Siyaset Bilimi unite10

8/3/2019 Siyaset Bilimi unite10

http://slidepdf.com/reader/full/siyaset-bilimi-unite10 1/22

Yaflam sevgisinin geliflmesi için gerekli toplumsal koflullara gelince: toplumsal ko-

flullar›n, bireysel geliflme ba¤lam›nda and›¤›m e¤ilimleri yaratt›¤› aç›kt›r. Ne var ki

afla¤›daki görüfllerin sadece bir bafllang›ç olmas›na karfl›l›k, toplumsal koflullar ko-

nusunda spekülasyon yapmak olas›d›r.

Burada an›lmas› gereken belki de en aç›k etken, hem ekonomik hemde ruhsal

aç›dan k›tl›¤a karfl› bolluk ortam›d›r. ‹nsan›n enerjisinin ço¤unu sald›r›lara karfl›

yaflam›n› savunma çabas› veya açl›ktan kurtulma çabas› tüketti¤i sürece, yaflama

sevgisinin bo¤ulmas› gerekir, sonuçta ölümseverlik beslenir. Yaflam sevgisinin ge-

liflmesinde önemli bir baflka toplumsal koflul da adaletsizli¤in ortadan kald›r›lma-

s›d›r. Bununla, herkesin tam olarak ayn› fleye sahip olunmamas›n› adaletsizlik sa-

yan görüflü de¤il; bir toplumsal s›n›f›n di¤erini sömürdü¤ü ve o s›n›f›, zengin ve

onurlu bir yaflam›n geliflmesine olanak tan›mayan koflullara maruz b›rakt›¤› ya

da baflka bir de¤iflle bir toplumsal s›n›f›n, ayn› temel yaflam deneyimini baflkala-

r›yla paylaflmalar›na olanak tan›nmad›¤› bir toplumsal koflulu söz konusu ediyo-

rum; çözümlemede adaletsizlikle kastetti¤im fleyse, insan›n kendi içinde bir amaç

de¤il, baflka bir insan›n amac›n›n bir arac› oldu¤u bir toplumsal durumdur.

(Kaynak: Eric Fromm, Sevgi ve fiiddetin Kayna¤› , Öteki Yay›nlar›, 2000)

181

Siyasal Çat›flmadaAraçlar 10



Amaçlar›m›z

Bu üniteyi çal›flt›ktan sonra;

siyasal çat›flmada kullan›lan araçlar› tan›mlayabilecek,

fliddete dayal› ve dayal› olmayan araçlar olarak para, örgüt ve kitle iletiflim

araçlar› yöntemlerini aç›klayabilecek.

fliddetin psikolojisi ve terörün sosyolojisine iliflkin temel konular› tart›flabile-

ceksiniz.

‹çindekiler

• G‹R‹fi

• fi‹DDETE DAYALI OLMAYAN ARAÇLAR

• Para

• Say› ve Örgüt

• Kitle ‹letiflim Araçlar›

• fi‹DDETE DAYALI ARAÇLAR VE YÖNTEMLER

• Toplumsal Güçlerin Kulland›¤› fiiddet • Siyasal ‹ktidar›n Kulland›¤› fiiddet

• fiiddetin Psikolojisi

• Törörizmin Sosyolojisi

182 Siyaset Bi l imi

Anahtar Kavramlar

• Kitle ‹letiflim Araçlar›

• Terör

• Ödünleyici fiiddet

• Tepkisel fiiddet

• Ölümseverlik



G‹R‹fiSiyasal çat›flmada kullan›lan araçlar›, fliddete dayal› olanlar ve fliddete dayal› olma-

yanlar biçiminde ikiye ay›rarak inceleyebiliriz. Para, say› ve örgüt, kitle iletiflimaraçlar› ikinci gruba girerler. Siyasal çat›flmada amac›na ulaflmak için yumruktan,sopadan bafllayarak en geliflmifl silahlar› ve en geliflmifl fliddet yöntemlerini kullan-maya, insanlar›n niçin baflvurduklar›n› incelemek ne kadar ilginçse, fliddet yolu-nun sonuçlar›na e¤ilmek de o ölçüde önemlidir. Bu vesileyle, siyasal yaflamdakiaraç-amaç iliflkisine de de¤inmifl olaca¤›z.

Siyasal çat›flmada kullan›lan araçlar kaç gruba ayr›labilir?

fi‹DDETE DAYALI OLMAYAN ARAÇLARÇo¤ulcu demokrasinin, sermaye ile emek aras›ndaki dengeyi hedefledi¤ini, iki ta-rafa eflit kat›lma olanaklar› sa¤lad›¤› ölçüde sa¤l›kl› iflleyebilece¤ini öne sürenler

vard›r. Bu savafl›mda para iflverenin, say› ve örgüt ise iflçinin gücünü oluflturur. Kit-le iletiflim araçlar›na ise, iflçi ve iflveren dahil, tüm toplum kesimlerinin gereksinme-si bulunur. Özellikle demokratik rejimlerde, farkl› ç›kar ve görüfllerin a¤›rl›k kazan-mas›nda, siyasal kararlar› etkilemesinde, kitle iletiflim araçlar›n›n önemi büyüktür.

Para1848’lerin Fransa’s›nda Lamennais flöyle hayk›r›yordu. “Konuflabilmek hakk›n›

kullanabilmek için alt›n gerekiyor, hem de çok alt›n. Biz ise yeterince varl›kl› de¤i-

liz. Yoksullara susmak düflüyor!” O dönemde, düflünceleri yayman›n hemen tek yolu yaz›l› bas›nd›. Gazete ç›karmak ve ç›kan gazeteyi yaflatabilmek için gerekliparasal kaynaklara sahip olmayanlar aç›s›ndan, düflüncelerini savunabilmenin zor-

lu¤u bu cümlelelere yans›m›flt›.Paran›n siyasal çat›flmadaki önemi yads›namaz. Para, kitle iletiflim araçlar›n› et-

kilemenin ya da onlar› do¤rudan ele geçirmenin yolu oldu¤u gibi, ülkeyi yöneten-leri ve o yönetenleri seçenleri do¤rudan etkilemenin de olanaklar›n› sa¤lar.

