Veterinary Protozoology

Weerapol Taweenan

สัตว์เซลล์เดียว (Protozoa)

• เคลื่อนไหวโดยใช้แส้

(flagellum)

– ทรัยโคโมแนด

(Trichomonads)

– ฮิสโตโมแนส (Histomonas)

– จัยอาเดีย (Giardia)

• เคลื่อนไหวโดยใช้เท้าเทียม

(Pseudopod)

– อะมีบา (Amoeba)

• เคลื่อนไหวโดยใช้ขน (Cilia)

– บาลันติเดียม (Balantidium)

Giardia

• Giardia duodenalis (syn. G. intestinalis,

G. lamblia)

• mammals

• Claw hammer – median body ขวางลําตัว

• รูปร่าง

– Trophozoite ลูกแพร์, bilateral symetry ยาว 5-15

μm, sucking (adhesive) disc, 2 นิวเคลียส,

median body (parabasal body) 2 แท่ง แส้ 4 คู่

– Cyst รูปไข่ 7-10 x 8-14 μm ผนังหนา เรียบ มี 4

นิวเคลียส มี median axoneme แบ่งซิสต์ออกเป็น

สองข้างเท่ากัน

• พบมากเขต tropical

• อาศัยอยู่ในลําไส้เล็ก

• Sucking disc เกาะติดเยื่อบุ

ลําไส้

• Trophozoite สืบพันธุ์โดย

longitudinal binary fission

• เป็น cyst เมื่อสภาพแวดล้อม

ในลําไส้ไม่เหมาะสม

การติดต่อและอาการทาง

คลินิก

• กินน้ํา หรืออาหาร ปนเปื้อน cyst

• Fat malabsorption >> steatorrhoea

• Asymptomatic infection /OR

• Abdominal pain

• Diarrhoea

• Gas or bloating

• Nausea

การวินิจฉัย

• cyst or trophozoite in

faeces (direct smear,

floatation using zinc

sulfate, formalin-ethyl

acetate

• Serology (detecting Ag)

• PCR

รักษาและป้องกัน• Benzimidazoles

(albendazole,

fenbendazole)

• Nitroimidazoles

(metronidazole,

tinidazole)

• Good hygiene

Trichomonas

• Tritrichomonas foetus (syn.

Trichomonas foetus)

• causing bovine genital

trichomoniasis

• โค อาจพบได้ใน กระบือ สุกร และม้า

• Pear-shaped or spindle-shaped, 3-15 x

10-25 μm, นิวเคลียส 1 อัน, แกน axostyle,

แส้ 4 เส้น (ด้านหน้า 3 เส้น ด้านท้าย 1 เส้น)

• ไม่มีระยะ cyst

• แบ่งตัวแบบ longitudinal binary fission

การติดต่อ การก่อโรค และอาการ

• ติดโดยการผสมพันธุ์ตามธรรมชาติ หรือ การ

ผสมเทียม

• แบ่งตัวในช่องคลอด >> vaginitis

• Early abortion (หลังผสม 1-10 weeks)

• Purulent metritis

• Secondary bacterial infection >> กลิ่น

เหม็น

• แม่โคอาจหายเอง

• พ่อโค พบเชื้อใน preputial cavity, testis,

seminal vesicle (อาจคงอยู่ตลอดชีวิต

การวินิจฉัย

• ประวัติการแท้งในระยะแรก

• อาการ เช่น อัตราการผสมติดต่ํา

หนองในมดลูก ของเหลวไหลออก

จากช่องคลอด

• การตรวจหาเชื้อ

– ตรวจโดยตรง จากของเหลวในช่อง

คลอด

– การเพาะเชื้อด้วย media แล้ว

ตรวจหาเชื้อ

การรักษาและป้องกัน

• แม่โคมักหายเอง

• พ่อโคมักคัดทิ้ง เพราะรักษายาก

• แม่โคติดเชื้อต้องพักการผสมพันธุ์ ราว 3 เดือน

• อาจรักษาตามอาการ หรือให้ dimetridazole orally or i.v.

