest składnikiem odpowiedzi globalnej, otrzymujemy 2550

możliwych odpowiedzi na test jako całość - stanowi to nie najmniejsząwielkość swobody.

Levy 1963, s. 199


Strategie konstrukcji inwentarzy osobowości

• strategia racjonalna (teoretyczna, dedukcyjna)

• strategia zewnętrzna (kryterialna)

• strategia wewnętrzna (indukcyjna)

Podstawowe pytania:

skąd biorą się twierdzenia (pozycje)?

co (jak) decyduje o zawartości skali?

skąd kryterium oceny diagnostyczności odpowiedzi?


Racjonalna strategia konstrukcji kwestionariuszy

• skale tworzone za pomocą strategii racjonalnej za kryterium wyboru pytań mają albo zgromadzoną niezależnie wiedzę (podręczniki psychiatrii), albo jakąś teorię (cechy czy osobowości)– zakres i treść dobranych pozycji mogą być obciążone

subiektywizmem, wynikającym z życiowych doświadczeń konstruktora

– skale są redundantne treściowo, co prowadzi jednocześnie do błędu nadreprezentowania i niedoreprezentowania pewnych treści

• o tym, czy odpowiedź jest diagnostycznarozstrzyga się na podstawie wiedzy lub teorii


Zewnętrzna strategia konstrukcji kwestionariuszy

• strategia empiryczna polega na tym, że poszukujemy empirycznie potwierdzonych różnic między odpowiednio dobranymi grupami kontrastowymi

• nie przyjmuje się tu żadnych wstępnych założeń co do oczekiwanych różnic i kierunku diagnostycznych odpowiedzi, tym bardziej że często okazywało się, iż intuicyjnie oczywiste różnice w odpowiedziach grup nie znajdowały potwierdzenia w badaniach

• w skalach empirycznych kryterium zakwalifikowania do nich twierdzeń oraz określenie diagnostycznej odpowiedzi jest ich - tzw. "empiryczny", co w istocie oznacza "bliżej nieokreślony" -związek między kryterium podziału na grupy a treścią twierdzeń.– tworzenie skal zewnętrznych prowadzi do mnożenia konstruktów o

niejasnym statusie psychologicznym, na przykład do mylenia syndromu i cechy

– są nieekonomiczne, ponieważ zawierają wiele pozycji, a jednocześnie są mało homogeniczne i mało rzetelne.


Istotna różnica

• czym innym jest odwoływanie się do tradycji korelacyjnej i skupianie sięna predykcji i/lub różnic między dowolnymi grupami

• a czymś innym jest tradycja ekspery-mentalna (pomiar początkowy, manipulacja, pomiar

końcowy), akcentująca poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych


Wewnętrzna strategia konstrukcji kwestionariuszy• poszukuje się za pomocą analizy czynnikowej

(nielicznych) wymiarów, do których dałoby sięsprowadzić wiele twierdzeń zawartych w kwestionariuszu.

• pozwala to na tworzenie skal homogenicznych, o wysokiej zgodności wewnętrznej. – krytykowane za oderwanie od rzeczywistości poza-

testowej, mierzą one bowiem zmienne o niejasnym znaczeniu adaptacyjnym, a bez zewnętrznych kryteriów trafności nie pozwalają one skutecznie przewidywać, gdyżnie jest znany empiryczny sens tych skal.

– są nadmiernie treściowo jednolite (homogeniczne) i wskutek tego, że zawierają pozycje jawne (łatwe do przeniknięcia), stają się potencjalnie podatne na zniekształcenia


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Źródła błędów w badaniu kwestionariuszowym

Głównym problemem technik opartych na samoopisie jest ich podatność na zniekształcenia (wypaczanie) odpowiedzi i/lub (często intencjonalne) fałszowanie, udawanie, symulowanie.

Źródłem mogą być:• niejasne sformułowanie pytań (ambiguity)• pytania, na które nie można odpowiedzieć z powodu braku wiedzy

lub możliwości np. pamięci i przez to prowokujące pozorne odpowiedzi (zgadywanie)

• niezdecydowanie, wykrętność, ostrożność• brak sumienności, niedbałość, odpowiadanie przypadkowe• indywidualny styl odpowiadania (potakiwanie: acquiescence, yeah

saying, zaprzeczanie, naysaying; niezależne od treści twierdzeń)

• poszukiwanie aprobaty społecznej, odpowiadanie zgodnie z powszechnie przyjętą hierarchią wartości społecznych; tendencja do celowego kształtowania wizerunku i zarządzania wrażeniem


Niezdecydowanie

Tendencja osoby badanej albo do opuszczenia odpowiedzi (powodujące sukcesywne obniżanie wyników), albo też do wybierania odpowiedzi pośredniej - czyli "?", albo medialnej kategorii wśród zaproponowanych w arkuszu odpowiedzi. Natomiast krańcowość to skłonność do wybierania - w przypadku odpowiedzi wielokategorialnych - odpowiedzi skrajnie pozytywnych albo skrajnie negatywnych, w zależności od treści twierdzenia.


Odpowiadanie przypadkowe

Wbrew pozorom precyzyjne określenie, czym jest odpowiadanie przypadkowe, nie jest wcale łatwe. Przypadkowo można bowiem odpowiadać i wtedy, gdy zaznacza się wszystkie odpowiedzi jako prawdziwe, jak i wtedy, gdy zaznacza sięwszystkie odpowiedzi jako fałszywe, a nawet wtedy, gdy połowę odpowiedzi zaznacza się jako prawdziwe (w dowolnym porządku), a połowę jako fałszywe.

Osoba badana bowiem może wybrać różne strategie przypadkowego odpowiadania, którą będzie powtarzaćniezależnie od treści pytania. Motywacja osoby badanej może być przy tym zróżnicowana — od braku chęci współpracy z osobą badającą począwszy, do zgadywania odpowiedzi.

Gdybyśmy znali motywacje osób badanych, rzecz byłaby prosta; zazwyczaj możemy jedynie przypuszczać o niej na takiej podstawie, że prezentowany w badaniu obraz siebie jest niezgodny z innymi informacjami, jakie posiadamy o badanej osobie i że w związku z tym jednym z powodów tego faktu jest przypadkowe wybieranie przez nią odpowiedzi na twierdzenia kwestionariuszowe.


Indywidualny styl odpowiadania (1)

Tzw. czynniki stylistyczne wyodrębniono, porównując odpowiedzi tych samych osób podczas badania „normal-nymi” i „odwróconymi” skalami. Skala „odwrócona” to taka skala, w której zmieniono w stosunku do wyjściowej skali pytania tak, że odpowiedziądiagnostyczną jest ‘nie’ w miejsce pierwotnej odpowiedzi ‘tak’, i odwrotnie.

W badaniach tych stwierdzono np., że rezultaty wyjściowej i odwróconej skali „F”, tzw. kalifornijskiej (autorytaryzmu), są w sposób istotny statystycznie skorelowane dodatnio, aczkolwiek wysokie rezultaty w obu skalach są logicznie sprzeczne.


Indywidualny styl odpowiadania (2)

Pojęcie "indywidualny styl odpowiadania" zostało wprowadzone przez Leonarda G. Rorera dla odróżnienia takiego sposobu odpowiadania, w którym osoba trwale wybiera określony rodzaj odpowiedzi niezależnie od treści pytania i okoliczności badania, od takiego sposobu, w którym odpowiadanie wywołane jest lokalnymi (ze względu na interakcję treści pytania i kontekstu badania) czynnikami o charakterze niestabilnym, nazywanych łącznie „nastawienia” (styles vs sets).

Generalnie - styl zależy od formy pytania. Wśród stylów odpowiadania wyróżnia się miedzy innymi tendencję do dawania odpowiedzi twierdzących lub przeczących, tendencjędo dawania maksymalnej liczby odpowiedzi w jednostce czasu, unikanie dania jakiejkolwiek odpowiedzi nieprawidłowej. Podobnie „atreściowy” charakter ma lateralizacja: zaznaczanie odpowiedzi albo stale po lewej, albo stale po prawej stronie arkusza odpowiedzi.


Tendencja do zgadywaniaZ tendencją do zgadywania (podejmowania ryzyka)

mamy do czynienia generalnie wszędzie tam, gdzie istnieje niepewność, która odpowiedź jest poprawna, a więc wtedy, gdy:

• treść pytania (więc zakres i rodzaj cechy czy zachowania, których twierdzenie dotyczy), nie jest jasna dla osoby badanej,

albo gdy• niejasność dotyczy nie treści pytania lecz nasile-

nia cechy u osoby badanej, a ona spostrzega siebie na granicy TAK/NIE– paradoks Goldberga –badani spostrzegając swoją pozycję na

krańcach kontinuum cechy nie mają trudności w podjęciu decyzji o wyborze odpowiedzi i jej nie zmieniają, co zwiększa stabilnośćodpowiedzi i obniża to w efekcie moc różnicującą tych pytań. Natomiast pytania dobrze różnicujące, zrównoważone wywołująodpowiedzi o znacznej zmienności.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Czynnik aprobaty społecznej (1)

Tzw. czynnik aprobaty społecznej (socialdesirability) określany jest jako „tendencja do przypisywania sobie twierdzenia wchodzącego do puli wartości społecznie pożądanych i odrzucania takiego, które wchodzi w zakres wartości społecznie niepożądanych”.

Można powiedzieć, że jest tak, jakby badana osoba jako kryterium odpowiadania nie brała pod uwagą rzeczywistego nasilenia posiadanej właściwości (cechy), ale społeczną wartośćzachowań, będących treścią twierdzenia.



Odpowiadanie zgodne z powszechnie przyjętą hierarchią wartości społecznych wcale nie musi być traktowane jako sterylna zmienna zakłócająca, obniżająca trafność testu.

Można bowiem zasadnie przyjąć, że jest to zmienna psychologiczna, pozostająca w związku ze zmienną główną —nasileniem patologii.W badaniach Gougha korelacja rangowa między indywidualną aprobatą (ja oceniam pozytywnie) i szacowanym związkiem z przystosowaniem wynosiła 0,82, natomiast korelacja między społeczną aprobatą (inni ludzie oceniają) i związkiem z przystosowaniem wynosiła 0,78.

Stwierdzono więc istotną, pozytywną i wysoką zależnośćmiędzy stopniem aprobowania przez studentów określo-nych zachowań i ich wartością przystosowawczą.



Wyróżnia się dwa rodzaje społecznie pożądanych odpowiedzi w sytuacji społecznych porównań – opisywanych jako bazujące bądź to na zawyżonej samoocenie (self-deceptiveenhancement; SDE) bądź na zarządzaniu wrażeniem (impression management; IM).

