Siyaset Bilimi unite04

8/3/2019 Siyaset Bilimi unite04

1/20

Dier canllar gibi insan da beslenme, barnak ve daha sonra eflleflmek gibi belir-

li gereksinmelerle doar. Bu rk, kltr dzeyi, din veya kiflinin bal bulunduu

toplumsal snf dikkate alnmakszn dorudur. Dier hayvanlar gibi insann ye-

mesi, soluk almas Psikolojide, zellikle McDougall ve Freudun nc erliinden

beri, gemiflin gl entellektelce geleneiyle vurgulanmasnn nemine arlk

vermek zere bir hayli yaz yazlmfltr.

Bunun yannda, bir baflka geree deinelim. insanlar yiyecek, konut veya efl

ararken gzlemlediimiz vakit bu urafllarn nceden belirlenmifl yollarda yapl-d sonucuna varrz. nsanlar yemek yerler, eflleflirler ve konut gvenliini tadar-

lar; ama nasl ve ne gibi koflullar altnda yemek yiyecekleri, eflleflecekleri ve konut

gvenliini tadacaklar byk apta, grenekler, gelenekler, yasalar ve toplumsal

ltlerle (standart) ayarlar iin dorudur. Eer bir kimse nemli derecede bu ka-

tegorinin iersinde yer almyorsa onun toplumun bir yesi olduu sylenemez.

(Kaynak: Muzaffer fierif, Sosyal Kurallarn Psikolojisi, Alan Yaynclk, 1994,s.19)

67

Siyasal Yaflaminde KkGruplarn Yeri 4


2/20

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

bireyden sonra byk nemi olan kk gruplarn siyasal yaflam iindeki

yerini tanmlayacak,

kk gruplarn yaps-dinamiini aklayabilecek,

kk gruplarn toplumla ve siyasetle iliflkilerini tartflabileceksiniz.

indekiler

GRfi

KK GRUPLARDA YAPI VE fiLEYfi

Kk Gruplarn Yaps

Grup Dinamii ve Deiflme

Grup i ktidar ve nderlik

KK GRUPLAR VE SYASET

Gruplar Aras Dinamik

Gruplarn Siyasal Davranfllara Etkisi Kk Gruplar ve Toplum

68 Siyaset Bi l imi

Anahtar Kavramlar

Kk Grup

kincil Grup

Dflnce nderi

Grup Dinamii


3/20

GRfiToplumsal yaflamda, bireyden sonra gelen boyutu kk gruplar oluflturur. Birey,

bir anlamda kk gruplar araclyla toplumla btnleflir. Bu nedenle de, kkgruplarn yaplar ve iflleyiflleri bilinmeden, siyasal yaflam tmyle kavranamaz.Gruplarn i dinamikleri kadar, gruplar aras dinamiin sreleri de, birok davra-nfln aklanmas bakmndan nem taflr. Siyasal tutumlarn oluflumunda kkgruplarn yadsnamaz bir arl vardr.

KK GRUPLARDA YAPI VE fiLEYfiKk gruplarn siyasal yaflamda oynadklar rol kavrayabilmek iin, nceliklekk grup kavramna aklk getirmek ve oradan hareketle grup dinamii olgu-sunu incelemek gerekir. Grup ii iktidar ve nderlik konusu da, hem kk grup-larn iflleyifllerinin iyi anlafllmas, hem de genel olarak nderlik olgusunun eflitliynlerinin kavranlmas asndan nemlidir.

Kk Gruplarn YapsAralarnda belirli trden, sk ve srekli iliflkiler bulunan az sayda kifliyi kk birgrup olarak tanmlayabiliriz. Aile byle bir grup olduu gibi, okulda, iflte ya da as-kerde oluflan arkadafl gruplar da bu snflandrmaya girerler. Belirli zamanlardabir araya gelen komflular, spor yapmak ya da satran oynamak iin bir araya ge-lenler de zamanla kk bir grup olufltururlar. Belirli bir dayanflma ve dorudaniliflkiler, kk gruplarn temel nitelikleridir. rnein; bir futbol manda, ayn tri-bnde birbirine yakn oturanlar bir kk grup saylmazlar. Ama her mata yak-laflk ayn yerde oturmay srdrrlerse, zamanla orada da bir kk grup ortayakar.

Kk gruplar, yeleri arasndaki iliflkilerin younluuna ve zellikle de nite-liine gre ikiye ayrabiliriz: Birincil gruplar, ikincil gruplar.

Birincil gruplarn temel zellii, yeler arasndaki iliflkilerin duygusal nitelikteolmasdr. Bu gruplarn yeleri kolay kolay deiflmezler. Bir araya gelmelerinin ne-deni de, belirli bir amac gereklefltirmek deildir. yeler birbirlerini, hemen heryanlaryla tanrlar. liflkileri genifl kapsaml ve itenliklidir. Birincil gruplara rnekolarak, aileyi ve arkadafl gruplarn gsterebiliriz.

Birincil gruplarn zellikleri nelerdir? Aile ve arkadafl gruplar dflnda birincil gruplara

rnekler gelifltiriniz.

kincil gruplara, resmi gruplar ya da gnll gruplar da dendii olur. kincilgruplarn yeleri arasndaki iliflkiler, duygusal olmaktan uzaktr ve ancak belirlialanlar kapsar. Belirli bir amaca ynelik olarak oluflan bu gruplarda, yeler hemensrekli bir biimde deiflir. Ayn iflyerinde ya da belirli kurullarda alflanlar, der-nekler, siyasal partiler, sendikalar, hep ikincil gruplar kapsamna girerler. Bu grup-lara ancak belirli bir ama iin girilir ve grubu oluflturan kifliler de, birbirlerinin an-cak bu amala ilgili yann tanrlar, rnein, zel yaflamlarn bilmezler. liflkileri biranlamda resmi ve snrldr.

ster birincil isterse ikincil gruplar olsun, kk gruplarn yaps geden olu-flur: Kurallar, konumlar ve grevler. zellikle birincil gruplarda kurallar yazl de-ildir. Zaman iinde oluflmufllardr ve grubu oluflturan yelerce bilinirler. Bunlarauyulmamas durumunda ne gibi yaptrmlarn uygulanaca da, gene yazl olma-

69nite 4 - Siyasal Yaflam inde Kk Gruplarn Yeri

Kk grup :Aralarndabelirli trden, sk ve srekliiliflkiler bulunan az saydakifliden oluflan belirli birdayanflma ve dorudaniliflkilere sahip gruplardr.

Birincil gruplardakendiliinden, ikincilgruplarda ise yasalarlabelirlenmifl konumlar vardr

SIRA S ZDE


4/20

makla birlikte bilinir. Kurallara uyumda en nemli etkeni, grubun manevi basksoluflturur. kincil gruplarda ise yazl kurallar ve yaptrmlar ar basar. Yneticile-rin nasl seilecei, denetimin nasl yaplaca, grev blmnde hangi esaslarauyulaca, genel olarak yelerin ykmllkleri, yasalar, ynetmelikler, tzklerya da szleflmelerle belirlenmifltir.

Birincil gruplarda kendiliinden, ikincil gruplarda ise yasalarla belirlenmifl ko-numlar vardr: Ailede ana, baba ve ocuklar, bir dernekte baflkan, ynetim kuruluyeleri ve denetleyiciler gibi. Grubu oluflturan her yenin konumu bellidir.

Grup yapsnn nc esi, bu konumlarda uygun olan grevlerdir. Her ko-numdaki yenin, grubun srebilmesi iin neler yapmas gerektii kurallarca belir-lenmifltir. Grevlerin yerine getirilme dzeyi, grubun gcn ve saln belirler.Beklenen ile yerine getirilen arasndaki fark arttka grubun varln srdrmesigleflir, zlmeye bafllar. Ya baz yeler grubun dflna itilirler, ya da grubun var-l tmden sona erer.

Kk gruplarn yaplarnn anlafllmasnda, Morenonun sosyometri olarak ad-landrlan yntemine ksaca gz atmakta yarar var. Sosyometri testi, bir grubu olufl-turan kifliler arasndaki duygusal balantlar saptama amacna yneliktir. Grubunyelerinin birbirlerine karfl olan olumlu, olumsuz ya da ne olumlu ne olumsuzduygularnn saptanmasyla birlikte, ortaya o grubun bir kalb kmfl olur. Baz ki-fliler hemen herkes tarafndan seilirken, bazlar hemen herkes tarafndan isten-meyebilir ve bazlarna karfl da kaytsz bir tutum bulunabilir. Ama bu seimler ko-nudan konuya da deiflebilir; rnein birlikte alflmak istenen kifli ile birlikte e-lenilmek istenen kifli ya da kifliler ayn olmayabilir.

