UNIVERZITET U BANJOJ LUCIPOLJOPRIVREDNI FAKULTETSTUDIJSKI PROGRAM BILJNA PROIZVODNJAODSJEK HORTIKULTURA

Nikola Aniki

SISTEMATSKA PRIPADNOST VINOVE LOZE

Seminarski radPredmet: Vinogradarstva

Banja Luka, januar 2015. godine

Seminarski rad pod naslovom:SISTEMATSKA PRIPADNOST VINOVE LOZEraen je na predmetu VinogradarstvoMentor: prof. Dr Dragutin Mijatovi

Seminarski rad uradio, student: Nikola AnikiUpis na Fakultet, kolske godine: 2013/2014Broj indeksa:

SADRAJStrana1. Uvod................................................................................................................... 12. Sistematika i istorijat vinove loze.................................................................... 32.1. Podrod Muscadinia.......................................................................................... 102.2. Podrod Euvitis.................................................................................................. 252.2.1. Sjeverno-amerike vrste..............................................................................2.2.2. Istonoazijske vrste..........................................................................................2.2.3. Evroazijske vrste..............................................................................................3. Sistematizovanje sorti Vitis vinifera....................................................................3.1. Sistematizovanje sorti po morfolokim karakteristikama............................3.1.1. Sistematizovanje sorti po GOETHE-u i OBERLIN-u...............................3.1.2. Ampelometrijske metode sistematizovanja sorti........................................3.2. Sistematizovanje sorti po vrijemenu sazrijevanja groa...............................3.3. Sistematizovanje sorti prema geografskom poloaju....................................3.3.1. Polifiletika klasifikacija vinove loze...........................................................3.3.2. Ekoloko-geografska klasifikacija sorti....................................................... 4. Zakljuak............................................................................................................. 30LITERATURA.......................................................................................................

1. UVOD

Kulturna loza pripada botanikom redu Rhamnales, familiji Vitaceae ili Ampelideae, koja ima vie od 10 rodova i oko 600 vrsta. Od svih rodova, najznaajniji je Vitis L. Kome pripadaju sve vrste kulturne loze. U kulturu je uvedeno oko 20 vrsta loze koje slue za dobijanje plodova, ili se koriste u hibridizaciji radi dobijanja novih formi kulturne loze rodnih hibrida i loznih podloga. Izuavanje divljih i kulturnih vrsta loze ima veliki teorijski znaaj, jer prua mogunost da se objasne izvjesne pojave i svojstva kulturne loze,i slui kao osnova za praktian selekcioni rad za stvaranje i uvoenje novih oblika kulturne loze i za dobijanje formi koje su otpornije prema nepovoljnim spoljanjim uslovima, tetoinama i bolestima.

2. Sistematika i istorijat vinove loze

Vinova loza pripada familiji Vitaceae. Ranije su u okviru ove familije razlikovane dve podfamilije : Leoideae i Vitoideae . U novije vrijeme Leoideae su izdignute na nivo posebne familije ( KOZMA,1991). Familija Vitaceae obuhvata 14 rodova i prema KOZMI(1991), to su :1. Cyphostemma, sa 230 vrsta;2. Cissus, sa 319 vrsta;3. Cayratia, sa 61 vrstom;4. Tetrastigma, 120 vrsta;5. Acereosperma, 1 vrsta;6. Clematicissus, 1 vrsta;7. Rhoicissus, 12 vrsta;8. Ampelocissus, 90 vrsta;9. Pterisanthes, 20 vrsta;10. Vitis L., 70 vrsta;11. Pterocissus, 1 vrsta;12. Parthenocissus, 19 vrsta;13. Landukia, 1 vrsta;14. Ampelopsis, 23 vrste. Izvor: Milosavljevi,M.,(2012), Biotehnika vinove loze, strana 26; Beograd

U naima krajevima,pored roda Vitis, poznat je jo samo rod Parthenocissus,u okviru koga su poznate kao ukrasne biljke koje se penju po zidovima : P. Insertat,P. Quinquefolia i P. Tricuspida. Formula cvijeta kod roda Vitis je K(5) C(5) A(5) G(2). To znai da se u cvijetu najee nalazi po 5 ainih listia, 5 kruninih listia i 5 pranika koji su kruno rasporeeni. Tuak se razvija iz 2 oplodna listia (2 loe), a u svakom ima po 2 sjemena pupoljka. Striktno uzevi, prema citolokim nalazima i botanikoj definiciji vrste, u okviru roda Vitis mogle bi se razlokovati samo 2 vrste : 1. Muscadinia sa n= 20 hromozoma i 2. Euvitis sa n= 19 hromozoma. Zbog bogatstva formi u okviru roda Vitis odustalo se od ovog principa,te umjesto vrsta, Euvitis i Muscadinia su definisani kao podrodovi.