Paran›n sadece, ticaretin ve sanayinin egemen oldu¤u ça¤dafl toplumlarda siya-sal yaflam› etkiledi¤ini sanmak aldat›c›d›r. Kapitalizmden önceki dönemlere gidil-di¤inde de, servet sahiplerinin siyasal a¤›rl›klar›n›n fazlal›¤› aç›kt›r. Ama derebey-lik döneminde, toprak soylular servetin önemini aç›ktan vurgulamaktan, onu önplana ç›karmaktan hofllanm›yorlard›. Silah›, iyi dövüflmeyi, silahl› güçlere sahip ol-may›, siyasal güç kazanma aç›s›ndan daha önemli say›yorlard›. Oysa yeterli bulun-mayanlar›n kaleleri, flövalyeleri, dolas›yla da siyasal etkileri olamazd›.

Ticaret ve sanayinin ekonomiye egemen olmas›yla birlikte, servete aç›ktan ve-rilen önem de artt›. Para ön plana ç›kmaya bafllad›. Zamanla, paras› olanlar kendigörüfl ve ç›karlar›n› savunanlar›n adayl›¤›n› destekleyip, onlar›n seçim masraflar›n›karfl›lad›lar. Seçilmifl olanlar›, servetin sa¤lad›¤› olanaklarla etkilemeye çal›flt›lar.Kamu bürokrasisindeki ifllerini gördürmek için benzer yollar kulland›lar. Kitle ile-tiflim araçlar›n› kullanarak halka da etki yapmay› istediler. Hatta kendi görüfllerineuymayan hükümetler iflbafl›na geldi¤inde, hükümetleri ekonomik aç›dan güç du-ruma düflürecek, baflar›s›z gibi gösterecek yollar› denediler.

Servete aç›ktan verilen önem ne zaman ve niçin artm›flt›r?

Türkiye’nin en geri kalm›fl bölgelerinde, eski toplumsal yap›n›n henüz tama-

men çözülmedi¤i ortamlarda, büyük toprak sahiplerinin siyasal etkileri çarp›c›d›r.

183Ünite 10 - Siyasal Çat›flmada Araçlar

SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

Özellikle demokratikrejimlerde, farkl› ç›kar vegörüfllerin a¤›rl›kkazanmas›nda, siyasalkararlar› etkilemesinde, kitleiletiflim araçlar›n›n önemibüyüktür.



Servete ek olarak, kuflaklar boyu süren servetin sa¤lad›¤› sayg›nl›k, onlara büyükbir siyasal a¤›rl›k kazand›rm›flt›r. Ça¤dafl toplumlarda seçmen davran›fllar› genellik-le istikrarl› oldu¤u halde, “a¤a”n›n parti de¤ifltirmesiyle birlikte oylar›n yönününbüyük ölçüde de¤iflti¤i bölgeler, giderek azalmakla birlikte vard›r.

Para silah›, belirli partilere veya belirli siyaset adamlar›na destek sa¤lamak içinde kullan›labilir. Parti kurmak, tüm yurda yay›lan bir örgüt oluflturmak, pahal› se-çim kampanyalar›n› yürütmek için ciddi parasal kaynaklara gerek vard›r. Kifliler yada ç›kar gruplar›, para yard›m› yaparken elbette ki kendi ç›karlar›na göre hareketederler. Bu nedenle de, servet ve sermaye sahibi kiflilerin görüfllerine yak›n olanpartiler kolayl›kla parasal destek sa¤layabilirken, sol e¤ilimli partiler üyelerininödentileri sayesinde bu eksikliklerini gidermeye çal›fl›rlar.

Para yard›m›n› yapan›n, sonunda bunun karfl›l›¤›n› istememesi beklenemez.Bunun bir ad›m ötesi ise, kiflisel rüflvete girer. ‹ste¤e uygun bir karar›n ç›kmas› için verilecek rüflvet herhangi bir kamu görevlisine olabildi¤i gibi, bir milletvekili ya da

bakana da olabilir. Bakanlara kadar uzanan skandallara yaln›z geri kalm›fl ülkeler-de de¤il, köklü demokratik geleneklere sahip, geliflmifl ülkelerde de rastlanabil-mektedir. Kapal› bask› rejimlerinde ise, bu tür rüflvet olaylar›n›n gizli kalmas› dahakolay oldu¤u için, daha s›kl›kla baflvurulmas› olas›l›¤› yüksektir.

Kapal› bask› rejimlerinde rüflvet olaylar› niçin daha yayg›nd›r?

Yasama organ›ndaki çok önemli bir oylamay› etkilemek, bir hükümeti düflür-mek ya da baflka e¤ilimlerde bir hükümet oluflumunu kolaylaflt›rmak için de parado¤rudan bir silah olarak kullan›labilir. Oylamaya kat›lmayacak veya partisindenistifa ederek baflka bir partiye geçecek milletvekilinin çok fleyi de¤ifltirebilece¤i or-tamlar vard›r.

Para silah›n› dengeleyecek di¤er araçlar› hemen sonra görece¤iz. Ama servetsahibi olman›n ak›l, bilgi, yetenek ve çal›flkanl›¤a ba¤l› bulundu¤u görüflünün ger-çekleri her zaman yans›tmad›¤›n› vurgulamak gerekir. Kapitalizmin oluflum döne-mi için geçerli olabilecek bu sav, giderek koflullara ters düflmüfltür. Babalar›ndanservet devralanlarla, ifle s›f›rdan bafllayanlar aras›nda da bir serbest rekabetin varolamayaca¤› anlafl›lm›flt›r.

Say› ve ÖrgütNas›l ki para; servet sahiplerinin, iflveren kesimlerinin siyasal mücadeledeki enönemli silah› ise, say› ve örgüt de iflçilerin ve onun da ötesinde genifl halk kitle-lerinin gücünü oluflturur. Serveti olan her kifli, tek bafl›na bile siyasal yaflamda et-

kili olabilir. Ama ücretli ya da dar gelirli toplum kesimlerinin siyasal yaflamda a¤›r-l›k tafl›yabilmeleri, say›lar›na ve örgütlenme düzeylerine ba¤l›d›r. Teker teker hiç-bir a¤›rl›k, tafl›mayan bu kifliler, kalabal›k örgütler oluflturduklar›nda siyasal karar-lar› etkileyebilirler. Hatta kendilerinden yana siyasal iktidarlar›n ortaya ç›kmas›n›sa¤layabilirler.

