Kardiovaskularni sustav jedan je od najvažnijih infrastrukturalnih sustava u našem tijelu.

Kardiovaskularni sustav se sastoji od centralne mišićne pumpe, srca i krvnih žila. Žile koje vode krv od srca zovu se arterije, a žile koje vode krv do srca su vene. Arterijski sustav tijela počinje s glavnim velikim arterijama kao što je primjerice, aorta, i progresivno se grana u sve manje i manje žile, sve do razine kapilara. Kardiovaskularnim sustavom upravljaju centri u donjim dijelovima mozga. Poremećaj u radu bilo kog od ovih organa dovodi do poremećaja rada srčane funkcije odnosno kardiovaskularne bolesti.

Bolesti krvožilnog sustava jesu najčešće i najsmrtnonosnije bolesti koje zauzimaju vodeće mjesto u ukupnoj smrtnosti od bolesti. Najčešće bolesti srca jesu: slabljenje snage mišića srca (kardiomiopatije) poremećaj ritma rada srca (aritmije) i nedostatak kisika u srčanom mišiću zbog bolesti koronarnih žila (ateroskleroza, ishemijska bolest srca, angina pectoris, infarkt srca). Općenita bolest krvožilnog sustava jest hipertenzija, povišeni arterijski tlak, koji je faktor razvoja brojnih ostalih bolesti kardiovaskularnog sustava.

Bolesti krvožilnog sustava ne javljaju se iznenada. Najprije započinju neprimjetno i bez simptoma razvojem hipertenzije ili/i hiperlipidemije, zbog kojih dolazi do razvoja opasnijih bolesti. U konačnici se razvija kongestivno zatajenje srca i aritmije. Bolesti kardiovaskularnog sustava se često "vuku" do kraja života i mnoge od njih znaju biti hronične. Uz lijekove, pacijenti koji boluju od kardiovaskularnih bolesti mogu doživjeti dugu starost. Oni najpropisivaniji i najtrošeniji lijekovi u svijetu.

Lijekovi koji se koriste u kardiovaskularnoj farmakoterapiji su:

ANTIARITMICI

Antiaritmici jesu lijekovi za liječenje nepravilnog ritma rada srca. Cilj terapije antiaritmicima jest umiriti odašiljanje impulsa i modificirati poremećeno provođenje impulsa. Antiaritmici smanjuju automativnost, provodljivost i podražljivost srca ili povećavaju period oporavka srca. Učinak antiaritmika izraženiji je kod ozlijeđenog srčanog tkiva nego kod zdravog srčanog tkiva.

Antiaritmici I. skupine blokiraju utok natrija u stanice srčanog mišića. Time se mijenjaju elektrofiziološke karakteristike srčanog mišića pa se smanjuje podražljivost stanice i usporava se brzina depolarizacije. Dolazi do smanjenja brzine provođenja impulsa u srcu, i blokirana je automativnost srca u nepovoljnim situacijama. Skupinu I. dijelimo na podskupine Ia, Ib i Ic.

Antiaritmici I.a klase se koriste u terapiji paroksizmalne ventrikularne i supraventrikularne tahikardije, kao i kod aritmija prouzrokovanih toksičnim dejstvom digitalisa.

Prokainamid i kinidin imaju negativno hronotropno dejstvo i naročito su korisni u terapiji paroksizmalne ventrikularne tahikardije.Doza: intravensko administriranje 100 mg u toku 2-4 minute; doza se ponavlja na svakih 5 minuta do postizanja terapijskog efekta ili do maksimalne doze 1000 mg. Ukoliko je doza veća od dozvoljene, dolazi do širenja QRS kompleksa i arterijska tenzija progresivno pada. U daljem toku dolazi do SA bloka i/ili AV bloka III stepena.

Antiaritmici I.b klase utiču na skraćivanje QT-intervala. Učinak ovakvih lijekova je najvidljiviji kod jakih tahikardija i u tkivu koje pati od nedostatka kisika. Koriste se u prevenciji i liječenju akutnih ventrikularnih aritmija tijekom manipulacija na srcu, kardijalnih operativnih zahvata ili akutnog infarkta miokarda.

Najviše korišten antiaritmik ove grupe u jedinici intenzive njege je lidokain koji djeluje preventivno na pojavu ventrikularne fibrilacije kod AMI. Doza: daje se intravenski u dozi 1-2 mg/kg ili intramuskularni 4-5 mg/kg. U slučaju da se ne postigne željeni efekat, nakon 5 minuta ponavlja se ista doza (maksimalno 200-300 mg u toku jednog sata). U slučaju predoziranja dolazi do dezorijentisanosti, konvulzija i respiratorne depresije.

Antiaritmici I.c klase koriste se u liječenju tahikardija iz AV čvora, supraventrikulskih tahikardije u Wolf-Parkinson-Whiteovom sindromu ili paroksizmalna fibrilacija atrija. Također, koriste se za liječenje ventrikulskih tahikardija.

Propafenon je najčešće propisivan antiaritmik koji spada u Ic skupinu. Djelotvorna dnevna doza iznosi od 300 do 600 mg, a u težim slučajevima može se povećati i do 900 mg. Ne smije se koristiti u slučajevima zatajivanja srca, kardiogenog šoka , teške bradikardije, ili kod smanjene srčane funkcije.

Antiaritmici II. Skupine zapravo su beta-blokatori. Blokirajući beta receptore u srcu blokiraju utjecaj simpatikusa na srce i usporavaju srčanu frekvenciju. Koriste se primarno u terapiji supraventrikularnih tahiaritmija,a u većim dozama imaju efekat na kontrolu ventrikularnih aritmija.