Kk gruplarn yaplarndaki bu gibi zelliklerin bilinmesinin nemi ortada-dr. Birlikte olmak isteyenlerin birlikte olmalar genellikle olumlu bir ortam yara-trken, tersi bir durum gerginlik dourur, belirli amalara ulaflmada baflary zor-lafltrr. Birincil ya da ikincil olsun, her grubun resmi kalbnn arkasnda, duygu-sal balantlar yanstan sosyometrik bir kalp bulunur. Bu iki kalp arasndakifarkn azaltlabildii durumlarda, baz sorunlarn zm kolaylaflr. Herhangi birkonuda bir grubun tutumu etkilenmek istendiinde, o grubun etkisiz ya da se-vilmeyen bir yesiyle ifle bafllamann yanlfll ortadadr. Oysa sosyometrik test-lerle ortaya kmfl, dflnce nderiolarak nitelendirilebilecek etkin yelereynelmek ok daha akllcadr.

Grup Dinamii ve DeiflmeGrup dinamii kavramn ortaya atan ve gelifltiren Kurt Lewin, bu konuyu flyleaklyor: Bir grup, dinamik bir btndr. Grubun herhangi blmndeki bir de-

ifliklik, dierlerini de etkiler. Baflka bir deyiflle, grup gelerinin karfllkl bir ba-mll sz konusudur. Lewine gre; grup yelerini bir arada tutan ve birbirleri-ne benzemeye zorlayan grubun zlmesine ynelik glere direnen sreler gru-bun birliini oluflturur.

Grup birliinin kaynaklar eflitlidir. Dfl kaynaklarn baflnda, grubu oluflturanbireylerin toplumsal konumlarnn benzerlii ya da farkll gelir. Baz dfl kay-naklar ise, daha ok ikincil gruplar iin geerlidir. Toplumsal denetim sreleri-nin etkisini ve grubun ifllevsel olarak daha byk bir gruba bamlln bu er-evede deerlendirebiliriz. rnein, bir siyasal partinin arafltrma birimimin ba-mll bu trdendir.

Grup birliinin i kaynaklar daha byk bir arlk taflr. Bu kaynaklarn bir

ksm duygusal, dierleri ise ifllevseldir.

70 Siyaset Bi l imi

Sosyometri testi, bir grubuoluflturan kifliler arasndakiduygusal balantlar sapta-ma amacna yneliktir.


5/20

Grup birliini oluflturan duygusal etkenlerin baflnda, ortak bir amacn varlgelir. Ortak amaca doru gelifltirilen ortak eylemin kendisi de, bafll baflna bir et-ken saylabilir. Gruba ait olmann ekicilii ise ok nemlidir. Gemifl yllarda, tr-manan terrizm iinde rol oynayan kk gruplarda, bunun etkisini aklkla gr-dk. Son olarak, grup yelerinden birisine ya da birkana duyulan dostluu da,grup birliini oluflturan temel gelerden sayabiliriz. rnein; srf sevgilisinin hatriin ideolojik gruplara katlan baz genlerin, zamanla ifli adam ldrmeye kadargtrebildiklerini biliyoruz.

Her grup, ortak amaca yrmek ve baz gereksinmeleri karfllamak iin, dere-cesi deiflen bir biimde rgtlenmifltir. Bu nedenle de, grup iindeki yelerin, de-iflik grevleri yerine getirmeleri sz konusudur. Daha sonra greceimiz gibi, n-derin ynetim biimi de bu erevede deerlendirilmelidir. Bunlar grup birliinioluflturan ifllevsel etkenlerdir.

Grup birliinin dfla yansmasnda, zellikle tutum dikkati eker: ounlu-

a uyma, sapmalara diren ve gerektiinde dfla karfl harekete geebilecek birsaldrganlk potansiyeli. Zamanla her kk grup iinde, davranfllarda, dflnce-lerde, duygularda ve bu arada kullanlan dilde, byk benzerlik oluflur. oun-lua uyma derken, iflte bu sreci kastediyoruz. Eer bu arada tersi eilimler gs-teren yeler olursa, onlar yola sokmak iin aba gsterilir ve belirli bir bask or-tam oluflur. Bu abalar sonu vermediinde de, ye kendisini ounlukla gru-bun dflnda bulur.

Grup birliinin bir uzants olan, saldrganlk potansiyelinin ortaya kmas iin,grubun mutlaka dflardan gelen bir tehditle karfl karflya olmas gerekmez. Her k-k grupta var olan biz duygusu, dflardan gelen bir tehdit karflsnda glenir.Ama grup birliini gstermek iin, kendiliinden bir dfl rekabet ya da saldr ei-limi de ortaya koyabilir.

Grup birliini oluflturan etkenler nelerdir?

Deifliklik neri ya da giriflimleri, hangi dzeyde olursa olsun (gnlk alflkan-lklarla ilgili bulunanlardan, yeni alflma yntemlerine ya da siyasal ve toplumsalkurumlardaki kkl deiflikliklere kadar), genellikle hoflnutsuzluk, tepki ve diren-me ile karfllaflr. Lewin, yapt arafltrmalar sonucunda, bu tutumun nedenlerinide, byk lde grup ii dinamie balamfltr. Lewine gre; deiflikliklere karflkoymann temel nedeni, grubun deer yarglarna ve kurallarna ters dflme kor-kusudur. Bu nedenle de, bir grubun alflkanlklarn deifltirmek, tek bir kiflininalflkanlklarn ya da kanlarn deifltirmekten daha kolaydr.

Lewin bir grubun kan ve davranfllarnn deiflmez olmadn, her zaman be-lirli bir deiflme srecinin sz konusu olduunu vurguluyor. Ama koflullarn hzladeifltii bunalm dnemlerinin dflnda, her deiflikliin karflsna belirli toplumsaldengeler kmaktadr. Deiflikliin kabul edilmesi, bu dengelerin istenen yndedeifltirilebilmesine baldr. Baflka bir deyiflle, yeni dflnce ve davranfllarn be-nimsenebilmesi iin, nce var olan dflnce ve davranfllarn srmesini salayandengelerin zlmesi gerekmektedir.

Lewin, bir yeniliin kabul ettirilebilmesi, bir deiflikliin gerekleflebilmesiiin, iki yol bulunduunu ne sryor. Ya yenilik ynnden bask yaplacak vebu bask zamanla arttrlacak, sonuta belirli bir gerilim ve giderek atflma doa-caktr; ya da deifliklie karfl var olan direnci zayflatmann yntemleri aranacak-tr. Direncin bafllca nedeni yerleflik deer yarglar olduuna gre, o yarglar

paylaflanlarn tmn birlikte ele alp ynlendirmek en geerli yntemdir. Le-


SIRA S ZDE


6/20

win, bu amala, grubu oluflturan bireylerin birlikte katlacaklar tartflmalardanyararlanmfltr.

Lewinin konumuzla ilgili nl deneylerinden birisi, kinci Dnya Savafl sra-snda Amerika Birleflik Devletlerinde yapld. Savafl koflullar iinde, halkn birazdaha az biftek yemesi ve onun yerini de sakatatla doldurmas gerekiyordu. Lewin,nce bir grup ev kadnn toplayarak, onlara bir dizi konferans dinletti. ktisat ko-nuflmac, savafln ekonomi zerindeki etkilerinden sz etti. Eer tketim alflkan-lklarnda belirli bir deiflme olmazsa, dana eti tm istemi karfllayamayabilirdi. Da-ha sonra sz alan beslenme uzman, sakatatn besleyici deerinin en az biftek ka-dar olduunu anlatt. Sonunda da iyi bir afl, sakatatla yaplan gzel yemek tanm-lar verdi. Ne var ki, sonu cesaret verici olmad. Dinleyici davranfllarndaki dei-fliklik ok snrl kald.

Lewin, ikinci bir grup ev kadnna, baflka bir yntem uygulad. Bu kez iktisat-, beslenme uzman ve afl kendiliklerinden birer konferans vermediler. Sadece

salonda bulunan ev kadnlarnn sorularn yantladlar. Aslnda ayn fleyleri, amabu kez sorulara yant verirken anlattlar. Baflka bir deyiflle, konuyu onlar ve dinle-yiciler bir arada tartfltlar. Bu kez sonu ok daha baflarlyd. Birinci deneyde te-ker teker pasif durumda bulunan bireyler, ikinci deneyde etken duruma gemifl vebir grup dinamii yaratarak, ortak bir kan oluflturmufllard.