• ใช้น้ําเชื้อผสมเทียมจากพ่อที่ปลอดเชื้อ

Trichomonada in other hosts• คน

– Trichomonas vaginalis– Pentatrichomonas hominis

• สัตว์ปกี (นกพิราบ นกเขา ไก่)– Trichomonas gallinae

• สุกร– Trichomonas suis

• สุนัข (พบได้ในคน)– Pentatrichomonas hominis

• แมว– Tritrichomonas foetus

Histomonas• Histomonas meleagridis

• causing Histomoniasis (sy. Black Head หรือ Typhlohepatitis หรือ Infectious Enterohepatitis)

• ไก่งวง ไก่ อาจพบได้ใน นกยูง หรือสัตว์ปีกอื่นๆ

• Trophozoite รูปร่างอาจกลมหรือยาว

– ระยะ tissue form ไม่มีแส้ แต่มี basal body, 4-21 μm

– ระยะใน lumen ของลําไส้ รูปร่างไม่แน่นอน (amoeboid), 5-30 μm มีแส้สั้น 1-2 เส้น

• ต่างจาก Trichomonas คือ Histomonas ไม่มี undulating membrane

• ไม่มีระยะ cyst และมีการแบง่ตัวแบบ asexual binary fission

การติดต่อ• อาศัยพยาธิไส้ตันของสัตว์ปีก

Heterakis gallinarum

• เชื้อออกจากไข่พยาธิ เจริญในไส้ตัน

(caecum) เกิด lesion

• ไปยังตับ >> hepatits

• ไก่ต้านทานโรค เป็น reservoir ให้

ไก่งวงอายุน้อย

• ไก่งวงอายุมาก เป็น carrier ให้ไก่

งวงอายุน้อย

การก่อโรคและอาการ• อ่อนเพลีย ง่วง หัว-ปีก-หางตก

• อุจจาระสีเหลืองเหมือนกํามะถัน

• หัวอาจเปลี่ยนเป็นสีดําหรือไม่

เปลี่ยนก็ได้ (ไม่ควรตั้งชื่อโรคว่า

blackhead disease)

• ไส้ตันอักเสบ ผนังหนา เนื้อตาย

กลิ่นเหม็น

• ตับ เนื้อตายเป็นแอ่งเหลือง

ขนาดราว 1 ซม.