Zawyżona samoocena (SDE) zawiera elementy odzwierciedlające poczucie wielkości czy zbytniej pewności co do własnych umiejęt-ności społecznych, kompetencji, podejmowania decyzji i wydawania ocen, a także przeceniania własnych zdolności do kontrolowania sytuacji i może byćefektem chęci zyskania aprobaty, redukcji zagrożenia integralności ja (obrazu siebie) lub obrony ego.

Zarządzanie wrażeniem (IM) zawiera elementy pozostające w ścisłym związku z nadmierną uprzejmością, motywami wspólnotowymi oraz sumiennością zwłaszcza w wymiarze zgodności z normami i zasadami i może być efektem zamiaru wpływania na innych.


Miary ipsatywne a czynnik SD

Termin pomiar ipsatywny został wprowadzony przez Cattella w 1944 roku. Określił on trzy podstawowe skale pomiaru psychologicznego:

• skalę interaktywną, w której pomiar danej cechy jest dokonywany niezależnie od narzędzia (wynik surowy)

• skalę normatywną, w której pomiar cechy jest dokonywany relatywnie, przez odniesienie wyniku surowego osoby do poziomu tej cechy u innych osób (wynik znormalizowany), a dokładniej oznacza to, że wynik pomiaru odnoszony jest do rozkładu (normalnego) wyników, uzyskanego w innym czasie i innych warunkach

• skalę ipsatywną, w której pomiar cechy jest dokonywany relatywnie, przez odniesienie go do innych wyników danej jednostki: albo w zakresie innych dyspozycji (cech), albo w zakresie tej samej cechy, ale otrzymanych przy innych okazjach (w innym czasie); dane ipsatywne powstają m. in. w efekcie wewnętrznych porównań(typu: Czy jesteś bardziej: x czy y?, rangowanie możliwości, przypisanie im liczby, dające stałą sumę itp).


Czynnik SD a miary ipsatywne

Aby uzyskiwać trafne wyniki należy wyrównaćwartość SD przedstawianych osobie badanej alternatyw – skoro bowiem wymagamy od osób badanych dokonania wyboru między opcjami, to zakładamy, że wyborem tym kierująpreferencje osobiste, a nie poszukiwanie społecznej aprobaty.

Czy jesteś sprytny czy uczciwy?Czy jesteś uczciwy czy honorowy?

Czy jesteś sprytny czy przebojowy?


Model odpowiadania na pytania kwestionariuszowe

R1

R2

R3

R

pytanie

wariantyodpowiedzi

postawaemocjonalno-motywacyjnawobec treścilub badania

wartośćpytania

(istotność,znaczenie)

dla problemówosoby badanej

ocenai kontrola

intelektualnapytania

i możliwości odpowiedzi

(jasność, łatwość)

ogólne uprzednie doświadczenia(częstość i atrakcyjność)

specyficzneuprzednie

doświadczenia(pamięć

preferencjii strategii)

aprobataspołeczna

Kontrola 2 (użyteczności; skutków odpowiedzi: kłamstwo vs dezaprobata) Kontrola 1 (subiektywnej prawdziwości)

Droga 1

Droga 2

Droga 3

R1 - odpowiedźdeterminowana przeztreść pytania

R2 - odpowiedź oparta na społecznie aprobowanych schematach

R3 - odpowiedź oparta na preferencji do określonego wariantu odpowiedzi(odpowiedniego stylu odpowiadania)

Kontrola 1 - kontrola prawdziwości odpowiedzi

Kontrola 2 - kontrola użyteczności odpowiedzi


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Kwestionariuszowe skale kontrolne - na przykładzie

MMPI

• skala „Nie potrafię odpowiedzieć”• skala L• skala F, skala FB, skala FP

• skala T-R, Carelessness scale , VRIN, TRIN

• Social Desirability Scale


13. Metoda projekcyjna. TAT, Rorschach, inne techniki.


Definiowanie metody projekcyjnej (1)

Lawrence Kelso Frank proponował [1948] odrzucenie technik „obiektywnych”, których zwolennicy (psychometrzy lub statystycznie nastawieni psychologowie akademiccy) poszukiwali znaczenia wyniku w badaniu jego {nie}typowości.

Ich przeciwieństwem miały być techniki projekcyjne („nieobiektywne”) skoncentrowane na poszukiwaniu niepowtarzalnych cech „prywatnego świata”jednostki. Dzięki ograniczeniu wpływu cech bodźca na reakcję badacz (diagnosta) przestanie siękoncentrować na zgodności reakcji z jakąś normą(wzorcem) i badanie projekcyjne pozwoli owąunikalność uchwycić.

Ta (dychotomiczna) argumentacja jest dziśwyraźnie anachroniczna.



L. K. Frank określił [1939b, s. 403] metodęprojekcyjną jako taką, która „pozwala jednostce ujawnić swój sposób organizowania doświadczenia dzięki daniu jej pola (obiektów, materiałów, doświadczeń) o relatywnie niskiej strukturze i [słabym] kulturowym wzorcu tak, by osobowość mogła rzutować na to dające się formować pole swój sposób widzenia życia, swoje sensy, wartości, wzorce, a szczególnie swoje uczucia. W ten sposób wywołujemy projekcję prywatnego świata osobowości jednostki”.



Frank w późniejszej pracy [1948, s. 46] określiłtechnikę projekcyjną jako „metodę badania osobowości przez postawienie badanego w sytuacji, na którą chce on odpowiedzieć zgodnie z tym, co ta sytuacja znaczy dla niego i co czuje, gdy na niąreaguje”.

Wynika więc z tego, że to interpretacja osoby badanej metodą projekcyjną jest przedmiotem opracowania w procesie diagnozowania. Inaczej mówiąc, oryginalnym (pierwszym) autorem interpretacji jest osoba badana, a nie diagnosta.


Metafory badania za pomocątechnik projekcyjnych

osobowośćaktywna

osobowość

projekcjazachowanie

testowe

osobowośćpasywna

RTG

zachowanie testowe

bodziec

zachowanie testowe

1.

2.

3.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021



Można więc sformułować odpowiedź na pytanie, czym jest technika projekcyjna. Jest to technika diagnostyczna oparta na apercepcji. Istotą diagnozy projekcyjnej jest – mówiąc językiem współczesnej psychologii –wykorzystanie przez uczestnika badania swoich osobistych struktur poznawczo-afektywnych (schematów poznawczych) do nadania indywidualnych znaczeń niejednoznacznemu materiałowi.

Zachowaniem projekcyjnym jest więc interpretacja(treściowa i/lub formalna organizacja) przez osobędiagnozowaną bodźca projekcyjnego o specyficznej strukturze przedstawionemu jej podczas badania diagnostycznego lub własnej ekspresji, a nie jest nim ekspresja (mówienie, pisanie, rysowanie) per se.



Inaczej mówiąc, podczas interpretacji niejasnych i niejednoznacznych bodźców projekcyjnych mamy do czynienia z projekcyjnymi reakcjami –tworzeniem przestrzeni znaczeń i umiejscawianiu w niej siebie i innych.

Atrybucja ta jest tym bardziej zindywidualizowana i psychologicznie znacząca (diagnostyczna), im bardziej wieloznaczna i pozbawiona informacyjnych wskazówek jest ta rzeczywistośćoraz im jej percepcja jest bardziej interpretacją niż odzwierciedleniem bodźca.



Tak rozumiana metoda ujawnia nie tylko cechy i mechanizmy osobowości jednostki, lecz także realizowane przez nią wzory adaptacji.

Jest ona bowiem złożonym procesem semantycznej transformacji bodźców zdeterminowanym przez:– indywidualne cechy jednostki, – właściwości znaczeniowe materiału testowego

oraz – społeczno-kulturowe reguły semantyzacji.

Jednym z zadań diagnosty może być rozpoznanie tych indywidualnych znaczeń i odróżnienie ich od znaczeńtypowych, kulturowych, wspólnych dla większości ludzi.


Co nie jest technikąprojekcyjną

Absolwenci medycyny zajmują się homeopatią i nikt nie wzywa do likwidacji medycyny.

Tak jak obok psychologii istnieje parapsychologia, tak obok metody projekcyjnej istnieje metoda paraprojekcyjna.

Konkurencyjne wobec metody projekcyjnej techniki paraprojekcyjne opierają się na wierze w niedający się racjonalnie wyjaśnić związek pomiędzy cząstkowymi aspektami wytworów lub preferencji człowieka a całościowymi właściwościami jego osobowości czy faktami biograficznymi.


Hipoteza projekcyjna (1)Kiedy ludzie starają się zrozumieć niejasne,

mętne, wieloznaczne i nieustrukturowane bodźce, wówczas interpretacje są zgodne z ich własnym indywidualnym wzorcemświadomych i nieświadomych potrzeb, lęków, chęci, impulsów, konfliktów, wcześniejszych uwarunkowań czy procesów myślenia oraz stylów spostrzegania i reagowania na świat, a także aktualnie działających czynników sytuacyjnych.

„Rzeczy nie są dobre czy złe same w sobie. Są dla nas takimi, jakie się wydają” Hamlet Shakespeare, II.: „Nothing is either good or bad, but thinking makes it so”


Hipoteza projekcyjna (2)Według hipotezy projekcyjnej Dawida Rapaporta

(1942): „wszystkie manifestacje zachowańczłowieka [obserwowalne i wewnętrzne – przyp. mój JWP], zarówno najmniej ważne jak i najważniejsze, ujawniają i wyrażają jego osobowość [...]” i indywidualność.

Jednak jak słusznie zauważają Paul T. Costa, Jr. i Robert R. McCrae (2005): „[...] nie wszystkie przejawy zachowań ujawniają tyle samo. Dowiemy się więcej o osobie, analizując historię jej życia, niżoglądając, jak idzie ulicą. [...] nie chodzi o to, czy Rorschach może nam powiedzieć o osobowości; pytanie brzmi, jak dobrze to robi”.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Pojęcie projekcjiWg. Bernarda I. Mursteina i Ronalda S. Pryera istnieją co najmniej 4

sposoby rozumienia pojęcia projekcji jako zjawiska psychicznego:1) projekcja klasyczna – oznacza wypieranie; ma charakter

mechanizmu obronnego pozwalającego człowiekowi usunąć poza świadomość wszelkie niepożądane zjawiska zachodzące w jego psychice (teorie psychoanalityczne)

2) projekcja atrybutywna – oznacza przypisywanie świadomych, własnych psychicznych cech (motywacji, uczuć i zachowania się; pozytywnych lub negatywnych) innym ludziom

3) projekcja autystyczna – polega na modyfikowaniu spostrzeżeńzgodnie z własnymi potrzebami, motywacja, uczuciami, postawami (wiedzą; młotek i gwóźdź; głodny i chleb); stany psychiczne przeżywane przez jednostkę nie są tu przypisywane drugiej osobie, lecz deformują widziany przez nią świat zewnętrzny

4) projekcja racjonalna (zracjonalizowana) – osoba która dokonuje tego może być świadoma swego zachowania, ale stara się swoje zachowanie (i poczucie winy) usprawiedliwić, wymyślając jakiśuzasadnienie (rację).