Ço¤ulcu bir demokraside para iflveren için ne ise, örgüt de iflçi için odur. Sa¤-l›kl› bir güç dengesinin oluflabilmesi, iki taraf›n da elindeki mücadele arac›n› eflitkoflullarda kullanmas›na ba¤l›d›r. Paran›n siyasal amaçla kullan›lmas›na kap›lar›açarken, örgütlenmeye s›n›rlar getirirseniz, denge bozulur. Servet sahipleri siyasal yaflamda a¤›r basmaya bafllarlar. Ç›karlar›n› ve görüfllerini yeterince savunamayantoplum kesimleri ise bunal›ma itilmifl olur. Toplum çalkant›lara gebe hale gelir.


SIRA S ‹ZDE

Kapitalizmden öncekidönemlere gidildi¤inde de,servet sahiplerinin siyasala¤›rl›klar›n›n fazlal›¤›aç›kt›r. Ama derebeylikdöneminde, toprak soylularservetin önemini aç›ktanvurgulamaktan, onu önplana ç›karmaktanhofllanm›yorlard›.



Ço¤ulcu bir demokraside örgütün önemi nedir?

Sendikalar ve kitle partileri, emekçi ve dar gelirli kitlelerin siyasal yaflamdakia¤›rl›klar›n›n artmas›nda iki önemli aflamay› oluflturmufltur. Grev toplu sözleflmehakk› sendikalar›n, oy hakk›n›n genifllemesi ise, kitle partilerinin gücünü artt›r-m›flt›r. Sendikalar›n ve benzeri meslek örgütlerinin partilerle do¤rudan iliflki kur-malar›yla da, para gücünün karfl›s›na bir say› ve örgüt gücü ç›km›flt›r. Ço¤ulcu de-mokrasiler iflte bu dengenin üzerinde durabilmektedirler. Özgürlükler bu dengeölçüsünde gerçeklik kazanabilmektedir.

Say› ve örgüt gücü, savafl teknolojisinin çok geri oldu¤u, teke tek çarp›flman›nsavafllar›n sonucunun belirlenmesinde bafl rolü oynad›¤› dönemlerde, uluslararas›siyaset alan›nda çok önemliydi. Ama kitlelerin asker olarak önem tafl›d›¤› o dö-nemlerde, say›sal çokluk iç siyasette fazla bir a¤›rl›¤a sahip de¤ildi. Siyasal çat›fl-

ma, hemen yaln›zca seçkinler aras›nda oynanan bir oyun gibiydi. Zamanla savaflteknolojisi gelifltikçe say›n›n d›fl siyasetteki önemi azal›rken, tersine iç siyasettekiönemi artt›. Tüm yurttafllara eflit oy hakk›n›n tan›nmas›yla da, bu önem doruk nok-tas›na vard›.

Genifl halk kitlelerinin yeterince bilinçli ve örgütlü olmad›klar› ortamlarda, pa-ra gücünün siyasal çat›flmada belirleyici olmas› beklenebilir. Ancak, sendika, ko-operatif, dernek ve nihayet siyasal partiler arac›l›¤›yla örgütlenmifl, küçük ödenti-lerin bir araya gelmesiyle belirli bir parasal güç oluflturmufl kitleler söz konusu ol-du¤unda durum farkl›d›r. Say›sal çokluk, ancak bilinçli ve örgütlü oldu¤unda top-lumsal ve siyasal bir güce dönüflür. Yoksa, örne¤in; tek iflveren karfl›s›nda tek ifl-çinin, tek tüccar karfl›s›nda tek küçük çiftçinin hiçbir a¤›rl›¤› olamaz. Siyasal çat›fl-man›n yaln›zca seçkinler aras›nda geçti¤i dönemlerde, bilinçsiz kalabal›klar›n za-man zaman kendili¤inden oluflan ayaklanmalar› bile, onlar lehine hemen hiçbirfleyi de¤ifltirmemifltir.

Say› m› yoksa örgüt mü daha önemlidir? Bu soruyu, örgütsüz çoklu¤a karfl› ör-gütlü azl›¤›n daha etkili olaca¤› biçiminde yan›tlayabiliriz. Bunda, birincinin bi-linçsiz, ikincinin bilinçli olmas›n›n da rolü büyüktür.

Günümüzde kitlelerinin örgütlenme nedenlerini Türkiye’den örneklerle aç›klay›n›z.

Kitle ‹letiflim Araçlar›Demokratik olsun olmas›n, bir rejimde etkili olmak isteyen siyasal güçler aç›s›n-dan, kitle iletiflim araçlar› her zaman büyük önem tafl›r. Ço¤ulcu bir demokraside,

halk›n genel ç›karlar›n›n ekonomik gücü elinde bulunduran az›nl›¤›n özel ç›kar-lar›na feda edilmemesi, kitle iletiflim araçlar› üzerinde ikincilerin do¤rudan ya dadolayl› bir denetim tekeline sahip bulunmamas›na ba¤l›d›r. Paran›n say›ya ya dabaflka bir deyiflle sermayenin eme¤e egemen olmamas›, kitle iletiflim araçlar›n›nkonumuna ba¤l›d›r.

Düflünce özgürlü¤ü, düflüncelerini yayabilme olanaklar› bulunmad›¤› zamanfazla bir anlam tafl›maz. Siyasal güçlerin kitlelere ulaflabilmek, kendilerine yandaflbulabilmek için kullanabilecekleri araçlar›n say›s›, günümüzde üçtür: Yaz›l›, sözlü ve görüntülü bas›n; yani gazeteler, radyo ve televizyon. Örne¤in; büyük aç›k havatoplant›lar›, daha önceden bunlar arac›l›¤›yla ortam haz›rlamad›kça ve daha sonragene bunlar arac›l›¤›yla de¤erlendirilmedikçe fazla bir anlam tafl›mayabilir. Yapsa-

lar bile, etkileri geçici olur.


SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

Ücretli ya da dar gelirlitoplum kesimlerinin siyasalyaflamda a¤›rl›ktafl›yabilmeleri, say›lar›na veörgütlenme düzeylerineba¤l›d›r.

Say›sal çokluk, ancak bilinçlive örgütlü oldu¤undatoplumsal ve siyasal birgüce dönüflür.



