116-ноябрь, 2012-ж.

16-ноябрь, 2012-ж. №43 (10501) Келишим бааwww.presskg.com

КООМДУК-ПЕДАГОГИКАЛЫК, ИЛИМИЙ-ПОПУЛЯРДУУ БАСЫЛМА • ОБЩЕСТВЕННО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЕ, НАУЧНО-ПОПУЛЯРНОЕ ИЗДАНИЕ

КУТБИЛИМ4/5

Жан башына

каржылоо

билим сапатын

жогорулатат

КЫРГЫЗ

СОЦИОЛОГИЯСЫ

ДЇЙНЄГЄ

ТААНЫЛУУДА

16

9-ноябрда Билим берїї жана илим министрлигинде мам-лекеттик тилдеги мыкты сабак иштелмелеринин жалпы респу-бликалык конкурсунун жеўїїчїлєрїнє сыйлыктарды тапшыруу аземи болуп єттї. «Мен да сиздердей мугалимдердин колунан билим алгам. Сиздерди колдогонубуз мектепти, эне тилди, келечекти колдогонубуз деп ойлойм», - деди «Мегаком» ком-паниясынын башкы директорунун милдетин аткаруучу Азат Базарбаев тоолуу аймагыбыздын туш тарабынан келишкен агай-эжейлерге акчалай сыйлыктарды тапшырып жатып.

Чыгармачыл таймашта алдыга суурулуп чыккан мугалим-дердин кубанычы бул кїнї чынында тоодой болду. Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын тєрайымынын милдетин аткаруучу Чолпон Тїмєнбаева Талас облустук чет тилдер багытындагы лицей-интернаттын мугалими Акчал Атагуловго жана Алай районундагы Сатар Карыев атындагы орто мектептин кыргыз тили жана адабияты мугалими Сыдык Мамыровго «Кыргыз тили» тєш белгисин, башталгыч класстардын мугалимдери – Сузак районундагы №31 Ы.Чанаков атындагы орто мектептен Бусара Калмурзаевага, Бишкек шаарындагы №5 Улуттук компьютердик гимназиядан Гїлїмкан Асанкадыровага, ошондой эле Ак-Талаа районундагы А. Абдраимов атындагы орто мектептин кыргыз

тили жана адабияты мугалими Нааматова Анисага улуттук тил комиссиясынын Ардак грамоталарын тапшырды. Ал эми жаш педагогдор – Мирбек Дюшембиев менен Айзада Салиева Жаштар, эмгек жана ишке орноштуруу министрлигинин Ардак грамотасына ээ болушту.

Сыйлык ээлерин Билим берїї жана илим министрлигинин Мектептер башкармалыгынын начальниги Марат Усеналиев, Жаштар, эмгек жана ишке орноштуруу министрлигинин персо-налдар менен иштєє бєлїмїнїн башчысы Талантбек Жекше-нов, «Кутбилим» гезитинин башкы редактору Кубат Чекиров куттуктап сєз сїйлєштї.

Ушуну менен экинчи жолу уюштурулуп жаткан мамлекеттик тилдеги мыкты сабак иштелмелеринин жалпы республикалык конкурсун «Кутбилим» гезити менен Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссия биргелешип уюштурду. Конкурстук материалдар «Кутбилим-сабакка» жарыяланып, жыйынтыгы профессор Сулайман Рысбаев башында турган абройлуу комиссия тара-бынан Мамлекетик тил кїнїнє карата чыгарылган. Єткєн жылы Beeline компаниясы жеўїїчїлєрдї сыйлоого 20 миў сом бєлїп берсе, бул жолкусунда «Мегаком» 39 миў сомду чегерип, мам-лекеттик тилди єнїктїрїїгє бараандуу салым кошту.

Алимжан АЛИБЕКОВ, «Кутбилим»

P.S . Жеўїїчїлєрдїн салтанаттан алган таасирлери тууралуу кенен баянды 8-беттен окуўуздар.

Єлкєбїздїн ички рыногунда «Мегаком» товардык ысмы менен белгилїї болгон «Альфа - Телеком» жоопкерчилиги чектелген акционердик коому мамлекеттик тилдеги мыкты сабак иштелмелеринин республикалык конкурсун колдоого алды.

Абубакир ДЖУРАЕВ:

“Наука в Кыргызстане -один из источников

экономического роста”

5

Жеўїїчїлєр эне тилди колдогон "Мегакомго" ыраазы

СТУДЕНТТИН УНУТУЛГУС МАЙРАМЫ

11

7

9

Мїнєзї оор баланы кантип

тарбиялоо керек?

ТАЛАШТАН ЧЫНДЫК ЖАРАЛАТ

3

2 16-ноябрь, 2012-ж. Окуялар, фактылар

2013-жылды “Манас жылы” деп жарыялоо демилгеси кєтєрїлдї

Жогорку Кеўештеги Билим берїї, илим, мада-ният жана спорт боюнча комитетинин отурумун-да “Манас” эпосун кеўири пропагандалоо жана жайылтуу максатында "2013-жыл - Манас жылы” деп жарыялоо маселеси каралды. Бул тууралуу парламенттин басма сєз кызматы маалымдады.

Мындай демилге менен “Манас эл” коому аталган комитетке кайрылган. Талкууда депутат Каныбек Иманалиев мындай демилгени колдоо менен бирге, “Манас жылын” єз деўгээлинде белгилєє їчїн атайын даярдык, каржылоо зарылдыгын баса белгиледи. "Президенти башында турган комиссия тїзїп, Манас идеологиясынын программасын иштеп чыгып, ар тараптан даярдык кєрїп, анан 2015-жылды “Манас жылы” атап, тиешелїї иш-чараларды єткєрїї максатка ылайыктуу” дейт ал. Депутаттын пикирин андан ары улаган кесиптеши Роза Акназарова Манас жылында жыл бою кєргєндєй кылып “Айкєл Манас” телесериа-лын тартууну, жер-жерлерде, чет єлкєлєрдє илимий-конференцияларды єткєрїїнї сунуш кылды.

“Манас эл” коомунун тєрагасы, жазуучу Асан Жакшылыков быйыл ЮНЕСКОнун Материалдык эмес мурастарынын тизмесине улуу эпосту каттатып алсак, 2013-жылды “Манас жылы” деп атоо тєп келер эле дейт. Жыйынтыгында депутат К.Иманалиевдин КР Президенти башында турган комиссия тїзїп, Манас идеологиясынын программасын иштеп чыгуу сунушун камтуу менен “Манас эл” коомунун кайрылуусу мам-лекет башчысына жана Єкмєткє жолдонду.

"Кто виноват?"В редакцию газеты “Кутбилим» пришло письмо за подписью

директора Ошского института усовершенствования учителей А.Муратова. В письме речь идет об опубликованном в газете «Кутбилим» материале о коллегии Министерства образования и науки КР, которая состоялась 25 сентября 2012 года.

«На коллегии рассматривал-ся вопрос об итогах повышения квалификации учителей за 2011 -2012 учебный год. В данном материале указывается, что в докладе президента Кыргызской академии образования Абакира Мамытова сообщалось о низкой посещаемости курсов в Ошской области – 6%..... Ежегодно кур-сы повышения квалификации в Ошском областном институте усовершенствования проходят более 3000 педагогов. Только за 2011-2012 учебный год план по-вышения курсов составил 100,5%. Коллектив института, ознакомив-шись с этим материалом, крайне возмущен тем, что в материале фигурируют недостоверные данные по Ошскому институту усовершенствования. Считаем, что газета должна опубликовать опровержение в ближайших номе-рах газеты по данному вопросу», - говорится в письме.

Прочитав данное письмо, у нас зародились сомнения, что, возможно, при написании мате-

риала были допущены ошибки со стороны редакции. Однако, тща-тельно перепроверив все записи о материалах коллегии, мы пришли к выводу, что никакой ошибки не было. Более того, как выяснилось, не совсем правильный подход к материалу наблюдается со сто-роны А.Муратова. Почему?

Если внимательно ознако-миться со статьей, то становится ясно, что А.Мамытов отчитывался об итогах повышения квалифика-ции учителей, которые проходят курсы повышения квалификации через возглавляемое им учрежде-ние - КАО. И тогда цифра, озву-ченная там - 6% посещаемости учителями курсов абсолютно точна.

Другое дело, что А.Муратов говорит о количестве учителей, проходящих курсы повышения через вверенный ему Ошский ин-ститут повышения квалификации.

Для того, чтобы окончательно разобраться в сложившейся ситу-ации, мы обратились к директору КАО Абакиру Мамытову.

«В Ошской области есть свой Институт усовершенствования учителей, часть учителей из этого региона приезжают в КАО. На коллегии речь шла о том, что небольшое число слушателей из Ошского региона приезжают в КАО. В целом, речь шла о вы-полнении плана – графика повы-шения квалификации педагогов, закрепленном за КАО. Вся про-блема в том, что Ошский институт не предоставил в КАО свои дан-ные о том, сколько слушателей проходят у них курсы повышения квалификации – они просто не привыкли давать такую информа-цию, и это не вина КАО. Впредь, пусть они дают нам свои точные данные. Кстати, на коллегии речь как раз-таки шла о том, чтобы улучшить учет слушателей курсов в масштабе республики. Нужна единая база данных в этом во-просе», - сказал Абакир Мамытов.

Что ж, возможно Ошскому институту усовершенствования учителей надо признавать свои ошибки и впредь лучше сотруд-ничать с КАО, который является единственной государственной организацией в республике, функ-циями, которой являются повы-шение квалификации учителей, улучшение и координация, в целом системы повышения ква-лификации педагогов?

Айнура КАНИМЕТОВА

МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫ КЫРГЫЗ

ПАРЛАМЕНТИНДЕБишкек шаарындагы №2

орто мектептин окуучулары Жо-горку Кеўеште болуп, кыргыз парламентинин жана депутат-тардын иши менен жакындан таанышты.

Жогорку Кеўештин басма сєз кызматы таркаткан маалыматка таянсак, иш-чаранын жїрїшїндє мектеп окуучулары Жогорку Кеўештин жыйындар залына ки-рип, парламент жыйынынын кан-дай тартипте єтєєрїн єз кєздєрї менен кєрїп, депутаттар тарабы-нан кандай орчундуу маселелер кєтєрїлїп жаткандыгына кїбє болушту.

Жогорку Кеўештин тєрагасы Асылбек Жээнбеков жалпы де-путаттардын атынан єсїп келе жаткан жаш муун єкїлдєрїнє аруу тилектерине жетїїсїн ка-алап, алардын окуусунда ийги-ликтердин болуусуна тилектеш экендигин билдирди.

Г.А., "КБ"

Аял – эне, аял - жар!Бїгїнкї кїндє аялдардын укугу тебеленип, їй-бїлєлїк зєєкїрчїлїккє

туш болуп жатканы коомчулукту тїйшєлтїп жатат. Аял – бул їйдїн куту, коломтонун очогу, їйдї нурга бєлєп турган єзгєчє жан. Алардын бїгїнкї адам чыдагыс абалын оўдоо, жашоосун жеўилдетїї їчїн єздєрї биригип чара колдонушса гана, ал ишке ашарын турмуш єзї кєргєзїп келїїдє.

Мына ушундай иш-чаралар Билим берїї жана илим министрлиги тарабынан каржыланып, єткєн аптада Чїй университетинде «Куралдуу кагылыштардын шарттарында аялдардын социалдык статусун кєтєрїї проблемалары» деген темада тегерек стол болуп єттї.

Бул иш-чарага Кыргызстандагы аялдар кыймылдарынын лидерлери, НПОнун жетекчи айымдары, саясатчы айымдар катышышты. Катышуучулар азыркы мезгилде мамлекеттик саясий оюндарга аялдарды негизги курал катары пайдаланышып, митинг, пикеттердин уюштурулушу негизги кєйгєй экендиги белгиленди.

Эгерде бул тегерек столдо айтылган ой-тилектердин бардыгы ишке аша турган болсо, аялдар мамлекеттин жїгїн кєтєрє ала турган деўгээлге жете-рине ишеним жаралды.

З. ТУРДАКУНОВА

Кылымдарды карыткан кыргыз тарыхы

тереўден иликтенет Кыргыз тарыхын толук кандуу иликтєє їчї комплекстїї изилдєєлєрдї, археологиялык, этнографиялык экспедицияларды жїргїзїї зарылдыгы Жусуп Баласагын атындагы Кыргыз улуттук университетинде єткєн Улуу Кыргыз кагандыгынын тїзїлгєндїгїнїн 1170 жылдыгына арналган “Кыргыз кагандыгы тїрк цивилизациясынын алкагында: Кыргызтаануу маселелери” аттуу илимий конференциянын катышуучулары тарабынан айтылды.

Конференцияга кыргыз та-рыхын изилдеген жергиликтїї окумуштуулардан сырткары чет мамлекеттик Худяков Юлий (Новосибирск), В.В.Ушинский (Якутск), Монгуш Борис (Тыва Ре-спубликасы), Мехмет Килдироглу (Тїркия), Г.Телебаев (Казахстан), Ж.Тулибаев (Казахстан), Чарльз Карлсон (АКШ) сыяктуу окумуш-туулар катышты.

Иш-чараны КУУнун ректору Искендер Исамидинов ачып, аталган конференциянын демил-гечиси Кыргыз Республикасынын Президенти Алмазбек Атамбаев экендигин белгилеп, Кыргыз єкмєтїнїн колдоосунда єтїп жаткан эл аралык деўгээлдеги бул иш-чаранын максаты – кы-лымдарды басып єткєн кыргыз тарыхынын дїйнєлїк жана тїрк цивилизациясындагы ордун кеўири талкуулоо жана олуттуу, салмактуу жыйынтыктарды чыга-руу экендигине токтолду.

Конференциянын катышу-учуларын Кыргыз Республика-сынын Президентинин атынан анын кеўешчиси Фарид Ниязов сїйлєп, Алмазбек Атамбаевдин куттуктоосун окуп берди. Анда конференциянын катышуучула-рына жалындуу ысык салам ай-туу менен, єтїп жаткан илимий конференциянын маанисине, мазмунуна токтолуп, Кыргыз ка-ганаты бир гана кыргыз элинин тарыхы эмес, жалпы адамзаттын, цивилизациянын тарыхы экенди-гин, кыргыз тарыхын изилдєєдє тарыхчы окумуштуулардын кош-кон салымы зор экендигин баса белгилеп, конференциянын ишине ийгилик каалаган. Андан соў премьер-министр Жантєрє Сатыбалдиевдин куттуктоо катын премьер-министрдин кеўешчиси Султан Раев окуп берди. Анда Кыргыз каганатынын тїптєлгєнїнє нечен жылдар єтїп, муундар ал-машканына карабастан тарыхый маанисин жоготпой келгендигине сыймыктануу менен Улуу тарых мекени ар дайым улуттар аралык тынчтыкты, биримдикти сактоо-нун символу болуп келгендигине токтолгон.

Кыргыз Республикасынын би-лим берїї жана илим министри Канат Садыков кыргыз тарыхын изилдєєгє арналган эл аралык илимий жыйындын єзгєчєлїгїн белгилеп, єзї тарыхчы болбогону менен анын илимий изилдєєсї тїздєн-тїз тарыхка байланыштуу экендигин айтып, куттуктоо сєз гана сїйлєбєстєн Кыргыз каган-дыгынын тарыхынын актуалдуу-лугуна жана басып єткєн жолуна кенен токтолду.

Белгилїї тарыхчы, тарых илимдеринин доктору илимий конференцияны уюштуручулар-

дын бири Тынчтыкбек Чоротегин бїгїнкї кїндє Борбор Азиянын дээрлик баардык мамлекеттери єз тарыхын иликтеп, кайрадан жазып жатканын белгиледи.

- Бїгїн ондогон жылдар бою Кыргыз тарыхын иликтєє їчїн оку-муштууларга мїмкїнчїлїк тїзїлїп жатат. Улуу Кыргыз кагандыгын, кыргыз тарыхын толук кандуу иликтеп чыгуу їчїн археология-лык казууларды кєп жїргїзїп, чет жерлерге кєп чыгышыбыз керек. Анткени азыр да иликтенбей, та-былбай жактан кыргыз тарыхын, кыргыз кагандыгынын тїптєлїшїн далилдеп бере турган байлык-тар, улуттук дєєлєттєр кєп. Демек, биз комплекстїї иликтєєлєрдї жїргїзїшїбїз керек. Ал їчїн жакынкы жана алыскы мамле-кеттердин тарыхчылары менен тыгыз кызматташып, алар менен биргеликте иш жїргїзїшїбїз за-рыл. Кыргыз тарыхын изилдеп жатып башка чет мамлекеттер-дин дагы тарыхын кошо илик-тейбиз. Бул кыргыз тарыхы ири мейкиндикти ээлеп тургандыгын тастыктайт. Бїгїнкї єтїп жаткан иш-чара мындан ары комплекстїї иликтєєлєрдї жїргїзїїнїн баша-ты болууда, - дейт Тынчтыкбек Чоротегин єз сєзїндє.

Аталган конференция эки кїнгє созулуп, анда токсон-дон ашуун баяндамалар жаса-лып, акырында резолюция ка-был алынат. Иш-чара Кыргыз Республикасынын Президенти Алмазбек Атамбаевдин 2012-жылдын 27-январындагы “Кыргызстандын элинин тарыхый жана маданий мурастарын окуп-їйрєнїїнї тереўдетїї жана ату-улдукту калыптандыруу боюнча чаралар жєнїндє” жарлыгын ишке ашыруу максатында єткєрїлїїдє. Аны Жусуп Баласагын атында-гы Кыргыз улуттук университети, КР Улуттук илимдер академиясы, “Мурас” коому жана “Кыргыз та-рых коому” эл аралык бирикмеси биргелешип єткєрїїдє.

Уюштуруучулардын айты-мында, бул єтїп жаткан иш-чара ушуну менен токтоп калбастан келээрки жылы Тїштїк Сибирге археологиялык, этнографиялык экспедиция жїргїзїї, Улуу Кыргыз кагандыгынын тарыхына арналган илимий монографияларды жа-рыкка чыгаруу жана интернетте жайгаштыруу пландаштырылуу-да. Андан сырткары, 2013-жыл-дын октябрь айында Улуу Кыргыз кагандыгынын тїзїлгєндїгїнїн 1170 жылдыгына арналган экинчи эл аралык конференция єткєрїї да каралган.

Чолпон КИЙИЗБАЕВА, “Кутбилим”

Кыргызстанда эл аралык билим

берїї жумалыгы єтїїдєАКШнын улуттук департаменти жана Би-

лим берїї департаментинин демилгеси менен 12-ноябрдан баштап Кыргызстанда эл аралык билим берїї жумалыгы єткєрїлїїдє.

“Кабар” маалымат агенттиги таркаткан билдирїїгє караганда, жумалык єткєрїї бул эл аралык билим берїїнїн маанилїїлїгї жана анын дїйнє жїзїндєгї коомчулукка тийгизген оў таа-сирин жана ошондой эле єлкєлєр арасындагы кызматташтыкты чыўдоо демилгесин колдойт. 2000-жылдан баштап Эл аралык билим берїї жумалыгына арналган иш-чаралар жїздєн ашык єлкєлєрдє єткєрїлїп келет.

Кыргызстандагы иш-чаралар Бишкек, Ош жана Каракол шаарларында єтїп жатат.

Жумалыкка катышуу менен кыргыз жаранда-ры чет єлкєлєрдє билим алуу мїмкїнчїлїктєрї жєнїндєгї маалыматтарга ээ боло алышат. Окуунун жїрїшїндє Интернет маалыматтарын АКШнын университет/колледждеринин деўгээлинде эффективдїї колдонуу, дил баян жана резюмелерди толтуруу менен акчалай жар-дамдар сессиялары камтылган. Андан тышкары, бїтїрїїчїлєр єз билимдерин чет єлкєлєрдє сы-най алышат.

Гїлнара АЛЫБАЕВА, “Кутбилим”

316-ноябрь, 2012-ж.

- Гїлнара Амираевна, Сиз шаардык билим берїї башкармалыгына жетек-чи болуп келгениўизге эки ай болду. Ишти эмнеден баштадыўыз?

- Шаардык мектептерди жан башына каржылоого єткєрїї менен ишти башта-дым. Негизинен бул реформа Єкмєттїн №563 токтому боюнча 2011-жылдын 1-сентябрынан башталды. Алгач коомчу-лук, мугалимдер, мектеп жетекчилердин арасында тїшїндїрїї иштерин жїргїздїк. Андан соў, ар бир мектепке єзїнчє сме-таларын бєлїп, санап чыктык. Мурда район боюнча бир эле смета жїргїзїлчї. Ошондой эле кошумча билим берїї бо-юнча дагы тїшїндїрїї иштерин жїргїзїп, прейскуранттарды карап чыктык. Мындан сырткары, жан башына каржылоого ылай-ыктуу болсун деп бардык мектептердин Уставдарын текшерип, кайрадан каттоо-дон єткєрдїк. Аталган реформаны ишке ашырууда кыйынчылыктар бар. Маселен, жан башына каржылоону мугалимдер, ата-энелер жакшы тїшїнбєй жатышат.

- Жан башына каржылоо боюнча бир топ кайчы пикирлер коомчулукта айтылууда. Керек болсо, Батыштын бул системасы биздин билим берїїнї кыйроого алып келет дешїїдє. Сиз-дин оюўуз боюнча, жїргїзїлїп жат-кан реформа туурабы жана жемишин береби?

- Эгерде мектепте 2000 окуучу болсо, анда ар бир окуучуга бєлїнгєн каражатты кошсок ошол акча ремонтко, окуу китеп-терине, мугалимдердин билимин жогору-латканга жетмек. 2013-жылдын башында (каржылоо негизинен жылдын башынан башталат эмеспи) эгерде сметага толук бєлїнїп, толук каржылоо башталса жак-шы болот. Анда мектептердеги коомдук бирикмелердин кереги жок болуп калмак. Экинчи маселе, ички миграция толкуну кїчєп жатат. Жалпы окутуу боюнча (всео-буч) шаарда катталган балдардан сыртка-ры, каттоосу жок балдар мектепке келип олтурушту. Ар бир баланы санап чыгып, мектепке олтургузуш керек. Анткени ар бир окуучунун артынан каражат кетет.

- Ар бир балага канча каражат жана кайдан бєлїнєт?

- Жергиликтїї бюджеттен бєлїнєт. 1-4-класска чейин бир балага тогуз миў сомдон ашык, 5-9-класска чейин 10 миў сом, 10-11-класска – 12 миў сом бєлїнєт. Бул каражатка бардыгы кирет: окуучунун билим алуусу, тамак-ашы, окуу китеби, мугалимдин билимин жогорулатуу, ре-монт, чарба жабдыктары ж.б.у.с.

- Ар бир класста канчадан окуучу олтуруш керек?

- Жан башына каржылоонун талабы боюнча ар бир балага каражат бєлїнїп жатпайбы, ошондуктан класс комплекти буга байланышы жок. Мурдагы № 404 токтомдо класс комплектиси каралчу. Быйыл шаардык айрым мектептерде 19-20 окуучусу бар класстар ачылды. Ант-кени Окуу программасынын тїшїндїрїї катында класста канча окуучу олтурушу боюнча бир дагы сєз жок. Чек коюлган эмес.

- Бул реформадан кийин билим берїїнїн сапаты жогорулайбы?

- Жалпы айлык фондусунан 20% КТУ-га (коэффициент трудового участия) бєлїнєт. Ар бир мектеп єздєрї эмгек паспортун тїзєт. Ошондой эле методи-калык бирикменин ичинде їч-тєрт адам-дан турган комиссия тїзїлїп, алар би-ри-биринин жумушун баалашат. Эгерде мугалимдин окуучуларга берип жаткан билиминин кєрсєткїчї олимпиадаларда

тастыкталса, насаатчы болуп, мектептин ишине активдїї катышса бул мугалимге КТУдан кєбїрєєк тєлєнєт. Бул кошумча тєлєм мугалимдердин атаандаштыгын жаратып, жакшы иштегенге тїрткї болу-уда. Натыйжада билим берїїнїн сапаты кєтєрїлєт.

- Шаардык мектептердин кышка даярдыгы кандай?

- Шаарда 94 мектеп, 79 бала бакча бар. 14 мектеп, їч бала бакча кємїр менен жылытылат. Алар кємїр менен камсыз болушкан. 22 мектеп электр энергиясы менен жылытылат. Калган мектептерге ТЭЦ аркылуу 5-ноябрдан баштап жылу-улук берилген. Айта кетчї нерсе, бардык мектептердин жылуулук системасы эскир-ген. Маселен, былтыр 10-15 мектептин жылуулук системалары кышында бузулуп, айрымдарынын жылуулук келчї трасса-сы їзїлїп, бир топ машакат тартканбыз. Дагы жакшы шаардык мэриянын каража-ты менен титулдук тизме боюнча оўдоп чыкканбыз. Негизинен кєбїнчє мектептер эски, ишке 1960-70-жылы киргизилген. Ошондуктан жылуулук системаларды жаўыртуу зарыл.