Metoda badania mechanizmów obronnych

Mechanizmy obronne są to procesy działające poza świadomością jednostki (z których jednostka nie zdaje sobie sprawy), których sensem istnienia jest likwidacja konfliktów wewnętrznych (emocjonalnych), zmniejszanie lęku, rozładowywanie napięciaemocjonalnego; rozwiązywanie sytuacji, której uświadomienie jest dla jednostki nie do zniesienia (jednostka nie chce jej sobie uświadomić). Jest to działanie automatyczne, wcześniej wyuczone w sposób nie do końca uświadomiony lub całkowicie nieświadomy, polegające na zniekształcaniu, przemieszczaniu i otamowywaniu "zabronionych" tendencji wywołujących lęk.


Wieloznaczność bodźców (1)

Wieloznaczność (ambiguity, dwuznaczność, niejasność, niejednoznaczność) bodźców testowych czyli tę ich cechę, dzięki której możliwe jest uzyskanie różnych wyników percepcji dla jednej osoby i/lub różnych zbiorów wyników dla różnych osób, rozumie się w dwojaki sposób.

Przyjmuje się, że wieloznaczny to tyle, co umożliwiający danie więcej niż jednej wypowiedzi przypisującej plamie znaczenie.

W innym rozumieniu wieloznaczność określa się jako właściwość bodźca powodującą, że nie daje on kryteriów do oceny adekwatności (poprawności) wypowiedzi. Innymi słowy: termin „wieloznaczny” w tym sensie zbliżony byłby bardzo do pojęcia „przypadkowo wiązany z plamą”.



Bodźcami ustrukturowanymi nazywa się często bodźce jednoznaczne, jasne, które mają to samo znaczenie dla wszystkich osób badanych oraz dla tej samej osoby badanej niezależnie od okoliczności.

Choć podejmowano wysiłki, aby określić fizykalne właściwości wieloznacznych bodźców testowych, na ogół dwuznaczność bodźców określa sięna podstawie analizy struktury odpowiedzi w danej populacji osób badanych.



Częstość odpowiedzi na Kartę V w Teście

Plam Atramentowych Rorschacha

Częstość odpowiedzi na twierdzenie 1 w

MMPI "Chętnie czytam czasopisma

techniczne"

Nietoperz 90%Inne 10%

Prawda 50% Fałsz 50%

Ponieważ plamy atramentowe w teście Rorschacha uchodzą za "dwuznaczne", oczekujemy iż bodźcom tym, a tym samym i pojedynczemu bodźcowi zostanie przypisana większa różnorodność "znaczeń", niżsformułowanemu słownie twierdzeniu typu "prawda-fałsz" jakiegośkwestionariusza. Tabela ilustruje pułapkę zawartą w takim sposobie rozumowania.

Gdybyśmy przyjęli definicję struktury, czy też wieloznaczności opartą na właściwościach odpowiedzi, konkluzją byłoby, że MMPI jest testem mniej ustrukturowanym, bardziej dwuznacznym od testu Rorschacha.



Interpretacja sytuacji testowej przez osobębadaną nie może być określona wyłącznie na podstawie znajomości materiału bodźcowego.

Kiedy badany proszony jest o odgadnięcie, co badający ma na myśli, nazywamy to testem obiektywnym; kiedy badający usiłuje odgadnąć, co badany ma na myśli, nazywamy to narzędziem projekcyjnym.

George Kelly (1958, s. 332)


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Testy obiektywne i nieobiektywne (1)

Ciekawa dyskusja na ten temat odbyła się w Journal ofPersonality Assessment.

Zapoczątkowali ją Gregory J. Meyer i John E. Kurtz (2006) pisząc, że tradycyjna klasyfikacja testów osobowości na projekcyjne i obiektywne (kwestionariuszowe) jest myląca, prowadzi do nieporozumień i zwiększa niejasność.

Przez testy obiektywne rozumie się najczęściej takie, w których diagnosta nie musi odwoływać się do swojej opinii, klasyfikując lub interpretując zachowania osoby diagnozowanej, lecz do klucza istniejącego niezależnie od tego badania.



Jednocześnie w tak rozumianych testach obiektywnych diagnosta musi polegać na (subiektywnej) opinii osoby diagnozowanej, oceniającej, w jakim stopniu dane zadanie (twierdzenie) ją dobrze opisuje i na ile chce i może się ona swoją opinią podzielić.

Natomiast (jak piszą dalej; Meyer, Kurtz 2006) w badaniu testem projekcyjnym diagnosta oczekuje od osoby badanej reakcji na bodziec zasadniczo pozbawiony wcześniej określonych znaczeń.



Robert F. Bornstein (2007) proponuje z kolei klasyfikacjętestów osobowości na podstawie procesu atrybucji, który leży u podstaw reakcji.

Test wcześniej określane jako obiektywne proponuje nazwać testami opartymi na autoatrybucji (self-attribution tests; nadawanie znaczeń bodźcom testowym na podstawie wiedzy o sobie i/lub stopnia prawdziwości takiego opisu siebie; kierowanie uwagi na siebie).

Testy projekcyjne proponuje nazwać testami przypisywania znaczeń bodźcom (stimulus-attribution tests; kierowanie uwagi na bodziec).



Jeszcze inna jest propozycja Edwina E. Wagnera (2008) –proponuje on system logiczno-formalny, zastępujący tradycyjną klasyfikację. Oparty jest on na trzech wymiarach: poprawności odpowiedzi (response rightness), szerokości odpowiedzi (response latitude) i nieoznaczoności bodźca(stimulus ambiguity). – Poprawność dotyczy tego, w jakim stopniu odpowiedź

posiada zewnętrzne kryteria prawdziwości, poprawności (restrictive) czy dopuszczalności (permissive) wykonania zadania według zaleceń osoby diagnozującej.

– Szerokość odpowiedzi dotyczy tego, ile odpowiedzi wywołuje zadanie testowe lub spośród ilu należy wybraćoraz tego, ile może być potencjalnych rozwiązań.

– Niejasność bodźca rozciąga się między jednoznacznością (precyzją, ostrością) i różnymi stopniami jej braku.


Kryteria podziału technik projekcyjnych

• ze względu na rodzaj bodźca (słowne, wzrokowe, ekspresyjne)

• ze względu na rodzaj reakcji (organizowanie, interpretowanie, konstruowanie, kojarzenie, wybieranie)


Rodzaje technikprojekcyjnych

• techniki konstrukcyjne, wymagające od osoby badanej ułożenia (opowiedzenia i/lub uporządkowania) pewnej historyjki lub opowiadania (najczęściej obrazkowe; TAT)

• techniki oparte na swobodnej słownej lub pisemnej asocjacji np. technika Rorschacha, test skojarzeń (słownych, rysunkowych)

• techniki wymagające od osoby badanej uzupełnienia treści obrazka (test „bąbelkowy”; Rosenzweig Picture Frustration Test) czy opowiadania, różne wersje niedokończonych zdań, bajek, zdarzeń, opowiadań (też w trzeciej osobie, czyli nie wprost)

• techniki ekspresyjne, efekt swobodnej twórczości artystycznej (psychodrama, odgrywanie ról) i/lub swobodnej zabawy (rysunek postaci ludzkiej, lalki, test świata, kolorowanie, collages)

• wybierania lub porządkowania wymagające selekcji wśród alternatyw (test Szondiego, Tomkins Horn Picture ArrangementTest itp.)

• personifikacja (np. chiński portret, Brand party, Family game)


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Diagnoza projekcyjna –TAT

Stanowisko, które reprezentuje twórca Testu Apercepcji Tematycznej Henry Alexander Murray (1893-1988), wiąże sięz założeniem istnienia takich procesów psychicznych, z których na bieżąco nie zdajemy sobie sprawy.

Do takich nieświadomych procesów psychicznych należą „dwie tendencje psychiczne: tendencja, by tłumaczyć sobie wieloznaczną sytuację, w której uczestniczy człowiek, zgodnie z własnymi przeszłymi doświadczeniami i obecnymi pragnieniami, oraz podobna tendencja u pisarzy, by opieraćsię na zasobach swych doświadczeń oraz wyrażać swe postawy i potrzeby, świadome lub nieświadome”.

Wymienione przez Murraya procesy nazywa się obecnie „projekcją”, a więc mimowolnym „rzutowaniem” czegoś, co jest wewnątrz człowieka, na jakiś zewnętrzny „ekran” czy „nośnik” (w TAT ma on postać opowiadania), można teżmówić o nieświadomym uzewnętrznianiu treści przeżyć.

Dr hab. Andrzej Gołąb Diagnoza i ekspertyza psychologiczna SWPS st zaoczne sem. zim. 2002/2003


TAT jako rentgen psychiki (?)

Osoba badana przy użyciu TAT może niechcący ujawniać swe sekrety: zauważa to dopiero poniewczasie. O owym automatyzmie nieświadomego ujawniania się wewnętrznego świata człowieka w opowiadaniach TAT tak oto wyraził się Murray: „[badany] zanim jeszcze zda sobie z tego sprawę, już mówi o wymyślonej postaci to, co odnosi się do niego samego, a co niechętnie by wyznał, gdyby zadać mu pytanie o to wprost”.

Ujawnienie świata wewnętrznego w TAT może w ogóle pozostaćniezauważone przez narratora. Murray uważał nawet taki stan rzeczy za sytuację typową. Napisał o tym tak: „z reguły po badaniu człowiek na szczęście nie zdaje sobie sprawy, że ukazał się psychologowi w sposób, który można porównać do zdjęcia rentgenowskiego jego psychiki”. Podobnie ujęli sprawę Józef i Natalia Reuttowie, autorzy pierwszej w Polsce książki na temat TAT, opublikowanej prawie 40 lat temu,: „Test Apercepcji Tematycznej, podobnie zresztą jak inne testy projekcyjne, można by nazwać podstępnym. Na jego podstawie bowiem interpretator dowiaduje się o osobie badanej tego, czego osoba ta nie zamierzała mu powiedzieć lub po prostu z czego w stosunku do siebie samej nie zdawała sobie sprawy”.