Bu ve benzeri deneylerden kan sonu aktr. Kifliler alnmasna katldklarbir karar daha ok benimsemekte ve uygulamaktadrlar. rnein, iflyerlerinde ye-ni tekniklerin kullanlmas amacyla da ayn yntemi uygulayan deneyler yaplmflve olumlu sonular elde edilmifltir. Konunun, genel olarak siyasal rejimlere ve zelolarak da, adafl demokrasi kavramndaki katlma esinin nemine tuttuu fl- da bu arada vurgulamalyz.

Lewinin yapt deneyden ne gibi sonular kartlabilir? Tartflnz.

Grup i ktidar ve nderlikToplumda olduu gibi, kk gruplarn iinde de, kifliler etkinliklerine ve saygn-lklarna gre sralanrlar. Bu ast-st sralamasnn stnde de, nder ya da nder-ler bulunur. Toplumdaki iktidar olgusunun bir boyutuna ya da baflka dzeydekibir benzerine kk gruplarda da rastlarz.

nderlik olgusunu kk gruplar iinde incelemek, toplumsal dzeydeki n-derlik olgusuna flk tutaca iin ilgintir. nder, grubuna her istediini yaptrabi-len insan mdr? Yoksa, grubunun eilimlerini en iyi sezen ve doru deerlendirenkifli midir?

Arafltrmalar, gerein ikisinin arasnda olduunu gsteriyor. nder her istedi-ini yapamaz ve yaptramaz. Ama, yalnzca grubun gereksinmelerini ve eilimleri-ni en iyi sezen kifli de, nder deil, ancak nderin danflman olabilir. Bu bir arka-dafl grubunda, bir hrsz etesinde ne lde geerliyse, bir sendika ya da siyasalparti ynetiminde ayn lde geerlidir. nemli olan, nderin ne lde ve netrde bir mdahalesinin, o grupta geerli olduudur. Grubun genel eilimlerinesk sk ters dflen bir kiflinin, nderliini uzun sre korumas beklenemez.

Grubu nem verilen bir amaca gtrebilecek yetenekte olmak, grubun beklen-tilerine uyabilmek, grup yelerince nem verilen kiflisel niteliklere sahip bulun-mak, genellikle bir grupta nder seilebilmek ya da nderlii koruyabilmek iingereken zelliklerdir.

72 Siyaset Bi l imi

Yeni dflnce vedavranfllarnbenimsenebilmesi iin, ncevar olan dflnce vedavranfllarn srmesinisalayan dengelerinzlmesi gerekir.

SIRA S ZDE

Grubun genel eilimlerinesk sk ters dflen bir kiflinin,nderliini uzun srekorumas beklenemez.


7/20

Kk gruplarda nderlik iin gerekli nitelikler nelerdir? Yaflamn iinde kendi yaflad-

nz deneyimleri dikkate alarak tartflnz.

nderlik konusuyla ilgili en ilgin kk grup arafltrmasn LippitileWhyteyaptlar. ki arafltrmac, bofl zamanlar deerlendirmek iin ocuk grubu olufl-turdular. Bu grubun bileflimlerinin olanak lsnde birbirine benzemesinezen gsterilmiflti. Yaplar birbirine benzeyen bu gruplarn her birine ayr birynetim biimi uyguland. Her hafta oyun oynamak iin iki saat bir araya gelenbu ocuk gruplarn, birer yetiflkin kifli ynetiyordu. Yneticilerin kifliliklerininetkisini gidermek iin de, her grup her ynetici ile ayr ayr alflmak ola-na buldu.

Birinci grupta denenen otoriterbir ynetim biimiydi. O grubun nasl biroyun oynayacana ve o oyunda kimlerin hangi grevleri ykleneceine, elifli a-

lflmalarndaki iflblmne, hep nder tek baflna karar veriyordu. kinci gruptademokratikbir ynetim sz konusuydu. Kararlar tartfllarak ve herkesin ya dabyk ounluun oluru alnarak oluflturulmaya alfllmaktayd. nc gruptaise, nder hibir fleye karflmyor ve ocuklar istediklerini yapmakta serbest bra-kyordu. Bu grupta bir eflit braknz yapsnlarmodeli geerliydi. nder ancakkendisine bir fley sorulduunda ifle karflyordu.

Otoriter ynetimde nder alflmaya katlmyor, yalnz emir veriyordu. Demok-ratik ynetimde ise, nderin kendisi de belirli grevleri stlenmekteydi.

retkenlik asndan, otoriter ynetimle demokratik ynetim arasnda nemlibir fark olmad ortaya kt. Ama demokratik ynetim altnda ifl daha kaliteliydi.Daha da nemlisi, otoriter ynetici grubu terk ettii an ifl duruyor ve zgrlnverdii rahatlama ile grlt bafllyordu. Oysa ynetimde demokratik yntemlerikullanan nder odadan kt zaman, fazla bir fley deiflmemekte ve yaplan alfl-ma srmekteydi. En dflk verim ise, yelerin bir anlamda kendi bafllarna brakl-d nc grupta alnmflt. Baflka dikkati eken bir nokta, moralin demokratikgrupta daha yksek oluflu ve otoriter biimde ynetilen gruptaki ben eiliminekarfllk, demokratik grupta biz duygusunun geliflmesiydi.

Deney, otoriter bir ynetimin, grupta, ya saldrganlk ya da gevfleklik ve adamsendecilik eilimlerini gelifltirdiini ortaya koydu. Ama saldrgan tepkiler nderedeil, grubun dier yelerine ya da dflardan gelip de hak etmedii bir konuma sa-hip olanlara yneliyordu. Eflyalar krp dkmek, aralar hor kullanmak gibi saldr-ganlk belirtileri de, otoriter biimde ynetilen grupta grlen durumlard. Otoriterndere boyun eme derecesi arttka, adam sendecilik de fazlalaflyordu. Yaplan

iflte daha nemli grevlere gelme, bu isteklerinin yalnzca otoriter ndere baloluflu, gergin bir rekabet ortam yaratyordu.

Deney ilgintir, ama her koflul altnda ayn sonular vermeyecei, buradan ha-reketle bir genelleme yaplamayaca bilinmelidir. rnein; hangi tr ynetimingeerli olaca, bir yandan kiflilerin yetiflme biimlerine, yani kltrel zelliklerine,te yandan da yaplan iflin niteliine baldr. Evde ve okulda otoriter bir eitim-den gemifl olan bireylerin, demokratik bir ynetim biimine hemen uyum sala-malar ve yksek verime ulaflmalar beklenmemelidir.

Benzer bir deney 1946 nn Almanyasnda yapldnda, birok grupta otoriterynetim demokratik ynetimden daha iyi karfllanmfltr. Aile yapsnn otoriter ol-duu ya da kendine gvensizlikduygusunun yaygn bulunduu toplumlarda

otoriter ynetimin tercih edilmesi olasl gldr. adafl bir demokrasi kurma


SIRA S ZDE


8/20

amacna ynelen Atatrkn, ifle bir eitim reformuyla, hatta daha genifl anlamylademokratik bir kltr devrimiyle bafllamas bu adan ok anlamldr.

fl verimi asndan otoriter ve demokratik ynetimler arasnda ne gibi farkllklar vardr?

Verimlii artracak yntem size gre hangisidir? Nedenleri ile birlikte tartflnz.

Ynetim biiminin baflars, kiflilerin yetiflme biimlerine bal olduu kadar,yaplan iflin niteliine de baldr. rnein baz durumlarda, yaplan ifle dorudankarflmayan ve kimin ne yapacana otoriterbir biimde karar veren ustabafl da-ha baflarl olabilmektedir.

Ynetim asndan nemli olan bir baflka nokta da, grup iindeki iletiflim kanal-lardr. Tm bilgilerin tek merkezde topland, merkezci bir ynetim biimininegemen olduu gruplarda daha az hata yapld ve baz durumlarda sorunlarndaha hzl bir biimde zld gzlemleniyor. Buna karfllk, bu gibi gruplarda

moralin daha dflk olduu ve grup yelerinin, grup ii iliflkilerden daha az mem-nun olduklar da gerein teki yann oluflturuyor.

Aslnda ynetim biimi, grup ii haberleflme flemas ve yaplan ifl arasnda be-lirli bir tutarln, uyuflmann olmas gerektii aktr. rnein; gnlk bir gazete-de ya da gizli bir haber alma rgtnde bilgilerin tek merkezde toplanmas zorun-ludur. Ama gazetenin haber alma blmn yneten kiflinin otoriter ya da demok-ratik bir ynetim biimi uygulamas iin bir zorunluluk yoktur.

Amerika Birleflik Devletlerinde askerler arasnda yaplan baz arafltrmalar da il-gin sonular ortaya koydu. rnein; askerler arasndaki arkadafl gruplarnda, oto-riter eilimler gsterenlerin gruplar tarafndan nder olarak benimsenmeleri flan-snn ok az olduu anlafllyordu. Dostluk iliflkileri, bir grup yesinin nder olarakbenimsenmesinde fazla bir rol oynamyordu.