- Окуу китептери менен камсыздоо маселеси кандай?

- Окутуу кыргыз тилинде жїргїзїлгєн мектептер 98% окуу китептери менен камсыз болгон. Орус мектептерге 38% китептер жетишпейт.

- Быйылкы жылды Президент “Їй-бїлє, ынтымак, тынчтык жана кечиримдїїлїк жылы” деп жарыя-лабадыбы. Эмне иштер аткарылып жатат?

- Бардык мектептерде иш-чаралар жїрїп жатат. Їй-бїлєлєрдї колдоо, то-леранттуулукка чакыруу, ар бир улут-тун бири-бирине кєз карашы, мамилеси жылуу болсо тынчтык болот, єлкєбїз єнїгєт-єсєт деген чакыруунун алдында, ошондой эле “Атам, апам жана мен” деген сыяктуу спорттук мелдештер єткєрїлїп жатат. Мен келгенде эле мектептерде каражат чогултууга тыюу салган буйрук чыгаргамын. Анан ар бир мектептин бюд-жети боюнча окуу жайдын жетекчиле-ри ата-энелерге жана башка кызыккан

инсандарга отчетторун берїїгє, ошон-дой эле ата-энелер єз каалоосу менен жардам бериш керек экенине буйрук бергемин. Мындан сырткары, аз кам-сыз болгон, кєп балалуу, жетим-жесир їй-бїлєлєрдєн бир дагы тыйын алын-бастан, тескерисинче, аларга жардам кєрсєтїлсїн деген кат жаздым. Эгерде аз камсыз болгон їй-бїлєлєрдєн арыз тїшсє, буйруктун негизинде чечим кабыл алынаарын эскерткемин. Шаар боюнча социалдык жардамга муктаж 2928 їй-бїлє бар, аларга жеўилдиктер каралган.

- Коррупцияга каршы эмне иш жїргїзїп жатасыз?

- Ар бир мектепте ишеним телефон илинген. Эгерде мектеп жетекчиси же класс жетекчилер окуучулардан акча сурашса, анда ошол телефондорго ча-

лышса болот. Т.а. билим берїї башкар-малыгынын начальнигинин, райондук билим берїї бєлїмїнїн башчысынын, райондук мамлекеттик администрациясы-нын башчысынын телефондору бакыйып ар бир мектептин кире беришинде или-нип турат. Бирок кээ бир мектептердеги жана бала бакчалардагы бирикмелердин тєрагалары туура эмес иш алып барышу-уда. Ошондуктан мен жогоруда белгилеп кеткендей, мектепке эмне ремонт, кандай эмерек керек экени ж.б.у.с. такталгандан кийин гана эсептелип, смета тїзїлгєндєн кийин мектепке жардам бере алабыз де-ген ата-энелер менен сїйлєшїп, келишим тїзїп, андан кийин гана чогултуу керек. Эгерде жан башына каржылоо систе-масынын бардык статьялары иштесе, анда мектепте каражат чогултууну кан буугандай токтотсо болот эле. Учурда мэ-риядан їч млн.сом бєлїндї. Ага мектепке керектїї эмерек, компьютер, ашканалар-дын жабдыктарын алуу їчїн тендерге єтїнмє бергенбиз. Буюрса, буларды ал-гандан кийин материалдык-техникалык базасы начар мектепке бєлїп беребиз. Мындан сырткары, мэрия тарабынан эки млн.сом окуу китептерине бєлїнєт.

- Сентябрь айлыгын шаардык муга-лимдер убагында алалбай калышты. Алганда "толук алган жокпуз" деген нааразычылыктар чыккан эле? Азыр абал кандай?

- Жалпы мектептер боюнча наара-зычылык болгон жок. Бул 17 статустуу окуу-тарбия комплекси боюнча болду. Анткени шаардык кеўештин токтому ме-нен жергиликтїї бюджеттен бул мектеп-тердин кызматкерлерине 50% кошумча каражат кошулган. Шаардык кеўеш болсо мугалимдердин айлыгы кєтєрїлгєндєн кийин, кошумча каражат берїїнї токтотту. Анткени мурда жогорку категориясы бар мугалим 1966 сом айлык алчу. Ошондо мугалимдерди колдоо максатында ша-ардык кеўеш 50% кошумча каражатты киргизген. Эми башталгыч мектептин мугалими мурда 5000 сом алса, азыр ай-лык кєбєйгєндєн бери 9000-10000 сомго жетти. Дагы бир мисал, 2011-2012-жылы окуу-тарбия комплексинин бир эле муга-

лиминин айлыгын карап кєрєлї. Мурда 50% менен 9 миў сомдон ашык алса, эми 8 миўдей алат, болгону бир жарым миў сомдой азайды. Окуу-тарбия комплекси боюнча 1997-жылкы эски жобо бар экен, бирок министрликтин реестрине билим берїї мекемеси катары кирген эмес. Ал жерде мектеп-гимназия, мектеп-лицей жана орто мектептер деп гана кирген. Жаўы айлыкты тєлєє киргенден кийин мектептер тактала башталганда ушул кемчилик чыгып келди. Учурда окуу-тар-бия комплекси деген статусту Жогорку Кеўеш карап жатат. Жакынкы учурда бул маселе чечилет дешїїдє. Шаардык кеўешке жаўы курам шайланып, бир до-кумент чыкса, биз кайра 50% кайтарып берїїнї талап кылабыз.

- Мисалы, Ош шаарынын мэри му-

галимдердин коммуналдык кызматын бекер кылып берем деп убада кылып-тыр. Бишкек шаардык мэрия ушундай маселелерди карап жатабы?

- Ар бир мугалимдин жол киресине мэрия 1000 сомдон кошуп берет. 196 жаш мугалимге їч жыл мектепте иштесе 75000 сом Бишкек шаардык мэриясы тарабынан тєлєнїп берилет. Башка тєлємдєр жок. Оштун тажрыйбасы жакшы экен.

- Окутуу кыргыз тилинде жїр-гїзїлгєн канча мектеп бар?

- 54 мектеп аралаш, 19 мектеп жалаў кыргыз тилинде. Быйыл статустуу мектеп-терде кыргыз класстарын ачуу боюнча єкмєттєн кат алганбыз. Бул жакшы идея. Учурда кайсы мектептерде класстарды ачса болот деп иликтєє жїргїзїп жата-быз. Эмдиги жылы, буюрса бул ишти ишке ашырабыз.

- Бала бакчага балдарды орнош-туруу кыйын. Бул маселе кандай чечилїїдє?

- 79 бала бакча иштейт, анын 11 атай-ын бала бакчалар. Эгерде бул бала бак-чаларга 12 миў бала барыш керек болсо, учурда 24600 бала барып жатат, эки эсе кєп. Кезекте дагы 2000 бала турат. Бир бала бакчага 280 бала кабыл алынышы керек. Ошондуктан дагы 10 бала бакча ку-руу зарыл. Район боюнча алсак, Октябрь районунда 32 бала бакча бар, аларга жетиштїї, 1-Май, Свердлов, Ленин рай-ондорунда 17-18 эле бала бакча бар. Бул райондорго же жаўы бакча куруш керек, же менчиктештирилип кеткендерди кай-тарып алышыбыз керек. 2010-2011-жыл-дары їч бала бакча ачылды. 2013-жылы дагы бир бакча ачуу пландаштырылып жатат.

- Кадр маселесине токтолсоўуз.- “Жаш мугалимдин депозити” иштеп

жатат. Англис тили, информатика, баш-талгыч класстын, математика мугалим-дери жетишпейт. Бїгїнкї кїндє вакансия боюнча 100 мугалим жетишпейт.

- Келечектеги планыўызды айтсаўыз?- Мектептерде билим сапатын жого-

рулатабыз деп жатып, тарбия маселеси экинчи планга калтырылган. Ошондуктан мектептерде окуучуларды єзїн-єзї баш-карууга єткєрїї боюнча иш-аракеттерди жасайбыз. Азыркы жаштардын аў-сезими, ой жїгїртїїсї єзгєчє. Демократиянын жакшы жагы ушул. Биздин балдар Кыргызстандын келечеги жєнїндє ой-лонушуп, толгонушат. Єлкєгє кайдигер карашпайт. Мектеп ичинде туура эмес жолго тїшкєн окуучуларды кєзємєлгє алышып, алардын кєз карашын жакшы нукка єзгєртїшєт. Маселен, мектептеги рэкетчиликти єздєрї эле чечип, токто-туп коюшат. Єспїрїмдєрдї туура жолго багыттасак, келечегибиз кеў болот. Мын-дан сырткары, ата-энелерден каражат чогултууну ирээтке келтирип, мыйзам чегинде иштєєнї камсыздоону биринчи кезекте караймын.

Маектешкен Гїлнара АЛЫБАЕВА, “Кутбилим”

Мурда Октябрь райондук билим берїї бєлїмїн башкарып келген, билим системасын ийне-жибине чейин билген Тагаева Гїлнара Бишкек шаардык билим берїї башкармалыгына жетекчи болуп дайындалганына эки айдын жїзї болду. Ушул аралыкта жаўы жетекчи эмнелерге жетишти, кандай планы бар, шаардык мектептер кышка канчалык даяр д.у.с. суроолор менен Гїлнара айымга кайрылдык. Анда эмесе, сєз башынан болсун.

Гїлнара ТАГАЕВА:

“ЖАН БАШЫНА КАРЖЫЛОО БИЛИМ САПАТЫН ЖОГОРУЛАТАТ”

Маектєр

4 16-ноябрь, 2012-ж.

В ходе церемонии Глава государства по-здравил с предстоящим Днем науки, который отмечается во всем мире, и пожелал здоро-вья, счастья и успехов.

Президент страны отметил, что в Кыргыз-стане сформировались научные школы, осно-вы которых заложили такие великие русские ученые, как Костантин Скрябин, Константин Юдахин и Михаил Лущихин.

Говоря о науке, Президент Алмазбек Атамбаев сказал - “Само становление кыр-гызской науки наглядно показывает, что на-учная деятельность по своей сути объединяет людей, она - интернациональна. Не важно, на каком языке ты говоришь или пишешь. Важно то, что ты говоришь и что пишешь. Важно, какой вклад ты сделал в науку, что ты сде-лал для своей страны. В этом и заключается великая созидательная роль науки! Сегодня пришло время вместе изменить страну, а значит измениться самим”.

Глава государства выразил деятелям на-уки благодарность за то, что в трудные вре-мена они внесли вклад в сохранение науки.

Звание "Лауреат Государственной пре-мии Кыргызской Республики в области науки и техники" за 2012 год присвоено следующим деятелям науки и техники:

1) за цикл работ "Синтез, свойства и строение металлоамидных (аминных) комплексов":

- Мурзубраимову Бектемиру Мурзубраи-мовичу - академику Национальной академии наук Кыргызской Республики, заведующему лабораторией переработки минерального органического сырья Института химии и хи-мической технологии Национальной акаде-мии наук Кыргызской Республики, доктору химических наук;

- Иманакунову Бейшену Иманакунови-чу - академику Национальной академии наук Кыргызской Республики, заведующему лабо-раторией химии и технологии благородных металлов Института химии и химической технологии Национальной академии наук Кыргызской Республики, доктору химических наук;

- Токтомаматову Абдибали Токтомама-товичу - заведующему кафедрой технологии пищевых и сельскохозяйственных продуктов Ошского технологического университета име-ни М.Адышева, доктору химических наук;

- Байдинову Туратбеку Байдиновичу - декану факультета химии и химической технологии Кыргызского национального уни-верситета имени Ж.Баласагына, кандидату химических наук;

- Алтыбаевой Дильбаре Тойчуевне - заведующей кафедрой физической, колло-идной, аналитической, органической химии и химической технологии Ошского государ-ственного университета, доктору химических наук;

2) за работу "Разработка и реализация мероприятий по ликвидации потенциаль-но возможного, катастрофического для города Ош прорыва плотины Папанского водохранилища (с применением высоко-эффективной технологии реабилитации высоких земляных плотин действующих водохранилищ)":

- Бекболотову Женишу Бекболотовичу - кандидату технических наук;

- Кичибаеву Асираридину Мизамовичу - председателю правления открытого акцио-нерного общества "Кыргызсуудолбоор";

- Юдахину Николаю Николаевичу - руко-водителю проекта "Реабилитация Папанской плотины";

- Мадумарову Равшану Садыковичу - инженеру по надзору за строительством;

- Колин Макинсону - инженеру по про-ектированию плотин;

- Федотову Валентину Ивановичу - главному инженеру проекта;

- Бекенову Алику Есенбековичу - за-местителю председателя правления от-крытого акционерного общества "Кыргыз-суу-долбоор";

- Овдиенко Алексею Петровичу - на-чальнику сектора инженерных изысканий открытого акционерного общества "Кыр-гызсуу-долбоор";

3) за монографию "Кыргызы Синь-цзяня (КНР)":

- Асанканову Абылабеку Асанканови-чу - члену-корреспонденту Национальной академии наук Кыргызской Республики, про-фессору кафедры истории Кыргызстана и этнологии Кыргызского государственного университета имени И.Арабаева, доктору исторических наук;

4) за цикл учебников "Жогорку окуу жайлары жана жалпы билим берїїчї орто мектептер їчїн окуу китептери":

- Иманалиеву Мурзабеку Иманалие-вичу - академику Национальной академии наук Кыргызской Республики, директору Института теоретической и прикладной математики Национальной академии наук Кыргызской Республики, доктору физико-математических наук;

- Асанову Авыту Асановичу - заведу-ющему лабораторией теории обратных за-дач Института теоретической и прикладной математики Национальной академии наук Кыргызской Республики, доктору физико-математических наук;

- Жусупову Калыгулу Жусуповичу - ис-полняющему обязанности профессора Ин-ститута новых информационных технологий Кыргызского государственного университета имени И.Арабаева, кандидату физико-мате-матических наук;

- Искандарову Самандару Исканда-ровичу - заведующему лабораторией те-ории интегро-дифференциальных уравне-ний Института теоретической и прикладной математики Национальной академии наук Кыргызской Республики, доктору физико-математических наук;

- Омуралиеву Асану Сыдыгалиевичу - советнику ректора на общественных началах Института социального развития и предпри-нимательства при Министерстве молодежи, труда и занятости Кыргызской Республики, доктору физико-математических наук;

- Табышову Рыскелди Табышовичу - ректору Института социального развития и предпринимательства при Министерстве молодежи, труда и занятости Кыргызской Республики, кандидату физико-математи-ческих наук;

- Баячоровой Батыйгуль Джумады-ловне - директору Евразийского инсти-тута инновационных технологий Кыргыз-ского национального университета имени Ж.Баласагына, кандидату физико-матема-тических наук.

Государственная премия Кыргызской Республики имени К.Тыныстанова и зва-ние "Лауреат Государственной премии Кыргызской Республики в области науки и техники" за монографию "XX кылымдагы кыргыз драматургиясынын тарыхы" присвое-но Байгазиеву Советбеку Орозкановичу - вице-президенту Кыргызской академии образования, доктору филологических наук.

Отдел информационной политики Аппарата Президента

Кыргызской Республики

День науки КР

Вручены Государственные премии КР в области науки и техники

9 ноября 2012 года, Президент Кыргызской Республики Алмазбек Атамбаев наградил лауреатов Государственых премий в области науки и техники.

Награды нашли своих героев

516-ноябрь, 2012-ж.

- На каком этапе находится созда-ние Фонда науки при министерстве? Каковы функции этого фонда?

- Министерство образования и на-уки КР поддержало инициативу Коми-тета Жогорку Кенеша КР о создании Фонда науки. В настоящее время в министерствах и ведомствах ведется согласование проекта Постановления Правительства КР “Об образовании Национального фонда науки Мини-стерства образования КР”. Вероятно месяц уйдет на согласование, возмож-на доработка с учетом замечаний и предложений. В этом году вероятно мы уже не успеем, но в начале сле-дующего года, однозначно фонд уже будет создан.

В настоящее время по статье «на-ука» финансируется не только наше Министерство образования и науки, иногда средства на научные разра-ботки направляются напрямую в на-учные учреждения. Речь идет также о средствах, выделяемых иностран-ными донорами или спонсорами. Мы предлагаем, чтобы все эти средства на развитие науки аккумулировались в МОН КР. Для этого и должен быть создан Фонд науки, с тем, чтобы была соответствующая отдача от финансо-вых вливаний. Это и есть главная цель создания данного фонда.

Министерство образования и на-уки КР в 2011 году профинансировало 46 научно-исследовательских учреж-дений вузовской и отраслевой науки, были реализованы 173 научно-иссле-довательских проектов на сумму 151 млн. 293 тысячи сомов, 28% из них продолжаются и в этом году.

Кроме того, зарубежные доноры выделяют на научные проекты десятки миллионов долларов США. При этом нет никакой прозрачности по использо-ванию этих средств, нет информации о том, насколько эффективно или на-против, неэффективно они использу-ются. Словом, нет никакой отчетности в этом вопросе. Поэтому создание фонда – это вынужденная необходи-мость. Другое дело, что согласятся ли иностранные доноры отдавать эти средства в этот фонд.

- Как идет работа над «укрупне-нием» научных проектов?

- Ежегодно осенью мы объявляем конкурс заявок на научные проекты. На 2012 год мы получили уже 262 заявки. В настоящий момент финансируется 143 проекта.Ежегодно из республикан-ского бюджета выделяется 200 млн. сомов, из них 70 млн. выделяется на вузовскую науку.

Анализ поданных заявок показал, что есть повторяющиеся, дублирую-щие друг друга научные темы, а также имеет место так называемое «мелко-темье». Это темы, по которым научные изыскания недостаточно обоснованны. К примеру, по изучению эпоса «Манас» поступило несколько заявок, эксперт-ная комиссия объединила их в одну, чтобы, во-первых, заявки не дубли-

ровали друг друга, во-вторых, чтобы полностью охватить все стороны из-учаемого вопроса. Этот шаг также на-правлен на повышение эффективности использования выделяемых средств.

При нашем Управлении созданы экспертные комиссии и научно-тех-нический совет. Каждая комиссия по своему направлению науки изучает заявки и дает свои рекомендации. Все это, повторюсь, направлено на повы-

шение эффективности использования средств.

Кроме того, начиная с этого года, каждый научный проект проходит экспертизу дважды, если не больше, раньше экспертиза проводилась лишь один раз. Делается это для большей объективности принимаемых решений по заявкам на научные разработки. Мы привлекли также Общественный на-блюдательный совет (ОНС) при МОНК для изучения вопроса о целесообраз-ности и прозрачности финансирования этих проектов.

Ведь члены ОНС Минобразования – это ученые – академики и доктора наук. Также мы изучили научные темы по всему Кыргызстану и отклонили те из них, которые уже финансируются из других источников научных институ-тов. Мы изучаем также научные темы за прошлые годы, отслеживаем нет ли дублирования среди новых заявок прошлых тем и если подобное имеет место, вновь отклоняем такие заявки. Другими словами, нами ведется боль-шая работа по отбору научных заявок на дальнейшее их финансирование.

Другое дело, что финансирования на сферу науки недостаточно: так не дотируется покупка оборудования, оснащение научных лабораторий. К примеру, не выделяются средства на покупку научных приборов, химических реактивов и т.д. Финансируются лишь две статьи расходов: зарплата и отчис-ления в Соцфонд. Исключение состав-ляют четыре аграрных научно-иссле-довательских института – их расходы, вплоть до коммунальных услуг нами оплачиваются полностью. Другие вузы сами оплачивают свои коммунальные услуги. Но с этого года, впервые, мы хотя бы частично начали финансиро-вать покупку оборудования – на это государство выделяет средства.

Выделяемое финансирование из республиканского бюджета на вузов-скую и отраслевую науку в 2011 году составило 0, 12% от объема ВВП ре-спублики. Для сравнения: в Казахстане она равна 0,22% ВВП, в России – 0,7%, в Израиле -3%.

Мы, кстати, внесли предложения о софинансировании вузами научно-ис-следовательских проектов.

- Насколько претворимо в жизнь это предложение? Вузы в состоянии софинансировать научные разра-ботки?

- Большое препятствие в этом во-просе представляет 20%-ный налог на спецсредства вузов. Многие руко-водители вузов считают этот налог просто”грабительским”, который не дает вузу развиваться в достаточной степени. В Комитет Жогорку Кенеша КР неоднократно вносились пред-ложения убрать этот налог, но пока этого не произошло. В случае, если этот налог будет аннулирован, вузам предоставится реальная возможность софинансировать научно-исследова-тельские проекты.

- Одна из главных проблем - «старение» отечественной науки. Какие меры предпринимает Управ-ление для привлечения молодежи в науку?

- Да, это одна из главных проблем научной отрасли. Достаточно привести такие цифры. В Кыргызстане научны-ми исследованиями занимаются 357 докторов наук - из них лишь 23 ученых находятся в возрасте до 40 лет. Кан-дидатов наук в нашей стране – 1130, из них лишь 270 в возрасте до 40 лет. Со-гласитесь – это очень неутешительные цифры, которые и свидетельствуют о

«старении» науки. Между тем при существующем по-

ложении дел довольно трудно при-влекать молодежь в науку, ведь они получают только маленькую зарплату, а средства на научные исследования отсутствуют. Они должны покупать необходимые материалы, приборы, реактивы – словом весь лаборатор-ный материал за свои деньги. На это, естественно, они не идут – им это не выгодно.

Да и потом, всем известно, что кан-дидаты наук за ученую степень полу-чают надбавку в 300 сомов, а доктора наук – 600 сомов – это явно не может служить стимулом для защиты дис-сертаций.

Решение проблемы привлечения молодежи в науку – это увеличение финансирования. Так, финансирова-ние прочих расходов со стороны го-сударства увеличило бы количество соискателей.

Конечно, было бы еще лучше, если бы мы предоставляли для соискате-лей полностью оснащенную научную лабораторию. Постепенно мы к этому и идем, этому будет способствовать и «укрупнение» научных проектов.

По инициативе нашего Управления всем научно-иследовательским учреж-дениям и высшим учебным заведени-ям, финансируемым по стате”Наука” из республиканского бюджета поручено привлекать в научные темы студен-тов и магистрантов не менеее 20% от общего количества исполнителей. Мы будем работать над тем, чтобы со временем эта цифра увеличивалась.

- Какова цель создания научно-исследовательских институтов при вузах?

- Наше министерство рекомендова-ло создание профильных научно-ис-следовательских институтов при вузах, при этом одним из учредителей будет Минобразования КР.Предполагается, что в этих созданных НИИ будут сосре-доточены все научные направления вуза. Делается это для того, чтобы как можно эффективней использовать финансовые средства. В некоторых вузах есть лабораторные центры, их надо объединить, чтобы их функцуио-нирование было более эффективным и чтобы была координация научных направлений.

Таким образом, основными функ-циями НИИ будет определение при-оритетных направлений научной де-ятельности и участие в конкурсах на финансирование научных проектов. Также эти НИИ будут заключать хозяй-ственные договоры с государственны-ми, частными и иными организациями на выполнение научных услуг. Кроме того, в деятельность НИИ будет вхо-диитьвступление в ассоциации, союзы, включая международные и установле-не прямых международных контактов и связей, способствующих развитию науки.

Мы планируем, что НИИ также бу-дут заниматься издательской деятель-ностью, направленной на пропаганду и широкое внедрение достижений отече-ственной науки и поддержку молодых ученых и аспирантов.

- Каковы перспективы интегра-ции отечественной науки в мировое научное пространство?

- Наука в Кыргызстане с каждым годом приобретает все большее зна-чение для всех нас. И сегодня наука в Кыргызстане рассматривается как один из источников экономического роста и призвана помочь в решении самых насущных проблем, стоящих перед нашей страной. Министерство прилагает все усилия для укрепления среды для научных исследований.

Если говорить о перспективах со-трудничества в области науки важным является заявка Кыргызстана на уча-стие в Межгосударственной програм-ме инновационного сотрудничества государств-участников СНГ на период до 2020 года. Россотрудничеству на одобрение представлено 20 иннова-ционных проектов по энергетической, экологической, продовольственной безопасности, медицинскому и тех-ническому направлениям для реали-зации в рамках Межгосударственной Программы.

Абубакир ДЖУРАЕВ:

“Наука в Кыргызстане -один из источников

экономического роста”10 ноября в республике отметили Международный день науки и День

науки Кыргызстана. В этот день в Министерстве образования и науки КР чествовали видных кыргызских ученых. О дальнейших перспективах развития отечественной науки газете “Кутбилим” рассказал начальник Управления науки и научно-технической информации Минобразования, доктор физико-математических наук Абубакир ДЖУРАЕВ.

День науки КР

Выделяемое финансирование из республиканского бюджета на вузовскую и отраслевую науку в 2011 году составило 0, 12% от объема ВВП республики. Для сравнения: в Казахстане она равна 0,22% ВВП, в России – 0,7%, в Израиле -3%.