Demokratik bir toplumda her isteyen gazete ç›karabilir. Ama geliflen teknoloji-nin gerekleri baflta olmak üzere, birçok koflul, böyle bir giriflimi her geçen gün da-ha pahal› k›lmaktad›r. Georges Burdeau’nun da dedi¤i gibi; “Sermayesi olanlar

düflünceleri seçebilirler, ama düflünceler sermaye bulamazlar.” Dar gelirli toplumkesimleri, bir araya gelerek belirli bir sermaye olufltursalar bile sorun çözülmüfl sa- y›lmaz. Çünkü günümüzde bir gazetenin sat›fl fiyat›, onun maliyet fiyat›n›n çok al-t›ndad›r. Demokratik ülkelerde gazeteler özellikle özel ilanlar ve reklamlar saye-sinde yaflar ve kazanç sa¤lar. O reklamlar› verenler ço¤unlukla özel giriflimlerdir.Onlar da, kendi ç›karlar›na ters düflünceleri savunan yay›n organlar›n› destelemekistemezler.

Serbest rekabete dayal› böyle bir iletiflim ve haber alma sisteminin ne sonuç verdi¤ini Duverger flöyle özetliyor: “Ço¤ulcu bir rejimde kitle iletiflim araçlar› devlet karfl›s›nda özgürdür, ama para karfl›s›nda özgür de¤ildir. Kapitalist iletiflim,normal zamanda yurttafllar› uyutmak, galeyan halinde olduklar›nda da onlar›

k›flk›rtmak e¤ilimindedir. Oysa normal zamanda yurttafllar› uyan›k tutmak, k›z- g›nl›¤a kap›ld›¤›nda da yat›flt›rmak gerekir.” Sermaye sahipleri, ya do¤rudan kendileri gazete ç›karabilir, ya da özel ilanlar

yoluyla gazeteleri etkilemeye çal›flabilirler. Kendileri gazete ç›kard›klar›nda, bu siyasal amaçl› olabilece¤i gibi, ticari amaçl› da olabilir. Baz› örnekleri Türkiye’de degörüldü¤ü gibi, yüksek tirajl› gazeteleri sat›n alarak, onlar› kamu yönetimi üzerin-de bir bask› arac› gibi kullan›p kendi ekonomik giriflimlerini daha rahatl›kla yürüt-meyi de deneyebilirler.

Birçok bat›l› ülkede ve bu arada Türkiye’de de, bas›nda belirli bir tekelleflmee¤iliminin göze çarpt›¤›n› söyleyebiliriz. Tekelleflme olmadan da yaz›l› bas›n ser-maye çevrelerinin etkisine bu ölçüde aç›kken, bir tekelleflmenin durumu daha daa¤›rlaflt›rd›¤›, ço¤ulcu demokrasi aç›s›ndan tehlike yaratt›¤› savunulabilir. Ama bu

geliflmeyi dengeleyebilecek baflka süreçler gözden uzak tutulmamal›d›r.

Yaz›l› ve görsel bas›nda tekelleflmenin olas› olumsuz sonuçlar›n› tart›fl›n›z.

Sol e¤ilimli, yüksek tirajl› bir gazeteye iflveren çevrelerinin ilan vermeyecekleriiddias› da tart›flmal›d›r. O gazete tiraj› oran›nda ilan alamayabilir, ama onun okuyucu kitlesine mal›n› satmak isteyen sermaye çevrelerinin onu tümden yok sayma-s› da olanaks›zd›r. Öte yandan, parasal bask›larla bir gazetenin yay›n siyasetini de-¤ifltirmenin beklenen sonucu vermedi¤ini kan›tlayan birçok örnek gösterebiliriz. Yay›n organ›n›n yönünde yap›lan h›zl› ve köklü de¤ifliklikler, okuyucunun bilinciölçüsünde tiraj kayb›na neden olur (12 Mart döneminde Cumhuriyet Gazetesi ve12 Eylül döneminde de YANKI Dergisi bu tür yönetim ve do¤rultu de¤iflikli¤i ge-

çirdi¤inde, tirajlar›ndaki h›zl› farkl›laflma çarp›c› olmufltur).Demokrasilerde yurttafllar›n do¤ru seçim yapabilmeleri, do¤ru bilgi edinmele-

rine ba¤l›d›r. Yaz›l› bas›n›n yüksek tiraj ve çok kazanç peflinde koflarken bu ifllevi yeterince yerine getirememesi beklenebilir. Önemsiz bir cinayet, bir film ya dasahne sanatç›s›n›n özel yaflam›, falanca ülke prensesinin çocuk yapmas›, genifl kit-lelerin ilgisini çekmek için fliflirilerek, büyük foto¤raflar ve bafll›klarla verilebilir.Halk›n sevinç ya da k›zg›nl›klar›, gene ayn› amaçla k›flk›rt›labilir. Hiç yoktan siya-sal kahramanlar yarat›labilir. Verilen bilgilerle halka bir tür çocuk muamelesi yap›-labilir. Bu, baz›lar›n›n öne sürdükleri gibi, bilinçli ve kas›tl› bir uyutma takti¤ininde¤il, daha çok okuyucu ve kazanç sa¤lama aray›fllar›n›n sonucudur. Bunu denge-leme görevini de, genellikle radyo ve televizyon yay›nlar› üzerinde güçlü bir etkiye sahip bulunan devlet yüklenir.


SIRA S ‹ZDE

Ço¤ulcu bir demokraside,halk›n genel ç›karlar›n›nekonomik gücü elindebulunduran az›nl›¤›n özelç›karlar›na feda edilmemesi,kitle iletiflim araçlar›

üzerinde ikincilerindo¤rudan ya da dolayl› birdenetim tekeline sahipbulunmamas›na ba¤l›d›r.



Parasal bask›larla kitle haberleflme araçlar›n›n do¤rultusunu ve yönetimlerini de¤ifltirmek sizce sonuç al›c› m›d›r? Tart›fl›n›z.