2.1. Podrod Muscadinia

Vitis Muscadinia se gaji na Floridi, Teksasu i Junoj Dordiji u Sjedinjenim Amerkim Dravama. Ima 2n= 40 hromozoma. Obuhvata 3 vrste :1. V. rotundifolia MICHAUX2. V. munsoniana SIMPSON3. V. popenoei FENNELL V. rotundifolia je najznaajnija i njene karakteristike su : kora lastara ima lenticele, oplutnjavi ali se ne odvaja. Na kolencima nema dijafragme tako da se cijelom duinom lastara nalazi sr. Listovi su mali,srcoliki ili okruglasti, rijetko kada izdjeljeni. Lisna drka je dua od liske. Vitice su jednostvane i ne granaju se. Cvast sadri mali broj cvjetia (3-30). Cvjetovi su funkcionalno enski ili muki. U grozdu se nalazi mali broj srednji krupnih ili krupnih okruglih bobica. Pokoica je debela,najee su smeeute boje. Sjemenke imaju kratak kljun i oblika su amca. Korijenov sistem se plitko razvija,osjetljiva je na suu. Otposrnost na kre u zemljitu je slaba ali je imuna na filokseru i gljivine bolesti. Od ploda se uglavnom spravlja vino, ali se koristi i u svjeem stanju ili kao sok. Najpoznatije sorte su Eden,Flowers,James itd. Sa vrstama iz roda Euvitis ne moe da se kalemi. Sa Vitis viniferom se moe ukrtati samo ako je V. rotundifolia otac i to teko.

2.2. Podrod Euvitis

Vrste iz podroda Euvitis nalaze se na sjevernoj polulopti na vrlo velikom prostranstvu u umjerenoj i suptropskoj klimi Amerike, Evrope i Azije. U odnosu na podrod Muscadinia, podrod Euvitis se znaajno razlikuje u genetskim, anatomskim, morfolokim i biolokim karakteristikama. Sve vrste podroda Euvitis u diploidnom stanju imaju 2n= 38 hromozoma. U lastatima se nalazi srazmjerno debela sr koja je na koljencima pregraena dijafragmom. Na lastaru nema lenticela. Odumrla kora se odvaja. Vitice se granaju najmanje na 2 strane. Cvast sadri vie stotina cvijetova. Cvijetovi su funkcionalno muki, hermafroditni ili funkcionalno enski. Sjemenke su veinom krukastog oblika. Imaju vrlo razliitu otpornost na filokseru, kre, suu itd. Danas se u okviru podroda Euvitis razlikuju 3 velike geografske grupe :1. Sjevernoamerike vrste2. Istonoazijske vrste3. Evropskoazijske vrste.

Izvor: Cindri,P. I autori(2000), Sorte vinove loze,strana 13; Novi Sad2.2.1. Sjeverno-amerike vrste