Dr hab. Andrzej Gołąb Diagnoza i ekspertyza psychologiczna SWPS st zaoczne sem. zim. 2002/2003


TAT – wprowadzenieTEST APERCEPCJI TEMATYCZNEJ (TAT) to projekcyjny test do

badania osobowości osób powyżej 4 rż. Materiał testowy stanowi 31 plansz: 30 obrazków czarno-białych i jedna biała karta. Niektóre z obrazków przeznaczone są wyłącznie dla jednej płci i oznaczone numerem i odpowiednio literą M [B], F[G] lub bez litery( 11 MF, 7 BM, 7 GF, 1 M, 1 F, 1 BG, 1B i 1 G). Całkowita liczba obrazków prezentowanych jednej osobie może wynosić 20 lub mniej. Jeżeli psycholog dąży do zdiagnozowania specyficznej grupy potrzeb może pokazać np. tylko 4 obrazki.

W czasie jednego badania psycholog prezentuje 8 - 12 obrazków; jeżeli zamierza badać za pomocą całego testu, badanie odbywa się w dwóch sesjach. Czas jednej sesji wynosi około 1 godziny.

Przed wykonaniem badania testowego psycholog przeprowadza wywiad lub rozmowę psychologiczną. Psycholog zapisuje wszystkie odpowiedzi osoby badanej. Czasami używa sięmagnetofonu do nagrania opowiadań (ma to na celu jedynie usprawnienie zapisu).


TAT – wybrane inne wersje testu

Leopold Bellak, Sonya Sorel BellakTEST APERCEPCJI TEMATYCZNEJ DLA DZIECI WERSJAZ POSTACIAMI ZWIERZĄT (CAT-A)

Wiek: dzieci od 3 do 10 lat. Procedura: badanie indywidualne; bez ograniczenia

czasu. Materiał testowy stanowi 10 obrazków czarno-białych

przedstawiających zwierzęta w różnych sytuacjach. Zadaniem osoby badanej jest ułożenie historyjki do każdego obrazka.

TEST APERCEPCJI TEMATYCZNEJ DLA DZIECI WERSJA Z POSTACIAMI LUDZI (CAT-H)

Materiał testowy stanowi 10 obrazków czarno-białych przedstawiających ludzi w różnych sytuacjach -analogicznych do sytuacji w wersji CAT-A (ze zwierzętami). Zadaniem osoby badanej jest ułożenie historyjki do każdego obrazka.


Self Administered GlobalApperception Scales™ (the

SAGAS™)Psychological Testing Services InternationalTM (PTSITM)

opracowało test projekcyjny, który jest prezentowany osobom badanym za pośrednictwem Internetu i które wpisują odpowiedzi on-line, a następnie jego wyniki sąopracowywane za pomocą programu komputerowego i przekazywane psychiatrze.

What is happening here? What is shethinking and feeling? What will happennext? Where will she be in 20 years?

Continue


Multi-Motive-Grid (MMG) MMG zawiera 18 obrazków, obrazujących (w intencji) społeczne

sytuacje kontroli (obecność/brak), akceptacji (akceptacja/odrzucenie) i realizacji wyzwań społecznych (sukces/porażka). Osoba badana ma odpowiedzieć na wszystkie widoczne pytania.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Adaptacje kulturowe TAT(1)

Bodźce Testu Apercepcji Tematycznej (TAT) były adaptowane do różnych populacji. Ma on swoją wersję afrykańską z 1953 roku (ThematicApperception Test for African Subjects), w której zmieniono treśćkart, wykorzystując rysunki pacjentów z plemienia Bantu oraz tzw. wersję Charlesa Eugene Thompsona z 1949 roku (TAT: Thompson Modification), w której przerysowano rysunki na kartach tak, by tło było jasne, a postacie miały ciemny kolor skóry i negroidalne rysy twarzy. W tej ostatniej wersji, tzw. czystą kartę (biała plansza, bez rysunku) zastąpiono kartą szarą.


Technika Rorschacha -wprowadzenie

TECHNIKA RORSCHACHA (R°) to projekcyjny test do badania osobowości osób powyżej 14 rż. Materiał testowy stanowi 10 symetrycznych tablic (plansz), na których znajdują się czarno-białe (5), czarno-biało-czerwone (2) i wielobarwne kleksy (3).

Osoba badana proszona jest o opowiedzenie, co na każdej z tych tablic widzi. Psycholog w czasie badania nie dyskutuje z danąosobą i dosłownie zapisuje jej odpowiedzi. Czasami używa sięmagnetofonu do nagrania wypowiedzi.

Kiedy osoba badana skończy spontaniczne opisy tablic, psycholog prosi o dokładne wskazanie, jakiej części tablicy dotyczyły wcześniejsze opisy. Celem uniknięcie niedokładnego zrozumienia przez psychologa tego, co osoba badana opisywał. Niekiedy występuje trzecia faza badania, w której psycholog pyta wprost osobę badaną, czy widzi w tablicy coś, co widzą tam inni (“Testingthe limits”).

Przed wykonaniem badania testowego psycholog przeprowa-dza wywiad lub rozmowę psychologiczną.


Technika Rorschacha historia

Herman Rorschach nie był pierwszą osobą, która jako materiał bodźcowy zastosowała kleksy. Krótka historia wygląda tak:

1857 - Justinus Kerner obserwuje, że w odpowiedzi na kleksy ludzie często nadają im znaczenia w sposób indywidualny, osobliwy, szczególny i specyficzny (Klecksographie, 1857)

1896 - Alfred Binet proponuje by wykorzystać atramentowe plamy do badania osobowości1910 - G. M.Whipple publikuje pierwszy zestaw standardowych kleksów1911 - H. Rorschach rozpoczyna prace nad kleksami1921 - H. Rorschach publikuje Psychodiagnostik

1922 - 2 kwietnia H. Rorschach umiera


Koncepcyjne korzenie

Zasadnicza idea szwajcarskiego psychiatry Hermana Rorschacha to traktowanie zjawiska selektywności percepcji jako narzędzia zrozumienia psychiki człowieka.

Rorschacha zafascynował fakt wybiórczego charakteru spostrzegania, na który tak duży nacisk kładł Freud. Metoda, skonstruowana w roku 1921 w oczach swego twórcy nie była niczym więcej niż dogodnym eksperymentalnym sposobem diagnozowania osobowości dla potrzeb klinicznych: „Trzeba od razu wyraźnie podkreślić, że są to przede wszystkim rezultaty empiryczne [...] Dlatego też wnioski z nich wyprowadzone są traktowane bardziej jako obserwacje niż jako dedukcje teoretyczne. Podstawy teoretyczne tego eksperymentu są w znacznej mierze ciągle jeszcze niekompletne”.

Prawa percepcji wg psychologii postaci

Wolfgang Köhler Kurt KoffkaMax WertheimerDiagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski 395 z 647

Technika Rorschacha (1)Co to może być? Do czego to jest podobne?

Dlaczego?


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Technika Rorschacha (4)

Pomoc w określaniu lokalizacji podstawy wypowiedzi

(Rorschach Location Charts)


Technika Rorschacha (5)


Percepcja plam

Badani dokonują jednocześnie dwóch czynności:• wybierają spośród potencjalnie równoważnych,

alternatywnych elementów plamy jeden z nich oraz

• wybierają spośród znanych im znaczeńodpowiadających temu elementowi także tylko jeden.

Po dokonaniu wyborów badani muszą podjąćjeszcze jedną decyzję — czy i w jaki sposób zwerbalizować wynik decyzji poprzednich. Produkt percepcji bowiem nie jest równoznaczny z werbalizacją, czyli wypowiedziąw wąskim sensie.


Wypowiedź (1)

Gertruda Meili-Dworetzki analizując różnice między wieloznacznymi figurami a plamami atramentowymi pisała: „[...] W technice Rorschacha osoba może dobrze spostrzegaćkształt nie będąc zdolną do przypisania mu sensownego znaczenia. Do arkusza wypowiedzi wpisujemy tylko te spostrze-żenia osoby badanej, które pociągają za sobą znaczenia, podczas gdy [...] spostrzeżenia bez przypisanych im znaczeń nie znajdują się w protokóle”.


Wypowiedź (2)

Inaczej mówiąc, analiza wypowiedzi nie jest badaniem „czystych” procesów poznawczych, ale tylko takich, w których efektom tych procesów osoby badane potrafią nadać znaczenia (przypisać treści).

Przypuszczalny ciąg przyczynowo-skutkowy jest następujący: analiza plamy przypisywanie sensu.

Proces odwrotny, a więc poszukiwanie w plamie takiego elementu, który powiązać można z apriorycznie przyjętą treścią jest, jak się wydaje, charakterystyczny raczej dla patologii.


Aspekty wypowiedzi

Wyróżnić można dwa aspekty wypowiedzi osoby badanej techniką Rorschacha:

• treściowy, ściśle związany z werbalizacją

• formalny, dotyczący cech bodźca wzrokowego.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Analiza wyników

Analizę wyników badania technikąRorschacha traktować można jako próbęudzielenia odpowiedzi na pytania: co i gdzie (wśród czego) w plamie oraz jaka "tego" właściwośćspowodowały, że tak "to" zostało nazwane (sygnowanie).

Interpretacja określa, jakie to pociąga konsekwencje dla innych pozatestowych zachowań badanej osoby


Rorschach a badanie percepcji

Technika Rorschacha jest metodą badania cechprocesu percepcji, w której szczególny nacisk kładzie się na określanie właściwości formalnych charakterystycznego dla danej osoby sposobu wyodrębniania i organizowania informacji w sytuacji ograniczającej aktywnośćjednostki do aktywności świadomości, przy założeniu, że owe cechy percepcji charakteryzująjednostkę i w sytuacji pozatestowej, w której modyfikowane są przez zmienne społeczne, sytuacyjne i motywacyjne.


Skojarzenia słowne

Możliwe formy:• swobodne skojarzenia na zadany

temat (Jaka pierwsza myśl przychodzi ci do głowy, kiedy słyszysz/widzisz X?)

• pojedyncze swobodne skojarzenia z bodźcową listą słów, często miesza-niną istotnych i neutralnych (Z czym kojarzy ci się X?)


Test skojarzeń słownych

• autorami testu są Grace H. Kent (1875–1973) Aaron J. Rosanoff (1878–1943)

• obejmuje 100 słów, z założenia neutralnych • normy opracowano na podstawie badania

1000 osób (zróżnicowanych pod względem płci, wieku i wykształcenia)

• został opublikowany w American Journal of Insanity w roku 1910


Test Piramidy Barw

The Color Pyramid Test

(Farbpyramiden-Test)

Robert Heiss, K.Warner Schaie; M.