ABD d›fl›nda, radyo ve televizyon yay›nlar›n›n da tümden özel kesimin elindebulundu¤u bir ülke yoktur. Kamunun elindeki radyo ve TV ile özel kifli ve kuru-lufllar›n elindeki yaz›l› bas›n çok zaman bir denge oluflturur. Böyle bir denge içe-risinde, yan›lt›c› bir haber siyaseti izleyen yay›n organ›n›n etkisi azalacakt›r. Örne-¤in; Demokratik Parti iktidar› 1954-60 y›llar› aras›nda radyoyu fazla tek yanl› kul-land›¤›nda, bu güçlü silah›n zamanla ifllemez hale geldi¤i görülmüfltür. Buna kar-fl›l›k, siyasal iktidar›n etkisine büyük ölçüde kapal›, özerk bir kamu kuruluflu ko-numundaki ‹ngiliz BBC radyo ve televizyonu çok büyük bir etkiye ve sayg›nl›¤asahiptir. Sezer Akarcal› ’n›n da vurgulad›¤› gibi; 2. Dünya Savafl› s›ras›nda, “Al-

manya, savafl›n bafllar›ndaki ilerlemesi yenilgiye dönmeye bafllay›nca, moral yük-

seltmek için abart›l› haberleri ön plana ç›kar›nca, Alman halk›n›n savafl hakk›n- da do¤ru haberler alabilmek için BBC’yi dinledi¤i bilinmektedir.”

Kitle iletiflim araçlar› üzerindeki s›k› denetim ça¤dafl bask› rejimlerinin en bü- yük özelliklerinden birisini oluflturur. Ama güdümlü bir bas›n›n ilginçli¤i ve dola- y›s›yla da etkisi kendili¤inden azal›r. Almanya’da Nazilerin iktidar›n›n ilk y›llar›ndagazete sat›fllar›ndaki büyük düflüfller dikkati çekmiflti. Türkiye’de de, yar› askeri yönetimlerden demokrasiye geçifllerde hep tirajlarda yükselifller oldu. Bu örneklerço¤alt›labilir. Ama hemen her iktidar, elindeki olanaklar› kullanarak bas›n› denet-lemek, yönlendirmek ister. Yandafl bas›na yard›m, muhalif bas›na bask› e¤ilimlerigene 1954-60 döneminde Türkiye’de çok belirgindi. Kâ¤›t ve matbaa mürekkebitahsislerinde, resmi ilanlar›n denetiminde yanl› davran›lmas› yetmeyince, hukuksalbask› yollar›na baflvurulmufl ama beklenen sonuç elde edilememiflti. Hapse girengazeteci say›s› artt›kça, halk›n resmi bilgilere güveni de azalm›flt›.

Demokratik toplumlar, içte haber kaynaklar›n›n ço¤ulculu¤unu sa¤l›kl› bir ka-muoyu oluflumunun vazgeçilmez koflulu say›yorlar. Oysa uluslararas› kamuoyu-nun oluflumunda birkaç dev haber ajans›n›n tekelinin söz konusu olmaya bafllad›-¤›, özellikle bir k›s›m geri kalm›fl ülke taraf›ndan öne sürülüyor. Uluslararas› haberak›fl›n›n baz› büyük devletlerin yarar›na olarak zaman zaman yanl› bir biçimde yü-rümesine karfl› çözümler aran›yor.”Dördüncü güç” say›lan kitle iletiflim araçlar›n›n,önemini günümüzde de korudu¤unu ve hatta artt›rd›¤›n› söyleyebiliriz.

Ça¤dafl rejimlerde kitle iletiflim araçlar›n›n tafl›d›¤› önemin nedenlerini tart›fl›n›z.

fi‹DDETE DAYALI ARAÇLAR VE YÖNTEMLERTarih boyunca fliddet, siyasal çat›flman›n yayg›n bir arac› olmasayd›, flatolara, kale-lere gerek kalmaz, saraylar›n etraf› yüksek duvarlar ve surlarla çevrilmezdi. Devle-tin amac› fliddeti yok etmek de¤il, fliddetin yurttafllarca birbirlerine ve devlete kar-fl› kullan›lmas›n› önlemektir. Devlet, gerekti¤inde fliddete baflvurmak tekelini elin-de tutmak ister. Ama fliddet olanaklar›n› yitirirse, otoritesini ve etkisini de yitirece-¤ini bilir.

Devlet niçin gerekti¤inde fliddete baflvurmak tekelini elinde tutmak ister?

‹nsanlar› “fliddet” kullanmaya iten nedenler sadece toplumsal de¤il, ayn› za-

manda ruhsald›r. Ayn› koflullar içinde bulunan baz› bireyler fliddete baflvururken,


SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE



baz›lar› tepkilerini baflka yollardan göstermeyi seçerler. “fiiddetin Psikolojisi” bunedenle konumuz aç›s›ndan önem kazan›yor.

Toplumsal Güçlerin Kulland›¤› fiiddetTüm siyasal rejimlerin istikrar›, siyasal iktidar›n toplumdaki güç dengesini iyi yan-s›tmas›na ba¤l›d›r. En büyük toplumsal güçlerin temsilcileri iktidarda oldu¤u za-man, devlet otoritesinde bir boflluk ve rejimde de ciddi bir zay›fl›k söz konusu ol-maz. Tersi bir durumda ise, iktidar›n d›fl›nda kendisinden daha büyük bir güç bu-lunaca¤› için, iktidar otoritesini tüm topluma kabul ettirmekte güçlük çeker. Birbunal›m bafllar.

Toplumdaki siyasal bunal›mlar›n temelinde ne yatmaktad›r?

Toplumdaki güç dengesi dura¤an de¤il, de¤iflken oldu¤u için, de¤iflen güç den-

gesine ba¤l› olarak iktidar›n el de¤ifltirebilmesi ya da yükselen toplumsal güçlerin,güçleri oran›nda iktidar› etkileyebilmeleri gerekir. Rejimin iktidara ulaflmak ve siya-sal kararlar› etkilemek için koydu¤u kurallar buna elveriyorsa, güç dengesinin de-¤iflmesinin yaratt›¤› bunal›m rejim içinde kal›r. Siyasal iktidar, yeni dengeleri yans›-tacak biçimde el de¤ifltirir. Ama rejim bu yolu t›kam›flsa, siyasal iktidar›n d›fl›ndadaha büyük bir güç ya da güçler birli¤inin oluflmas›na karfl›n, rejimin çerçevesi bu yeni durumun siyasal iktidara yans›mas›n› engelliyorsa, bunal›m rejim üzerine ka- yar. Bar›flç› yollardan elde edilemeyen çözüm, fliddete dayal› yöntemleri gündemegetirir. Yükselen yeni güçlerin iktidar›n› sa¤layacak yeni bir rejim kurulur.

De¤iflen toplumsal güç dengesine ba¤l› olarak siyasal iktidar›n el de¤ifltirmesi-ne olanak veren rejim, sa¤lam ve istikrarl› bir rejimdir.