Od ovih vrstau Evropu je prva dola V. labrusca (17. vijek). Ubrzo nakon to je unijeta filoksera, poele su se unositi i druge sjeverno-amerike vrste (V. riparia, V. rupestris, V. berlandieri). Ukrtanja sa ovim vrstama su dala lozne podloge i direktno rodne hibride. Sjeverno-amerike vrste iz okvira podroda Euvitis nalaze se dijelom u umjerenoj a dijelom u tropskoj klimi. One iz umjerene klime mogu se podijeliti u 3 grupe :1. U istonu grupu spadaju one koje se nalaze u okolini velikih jezera,istonim dijelovima Kanade i SAD. Po plodu ove lie najvie na vrstu V. vinifera. Dobro podnose niske temperature,otporne su na gljivine bolesti a otpornost na filokseru je samo djelimina. Meu njima najpoznatije su : V. labrusca, V. aestivalis, V. lincecumii, V. bicolor. V.labrusca najvie lii na V. viniferu ali se ipak od nje jasno razlikuje. Prije svega treba istai neprekidnu pojavu vitica na lastaru. List je okrugao ili uglast,tamnozelen,nalije jako maljavo. Cvijetovi su hermafroditni ili enski. Bobice su srednje krupnoe,plavocrne. Dobor podnosi niske temperature. Filokseru slabo podnosi, osjetljiva je na kre u zemljitu a otporna na gljivine bolesti.V. aestivalis i V. lincecumii su ukljuene u ukrtanja zbog njihove otpornosti na gljivine bolesti. Plod ovih vrsta je jestiv,ali je loeg kvaliteta. 2. U centralnoj grupi se nalazi vei broj vrsta. One se nalaze u centralnim, istonim i zapadnim dijelovima SAD-a. Ovdje spadaju : V. riparia, V. berlandieri, V. rupestris, V.cordifolia, V. rubra, V. cinerea, V. candicans, V. monticola. Veina ima visoku otpornost na niske temperature,odlikuju se otpornou na filokseru,gljivine bolesti dok im je plod bezvrijedan. V. riparia trai bogata,duboka zemljita i nalazi se posvuda u S. Americi. Razvija tanke lastare dugih internodija sa malo zaperaka. List je velik,tanak bez malja,sa dugim zupcima. Dvodoma je biljka. Bobice su sitne i crne. Od svih amerikih vrsta najbolje podnosi niske temperature (do -40 stepeni Celzijusa). Otporna je na filokseru i gljivine bolesti ali je osjetljiva na sadraj krea u zemljitu i na suu. V.rupestris je rasprostranjen u prvom redu u slivu rijeke Misisipi. Raste bunasto. Ima relativno kratke lastare i kratke internodije. Bez malja je sa karakteristinim bubreastim oblikom lista. Dvodoma je biljka. Ima sitne bobice obojenog soka,neprijatnog ukusa. Niske temperature neto slabije podnosi od V. riparie ali je na filoksreu otpornija. Na kre je malo osjetljiva. Zeleni dijelovi su joj otporni na gljivina oboljenja. Veoma dobro se oivljava i kalemi. V. berlandieri je rairena u Meksiku i Teksasu. Lastari joj imaju duge internodije, karakteristino je da su brazdasti. Odrasli listovi su uglasti,na naliju vunasto maljavi. Bobice imaju vrlo malo soka koji je roza boje i kiseo. Otpornost na filokseru je velika,takoe i na kre. Ima dobru otpornost na suu, dobro se kalemi sa vinifera sortama ali se slabo oivljava.

Izvor: : Milosavljevi,M.,(2012), Biotehnika vinove loze, strana 32; Beograd

2.2.2. Istonoazijske vrste

Danas ima opisano oko 40 vrsta ali se neprestano pronalaze nove. Vie vrsta ima jestive plodove,a veina ih je osjetljiva na filokseru,kre i na gljivine bolesti. Najpoznatije vrste iz ove grupe su otporne na niske temperature i rairene su u Sibiru, Istonoj Mongoliji, Japanu, Koreji, Kini. Najpoznatija vrsta je V. amurensis . Nalazi se oko rijeke Amur i njenih pritoka. List je cijel ili trodjelan,jako naboran, u jesen dobija crvenu boju. Uglavnom je dvodoma biljka ali ima i hermafroditnih tipova. Grozd je mali, sa sitnim crnim bobicama. Otpornost na niske temperature je jako velika,dobro se oivljava i osjetljiva je na filokseru, kre i gljivine bolesti.