В Кыргызстане научными исследованиями занимаются 357 док-торов наук - из них лишь 23 ученых находятся в возрасте до 40 лет. Кандидатов наук в республике – 1130, из них лишь 270 в возрасте до 40 лет.

Для СПРАВКИ: В настоящее время научная деятельность в Кыр-гызстане регламентируется следующими законами КР:

«О науке и об основах государственной научно-технической по-литики» от 15 апреля 1994 года»;

«О системе научно-технической информации» от 8 октября 1999 года № 108.

Айнура КАНИМЕТОВА, “Кутбилим”

6 16-ноябрь, 2012-ж.

Эл єкїлдєрї студенттер менен жолугушту

Жаштар – баардык реформалардын кыймылдаткыч кїчї жана жалпы коомчулуктун колдоосусуз кайра курумдардын ийгиликтїї ишке ашуусу кїмєн экендигин Жогорку Кеўештин тєрагасы Асылбек Жээнбеков Кыргыз улуттук агрардык уни-верситетинин профессор-окутуучулар курамы жана студенттер менен болгон жолугушууда баса белгиледи.

Жогорку Кеўештин басма сєз кызматы билдиргендей, жо-лугушууга Жогорку Кеўештин тєрагасынын орун басары Бєдєш Мамырова, депутаттар: Элмира Жумалиева, Талантбек Узакбаев, Абдыжапар Бекматов жана Билим берїї жана илим министри Канат Садыков катышты.

Аталган окуу жайга болгон са-пар Ч. Айтматов атындагы ауди-торияны, Г.А. Балян атындагы Эл аралык кызматташуу борборун, Илимий кеўешинин залын жана

илимий китепканасын кыдыруу-дан башталды.

Жолугушууда алгач окуу жай-дын ректору Рысбек Нургазиев университеттин азыркы абалы, жетишкендиктери, окутуунун негизги багыттары жєнїндє ма-

алымат берип, депутаттардын кєўїлїн университеттин турму-шундагы кєйгєйлєргє бурду.

- Университет Дїйнєлїк банк сындуу бир катар донорлор ме-нен жигердїї иш алып барууда. Дїйнєлїк банк окуу жайга бир миллиондон ашуун АКШ долла-

ры єлчємїндє жардам кєрсєтєт. Мыкты окуган 30 студентке ай сайын стипендия тєлєє пландаш-тырылууда. Ошондой эле, амери-калык кесиптештер менен бир-ге ветеринардык факультеттин беделин кєтєрїї боюнча иштер жїргїзїлїїдє, - дейт Р. Нургазиев.

Жолугушуунун жїрїшїндє ректор башында турган окутуучу-лар курамы Кыргызстан агрардык республика экендигин эске алуу менен, айыл чарба адистерин да-ярдоонун кєч башы болгон бул окуу жайдын билим берїї туту-мун реформалоого єзгєчє кєўїл бурууну єтїндї.

Єз кезегинде тєрага А.Жээнбеков аталган жогорку окуу жайдын бїтїрїїчїсї катары єзїнїн студенттик кїндєрїн, ал кездеги билим берїї тууралуу ай-тып єттї. Ал КУАУ – кыргыз интел-лигенциясынын, республиканын алдыўкы кадрларынын очогу эке-нин да баса белгиледи. Ошондой эле єз сєзїндє Жогорку Кеўештин ишмердїїлїгїнє учкай токтолуп, єлкє турмушунун баардык тар-мактарында жїргїзїлїп жаткан реформалар тууралуу баяндап берди.

- Калкынын 60 пайыздан ашу-ун бєлїгї элет жеринде жашап, экономика єзєгїн айыл чарба тармагы тїзгєн єлкєдє сиздер ээ боло турган адистиктин канча-лык маанилїї экендигин белгилей кетїї зарыл, - деди єз сєзїндє тєрага.

Жолугушуунун жїрїшїндє окутуучулар менен студенттер єздєрїн кызыктырган бир катар суроолорду берїїгє мїмкїнчїлїк алды. Алар тарабынан универ-ситет ден соолукту чыўдоо ла-герин кайтарып алуу, 20 пайыз атайын каражаттарды сактап ка-луу, агрардык тармакты рефор-малоо, рынок шартында илимди єнїктїрїї сыяктуу маселелер кєтєрїлдї.

Карысы бардын ырысы бар“Заманыбыздын залкар акыны Надырбек Алымбековдун

акындык чыгармачылыгында ар кандай философиялык темада-гы ойлор камтылган. Окуган адамды кайдигер калтырбай, адам ойлорун алыска чабыттатып, ар кандай тїйшїккє салат”, – дешет И.Арабаев атындагы КМУда єткєн Надырбек Алымбековдун 70 жылдык мааракесине арналган “Ыймандан дилим тазарат” аттуу жолугушуу кечесинин катышуучулары.

Кеченин катышуучулары акын чыгармачылыгында кыргыз тары-хына кайрылганы бекер эмес экендигине токтолуп, тарыхта кєптєгєн жазылбай, актай калып келе жаткан тарыхый окуяларга, кыргыз эли кылымдан-кылымга мурас катары калтырган Манас атанын басып єткєн даўазалуу эмгегине кайрылган акындардын арасында дал ушул Кыргыз эл акыны Надырбек Алымбеков дагы бар экендигин баса белгилешти.

- Надырбек Алымбековду биз азыркы кыргыз адабиятына, ма-даниятына чоў салым кошкон, коомдук ишмер, ошондой эле кыргыз адабиятын чет єлкєгє тааныткан маданият майданындагы алдыўкы адабиятчы деп билебиз. Эл акынынын чыгармачылыгына арналган иш-чара аркылуу студенттерге кыргыз маданиятын, азыркы кыргыз ада-биятын тереўден окутуп, таанытып, студенттердин маданий деўгээлин кєтєрїї максатында уюштуруп жатабыз, - дейт окуу жайдын Мамле-кеттик тил жана илимий иштер боюнча проректору Эмиль Каниметов.

Кече белгилїї ырчылар тарабынан акындын ырларына жазылган обондуу ырларды актаруу менен коштолду.

ОшМУнун окумуштуулары

сыйландыОшМУда илим кїнїнє карата салтанаттуу жыйын болуп, анда

илимий-изилдєє иштериндеги жетишкендиктер жана илимий-педагогикалык уюштуруу иштериндеги жигердїї иш-аракеттери менен єзгєчєлєнгєн окутуучулар жана студенттер сыйланышты.

Университетте уюштурулган “Мыкты монография”, “Мыкты макала”, “Мыкты окуу китеби”, “Мыкты окуу-усулдук колдонмо” конкурстарынын жыйынтыгы чыгарылып, жеўїїчї болгон 33 илимпозго дипломдор жана акчалай сыйлыктар берилди.

ОшМУнун илимий иштер боюнча проректору, профессор Таасилкан Жумабаеванын айтымында, 2012-жылы окуу жайдын окутуучулары эки докторлук, 32 кандидаттык диссертациясын коргогон. Жыйында алардын жетишкен мыкты илимий кєрсєткїчтєрї белгиленип, кан-дидаттык диссертация жактагандарга 10 миў сом, докторлук ишин жыйынтыктагандарга 20 миў сомдон акчалай сыйлыктар тапшырылды.

2012-жылдын март айынан июнь айына чейин университеттин факультеттеринде єткєрїлгєн илим жумалыктарынын активдїї каты-шуучуларына, олимпиадалардын жана “Мыкты баяндама” конкурста-рынын жеўїїчїлєрї деп табылган 60 студентке да акчалай сыйлыктар берилди. Бул тууралуу окуу жайдын басма сєз кызматы кабарлады.

Гапар Айтиевдин элесине арналган студенттик кєргєзмє уюштурулдуОш гуманитардык-педагогикалык институтунда СССРдин жана

Кыргыз ССРнин Эл сїрєтчїсї, Социалисттик эмгектин баатыры, кыргыз элинин тунгуч сїрєтчїсї Гапар Айтиевдин 100 жылдыгына арналган кєркєм сїрєт єнєрїнїн живопись, графика, скульптура жана декоративдик колдонмо єнєр боюнча студенттик кєргєзмє уюштурулду.

Иш-чарада дене тарбия бєлїмїнїн студенти Улукбек уулу Сапар-бек, табият таануу жана география факультетинин студенти Жакшылык уулу Уланбек, колледждин студенти Зайнал кызы Назира, Абибилла кызы Акинай, музыкалык-педагогикалык факультетинин студенти Абдимиталип кызы Гулизанын чыгармачылык эргїї менен аткарган эмгектери кесипкєй серепчилер тарабынан эў жогорку баага татыктуу болуп, институттун профессордук-окутуучулук курамынын, студенттик жамааттын жана жалпы эле кєрїїчїлєрдїн кєўїлїн єзїнє тартты.

Кєргєзмєгє математика жана МОУ кафедрасынын жаш окутуу-чусу Момонов Зайнидин тарабынан аткарылган «Чєнтєгїмдєгї жан дїйнєм» аттуу тематикалык композициялар жыйнагы кєрїїчїлєрдї єзгєчє таў калтырды. ОГПИнин ректору Б.Зулуев иш-чарага дилгир-лик менен катышкан жаш таланттарга материалдык жана моралдык жактан колдоо кєрсєтїї менен бирге алардын чыгармаларынын не-гизинде «Таланттар борборун» ачуу демилгесин кєтєрдї. Мындай иш-чаралардын окуу жайда байма-бай єтїп жатышы жана колдоого алынышы студенттердин болочок мугалим катары калыптануусуна єбєлгє тїзєєрї бышык.

Мугалим студенттин кєзї мененОш гуманитардык-педагогикалык институтунда “Эффективдїї

мугалим” аттуу тегерек стол болуп єттї.Окуу жайдын басма сєз катчысы З. Нуралиеванын маалыматын-

да, тегерек столго окуу жайдагы окутуучулар, студенттер, китепкана жамааты катышып, анда китепкананын директору Б. Абдыманапова жалпы катышуучуларга мугалимдик кесип жєнїндє айтып, кєркєм окуп, мугалим бул ким, педагогдун имиджи кандай болушу керек деген сыяктуу бир топ суроолорду ортого салып, студенттер, мугалимдер тарабынан кызыктуу талкуу жїрдї.

Талкуунун жїрїшїндє студенттер єздєрїнїн идеал туткан муга-лимдерине арнап жазган ырларынан кєркєм окуп беришти. Жыйын-тыгында талкуунун катышуучуларына «Мугалимдин инсандык жана чыгармачылык критерийи» деген анкета таркатылып, критерийлердин суроолоруна балл коюу менен ар ким єзїн–єзї баалады. Ал эми окуу жайдын жаш мугалимдери жана студенттери аталган талкуудан ру-ханий байлык алышкандыгын белгилешип, китепкананын жамаатына єзгєчє ыраазычылык билдиришип, мындай иш-чаралардын кєбїрєєк єткєрїлїїcїн айтышты.

Бетти даярдаган Чолпон КИЙИЗБАЕВА, “Кутбилим”

Студенттер їчїн

чоў белекИ. Арабаев атындагы Кыргыз

мамлекеттик университетинин Мамлекеттик тил жана маданият институтунда «Дил ТВ» телерадио студиясы ачылды.

Студиянын ачылыш салтанаты аталган институттун студенттери та-рабынан Улуттук басма сєз кїнїнє ка-рата єткєрїлгєн «Басма сєз - коомдун кїзгїсї» аттуу кечеде болду. Телесту-дия бир профессионалдык видео ка-мера, чакан монтаждык стол сыяктуу зарыл техникалар менен жабдылган. Студиянын ачылышына окуу жайдын жетекчилиги материалдык жактан жардам берген.

- Биздин институтта журналистика адистигинин ачылгандыгына 11 жыл болуп калды. Бул адистикти ачууда-гы биздин биринчи максат - кыргыз массалык маалымат каражаттарына улуттук колоритти берген, улуттук тилде сїйлєгєн, улуттук саясатты, улуттук идеологияны ишке ашыра турган журналисттерди даярдап чы-гуу эле. Ошол максатыбызга толук кандуу жетїї жана студенттердин теориялык алган билимин практи-ка менен айкалыштыруу їчїн бїгїн телестудия ачып жатабыз. Буга чейин иштеп келген «Дил FM» радиосунда студенттерибиз тийиштїї деўгээлде практика топтой алды десем болот. Эми жаўы ачылган студия силердин, чыгармачылыгыўардын алгачкы сы-ноосу болмокчу, - деди єз сєзїндє ин-ституттун директору Айгїл Осмонова.

Иш-чарада студенттер кыргыз журналистикасынын келип чыгыш тарыхына, бїгїнкї кїндєгї абалына жана келечегине кенен токтолушуп, тележурналисттердин кїнїмдїк тур-мушунан їзїндї кєрсєтїштї.

ЖОЖ жаўылыктары

“Манас” университети Ататїрктї эскерди

Кыргыз-Тїрк «Манас» универстетинде Тїркия Республи-касынын негиздєєчїсї Мустафа Кемал Ататїрктїн дїйнєдєн кайтышынын 74 жылдыгына арналып, «Єлкєдє тынчтык-дїйнєдє тынчтык!» деген темада жыйын єттї.

Кече Мустафа Кемал Ататїрктїн жаркын элесине арналып, бир мїнєттїк аза кїтїї жана эки єлкєнїн гимнинин аткарылышы менен башталды. Жыйынды университеттин ректору Себахаттин Балжы ачып: «Мустафа Кемал Ататїрк ХХ кылымдын эў улуу инсаны катары таанылганы белгилїї. Чынында да Ататїрк ошондой улуу лидер болгон. Ал ар дайым талыкпай эмгектенїїбїз керек деген. Анын бул сєзї - баарыбызга тиешелїї кылып айткан эў улуу сєзї жана осуяты. Осмон империясы ыдырап, Европанын алдуу-кїчтїї мамлекеттеринин талоонуна тїшїп, тїрктєр єз жерин жогото баштаган учурда алардын бактысына Ататїрк келет. Дал ошол учурда Ататїрк кїчтїї эр-азаматтарды тегерегине топтоп, кїчтїї аскер куруп, султандын бийлигине каршы чыга алган. Ататїрктї эч бир тарыхый ишмер менен салыштырууга болбойт, себеби анын баскан жолу таптакыр башка жол. Анын максаты - башкаларды багынтып алуу эмес, Ата мекенди жана элин, жерин сактап, циви-лизацияны, маданиятты орнотуу болгон. Ататїрк кыска ємїрїнїн ичинде бїтїндєй тїрк дїйнєсїнє жакшы їлгї кєрсєтїп, тїрк эли їчїн жаркыраган келечек куруп берип кетти», - деп, жаштарды жакшы билим алып, кєбїрєєк эмгектенїїгє чакырды.

Жыйында доктор Алтынбек Жолдошев «Кыргызстан жана тынчтык», профессор, доктор Байрам Кодаман «Тїркия жана тынчтык», доктор Яшар Сары «Дїйнє жана тынчтык» деген те-маларда баяндама жасашты.

Кече Консерватория жогорку мектеби тарабынан Ататїрктїн сїйгєн ырларынан даярдалган концерт менен аяктады.

716-ноябрь, 2012-ж.

Ата-энелердин кєпчїлїгї єздєрїнїн балдарын тарбияло-одогу негизги милдет: бул бала-га эмне керек болсо ошолордун бардыгын даярдап берип, анын каалаган муктаждыктарын эч кыйшаюсуз толук камсыздоо деп эсептешет да, бирок баласы ме-нен анын жан дїйнєсїнє жакын-дап баарлашып аўгемелешїїгє кєўїл бурушпайт, ага алардын убактысы жетишпейт, же каалаш-пайт дагы. Мындай їй-бїлєдєгї бала єзїн жалгызсырап сезет, ал ага кымбат баалуу буюмдарды, оюнчуктарды сатып берїї ме-нен гана эмес, чоўдор анын ички дїйнєсїнє кызыгышып туруусун каалайт. Эгерде жаш єспїрїмдї єтє жакшы кєрїп, анын бардык каалагандары орундалып аздек-телип турса, анын жасаган ар кан-дай кылмышы эч жазаланбай ке-чирилип турса, анда ал кєп учурда оор кыйынчылыктуу болуп калат.

Азыр биз конкреттїї бир жаг-дайга кененирээк токтолуу ме-нен: эмне себептен катардагы эле їй-бїлєлєрдєн кээде мїнєзї оор, кыйынчылыктуу жаш єспїрїмдєр чыгып жатат? Баланын турмушка сыйбаган кылык-жоруктарынын жарылып чыгып пайда болушу-на эмнелер таасир этип жатат? Кандай учурда ата-эне єздєрї да кыйынчылыктуу болуп калышы мїмкїн? - деген суроолорго жооп издеп кєрєлї.

Жолдошбековдун їй-бїлєсї шаардагы їлгїлїї їй-бїлєлєрдїн бири деп эсептелет. Ал їй-бїлє жєнїндєгї маалымат теледен да кєрсєтїлїп, анда їй-бїлєнїн бардык їч мїчєсї: атасы, энеси жана 10 жаштагы уулу Сагын-бек спорттук аянтчада футбол ойноп жатканы баяндалып бе-рилген. Сагынбектин атасы юри-дикалык илимдердин кандида-ты, футбол оюну менен кєптєн бери алектенип, аны кадимки эле профессионалдардай ойной турган, ошондуктан ал уулун да ага їйрєтїп кєндїргєн. Їй-бїлєсї єтє ынтымактуу, кайда болбо-сун, жадагалса дїкєндє да їчєє бирге жїрїшєт. Коўшулары бул їй-бїлєгє суктанып кубанышчу: кандай ынтымактуу, кандай сы-лык, баласы тил алгыч, ийкемдїї дешип сєз кылышчу. Уулу мектеп-ке барып окуп жїргєндє ага кээде короодо єзїнчє ойноого уруксат беришчї, бирок ата-энеси кєз са-лып турушчу.

Жайында уулу эми сегизин-чи класска кєчкєн кезде аны эки мєєнєткє балдардын жайкы эс алуучу лагерине жиберишти. Уулу лагерде эс алып бир аз чоўоюп кайтты. Бирок ал эми дайыма ата-энесинин артынан калбай ээрчип жїргєн баягы Сагынбекке анча окшобойт. Кїндєрдїн биринде Са-гынбек їйїнїн жанында башка бир жаш єспїрїмдєр менен сїйлєшїп турат. Ошол убакта кїтїлбєгєн жерден Сагынбектин ата-энеси подъездден чыга калышты. Апасы аны: - жїрї, биз менен эс алып басып келели, - деди эле, Сагын-бек: - Жок, каалабайм, баргым келбейт, барбаймын, – деп жооп берди. Атасы ага: «Барасыў, мен айтып жатамын» деп катуу талап койду эле Сагынбек: - Барбаймын дедимби, барбаймын, бїттї, – деп жолдоштору менен тескери басып кетет. Бул окуя жол жээгиндеги олтургучта кєрїп турушкан кошуна чоў энелерди єтє таў калтырды. Бирок алар Сагынбектин ата-эне-син таптакыр укпай койгон учурла-ры буга чейин да болуп жїргєнїн билишпейт эле. Сагынбек барган сайын атасынын да, энесинин да тилин албай оройлук кылып жїргєнїн алар кайдан билсин?! Ал гана эмес баласы ата-энесине эч-теке деп айтпастан їйїнєн кетип калып, каалаган убакта кайтып келе баштаган. Бир жолу анын курткасынын чєнтєгїнєн пачкасы

менен сигарет тїшїп кетет. Атасы аны жаакка катуу чаап, бєлмєгє бекитип салып кетип калат. Са-гынбек жолдошторун чакырат, алар эшиктин каалгасын сынды-рып, ага жардам беришет. Ал кїнї Сагынбек їйїнє келбестен жол-дошторунун бирєєнїкїндє тїнєп калат. Бул жасаган иши їчїн Са-гынбек дагы бир жолу жазаланат. Ошондон кийин баласы таптакыр єзїнчєлєнїп, ата-энеси менен эч сїйлєшпєй баштайт. Сабакка барбай коюу, тїн ортосуна чейин эркинче жїрє берїї же максатсыз эле компьютер менен алектенїї сыяктуу жїрїм-турумга бериле баштайт. Мындай учурлардын кєбїндє боло тургандай эле бала жаман компанияга кошулуп кет-ти. Ата-энеси айласы кетип уулун мындай абалдан куткаруу їчїн башка шаарга кєчїштї. Бул жерде Сагынбектин жаўы жолдоштору пайда болду, алар Сагынбектин ата-энесине мурункудай жагым-сыз болуп кєрїнгєн жок. Бирок Сагынбектин жїрїм-турумунда, анын ата-энесине жасаган мами-лесинде эч нерсе єзгєргєн жок.

Мындан кандай жыйынтык чыгарууга болот?

Демек, эми биз мїнєзї оор ба-лага гана эмес, мїнєзї оор ата-эненин да пайда болгондугуна кїбє болдук, б.а. бала гана эмес мїнєзї оор ата-эне да болот экен.

Муну кандайча чечмелєєгє болот?

Ар бир жаш єспїрїм кандай гана їй-бїлєдє жашабасын ал сєзсїз кєз карандысыздыкка, єз алдынчалыкка умтулат. Бул анын жаратылышындагы эў баш-кы мїдєсї, тилеги. Ошондуктан бала: ал жакка баспа, бул жакка барба, тиги менен достошпо, ан-дай кылбай, мындай кыл деген сыяктуу чектєєлєрдї абдан оор кабылдайт. Муну биз Сагынбекти тарбиялоонун мисалынан даана кєрїп байкадык. Чоўоюп жатып жаш єспїрїм курагына жеткенде баласы ата-энесинин эркине тап-такыр баш ийбей калды. Бала 12-16 жаш кезинде ага карата жасал-ган ар кандай жєндїї же жєнсїз чектєєлєрдї єтє оор кабылдайт. Сагынбектин єзїнє жаккан бал-дары менен достошконуна, єзїнїн каалашынча эркин ойноп жїрїїсїнє ата-энесинин каршы болушкандыгына карабастан, ал аларга каршы чыкты. Жыйынты-гында, Сагынбек менен аны жа-нындай кєрїп сїйїп жїргєн ата-энесинин ортосунда ажырым, ал тургай бирин бири тїшїнбєєчїлїк

пайда болду. Алар ошондой тїшїнбєєчїлїктїн айынан экиге бєлїнїп калышты. Жаш єспїрїм эгерде ата-энеси анын оюн угуп, эмне їчїн ал ишти башкача эмес дал єзї айткандай жасап жатка-нына макул болушса, албетте, ата-энеси менен мамилелешїїгє даяр. Бул курактагы балдардын психологиялык бєтєнчєлїгї дал ушунда.

Ата-энелер кєп учурда ба-ласын кєп жагынан єзїнє ок-шоштуруп тарбиялагысы келет, алардын єздєрї идеалдуу образ деп эсептешкен їлгїгє туурало-ого тырышат. Алардын мындай планы ишке ашпай калган учурда баласын жемелеп зордуктап кири-шет, ал гана эмес – эгерде баласы ишти єз билгениндей жакшы эле жасоого тырышып жатса да аны жазалап турушат.

Балдар ата-энеси менен єз ара бири-бирин туура тїшїнїшє албаган учурда алардын мїнєзї оор болуп калат.

Аларга «жасабай кєрчї», «мен айткандай жаса», «укпай кєрчї» - деп буйрук берсе, анда кєп учурда аларда каршылык кєрсєтїї сези-ми пайда болот. Мына ошондон баштап ата-эненин кайдигерчи-лик, мээримсиздик, райымсыздык мїнєзїнїн деўгээлине жараша ар тїрлїї «репрессиялар» башталат.

Зомбулуктуу жазалоолор бара-бара жаш єспїрїм чоўойгондо башка адамдарга орой, жагымсыз, зордукчулдук менен мамиле кы-лууга алып келет.

Їйїнєн єзїнє жагымдуу, бо-орукерлик мамиле таппаган соў бала андай мамилени башка жак-тан издейт. Бул жаш єспїрїмдїн бузулган компанияда болуп калы-шынын себептеринин бири болуп эсептелет. Андай компания жаш єспїрїмдї колдоп, анын кандай экендигине карабастан, ал кандай болсо дал ошондой бойдон дароо єз тобуна кабыл алат. Мында ал єзїн эркин сезип, толук кандуу топтун теў укуктуу мїчєсї ката-ры ырасталат. Бул сыяктуу жаш єспїрїмдєрдїн топторунун ара-сынан социалдык абалы начар (асоциалдык) їй-бїлєлєрдїн гана эмес, жакшы эле Жолдошбеков-дордун їй-бїлєсїнє окшогон интеллигенттїї їй-бїлєлєрдїн балдарын да кезиктирїїгє болот. Сагынбектин ата-энеси баласы-нын ушундай компанияда болуп калат деген ой алардын эч бир оюна да келген эместир. Алар башка шаарга кєчїп кетип туура иш кылышкан. Бирок алардын бул аракети жетишсиз болду. Эми алар уулу эмне їчїн алардын каалаганындай болбой, єз бил-генинче болуп калды деген ойду тереў баамдап кєрїп иш кылууга аргасыз болушту.