Pfister

Opublikowany zostałpo raz pierwszy w

1951 roku.

Zadanie osoby badanej polega na

ułożeniu z kwadracików o

różnych kolorach (14 kolorów) trzech

piramid „ładnych” i trzech piramid „brzydkich”.


Test bąbelkowy (rysunkowy)1


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Technika trzeciej osoby

Pytamy nie o osobę badaną ale o „uogólnionego innego”; np.:

Wszyscy, którzy akceptują eutanazję to ...?Osoby, które kupują X, to ...?Osoby, które używają X, to ludzie, którzy... ?Co można powiedzieć o osobie, która ... ?Dlaczego tak wiele rodzin źle się odżywia?


Próba zdańniedokończonych

• Ludzie pijący piwo _______________ • Kto pije Lecha __________________• Telefon komórkowy jest wygodny, ale ___


Techniki zabawowe i psychodramatyczne

• techniki polegające na manipulowaniu lalkami – np. ScenotestGerhild von Staabs (lalki 8 dzieci, 8 dorosłych, zwierzęta, pojazdy, drzewa, itp.)

• psychodrama – metoda ta wymaga aby osoba badana odgrywała pewną rolę – bądź samego siebie, bądź kogokolwiek innego, i pełniąc ją zachowywała się tak jak w realnej sytuacji życiowej.


Testy rysunkoweZadaniem osoby badanej jest narysowanie drzewa(Koch Baum-Test), człowieka (Karen Machover Draw a Person Test – DAP; Hans Joachim Baltrusch FigureDrawing Test – FDT), siebie, czy bardziej skomplikowanych obrazków (John N. Buck House-Tree-Person Test – HTP; Kinetic Family DrawingRobert C. Burns, S. Harvard Kaufman).

Problemem jest, co jest przedmiotem interpre-tacji psychologa: • wytwór (rysunek)• opowieść osoby diagnozowanej o wytworze.


Chiński portret

Respondenci mają za zadanie wyobrazić sobie dany produkt/markę jako osobę (personalizacja przedmiotów), a następnie opisać ją bardziej szczegółowo poprzez przypisanie jej pewnych atrybutów (np. cechy charakteru, temperament, sposób spędzania wolnego czasu, wygląd, styl życia, samochód, którym jeździ, dom w jakim mieszka, ulubiony kolor, rodzaj muzyki lub zwierzę).

Brand Party Game: w tej technice respondenci dokonująpersonifikacji marek, a następnie wyobrażają je sobie na wspólnym przyjęciu, gdzie dochodzi do wymiany zdań, ścierają się poglądy, argumenty. W efekcie uzyskujemy informacje - po pierwsze, o specyficznych cechach przypisywanych produktom, po drugie, o relacjach pomiędzy poszczególnymi produktami, markami.


14. Badanie psychomotoryki.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Badanie tremoru

płytka metalowa

szczelina do prowadzenia wodzika

Tremor - drgania mimowolne przy ruchach precyzyjnych


Testy neuropsychologiczne (1)Badanie poznawczych, sensomotorycznych i percepcyjnych

konsekwencji uszkodzeń mózgu

Wzrokowo-motoryczny Test Gestalt Lauretty Bender (1938)

- 1+8 figur na oddzielnych kartach 3’x5’(rewizja - 15), bez ograniczeń czasu, cały czas widoczne

- liczy się czas – wynik jakościowy testu (większe znaczenie w przypadku dzieci – Bender-Kopitz dla dzieci od 4 r.życia)

- pierwsza figura A – sprawdzamy czy pacjent zrozumiał instrukcję

- ściśle określona kolejność figur; następne figury 1-8 podlegają ocenie jakościowej i ilościowej (punkty za niezgodność z kryterium=wzorem)


Testy neuropsychologiczne (2)Wzrokowo-motoryczny Test Gestalt

Lauretty Bender

(a) wzory (b) wykonanie osoby z uszkodzeniem OUN


15. Badanie procesów poznawczych.Testy inteligencji i nadużycia.

Testy "Army Alpha" i "Army Beta".Rodzaje zadań.


Testy inteligencji i zdolności

wystandaryzowane i znormalizowane narzędzia mierzące sprawność

intelektualną na podstawie efektywności (poprawności,

szybkości) wykonywania zadańumysłowych, mających określone

przez konstruktora, poprawne rozwiązania


Myślenie dedukcyjne

Rozumowanie dedukcyjne polega na wyprowadzaniu konkluzji z układu pewnych założeń czy przesłanek. Założenia mogą być ujęte w pewien formalno-logiczny lub matematyczny model, prowadzący do jednoznacznego rozwiązania.

W rozumowaniu dedukcyjnym wniosek zawiera informację, która była ukryta w przesłankach ("Wszyscy studenci zdają egzaminy, zatem zdaje je także Anna.").

W rozumowaniu indukcyjnym konkluzja zawiera informację, która nie była ukryta w przesłankach (jedna studentka zdaje egzaminy, ale takie rozumowanie może okazać się zawodne).


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Myślenie indukcyjne

Rozumowanie indukcyjne związane jest z wyprowadzaniem wniosków ogólnych z dostępnych danych dotyczących istniejących relacji pomiędzy obiektami.

Ten typ myślenia wymaga utworzenia hipotezy, która jest następnie testowana poprzez zastosowanie jej do dostępnych alternatyw. Na bazie tych procesów może nastąpić wybór odpowiedniego rozwiązania.

Rozumowanie to zawiera element zgadywania, domyślania się i wykorzystywania informacji niepełnych.


Początki badania inteligencji (1)

• w roku 1904 francuskie Towarzystwo Badań Dzieci i Ministerstwo Edukacji poprosiło psychologa Alfreda Bineta o opracowanie testu sprawności umysłowej; Binet zajmował się (wraz z lekarzem Teodorem Simonem)badaniami kraniometrycznymi, zainspirowany badaniami antropologa Paula Broca - który twierdził, że inteligentniejsi ludzie maja większe głowy

• celem tego testu było wyszukiwanie uczniów w szkołach podstawowych, którzy wymagają szczególnej pomocy w nauczaniu; założenie Binetabyło takie, że słaby wynik IQ nie wskazuje na niemożność osiągnięcia dobrych wyników w nauce, lecz osoby takie wymagają dodatkowej, specjalistycznej pomocy i wsparcia w procesie edukacji

• w czasach Bineta psychologowie definiowali idiotów jako tych, którzy nie nauczą się w pełni mówić, a poziom ich rozwoju jest nieco wyższy niżpoziom trzylatka; następną kategorie stanowili imbecyle, którzy nie potrafili nauczyć się pisać ani czytać, co odpowiadało wiekowi umysłowemu dziecka 3-7 rż; typem pośrednim między imbecylem a osobą o normalnym rozwoju umysłowym był kretyn



• Binet uznał, że kluczową zdolnością intelektualną jest umiejętnośćdokonywania sądów, którą określał jako zdrowy rozsądek.

• uważał, że myślenie osób inteligentnych charakteryzuje sięukierunkowaniem i planowaniem, dostosowaniem do specyfiki zadania oraz refleksją i kontrolą.

• Uważał, że inteligencja kształtowana jest środowiskowo• test zawierał wiele różnych typów rozumowania, od liczenia, porządkowania,

zrozumienia, wyobrażania sobie, aż po poprawianie błędów; tak, aby odwoływać się do zadań typowych dla danego „wieku umysłowego”

• początkowo dzieci rozwiązywały testy o różnym stopniu trudności; w 1908zestaw pytań został zmieniony i odpowiednie zadania przyporządkowano do konkretnego wieku; w ten sposób można było określić czy dziecko potrafi rozwiązać te zadania, które powinno w obecnym momencie swojego rozwoju; Binet tym samym wprowadził pojęcie „wieku umysłowego” (rozwojowy poziom inteligencji)

• stosunek wieku umysłowego do wieku życia określał poziom inteligencji razy 100 (iloraz inteligencji; niemiecki psycholog William Stern, 1912)



• Henry Herbert Goddard (1866 – 1957), amerykański psycholog i zwolennik eugeniki

• interesował się „ułomnością umysłową” i jej dziedziczeniem• przetłumaczył w 1908 r. test Bineta-Simona i w 22 tys. kopii

rozesłał go po USA• zaprezentował go prorokowi amerykańskiego ruchu

eugenicznego i Eugenika Record Office (ERO) Charlesowi B. Davenportowi. On zaproponował, by stosować go w celach selekcyjnych, po czym umówił Goddarda na spotkanie z komisarzem Williamsem na wyspie Ellis.

• zaproponował klasyfikację osób opóźnionych umysłowo na podstawie IQ: kretyn to osoba uzyskująca wynik miedzy 51 a 70, imbecyl 26-50, a idiota miał IQ 0-25


Pedologiai nadużycia testowania

• Teoria o fizycznym i psychicznym rozwoju dziecka, czyli pedologia, która na podstawie obserwacji swobodnego rozwoju dzieci oraz selekcji ich poziomu inteligencji przy pomocy testów starała się zorganizować życie odnowionej szkoły. Toteżrozporządzenie władz oświatowych „o organizacji pedologicznej pracy w republice" z 1931 r. nakazywało pedologom przy pomocy testowania dobierać klasy, oceniać nauczanie, ustalać przyczyny braków postępu w nauce, prowadzić poradnictwo zawodowe, selekcjonować dzieci trudne, niedorozwinięte itd.

• Pedologia wprowadzona do szkoły w ZSRR pogłębiła chaos w systemie szkolnym, wskutek czego została odrzucona przez partię w r. 1936 jako pseudonauka i oportunistyczne odchylenie prawicowe od marksizmu-leninizmu. W ZSRR od 1936 stosowanie testów było zakazane.

• Od tego czasu nastąpiła rehabilitacja systemu Makarenki jako wychowania prawdziwie komunistycznego, a wydany opis jego w Poemacie pedagogicznym (1933—1935) wzbudził powszechne uznanie.



• na Uniwersytecie Stanforda w latach 1922-1942 kierowałWydziałem Psychologii

• w 1916 LM Terman opublikował Stanford Revision of the Binet-Simon Scale (2 rewizja z Maud A. Merrill, 2d rev., 1937; 3d rev. 1960)

• przeznaczona jest dla osób w wieku 2-20 lat. Składa się z dwóch równoległych wariantów, które umożliwiajądwukrotne badanie tej samej osoby w krótkim odstępie czasu.