Kuflkusuz ki, grup iindeki iktidar olgusu yalnzca nder ve nderlikle snrldeildir. nder kadar dier grup yelerinin davranfllar da bu olgunun eflitli yn-lerine flk tutar. Baz deneylerde, daha gllerin yani byklerin tevecchnkazanmak ve daha fazla etki sahibi olmak isteyenlerin, takliti bir tutum benimse-dikleri grlyor. Bir ksm grup yesi ise byklerden kaynaklanan tedirginlikle-rini azaltabilmek iin, bir tr z savunmac bir tutum gelifltiriyorlar. Gene grubunaz etkili yeleri, kendilerine yakn olan nder ya da nderlerin etkisini ve onlarnkendilerine ynelik iyi duygularn genellikle abartmak eilimi taflyorlar.

Gruplar bydke, o gruplarn iinde de birtakm altgruplar olufltuunu vegrup ii iktidarn belirlenmesinde, onlar arasndaki rekabetin nemli rol oynad-n biliyoruz. Grup ii farkllaflmann artmas, altgruplarn birliini ve onlar arasn-

daki rekabeti glendirirken, grubun genel birliini zayflatyor. Eer grup iindealt konumlarda olanlarn, st konumlara ykselebilme olanaklar bulunuyorsa, biryandan altgruplarn i birlikleri zayflarken, te yandan da grup iindeki genel ge-rilim azalyor. Bireydeki ykselebilme umudu, onun stlerine karfl duyduu ks-kanlk ve kzgnln gszleflmesine neden oluyor. Ama, grup ii konumlardatoplu bir deiflme olasl da, bir yandan sttekilerde kuflkular yaratrken, te yan-dan da alttakilerde onlara karfl bir dflmanlk douruyor.

Resmi gruplar asndan da geerli olan bu sreler, genel olarak siyasal yaflam-la ilgili birok konuya flk tutmaktadr. Bu adan ok aydnlatc olan bir deneyi,1956 ylnda Dittesve Kelleygereklefltirmifllerdir.

Sz konusu deneyde bir alflma grubu oluflturuldu ve aradan bir sre getik-ten sonra, grubu oluflturan bireylere teker teker, grubun onlar hakknda grfl

74 Siyaset Bi l imi

Hangi tr ynetimin geerliolaca, bir yandan kiflilerinyetiflme biimlerine, yanikltrel zelliklerine, teyandan da yaplan iflinniteliine baldr.

SIRA S ZDE


9/20

zerinde bilgi verildi. yelerin bir blmne, dierleri sana deer veriyor ve grupiinde kalman istiyordenirken; baflka bir blmne, grup seni semedi, grupiinde olman fazla deerli grlmyordendi. nc grupta bulunanlara verilenbilgi ise flyleydi: Seni isteyenler de var, istemeyenler de, ortadasn. Durumunilerde iyileflebilir de, ktleflebilir de.Aslnda grubu oluflturan kifliler arasnda pekbir fark yoktu ve verilen bilgiler tamamen uydurmayd.

Bu birinci aflamadan sonra, grup yelerinin davranfllarnda belirgin zelliklergrld. Gruptaki durumlarnn ortada olduunu sananlar, grubun desteini tamanlamyla salayp kendilerini gvence altna alabilmek iin, grubun kurallarnauymak ynnde byk aba gsterdiler. Gruptan dfllandklarn sananlar, grupiinde uyumlu davranmaya alflrken, dflarda grup kurallarna tam ters davrand-lar. Artk grupta bulunmak onlar iin nemini bir lde yitirmiflti. Grup tarafndantam anlamyla benimsendiklerini sananlarn gruba uyma abalar ise, ortadakiler-den daha az oldu.

Baz bilim adamlar, bu son tutumu, ndere zgolarak nitelendiriyorlar. Bi-rey nce grubun kurallarna sk skya uyarak beeni kazanr ve nder olur. n-derlii tartfllmaz duruma geldikten sonra da, gruptan bamsz davranflta bulun-ma zgrln kazanr. nk kazandn yitirme olasl ok azalmfltr.

Deneydeki davranfl kalplarnn, byk lde toplumsal snflarndakine deuyduunu syleyebiliriz. Genellikle orta snflar, toplumsal kurallara en saygldavranrlar. Sululuk olaylar, baflka bir deyiflle toplumsal kurallara ters dflme du-rumu, toplumun alt kesimlerinde daha fazladr. Toplumsal snflandrmada en yu-karda yer alanlar ise, davranfllarnda ounlukla daha serbesttirler.

KK GRUPLAR VE SYASETSiyasal yaflamda gruplar arasndaki atflma ve uzlaflmalarn nemli bir yeri var. Bukonuya flk tutabilmek iin, uluslararas ne sahip bir Trk bilim adamnn babassayld gruplar aras dinamik olgusu zerinde durmak gerekiyor. Daha sonrada, kk gruplarn siyasal davranfllarn oluflumuna etkisine ve kk gruplarnadafl toplumlar iindeki yerine deineceiz.

Gruplar Aras DinamikNasl ki, grup ii dinamik sz konusu olduunda akla gelen ilk isim Kurt Lewin ise,gruplar aras dinamik sz konusu olduunda da, Amerika Birleflik Devletlerindeyaflayan ve getiimiz yllarda len Prof. Muzaffer fierifin yapt alflmalar ha-reket noktas olarak almak gerekir.

fierife gre; gerek grup ii gerekse gruplar aras iliflki ve kararlarda nderin ro-

l abartlmamaldr. nder tek yarg deildir. Grubun yaps ve o grubun yer al-d toplumsal evrenin nemi byktr. adafl toplumlarda bireylerin, tek deil,ounlukla birok grubun yesi olduklar gerei gz nne alnrsa, farkl roller-den doan bir i atflmann kanlmazl da anlafllr. yleyse kiflinin davranflla-rn aklarken, tek bir grup iindeki yerine ve o grubun i dinamiine bakmak yet-mez. Toplumsal bir durumu, bireysel zelliklerden hareketle zmlemeye alfl-mak ne derece yanlflsa, gruplar aras iliflkileri gruplarn i dinamiklerinden, yap-larndan hareketle deerlendirmeye alflmak da o lde yanlfltr.

Muzaffer fierife gre nderin rol niin abartlmamaldr? Bu grfle katlyor musunuz?

Tartflnz.


Birey nce grubunkurallarna sk skya uyarakbeeni kazanr ve nder olur.nderlii tartfllmazduruma geldikten sonra da,gruptan bamszdavranflta bulunma

zgrln kazanr.

SIRA S ZDE


10/20

Muzaffer fierif, 24 erkek ocuk zerinde ok ilgin bir deney yapt. Deneyin bi-

rinci aflamasnda, daha nce birbirlerini hi tanmayan bu ocuklar bir araya geldi-

ler. gn boyunca bir kampta birbirlerini tanmak ve arkadafllk kurmak frsatn

buldular. kinci aflamada, grup ikiye ayrld. kiye ayrma yaplrken, gn sre-

since yaknlk kurmufl olanlar birbirlerinden ayrmaya, ayr gruplara gndermeye

zen gsterildi.

Her iki grup, birbirlerine komflu olan alanda kamp yapmaya baflladlar. Ksa za-

manda iliflkiler samimileflti, roller belirlendi ve gruplarn yaps olufltu. Biz ve

onlar ayrm yerleflti. ki grup komflu olarak ve srekli iliflkiler iinde yaflamn

srdrd halde, herkes kendi grubundan arkadafllar semiflti. lk gnde sevi-

len, ama sonraki aflamada karfl tarafa ayrlan arkadafllarn yerini baflkalar almflt.

ki grup da eflitli spor dallarnda yarflmak istiyordu.

Befl gn sren ve spor rekabeti isteklerinin de karflland ikinci aflamadan son-

ra, iki grup arasnda gerilim ve kzgnlklar bafllad. liflkiler giderek ok ktleflti.

Bu noktadan sonra, iki grup arasndaki gerginlii ortadan kaldrmak ve iliflki-leri dzeltmek iin, Muzaffer fierifin birbiri pefli sra yntem denediini gr-

yoruz. lkin bir dfl ortak dflman yaratp, nc bir gruba karfl dayanflma sa-

lamaya alflld. Bunun bafllangta salad snrl yarar geici oldu. Sonunda

gerilim daha da artt.