Мындай учурда єзїўдї ба-ланын ордуна коюп, анын ички дїйнєсїн, ички ой пикирин тїшїнє билїїгє їйрєнїї зарыл. Баланын ички жан дїйнєсї (ички душасы, ой-тилеги) чоўдордукуна кара-ганда єтє тез, оор жаралана тур-гандыгын эстен чыгарбоо керек. Балдарды сенин акылыў менен жашоого їйрєткєндєн кєрє алар-дын акылын єстїрїп єнїктїрїї керек.

Сагынбек чоўойо тїшкєндє ата-энеси менен биргелеш болуу ага жагымсыз боло баштады. Ата-энеси уулунун кандай ою бар эке-нин, ал эмнени каалап жатканын этибарга албастан ага єздєрїнїн гана оюн таўуулап жатышты. Єз ара бири-бирин туура тїшїнїшїї болгон кезде гана тарбиялык аракеттин таасири болот. Жаш єспїрїм чоўдор менен сєзсїз теў-укуктуулукта гана сїйлєшїїгє муктаж. Бул ишенимдїї баарла-шуунун милдеттїї шарты болуп саналат. Дал ушундай катнаш-тыкта гана ата-энелер жана педа-гогдор єздєрїнїн тажрыйбасын, билимин жаш єспїрїмдєргє бере алышат. Мунун бардыгын бала басмырлоону, таўуулоону сезбей турган учурда гана толугу менен жеўил єздєштїрє алат.

Ата-эненин єтє эле чеги жок негизсиз талаптары баланын кар-шылыгына алып келет. Мисалы, жогоруда айтылгандай Сагынбек эне-атасы менен бирге жїрїп эс алуудан баш тартып койду, антке-ни ага эми ата-энесин ээрчип алар менен бирге жїрїї кызыксыз, чоўдордун сїйлєшкєн сєздєрї аны эч кызыктырбайт, ошондуктан ал ата-энесин укпай жолдоштору менен кала берди. Ушул куракта-гы балдарга жасалган ар кандай кам кєрїїчїлїк алардын жинин

келтирип, чоўдордун тажатма-лыгынан тезирээк кутулууга ара-кеттендирет. Мындай кырдаалда балдар кїнєєлїї эмес, аларды тїшїнсє болот. Анткени алар чоўоюшту, єзгєрдї, бирок ата-энелер аны тїшїнїшпєй, баласын мурункудай эле кичине деп анын ар бир кадамын башкарып, текше-рип турууга кєнїшкєн. Балдары, албетте, мурункудай эле ата-энесинин жардамына, алардын бере турган кеўешине муктаж. Бирок сурангысы келбейт. Эмне їчїн? Чоўдордун кийлигишїїсї орунсуз болуп калабы деп кор-кушат. Ата-энелер баланы толук кандуу єз алдынча инсан катары кабылдоого їйрєнїшкєн эмес, ага ишенишпейт, мурдагыдай эле анын бардык турмушун текшерип, тизгиндеп тургусу келет. Єзїнїн проблемасын єз алдынча єзї чече албаган мындай кєз карандуулук

балада анын бїткїл ємїрї бо-юнча сакталып калышы мїмкїн. Баланын эртерээк курактан єз ал-дынча болушу аны тигил же бул учурларда кандайча аракет кылуу керектигин єзї аныктап алууга кєнїктїрєт. Ата-энелер этияттык менен кеўеш берип, иштен кан-дай натыйжа болоорун эскертип туруу, бирок эч убакта ага катуу талап коюп туруп албаш керек. Ата-энеси, албетте, эгерде бала-сы алардын берген кеўешин эске албай башкача иштесе, андан эмне келип чыга тургандыгына коопсуздангандыгын жашырбоого тийиш. Жакшы каалоо сунушту угуу менен бала этияттуураак бо-луп, єзїнїн жеке жоопкерчилигин эсинен чыгарбай аракеттенет.

Эгерде зээндїї (акылдуу) балдарды алардын ошондой, артыкчылыктуу єзгєчєлїгїн эске албастан жалпы стандартка эле тууралай турган иш жасалса, анда алар деле кыйынчылыкка туш бо-луп калат. Аларды єздєрїнє жаш-таш курдаштарынын арасында бєтєнчєлєнїп кєрїнїп турганды-гынан мїнєзї оор деп эсептешет. Андай зээндїїлєр жалпы про-грамма боюнча окууга кызыгыш-пайт, алар кїтїлбєгєн, кычыктуу суроолорду кєп беришет. Эгер-де мындай балдар орточолон-гон балдардын тобуна кошулуп окутулса, анда алар каршылык кєрсєтїшєт, єздєрїнчє болушуп, кєп учурда жинденип да кетишет.

Биздин оюбузча, мїнєзї оор деп балдарды эле эмес алар-дын ата-энелерин, ошондой эле мугалимдерди, тарбиячыларды эсептеш керек. Анткени кєп учур-да бала аны тїшїнбєгєн чоўдор менен бирге болгондон баштап анын турмушу татаалдашат, ал кыйналат. Ошентип мїнєзї оор болуп калат. Сагынбек да дал ушулардын барын башынан єткєрдї. Їйїнєн чыкпай кєнїп калган жаш єспїрїмдїн «кєчєлїк» (кєчєдєгї) достору пайда боло баштаганда балага алардын жагымсыз тескери таасири тиет деп чочуркабаш керек. Анткени жаш єспїрїмгє этияттык менен берилген кеўеш сыяктуу эле мына ушундай тажрыйба да єтє зарыл.

Тартип бузуучулар болгон їй-бїлєлєрдє ата-энелердин єз ара тил табыша албаган бу-зулуулар, алардын жакындары-нын арасында да дайыма пикир келишпєєчїлїктєр, уруш-талаш-тар, бири-бирин мазактоолор бо-луп турат. Мындай жагдайларда, албетте, балдардын абалы оор-лойт. Їй-бїлє менен мектептин позицияларынын макулдашпаган-дыгы да балага таасир тийгизет: ата-энелери бардыгына муга-лимдерди кїнєєлєсє, мугалим-дер бардык кїнєє ата-энелерде дешет.

Жаш єспїрїмдї курчап турган чоўдор ага анча жетиштїї кєўїл бурбаган учурда ал єзїнїн жаш-таштарынын таасирине оўой эле берилип кетет. Ал криминалдык топтор, наркотикалык заттарды сатуучулар, бир пачка печенье же бир банка пивону уурдап алу-уну кїнєєсїз жєн эле ээнбаштык деп билген, єзїнїн «эрдигин» кєрсєтїїчїлїк деп эсептешкен майда ууруларга окшогон ар кандай коркунучтуу чєйрєлєргє туш боло тургандыгын ага эч ким эскертип айткан эмес.

МЇНЄЗЇ ООР БАЛАНЫ КАНТИП ТАРБИЯЛОО КЕРЕК?

Баласынын мїнєзї оор болуп калса адегенде ата-энеси эмне кылууга тийиш?

Мїнєзї оор балдарга ичимдик ичкен, бок ооз сїйлєгєн, окууну каалабаган, тартипсиз, мыйзамды бузган, їйїнєн качкан балдар гана эмес, їйїндє болсун, мектепте болсун эч кимге анча жакпаган, єзї менен жашташ, єз теўдїїлєрїнє жаман кєрїнгєн балдар да кире тургандыгын айта кетїї керек. Мындай балдарга алардын мектепке чейинки курагында эле ата-энелеринен, аларга жакын чоў адамдар тарабынан жетишээрлик даражада кєўїл бурулбай, кам кєрїлбєй, жагымдуу тарбия берилбей калган.

Исак БЕКБОЕВ, профессор

Жыйынтыгында: эгерде балаўыздын мїнєзї оор болуп баратса, анда сизге тємєнкїлєрдї сунуштамакчыбыз.

- Ашыкча тыюу салып жазалоону токтотуўуз. Бул баланы сиздерден оолактатып сиздерге агрессивдїї абалга келтири-ши мїмкїн.

- Балаўызга теў укуктагы адам катары мамиле жасап, єзїўїз аны туура тїшїнє тургандыгыўызды, ага тилектеш болуп жардам бергенди каалай тургандыгыўызды кєрсєтїўїз.

- Жаш єспїрїм сиздин жардамыўызга муктаж, ошол эле кезде ал єзїн чоўдордун тажатма, одоно киришїїлєрїнєн чектеп турууга умтулаарын эсиўизден чыгарбаўыз.

- Эгерде сиз жаш єспїрїм менен ишеничтїї жолдоштук мамиле тїзє алсаўыз, анда ага сиз анын жїрїм-турумуна жана жагымдуу жолдошторду тандап алуусуна жардам берип та-асир эте аласыз.

- Балдардын ката кетирїїлєрїнє жана єзїнїн катачылыгын єзї оўдоп кєнїїсїнє тыюу салбаўыз.

- Эгерде мїнєзї оор болуп калган балаўыз менен эмне кылаарыўызды билбей айлаўыз кетсе, анда сиз психологго кайрылыўыз. Ал сизге балаўыз менен мамилеўизди оўдоого жардам берет.

Тарбия

8 16-ноябрь, 2012-ж.

Сыдык МАМЫРОВ, Алай районундагы Сатар Карыев атындагы орто мектептин кыргыз

тили жана адабияты мугалими, Кыргыз Республикасынын

Президентине караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын «Кыргыз тили» тєш

белгисинин ээси:

- Мен бул конкурска экинчи жыл катышып жатам. Єткєн жылы да бир топ сабак иштелмелерин жазып єз кїчїмдї сынап кєргєм. Анда мага башка жеўїїчїлєрдїн катарында Мамлекеттик тил бо-юнча улуттук комиссиянын Ардак грамотасын ыйгарышкан болчу. Єзїм мурда жолуксам деп кєксєп жїргєн алдыўкы педагогдор – Тайир Аширбай, Айна Осмоновалар менен жїз кєрїшїп, кєп нерсени їйрєнїп кайткам. «Баатырдын атын алыстан ук, жанына барсаў жєн киши» де-мекчи, мен тереў кадырлаган эки педагог теў кєргєн кєзгє жєнєкєй, бирок руху бийик, жан-дїйнєсї бай адамдар экен. Сїйлєшїп чер жаз-дым. Коштошоордо алар «Эмки жылы да катышкын. Чыгармачылык иште чек жок» дешкен. Алардын сєзїн кыя албадым. Тєрт сабак-тын иштелмесин жазып жєнєттїм. Тєртєє теў «Кутбилим-сабакка» жа-рыяланды. Аракетим текке кетпей, быйыл да жеўїїчї болдум. Ушул жеўиштеримдин баарына «Кут-билим-сабак» аркылуу жетиштим деп ойлойм. Сабак иштелмелерим байма-бай жарык кєрїп, аты-жєнїм агартуу журтчулугуна аздыр-кєптїр таанылды. Мугалимдер кїнїнє ка-рата райондук администрациянын Ардак грамотасына удаа «Билим берїїнїн отличниги» тєш белги-си менен сыйландым. Албетте, бул сыйлыктар мени мындан ары да талбай, чыгармачылык менен иштей берїїгє милдеттендирет. Биздин райондо кайсыл мугалим-дин макаласы, сабак иштелмеси гезит бетине чыкпасын, сєзсїз кєз жаздымда калбайт. РайОНОнун коллегиясында болсун, мектептер аралык семинарларда болсун ай-тылып, белгиленип турат. Сєзїмдїн аягында, бардык мугалимдерди «Кутбилим» менен «Кутбилим-са-бакты» їзбєй окууга, чыгармачыл конкурстарга коркпой катышууга чакырам. Ал эми биздей мугалим-дерди, эне тилди колдоого алган "Мегакомго" чын дилимден ыраа-зычылык билдирем.

Акчал АТАГУЛОВ, Талас облустук чет тилдер

багытындагы лицей-интернаттын илимий-методикалык иштер

боюнча директордун орун басары, «Кыргыз тили» тєш белгисинин

ээси:

- Кыргыз элинин улуулугуна таў каласыў! Эчен кылымдар єтсє да Азиянын кеў мейкининде тєгїлїп-чачылбай, маданиятын, каада-сал-тын, тарыхын, улуттук тилин, на-мысын сактап, кытай, уйгур, єзбек, тажик, казак менен кошуналык ала-ка мамиледе болуп, керек болгондо теў тайлашып, бирок жеўилїї ыза-сын тартпай, бардыгына Манас ата-дан калган айкєлдїк, кечиримдїїлїк менен мамиле жасап, артта калбай, тарых бетинен жоголуп кетпей, те-скеринче, єєрчїп-єнїгїп, єнїп-єсїп бїгїнкї кїнгє жете келди. Тарыхты карасак биздин жерди кимдер гана жердебеген. Байыркы замандарда сактар анан гунндар, кытай менен калмактар жашаганы белгилїї. Башкасын кой кылкылдаган кытай менен ата-бабаларыбыз кантип тил табышып жашап келгени єзїнчє бир табышмак. Муну жалаў кыргыз-дын ашкере баатырдыгына шылтап койгон туура эместей. Анткени ба-атырлар башка элдерден да чык-кан, аларда да болгон дечи. Мен бул феноменди тарыхчы катары кыргыздын жалаў баатырдык са-паттарынан эмес, анын эл катары, жогортон берилген миссияны ат-каруучу журт катары, элибиздин башкалар менен мамилешїїдєгї ийкемдїїлїгїнєн болсо керек деп болжойм. «Манаста» айтылат эме-спи «алтымыш элдин тилин билген Ажибай» делип. Бул да жєн жерден калган сєз эмес. Кыргыздар эзелтен

бєтєн тилди їйрєнїїгє ийкемдїї болгон. Башка маданияттарга кара ниеттик кылбаган. Баарына сабыр-дуулук менен мамиле жасаган. Ушу-нун баары азыркы жаштардын ара-кетинен дапдаана байкалып турат. Жаштарыбыз кайсыл тил болбосун жата калып їйрєнїп жатат. Англис тилин англичандардан, тїрк ти-лин тїрктєрдєн кем сїйлєшпєйт. Кытай, корей тилдерин їйрєнїп иштегени баратканы канча! Алар-ды кєрїп Манастын тили болгон кыргыз тилибиз кайсы бир доордо жоголуп кетпейби деп чочулайсыў. Ошон їчїн эмне кылышыбыз ке-рек? Азыртан ак пейил балабыз ак бешикте жаткандан тарта: «Сенин тилиў – Манас атаўдын тили, се-нин тилиў – улуу тил, андан єткєн улуу тил жок сен їчїн», - деп кїн сайын кулагына куюшубуз зарыл. Учурдагы тилибиздин кєчєнїн тили болбой, билимдин тилине айлан-ды. Баардык мектептерде, жогор-ку окуу жайларда окутулуп жатат. Бирок, бир гана жери ал азырынча орус тилиндей илимдин тили боло элек. Биз ушуга аракеттенишибиз керек. Келечекте математика, фи-зика, биология, химия, медицина, айыл чарбасы, жаўы технологиялар боюнча диссертациялар кыргыз ти-линде жазылышы керек. Ошондо эне тилибиз дагы бир жаўы баскыч-ка кєтєрїлмєк.

Бусара КАЛМУРЗАЕВА, Сузак районундагы №31

Ы. Чанаков атындагы орто мектептин окуу-тарбия иштери

боюнча директордун орун басары, Мамлекеттик тил боюнча улуттук

комиссиянын Ардак грамотасынын ээси:

- Мен «Кутбилим-сабак» менен кєп жылдардан бери чыгармачылык байланышта болуп, анда болгонду єзїмє алып їйрєнїп, єзїмдєгїнї окурмандарга сунуштап иштеп келе жатам. «Сапаттуу билим» менен «Кутбилим-сабак» биргелешип уюштурган мыкты сабак иштелме-лер конкурсунун жеўїїчїсї катары Бишкекке келип, сабактын макса-тын окуучунун позициясынан анык-тоо, стратегиялык пландаштыруу боюнча тренингге катышып, мыкты усулчу Рашид Шакировдон бир топ алдыўкы усулдарды їйрєнгєнїмдїн пайдасы кєп тийди. Биринчиден, мугалим катары сабагымды туура пландаштырууну, максат-милдет-терин окуучулардын каалоо-тилек-терин эске алуу менен так, туура жана негиздїї аныктоону, экинчи-ден, кїнїмдїк кызыкчылыктардын кулу эмес, так максаттарды коюп жашоону, эмгектенїїнї їйрєндїм. Ушул сапаттарым мени конкурска катышууга багыттады окшойт. Єзїм башталгыч класстардын мугалими болсом да элдик оозеки чыгар-мачылыкка кызыгам. Ошондуктан конкурска деп тема издеп отурган жокмун. Айылдагы апалардан угуп калган «Кыз узатуу салтын» єзїнчє сабак кылып иштеп чыгып, редак-цияга жєнєттїм. Ошол сабагым комиссия мїчєлєрїнїн жогорку баасына татыптыр. Жеўїїчї бол-гонумду укканда, албетте, кубан-дым. Анткени ар бир жеўиш кий-инки жеўишти алып келет. Бирок эў башкы жеўиш – эне тилибиздин жеўиши болду деп эсептейм. Ушун-дай маанилїї конкурсту уюштуруп жаткан «Кутбилим-сабакка», анын редактору Алимжан Алибековго, башкы редактор Кубат Чекировго, тил комиссиясын жетектеп жїргєн Чолпон Тїмєнбаевага, комиссия-нын жетектєєчї адиси Аида Ака-евага, ошондой эле жеўїїчїлєргє деп аянбай акчасын бєлїп берген «Мегаком» компаниясына жїрєктєн чыккан ырахматымды айтам.

Аниса НААМАТОВА, Ак-Талаа районунудагы

А.Абдраимов атындагы орто мектептин мугалими, Мамлекеттик

тил боюнча улуттук комиссиянын Ардак грамотасынын ээси:

- Биздин мектепте насаатчы-лык иштери жакшы жолго коюлган. Єзїм башка жаш педагогдорго на-саатчылык кылсам да, Мукаш ажы Жамангулов агайдан їйрєнїїдєн

талбайм. Ал киши биз їчїн їлгї. Эмгек сиўирген мугалим наамын татыктуу алып жїрсє да, мен ба-арын билип алдым, бул жагы же-тет дебейт. Дайыма изденїїнїн їстїндє жїрєт. Учурда мектепке музей ачып, кєп эмгек жасап жа-тат. Мыкты окуучуларды, алдыўкы мугалимдерди колдогону єзїнчє кеп. Жыл сайын эки окуучуга, эки мугалимге єз чєнтєгїнєн стипендия берет. Ушул конкурска келерден алдын агайдын колунан мыкты му-галим катары стипендия алдым. Конкурска да агайдын багыттоосу менен катышып калдым. Жеўїїчї болуп, устатыма уят болбогонума бир жагы кубанып турам. Бїгїн "Мегаком" биздин алдыбызгы жети миўден, калганыбызга беш миўден акчалай сыйлык берди. Мугалим-ди колдогону мамлекеттик тилибиз болгон кыргыз тилин колдогону деп ойлойм. Ылайым берекелїї жери-бизде эне тилибиздин келечегине чындап кїйгєн, дегеле билим берїї ишине колдоо кєрсєткєн, анын жеўилин жерден, оорун колдон алган меценант инсандар, Мега-комдой ишкана-уюмдар кєп болсун.

Гїлїмкан АСАНКАДЫРОВА, Бишкек шаарындагы №5 Улуттук

компьютердик гимназиянын башталгыч класстар мугалими,

Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын Ардак грамотасынын

ээси:

- «Кутбилим-сабактын» активдїї авторлорунун бири катары мектеп-теги насаатчылык ишимде жаш пе-дагогдорду текст менен иштєєгє, сабактын планын, иштелмесин маз-мундуу жазууга, максат-милдетте-рин туура, так коюуга багыттап жа-там. Арасында жазуу кєндїмдєрїн кылдат єздєштїрїп, сабак иштел-мелерин кєпчїлїктїн сыноосуна коюуга жарап калганы да бар. Жа-кында мына ошондой жаш мугалим-дин сабагын «Кутбилим-сабакка» чыгардык. Сабагы биринчи жолу гезит бетине чыкканда кесиптешим абдан кубанды. Мен да насаатчы катары аз да болсо єз їлїшїмдї кошконума ыраазы болдум. На-саатчылык бул спортсменди даяр-даган тренердей астейдил жумуш экенин тїшїндїм. Тренердин эмгеги спортсмендин жетишкендиги аркы-луу баалангандай, насаатчынын эмгеги ага бекитилген жаш адистин ийгилиги аркылуу бааланат.

Айзада САЛИЕВА, Сокулук районундагы

С.Абдылдаев атындагы орто мектептин кыргыз тили жана

адабияты мугалими, Жаштар, эмгек жана ишке орноштуруу

министрлигинин Ардак грамотасынын ээси:

- Адабиятчы мугалим катары мен кєргєзмє усулдарга кєп маа-ни берем. Сабагыўда колдо тар-тылганыбы же фото сїрєттєрбї, кайсынысы болбосун арбын болсо, балдар берилген материалды кєпкє эстеп каларын байкадым. Жазуучу, акын, искусство адамдары менен жандуу жолугушуулар да ушундай кїчкє ээ. Биз мурда гимндин автору ким, качан кабыл алынган деп сура-сак, балдар канча жаттатканыбызга карабай баарын чаташтыра берчї. Бир жолу мектепке гимндин авторун Асейин Абдраев агайды жолугу-шууга чакырдык. Ушундан кийин окуучулар «Гимн 14-январда кабыл алынган. Ошол кїнї Асейин агай биз менен жолугушууга келбеди беле?» дешип эч унутпай калыш-ты. Конкурска жазган иштелмем "сабак-жолугушуу" болчу. Быйыл токсон жылдыгы белгиленип жаткан фронтовик акын Сїйїнбай Эралиев балдар менен жолугушууга атай-ын келип, єзїнїн чыгармачылыгы, «Кесир инсан» поэмасы тууралуу кызыктуу баян куруп берди. Де-мейде окуучулар анчейин маани бербеген поэма алардын зор кызы-гуусун жаратты. Конкурс тууралуу айтсам, баары жогорку деўгээлде єттї. Биздей жаш педагогдор їчїн мындай иш-чаралар абдан зарыл деп ойлойм.

А. АЛИБЕКОВ, «Кутбилим»

Сыйлык-сыймык

Бул кїнї министрликтин чакан жыйындар залы єзгєчє

шаўга бєлєндї. Мамлекеттик тилдеги мыкты иштелмелер

конкурсунун жеўїїчїлєрїнє сыйлыктар берилип,

куттуктоолор айтылды. Ийгилик сересине чыккан

агай-эжейлер салтанаттан алган таасирлери тууралуу

тємєнкїлєрдї айтып беришти.

«Эне тилди колдогон "Мегакомго" ыраазыбыз»

Билим берїї жана илим министрлигинин мектептер башкарма-лыгынын начальниги Марат Усеналиев "Мегаком" компаниясынын жетекчиси Азат Базарбаевге ыраазычылык катын тапшырууда.

Алайлык алдыўкы мугалим Сыдык Мамыров «Кыргыз тили» тєш белгисин Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиянын тєрайымынын милдетин аткаруучу Чолпон Тїмєнбаеванын ко-лунан алууда.

"Кыргыз тили илимдин да тили болушу керек", - дейт конкур-стун жеўїїчїсї, таластык алдыўкы мугалим Акчал Атагулов.

Кубанычка бєлєнгєн жеўїїчї мугалимдер

916-ноябрь, 2012-ж.

Чынара БАЯМАНОВА, “Перемена” инновациялык билим берїї борборунун

координатору:

- Биздин борбор “Пикир айтыш” дебатын дайыма мектеп окуучулар арасында єткєрїп келет. Орус жана кыргыз лигалары бар. Турнирлер ай сайын єткєрїлїп, кызматташып жаткан мектептер менен тыгыз иш алып барат. Турнирлерде балдардын логикалык жактан ой жїгїртїїсї, коомго болгон кєз карашы, лидерлик сапаттары тарбияланып, калыптанат. Мисалы, саясий, экономикалык, экологиялык, социалдык кєйгєйлєрдї алып чыгуучу темалар берилет. Ошондой эле тил боюнча дагы балдар талкуулашат. Бул жолу №72 мектептин базасында єткєн улуттук турнирибизге мектептердеги клубдардын эў жакшы командалары ка-тышты. Турнир жогорку деўгээлде єткєрїлдї. “Эколо-гиялык кєйгєйлєр экономикалык єнїгїї кєйгєйлєрїнєн маанилїї” деген нукта жїргїзїлдї. Бирок полуфинал менен финалда кїчтїї командалардын темалары андан дагы тереўдетилип берилди. Бул “Гендик мо-дификацияланган азыктар адамзатка коркунуч алып келет” деп, экинчиси “Климаттын єзгєрїшї адамдын иш-аракетинин натыйжасында келип чыгат” деген нукта болду. Албетте, бул оюнга ЮНИСОН жана БИОМ экологиялык уюмдардын єкїлдєрї келип катышты. Ошондой эле биздин турнирлердин єтїшїнє жакын-дан жардам берип келаткан КРнын Президентине караштуу Мамлекеттик тил боюнча улуттук комиссиясы каржылап, тилди єнїктїрїї боюнча керектїї китептер менен жабдып келе жатат.