• przeprowadził podłużne badanie rozwoju dzieci wybitnie uzdolnionych publikując wyniki w postaci pięciu tomów wydanych na przestrzeni lat 1925-1959

Lewis Madison Terman (1877 - 1956)

Maud Amanda Merrill (1888-1978)


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


• inteligencja to konstrukt hipotetyczny; (...) jest to zagregowana(ogólna) zdolność jednostki do podejmowania działań celowych,racjonalnego myślenia i do efektywnego radzenia sobie we własnymśrodowisku

• Dawid Wechsler (12 stycznia 1896 - 2 maja 1981) urodził się w Lespedi, Rumunia, jako najmłodsze dziecko w spośród 7 dzieci Mosesa S. Wechslera (nauczyciela hebrajskiego) i Leah W. Pascal(właścicielki sklepu); w 1902 roku rodzina przeprowadziła się do Nowego Jorku

• swoją dysertację w Columbia University na temat eksperymentalnej psychopatologii opublikował w 1917 roku; doktorat w 1925 roku

• z armią USA w 1919 walczył we Francji• pracował pod kierunkiem EG Boringa nad testami dla wojska

Początki badania inteligencji (6a)


• w 1932 roku rozpoczął pracę jako główny psycholog w Bellevue Psychiatric Hospital w Nowym Jorku

• studiował u Karla Pearsona, Charlesa Spearmana oraz Anny Freud w Wiedniu

• chcąc badać inteligencje dorosłych przygotował Wechsler-BellevueIntelligence Scale (WBIS, 1939), Army Wechsler (1942), Wechsler AdultIntelligence Scale (WAIS, 1955, 1981), Wechsler Intelligence Scale for Children (1949, 1974) oraz Wechsler Preschool and Primary Scale of Intelligence (1967)

• zaproponował tzw. dewiacyjny iloraz inteligencji

Początki badania inteligencji (6b)


Testy „Army Alpha” i „Army Beta” (1)

W latach 1917-18, na podstawie testów m. in. Bineta pułkownik Robert Mearns Yerkes (jako szef 40-osobowego Committee on the Psychological Examination of Recruits APA) stworzyłgrupowe testy dla 1,75 milionów rekrutów Armii USA.

Były to 3 grupy testów: Army Alpha pisemny test dla osób wykształconych (212 zadań), Army Beta obrazkowy test pozwalający badać także analfabetów lub imigrantów nie mówiących po angielsku (lub osoby, które nie zaliczyły testu Alpha; czas badania: 1 godz.) oraz indywidualna wersja ustna (dla osób, które nie zaliczyły testu Beta).


Testy „Army Alpha” i „Army Beta” (2)

Wg Yerkesa opracowane przez niego testy miały mierzyćwrodzony poziom inteligencji, niezależny od kultury i wykształcenia. Potwierdzeniem miały być badania wieku umysłowego w USA (Psychological Examining in the United States Army), gdzie okazało się, że:

• średni wiek wynosił dla białych amerykanów 13,08 lat (górna granica kategorii „kretyn”; dla Murzynów 10,41; + Oregon, Waszyngton, Kalifornia; - Kentucky, Missisipi, Arkansas)

• imigranci z Europy Zachodniej i Północnej mieli lepsze wyniki niżimigranci z Europy Południowej i Wschodniej (Rosjanie 11,34; Włosi 11,01 a Polacy 10,74 lat)

• generalnie: na podstawie badań stwierdzono, że 46% Polaków, 42,3% Włochów, 38% Rosjan stanowią ludzie ograniczeni umysłowo tak samo lub bardziej, niż murzyni.

• 1924 Immigration Act


SYSTEM OCENIANIA

• każdy otrzymywał ocenę od A+ do E- (16 ocen)

• ocena określała przydział służbowy• ocena C- oznaczała „średnią niską

inteligencję” – stopień szeregowca• ocena D oznaczała przydział do stanowisk

nie wymagających specjalnych umiejętności czy przezorności

• ocena D i E nie zakładała zdolności do rozumienia pisanych rozkazów

A+ A A- B+ B B- C+ C C- D+ D D- E+ E E-


Typy zadań testowych

Matczak, A. (1999). Testy inteligencji i zdolności. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. t.1. (s. 448-469). Gdańsk: GWP.

S


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Problemy „życiowe” vs „testowe”

• testowe zagadki– nieznane, nowe– nie wykorzystują

wcześniejszej wiedzy– wszystkie niezbędne

informacje zawarte sąw zadaniu

– wymagania (kryteria rozwiązania) są jedno-znaczne

• realne problemy– znane– wymagają

wykorzystania wcześniejszej wiedzy

– brak niezbędnych infor-macji

– cel jest nieznany


Badanie procesów poznawczych a zasada

kategoryczności rozwiązania

Znajdź związek łączący pierwszą parę słów. Następnie zastosuj tęzasadę i uzupełnij brakujące słowo w drugiej parze. (Czas na rozwiązanie - 20 s.)

Żyrafa do Arktyki ma siętak, jak rzepa do...· a) klombu· b) Azji · c) hipopotama · d) dyni

Buda dla:

ma się tak, jak mieszkanie dla:

· A · B · C · D


Rozwiązywanie zadań testowych- przedmiot badania

poziom wykonania

• koncentracja na ocenie efektów działania osoby badanej

• działanie osoby badanej jest skuteczne („1”) lub nie jest skuteczne („0”)

sposób wykonywania

• odkrywanie mechanizmów psychologicznych odpowiedzialnych za uzyskany przez osobębadaną wynik testowy

• wgląd w proces rozwiązywania zadań


• zadania zawierają w sobie informacje, które są potrzebne do ich rozwiązania

• składają się z trzonu (w którym zawarty jest problem bądź pytanie), odpowiedzi prawidłowej oraz dystraktorów

Zamknięty format pozycji testowych


Dystraktory

nieprawidłowe (niezgodne z kluczem) rozwiązania w testach z odpowiedziami do wyboru ich zadaniem jest zakłócanie(dystrakcja) procesu wyboru odpowiedzi „odciągające” uwagę od odpowiedzi poprawnych dzięki podobieństwu do odpowiedzi poprawnych lub odwołaniu siędo „ekonomii poznawczej” (łatwości) albo do błędnej wiedzy


• dystraktory nie powinny odbiegaćznacznie pod względem treściowym i formalnym ododpowiedzi prawidłowej, bo• dystraktory to odpowiedzi

stwarzające pozory prawdziwości

Nieprzypadkowy dobór dystraktorów


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Odpowiedzi poprawne i błędne jako źródło informacji

diagnostycznych

poprawne

styl rozwiązywania zadań testowych identyczny ze „stylem autora”

testu

poprawne i błędne

styl rozwiązywania zadań testowych

inny niż ten, który zaproponował

autor testu, styl indywidualny


Analiza procesu rozwiązywania testu

Analiza procesu rozwiązywania testu dostarcza danych na temat trafności teoretycznej testu - gdy test zawiera zadania do rozwiązania lub polecenia do wykonania to obserwacja kolejności wykonywanych czynności, elementów zadania sprawiających najwięcej trudności, elementów pomijanych, popełnianych błędów, itp. dostarcza informacji o mierzonym konstrukcie teoretycznym.


16. Pojęcie normy i normalności.


Rola pojęcia „norma” (1)

Psycholog musi posiadać kryterium, pozwalające mu na określenie, co jest normalne czy typowe, a co jest chore czy nietypowe (niepożądane i wymagające modyfikacji). Kryterium takie musi mieć charakter zewnętrzny (obiektywny), bo psycholog wie, iż jego osobisty standard nie musi być podzielany w populacji, z której pochodzi osoba uczestnicząca w badaniu. Co więcej – adresaci jego komunikatów diagnostycz-nych (orzeczeń) oczekiwać będą jako uzasadnienia tego wzorcowego kryterium, najlepiej w liczbowej postaci. Tym narzędziem poznawczym jest pojęcie normy psychologicznej.


Rola pojęcia „norma” (2)

W przypadku selekcji – drugiej, obok modyfikacji formy interwencji zadaniem jest wybranie (wskazanie) tych osób, które są pod jakimśwzględem nietypowe – na przykład lepiej niż inni umieją zarządzać zespołami ludzkimi czy bardziej od innych są asertywne, ale także i takie, które mniej dezorganizują się pod wpływem stresu czy gorzej od innych potrafią sięuczyć. Także więc musimy dokonaćwartościowania i określić, co zgodne jest z zakładanym standardem, a co nie.


Problemy z pojęciem normyPojęcie normy (standard, wzorzec, wartość kryterium) czy normalności (stopnia

realizacji kryterium) jest pojęciem wieloznacznym.Norma może być etyczna, prawna, teoretyczna, społeczno-kliniczna czy też

statystyczna.Stawia się pytanie, czy choroba (a co za tym idzie – i zdrowie) jest stopniowalna

(ilościowa)? Zdaniem jednych różnica ta jest jakościowa – dane o funkcjonowaniu osoby

zdrowej nie wyjaśniają stanu patologicznego. Co więcej – większa liczba objawów patologicznych nie wskazuje na „większą” chorobę, ale jedynie zwiększa pewność jej rozpoznania.

Z drugiej strony można przyjąć, że mamy do czynienia z jednym wymiarem i istnieje płynna granica między normą i patologią (co zapobiegać może nietolerancji i wykluczaniu). Wówczas w każdym z nas jest odrobina (mniejsza albo większa) choroby psychicznej.

Przyjmując założenie o ciągłości między zdrowiem a chorobą jej przyczynę i przebieg można wytłumaczyć, odwołując się do mechanizmów i systemów regulacji występujących także w zdrowym organizmie. Inaczej też z tego punktu widzenia wyglądają krańce dymensji – jest nie tylko „podnormalność”, ale także „ponadnormalność”.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Czym jest nienormalność?

• czy nienormalność w ogóle istnieje?• kto decyduje o nienormalności?• dlaczego jest tak trudno o definicję

nienormalności?


Czynniki wpływające na zjawisko "nienormalności"

• cierpienie• dziwaczność• zaburzenia przystosowania• utrata kontroli • naruszanie norm socjalnych


Definiowanie „normalności” (1)

• jednostka jest w stanie zdrowia, jeżeli wymogi otoczenia nie przekraczająmożliwości adaptacyjnych jednostki, co jest stanem typowym – określone kulturowo wymagania (rozwojowe zadania życiowe) mają zazwyczaj charakter umiarkowany

• normalność to jest to co dana grupa społeczna, w danym czasie i w danym miejscu uważa za normalne


Cecha a symptom (Foulds)

• istnieje wyraźna różnica między cechami (norma) a symptomami (choroba). W odróżnieniu od symptomów cechy są uniwersalne w ramach danej kultury, przejawiają się w sposób względnie trwały i są wewnętrznie akceptowane (ego-syntonic), podczas gdy symptomy są źródłem dyskomfortu albo dla jednostki albo jej otoczenia.