Seçim, güçler dengesinin belirlenmesinde baflvurulan bar›flç› bir yoldur. Seçim-ler bu amaca hizmet etmekten uzaklaflt›kça, bar›flç› olmayan araç ve yöntemler dedevreye girer. Bar›çfl› araçlar etkisini yitirdikçe, fliddete dayal› araçlar, güçler den-gesinin siyasal iktidara yans›t›lmas›nda daha çok kullan›lmaya bafllan›r.

Ça¤dafl toplumlarda, devletin elindeki fliddet olanaklar›n›n büyüklü¤ü, siyasalçat›flmalarda toplumsal güçlerin fliddete baflvurmalar›n› çok zorlaflt›r›yor. fiiddet,ancak tüm bar›flç› yollar›n t›kand›¤›, hak ve düflüncelerini savunmak ya da iktida-ra ulaflmak için baflka bir arac›n kalmad›¤› inanc›n›n yayg›nlaflt›¤› ortamlada etkili ve geçerli olabiliyor. E¤er ordunun bir kesimi de, bu silahl› harekete destek veri- yorsa, siyasal iktidar›n k›sa say›labilecek bir darbe ile el de¤ifltirdi¤ine tan›k oluna-biliyor. Tersi durumlarda ise uzun bir iç savafl bafll›yor. Muhalefetteki güçler, dü-zenli orduya karfl› savafl›mlar›n k›r ya da kent çeteleriyle yürütüyorlar.

Ça¤dafl toplumlarda, siyasal iktidarlara karfl› kullan›lan fliddetin baflar›ya ulafla-bilmesinin, büyük ölçüde ordunun durumuna ba¤l› oldu¤unu söyleyebiliriz. Sov-

yet Devrimi, Birinci Dünya Savafl› koflullar›n›n maddi ve manevi aç›dan çökertti¤ibir orduya karfl› baflar›ld›. Çin ve Vietnam’da devrim, t›pk› Kemalist devrimde deoldu¤u gibi, ulusal ba¤›ms›zl›k savafl›na koflut olarak, onunla birlikte olufltu. Ba-¤›ms›zl›k için savaflan güçler, do¤al olarak orduyla bütünleflmifllerdi. ‹kinci DünyaSavafl› sonunda Do¤u Avrupa’da komünist rejimlerin kurulmas›, bu kez- baz› du-rumlarda kurtar›c› rolünü de oynayan- Sovyet ordusunun etkisiyle gerçekleflti. D›flgücün do¤rudan kar›flmas›yla, içteki dengeler de de¤iflti. Castro’nun silahl› müca-delesinin Küba devrimine kadar uzanmas› ise, Batista ’n›n amans›z diktatörlü¤ü-nün, fliddet d›fl›ndaki bütün çözüm yollar›n› t›kamas› sayesinde oldu. Silahl› müca-

dele, o ortam içinde yasall›k kazand›.


SIRA S ‹ZDE

Devletin amac› fliddeti yok

etmek de¤il, fliddetinyurttafllarca birbirlerine vedevlete karfl› kullan›lmas›n›önlemektir.

Bar›flç› araçlar etkisiniyitirdikçe, fliddete dayal›araçlar, güçler dengesinin

siyasal iktidarayans›t›lmas›nda daha çokkullan›lmaya bafllan›r.



Ça¤dafl toplumlarda siyasal iktidara karfl› kullan›lan fliddetin baflar›ya ulaflabilmesi neyeba¤l›d›r?

fiiddete dayal› araç ve yöntemler, kuflkusuz ki silahl› savafl›mdan ibaret de¤il-dir. Yasal olmayan her zorlama ve yöntemi bu s›n›fa sokabiliriz. 1968’lerde çeflitliülkelerde ö¤rencilerin baflvurduklar› “boykot ve iflgaller” de baz› durumlarda flidde-te dayal› araçlar olarak nitelendirilebilir. ‹stemeyen ö¤renciler de boykota zorlan-d›klar›nda, ders yap›lmas›na zorla engel olundu¤unda, art›k bar›flç› araçlardan sözedilemez. Çiftçilerin bir karayolunu kesip trafi¤i engellemeleri, göstericilerin baz›arabalar› yakmalar›, patlay›c› madde tafl›yan yaz›lar asmalar› da bar›flç› yöntemlerde¤ildir.

Bar›flç› yollardan dile getirilen istek ve düflüncelere kamuoyunun ve siyasal ik-tidarlar›n ilgi göstermemesi, bu tür silahs›z fliddet eylemlerine neden olabilmekte-

dir. Bar›flç› eylemlere önem vermeyen kitle iletiflim araçlar›, fliddete dayal› araçlarkullan›ld›¤›nda tutum de¤ifltirebilmektedir. fiiddete dayal› yöntemler böylece özen-dirici olmaktad›r. Filistin davas›na kapal› olan gazete sayfalar› ve televizyon ekran-lar›, ancak bir dizi uçak kaç›rmalar nedeniyle tutum de¤ifltirmifltir.

Silahs›z fliddet eylemlerine baflvurulmas›n›n temel nedeni nedir? Tart›fl›n›z.

Siyasal ‹ktidar›n Kulland›¤› fiiddetfiiddet fliddeti do¤urur. Siyasal iktidara karfl› fliddet kullananlar, siyasal iktidar› dakendilerine karfl› fliddet kullanmaya zorlam›fl olurlar. Hele bu fliddet, iktidar›n daötesinde rejimin kendisine yönelmiflse, tehdidin büyüklü¤ü ölçüsünde rejim de flid-dete baflvurur. ‹ktidar› ele geçirecek güce sahip olmadan fliddet kullananlar, sonun-da bir bask› rejiminin gerekçelerini ve ortam›n› haz›rlam›fl durumuna düflebilirler.

Tüm bask› rejimlerinin mant›¤›, Cromwell’in flu cümlelerinde gizlidir: “On yurt-

tafltan dokuzu benden nefret mi ediyor? E¤er yaln›zca onuncusu silahl› ise, bunun

hiçbir önemi yoktur...”