Пикир айтышуу їч принципте болот. Биринчиси – билим алуу, экинчиси – толеранттуулук, бири-бирине болгон сый-урмат, їчїнчїсї – чындыкты алып келїї. Окуучулардын сїйлєгєн сєздєрї далилдїї фактыларга таянышы керек. Алар сайттардан, газеталардан ма-алыматтарды топтошот. Бул турнирде №61 мектеп, №70 мектеп жана Шопоковдон келген №1 гимназиянын окуучулары катышып, жогорку деўгээлди кєрсєтїштї. Булар орус лигасынан. Ал эми кыргыз лигасынан

Бер-Булак орто мектеби аз убакыттан бери катышып жатышса дагы, мектеп жетекчилери менен бирге активдїї катышып жатышат.

Ошентип бул турнирде ырастоо тарабы: “Эколо-гиялык кєйгєйлєрдї биринчи орунга коюшубуз керек. Анткени Кыргызстанда тоолорду, сууларды, токойлор-ду, Ысык-Кєлдї, биологиялык кєп тїрдїктї сактоону ж.б.у.с. биринчи орунга коюшубуз керек, мамлекет ушуларга кєп кєўїл бєлїшї керек” дешсе, экинчи тарап:”Кыргыз мамлекети азыр жаўы єнїгїп келе жат-кан же болбосо экономикасы начар мамлекет болуп жаткан соў экологияны биринчи орунга эмес, экономи-калык єнїгїїбїз биринчи орунда болушу керек” деген идеяны алып чыгышты. Кээ бир командалар болсо: “Жок, эгерде мамлекет єзї єнїкпєсє экологиялык кєйгєйлєрїн сактап кала албайт. Эгерде экономика-лык жактан жетише алсак, анда акча каражаттарды ошол экологиялык маселелерди чечїїгє салат элек. Єнїккєн мамлекеттер єздєрїнїн жаратылышын сактап кала алат” дешти. Мисалы, Японияны, АКШ, Европа мамлекеттерин айтышты. Бирок экология тарапты жактаган командалар болсо, “Жок, ошол эле Япония, АКШлар экономиканы жогорулаталы деп жатып, эко-логияны абдан бузушту” деп далилдерин келтиришти. Климаттын єзгєрїшї боюнча, мисалы, Кыргызстан тоолуу мамлекет болгондуктан экономикабыз начар экенин, эгерде дїйнє жїзїндє климат єзгєрсє ал Кыргызстанга дагы таасирин тийгизерин билдириш-ти. Мисалы, мєўгїлєрдун эриши. Эгерде мєўгїлєр эрибесе, Кыргызстан сакталат. Ошондой эле, гендик модификацияланган азык-тїлїктєрдї пайдаланып жатканыбызды айтып чыгышты. Анткени экономи-калык жактан начар мамлекет катары, чет єлкєдєн кєпкє сакташ їчїн стабилизатор заттарын кошкон азык-тїлїктєрдї арзан алып, элдин ден соолугуна терс таасир берип, кєйгєйлєрдї алып келерин айтып чыгышты. Ушундай карама-каршы пикир айтыштан окуучулар кєтєрїлгєн кєйгєйлєрдї эки тараптуу кы-лып, салмактап карай алат, анан туура чечим кабыл алганга їйрєнєт.

Окуучулардын пикир айтышы - чындыкты издеп табуу. Жаш єспїрїмдєрдїн ортосундагы бїткїл дїйнєлїк, республикалык масштабдагы кєйгєйлєрдї чечїїнїн себептерин издєє – бул ар бир атуулду кубандыра турган саамалык. Бїгїнкї техниканын заманында окуучуларды изилдєєгє, талыкпай эмгектенїїгє кєнїктїрїї бул зор эмгекти талап кылат. Турнирдин катышу-учуларына айрым суроолор менен кайрылдык.

1. Пикир айтышка катышканы Сиздин жашоого болгон кєз карашыўызды єзгєртє алдыўызбы?

- Албетте, єзгєрттї деп айта алам. Себеби, кєптєгєн жерлерди кєрїп, жаш билимге кызыккан кєптєгєн жаштар менен таанышып, чындыкты издєєгє жана так сїйлєєгє їйрєндїм.

Исаева Зарина, 11 класс №72 мектеп

- Толугу менен єзгєрдї. Анткени пикир айтышта адамдын дїйнє таанымы єзгєрєт. Дипломат болууга чоў кадамдарды шилтедим деп айта алам.

Жусупов Умар, уюштуруучу 2. Дебат Сиз їчїн бул...- Акыл, чындык.

Алмазбек уулу Изат, USB тайпасы

- Жаўы маалыматтарды алуу, аны тактоо, билимибизди тереўдетїї.

Мыктыбек уулу Кубанычбек, ”Шумкар” тайпасы

- Эў оор жумуш. Эгерде бир нерсеге жеткиў келсе, ага сєзсїз тїрдє жетиш їчїн талап кылынган кара эмгек керек.

Алмаз Тажыбай, “Перемена” Дебат клубунун директору

- Чындык – дебаттын негизги єзєгї. Биз дайыма чындыкты билїїгє кызыгабыз. Чындык бизге кєп пайда алып келет. Кыскасы, дебаттан сїйлєє эрежесин їйрєнєбїз. Жєн эле сїйлєбєстєн далил, аргумент менен сїйлєшєт. Сєз - адамдын куралы, турмушу, жан дїйнєсї. Ошондуктан дебат – келечекте саясий ишмерлерге, оку-муштууларга жана бизнесмендерге дебаттын техникасы, ыкмасы, єзї чечим кабыл алууда, негиздєєдє чоў жардам берет деп ойлойм.

Шокеева Гїлнара, тренер

3. Єткєн оюн кандай болду?- Оюн кызыктуу єттї. Себеби ар бир мектептин эў мыкты топ-

тору катышты.Аскат уулу Ренат, сот

- Жаўы келген спикерлер їчїн чоў сабак. Топтордун аргумент,

фактылары эў кїчтїї. Мына ушул турнирди єткєрїп жаткан “Пере-мена” пикир айтыш клубуна ыраазычылык билдиребиз. Кыргыздын патриот бизнесмендерине кайрылат элем, окуучуларды колдоп, телеканалдарга пикир айтыш уюштуруп беришсе деп. Мектеп би-лим алуунун фундаменти. Ошондуктан мектепти єнїктїрїї керек деп ойлойм.

Жолбунов Ишембек, тренер, Герман Гмайнер орто мектеби

Пикир айтыш

ТАЛАШТАН ЧЫНДЫК ЖАРАЛАТ

“Перемена” инновациялык билим берїї борбору А.Сыдыков атындагы №72 орто мектептин базасында “Экологиялык кєйгєйлєр экономикалык кєйгєйлєрдєн маанилїї”, “Гендик модифика-цияланган азыктар адамзатка коркунуч алып келет”, “Климаттын єзгєрїшї адамдын иш-аракетинин натыйжасында келип чыгат” деген нукта улуттук чемпионат єттї. Бул иш-чарага Чїй облусунун бардык райондорунан жана Бишкек шаарынын мектеп окуучулары катышты. Жалпысынан 18 тайпа кїч сынашып, биринен бири єтїп, аргументтїї фактылар менен теманы далилдеп, тастыкташты. Иш-чаранын максаты – коомчулуктун кєўїлїн экологиялык жана экономикалык кєйгєйлєргє буруу. Пикир алышуунун акырында кїчтїї командалар алдыга суурулуп чыгышты. Алар: Бишкек шаа-рындагы №61, №70 мектептер (орус лигасынан) жана кыргыз лигасынан О.Турусматов атындагы Бер-Булак орто мектеби.

Гїлнара МАМБЕТИМАНОВА, Бер-Булак орто мектебинин директору:

- Биздин мектептин “Перемена” инновациялык билим берїї борборуна мїчє болуп киргенине эки жылдай болуп калды. Алгач ишти баштаганда балдарга дебат клубу, клубдун алардын келече-гине тийгизчї таасири жєнїндє кєптєгєн сїйлєшїїлєр, тїшїндїрїї иштери болду. Биздин окуучуларды билим берїї борборунун ко-ординаторлору келип, окутуп, “эми турнирге чыккыла” дешкенде, балдар эмес, єзїмдє да чочулоо болгону кїнї бїгїнкїдєй эсимде. Чындыгында бул оюнга турнирдин жїрїшї менен балдар їйрєнїшєт экен. Ириде балдарды турнирге тартууда бир топ кыйынчылыктар болгон, эми балдарыбызды кетире албайбыз.

Турнирге катышаарда командалардын санын кыскартууга туура келсе, кєзїнє жаш алып, “мен да барам” деген окуучуларымды кєрїп кубанамын.

Дебат клубунун катышуучулары ушул эки жылдын ичинде са-бактарынан оўолуп (єзгєчє оозеки сабактардан) жакшы жагынан жылыш болуп бара жатканын предметтик мугалимдер белгилеп жатышат. Ошондой эле пикир айтыш таймашына катышуу їчїн окуучулар китептердин, маалымат каражаттардан, интернет-тен маалыматтарды, фактыларды издеп таап, таанып-билїїсї, аў-сезими, интеллекти єсєт жана эл алдына, публикага чыгып, тартынбай сїйлєп, їйрєнє билїїгє кєнїгїп келе жатышат. Бул єзгєчє айылдык балдарга чоў жардам болот экен, анткени алардын шаардык балдарга салыштырмалуу чєйрєсї тар болуп, тартынчак болуп чоўоюшат.

“Перемена” инновациялык билим берїї борборунан орус лигасы абдан жакшы єнїгїптїр. Келечекте биздин окуучулардан да Чїй облустук мектеп-гимназиясында Чынара Баяманова єстїрїп чы-гарган мыкты журналисттериндей (Э.Рыскулбеков, Б.Курманбекова сыяктуу) чыгат деген тереў ишеничтебиз.

Мырзагїл АСКАРОВА, О.Турусматов атындагы Бер-Булак орто мектебинин дебат

клубунун жетекчиси:

- Дебат клубу балдарды лидерликке, оратордук жєндємїнїн єсїшїнє жана кєп жактуу билим алып єсїїсїнє жардамы чоў экендигине балдар менен чогуу жїрїп, єзїм улам барган сайын ынануудамын. Ошондой эле башка мектептин балдары менен таанышып, достошуп, мамилелери єнїгїїдє.

Гїлнара АЛЫБАЕВА, “Кутбилим”"Пикир айтыш" дебатынын катышуучулары.

10 16-ноябрь, 2012-ж.

В условиях развития си-стемы непрерывного образо-вания становится актуальной необходимость более тес-ного взаимодействия школ и ВУЗов.

Мы полагаем, что эффек-тивное партнерство школ и ВУЗов может решать ряд общественно важных задач:

во-первых, способствовать эффективному профессио-нальному самоопределению школьников;

во-вторых, развивать ка-чественное информирование ВУЗа о своих возможностях на рынке труда;

в-третьих, формировать контингент студентов из наи-более мотивированных и ак-тивных абитуриентов;

в-четвертых, помогать бы-стрейшей адаптации абитури-ентов к условиям, требовани-ям, традициям университета.

Сотрудничество школ и вузов в настоящее время, в основном направлено на про-фориентацию выпускников школ, и опыт показывает, что их взаимодействие направле-но в основном на информи-рование о правилах приема, пробных и вступительных эк-заменах, условиях обучения в вузах, работу подготовитель-ных курсов, проведение дней открытых дверей. Указанные направления сотрудничества свидетельствуют о большей заинтересованности в нем ВУЗа и в основном в самом факте набора абитуриентов. Однако, следует учесть, что на рынке труда возрастают тре-бования к качеству подготовки выпускников учреждений выс-шего образования, которое, в свою очередь, напрямую зависит от уровня готовности старшеклассников к профес-сиональному самоопределе-нию, их способностей, про-фессиональных интересов, мотивации.

С учетом вышеизложенно-го, Кыргызский экономический университет имени М. Рыскул-бекова, как вуз прошедший международную аккредитацию образовательных программ, в своей системе менеджмента качества образования при-дает особое значение каче-ству приема абитуриентов, то есть на качество «во входе». КЭУ сотрудничает со многи-ми общеобразовательными учреждениями по созданию профильных школ и классов, и повышению качества пре-подавания экономики. Одним из мероприятий в этом на-правлении является ежегод-ная Олимпиада по экономике среди школьников.

Цель проведения Олим-пиады по экономике - это не только выявление победите-лей, но и анализ учебно-ме-тодической обеспеченности,

выявление проблем качества преподавания и др. При под-ведении итогов очередной Олимпиады по экономике по-ступило предложение от учи-телей школ провести семина-ры по экономике. Рассмотрев данное предложение и изучив некоторые аспекты препода-вания экономики в 29 школах г. Бишкек, КЭУ разработал проект по организации курсов по повышению квалификации учителей экономики школ г. Бишкек. Проект был поддер-

жан Общественным фондом «Центр развития Ала-Тоо».

Поддержка проекта ОФ «Центр развития «Ала-Тоо» не случайна, так как указанный фонд с 2009 года в Кыргызста-не реализует широкомасштаб-ные программы. Программы направлены на повышение квалификации профессорско-преподавательского состава вузов, профессионального развития учителей школ, раз-витие кадров в сфере СМИ и др. Только совместно с КЭУ ОФ реализовал два проекта по повышению квалифика-ции преподавателей эконо-мических дисциплин вузов и поддержке научно-исследо-вательского потенциала мо-лодых ученых.

Благодаря финансовой поддержке ОФ «Центра раз-вития Ала-Тоо», курсы повы-шения квалификации учите-лей экономики школ города Бишкек состоялись с 22 по 29 августа в КЭУ. Участниками курсов стали учителя 29 школ г. Бишкек.

Для преподавателей про-читал лекцию Академик Ин-женерной академии КР, член-корр. Национальной академии наук КР, член-корр. Междуна-родной инженерной академии, д.э.н., профессор Мусакожоев Ш.М. Он также является ав-тором учебной программы по экономике, а также автором учебника по экономике для общеобразовательных школ, гимназий, колледжей и лице-ев на кыргызском и русском языках.

Тренерами и лекторами курсов были ведущие препо-даватели Кыргызского эко-номического университета. Учителя школ имели возмож-ность ознакомиться с универ-ситетом.

По мнению участников, тренеров и организаторов курсы прошли успешно. Сер-тификаты о повышении ква-лификации участникам курса вручали ректор КЭУ д.э.н., профессор Камчыбеков Т.К. и президент Общественного

фонда «Центр развития Ала-Тоо» господин Мохаммед Али Абдулкарим.

Участники курсов вырази-ли благодарность Обществен-ному фонду «Центр развития Ала-Тоо» и Кыргызскому экономическому университе-ту имени М. Рыскулбекова и предложили провести подоб-ные семинары и для учителей других школ.

Важным результатом про-екта была также разработка и обсуждение новой учебной программы, так как до не-давнего времени обучение учащихся школ экономике, основам бизнеса и предпри-

нимательства происходило на уроках основ экономики. Однако, в новом Базисном учебном плане на 2012-2013 учебный год, разработанным в соответствии с Постановле-нием Правительства Кыргыз-ской Республики № 202 от 23 марта 2012 года «О поэтапном сокращении школьной учеб-ной нагрузки в общеобразо-вательных организациях», предметы «Введение в эконо-мику», «Человек и общество» и «Адеп», интегрированы в один курс «Гражданин и об-

щество». Такая интеграция вызывает много споров и несо-гласий среди учителей школ.

В частности, участники курсов считают ошибочным такой подход в формирова-нии Базисного учебного пла-на. «Введение в экономику» должно оставаться как само-стоятельный предмет, так как школьникам следует владеть зачатками профессиональных навыков, проявлять устой-чивый интерес к изучению экономических дисциплин,

развивать свои способности и учиться принимать само-стоятельные решения для наилучшего использования ограниченных ресурсов. Осо-бо значимым является также приобретение учащимися адекватных представлений о предпринимательской дея-тельности. Предприниматель-ству надо учить и учиться. И учиться этому надо, начиная со школьной скамьи, и чем раньше, тем лучше.

Однако, участники курсов считают неверным установ-ление разного объема часов на изучение курса « Граж-данин и общество» по клас-

сам. В частности, в Базисном учебном плане количество часов в 9 классе для школ с русским языком обучения со-ставляет 34 часа, для школ с кыргызским языком обучения 68 часов, в 11 классе для школ с русским языком обучения предусмотрено 68 часов для школ с кыргызским языком об-учения 34 часа.

Кроме того, в новом Базис-ном учебном плане, основной целью курса «Гражданин и общество» определено «...формирование и раз-

витие обществоведческого, социально-экономического взгляда, экономической и правовой культуры будущего гражданина Кыргызской Ре-спублики-учащегося, освоение основных общественно-эко-номических, духовно-куль-турных ценностей, обучение общественным, социальным, экономическим свободам че-ловека и их реализации, об общественно-политической системе, основных отраслях экономики, экономических нормах, часто встречающих-ся в повседневной жизни». Как видно из целей, содержание курса очень объемное, которое требует от учителя, ведущего данный курс, разносторон-них знаний. Следовательно, весьма актуальным становится вопрос, кто будет вести дан-ный интегрированный курс и соответственно повышение квалификации и подготовки учителей по указанному курсу.

На курсах были также затронуты вопросы развития сотрудничества Кыргызского экономического университе-та со школами, организации профориентационной рабо-ты с абитуриентами, а так-же перспективы и специфи-ка профильного обучения. Поддержано предложение учителей школ о проведении экскурсий-уроков по экономи-ке на базе КЭУ и проведении некоторых уроков экономики преподавателями универси-тета. Рассматривались во-просы создания условий для выпускников школ осознанно-го и зрелого выбора своего профессионального будуще-го в соответствии со своими индивидуально-личностными особенностями. Сегодняшние выпускники школы осознают, что быть успешным челове-ком и конкурентоспособным на рынке труда специали-стом сможет тот, кто имеет хорошую профессиональную подготовку и обладает спо-собностями адаптироваться к изменяющимся условиям жизни. По нашим данным, старшеклассники испытыва-ют потребность в получении качественной педагогической и информационной поддержки их профессионального само-определения.

В материале ЮНЕСКО «Реформа и развитие выс-шего образования» подчер-кивается, что высшей школе необходимо вырабатывать ответственное отношение к рынку труда и появлению новых областей и форм за-нятости; гибко реагировать на происходящие изменения, предвидеть их, содействовать определению новых местных и региональных потребностей, способствующих устойчивому человеческому развитию. В соответствии с этим высшая школа призвана стать орга-низатором и координатором социального партнерства в реализации педагогической и информационной поддержки профессионального самоопре-деления старшеклассников.

К. БЕРДИБАЕВА, проектор по УМИ КЭУ.

Б. САДЫКОВА, учитель гимназии №5.

ПАРТНЕРСТВО ВУЗОВ И ШКОЛ - ТРЕБОВАНИЕ ВРЕМЕНИ

Из опыта Кыргызского экономического университета имени М. Рыскулбекова по развитию социального партнерства школ и ВУЗов.

На рынке труда возрастают требования к каче-ству подготовки выпускников учреждений высшего образования, которое, в свою очередь, напрямую зависит от уровня готовности старшеклассников к профессиональному самоопределению, их способ-ностей, профессиональных интересов, мотивации.

Непрерывное образование

1116-ноябрь, 2012-ж.

17-ноябрь – Студенттердин эл аралык кїнїн кыргызстандык студенттер да майрамдап келишет. Албетте, студенттер аталган майрамды шаўдуу єткєрїїнї кєздєшєт. Бул майрамдын тарыхы, ал кайдан келип чыкканы жана аны биздин студенттерибиз кандай єткєрє тургандыгы тууралуу окурмандарыбызга айтып берїїнї чечтик.

СТУДЕНТ. МАЙРАМ. КЄЙГЄЙ...Кыргызстандык студенттер да бул майрамды жыл сайын

майрамдап келишет. Жамаат-жамаат болуп акча чогултушуп, кафелерге барып эс алуу аларга адатка айланып калгандай. Чєнтєгї калыў студенттер бул кїнї кафе-клубдарда таў атканча сайрандашса, чєнтєгї жукалар майрам катары деле санаш-пайт. Алар їчїн эў кєйгєйлїї маселелер кєп: окууга акча тєлєє, жол кире, компьютердин жоктугу, Интернет булагына кирїїгє мїмкїнчїлїктєрдїн чектелїїсї. Андан сырткары, практикага университет тарабынан жолдомо берилбей, азыркыга чейин айрым студенттер практикаларын єтє элек. Студенттердин жатаканалары да берилген талаптарга жооп бербейт, баасы да жылдан-жылга жогорулап жатат. Алыстан келип билим алып жаткан студенттерибиз кєбїнчє орус тилин єздєштїрїїдє кєп кыйынчылыктарга дуушар болушат. Ошондой студенттердин бири Нарындан келген Элнар аттуу Тоо-кен металлургия окуу жайынын 1-курсунун студенти лекциялардын бардыгы орусча окулгандыгына байланыштуу, ал лекция жазгандан артта калып, аны кайра курсташтарынан сурап, кєчїргєнгє аргасыз болууда. Китептердин жоктугунан да анда кыйынчылыктар пайда болуп жаткандыгын айтат.

– Мен болушунча сабактарды орусча тїшїнїїгє аракет жасап жатам. Бирок аны семинарларда кайра айтып берїї мага кыйын болууда. Мен модулдарда кєбїнчє мугалимдин орусча берилген суроосуна кайра кыргызча жооп берип кутулуп жатам. Бирок бизде кыргыздар гана эмес, орус улутундагы мугалимдер да сабак берет, ошондуктан мен орусчаны тез аранын ичинде їйрєнїшїм керек. Азырынча бул менин эў негизги проблемам, - дейт студент.

Бишкектеги жогорку окуу жайлардын биринде окуган Абды-калыкова Зареманын айтымында, студенттер контрагын жаап, акча табуу же болбосо ата-энесине жардам кылуу максатында ар кандай жумуштарды кылып жан багышууда.

– Азыркы кїндє жогорку окуу жайларда бардык шарттар тїзїлдї деп айтылганы менен, чындыгында иш жїзїндє эч нерсе жок. Албетте, ар бир студентте бїгїнкї кїнгє жараша Интернет булагы, компьютер менен камсыз болуусу керек. Андай нерсе биздин университетте, тилекке каршы, жок. Китепканада да ошондой эле кєрїнїш. Баардыгы бар дегени менен китептери-биз толук жетпей келет, єзїбїз сатып алганга аргасыз болобуз. Айрым студенттер контрагын тєлєй албай окуудан да чыгып ка-лып жатышат. 1-курста менин факультетимде 40 студент окуган болсо, азыр тєрт гана студент билим алууда. Кыздар турмушка чыкса, балдар Россия же Казакстанга иштегени кетишкен, - дейт Абдыкалыкова Зарема.

Жаркынай ТААЛАЙБЕКОВА, Кыргыз-Орус-Славян университетинин 1-курсунун

студенти:

- Биздин окуу жайда єзїўєр билгендей талаптар кїчтїї. Баскан-турганыбыздын баары эле акчага барып такалат. Эгерде студенттин жєнєкєй эле жол киреси жок болуп кал-са, сабакка келбей да калат, кечигип келгендер да болот. Ошондуктан, студенттерге жок дегенде жол киресине аз да болсо жеўилдиктер берилсе жакшы болоор эле. Контракттын айынан жаштардын кєпчїлїгї окубай эле, иштеп жїрїшєт. Ошентсе да, студенттер аталган майрамды унутулгус кылып єткєрїїлєрїн каалайт. Эгер аба-ырайы ачык болсо паркка барып сїрєткє тїшїп же киного барып келишет.

Тєрєгелди Бейшеакмат уулу, КМЮАнын 5-курсунун студенти:

- Мен Студенттердин кїнїндє їйлєнгєндїгїмє байла-ныштуу їйдє эле болом. Кафе-ресторандарга барганда акчаны жєн эле шамалга учурган болобуз, андан кєрє ал каражатты башка нерсеге жумшаса болот.