Muzaffer fierif, ikinci yntem olarak, birlikte yemek, elenme ve dinlenmeyi

denedi. Sonu dfl krcyd. Ayn yerde bile, iki grubun yeleri kendi aralarnda

eleniyor gibiydiler. Bir kaynaflma salanamamflt. Bunun zerine fierif nc

ynteme baflvurdu. Gruplardan birisinin, tek baflna baflaramayaca boyutta bir

giriflim bafllatt. Giriflimin baflars, iki grubun sk iflbirliine balyd. Giderek

iliflkilerin dzeldii, gerilimin yok olduu, atflmann yerini iflbirlii anlayflnn

ald grld.Muzaffer fierifin deneyi, bireyin yapt kifli tercihlerinde grubun oynad rol

vurgulamaktadr. Ama ondan da nemlisi, iflbirlii anlayfl iinde alflabilecek,

yeleriyle bafllangta dosta iliflkiler kurulmufl iki grubun, nasl dflmanca bir tu-

tum iine girebileceklerini gstermektedir. Bu olumsuz srecin nasl afllabilecei-

ni ortaya koymas ise, deneyin belki de en olumlu yann oluflturmaktadr.

Gruplar aras dinamiin toplumsal-siyasal yaflammza etkilerini, Muzaffer fie-

rifin alflmalarnn flnda daha iyi deerlendirebiliriz.

Gruplarn Siyasal Davranfllara EtkisiKk gruplarn siyasal davranfllara etkisinin temelini, onlarn genel olarak yele-

rinin dflnce ve davranfllar zerindeki etkisi oluflturur. Grubun kifli davranfllarzerindeki etkisini gsteren en nl deneylerden birisi gene Muzaffer fieriftara-fndan gereklefltirilmifltir.

fierifin bu deneyinin birinci aflamasnda, deneye katlan kifliler birer birer ka-

ranlk odaya alnyorlard. Oturulan yerin tam karflsnda, aslnda yeri hibir zaman

deiflmeyen, flkl bir nokta bulunmaktayd. Deneklere, fln her kapanp alma-

snda, hangi yne ne kadar hareket ettii soruluyordu. nce birbirini tutmayan

uzunluklar veren denekler, yavafl yavafl kendilerine gre bir ortalama gelifltirip, da-

ha sonraki yantlarn buna gre ayarladlar.

Arafltrmann ikinci aflamasnda, ayn denekler, birka kiflilik gruplar halinde

deneyin yapld odaya alndlar. Gene her denek srayla ve yksek sesle tahmin

yrtyordu. Bir sre sonra, her kiflinin daha nce tek baflna iken gelifltirdii stan-

76 Siyaset Bi l imi

fierife gre; gerek grup iigerekse gruplar aras iliflkive kararlarda nderin rolabartlmamaldr. Grubun

yaps ve o grubun yer aldtoplumsal evrenin nemibyktr.


11/20

dard bir yana brakt ve grubun ortak bir standarda vard grld. Grubu olufl-

turan her denein verdii yant, grubun ortak standardna uygundu.nc aflamada, denekler karanlk odaya teker teker alndlar. Yanp snen

flkl noktalar arasndaki uzunluk gene soruldu. Grld ki, hepsi de, arafltrmannbirinci aflamasndaki kiflisel ltlerini bir yana brakmfl, ikinci aflamada ortaya -kan grup kansn, ortak lt olarak kullanmaktadr.

Kifli baz durumlarda, yanlfl olduunu bile bile, grubun deerlendirmesinekatlabilir.

Grup yargs, daha nce var olan kiflisel yarglar deifltirmekte, onun yerini ala-rak belirli bir sreklilik kazanmaktadr. Burada kiflinin kullanabilecei, geree uy-gun somut bir lnn bulunmamas nedeniyle grubun ortak deerlendirmesininetkili olduu sylenebilir. Ama somut gereklerle atflan eilimlerin bile, kifli ze-rinde etkili olduunu gsteren deneyler vardr.

Grup yargs, grup iindeki kiflileri nasl etkiler ? Gnlk hayatnzda grup iinde yafladk-larnz dflnerek tartflnz.

Muzaffer fierif, grup kuralnn ya da ltnn belirlenmesinde nderin rolnflyle zetliyor: Deneylerimizdeki gzlemler, nderlerin daima onlar izleyenler-den etkilendii yolundadr. Grup kural, stn olan kiflinin ekimine kaplsa bile,

nder olan kifli grupta bir kutuplaflmay temsil eder ve dierlerine karfl kesin ve

kendi iradesi ile deifltirmeyecei bir iliflki bulunur. Eer nder, grup kural yerlefl-

tikten sonra kuraln deifltirecek olursa, deneylerimizde gze arpan bir flekilde

grld gibi, bunun zerine onu izlemekten vazgeilebilir... Bir grubun yesi,

grubun kural ve sralamas yerlefltikten sonra ayn durumla yalnz baflna karfl-

laflt zaman, durumu grup durumundan edindii sralama ile alglar.

Grup nemli bir sorunla karfllaflp, var olan kurallar ve hareket noktalar er-evesinde soruna zm bulamyorsa ne olur? Muzaffer fierif bu sorunun yantnda flyle veriyor: rnein, yiyecek peflindeki bir insan kitlesindeki bir nder veyakk bir grup, duruma gre belli normlar veya sloganlar eyleme rehberlik etme-

si iin ltlefltirebilir. Eer bu kurallar aln giderilmesi iin yol gstermezlerse,

baflka ndeler veya ilgili taraflar karak, baflka kurallar veya sloganlar ltleflti-

rirler... Bu diyalektik sre, duruma en iyi flekilde uyan kurallar veya sloganlar ge-

linceye kadar srer.

Grubun deer yarglarn paylaflmak, baflka bir deyiflle gruba uyum salamak,her yede ayn nedenlerden dolay olmad gibi, ayn dzeyde de olmaz. Kimisi,her bakmdan benimsedii iin gruba uyum salar ve tm etkinliklerine katlr. Ki-

misi, grupta o anda egemen olan baz eilimlere katlmad halde srf o grubunbir yesi olduu iin, dayanflma nedeniyle uyum salar. Kimisi, yalnz kalmamakve gruptan dfllanmamak iin, herkes gibi yapar. Kimisi, korkusundan, gruba tersdflerse baflna geleceklerden ekindii iin uyar. Kimisi ise, bu uyumun kendisi-ne baz avantajlar salayacan dflnd iin, byle davranr.

Her grubun iinde, derecesi azalan ya da artan bir uyumsuzluk veya sapma dagrlebilir. Aslnda, uyumsuzluk ile sapmay da birbirinden ayrmak gerekir. Sap-ma durumunda, grubun bir yesinin ya da gruptaki bir kk aznln, grubunyerleflik inan ve davranfl kalplarn deifltirme istei vardr.

Grupta uyumsuzluk ve sapma nasl ayrt edilebilir?


Kifli baz durumlarda, yanlflolduunu bile bile, grubundeerlendirmesinekatlabilir

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


12/20

Siyaset Bi l imi

Grup kendi iine kapandka, hoflgr snr daralr ve kurallar katlaflr. Tersi-ne, bir grup dfla aldka kurallar yumuflar ve hoflgr snr genifller. Bu konu-ya aydnlatc ilgin bir rnei komnist partilerinden verebiliriz. Ayn ideolojidenyola ktklar halde, yasa dfl komnist partileri birinci modele girerken, komnistpartilerin yasal olduu lkelerde durum ok deifliktir. Grup ii iliflkiler yumufla-mfl, hoflgr artmfltr.

Demokratik lkelerdeki siyasal partilerde, bir lde uyum zorluu eken, hat-ta sapma iinde olan yelerin bile rgtten kopmamalar olasl yksektir. Bu or-tamda grup deerlerinde ve davranfllarndaki deiflmeler, yeni durumlarn gerek-tirdii tutumlara geifller daha yumuflak ve sarsntsz olabilir.

Eer grubun yerleflik deer yarglar ve davranfl kurallar ortaya kan yeni du-rumlarn, yeni koflullarn gereklerini karfllayamyorsa, sapmatoplumsal bir ifllevkazanr. Bu durumu fark eden bazlar, grup basks karflsnda kendi ilerine ka-panrlar. Bazlar, grubun dier yelerini ikna etmek iin aba gsterirler. Bazlar

ise, yerleflik deer ve davranfllarn deiflmesi iin saldrgan bir tutum taknrlar.Sapma iindeki kifli tek baflna ise, ya grup iindeki etkisini yitirir ya da giderek

kendisini grubun dflnda bulur. Dflnceleri yeni koflullarn gereklerine daha okuyduu halde, bu dflnceler etrafnda bir g oluflturamayan birok kiflinin hak-ll ok sonralar anlafllmfltr. Koflullarn kkl bir biimde deiflmesiyle ve sy-lediklerinin haklln gsteren olaylar arttka, sapma iindeki kiflinin etkisi de ar-tar. yle bir an gelebilir ki, bir zamanlarn ktlenen kiflisi, grubun doal nderli-ine ykselir, bir reformun ya da bir devrimin ncs olur.