Siyasal iktidar›n yurttafllara karfl› fliddet kullanmas›n› yasallaflt›ran bask› rejimle-ri, genellikle toplumsal bunal›mlar sonucunda ortaya ç›kar. Bu bunal›mlar›n baz›-lar› yap›sal, baz›lar› ise geçici iç ya da d›fl koflullar›n yaratt›¤› bunal›mlard›r. Yap›-

sal bunal›mlar, özellikle toplumsal-ekonomik yap›daki geliflmelere siyasal kurum-lar›n ayak uyduramad›klar› durumlarda oluflurlar. Ekonomik ve toplumsal güçlerinel de¤ifltirmesine karfl›l›k, siyasal iktidar, gücünü yitirmifl toplum kesimlerininuzant›s› olmay› sürdürebiliyorsa, buna olanak veren siyasal kurumlar varl›klar›n›

sürdürmekte direniyorsa, bu bir yap›sal bunal›md›r. Ya eski düzeni korumak içinbir bask› rejimi kurmak gerekir, ya da eski rejimi fliddet kullanarak devirenler, ye-ni düzen yerleflinceye kadar bir bask› rejimi kurmak zorunda kal›rlar.

fiiddet kullan›lmas›n› yasallaflt›ran bask› rejimleri hangi tür bunal›mlar sonucu ortaya ç›kabilir?

Kendi ç›karlar›na yard›mc› olacak bask›c› bir yönetimin oluflmas›na yard›mc›olmak amac›yla, baz› iç ve d›fl güçlerin bunal›m› k›flk›rtmak için çaba gösterdikle-ri durumlar da vard›r. Haz›rlanan ortamdan yararlanarak ya sivil yönetimin sertlefl-mesi, ya da askeri bir yönetimin kurulmas› sa¤lanabilir. Demokratik kurallar için-

de gerçeklefltirilemeyen baz› önlemler, at›lamayan baz› ad›mlar böylece gündeme


SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

‹ktidar› ele geçirecek gücesahip olmadan fliddetkullananlar, sonunda birbask› rejiminin gerekçelerinive ortam›n› haz›rlam›fldurumuna düflebilirler.



getirilebilir. Bunal›m›n sorumlulu¤u baz› toplumsal güçlere yüklenerek, bu güçle-re karfl› fliddet kullan›lmas› da bir ölçüde meflrulaflt›r›labilir.

Siyasal iktidarlar›n geçici ya da sürekli biçimde fliddet kullanmalar›n› çeflitli ide-olojiler aç›s›ndan da de¤erlendirebiliriz. Faflizme kadar uzanan sa¤c› ideolojiler, in-san›n do¤ufltan kötü oldu¤unu savunurlar. Ancak do¤ufltan iyi ve üstün yarat›lm›flolan küçük bir az›nl›k bu çerçevenin d›fl›ndad›r. Do¤ufltan bencil ve vahfli olan in-san›n kendi bafl›na serbest b›rak›lmas›, toplumlar›n ve tüm olarak insanl›¤›n aley-hine sonuçlar verir. Uygarl›¤›n ilerlemesi, o küçük seçkin az›nl›¤›n, genifl halk kit-lelerini bask› ile e¤itmelerine ve gerekti¤inde fliddet kullanarak iyiye ve do¤ruyado¤ru yönlendirmelerine ba¤l›d›r. T›pk› bir çoban›n ve çoban köpeklerinin koyun-lar› yönlendirmesi gibi.

Böyle bir düflünce sistemi içinde elbette ki demokrasiye yer olamaz ve siyasaliktidar›n meflrulaflt›r›lan fliddetinin geçici olmas› düflünülemez. Çünkü eflit olarak yarat›lmam›fl olan insanlar›n büyük ço¤unlu¤u kötüdür. ‹yi olan az›nl›¤›n onlara

karfl› geldiklerinde fliddet kullanmas› ise, bizzat onlar›n da yarar›nad›r.

Faflizmin insan do¤as›na iliflkin ç›karsamalar› nelerdir? Bu ç›karsamalar› karfl›laflt›rara-rak tart›fl›n›z.

Devletin kulland›¤› bask› ve fliddet, faflist rejimin vazeçilmez bir parças›d›r. Oy-sa “proleterya diktatörlü¤ü” nü Marksistler, zorunlu ama geçici bir aflama saymakta-d›rlar. Faflistler, toplumu insandan gelebilecek kötülüklere karfl› koruduklar› düflün-cesindedirler. Solcu bak›fl aç›s›nda ise, insan›n toplumsal kötülüklere karfl› korun-mas› öncelik tafl›r. Marksistlere, göre; o kötülükleri yaratan kurumlar›n temizlenme-sinden sonra, art›k devlete bile gerek kalmayacakt›r. Daha do¤rusu devletin polisi-ne, jandarmas›na, askerine, yani bask› ve fliddet olanaklar›na gerek kalmayacakt›r.

Ç›k›fl noktas›nda solcu görüfle yak›n olmakla birlikte, ça¤dafl liberal düflünceninbu iki uç aras›nda yer ald›¤›n› söyleyebiliriz. Ça¤dafl liberaller de insan›n do¤ufltaniyi oldu¤u kan›s›ndad›r ve bu nedenle de genel ve sürekli bir bask› ve fliddet kul-lan›lmas›na karfl›d›rlar. Ama devletin fliddet kullanmaktan tümden vazgeçmesi dedüflünülemez. Çünkü her toplumda, topluma uyamayan, toplumun di¤er bireyleri-ne zarar verebilen kifliler bulunabilir. Onlar›n varl›¤›ndan hareketle bir bask› rejimikurmak ne kadar yanl›flsa, toplumu onlara karfl› korumamak da o ölçüde yanl›flt›r.

Hemen tüm incelemeler, araçla amaç aras›nda bir uyumun bulunmas› gerekti-¤ini gösteriyor. Devletin tüm bask› ve fliddet olanaklar›n›n yok olaca¤› ölçüde ba-r›flç› ve demokratik bir amac› hedefleyen Lenin ve yoldafllar›, o amaca ulaflmakiçin “geçici” bir bask› rejimini (proleterya diktötörlü¤ü) araç olarak seçmifllerdi.

1917’den bu yana, toplum, bireyi yabanc›laflt›ran, bozan kurumlar›ndan temizlen-di, ama geçici olmas› gereken bask› rejimi, bir ölçüde yumuflayarak da olsa sürek-lilik kazand›. Daha demokratik bir aflamaya ulaflman›n belki de en büyük engeli-ni, o amaca ulaflmak için seçilen araç oluflturdu.

Sa¤c› ideolojilerde ve özellikle faflizmde demokrasiye yönelik olumsuzlu¤unun nedeni ne-ler olabilir ? Tart›fl›n›z.