การวินิจฉัย

• อุจจาระสีเหลืองเหมือน

กํามะถัน

• ตรวจหาเชื้อ Histomonas

ด้วย light microscope จาก

อวัยวะที่ผ่าซาก

• รอยโรคที่ตับ

การรักษา

• Carbasone

• Furazolidone

• Dimetridazole

• Ipronidazole

• Nitarsone

การป้องกัน

• ยาป้องกัน เช่น Furazolidone

• แยกไก่ต่างอายุ

• ไม่เลี้ยงไก่งวงปนกับไก่

• ถ่ายพยาธิไส้ตันให้ไก่

• เปลี่ยนวัสดุรองพื้นบ่อยๆ เพื่อ

กําจัดไข่พยาธิ

Amoeba• Entamoeba

• นิวเคลียสแบบ vesicular

• สร้าง cyst และมีนิวเคลียส 1-8 นิวเคลียส

• บางชนิดมีระยะ trophozoite และซิสต์ บาง

ชนิดมีเฉพาะระยะ trophozoite เท่านั้น

• E. histolytica มีนิวเคลียสเล็ก 4 อัน

chromatoid body เป็นแท่งปลายมน >> ก่อ

โรคมาก พบในคน primates สุนัข แมว

• E. coli มีนิวเคลียสใหญ่ 8 อัน chromatoid

body เป็นแท่งปลายแฉก >> ก่อโรคน้อย พบ

ในคน primates สุนัข แมว

E. histolytica• บิดมีตัว Amoebic dysentery หรือ

Amoebic enteritis หรือ

Amoebic colitis ในคน

• Trophozoite, precyst and cyst

Trophozoites of Entamoeba histolytica

Cysts of Entamoeba histolytica

EndoplasmEctoplasm

NucleusFood vacuoleRed blood cell

Chromatoid body

วงจรชีวิต• คนหรือสัตว์กินน้ําหรืออาหาร

ปนเปื้อนที่มี cyst

• Excystation ที่ลําไส้ใหญ่ caecum and colon

• Trophozoite เล็กๆ ออกมาจากซิสต์ > แบ่งตัว > แทรกเข้า mucosa ลําไส้ใหญ่

• นิวเคลียส 1 >> 2 >> 4

• บางทีกระจายไปอวัยวะอื่นๆ

การก่อโรคและอาการ• เริ่มจากท้องเสีย ถ่ายเป็น

มูก และเลือดปน กลิ่นเหม็นคล้ายหัวกุ้งเน่า

• ปวดท้อง ท้องอืด ท้องเฟ้อ

• Amoebic granulomaเกิดได้ทุกที่ในลําไส้ใหญ่

• ภาวะแทรกซ้อนจากการที่เชื้อกระจายไปยังอวัยวะอื่น โดยเฉพาะ ตับ พบบ่อยคือ ฝีที่ตับ (amoebic liver abscess)

การวินิจฉัย

• ตรวจหา trophozoite, precyst

หรือ cyst ในอุจจาระ

• เอ็กซเรย์ตับหรือปอด

• การส่องตรวจทางลาํไส้ตรง ด้วย

proctoscope และ

sigmoidoscope

• นําอุจจาระไปเพาะเชื้อ

• ตรวจทาง serology

การรักษา

• Tinidazole

• Metronidazole

• Emetine

• Dehydroemetine

• เจาะหนองในตับออก

• มีนิวเคลียสใหญ่ 8 อัน

• chromatoid body เป็นแท่งปลายแฉก

Entamoeba coli

Balantidium• Balantidium coli เป็นพวก ciliate ใช้ขน

(cilia) ในการเคลื่อนที่ ส่วนใหญ่เป็น free

living ส่วนน้อยเป็นปรสิต พบใน colon

• เกิดโรค Balantidiasis ในสุกร คน และ

primates อื่นๆ

• Trophozoite รูปไข่ 30-150 x 25-120 μm

ปกคลุมไปด้วย cilia มี macronucleus รูปไส้

กรอก (รูปไต) และ micronucleus

• Cyst รูปกลมหรือไข่ 40x60 μm สีเหลืองปน

เขียว ผนังมี 2 ชั้น

วงชีวิตและการก่อโรค• แบ่งตัว transverse binary

fission

• อาจมี conjugation หรือ budding

• ติดโดยกิน cyst หรือ trophozoite

• คนมักติดจากสุกร โดยรุนแรงเมื่อมีแผลในลําไส้ อาจท้องเสีย หรืออาจไม่มีอาการเลย

• สุกรมักไม่ค่อยก่อโรค แต่อาจท้องเสียในสุกรดูดนม และสุกรเล็ก

การวินิจฉัย• ตรวจหา cyst หรือ

trophozoite ในอุจจาระ

การรักษาและป้องกัน

• สุกร ไม่ต้องรักษา

• หรือให้ Oxytetracycline,

Furazolidone หรือ

Metronidazole

Cytostome (arrow) and cytopyge (arrow head)macronucleus and the cytostome

References และหนังสืออ่านเพิ่มเติม:

มานพ ม่วงใหญ่. 2540.วิทยาสัตว์เซลล์เดียวทาง

สัตวแพทย์.,

Taylor, M.A. et al. 2007. Veterinary

Parasitology. Blackwell.,

Urquhart, G.M. et al. 1996. Veterinary

Parasitology. Blackwell.