Студенттер азыркы кїндє акчага кызыгып, кєбї бизнес менен алек болушууда. Ошентип жїрїп, студенттердин катарынан чыгып калгандар да жок эмес. Тескерисинче, окууга келбей фамилиясы "окуп" жїргєн студенттер да бар. Алар Россияда же башка чет єлкєлєрдє окуп жїрїшкєн «студенттер». Алар келип бизге окшоп эле дипломун алып, кандай жумушка иштешет ким билет? Азыр акча баарын чечип атпайбы…

Асель МЕДЕТОВА, Жусуп Баласагын атындагы улуттук университеттин

4-курсунун студенти:

- Биз балдар-кыздар болуп боулинге барып келели деп чечтик. Ал жерге 500 сомдон чыгарып, ойноп, бири-бирибиз менен мелдешип, чер жазууну пландаштырып жатабыз. Былтыр кафеге отурганыбызда 1000 сомдон чогултуп, аталган майрамды шаўдуу єткєргєнбїз. Быйыл болсо бир їйдї ижарага алып єзїбїз тамак жасап, ар кандай оюндар-да ойноп кызыктуу жана эсте каларлык кылып єткєрїїнї пландаштырып жатабыз.

Зууракан КАДЕНОВА, Билим берїї жана илим

министрлигинин орун басары:

- Жогорку билим берїїнїн объектиси – бул студенттер болуп эсептелет. Студент-тердин жашоосунда кєптєгєн жакшы нерселер, ачылыштар болот эмеспи. Ошондуктан кандай гана кыйынчылык бол-босун, аларга карабай баарын жеўип, алардын єз кесибинин алдыўкысы болуп чыгып ке-лишине мен ишенем. Аларда тїрдїї кєз жїгїртїїлєр болот, жашоого болгон жаўы кєз ка-раштар, билимин толуктоо менен бирге студенттерибиз єсїп-єнїгїп, сезимдердин ой-гонушу, романтикалык жашоо мына ушул учурда башталат.

Мен чын жїрєгїмдєн 17-ноябрь – студенттер кїнї менен Кыргызстандын бар-дык студенттерин майрамы менен куттуктайм. Алардын 4-5 жылдык жашоосунда кесипкєй, профессионалдуу адис болуп чыгышына тилек-тешмин. Окууда берилген бар-дык жїктємдєргє баш ийип, кєрсєтїлгєн талаптарга жооп берип, жашоосунда жакшы бир кїндєрдї єткєрїшсє де-мекчимин. Студенттер биздин келечегибиз, бардык тармакты башкара турган болочок ади-стер. Ошондуктан аларга чы-гармачылык жана окууларына ийгилик каалайм.

Жазгїл УРМАМБЕТОВА, «Кутбилим»

17-ноябрь - Студенттердин эл аралык кїнї

СТУДЕНТТЕРДИН УНУТУЛГУС МАЙРАМЫ

Нурисбек МОЛДАЛИЕВ, КРнын Жаштар, эмгек жана ишке орноштуруу

министрлигинин жаштар иштери боюнча уюмдары,

бейєкмєт уюмдар жана жаштар иштери боюнча иш алып баруу

бєлїмїнїн адиси:- Учурда биздин министрлик

тарабынан ар бир окуу жайдан экиден мыкты студенттерди жана активисттерди чакырып тегерек столду Жаштар, эмгек жана жумушка орноштуруу ми-нистрлиги Россиялык кызмат-таштык уюму менен биргелик-те єткєрїїнї пландаштырып жатабыз. Анда студенттердин проблемалары, аларды чечїї жолдорун издєєгє аракет жа-сайбыз. Ошондой эле, студент-тердин кєйгєйлєрїн комитет-терде да карап, талкуулайбыз. Жакында эле 15 жогорку окуу жайларынын активисттерин чо-гултуп, жыйын єткєрдїк. Анда студенттерибиз менен ай сай-ын жыйын єткєрїп турууга оо-зеки макулдашылды. Жаштар кєбїнчє министрликке жумушка орношуу боюнча, стажер бо-луп кирип, андан соў жумушка орношуу боюнча кайрылышат. Кээ бир студенттер эл аралык уюмдар менен иштегиси кел-се, кээси бейєкмєт уюмдарын тїзєбїз дешип, ар кандай су-роолор менен кайрылышат. Айрыкча, Искусство институ-тунун, ИИМ Академиясынын, БГУ, И.Арабаев атындагы КМПУнун студенттери биздин эў активдїї студенттерибиз бо-луп саналат. Биз єз кезегинде аларга тийиштїї жоопторун бергенге аракет кылабыз, ан-дан сырткары министрликте болуп жаткан маалыматтарды студенттер биздин сайтыбыз-дан (www.jashtar.kg) да толук маалыматтарды да ала алы-шат. Республикабызды бардык аймактарында студенттер кїнї майрамдалат. Мыкты окуган студенттерге сертификаттар тапшырылат.

«Студенттик кїн» майрамынын тарыхына

сереп салсак…

Эл аралык студенттер кїнї 1946-жылы 17-ноябрда Чехиянын борбору Прагада студенттердин дїйнєлїк конгрессинде бекитилген. Албетте, студенттик кїн жаштык-тын, шаттыктын жана романтика-нын майрамы болуп саналат. Би-рок, анын тарыхы, экинчи дїйнєлїк согуш учурунда Чехословакияда башталган трагедиялуу окуяга байланыштуу экенин кєпчїлїк студенттерибиз биле беришпейт. 1939-жылдын 28-октябрында Че-хословакияда улутчул фашисттер оккупацияланган студенттер жана окутуучулар єлкєнїн тїзїлгєн кїнїн белгилєє максатында демонстраци-яга чыгышкан. Демонстрация басып алуучулар тарабынан токтотулуп, медицина факультетинин студенти Ян Оплетал окко учкан. Анын єлїмї кєптєгєн студенттерди кайрадан каршылык акциясына чыгууга маж-бур кылган. 17-ноябрда жїздєгєн демонстранттар камалып, Чехос-ловакиянын Студенттер кеўешинин тогуз активисти эч кандай соту жок атылган. Ошол учурда Гитлердин буйругу менен согуш бїткєнчє чех окуу жайларынын бардыгы жабыл-ган жана мїлкї конфискацияланган. Ал эми 1989-жылы кайрадан сту-денттердин демонстрациясы улан-ган. Оппозициянын басымы жана массалык демонстрациялардын натыйжасында Чехословакиянын Коммунисттик партиясы бийликтен кеткен. Чехословакия болсо алгач Чехия жана Словакия Федералдык Республикасы болуп, 1993-жылдан тартып, эки башка кєз карандысыз мамлекет катары болгон. Чехияда 17-ноябрь – Эл аралык студенттер кїнї, эркиндик жана демократия їчїн кїрєш кїнї катары белгиленип келет. Ошондой эле Чехияда бул кїн мамлекеттик майрам катары белгиленет экен. Ал эми Словаки-яда болсо, 17-ноябрь - тоталита-ризм менен кїрєшїї кїнї катары майрамдалат.

12 16-ноябрь, 2012-ж.

Єз маегинде окумуштуу Мамбетакун мына буларды маалымдады:

– Кытайда 56 улуттун єкїлдєрї жашайт. Алардын он їчїнїн гана єз тилинде жазуусу бар жана мезгилдїї басылмалары, китепте-ри чыгып, мектепте эне тилдерин-де окушат. Мына ошол океандай чалкыган элдин арасында жого-луп кетпей, рухун-духун єчїрбєй, «кыргыз» деген атын сактап, бир ууч кыргыз эли жашап келет. Азыр 200 миў кыргыздар барбыз.

Экономикасы єнїккєн улуу єлкєнїн таасири жана дїйнєлєшїїнїн капшабы учурда бир ууч кыргыз калкына єзгєчє таасир тийгизип баратат. Шаар жери биякта калсын, алыскы айыл жериндеги кыргыздар жашаган аймактагы бала бакча менен мек-тептерде кытай тили милдеттїї сабак катары кирип, балдар кытай тилин жапырт окууга киришкен. Кытай тилин билїїгє, ал тилде сабаттуу болууга артыкчылык ка-туу берилет. Демек, кытай тилин билген адамга билим алуу жана ишке орношуу жеўил. Ошондук-тан, кыргыздар дагы балдарын кытайча тарбиялап, мектепте жана жогорку окуу жайларында кытай тилинде окутууга басым коюшууда.

Мунун єзї кыргыздар арасын-да кыргыз тилине бара-бара кош кєўїлдїктї жаратпай койбойт деп ким кепил боло алат? Ушундай шартта кыргыздардын тилин жана дилин сактап калуу жолун издєєдєбїз. Анын ачкычы - бир гана улуу дастан - «Манас» эпосу гана боло алат. Анткени «Мана-стын тили – кыргыздын тили!» - деди.

Окумуштуу, манастаануучу Мамбетакун оюн андан ары улан-тып, мына буларды билдирди:

– Ушул багытта «Манас» эпосун сабакта жана сабактан тышкаркы учурда окуп-їйрєнїїнї єркїндєтїїнї кєздєп, мен атайын долбоор жазып, утуп алгамын. Єткєн жылдан бери ошол долбо-ор боюнча иштеп жатабыз. Буга бир канча окумуштуулар, педа-гогдор катышып жатат. Мектеп їчїн окуулуктарды жаздык. Окуу жайларда Манастаануу сабакта-рын киргизгенбиз. Эмки максат

бала бакчадан тартып, 1-клас-стан 11-класстарга чейин «Ма-нас» дастанынын тилин, керемет сєздєрїнїн тарыхын їйрєтїїчї, анын маани-маўызын сездирїїчї, кыргыз дилин билдирїїчї, эли-биздин їрп-адат, салтын таанып-билдирїїчї, макал-ылакаптарын талдап їйрєтїїчї китептерин тїзїїнї ойлонуп жатабыз. Мына ушинтип, мектепте да жана са-бактан тышкаркы убакта їйдє да єз алдынча окуу куралдары бол-гондо гана кыргыз балдарынын тили менен дилин сактап калабыз.

Окумуштуу бул багытта биздин академиянын тил жана адабият боюнча кызматкерле-рин, окумуштуу-методисттерин кызматташууга чакырды. Анын єтїнїчї боюнча мамлекеттик тил лабораториясы менен бирдикте атайын келечектїї долбоор тїзїї да макулдашылды.

Аталган кыргыз боорубуз, Кы-зыл-Суу кыргыздарынын белгилїї окумуштуусу Мамбеттурду Мамбетакун 1965-жылы Кызыл-Суу жеринде туулган. Ал 1988-жылдан 2004-жылга чейин Щиўжан коомдук илимдер ака-демиясында изилдєєчї болуп эмгектенген. Щинжан жаштар академиясына мїчєлїккє шай-ланган. 1996-жылдан тартып Щиўжан жазуучулар союзунда тєраганын орун басары да бол-гон. 2000-жылы Щиўжан боюнча илимге эмгек сиўирген ишмер наамын алган. 2005-жылдан тартып Щиўжан педагогика уни-верситетинде профессор жана аспиранттардын жетекчиси болуп эмгектенип келїїдє.

Ал тємєндєгїдєй эмгектери менен белгилїї, атап айтканда: «Єзїбїздї унутпайлы» (1994-ж.), «Кыргыз адабият тарыхы» (1996-ж.), «Манас» эпосунун варианттары жана манасчылык», «Хейлонжиян кыргыздары» (Гундулла Салк ме-нен биргелешип чыгарган, 1998-ж.), «Кыргыз эл оозеки адабия-тынын памир мектеби» (2009-ж.) аттуу китептери жана мындан башка, кыргыз, уйгур, ханзу жана казак тилдеринде 50дєн ашуун илимий макалалары чыккан.

С. РЫСБАЕВ, п.и.д., профессор

Манасчы У.Мамбеталиевдин жазып кеткен «Манастын тєрєлїшї жана балалык чагы» китебин-деги «Алгы сєздє» манасчынын тємєнкїдєй сєздєрї келтирилген: «Манастын балалык чагын» кичи-некей китепче кылып жазып кой-дум эле. Єспїрїмдєр, студенттер, жаш окумуштуулар жана жаштар їчїн бул чоў табылга болуп кал-мак…» деген сєздєрї чыгармачыл инсандын ааламдашуу заманында, балдарыбыз «Зомби», «Бетман», «Жєргємїш адам» ж.б. оюндарды ойноп жїргєндє, эпосубузду кан-тип жоготпой, жаштарды єктєм менен, милдеттїї тїрдє, зордоп окутпай, тескерисинче, кызыкты-рып, шыктандырып, жан-дїйнєсїн байытуу менен кабыл алдырсак деген оюн далилдеп турат. Албет-те, билим берїї, тактап айтканда, окуу текстология жаатынан алсак залкар манасчы Уркаш Мамбета-алы уулунун сылык-сыпаа, жум-шак айтылган эскертїїсї эў туура. Себеби сїйїктїї эпосубуздун зор кєлємїнєн аптыгып турган жаш окурмандар їчїн сюжеттин єзєктїї фрагменттерин манасчынын кєркєм тексти аркылуу окутсак, эпостун кєркємдїїлїгї, элестїїлїгї, иде-ялык кїчї сакталып калат.

Андан тышкары, залкар манас-чы Уркаш Мамбетаалы уулу жа-зып кеткен «Манастын тєрєлїшї жана балалык чагы» (2011) жана «Кєкєтєйдїн ашы» (2012) китепте-

ринин илимий мааниси зор. Азыр-кы методологиялык гуманитардык илимдердин баары улуттук тилге болуп кєрбєгєндєй кызыгууда. Аалымдардын пикиринде ар бир этностун маданиятына, менталите-тине жол тил аркылуу жетет. Ошол себептен башка фундаменталдуу илимдер менен чектеш болгон методологиялык тил илиминдеги багыттар тез єнїгїїдє. Мисалы: нейтролингвистика, когнитивдик лингвистика, лингвомаданият.

Ошондуктан тїп нускасында-гы, лингвистикалык текст, этностук

(улуттук) маданият їчїн баа жеткис мааниге ээ. Тактап айтсак, текст кумулятивдик функция аткарат. Ал кандай функция? Улуттун мадани-ятын чогултуучусу, калыптанды-руучусу, жаратуучусу, сактоочусу – текст. Дал ушул процесс – куму-лятивдик функция (В.А.Маслова). Бул єўїттєн караганда: манасчы-нын улут алдында алган милдети жана аткарган вазийпасы кунсуз. Миў жылдар бою бїтїндєй улут чогулткан руханий дєєлєттєрдї тєкпєй-чачпай келечек муундарга єткєрїп берїї – манасчынын мил-дети. Улуу парзды аткарууга ємїрїн арнаган Уркаш Мамбетаалы уулу ааламдашуу доорунда жашаган ин-сан катары адамзат тарыхындагы китептин маанисин тереў тїшїнгєн. Ошол себептен баа жеткис мурас, жогорудагы эки китебинин басы-лып чыгышына умтулган. Бул эки китептин билим тармагына, или-мий чєйрєгє тартылышы маанилїї. Анткени текст жаўы текст жаратат. Улуттук текст улуттук маданияттын синоними. Залкар манасчы Уркаш Мамбетаалы уулунун варианттарын салыштырып изилдєє - илимпоз-дордун парзы, себеби, манасчынын текстиндеги лексикалык кор - улут-тук (этностук) концептердин кору.

Єзї белгилеп кеткендей, атал-ган эмгектерин залкар манасчы жеткиликтїї стиль менен жаштар їчїн жазып калтырган. Демек, окуу программаларга кириши зарыл деп ойлойм.

Жыпар АЛГОЖОЕВА, Ж.Баласагын атындагы КУУнун

кыргыз тили мугалими

Бул эки китеп, Республикалык “Манас” жаштар ордосу тарабы-нан каржыланып, жарык кєрїп жатат. Бирок окуу куралдын бол-гону миў нусканын тегерегинде жарык кєрїшї азыркы муктаж-дыкты канааттандыра албасты-гы єкїнїчтїї экендигин белгилеп кетїї абзел. Себеби, мектептер-ден тартып жогорку окуу жайлары-на чейин “Манас” эпосу окулса да, бїгїнкї кїнгє чейин окуучуларга да, студенттерге да сунуш кыла турган кыргыз же орус тилинде окуу китеби же окуу куралдары караманча жокко эсе. Уста ку-ралсыз узана албаган сыўары, устаттар да шакирттерине окуу куралы болбогон соў оўдуу сабак бере албасы айдан ачык. Автор бул эмгекти жаратууда алда канча кеўири адабий, саясий, маданий-антропологиялык, тарыхый-этно-графиялык ар кыл тармактардагы материалдарды байма-бай окуп, аларды анализден єткєрїп, ко-юлган маселелердин тегерегин-де кеўири ой жїгїртїп, илимий иликке алып, себеп натыйжала-рын далилдїї фактылар менен ачып бере алганы кєрїнїп турат. Єзгєчє, 1-темадагы: “Манаста-ануунун илим катары калыпта-нышы” деген параграфта, ал манастаануу илиминин илимий аныктамасын так бергендиги жана “Манастаануунун усулда-ры” деген параграфта предметтин изилдєє усулдарын санап єтїп эле кетпестен, анын ар бирине талдоо жїргїзгєндїгї студенттер їчїн да, окутуучулар їчїн да єтє

маанилїї. 3-темадагы “Манаста-ануунун єнїгїшїнє мамлекеттик идеологиянын тийгизген таасири” деген параграфта єзгєчє соцре-ализмдин, анын натыйжасында, сталиндик репрессиялардын кур-мандыгы болгон алгачкы манаста-ануучулардын тагдыры тууралуу маалымат берилет. Ал эми “Кыр-гыздардын дїйнєтаанымы жана манасчылык єнєр” деген 4-темада єзїнчє сєзгє арзый турган масе-лелер арбын. “Кыргыздардагы арбактардын типтери”, “Манас-чынын трансценденттик озуйпа-лары” аттуу параграфтар илим тарабынан биринчи ирет класси-фикацияланып окурмандарга тар-тууланып жатат. Автордун мын-дай мамилеси тїшїнїктїї, себеби манасчынын табиятын тїшїнїї їчїн эў оболу кыргыздардын дїйнєтаанымынан жана айрым бир кайып тїшїнїктєрїнєн кабар берилиши керек эле. “Манас” эпосунун кыргыз коомундагы орду” деген 5-теманын мазмуну азыркы жаштардын элдин, мам-лекеттин азыркы абалы, келече-ги жєнїндє єтє пайдалуу жана маанилїї маалыматтарды бер-ген. Талантаалы Бакчиевдин жеке эле манастаануучу илимпоз эмес жаратман манасчы да болушу бир катар маселелерди ичкериден билип, алардын оўтойлуу чечи-лишине шарт тїзєєрїн билебиз. Маселен, мурда-кийин кєп илимий изилдєєгє алынып иликтенбеген манасчылык єнєр, кыргыздардын дїйнєтаанымы, буга карай кай-ыптар дїйнєсї, алардын коом-

догу орду жана башка актуалдуу маселелердин козголушу бїгїнкї кїндїн талабы.

Негизи эле Талантаалы ма-настаануу илиминде тєбєсї кєрїнїп калган илимпоздордон. Анын “Манастааным. Жомокчу-нун жолу” (2003), “Священный зов. Мнемоническое творчество жомокчу” (2005), “Шаабай” (2006-ж.), “Ашымдын кєєнєрбєс мурасы” (2006-ж.), “Кыргыз єзєгї”, Кыр-гызская матрица” (эки тилде жа-зылган авторлош китеп, 2012-ж.) сыяктуу илимий жана илимий-публицистикалык китептери, би-ринчи басылышында “Введение в манасоведение” (2008-ж.) окуу куралы, ошондой эле манасчы катары “Алмамбеттин жомогу” (1995-ж.), “Манастын ашы” (2011) деген єзїнїн айтуусундагы жарык кєргєн китептери окурмандардын текчесинен эбак эле єзїнїн ордун тапкан. Талантаалынын манас-чылык єнєрї анын улуу рухтун алдындагы озуйпасы - бул єзїнчє алым сабак. Ал азыр манасчы-нын улуу мууну менен жаш муунун байланыштырып турган орто жоон муундун єкїлї, алтын кєпїрєсї. Учурунда “Манаска” жана ма-насчыларга ар кыл мезгилдер-де саясий, коомдук "оюнчулар" тарабынан ар кандай ярлыктар тагылып келинген, бирок тарых дайыма “Манасты” жана анын элчилери – манасчыларды тан-даган, аларды тааныган. Таланта-алы Бакчиевдин эки тилде бирдей жарык кєргєн “Манастаануу”, “Ма-насоведение” окуу куралы азыр талашсыз тїрдє илимий-теория-лык методологиялык талдооло-рунун тереўдиги, далилдїїлїгї, ой чабытынын кенендиги менен манастаануучу-адистер, ЖОЖдун окутуучулары жана студенттери їчїн єтє пайдалуу эмгек экенди-гинде шек жок. Биз Талантаалы-нын манастаанууга кошкон бул салымына ак жол каалап, келе-чегинде “Манасты” аздектеген ар бир атуул їчїн зарыл китеп болоруна ишеним артабыз.

С. ДЇЙШЄНБИЕВ,И.Арабаев атындагы КМУнун алдындагы МТМИнин кыргыз

адабияты кафедрасынын башчысы, филология

илимдеринин кандидаты

Кытайлык кыргыз окумуштуусу Мамбеттурду Мамбетакун:

«Кытайдагы кыргыздардын дили менен тилин «Манас»

эпосу гана сактап калат»Жакында кытайлык кыргыз окумуштуусу, манастаануучу

Мамбеттурду Мамбетакун Кыргызстанга келген кїндєрї Кыргыз билим берїї академиясында болуп, академиянын Мамлекеттик тил жана лингводидактика лабораториясынын кызматкерлери менен таанышып, кеўири маек куруп берди.

Кытайлык окумуштуу Мамбеттурду Мамбетакун жана КББАнын лаборатория башчысы, профессор Сулайман Рысбаев.

«Манас» эпосун окутуу проблемасына келгенде, анын кєлємї мугалимди бир чети таўгалдырат, суктандырат, бир чети кооптон-дурат. Себеби, ал єзїнїн уникалдуу энциклопедиялык мазмунунан тышкары «Иллиада», «Одиссеяны» бириктиргенде 20 эсе ашып тїшєт (Ш.Акмолдоева).

МАНАСТЫН ФЕНОМЕНИ

«МАНАСТААНУУ» КУРСУ БОЮНЧА КЫРГЫЗЧА, ОРУСЧА

ОКУУ КИТЕБИ ЧЫКТЫ Акыркы мезгилдерде ЖОЖдордо “Манастаануу” сабагын

окутууга арналган бирин-экин автордун эмгектери жарык кєрє баштады. Булардын ичинен, албетте, И.Раззаков атындагы КМТУ-нун “Философия жана социалдык илимдер” кафедрасынын до-центи, филология илимдеринин кандидаты, манасчы Талантаалы Бакчиевдин эки тилде жарык кєргєн “Манастаануу” (1000 нуска, 10, 25 б.т. кєлємї менен) жана “Манасоведение” (600 нуска, 11 б.т. кєлємї менен) аттуу филологиялык эмес адистиктер їчїн ылайыкталган окуу куралын учурдун талабына ылайык жазылган кызыктуу жана баалуу эмгек деп баалоого болот.

Кыргыз руху

1316-ноябрь, 2012-ж.

РЕДАКЦИЯДАН: Жакында Душанбеге жумуштары менен барган белгилїї этнограф, эл-дик оозеки чыгармачылыктын їлгїлєрїн жыйноочу, табият изилдєєчї, жазуучу, журналист Тайтєрє Батыркулов дїйнєдєн єтїп кетти деген суук кабарды уктук. Кєзї тирїїсїндє биз, кыргыздар, баркына жетпедик. Ал Тажикстандын президенти Эмомали Рахмондун колунан эки элдин маданий карым-катышын чыўдоого кошкон зор салымы їчїн «Достук» орденин алган. Кыргыздын каада-салты, руханий байлыгы, мекендеген жерлеринин табияты жєнїндє баа жеткис эмгектерди жазган, мергендер гана жете алгыдай аска-зоолорго чейин далай ирет кыдырып, жапайы жаныбарлардын, єсїмдїктєрдїн жашоосун, єзгєчєлїктєрїн ажайып баяндаган, дїйнєлїк «Вокруг света» илимий-таанымал журналына Орто Азия авторлорунун ичинен эў мазмундуу, эў кєп макала жарыялаган бул адамдын тагдыры, ємїр жолу туура-луу єзїнчє китептер жазылары анык. Азырынча 1997-жылы биздин гезиттин 9-сентябрында чыккан баянды кайра жарыялоону туура таптык.

Саманчынын жолу

Мындан жарым кылым илге-ри Таластын Кара-Буурасынан аттанып чыгып, кан кїйгєн со-гуш алааматын баштан єткєрїп келген Батыркулов Тайтєрє де-ген жигит Кыргыз мамлекеттик университетинде окуй баштайт. Филология факультетинин акыр-кы курсунда окуп жїргєндє биз-деги єзїн тирїї классик эсептеп калган бир-эки "авторитеттин" чыгармаларын соцреалисттик халтура деп баалагандыгы їчїн куугунтукка алынып, акыры аны мамлекеттик сыноолорго киргиз-бей коюшат. Табиятынан єжєр, тїз айтып, шар жїргєн киши ди-плом албай калганына кєп деле капаланган жок – эў негизгиси билимге, болгондо да баштан аяк идеологиялашкан программа ме-нен чектелип калбаган билимге ээ болду. Ошол 1957-жылы ал Тажикстанга жєнєп кетет фарси тилин їйрєнєм деп. Кара-Тегин єрєєнїнїн чок ортосундагы Гарм районунун Навабад айылында орус тилинен сабак берип жїрїп, бир жылда тажикче жакшы эле сїйлєп калат.