Bireyin siyasal tutumunun oluflmasnda, birincil ve ikincil gruplarn etkisinigsteren birok arafltrma bulunuyor. rnein Laswellin arafltrmalarna gre; ki-flinin sosyalist, tutucu, anarflist ya da terrist olmasnda, ailenin ok nemli rolvar. Nazizmin Almanyada geliflebilmesinin de, otoriter aile yapsyla yakndan ilifl-kili olduu benzer arafltrmalarla kantlanyor. Genel olarak da ailenin, zellikle si-yasal parti seiminde byk etkisi bulunduu kabul ediliyor.

Aile, zellikle ocuun ilk yafllarnda byk nem taflrken, zamanla baflka k-k gruplarn bu etkiyi paylafltn ve sonuta da ailenin kifli zerindeki etkisin-de bir azalma olduunu syleyebiliriz. Aileden sonra devreye ilk giren kkgruplar, okul ve arkadafl evreleridir. Snfta oluflan kk grup ierisinde ret-menin nder rol, giderek babann aile iindeki nder rolnn etkisini azaltmak-tadr. Yafl ilerledike, yaplan siyasal tartflmalar ise, ounlukla arkadafl gruplar-na kaymaktadr.

Laswellin arafltrmalarna gre; kiflinin sosyalist, tutucu, anarflist ya da terristolmasnda, ailenin ok nemli rol var.

Arkadafl grubunu oluflturan ocuklarn, toplumun hangi kesim ya da kesimle-rinden geldikleri, siyasal tutumlarn oluflmasnda nemli etki yapyor. rnein;grubun iindeki btn ocuklar emeki snflardan gelmifllerse, bu snflarn siya-sal tutumlarnn tam anlamyla benimsendii bir durumla karfllafllyor. Ama gru-bun iinde emeki ve burjuva ocuklar karflk ise, emeki snflardan gelen o-cuklarda da, burjuva snfna zg tutumlar benimseme eilimi douyor.

Aile, okul ve arkadafl evrelerine iliflkin kk gruplarn etkisine, zamanla bafl-ka ikincil gruplar da katlmaktalar. fl evresi, sendikalar ve siyasal partiler, bu ara-da saylabilir.

fl evresinin etkisi, kiflinin eitim durumuna yakndan bal grlyor. rne-in, niteliksiz iflilerde tutucu eilimler artarken, yksek renim grmfl kiflilerde

ifl evresinin etkisi daha az oluyor. Eer aile, hzl bir toplumsal deiflim iinde ok

78

Grubun deer yarglarnpaylaflmak, baflka birdeyiflle gruba uyumsalamak, her yede aynnedenlerden dolay olmadgibi, ayn dzeyde de olmaz.


13/20

gerilerde kalmflsa, okul, ifl evresi ve siyasal partilerle ilgili kk gruplar bu bofl-luu doldurmaya bafllamaktadrlar. Bu nedenle, zellikle geliflme srecindeki l-kelerde, ikincil gruplarn, siyasal tutumlarn oluflumundaki etkisi artmaktadr. Ba-bann eitim dzeyinin dflk olduu ailelerden gelen kiflilerde, bu durum ok da-ha belirgindir.

Geliflmekte olan lkelerde, siyasal tutumlarn oluflmasnda ikincil gruplarn etkisi niin

artmaktadr? Trkiye zelinde tartflnz.

Kk Gruplar ve ToplumBireyi tek baflna, kk gruplar iinde ya da toplumu oluflturan temel ge olarakalan bilim dallar, giderek bir noktada bulufluyorlar. Sorun sadece bireyin grubunaya da topluma uymasndan ibaret deildir. Grubun bireye uymas, gruplarn birbir-leriyle uyuflmas ve toplumun da hepsiyle uyum salamas, sorunun bir baflka ve

ok nemli ynn oluflturur. Bylece de psikoloji, sosyoloji ve sosyal-psikoloji iie girmifl olur.

kinci Dnya Savafl srasnda yaplan iki arafltrma, benzer sonular vermiflti.Birinci arafltrma, Amerikan askerlerinin daha iyi savaflmalar iin neler yaplmasgerektiinin saptanmas amacna ynelikti. kincisi ise, Alman askerlerine teslimolmalar iin yaplan, ykc propagandann etkisini lmek istiyordu. Sonunda an-laflld ki, ne birinci ne ikinci olayda, ideolojik genin fazla rol yoktur. Eer Ame-rikan askeri iyi savaflyorsa, bu, demokrasiye ya da Bat uygarln savunduunainandndan deil, birliindeki subay-astsubay-er iliflkilerinin iyi oluflundand. Buuyumun iyi salanmad birliklerde ise moral dflk, disiplin zayf ve savaflma g-c yetersizdi. Ayn flekilde, Alman askerleri de, Nazilerin kendilerini uuruma s-rkledii propagandasndan hemen hi etkilenmemifllerdi. Kiflisel durumlar ve

grup nderleri, ya da genel olarak arkadafllarnn etkisi, teslim olmalarnda ok da-ha fazla rol oynamflt.

Kore Savafl srasnda, inlilerin, esir aldklar Amerikan ve Trk askerlerine uy-guladklar beyin ykamayntemleri ve aldklar sonular zerindeki bir arafltr-ma da, konumuz asndan ilgintir. inliler, ilk aflamada, esir askerlerin iinde bu-lunduklar grubun yapsn bozup, bireyleri grup desteinden yoksun brakyorlar-d. kinci aflamada ise, onlarn inanlarna tamamen ters ideolojik temellere dayalbir propaganda bafllyordu. lk ifl olarak, esir kamplarna getirilen tm askerlere, enyksek rtbelisinden rtbesiz erine kadar, tek tip elbise giydirilmekteydi. Orduda-ki rtbeleri alt st edecek biimde, rtbesizlere ya da dflk rtbelilere, byk so-rumluluklar verilmekteydi. Bylece, orduda yerleflik olan grup yaps bozulduktan

sonra, kiflinin yalnz kalmas sonucu, propagandaya karfl direncinin zayflatlmashesaplanmflt.Yntemin Amerikan askerlerinin bir ksm zerinde etkili olduu grlyordu.

Amerikal esirlerin nemli saylabilecek bir blm, dflmann siyasal deerler sis-temini benimsemiflti. Ama ayn abalar, Trk askerleri zerinde etkisiz kald. Trkaskerlerinin grup yaps bozulmad ve propagandaya karfl tek baflna kalmayanTrk askeri de sonuna kadar direnebildi. Amerikallar ve Trkler zerinde alnansonucun bu lde farkl oluflu, kk gruplarn ve bu arada grup yapsnn top-luma ne lde baml olduunu gstermektedir. Komutann bir eflit baba sayanTrk askeri iin, koflullardaki deiflme, komutana duyulan saygnn deiflmesi vedolaysyla da grup yapsnn bozulmas sonucunu dourmamfltr. Oysa Amerikanaskeri asndan, ordu, grev snrlar yasalarca belirlenmifl, bir tr ifl evresi gibi

algland iin, durum farkl olmufltur.


Laswellin arafltrmalarnagre; kiflinin sosyalist,tutucu, anarflist ya daterrist olmasnda, ailenin

ok nemli rol var.

SIRA S ZDE

Grubun bireye uymas,gruplarn birbirleriyleuyuflmas ve toplumun dahepsiyle uyum salamas,ok nemlidir.


14/20

inlilerin Kore savafl srasnda uyguladklar beyin ykama ynteminin Amerikallar ve

Trkler zerinde alnan sonucunun bu lde farkl oluflu nasl aklanabilir?

Bu ilgin deneyin sonularn, propagandalarn gruplarn ortak dflnce vedavranfllarn nasl etkilediini arafltrmaya ynelik baflka deneylerin sonularylabirlefltirebiliriz. rnein; izci gruplarna ynelik, izciliin artk adafl toplumdanemini yitirdiine dair youn bir propagandann hemen hi etki yapmad anla-fllmfltr. Dflardan gelen propaganda, grubun temel eilimleri dorultusunda iseetkili olmakta, ters ynde ise, ounlukla ifle yaramamaktadr.