2.2.3. Evroazijske vrste

Na evroazijskom kontinentu tokom evolucije formirale su se 2 vrste, prvo V. sylvestris a zatim V. vinifera L. umska loza (Vitis sylvestris) se nalazi od Iberijskog poluostrva do istonih obala Crnog mora u umskim predjelima, ali uglavnom u dolinama rijeka. Kao lijana se penje na bunje i drvee. Od nje je,kao rezultat djelatnosti ovjeka, nastala batenska ili pitoma loza. Ona se po morfolokim i biolokim osobinama toliko razlikuje od svog pretka umske loze da ju je poznati botaniar LINNE u sistematici izdigao na rang posebne vrste sa imenom Vitis vinifera L. V.sylvestris ima uglavnom sitnije listove, sitnije grozdove i jednodome biljke, funkcionalno enske, odnosno funkcionalno muke. Bobice V. sylvestris-a su okrugle, veinom crne, bogate bojenim materijama, jako kisele. Sjemenke su im sitnije sa malim kljunom. Zajedniko za V. sylvestris i V. vinifera je da su osjetljive na filokseru i na gljivne bolesti, a otporne na kre u zemljitu. Vrlo dobro se oivljavaju. V. sylvestris (umska loza) danas nema praktinog znaaja, dok je V. vinifera (vinova loza) osnov vinogradarstva. Ova druga se obino zove evropska loza, mada je pravilnije evroazijska loza a neki je zovu pitoma ili plemenita loza. U Sjevernu Ameriku evropska loza je vjerovatno prenijeta krajem XVII vijeka, ali je tu brzo propadala jer su je unitavale bolesti i tetoine. V. vinifera je dola u Australiju tek u XIX vijeku a u junu Afriku neto ranije (XVII vijek).

3. Sistematizovanje sorti Vitis vinifera

U okviru vrste V. vinifera cijeni se da ima preko 10 000 sorti. U proizvodnji ih se moe nai vie hiljada. Najnovija istraivanja pokazala su da u svijetu postoji 10 659 razliitih genotipova a da se u 40 vinogradarskih zemalja komercijalno gaji 1 383 kultivara- U ovom radu bie obraeno nekoliko sistematizacija,za koje je autor smatrao da su najznaajnije i najkompletnije.

3.1. Sistematizovanje sorti po morfolokim karakteristikama

3.1.1. Sistematizovanje sorti po GOETHE-u i OBERLIN-u

Naunici Goethe i Oberlin su predloili jednu klasifikaciju sorti koja je zvanino usvojena na Kongresu vingradarstva i vinarstva 1879. godine u Budimpeti. Sve sorte su prema obliku bobica podijeljene u 3 grupe : Sa okruglim bobicama Sa izduenim bobicama Sa bobicama neodreenog oblika. Zatim je svaka od ovih grupa u zavisnosti od maljavosti nalija listova podijeljena na tri podgrupe : Sa golim Sa filcastim i Sa dlakavim i neodreenim nalijem listova. Ovako dobijenih 9 grupa je podijeljeno jo tri puta i to u zavisnosti od drkinog ureza : Otvoren Zatvoren Neodreen. Na ovaj nain je dobijeno 27 osnovnih grupa. Za ovu klasifikaciju se moe rei da je vrlo sistematina, ali mora joj se zamjeriti to nije proistekla iz biolokih zakonitosti nego samo iz morfolkih obiljeja sorti.

3.1.2. Ampelometrijske metode sistematizovanja sorti

Prethodna metoda je zasnovana na opaanjima,odnosno ocijenama, dok je ove metode podrazumjevaju precizna mjerenja fenotipskih karakteristika raznih organa. Najvie su ova mjerenja vrena na listovima. Jo 1887. godine Goethe je predloio da se mjere uglovi koje zatvaraju glavni nervi na listu. U ovom radu se nee detaljnije ulaziti u ovu metodu.

3.2. Sistematizovanje sorti po vrijemenu sazrijevanja groa

Pulliat je 1897. godine dao jedan jednostavan prijedlog da se sorte grupiu prema vrijemenu sazrijevanja. Kao polaznu osnovu uzeo je sortu Chassellas blanc (asla bela) koja je vrlo rairena i dobro poznata u svijetu. U odnosu na ovu sortu, sve sorte su po vrijemenu sazrijevanja groa grupisane u 5 grupa: Vrlo rane, sazrijevaju prije asle, Rane, sazrijevaju priblino istovremeno sa aslom. Ovu grupu je nazvao sortama I epohe. Srednjeg sazrijevanja,sorte koje sazrijevaju oko 2 nedelje posle asle. Sorte II epohe. Pozne, sorte koje sazrijevaju oko 4 nedelje posle asle. Sorte III epohe. Vrlo pozne, sorte koje sazrijevaju 6 i vie nedelja posle asle. To su sorte IV epohe. No prije ovakvog grupisanja, sorte se dijele prema upotrebnoj vrijednosti na dvije velike grupe: vinske i stone.