1958-жылы Душанбеге кетет – газеталарга фотокабарчы бо-луп иштеп, республикалык радио менен да кызматташа баштайт. Тилди мыктылап єздєштїрїп отуруп, акыркы котормочулук ишине бел байлайт. Тажик жа-зуучулары Ж.Икраминин «Мен кїнєєлїмїн» романын 1964-жылы, ал эми Пулод Толистин «Саратан» повестин 1965-жылы кыргызчалатып чыгарат. Ошол эле жылы Ч.Айтматовдун «Са-манчынын жолу» повестин «Ала-Тоо» журналынан Б.Муртазаев менен биргеликте тажикчеге которот. Котормо «Комсомоли Тожикистон» гезитине сандан-санга толук бойдон басылып, анан єзїнчє китеп болуп чыккан.

16 кыз

Алты жыл бою – 1964-1970-жылдары – Тайтєрє аба Тажикстандын Жерге-Тал, Мургаб, Шаартуз, Яван ж.б. райондорунан Душанбеге кел-ген жаштарды Кыргызстан жана Россиянын жогорку окуу жайла-рына жиберип турду. Аларды жатаканага жайгаштырып, жете-леп жїрїп документ тапшыртып, кыргыз тили жана адабиятынан єзї экзамен алып, калган сыно-олордо да баш-кєз болуп жїрдї. 60-жылдарга чейин коўшулаш республиканын кыргыз жашта-

ры ЖОЖдордо дээрлик окучу эмес. Бул ишти да Т.Батыркулов баштады. 1966-жылы алыскы айылдардан ал ээрчитип келип окууга єткєргєн 16 кыздан тогу-зу Кыргызстан мамлекеттик уни-верситетинин жана кыз-келиндер пединститутунун ар кайсы фа-культеттерин ийгиликтїї бїтїрїп чыгышты.

Тайтєрє Батыркулов 1960-жылдары Тажикстандын Исфара жана Пролетар район-дорунда єзбек мектептеринде окуп жаткан кыргыз балдарын єз эне тилинде окутуу тууралуу маселе кєтєрїп, бул райондордо кыргыз мектептерин ачтырууга жетишет. Ошондой эле Тажик радиосунда кечээ кайра куруу мезгилинде уктура баштаган жу-масына 20 мїнєттїк берїїлєрдїн (єкїнїчтїїсї – согуш чыккандан бери токтоп калган) зарылдыгын да республиканын жетекчили-гине тээ илгери эле билдирип, коомчулуктун кєўїлїн бурган да Тайтєрє аба болчу.

«Тилдїї чымчык», «Вокруг света»

Тагдыр бул адамдын насиби-не эл кыдырып, жер тааныганды, какыраган кумдуу чєлдєн аскасы асман мелжиген тоолорго чейин барып, табият менен жакын сыр-

даш болгонду, ар ким эле байкай бербеген, байкаса да баркына жетпеген кадимден калган ка-ада-салттын акыркы їлгїлєрїн изилдєєнї да буюрган экен. Бери жагы Чоў-Алайга чектеш Жерге-Тал, ары жагы Анжиян, Фергана, Самарканд, Жизак – деги эле бул жырткыч кармоочу адис, этнограф журналисттин буту баспаган жер Орто Азияда жок окшойт. Кєргєн-билгенин жєнєкєй да, жугумдуу да тил менен баяндап жазып турду Батыркулов дїйнєгє белгилїї «Вокруг света» журналына бай-мабай. Канатташ республикалар-дан деле бул илимий-популярдуу басылма менен їзгїлтїксїз кыз-матташкан башка автор болбоп-тур. Антпесе 1992-жылы журнал Т. Батыркуловдун 70ке чыгышын атайын белгилеп, ага тєрт бет орун берет беле?

Айтмакчы, бул кишинин аўгемелери да бар. Тажикче чык-кан «Тилдїї чымчык» жыйнагы-на кыргыз тилинде жарык кєргєн «Тоо чымчык» китебиндеги чы-гармалары кирген эмес.

Ак куржун толо ыр…Ошол эл аралап, жер кыдырып

жїргєндє газета-журналдарга ма-кала, фото сїрєт даярдоо менен эле чектелбей, кєкїрєгїндє кєєнє тарыхтан, улуу сєздєн кєптї сак-таган сєзмєр, ырчы адамдарды

атайын издеп таап, жолугушуп, коно жатып айттырып, жазып ал-гандары азыр да єз колунда.

Улуттук илимдер академия-сынын кол жазмалар фондусу-на неге єткєрбєгєнїн сурасам, «элїї їчїнчї жылы тапшырган кол жазмамды жоготушуптур, эми бу-лардан да кол жууюнбу?» - дейт. (Баткендик Кожо ырчынын 3000ге жакын сап ырлары жоголгон экен ошондо). Ырасында эле, ферга-налык Шоорук ырчы, жизактык Каландар, Анарбай, Тажикстан-дын Жерге-Талындагы саргойлук Абди ырчы сыяктуу єткєн муундун єкїлдєрїнєн алып калган таберик мурасты улуттук рухий казынага єткєрїп, сактоого астейдил мами-ле болобу? Мїмкїн, кадыр-бар-ктуу инсандардан тїзїлгєн атайын комиссия (жеке эле фонд, анын жетекчиси эмес) карап, сакталы-шы, туура пайдаланышы жєнїндє кепилдик берип кол жазмаларды кабыл алышы керектир? Мунун ичинен Каландар ырчынын «Ак-суусар» (500 сап), Анарбайдын «Анарбай Ысар жєнєдї» деген ырлары 70-жылы «Кыргызстан маданият» жумалыгында жарык кєргєн экен…

Манастын урпагы

Жетимишке чыкса да ты-ным алганды билбей, ємїр бою кєргєнїн, укканын, жазганын ирет-ке келтирем, толуктайм деп тур-ганда жарым кылым жашап меке-

ниндей болуп калган Тажикстанды кара туман каптады. Кєрсє, дагы эле элге кызмат кылып бїтє элек экен Тайтєрє аба. Советтик калк жайгаштыруу саясаты себеп-чи болуп, кезинде Душанбенин жака белине кєчїп барып калган теги жергеталдык кыргыздар єтє опурталдуу абалга тушукту согуш башталганда. Ала-Тоого кєчсєк деп эўсеген элдин тилегин Ба-тыркулов «Манастын» 1000 жыл-дыгы єткєрїлгєн 1995-жылы єзї жеткирди Кыргызстандын прези-дентине «Кыргыз жер» коомунун тєрагасы, жазуучу Тєлєгєн Ка-сымбеков аркылуу. Аскар Акаев уруксат деп арызга кол койгондо тєбєсї кєккє жете сїйїндї кор-гоосуз калган боордоштору їчїн кїйїгїп жїргєн карыя. «Їзїлгєндї улаган, чачылганды жыйнаган» Манастан кийин эле Акаев бол-ду», - деп кубанат, сыймыктанат ал.

Тайтєрє аба їч жолу барып кєчїрїп келген 115 тїтїн эл азыр Чїй боорунан конуш тап-ты. Сарєзєндїн кеў пейил калкы, жергиликтїї жетекчилер жакшы тосуп алып, колдон келген жар-дамын берїїдє.

- Кєчкєндєргє кємєк кєрсєтїї максатында Єкмєт ажыратып, Єзгєчє кырдаалдар жана жа-рандык коргонуу министрлигине єткєргєн 500 миў сом каражат каякка жумшалды, билбейм. Жок дегенде кєчкєндєрдїн ва-гону їчїн Тажикстан берген аз гана їлїштї министрлик тєлєсє болмок, - дейт Тайтєрє ага.

Жолдош ТУРДУБАЕВ

КАРЫСЫН СЫЙЛАГАН КАЛК НАРКТУУ

Эне тил їчїн Компартияга каяша айтуудан жалтанбаганТайтєрє Батыркулов кыргыз тилинин табиятына мїнєздїї эў зарыл «кы» жана «гы» тыбыштарын

туюнтуучу эки тамганы калыбына келтирїї талабы менен кырк жыл бою кїрєшїп келиптир. Кыргызстан Компартиясынын жана КПССтин Борбордук Комитеттерине далай ирет жазган каттары сакталуу экен.

Тажикстандык кыргыздардын таазимиТайтєрє Батыркуловду тажикстандык кыргыздардын баары жакшы билет. Жерге-Талдан Чїй боо-

руна кєчїп келген кыргыздар эки жыл мурда Ивановка айлында анын юбилейин утурлай чоў маараке єткєрїп, элдин атынан таазим кылган эле. Ошондо ленинабаддык бир агай Душанбеде абитуриент болуп жїргєндє кєргєнїн, анан кырк жылдан кийин (!!!) издеп келип Бишкектен тапканда, Тайтєрє ата унутпай тааныганына таў калганын айткан.

Эстутуму бек элдин келечеги кеў болорЗалкар этнограф, фольклорчу, табият таануучу Тайтєрє Батыркуловдон абдан бай руханий мурас

калды. Биздин билишибизче, китеп, макала, маек ж. б. у. с. тїрїндє жарыяланганынан эч каерде жарык кєрє элек эмгектери кєп эле. Булардын негизги бєлїгї Бишкектеги їйїндє деп ойлойбуз.

Айтмакчы, Тайтєрє Батыркуловдун Душанбеде да менчик батири болгон. Анда залкар этнографтын китептери, жарыялана элек эмгектери, кол жазмалары калган болушу ыктымал. Їй-бїлє кїтпєй, бїт ємїрїн элине арнап єткєн бул улуу инсандын юридикалык таризделген мурасчысы барбы-жокпу – бил-бейбиз. Бирок кыргыз рухунун кєєнєргїс байлыктарын жыйнаган Т.Батыркуловдун эмгектери кайра єз элинин кенчине айланышы керектиги талашсыз. Ошондуктан анын руханий таберигин тєкпєй-чачпай сактап калуу, улуттун кенчине айлантуу зарылдыгын баса белгилеп, интеллигенциянын кєрїнїктїї єкїлдєрї Кыргыз Республикасынын билим берїї министри Канат Садыковго кат менен кайрылышты. Анда, атап айтканда, маркумдун Душанбедеги їйїндє болушу ыктымал материалдардын сакталышын жана эки улуттун рухий казынасына кошулушун камсыздоо їчїн Тажикстандын тийиштїї министрлик-терине расмий кайрылуу сунушу жазылган.

ТУНУГУ ЄТТЇ КЫРГЫЗДЫН

Реквием

Соўку сєз…Дагы эле карыптардын

камын жеп жїрєт бул киши. «Каракалпакстандагы экологи-ялык каатчылыкка дуушар бол-гон кыргыздарыбызды кєчїрїп алсак», - деген сєзї комфорт-туу креслодо чалкалагандарга дегеле жакпасын билсе да бир айтып бир койбойт жарыктык азыркынын Асан Кайгысы. Єзї болсо Бишкекке келгенде баш калкалаар жайы жок мечитте тїнєйт. Їй сурап жазган ары-зына Б.Силаевден терс жооп алды. «Акаевге жазганымды тегерегиўдегилер жеткирбей жатат го», - дейт ал али да їмїтїн їзбєй. Не дейбиз, «Ка-рылар жылы» деген шаўдуу сєздїн шарапаты тийип калгы-сы бардыр, Ата Мекендик со-гуштун II топтогу майыбына (ал кечээ жакында борборубуздагы аскердик госпиталда дарыла-нып чыкты).

14 16-ноябрь, 2012-ж.

Кыргыз билим берїї академиясынын жамааты Кыргыз Респуб-ликасынын Билим берїї жана илим министрлигинин бюджеттик саясат жана финансылык анализ башкармалыгынын орун басары Асанов Салмоорбек Джусуповичтин иниси

Асанов Садырбек Джусуповичтиндїйнєдєн мезгилсиз кайткандыгына байланыштуу тереў кайгыруу менен кєўїл айтат, аза кайгысын теў бєлїшєт.

И.Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик университети 2012-

13-окуу жылына аспирантурага кабыл алууну

жарыялайт(бюджеттик жана

контракттык негизде)

Арыздар 2012-жылдын 1-декабрына чейин кабыл алы-нат. Аспирантурага конкурстук негизде адистиктен, филосо-фиядан жана чет тилдеринен кирїї экзамендери алынат.

Маалыматтар їчїн тємєнкї дарекке кайрылыўыздар:

720026, Бишкек шаары, Раззаков к.-51

Аспирантура бєлїмї, 205-бєлмє, 2-корпусТелефон: 66-39-90,

Е arabaevuniversitet@Gmail.com

КЫРГЫЗСКАЯ ГОСУДАРСТВЕННАЯ

АКАДЕМИЯ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ И СПОРТА

объявляет о приеме в аспирантуру на 2012-2013 год по следующим

специальностям:

1. Теория и методика физического воспитания, спортив-ной тренировки, оздоровительной и адаптивной физической культуры - 13.00.04

2. Общая педагогика, история педагогики и образования - 13.00.01

3. Восстановительная медицина, спортивная медицина, лечебная физическая культура, курортология и физиотера-пия - 14.03.01

4. Физиология - 03.03.015. Социальная философия - 09.00.11Поступающие в аспирантуру сдают экзамены в объеме

действующей программы специалиста по избранной специ-альности, философии и иностранному языку.

Экзамены начинаются с 03.12.2012 года.Заявления о приеме в аспирантуру подавать до 31.11.

2012 г.

Адрес: 720064, г. Бишкек, ул. И. Ахунбаева 97, КГАФКиС, отдел магистратуры и аспирантуры

(гл. корпус), тел. 57 04 65; 57 04 89

Билим берїї жана илим министрлигинин Аппараты Бюджеттик саясат жана финансылык анализ башкармалыгынын башчысынын орун басары Асанов Салмоор Жусуповичке

иниси Садырбектиндїйнєдєн мезгилсиз кайткандыгына байланыштуу тереў кайгыруу менен кєўїл айтат жана аза кайгысын теў бєлїшєт. Жаткан жери жайлуу, топурагы торко болсун.

Начальникам Бишкекского и Ошского городских управлений,

Заведующим районными (городскими) отделами образования

Министерство образования и науки Кыргызской Республики, в целях организованного завершения годового отчета и обе-спечения контроля над созданием базы данных о выпускниках (учащихся) школ с заочной (вечерней) формой обучения, просит командировать специалистов РОО (ГОО) в Управление дошколь-ного, школьного и внешкольного образования со следующими информациями:

1. Итоги выдачи документов об образовании (аттестатов и свидетельств) выпускникам 2011-2012 учебного года.

2. Списки обучающихся 9,10 и 11 (12) классов в 2012-2013 учебном году с заочной (вечерней) формой обучения в соот-ветствии с требованиями образца Системы Сбора данных 2012 года (СС-2012).

Отчетные материалы предоставить в УДШВО в период с 19 по 23 ноября 2012 года согласно установленным формам, опу-бликованным на страницах газеты “Кутбилим” в марте и сентябре 2012 года, а также записанных на СД дисках.

Телефоны для справок: 0-312-62-05-08, 0-778-22-59-06, 0-550-91-33-60.

Заместитель министра Д. КЕНДИРБАЕВА

Кыргыз билим берїї академиясынын жамааты Билим берїїнїн менеджменти кафедрасынын ага окутуучусу Таласбаева Анигул Жанузаковнага энеси

Таласбаева Шаатайдындїйнєдєн кайткандыгына байланыштуу тереў кайгыруу менен кєўїл айтат, аза кайгысын теў бєлїшєт.

ЗАЩИТА ДИССЕРТАЦИЙ

20 декабря 2012 г. в 10.00 часов на заседании Межведомствен-ного диссертационного совета Д 03.11.036 при Биолого-почвенном институте Национальной академии наук Кыргызской Республики состоится защита диссертации СЕМЕНОВОЙ Т.В. на тему: «Эко-логический мониторинг и повышение продуктивности горных пастбищ Восточного Прииссыккулья (на примере Ак-Суйского района)» на соискание ученой степени кандидата биологических наук по специальности: 03.02.08 - Экология по адресу: 720071, г.Бишкек, пр. Чуй, 265, каб. 217.

Научный руководитель: доктор сельскохозяйственных наук, профессор Саипов Борошил Султанович

Официальные оппоненты: доктор биологических наук, про-фессор Мурсалиев Асыркул Мурсалиевич; кандидат биологических наук, доцент Осмонбаева Кымбат Бейшеновна.

Ведущая организация: Казахский национальный аграрный университет.

Защита состоится по адресу: 720071, г.Бишкек, проспект Чуй – 265, каб.217.

С диссертацией можно ознакомиться в Центральной научной библиотеке Национальной академии наук Кыргызской Республики по адресу: 720071, г. Бишкек, пр. Чуй, 265-а.

20 декабря в 13.00 часов 2012 г. на заседании Межведомствен-ного диссертационного совета Д 03.11.036 при Биолого-почвенном институте Национальной академии наук Кыргызской Республики состоится защита кандидатской диссертации БОБУШОВОЙ Сайкал Токтосуновны на тему: «Эндофитные грибы высших растений Кыргызстана и их биологические свойства» по специальностям: 03.02.01 – Ботаника и 03.02.03 – Микробиология по адресу: 720071, г. Бишкек, пр. Чуй, 265, каб. 217.

Научный руководитель: доктор биологических наук, профессор Доолоткельдиева Тинатин Доолоткельдиевна.

Официальные оппоненты: доктор биологических наук, про-фессор Мукашева Тогжан Джангельдиевна; кандидат биологических наук, и.о. доцент Сабирова Жаныл Нуркановна.

Ведущая организация: Кыргызская государственная медицин-ская академия им. И.К. Ахунбаева. Институт ботаники и фитоин-тродукции МОН РК РГП (Республика Казахстан)

Защита состоится по адресу: 720071, г.Бишкек, проспект Чуй – 265, каб.217.

С диссертацией можно ознакомиться в Центральной научной библиотеке Национальной академии наук Кыргызской Республики по адресу: 720071, г. Бишкек, пр. Чуй, 265- а.

Разное

Подведомственным образовательным

организациям

Министерство образования и науки Кыргызской Республики предлагает открытые кредиты на ноябрь 2012 года подведом-ственным организациям по статье 2212 «Коммунальные услуги» направлять исключи-тельно на оплату электрической и тепловой энергии.

Ответственность за выпол-нение настоящего поручения возлагается на руководителей и главных бухгалтеров под-ведомственных организаций.

Заместитель министра Д. КЕНДИРБАЕВА

Диссертационный совет Д 13.11.023 при Кыргызском государственном универси-тете им. И.Арабаева и Кыр-гызской академии образова-ния: 720026, г. Бишкек, ул. Раззакова, 51 объявляет, что ТУЛЕКОВА Гульмира Мухамеджановна пред-ставила диссертацию на соискание ученой степени кандидата педагогических наук на тему: “Формиро-вание управленческого потенциала студентов инженерно-технических специальностей в вузе” по специальности 13.00.01 – общая педагогика, история педагогики и образования.

Научный руководитель: доктор педагогических наук, профессор Бурдина Е.И.

Официальные оппонен-ты: доктор педагогических наук, доцент Каниметов Ж.К.; доктор педагогических наук, профессор Шкутина Лариса Арнольдовна.

Ведущая организация: кафедра педагогики, Кыргыз-ско-турецкого университета «Манас».

Защита состоится 21 декабря 2012 года в 15.00 часов, по адресу: г. Бишкек, КГУ им. И.Арабаева, ул. Раз-закова, 51.

С диссертацией можно ознакомиться в Научной биб-лиотеке Кыргызского госу-дарственного университета им. И.Арабаева, по адресу: г. Бишкек, ул. Раззакова,51.

КутбилимЄЛКЄДЄГЇ БИЛИМ БЕРЇЇ ЖАНА ИЛИМИЙ-ПОПУЛЯРДУУ

ЖААТЫНДА ЖАРЫК КЄРЇП ЖАТКАН ЖАЛГЫЗ ГЕЗИТ• Мугалимдердин кесипкєй кємєкчїсї, педагогдор менен окумуштуулардын коомдук трибунасы.• Билим берїї системасын єнїктїрїї саясатын жана стратегиясын чагыл-дырат.• Билим берїї программаларын, окуу пландарын жарыялайт.• Алдыўкы педагогикалык идеяларды жана технологияларды жайылтат.• Билим берїї системасындагы мыйзамдарды жарыялайт.• Эксперименттер жана жаўы типтеги мектептер тууралуу маалымат берет.• Чебер, жаўычыл мугалимдердин єнєрканасы менен тааныштырат.• Республикадагы бардык окуу жайлары жєнїндє кеўири маалымат берет.• Тийиштїї адистердин кеўештерин сунуштайт.• Мугалимдерге укуктук жактан колдоо кєрсєтєт.• Билим берїї тармагында расмий жана ченемдик документтерди жарыялайт.Бул:• Мектепте иштегендердин – мугалимдер жана методисттердин• Жогорку окуу жайларынын окутуучулары менен студенттеринин• Бардык деўгээлдеги окумуштуулардын • Мектептердин, жогорку жана атайын орто окуу жайларынын жетекчиле-ринин, элдик депутаттардын• Дїйнє таанымын кеўейтїїнї каалагандардын гезити.

«Кутбилим» гезитине бардык почта бєлїмдєрїнєн жазылууга болот.

КИМ ОКУСА «КУТБИЛИМ», АЛ ЧЫНЫГЫ МУГАЛИМ

Биздин дарек: Бишкек ш., Тыныстанов кєч., 257,

тел.: (312) 62-11-95, 62-04-86, 62-04-68.

14 декабря 2012 г. в 13.00 часов на заседании диссертацион-ного совета Д. 06.11.037 при Кыргызском национальном аграрном университете им. К.И. Скрябина состоится защита диссертации КЕРИМАЛИЕВА Жаныбека Калкановича на тему: «Арахноэнто-мозы медоносных пчел и меры борьбы с ними в Кыргызстане», представленной на соискание ученой степени доктора ветеринарных наук по специальности 03.02.11 – Паразитология.

Научный консультант: доктор ветеринарных наук, профессор Касымбеков Бейшебай Касымбекович.

Официальные оппоненты: доктор ветеринарных наук Арзыбаев Момун Арзыбаевич; доктор биологических наук, про-фессор Сабаншиев Мажит Сабаншиевич; доктор ветеринарных наук, профессор Дзержинский Владислав Александрович

Ведущая организация: ТОО Казахский научно-исследователь-ский ветеринарный институт, АО «КазАгроИнновация», г. Алматы, Республика Казахстан.

Защита состоится по адресу: 720005, г.Бишкек, ул. О. Медерова 68, (конференц-зал).

С диссертацией можно ознакомиться в академической библи-отеке Кыргызского национального аграрного университета им. К.И.Скрябина Кыргызской Республики по адресу: 720005, г. Бишкек, ул. О. Медерова 68

1516-ноябрь, 2012-ж.

ЗАЩИТА ДИССЕРТАЦИЙ

Диссертационный совет при Кыргызском национальном уни-верситете им. Ж.Баласагына и Институте истории и культурного наследия Национальной академии наук КР, (по адресу: 720071 г.Бишкек, проспект Чуй, 265 «а») объявляет, что АКМАТБАЕВ Уланбек Таберикович представил диссертацию на соискание ученой степени доктора исторических наук на тему: «Кыргызстан-Германия: исторические этапы стратегического партнерства», по специальности 07.00.02 – Отечественная история.

Научный консультант: доктор исторических наук, профессор Плоских В.М.

Официальные оппоненты: доктор исторических наук, про-фессор Каана Айдаркул; доктор исторических наук, профессор Акунов Алыбек Акунович; доктор политических наук, профессор Джекшенкулов Аликбек Джекшенкулович.

Ведущая организация: кафедра истории Кыргызстана и этно-логии Кыргызского государственного университета им. И.Арабаева.

Защита диссертации состоится 20 декабря 2012 г. в 13.00 часов.С диссертацией можно ознакомиться в Центральной научной

библиотеке Национальной академии наук Кыргызской Республики по адресу: г.Бишкек, проспект Чуй, 265 «а».

21 декабря 2012 года в 14.00 часов на заседании Диссертаци-онного совета Д 08. 11. 021 по защите диссертации на соискание ученой степени доктора (кандидата) наук при Кыргызском нацио-нальном университете им. Ж.Баласагына и Института экономики им.академика Дж.Алышбаева Национальной академии наук Кыр-гызской Республики состоится защита диссертации ТЕМИРОВА Назара Жакшылыковича на тему: «Инновационное развитие в переходной экономике (на примере легкой промышленности Кыргызской Республики)», представленной на соискание ученой степени кандидата экономических наук по специальности 08.00.01 – Экономическая теория.