• na wymiarze cechy można umieścić można każdąjednostkę z grupy, którą ta cecha charakteryzuje -inaczej mówiąc każdy członek grupy osiąga jakąśwartość cechy.

• symptomów należy poszukiwać wśród cech rzadkich, charakteryzujących tylko niektórych członków grupy.

• różnica nie jest więc ilościowa, ale jakościowa.


Znaczenia pojęcia ”norma” (1)

normy

przedmiotowe (realnie istniejące stany rzeczy)

opisowe (co ludzie robią)

“powinnościowe”, nakazowe (co jest

aprobowane) lub językoweWZORCE

etyczne prawneodwołujące się do teorii psychologicznych,

konstrukty wyjaśniające, założenia filozoficznej koncepcji człowieka

opisowe (“obserwacyjne”)

statystyczne (psychometryczne)

społeczne, kliniczne, społeczno-kliniczne (brak symptomów

patologicznych, zgodność ze wzorcem lub normą społeczną,

kontekst)


Znaczenia pojęcia ”norma” (2)• Norma teoretyczna – stan jednostki odnosi się do ogólnie

przyjętych prawidłowości lub twierdzeń dotyczących fizjologicznego, psychologicznego lub społecznego funkcjonowania człowieka; wskazanie pozytywnych cech stanowiących pewien wzorzec osobowości (współistnieje wiele norm!!).

• Norma społeczno-kliniczna – ze spełnieniem kryterium normy mamy do czynienia wówczas, gdy objaw (lub wielkość danego parametru kryterium) nie występuje w przypadku zdrowia (z określonym prawdopodobieństwem: za normę szeroką przyjmujemy przeważnie zakres między 3 a 97 centylem, a za normę wąską —między 25 a 75 centylem) i jednocześnie występuje w przypadku choroby (z określonym prawdopodobieństwem), czyli ma wysokączułość i swoistość. Norma społeczno-kulturowa – za jednostkęprawidłowo funkcjonującą uważa się osobę przystosowaną do grupy społecznej, o satysfakcjonujących relacjach z innymi (relatywizm!!).

• Norma statystyczna – odnoszona do zaobserwowanego rozkładu cech w populacji, z której pochodzi jednostka (skąd to wiadomo?).


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Dewiacyjna hipoteza Berga (1)

Odwoływanie się do norm, a więc typowego wykonania, łatwo prowadzi do utożsamiania patologii z nietypowością. Założenie, że statystyczna rzadkość jest synonimem choroby znalazło swój wyraz w tzw. hipotezie dewiacyjnej Irwina Augusta Berga (deviation hypothesis), opublikowanej po raz pierwszy w Journal of Psychology w 1955 roku.



Sformułowana ona została następująco: “Dewiacyjne wzorce odpowiedzi mają na ogół charakter ogólny; dlatego też te wzorce zachowań dewiacyjnych, które sąznaczące dla patologii [...] są powiązane z innymi odpowiedziami dewiacyjnymi, które nie dotyczą krytycznych obszarów zachowania [...]”, a jedną z jej implikacji jest to, że “[...] z punktu widzenia hipotezy dewiacji treść konkretnego bodźca nie jest [...] istotna dla pomiaru zachowań”



Zgodnie z tą hipotezą nietypowość wykonania testu sama w sobie, niezależnie od treści, jest wskaźnikiem patologii.

Przyjęcie takiego założenia w sposób oczywisty prowadzi nas do tworzenia narzędzi „psychometrycznych” z dowolnych bodźców, które po normalizacji (czyli ustaleniu typowości udzielanych odpowiedzi) tworzyć mogąinstrumenty do wykrywania patologii.


18. Rodzaje wiedzy ze względu na źródła. Błędy wiedzy zdroworozsądkowej.


Co wyjaśniamy w psychologii?

1. zachowanie pojmowane jako instrument adaptacji człowieka do otoczenia; zjawiska, mające ugruntowanie w biologicznej strukturze organizmu

2. świadome ustosunkowanie się do zachowania; wytwory intencjonalności; fenomenologiczny świat znaczeń


Fakty psychologiczne

fakty psychologiczne

fakty natury (świat obiektywny)

są, bo muszą być

fakty kultury (świat subiektywności)

są, choć być nie muszą

konieczności przypadki wytwory świadomości


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Rodzaje wiedzy ze względu na źródła

wiedza potoczna (PRAKTYCZNOŚĆ zdrowego rozsądku)

mądrość (autorytet; KTO?)

wiara (SPOSÓB kontaktu z ponadnaturalnym autorytetem)

nauka (JAK? metodologicznie!)


Zdrowy rozsądek• termin „zdrowy rozsądek” opisuje wierzenia i założenia, które dla

większości ludzi wydają się oczywiste, słuszne i właściwe.• wiedzę potoczną należy odróżnić od „mądrości ludowych” (np.

przysłów), w przeciwieństwie do „mądrości ludowych” przekonania zdroworozsądkowe nie muszą być przekazywane z pokolenia na pokolenie.

• wiedza potoczna jest zbiorem przypadkowych i osobistychspostrzeżeń, gdyż każdy z nas ma inny punkt odniesienia, inne doświadczenia życiowe, jednocześnie cechuje nas skłonność do generalizowania i traktowania pewnych zdarzeń jako typowych

• wiedza potoczna pełna jest niespójności i fragmentaryczności, nawet wtedy, gdy ujawnia się w przysłowiach ludowych, porzekadłach, mitach, jest pochopna i pozbawiona konkluzji, zadowalając się pozorem czy nawet złudzeniem faktyczności, wiedza ta z łatwością stawia oceny i wartościuje, popadając nierzadko w puste moralizatorstwo.


Błędy wiedzy zdroworozsądkowej (1)

uleganie złudzeniu typu post hoc, ergo propter hoc - po tym, a więc wskutek tego (przykład błędnego wyprowadzania stosunku przyczyny i skutku ze zwykłego następstwa w czasie).

rozumowanie przez analogię, czyli przyjmowanie, że ponieważ dwie rzeczy sądo siebie podobne w pewien sposób, to sąone do siebie podobne także i pod innymi względami; także antropomorfizowanie, zoomorfizowanie, personifikowanie (np. planeta Mars)


Błędy wiedzy zdroworozsądkowej (2)

uleganie niemerytorycznej stronie argumentacji: źródło, głośność, liczby, itp.

wyciąganie wniosków nie wynikających logicznie z przesłanek

złudzenie powszechności zjawiska, niewłaściwe użycie dużego kwantyfikatora

nieuprawnione indywidualizowanie; rasizm brak krytycyzmu dowodzenie tylko na podstawie wybranych

przypadków, podtrzymujących tezę


Mądrość (1)

Zgodnie z modelem wiedzy opartej na autorytecie ludzie poszukują wiedzy odwołując się do tych osób, które z powodów społecznych lub politycznych są uważani za jej źródło.

Osobami tymi są np. czarownicy w społeczeństwach plemiennych, dostojnicy kościelni w społeczeństwach teokratycznych, królowie w monarchiach, naukowcy w społeczeństwach technokratycznych czy osoby w starszym wieku.


Mądrość (2)• to umiejętność podejmowania uzasadnionych

decyzji, które w dłuższej perspektywie przynoszą pozytywne rezultaty

• mądrość to umiejętność praktycznego wykorzystywania posiadanej wiedzy

• mądrość wymaga nie tylko samej wiedzy, lecz także szeregu predyspozycji psychicznych, ale też duchowych i etycznych, takich jak:

• umiejętność oceniania spraw z jak najszerszej i możliwie jak najbardziej obiektywnej perspektywy

• umiejętność panowania nad własnymi emocjami i popędami

• posiadanie sprawnego mechanizmu psychicznego podejmowania decyzji


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


WiaraW modelu opartym na wierze osoby

poszukujące prawdy znajdują wiedzę u autorytetów ponadnaturalnych takich jak wróżbici, wyrocznie czy media. W tym aspekcie, model oparty na wierze przypomina model oparty na autorytecie.

Modele te różnią się jednak obecnościązdarzeń ponadnaturalnych i stanem psychologicznym osób szukających wiedzy. Model oparty na wierze zależy teżod wykorzystania ceremoniału i rytuału.


Podstawowe założenia przyjmowane w nauce

• natura jest uporządkowana.• natura jest poznawalna.• wszystkie naturalne zjawiska mają naturalne

przyczyny.• nic nie jest dowiedzione samo w sobie.• wiedza jest wyprowadzana z nabywanego

doświadczenia, jeżeli nauka ma nam pomóc w zrozumieniu rzeczywistego świata, to musi byćempiryczna.

• istotą naukowości jest procedura (metodologia)


Wiedza naukowaPowód, dla którego odrzucamy astrologię jako naukę nie

leży bowiem w jej przedmiocie badań, ale w metodologii stosowanej przez astrologów. A ta właśnie traktowana jest jako nienaukowa.

Odrzucenie przez naukowców jakiejś dziedziny wiedzy, traktowanej przez wielu ludzi jako wiedzy rzeczywistej, oparte jest zawsze na przesłankach metodologicznych. Co więcej, sama nauka także ciągle się zmienia - wiedza dzisiaj uznawana za naukową, jutro może okazać sięnienaukowa.

Termin nauka nie odnosi się zatem do jakiejś ogólnej lub konkretnej wiedzy, lecz do odmiennej metodologii.

Cechy metodologii naukowej - jawność warsztatu, replikowalność, intersubiektywna komunikowalność, źródło procedur i metod obserwacji i weryfikacji.


Rodzaje wyjaśnień

niezorganizowana złożoność (agregaty)wyjaśnianie statystyczne

złożoność

up

orz

ądko

wa

nie

zorganizowana prostota (maszyny)wyjaśnianie analityczne

zorganizowana złożoność (systemy)


20. Studium przypadku a metodologia jakościowa.

Pomiar nieinwazyjny.Źródła danych. Zasada triangulacji.

Badania społeczne rozwijają się dzięki ideom, ale dyscyplinowane są jedynie przez fakty

C. Wright Mills socjolog


Typy danych (1)

liczbowe nieliczbowe

obiektywne(pomiar)

obiektywne liczbowe

obiektywne nieliczbowe

subiektywne (opinie -

judgmental)

subiektywne liczbowe

subiektywne nieliczbowe


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Źródła danychzbieranie danych

dane tworzone na użytek badania

wywiad

dane nie powstające na użytek badania

rozmowa

(nie)jawna (nie)uczestnicząca

obserwacja

dokumenty aktualne

osobiste i wtórne

dokumenty archiwalne

osobiste i wtórne

artefakty fizyczne:

wytwory i ślady używania


Testy i ich rodzajeSą dwa podstawowe rodzaje testów: mierzące

maksymalny poziom wykonania (sprawności) i typowe dla danej osoby wykonanie(osobowości).