Katzve Lazarsfeldin Amerika Birleflik Devletlerinde yaptklar bir arafltrma,kitle haberleflme aralar ile yaplan ticari reklamlarn bireyleri dorudan deil, da-ha ok grup dinamii iin etkilediini ortaya koydu. Reklamdan dorudan etkile-nen kifli, onu komflularyla, yesi olduu eflitli kk gruplarn geleriyle tartfl-

yor, paylaflyor ve reklamn asl etkisi o zaman ortaya kyordu.Siyasal propaganda asndan da durum farkl saylamaz. Propaganda, kitleler

zerinde dorudan etki yapmaktan ok grup nderi durumundaki bireyleri etkile-yerek, asl amacna ulaflabilmektedir. Bu nedenle de kanlar deifltirmeye ynelikbir aba, kimler zerinde younlaflmas gerektiini iyi bilmelidir. rnein; kynretmenini, imamn, muhtarn etkilemek, o kydeki topluluu oluflturan birey-lerin tmn etkilemenin en geerli yollarndan biridir. Bu, tarmda yeni bir yn-temin denenmesi iin geerli olduu gibi, siyasal kan ve davranfllarn deiflmesiasndan da geerlidir. nk sz konusu kifliler, en azndan belirli gruplarn iin-de kanaat nderidurumundadrlar. Grubun pasif, soyutlanmfl bir yesini tekbaflna etkilemeyi baflarsanz bile, bu etki yaylmayacaktr. Kald ki, gruptan dfllan-mak korkusu iindeki bir kiflinin etkilenmesi, o grubun iinde arl bulunduu-nu bilen kifliye gre daha zordur.

Muzaffer fierif, ailesel ve dier toplumsal balar zayfladka nemi artan ar-kadafl gruplarnn, zellikle genler iin tafld neme dikkati ekiyor. Bu gruplargenlere, tek bafllarna eriflemeyecekleri hedefler asndan, ortak eylem olanatanyorlar. ocukluktan genlie geiflin yaratt birok sorun, bu tr gruplarnoluflumunda temel etken oluyor. Birey, grubu sayesinde bir nem kazand l-de, gvenlik ve baflary grubunda buluyor. zellikle, toplumun alt katmanlarnda-ki ailelerden gelen genler asndan, bu tr gruplar daha byk nem taflyorlar.Olumsuz koflullar iindeki doyumsuz genler, dayanflmann en gl olduugruplar oluflturuyorlar. Gruptan soyutlanmak ya da grup dfl kalmak, genelliklegenleri dzensiz ve sorumsuz bir tutuma itiyor. Grubun, baz kurum veya grup-

larla ekiflme iine girmesi ise, iteki birlii glendiriyor.Toplumsal deiflme srecinde, baz grup trleri zamanla kaybolur. Kendi top-

lumumuzdan rnekler verecek olursak; oba, boy ve loncay bu arada sayabiliriz.Aile gibi baz kk gruplar da, deiflen koflullara bal olarak, zamanla yapsal veifllevsel deifliklikler geirirler. Toplumdaki arlklar deiflir.

Birincil gruplarn egemen olduklar toplumlarla, ikincil gruplarn arlk tafldtoplumlar arasnda nemli bir farkllk bulunduu sylenebilir. Aile, ky, boy,tarikat gibi birincil gruplarn toplumsal yaflama egemen olduklar durumlarda top-lumsal yap otoriterdir. Derneklerin, sendikalarn, kooperatiflerin, siyasal partilerinve benzeri ikincil gruplarn yaygnlaflmas lsnde, toplumsal ve siyasal yap dademokratikleflmektedir.

80 Siyaset Bi l imi

SIRA S ZDE

Birey, grubu sayesinde birnem kazand lde,gvenlik ve baflarygrubunda bulur


15/20

kincil gruplarn toplum iinde yaygnlaflmasnn siyasal yapya olan etkilerini tartflnz?

Durkheimden esinlenerek flunlar syleyebiliriz: Kk gruplarn, birey ile top-lum arasndaki boflluu doldurmak, iletiflimi salamak gibi nemli ifllevleri var-dr. rnein; en etkili kk grup olma zelliini srdren ailenin ifllevlerindedeifliklik olduu zaman, onun yerine getirememeye bafllad ifllevi, baflka grup-lar stlenirler. Bireye bir yere ait olduu duygusu vererek ve ona baz hazr dav-ranfl kalplar sunarak, kk gruplar, adafl toplumda anomi tehlikesinin yay-gnlaflmasn nlerler.


SIRA S ZDE

Aile, ky, boy, tarikat gibibirincil gruplarn toplumsalyaflama egemen olduklardurumlarda toplumsal yapotoriterdir.


16/20

zetKk gruplar, toplumsal ve siyasal yaflamda bireyden

hemen sonra gelen boyuttur. Aralarnda belirli trden, sk

ve srekli iliflkiler bulunan az sayda kifli kk bir grup-

tur. Duygusal iliflkilerin n planda olduu kk grup

birincil grup, resmi ve snrl iliflkilerin n planda olduu

grup ikincil grup olarak bilinir. lkine aile, ikincisine der-

nekler rnek verilebilir.

Her grup dinamik bir btndr. Grubun herhangi

blmndeki bir deifliklik, dierlerini de etkiler. Grup

birliini oluflturan etkenler vardr. Ortak bir ama, biz ve

birlik duygular gibi. Genellikle grup yeleri ounlua

uyar ve sapmalara diren gsterirler. Gruplarn yeleri

alnmasna katldklar kararlar daha ok benimsemekte

ve uygulamaktadrlar.Grup nderleri ksmen grubun eilimlerini iyi sezen ve

deerlendiren ksmen de grubu ynlendirebilen kiflilerdir.

Grubun ynetilifl biimi, grup ii haberleflme flemas ve

yaplan ifl arasnda belirli bir tutarllk ve uyuflma olmaldr.

Siyasal yaflamda gruplar aras atflma ve uzlaflmalarn

nemli bir yeri bulunmaktadr. Grup ii dinamik gibi grup-

lar aras dinamik de vardr. Yaplan arafltrmalar, kk

gruplarn, yelerinin dflnce ve davranfllarn etkilediini

gstermektedir. Ksaca grup yargs n plana gemektedir.

Grubun deer yarglarn paylaflmak yani grupla tam uyum

salamak her ye iin farkl nedenlere bal olabilir. Her

grupta bir lde uyumsuzluk ve sapma da grlebilir.

Sapma uyumsuzluktan farkldr. Sapmada grubun yerleflik

inan ve davranfl kalplarn deifltirme istei vardr.

Bireyin siyasal tutumunun oluflmasndan birincil ve ikincil

gruplarn etkileri vardr. Aile, arkadafl gruplar, ifl evresi,

sendikalar, siyasal partiler gibi. Birey ve kk gruplar

toplumun geleridir. Grubun bireye uymas, gruplarn bir-

birleriyle uyuflmas, toplumun da hepsiyle uyuflmas nem

taflr.

Aile, boy, ky, tarikat gibi birincil gruplarn yaygn olduu

durumlarda toplumsal yapnn daha otori-ter; dernek, sen-

dika, kooperatif, siyasal parti gibi gruplarn yaygn olduudurumlarda toplumsal yapnn daha demokratik olduu

grlmektedir.

Siyaset Bi l imi82


17/20

Kendimizi Snayalm1. Afladakilerden hangisi birincil gruplarn zelliklerin-den biri deildir?

a. yeler arasndaki iliflkiler duygusal deildir.

Otomatikleflmifl iliflkilerdir.

b. Bu gruplarn yeleri kolay deiflmez.

c. yeler birbirlerini hemen her yanlaryla tanrlar.

d. liflkiler genifl kapsaml ve itenliklidir.

e. yelerinin bir araya gelme nedenleri belirli bir

amac gereklefltirmek deildir.

2. Morenonun sosyometri ynteminin esas olan sos-yometri testinin ifllevi nedir?

a. Bu test gruplarn byk grup mu yoksa kk grup

mu olduunu ler.b. Bu test kk grubun birincil grup mu ikincil grup

mu olduunu ler.

c. Bu test gruptaki kiflilerin rollerini ve grevlerini

belirler.

d. Bu test grubu oluflturan kifliler arasndaki duygusal

balantlar saptar.

e. Bu test gruptaki kiflilerin siyasi eilimlerini belirler.

3. Gruplar aras dinamik konusunda nemli alflmalaryapan bilim adam afladakilerden hangisidir?

a. Lewin

b. fierif c. Dittes

d. Kelly

e. Sartre

4. Siyasal propaganda kk gruplar nasl etkiler?a. nder de dahil btn grubu ayn anda birdenbire

etkilemektedir.

b. nder de dahil btn grubu yavafl yavafl

etkilemektedir.

c. nderi etkilememekte ancak grubu etkilemektedir.

d. Her propaganda ok farkl sonu vermektedir.

e. Propaganda, kitleler zerinde dorudan etki yap-

maktan ok grup nderi durumundaki bireyleri et-

kileyerek amacna ulaflmaktadr.