Научный руководитель: доктор экономических наук, про-фессор А.А.Асанова.

Официальные оппоненты: доктор экономических наук, про-фессор В.И. Кумсков; кандидат экономических наук В.Г. Мун.

Ведущая организация: кафедра экономической теории Кыр-гызского технического университета им. И. Раззакова.

Защита состоится по адресу: 720033, г. Бишкек, пр. Жибек Жолу, 394, ауд.300.

С диссертацией можно ознакомиться в библиотеке Кыргызского национального университета им. Ж. Баласагына по адресу: 720033, г. Бишкек, пр. Жибек Жолу, 394, ауд.300.

18 декабря 2012 года в 16.00 часов на заседании Диссерта-ционного совета Д.01.12.001 по защите диссертаций на соискание ученой степени доктора и кандидата физико-математических наук при Институте теоретической и прикладной математики НАН КР и КНУ имени Ж. Баласагына состоится защита на соискание ученой степени кандидата физико-математических наук ШЕЙШЕНОВОЙ Шаарбубу Кыштообаевны на тему: «Асимптотика решения па-раболических уравнений при отсутствии спектра предельного оператора» по специальности 01.01.02 – Дифференциальные уравнения, динамические системы и оптимальное управление.

Научный руководитель: д.ф.-м.н., доцент А.С.Омуралиев.Официальные оппоненты: д.ф.-м.н., профессор К.К.Какишов;

к.ф.-м.н., доцент Ж.К.Туркманов.Ведущая организация: Ошский государственный университет. Защита состоится по адресу: 720071, г. Бишкек, Чуйский про-

спект, 265-а.С диссертацией можно ознакомиться в Центральной научной би-

блиотеке НАН КР по адресу: 720071, г. Бишкек, проспект Чуй, 265-а.

18 декабря 2012 года в 18.00 часов состоится защита дис-сертации на соискание ученой степени кандидата физико-матема-тических наук ЖОРАЕВА Адахамжана Хамитжановича на тему: «Кинематическое построение и исследование топологических пространств» по специальности 01.01.04 – Геометрия и топология.

Научный руководитель: член-корр. НАН КР, д.ф.-м.н., про-фессор П.С.Панков.

Официальные оппоненты: д.ф.-м.н., доцент А.Таскараев; к.ф.-м.н., доцент К.Р.Эсенов.

Ведущая организация: Ошский государственный университет.Защита состоится по адресу: 720071, г.Бишкек, Чуйский про-

спект, 265-а.С диссертацией можно ознакомиться в Центральной научной би-

блиотеке НАН КР по адресу: 720071, г. Бишкек, проспект Чуй, 265-а.

Диссертационный совет Д.13.11.023 при Кыргызском государ-ственном университете им. И.Арабаева и Кыргызской академии образования: 720026, г.Бишкек, Раззакова, 51 объявляет, что ЮСУПОВА Гульшара Ниязовна представила диссертацию на тему: «Формирование информационной культуры студента высшей школы» на соискание ученой степени кандидата педа-гогических наук по специальности 13.00.01 – Общая педагогика, история педагогики и образования.

Научный руководитель: доктор педагогических наук, про-фессор А.Т.Kалдыбаева.

Официальные оппоненты: доктор педагогических наук, доцент Ж.К.Каниметов; кандидат педагогических наук, доцент Т.И.Рыбина.

Ведущая организация: кафедра педагогики Ошского государ-ственного университета.

Защита диссертации состоится 21 декабря 2012 года в 13.00 часов по адресу: 720026, г. Бишкек, КГУ им. И.Арабаева, ул. Раз-закова, 51.

С диссертацией можно ознакомиться в Научной библиотеке Кыргызского государственного университета им. И.Арабаева.

Филология илимдери боюнча Кыргыз Республикасынын Улуттук илимдер академия-сынын Ч.Айтматов атындагы Тил жана адабият институту жана И.Арабаев атындагы Кыргыз мамлекеттик универ-ситетиндеги докторлук (кандидаттык) окумуштуулук даражасын ыйгаруу боюнча Д.10.09.394 диссертациялык кеўеши НУРАЛИЕВА Мимоза Туратбековна 10.02.01 - Кыргыз тили адистиги боюнча «Академик Б . М . Ю н у с а л и е в д и н л и н г в и с т и к а л ы к концепциялары» аттуу темада филология илимдеринин кандидаты окумуштуулук даражасын коргоого койгондугун кулактандырат.

Илимий жетекчи: фило-логия илимдеринин доктору, профессор К.Т.Токтоналиев.

Расмий оппоненттер: фи-лология илимдеринин доктору, профессор Б.Ш.Усубалиев, фи-лология илимдеринин канди-даты, доцент Ж.Ж.Жумалиев.

Жетектєєчї мекеме: К.Тыныстанов атындагы Ысык-Кєл мамлекеттик университе-тинин кыргыз тил илими кафе-драсы.

Диссертацияны коргоо 2012-жылдын 21-декабрында саат 10.00дє 720071, Бишкек шаары, Чїй проспектиси, 265-а дарегинде болот.

17 декабря 2012 года в 14.00 часов на заседании Диссертационного совета Д.03.12.022 по защите диссер-таций на соискание ученой сте-пени кандидата биологических наук при Институте биотехно-логии Национальной академии наук Кыргызской Республики по адресу: 720071, Кыргызская Республика, г.Бишкек, пр. Чуй, 265, состоится защита диссер-тации КАРАШЕВОЙ Акназик Азимовны на соискание уче-ной степени кандидата биоло-гических наук по специальности 03.03.01 - Физиология, на тему: «Иммунитет, естественная резистентность и пути их коррекции у жителей био-геохимических провинций горной местности».

Научный руководитель: Заслуженный деятель науки КР, доктор биологических наук, профессор Собуров Канчырбек Алгасиевич.

Официальные оппонен-ты: доктор биологических наук, Бекболотова Айгуль Керимку-ловна; Заслуженный деятель науки КР, доктор медицинских наук, профессор Китаев Миха-ил Исаакович.

Ведущая организация: Кыргызско-Российский Славян-ский Университет (720000, Кыр-гызская Республика, г.Бишкек, ул. Киевская, 44)

С диссертацией можно оз-накомиться в Центральной на-учной библиотеке Националь-ной академии наук Кыргызской Республики по адресу: 720071, Кыргызская Республика, г.Бишкек, проспект Чуй, 265-а.

Объявления

21 декабря 2012 года в 14:00 часов на заседании диссер-тационного совета Д.05.11.043 при Институте машиноведения НАН КР по адресу г. Бишкек, 720055, ул. Скрябина, 23 состоится защита диссертации на соискание ученой степени кандидата тех-нических наук БАЯЛИЕВА Алтынбека Жакыпбековича на тему: «Разработка и создание отбойного молота с двухкривошип-но-ползунным механизмом переменной структуры (ДКП МПС) с воздушной подушкой» по специальности 05.02.18 - «Теория механизмов и машин».

Научный руководитель: д.т.н., профессор М.С.Джуматаев.Официальные оппоненты: д.т.н., профессор Жалал-Абад-

ского государственного университета А.Каримов и к.т.н., доцент Кыргызского государственного технического университета им. И.Раззакова К.М.Дыканалиев.

Ведущая организация: Ошский технологический университет им. М.М. Адышева (Кыргызская Республика, г. Ош, 714018, ул. Исанова, 81).

С диссертацией можно ознакомиться в библиотеке Института машино-ведения НАН КР (г. Бишкек, 720055, ул. Скрябина, 23).

На заседании Диссертационного совета Д.08.11.021 при Ин-ституте экономики им. Дж.Алышбаева НАН КР и Кыргызском на-циональном университете им.Ж.Баласагына 21 декабря 2012 г. в 16.00 часов состоится защита диссертации ОЗЕРОВОЙ Элмиры Куванычпековны на тему: «Местные финансы в социально-экономическом развитии регионов Кыргызской Республики» на соискание ученой степени кандидата экономических наук по специальности 08.00.10 – Финансы, денежное обращение и кредит

Научный руководитель: доктор экономических наук Акназа-рова Роза Корчубековна.

Официальные оппоненты: доктор экономических наук Искаков Издевалды Искакович; кандидат экономических наук Жолдошбекова Сейилхан Джолдубаевна.

Ведущая организация: Кыргызский государственный универ-ситет имени И.Арабаева (ул. Раззакова, 51).

С диссертацией можно ознакомиться в библиотеке Кыргыз-ского национального университета им. Ж. Баласагына по адресу: г.Бишкек ул. Фрунзе 265.

20 декабря 2012 года в 14.00 часов на заседании диссерта-ционного совета Д.14.12.020 при Национальном хирургическом центре Министерства здравоохранения Кыргызской Республики по адресу г. Бишкек, ул. Ишембая Абдраимова, дом 25 состоится защита диссертации на соискание ученой степени кандидата меди-цинских наук КОЙЧУЕВА Калыбая Капаровича на тему: «Оценка результативности паллиативной и радикальной хирургической тактики при язвенной болезни двенадцатиперстной кишки, осложненной перфорацией» по специальностям 14.01.17 – Хи-рургия и 14.02.03 – Общественное здоровье и здравоохранение.

Научные руководители: доктор медицинских наук, профессор Мамакеев К.М. и доктор медицинских наук Ашимов Ж.И.

Официальные оппоненты: доктор медицинских наук, про-фессор Кенжаев М.Г. и доктор медицинских наук Бокчубаев Э.Т.

Ведущая организация: Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова (г. Алматы).

С диссертацией можно ознакомиться в библиотеке Нацио-нального хирургического центра Министерства здравоохранения Кыргызской Республики. (720044, Кыргызская Республика, г.Бишкек, ул. И. Абдраимова 25).

20 декабря 2012 года в 13.00 часов на заседании диссерта-ционного совета Д.14.12.020 при Национальном хирургическом центре Министерства здравоохранения Кыргызской Республики по адресу г. Бишкек, ул. Ишембая Абдраимова, дом 25 состоится защита диссертации на соискание ученой степени кандидата ме-дицинских наук МАМАЖУСУПОВА Нийматиллы Абдилаевича на тему: «Сравнительная результативность активной и вы-жидательной хирургической тактики при язвенной болезни двенадцатиперстной кишки, осложненной кровотечением» по специальностям 14.01.17 – Хирургия и 14.02.03 – Общественное здоровье и здравоохранение.

Научные руководители: доктор медицинских наук, профессор Мамакеев К.М. и доктор медицинских наук Ашимов Ж.И.

Официальные оппоненты: доктор медицинских наук, про-фессор Мусаев А.И. и доктор медицинских наук Муратов А.А.

Ведущая организация: Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова (г. Алматы).

С диссертацией можно ознакомиться в библиотеке Нацио-нального хирургического центра Министерства здравоохранения Кыргызской Республики. (720044, Кыргызская Республика, г.Бишкек, ул. И.Абдраимова 25).

21 декабря 2012 года в 16:00 часов на заседании диссертационного совета Д.05.11.043 при Институте машиноведения НАН КР по адресу г. Бишкек, 720055, ул. Скрябина, 23 со-стоится защита диссертации на соискание ученой степени кандидата технических наук ЮНУСОВА Фархота Иссамухамедовича на тему: «Технологическая система регулиро-вания подачей и зазором суппорта в гидростатических направляющих» по специаль-ности 05.02.08 – «Технология машиностроения».

Научный руководитель: д.т.н., профессор Кыргызско-Российского Славянского универ-ситета им. Б.Н. Ельцина Муслимов А.П.

Официальные оппоненты: д.т.н., профессор Жалалабадского государственного уни-верситета Кыдыралиев С. и к.т.н., доцент Бишкекской финансовой академии и экономики Сарбанов С.Т.

Ведущая организация: Кыргызский государственный технический университет им. И.Раззакова (Кыргызская Республика, г. Бишкек, 720044, пр. Мира, 66) .

С диссертацией можно ознакомиться в библиотеке Института машино-ведения НАН КР (г. Бишкек, 720055, ул. Скрябина, 23).

16 16-ноябрь, 2012-ж.

КУТБИЛИМКоомдук-педагогикалык жана илимий-популярдуу басылма

1953-жылы 7-апрелде негизделген

ГЕЗИТ ЭЭСИ: Редакциянын эмгек жамааты,Билим берїї жана илим министрлиги

Индекс 68411. Катталуу кїбєлїгї №27

Башкы

редактор

Кубат

ЧЕКИРОВ

Тел.: 62-04-86

Телефондор:

Башкы редактордун орун басары: 62-04-68

Кабарчылар: 62-04-93, 62-11-96

Реклама-маалымат борбору: 62-11-95

Бухгалтерия: 62-11-95

«Учкун» АКбасмакана-сындабасылдыЗаказ №659Нускасы: 8641

БИЗДИН ДАРЕК:

720040 Бишкек шаары,

Тыныстанов кєчєсї, 257.

E-mail: KutbilimS@mail.ru

Белгилїї мударис Кусеин Исаевдин айтымында, Конгрессте жалпы алты жумушчу топ иштеп, ошонун “Ааламдашуу чєлкємдїк мамилелердин социологиясы” деген отурумунда кыргыз социо-логиясы жана анын ишмердиги, Социологиялык ассоциациясы-нын муктаждыктары тууралуу баяндама жасаган.

- Бїткїл дїйнєлїк Социоло-гиялык ассоциация 1949-жылы тїзїлгєн. Ар бир тєрт жылда бир-ден конгресси єтєт. Ушул жылга чейин жалпы 17 конгресс єттї. Мен ошонун акыркы беш отуру-муна катыштым. Конгресстин 54 илимий комитети бар. Ага жїздєн ашык мамлекеттин Социологи-ялык ассоциациясы мїчє. Ага

Кыргызстандын Социологдорунун ассоциациясы дагы мїчє болуп киргенбиз, - дейт Кусеин Исаев.

Кыргыз социологдорунун ассоциациясы Кыргыз соци-ологиясын дїйнєгє таанытуу їчїн атайын сайт ачкан. Сайтты ачууга Бїткїл дїйнєлїк ассо-циация жардам берген. Учурда сайт аркылуу кыргыз социоло-гиясында болуп жаткан маа-лыматтарды жайылтууга толук мїмкїнчїлїк тїзїлгєн.

Белгилїї мударис К. Исаев-дин айтымында, Кыргызстанда социалдык илимдер артта ка-лып, илимий иштерге сын айтуу, кєз карашын билдирїї аксап, илимий деўгээлде талкуулар жїргїзїлбєйт. Кыргыз социолог-

дору ушул маселелердин їстїндє тажрыйба топтоо максатында Москва шаарында єткєн Соци-ологиялык конгресске катышкан. Анда Кусеин Исаев баштаган топ бул тармак боюнча жазыл-ган илимий иштерди ала ба-рып, кеўири талкууга коюшкан. Биринчилерден болуп социолог Рита Салмоорбекованын “Антропосоциалдык бїтїндїк” деген темада коргогон доктордук диссертациясы менен Москва-дагы Гуманитардык университе-тинин жана Экономика жогорку мектебинин социологдору кеўири таанышып, ал ишке єздєрїнїн пикирин айтышкан. Андан сыртка-ры жакында эле диссертациясын коргогон жаш илимпоз Ємїралиев Нурбектин дагы диссертациясы Социология институтунда жана Этнологиялык институтунда ака-демик Тишковдун секторунда талкууланган. Ош технологиялык университетинин окутуучусу Ну-ратбек Меўдибаев, БГУнун соци-ология кафедрасынын башчысы Бакыт Малтабаров да баяндама жасап, єздєрїнїн социологиялык изилдєєлєрїн сындан єткєрїп, пикирлерин угушкан.

Андан кийин Уфа шаарында єткєн IV Бїткїл Россиялык со-циологдордун конгрессине каты-шып, К.Исаев пленардык отурум-да баяндама жасап, секциялык иштерде Нуратбек Мендибаев, Абдикайым Жусубалиев, Самарбек Сыргабаев да кыргыз социологиясынын бїгїнкї аба-лы, эртеўи жєнїндє баяндама жасашкан.

- Бїгїнкї кїндє кыргыз со-циологиясы дїйнєлїк деўгээлге чыгып, єз ордун таба баштады десек жаўылышпаймын. Бул жолу орустун кеў мейкиндигинде кыр-гыз социологиясын таанытып, пикирлерин угуп, кандайдыр бир деўгээлде экзаменден єткєрїп келгендей болдук, - дейт Кусеин Исаев.

Нуратбек МЕЎДИБАЕВ, Ош технологиялык

университетинин башкаруу жана эл аралык мамилелер

факультетинин коомдук илимдер кафедрасынын

доценти:

- Россия Федерациясынын Башкортостан республикасын-дагы Уфа шаарында IV Бїткїл Россиялык социологдордун кон-грессине барып катышып кел-дик. Конгресске Англия, Фран-ция, Америка сыяктуу чоў-чоў єлкєлєрдєн жана айрым КМШ мамлекеттеринен чакырылган делегациянын єкїлдєрї, ошон-дой эле Россиянын бардык ре-гиондорунан изилдєєчї социо-лог окумуштуулар катышышты.

Ааламдашуу шартында ко-омдо мурун болуп кєрбєгєндєй социалдык єзгєрїїлєр тездик менен єтїїдє. Аларды изил-деп їйрєнїї, коомду илимий жактан башкарууну жолго коюу жана бул боюнча маанилїї иш-чараларды иштеп чыгуу бїгїнкї кїндїн маанилїї милдеттеринен болуп калды. Бул максатты иш жїзїнє ашырууда изилдєєчї, социолог окумуштуулардын ба-

шын бириктирген мындай кон-ференция, конгресстер коом-догу актуалдуу проблемаларды талкуулап, региондордогу болуп жаткан проблемалардын алдын алуу боюнча зор илимий иш-терди белгилейт. Мына ушундай иш-чаралардын бири катары жа-кында эле Уфа шаарында болуп єткєн мындай форум буларга кїбє боло алат.

Бул конгресске Кыргыз-стандан атайын делегация чакырылып, анын курамында Кыргызстан социологдор ас-социациясынын президенти, профессор К. Исаев башын-да болгон тєрт окумуштуу изилдєєчїлєр катыштык.

Кыргызстандан барган со-циолог окумуштуулардын бири катары конгрессте "Айыл соци-ологиясы" деген №19 секцияга катышып, “Айылдын жакырчы-лыгы Кыргызстан айыл калкы-нын социалдык мобилдїїлїгїнїн маанилїї фактору” деген темада єз билдирїїмдї жасадым.

Анда бїгїнкї рынок шар-тындагы кыргыз айылдарынын баштан кечирип жаткан социал-дык маселелерин, сырткы жана ички миграциянын факторлорун

социологиялык изилдєєнїн ма-териалдарынын жыйынтыгы бо-юнча чагылдырып, б.а. бїгїнкї айылдардагы жумушсуздук, жакырчылык сыяктуу маселе-лер социалдык мобилдїїлїктїн негизги факторлору болуп жат-кандыгына кеўири токтолуп, бїгїнкї кїндєгї кыргыз айылда-рындагы кєйгєйлїї маселелер-ден болгон социалдык турмуш-тук жагдайлар: турак-жай менен камсыз болуу, саламаттыкты сактоо, бала бакчалар, жал-пы билим берїїчї мектептер, коммуналдык жана турак-жай курулушу ж.б. калктын сапат-туу турмуш-тиричилигин камсыз кылуучу элементтердин абалын анализдеп, слайд-шоу кылып кєрсєтїп айтып бердим.

Жогоруда белгилеп кеткен-дей, конгресс жыйынтыгында талкууланган маселелер боюн-ча резолюция кабыл алынып, келечектеги милдеттер бел-гиленди. Мындагы ар жактан келген окумуштуулар менен та-анышып, илимий чыгармачылык байланыштар жєнїндє ой-пикир алышып, келечек пландарды тїзїп келгенибиз жемиштїї болду.

Кыргызстандын Социологдорунун ассоциациясынын прези-денти Кусеин Исаев баш болгон топ кыргыз социологиясынын жетишкендиктерин жайылтуу жана Кыргызстанды дїйнєгє таа-нытуу максатында 2012-жылы дїйнєнї кыдырып келишти. Бул топ алгач Аргентинанын Буэнос-Айрес шаарында єткєн Бїткїл дїйнєлїк Социологиялык ассоциациянын II конгрессине катышкан.

Алатоолук ак калпакчан социологдор Уфа шаарында.

Абдикайым ЖУСУБАЛИЕВ, социология илимдеринин кандидаты:

- Їстїбїздєгї жыл Кыргызстан социологиясы їчїн эл аралык байланыштар жаатында бир топ жемиштїї болду. Москва шаарында єткєн Жалпы Орусиялык социологдордун IV конгрессинин пленардык отурумунда Кыргыз Республи-касынын Эл мугалими Кусеин Исаевдин “Евроазиялык би-римдикти чыўдоодогу социологиянын ролу” деген темадагы баяндамасы Кыргызстандык делегациянын ийгилиги гана эмес, кыргыз социологиясын эл аралык деўгээлде тааны-лышы катары баалоо керек. Конгресстин катышуучулары да тиешелїї тематикалык секцияларда єздєрїнїн социология-лык изилдєєлєрїнїн натыйжалары боюнча кызыктуу илимий баяндамалар менен чыгып сїйлєштї. Айрыкча, САКтын вице-президенти Б.Малтабаровдун “Кыргызстандагы ислам социологиясы: маселелери жана келечеги” деген баянда-масы кызуу талкуу менен коштолду. Акыркы жылдардагы окуялардын нугунда Н. Омуралиевдин “Кыргызстандагы этностор аралык чыр-чатактар (социологиялык талдоо)” деген темадагы илимий баяндамасы да кєптєгєн суроолор менен коштолду. Агрардык єлкє болгон Кыргызстандагы айылдын инфраструктурасынын социалдык маселелерине арналган Н. Меўдибаевдин баяндамасы чоў кызыгуу туудуруп, ал кийинки Уфа шаарында єтє турган IV Бїткїл Орусиялык социологиялык конгресске чакыруу алган.

Коомду илимий башкаруу же коомдогу процесстерди баш-карууда илимдин жетишкендиктерин, жаўы социалдык техно-логияларды колдонуу, андагы тїрдїї чыр-чатактардын алдын алуу жана коомдун жаўы єнїгїї баскычына кєтєрїлїшїнїн єбєлгєсї болуп саналат. Бул процессте илим катары со-циологиянын да єзїнє тиешелїї орду, ролу бар. Орус окумуштуу-социологдорунун конгресси “Социология коомду илимий башкаруу системасында” деген темада єткєрїшї жєн жеринен эмес. Биздин республикада социологиянын бийлик тєбєлдєрї їчїн тїшїнїксїз, “ыўгайсыз” илим болуп, анын илимий мїмкїнчїлїктєрї талап кылынбаган абалда келе жатканы гана єкїнтєт.

Азыркы учурда интеллектуалдык эмгектин бааланбаган-дыгы, натыйжада мектептерде да, жогорку окуу жайларында да билим берїїнїн деўгээлинин тємєндїгї кендирди кескен кєрїнїш. Кусеин агай айткандай, Кыргызстандын гїлдєп єнїгїшї руханий дєєлєттїн, маданияттын, илим-билимдин їстємдїгї орногон маданий-интеллектуалдык абалдын не-гизинде жатканы анык. Демек, Кыргызстандын оор жїгїн кєтєрїїчї кїч – бул интеллигенция єкїлдєрї болгон абийири, дили таза, руху кїчтїї, билимдїї интеллектуалдар.

Белгилїї болгондой, социология элдин турмушунун бардык: социалдык, саясый, экономика, маданият ж.б. чєйрєлєрїнє кийлигишкен, а тїгїл адамдардын жїрїм-турумуна дейре изилдеген кєп тармактуу илим. Єнїккєн єлкєлєрдє коомдогу ар бир маселенин келип чыгуу себепте-рин, єнїгїї багыттарын, чечїї жолдорун иликтеп аныктоодо социология илиминин мїмкїнчїлїктєрї кеўири колдонулат. Дїйнє социологдору ар тєрт жылда чогулуп, адамзатты тїйшєлткєн маселелерди талкуулап турат. Кезектеги мын-дай дїйнєлїк илимий форум 2014-жылы Жапон єлкєсїнїн

борбору Токиодо болмокчу.

КЫРГЫЗ СОЦИОЛОГИЯСЫ ДЇЙНЄГЄ ТААНЫЛУУДА

Чолпон КИЙИЗБАЕВА, "Кутбилим"

Москва шаарында єткєн IV Бїткїл Россиялык социологдор-дун конгрессинде САКтын вице-президенти, БГУнун социология кафедрасынын башчысы Бакытбек Амир Малтабаров "Кыр-гызстандагы ислам социологиясы: маселелери жана келечеги" боюнча илимий баяндаманы окуду.

Алака-катыш