3.3. Sistematizovanje sorti prema geografskom porijeklu

Velika geografska rasprostranjenost i vrlo razliiti klimatski uslovi gajenja sigurno su bitno uticali na formiranje sortimenta u pojedinim regionima. Jo sredinom 19. vijeka francuski naunik Odart (1841) dijelio je sorte prema projeklu na one sa zapada,sa istoka i centralnog dijela Evrope.3.3.1. Polifiletika klasifikacija vinove loze

Andraovski (1926) je tvrdio da se sorte vinove loze porijeklom iz raznih krajeva Evrope, obuhvatajui i dio Zapadne Azije, u tolikoj mjeri razlikuju, da ih nije mogue sve podvesti pod jednu vrstu. On je u okviru postojeeg sortimenta vinove loze definisao 5 razliitih vrsta :1. Vitis byzantina2. Vitis alemannica3. Vitis deliciosa4. Vitis antiquorum5. Vitis mediterranea Vei broj danas gajenih sorti po Andraovskom je mjeavina, tj. rezultat ukrtanja raznih vrsta.

3.3.2. Ekoloko-geografska klasifikacija sorti

Negrulj (1946) je razvio teoriju o ekoloko-geografskom porijeklu sorti. Za razliku od Andraovskog, Negrulj je poao od pretpostavke da sve gajene sorte pripadaju jednoj vrsti Vitis vinifera L. On je definisao 3 grupe sorti,prolesi kako je on rekao, koje se obzirom na geografsko porijeklo jasno razlikuju po mnogim morfolokim i biolokim osobinama. To su: Proles occidentalis, zapadnoevropska grupa sorti Proles pontica, grupa sorti bazena Crnog mora Proles orientalis, grupa istonih sorti. Naziv proles koji je Negrulj upotrebio za veu geografsku grupu sorti odgovara convarietas.

4. Zakljuak

U ovom radu smo dobrim dijelom obradili sistematsku pripadnost vinove loze. Krenuli smo od familije Vitaceae i njene podjele,zatim smo priali neto o podrodu Muscadinia i njegovim najvanijim vrstama (V. rotundifolia, V.munsoniana, V. popenoei). Dosta detaljno smo se pozabavili podrodom Euvitis i sa tri velike geografske grupe vrsta unutar ovog podroda (sjevernoamerike, istonoazijske i evropskoazijske vrste) . Dotakli smo se najvanijih vrsta unutar svake od ovih grupa, uz pratee slike, radi lakeg razumjevanja. Poslije ovog dijela, preli smo na sistematizovanje sorti Vitis vinifera. Tu smo se bavili sistematizacijama po raznim osnovama (po Goethe-u i Oberlin-u,ampelometrijske metode,sistematizacija po vrijemenu sazrijevanja groa, sistematizacija prema geografskom porijeklu) . U sistematizacijama nismo ulazili dublje,da ne bi previe izlazili iz teme ovog rada.

4.LITERATURA

1.Milosavljevi, M., (2012) Biotehnika vinove loze. Beograd2.Mr Tatjana Jovanovi Cvetkovi, Dr Mijatovi, D., (2008) Vinogradarstvo praktikum. Stockholm3.Dr Nada Kora, Dr Cindri, P., Dr Kova, V., (2000) Sorte vinove loze. Novi Sad4.Nakalami J., A., (2001) Opte vinogradarstvo. Beograd

Internetwww.vinogradarstvo.hr

O autoru

Nikola Aniki

Kratka AutobiografijaRoena sam valjda je tako moralo biti. Bilo je to jednog lijepog avgustovskog dana 1947. Zato ni dan danas neznam.Nisam voljela kolu, lake mi je bilo uvati ovce.Osnovnu kolu sam zavrila tu i tu.Srednju tamo i tamo.Fakultet zavravam ovdje.