Esmolol je selektivni blokator beta 1 adrenergičnih receptora, sa brzim početkom i vrlo kratkom dužinom djelovanja. Najviše se koristi u urgentnom tretmanu supraventrikularnih aritmija. Doza: u vidu kontinuirane intravenske infuzije u količini od 25-3000 mcg/kg/min. Zbog beta 1 selektivnosti može se davati bolesnicima sa bronhijalnom astmom i kod popuštanja miokarda. Međutim, kod upotrebe velikih doza dolazi do pojave efekta na beta 2 receptore lokalizovane u mišićnom dijelu krvnih sudova i bronhijalnog stabla.

Propranolol blokira beta 1 i beta 2 receptore, a u jedinici intenzivne njege se daje intravenski u dozi 1-3 mg tokom nekoliko minuta, pri čemu se doza može ponoviti poslije 5 minuta.

Labetolol pokazuje alfa i beta adrenergičko blokirajuće dejstvo i, shodno tome, kontraindikovan je kod bolesnika sa bronhijalnom astmom, srčanom dekompenzacijom, blokom II i III stepena i teškom bradikardijom. Daje se intravenski u dozi od 5-20 mg na 10 minuta do totalne doze od 300 mg ili u vidu intravenske infuzije brzinom od 2 mg/min.

Nagli prestanak davanja ovih lijekova dovodi do “sindroma povlačenja” 24 sata po prestanku uzimanja. Stoga prekid uzimanja lijeka mora biti postepen. Ako dođe do predoziranja beta-blokatorima primjenjuje se glucagon u cilju poboljšanja kontraktilnosti miokarda.

Antiaritmici III. skupine uglavnom blokiraju kalijeve kanale, ali i natrijeve i kalcijeve kanale. Koriste se za liječenje ventrikularnih tahikardija i poremećaja srčanog ritma.

Bretilium se koristi u terapiji ventrikularnih aritmija koje ne reaguju na standarne doze lidokaina ili prokainamida. Doza: 5-10 mg/kg u toku 10-30 minuta. Doza se može ponoviti poslije 1-2 sata pri čemu se mora voditi računa o pojavi neželjenih efekata. U smislu hipotenzije.

Antiaritmici IV. skupine su blokatori kalcijevih kanala s pretežitim učinkom na srce. Koriste se atrijske paroksizmalne tahikardije, ventrikularnih ekstrasistola i atrijskih fibrilacija.

Verapamil se najviše koristi u lijećenju supraventrikularnih aritmija. Daje se u jedinici intenzivne njege intravenski u dozi od 5-10 mg u toku 25 minuta, što se u slučaju potrebe može ponoviti nakon pola sata. Preporučuje se administracija u vidu intravenske infuzije sa maksimalnom dozom od 5 mcg/kg/min.

Upotreba ovih lijekova je kontraindikovana kod bolesnika sa hipotenzijom, teškom srčanom dekompenzacijom is vim stepenima AV bloka.

VAZOPRESORNI AMINI

Dopamin je sintetički kateholamin sa dopaminskom aktivnošću. U manjim dozama (1.5-3.5 µg/kg/min) pojačava se protok krvi na periferiji organizma, a u visokim dozama (preko 10 µg/kg/min) protok krvi na periferiji se smanjuje. Intravenske injekcije dopamina primjenjuje se u mnogim stanjima šoka, nakon zatajivanja srca, infarkta miokarda, operacija ili naglog pada krvnog tlaka. Najozbiljnija nuspojava primjene dopamina jest rizik razvoja aritmija i nepoželjni porast tlaka.

Dobutamin je beta adrenergični antagonist koji se koristi u liječenju akutnog i hroničnog popuštanja srca. Preporučuju se doze od 2,5 – 10 – 20 mcg/kg/min sa postepenim povećanjem. Efekat djelovanja je veoma kratak. Lijek je kontraindukovan u trudnoći jer povećava kontraktilnost uterusa.

Adrenalin pokazuje alfa i beta antagonističku aktivnost pri čemu alfa aktivnost dominira pri većim dozama. Veoma je potentan inotropni agens sa izraženim vazopresornim dejstvom. Adrenalin se primjenjuje u slučajevima anafilaktičkog šoka, a u srčanom zastoju može se primijeniti injekcija direktno u srce. Danas se adrenalin u slučajevima kardiogenog šoka uglavnom ne upotrebljava jer može izazvati opasne aritmije.

GLIKOZIDI DIGITALISA

Najčešće se koriste u cilju poboljšanja kontraktilnosti miokarda kod bolesnika sa srčanom insuficijencijom i za usporavanje komorskih kontrakcija.

Digitalis se upotrebljava u tretmanu srčane dekompenzacije u kombinaciji sa diureticima i sistemskim vazodilatatorima. Doza: 0,25 mg per os ili 0,125 mg i.v. na 6 sati (ukupno 4 puta). Indikovan je u tretmanu supraventrikularne tahikardije, a kontraindikovan je kod oštećenja miokarda.

ORGANSKI NITRATI

Princip djelovanja je relaksacija glatke muskulature, povećane frekvencije srčanog rada i smanjena sistolnog arterijskog pritiska. U jedinici intenzivne terapije upotrebljava se intravenska administracija nitroglicerina. Doza: 1-3, 5-10, 20 mcg/min sa postepenim povećavanjem. Kod kritično oboljelih upotrebljavaju se nitroglicerinske paste i transdermalni diskovi.

ANTIHIPERTENZIVI

Klasifikacija:

U liječenju hipertenzivnih kriza terapija se sastoji u: nifedipinu koji se daje sublingvalno u dozi od 10-20 mg; ako bolesnik ne reaguje, intravenski se administrira propranolol u dozi od 0,5-1 mg na 5-10 minuta. Za terapiju umjesto propranolola postoje i druge alternative poput labetalola, nitroprusida ili nitroglicerina.