5. Aile balar ve toplumsal balar zayfladka genleriin afladakilerin hangisinin nemi artar?

a. Siyasal partiler

b. Arkadafl gruplar

c. Sendikalar

d. Sportif faaliyetler

e. fl

6. Afladaki rneklerden hangisi kk grup saylmaz?a. Asker arkadafllar

b. fl arkadafllar

c. Banka kuyruunda bekleyenler

d. Fenerbahe taraftarlar

e. Sendikalar

7. Gruplarla ilgili afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?a. Grup birliinin uzants olan saldrganlk potan-

siyelinin ortaya kmas iin, grubun muhakkak

dflardan gelen bir tehditle karfl karflya kalmas

gerekir.

b. Her grup ortak amaca yrmek iin derecesi

deiflen bir biimde rgtlenmifltir.

c. Her kk grup iinde zamanla davranfllarda,

dflncelerde, duygularda ve kullanlan dilde ben-

zerlik oluflur.

d. Her kk grupta var olan biz duygusu, dflardan

gelen bir tehdit karflsnda glenir.

e. Grup birliini oluflturan duygusal etkenlerin bafln-

da, ortak bir amacn varl gelir.

8. Lewin, deifliklik neri ve giriflimlerinin hoflnutsuzluk-la karfllanmasn afladaki nedenlerden hangisine balar?

a. Grup-ii dinamikler

b. Sabit fikirlilik

c. Tutuculukd. Kibirlilik

e. nyarg

9. Afladakilerden hangisi grup ii farkllaflmann yol a-t sonulardan biri deildir?

a. Alt gruplarn oluflmas

b. Alt gruplar arasnda rekabetin artmas

c. Grubun genel birliinin zayflamas

d. Grup ii iktidarn belirlenmesinde rekabetin nem-

li olmas

e. Alt gruplarn birliinin zayflamas

10.Afladakilerden hangisi Muzaffer fierifin savlarndanbiri olamaz?

a. nderin rolnn abartlmamas gerektii

b. Kiflinin davranfllarn aklarken tek bir grup iin-

deki yerine ve grubun i dinamiine bakmann ye-

terli olmas

c. Gruplarda farkl rollerden doan atflmann ka-

nlmaz olduu

d. Gruplar aras iliflkileri gruplarn i dinamiklerinden

hareketle aklamann yanlfl olmas

e. Grubun yaps ve iinde yer ald evrenin nem-

li olmas

nite 4 - Siyasal Yaflam inde Kk Gruplarn Yeri 83


18/20

Yaflamn inden

Bir Seim Fantazesi

Memlekette iki eflit aday tipi var. Biri eskiden mebusmufl

da tekrar seilmek istiyor. teki yepyeni, tabir caizse,ie-

i burnunda. Birincilerin Kendilerine has bir alflkanlkla-

r, afla yukar bir nevi itiyadlar var. Bu kyleri 1950de

de gezmifller. Aradan drt sene gemifl olmasna ra-

men,evvelden niyetli olduklar iin, baz simalar, baz

fleyleri, baz eksiklikleri unutmamfllar. Hatt, yalnz unut-

mamfllar deil de, daha dorusu ezberlemifller

Bunlar iin ifl nispeten kolay. Ky kahvesinin, ekseriye to-

pal iskemleciine st kapal padiflah semerine yerleflece-

sine bir rahatlkla oturuyorlar. Gelen kahveye: Bu ne bu?

Bal gibi olmufl. Yahut giden ayrana: Amma da tuzsuz

fley ha! gibilerden en masum bir sistem de dahi bulunma-

may biliyorlar. Ne ikram edilirse: fevkalde diyip, laf

ksa tarafndan sadede getiriyorlar.

Sadet? Malm, fiyle bir yrenlik edip etraf kollamak.

- Ali day senin hasta kz ne oldu, yahu?

- Hangi hasta kz bey?

- Canm hani arka ayann st ksmnda bir yara al-dyd da bir trl kapanmak bilmiyordu.

- Haa o mu? o leli drt sene oldu bey. Sorra bir tane

daha aldk, o da sene evvel sizlere mr ld. Al-

laha flkr, flimdiki iyidir:

- Oh oh: Ne yaparsn hayat bu. len lyor kalan

kalyor.

Orada bulunan vatandafllar bu derin felsefeye pek akl er-

diremezler ama mebus bey herhalde bir byk kelm et-

mifltir diye mazur grrler.

Lfa devam:

- Veli baba, senin ocuun mektep ifli ne oldu Allahafl-

kna?

- Beyefendi ocuu binbir mflklle mektebe kaydn

yaptrdk. Okudu bitirdi. Epeydir Nahiye mdr be-

yefendinin orada ktiplik gibi bir fley yapyor.

- Oh, oh Allah afiyet versin. Dnya byledir iflte. Kimi

kyde alflr, kimi katiplik eder.

Kyl vatandafllar bu ikinci felsefeyi de kavrayamazlar ve

bu sefer: Ne karflk ifllere kafa yormufl. diye adaylarna

adeta acyarak bakarlar. Tecrbeli aday bunu hisseder.

Kendine gre ortaya biraz kuvvei maneviye vermeye

kalkar:

- Ama nnde sonunda katip de karn acknca kyl-nn ekmeini yer.

Bu Cumhurreisinden bafllayarak arada bir kye urayan

belediye kamyonunun flfrne kadar, memlekette hatta

dnyada mevcut, bilimum katiplerin yaflamak iin ky-

lye muhta olmalar vatandafln gsn hakl bir gurur-

la doldurur. Hep bir azdan:

- Saol, varol, mrne bereket!..

Kabilinden mukabil tesellilerde bulunurlar. Bu minval ze-

re bir mddet daha lakrd edilir. Yalnz tecrbeli aday tek

syliyecei esasl sz ayrlrken, hemen son dakikada

azndan karr:

- Greyim sizi. nmzde seim var. Reyinizi Halkkrat

Partisine vermeyi unutmayn.

Kaynak: Cumhuriyet Gazetesi, 13 Nisan 1954.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. a Kk Gruplarn Yaps ksmn yeniden gzden

geiriniz.

2. d Kk Gruplarn Yaps ksmn yeniden gzden

geiriniz.

3. a Grup Dinamii ve Deiflme ksmn yeniden gz-

den geiriniz.

4. e Grup i ktidar ve nderlik ksmn yeniden gz-

den geiriniz.

5. c Gruplarn Siyasal Davranfllara Etkisi ksmn gz-

den geiriniz..

6. c Gruplarn Siyasal Davranfllara Etkisi ksmn gz-

den geiriniz

7. a Gruplarn Siyasal Davranfllara Etkisi ksmn gz-

den geiriniz

8. a Grup Dinamii ve Deiflme ksmn yeniden gz-

den geiriniz.

9. e Grup i ktidar ve nderlik ksmn yeniden gz-

den geiriniz

10. b Kk Gruplar ve Toplum ksmn yeniden gz-

den geiriniz

Siyaset Bi l imi84


19/20

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

ALKAN, Trker. Siyasal Toplumsallaflma, Kltr

Bakanl Yaynlar, Ankara, 1979.

DURKHEIM, Emile. De la Division du Travail Soial,

P.U.F., Paris, 1952.

JODELET - VIET - BESNARD. La Psychologie Sociale,

Mouton, Paris-Lahaye, 1970.

KAITBAfiI, idem. nsan ve nsanlar, Sosyal Bilimler

Dernei Yaynlar, Ankara, 1976.

KRECH-CRUTCHFELD, Sosyal Psikoloji (ev. E.

GBLMEZ, . Onaran), Trk Siyasi limler Dernei

Yaynlar, Ankara, 1967.

LUNDBERG-SCHRAG-LARSEN. Sosyoloji (ev. .

Ozankaya), Trk Siyasi limler Dernei Yaynlar,Ankara, 1970.

MENDRAS, HENR. Elements de Sociologie, Armand

Colin, Paris, 1967.

MAISONNEUVE, Jean. La Psychologie Sociale, P.U.F.,

Paris, 1964.

OZANKAYA, zer.Toplumbilime Girifl, S.B.F. Yaynlar,

Ankara, 1979.

fiERF, Muzaffer. Sosyal Kurallarn Psikolojisi, Alan

Yaynclk, stanbul, 1985.

TOLAN-sen-Batmaz. Ben ve Toplum, Teori Yaynlar,

Ankara, 1985.TOLAN, Barlas.Toplum Bilimlerine Girifl: Sosyoloji ve

Sosyal Psikoloji, Ankara, 1985.

nite 4 - Siyasal Yaflam inde Kk Gruplarn Yeri 85


20/20

Documents

Siyaset Bilimi unite04