To zależy oczywiście od tego, co chcemy zbadać – czy coś (wynik), co zależy od zaangażowania(motywacji) czy też od niego nie zależy.

Ponadto w tym pierwszym przypadku można mówić o poprawnej reakcji na zadanie, a w tym drugim, że „nie ma dobrych i złych odpowiedzi”.

W psychologii selekcji – skąd pochodzi – rozróżnienie dotyczy tego, co ludzie mogą zrobić (maksymalny wynik) i tego, co chcą robić (typowe wykonanie).


Testy poziomu maksymalnej sprawności

• mocy - zadania sązróżnicowane pod względem trudności , a o wyniku decyduje nie szybkość ale to, czy osoba badana potrafi je rozwiązać; czas nie jest ograniczony lub jest wystarczająco długi; miarąmaksymalnego poziomu sprawności działania (wiedzy, zdolności) jest liczba poprawnie rozwiązanych zadań

• szybkości - wszystkie zadania są podobne pod względem trudności i stosunkowo łatwe; przy ocenie bierze się pod uwagę czas wykonania ich wszystkich lub liczbępoprawnie rozwiązanych zadań w stosunku do podjętych, w określonymczasie (tempo pracy pod presją + poziom sprawności)


Rodzaje testów – inne podziały

• werbalne - materiałem są słowa, liczby lub symbole; osoba badana udziela odpowiedzi ustnie lub pisemnie

porządkowanie obrazków

• wykonaniowe - często niewerbalne, ich rodzajem sątesty aparaturowe, wykorzystujące specjalne przyrządy; osoba badana musi wykonywać jakieśdziałania na konkretnym materiale

• badanie grupowe vs indywidualne• oceniane obiektywnie vs nieobiektywnie• standaryzowane vs niestandaryzowane• interpretacja wyniki przez odnoszenie do norm

(NRT) vs odnoszenie do kryterium (CRT)



• Ciekawa dyskusja na ten temat odbyła sięw Journal of Personality Assessment.

• Zapoczątkowali ją Gregory J. Meyer i John E. Kurtz (2006) pisząc, że tradycyjna klasyfikacja testów osobowości na projekcyjne i obiektywne jest myląca, prowadzi do nieporozumień i zwiększa niejasność.



Przez testy obiektywne rozumie się najczęściej takie, w których diagnosta nie musi odwoływać się do swojej opinii, klasyfikując lub interpretując zachowania osoby diagnozowanej, lecz do kluczaistniejącego niezależnie od tego badania.

Jednocześnie diagnosta musi polegać na(subiektywnej) opinii osoby diagnozowa-nej, oceniającej, w jakim stopniu dane zadanie (twierdzenie) ją dobrze opisuje i na ile chce i może się ona swoją opinią podzielić.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Zasada triangulacjiWyróżnia się cztery rodzaje triangulacji:• źródeł danych (kiedy badacz poszukuje danych na

ten sam temat; potwierdzających lub zaprzeczających sobie; też between-method: np. kwestionariuszowej+projekcyjnej oraz withinmethod: różnych technik kwestionariuszowych)

• badaczy (też: wywiady weryfikujące rozumienie przez badacza obserwacji w trakcie badań)

• teorii (kiedy badacz podejmuje próbę interpretacji danych z różnych punktów widzenia)

• metodologii (paradygmatów; np. podejście psychodynamiczne i behawioryzm w pracy z róznymni osobami lub z tą samą osobą).


24. Wybrane problemy selekcji. Reguły decyzyjne.


Istota i założenie selekcji

Z selekcją mamy do czynienia wówczas, kiedy psycholog dokonuje wyboru z jakiejś grupy ludzi niereprezentatywnejjej podgrupy lub gdy dobiera ludzi do warunków (nikogo nie odrzucając).

Celem jest tu optymalny dobór jednostki lub grupy osób do określonych zadańprzy założeniu, iż właściwości osoby (warunków) nie ulegną zmianie.


Selekcja: trafność metod

Przykłady korelacji między metoda selekcji a poziomem pracy.

Assessment centre (rozwojowe) 0.7

Ustrukturowane rozmowyTesty zdolności 0.6

Próbki pracy 0.5

Assessment centre (zadania zawodowe), Bio-dataBadanie osobowości

0.4

Nieustrukturowane rozmowy 0.3

Rekomendacje, zainteresowania, doświadczenie zawodowe

0.1

Grafologia, astrologia, wiek 0

Pilbeam, S. & Corbridge, M. (2006). People resourcing: contemporary HRM inpractice. Harlow: PrenticeHall.


Reguły decyzyjne (1)

Reguły decyzyjne (composition rules) to modelowy opis procesu decyzyjnego (strategii), dzięki któremu łączy sięszacunkowe oceny, by móc ustalić hierarchięobiektów (tu: osób), między którymi dokonuje się wyboru.

Postępować tak można po uzyskaniu wyników wszystkich testów, można też stosować testy kolejno (metoda przeszkód kolejnych), zaczynając albo od testu najbardziej trafnego, albo najmniej trafnego.


Reguły decyzyjne (2)

Gdy wykorzystuje się reguły kompensacyjne, wówczas słabość w zakresie jednej cechy jest wyrównywanaspostrzeganą zaletą w zakresie innej cechy. Wyróżnia się dwa rodzaje reguł kompensacyjnych - liniową(prostą) oraz ważoną. Formą strategii kompensacyjnej ważonej jest wykorzystywanie równania regresji wielokrotnej

Istotą reguł niekompensacyjnych jest to, że słabość w zakresie jednej cechy nie może być zrekompensowanaprzez jakiekolwiek inne zalety. Wybrana cecha (atrybut) jest na tyle ważna, że tylko ona staje się podstawądecyzji. Wśród strategii niekompensacyjnych wyróżnićmożna kilka rodzajów: oparte na regule leksykograficznej, regule eliminacji i regule koniunkcyjnej.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


25. Wykorzystywanie komputerów w diagnozowaniu.

Spór „kliniczny vs statystyczny”. Testowanie interaktywne.


Wykorzystywanie komputerów w diagnozowaniu

Computer assisted/based testing (CAT; CBT):• prowadzenie badania testowego (prezentacji zadań i

pomiar; głównie czasu)• tworzenie bodźców testowych (w tym: losowość)• tworzenie testów (ze zbioru zadań; losowanie kolejności)• tworzenie testów (analiza czynnikowa)• obliczanie wyników (na podstawie ręcznie

wprowadzonych, przesłanych elektronicznie lub skanowanych danych)

• przechowywanie danych i ich organizacja• tworzenie norm kroczących• interpretacja (w ograniczonym zakresie)


Prowadzenie badania testowego

• Zalety:• rzeczywista i pełna standaryzacja badania• dokładność zapisu wszystkich parametrów

zachowań testowych (w tym: czasu)• sterowanie przebiegiem na podstawie wyników

osoby badanej (adaptacyjne testowanie; CAT)

• Wady:• różnice wersji papier-ołówek (w tym: klawiatura)• wprowadzenie błędu systematycznego (GIGO)


Tworzenie testów (1)Automated test assembly systems:• ze zbioru pozycji tworzy się wersje testów

o zadanych parametrach lub równoległe (do replikacji badania lub selekcji)

• pozycje charakteryzuje się ze względu na: cechy kategorialne (problematyka, format pytania czy odpowiedzi; cecha dyskretna), cechy ilościowe (parametry psychomet-ryczne IRT czy ROC, czas odpowiedzi, trudność, liczba słów; cecha ciągła) oraz zależności logiczne.


Tworzenie testów (2)Przykładowy algorytm tworzenia zestawu:• łączna liczba pytań równa 25• liczba pytań z zakresu aspektów diagnozy nie

mniejsza niż 10• liczba pytań z zakresu wykorzystania komputerów nie

większa niż 5• wszystkie pytania mają po 4 alternatywy• nie ma pytań z grafiką• nie ma pytań dłuższych niż 490 znaków (ze

spacjami), • każda alternatywa odpowiedzi do 50 znaków (ze

spacjami)• trudność pytań między 0,40 a 0,60• pytania 34, 56 i 148 nie mogą występować razem.


Spór „kliniczny vs statystyczny”Paul E. Meehl zwrócił uwagę na niezgodność między

faktycznym procesem myślowym klinicysty a przewidywaniem statystycznym i opisał w 1954 dwa sposoby dokonywania predykcji: jeden na podstawie obliczania prawdopodobieństwa przynależności do grupy odniesienia (znany jako sposób formalny, statystyczny, mechaniczny, algorytmiczny czy też aktuarialny), oraz drugi, który można by nazwać dedukcyjnym (nieformalnym, subjektywnym, impresyjnym czy klinicznym; oryginalny termin Meehla: structural-dynamic hypothesis).

Dokonał on też czegoś więcej: opisał dwa różne systemy wartości, dwa odmienne kierunki kształcenia psychologów oraz różne style bycia psychologiem i dlatego jego praca wywarła i wywiera wielki wpływ na psychologię światową.


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021


Istota zadania klinicysty

Robert Holt, główny orędownik metody klinicznej uważa, że zadaniem klinicysty jest analiza znaczeń, której nie da się wykonać samymi tylko metodami ilościowymi. Aby zrozumieć indywidualny system znaczeń i wartości osoby, trzeba odwołać się do jakościowych metod klinicznych.

Pewne kategorie predyktorów są zbyt rzadkie, by mogły być brane pod uwagę w jakichkolwiek wzorach. Jednak gdy klinicysta spotyka się z nimi, potrafi wyciągnąć z nich trafne wnioski - natychmiast potrafi zrozumiećznaczenie tych danych (np. zdarzeń) dla subiektywnej i obiektywnej rzeczywistości tych osób.


„Przykazania” dla dobrego diagnosty

• zredukuj lęk osoby badanej – zapewnij jej poczucie bezpieczeństwa

• zredukuj swój lęk• bądź cierpliwy• unikaj:

– konfrontacji i/lub kłótni– wypowiedzi „naukowych” lub dziwacznych– żartów, ale nie poczucia humoru

• wykorzystaj swój czas mądrze• ucz się od osób badanych


Refleksyjny praktyk (Schön 1983)

doświadczenie

działanie

zaskoczenie!!

głęboka analiza

wiedza w działaniu

refleksja w działaniu

refleksja nad działaniem


ZNA

WJPalu

chow

ski U

AM 2021

Documents

K DIAGNOZA WJPaluchowski PSYCHOLOGICZNA UAM 2021