Tersi bir örne¤i de Bat›l› komünist partilerinde görüyoruz. Ç›k›flta Marksizm-Le-ninizme s›k› s›k›ya ba¤l› olan bu partiler, her zaman aç›kça söylemeseler bile ilkamaç olarak proleterya diktötörlü¤üne benzer bir kurumlaflmay› öngörüyorlard›.


SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

Faflizme kadar uzanan sa¤c›

ideolojiler, insan›n do¤ufltankötü oldu¤unu savunurlar.Ancak do¤ufltan iyi ve üstünyarat›lm›fl olan küçük biraz›nl›k bu çerçevenind›fl›ndad›r.



Bar›flç› olmayan bu amaca ulaflmak için seçtikleri ya da kabul ettikleri araçlar isebar›flç›yd›. ‹ktidara silahla de¤il, parlementer demokrasi çerçevesinde, serbest ge-nel seçimlerden yararlanarak geleceklerdi. Ama giderek araç, amac› kendisine uy-durdu. Proleterya diktötörlü¤ü, hedefinden vazgeçti¤ini, sosyalizmi liberal demok-rasinin kurumlar›n› koruyarak gerçeklefltireceklerini aç›ktan söyleyecek bir noktaya vard›. Seçilen bar›flç› araçlar, bu partilerin yap›lar›n›n ve ideolojilerinin de dahabar›flç› yönde de¤iflmesine katk›da bulundu

Faflist ideoloji, bar›flç› araçlar› bafltan reddetmekte, devleti ele geçirirken de,onu korurken de fliddete dayanmay› öngörmektedir. Bir fliddet ve bask› rejiminigene fliddete dayanarak kurmak söz konusu oldu¤u için, kendi içinde araç, amaçuyumunu sa¤lam›flt›r. Kurdu¤u rejimle ideolojisi aras›nda bir tutarl›l›k vard›r. Oysaayn› fleyi Marksist rejimler için söyleyemeyiz. Bask›ya dayanmayan bir rejime he-nüz ulaflamam›fl olmay›, onlar›n ideolojileriyle tutarl› olarak savunmalar› zordur.

fiiddetin Psikolojisi‹nsan niçin fliddete baflvurur? ‹nsan›, tan›mad›¤› insanlar› bile ac›mas›zca öldürmeye itenetkenler neler olabilir?

Tüm siyasal düflünce tarihi, ayn› zamanda, iki düflünür kesimi aras›ndaki bir karfl›t-l›¤›n tarihidir: ‹nsanlar›n do¤ufltan “kötü” olduklar›na inananlarla, insanlar›n “iyi” yada “kötü” olmalar›n›n koflullara ba¤l› oldu¤una inananlar aras›ndaki bir karfl›tl›kt›rbu. Ama insanlar›n do¤ufltan özellikleri ne olursa olsun; içinde bulunduklar› koflul-lar›n, “kötü” davran›fllar›n ortaya ç›k›p ç›kmamas›nda etkili oldu¤u da bir gerçektir.

Erich Fromm, ruhsal kaynaklar›n› araflt›r›rken, bizi ilgilendiren fliddet türleri-ni üçe ay›rarak inceliyor: Tepkisel fliddet, ödünleyici fliddet ve “kana susam›fll›k”.

“Tepkisel fliddet”, insan›n -kendisinin ya da baflkas›n›n- “yaflam›n›, özgürlü¤ünü,onurunu ve mal›n› korumak” için baflvurdu¤u bir fliddet türü. Tehdit edilme duy-gusundan, yani “korku”dan kaynaklan›yor.

Tepkisel fliddetin de kendi içinde dört ayr› türü var.‹nsanlar›n-gerçek ya da görüntüde- bir “sald›r›” karfl›s›nda bulunduklar› izleni-

mini almalar›, onlar› “korunma amaçl› fliddet”e itebiliyor. Ça¤dafl savaflç›lar›n ço-¤unda da, “savafl” halk›n gözünde bu gerçek ile “yasall›k” kazan›yor.

Tepkisel fliddetin bir baflka türü de, “engellemelerden kaynaklanan fliddettir” .Gereksinmelerinin karfl›lanmas› engellendi¤inde, hayvanlar›n, çocuklar›n ve hattaergin kiflilerin sald›rganlaflt›¤›n› görüyoruz. Bu “yok etmek” amac›na de¤il, “yafla-mak” amac›na yönelik bir sald›rganl›kt›r. (Sevilen, gereksinme duyulan fleye bir

baflkas›n›n sahip olmas›n›n yaratt›¤› “k›skançl›k”tan kaynaklanan salg›rganl›k da,bu türe girer.)

“Öç al›c› fliddet” de, tepkisel fliddet içerisinde yer al›r. Fromm, bu fliddet türünüflöyle tan›ml›yor: Güçsüzlerin, sakatlar›n, zarar görerek y›k›lm›fllarsa, kendilerinesayg›lar›n› onarmak için baflvurabilecekleri bir tek yol vard›r; ‘göze göz, difle difl’kural›na göre öç almak. Yarat›c› biçimde yaflayan bir insan hiç de böyle bir gerek-sinme duymaz. Afla¤›lanm›fl, incinmifl olsa bile üretici yaflama süreci ona geçmifltegördü¤ü zararlar› unutturur. Üretme yetene¤i, öç alma iste¤ine a¤›r basar... En ge-ri topluluklarda öç alma duygusunun çok güçlü oldu¤unu görebiliriz. Bu yüzden,sanayileflmifl uluslar›n en çok ezilen alt, orta s›n›flar›, ›rksal ve ulusal duygular›nodakland›¤› s›n›flar olduklar› gibi, öç alma duygular›n›n da topland›¤› s›n›flard›r...”


SIRA S ‹ZDE

Her toplumda, toplumauyamayan, toplumun di¤erbireylerine zarar verebilenkifliler bulunabilir. Onlar›n

varl›¤›ndan hareketle birbask› rejimi kurmak nekadar yanl›flsa, toplumuonlara karfl› korumamak dao ölçüde yanl›flt›r.

Tüm siyasal düflünce tarihiinsanlar›n do¤ufltan “kötü”olduklar›na inananlarla,insanlar›n “iyi” ya da “kötü”olmalar›n›n koflullara ba¤l›oldu¤una inananlararas›ndaki bir karfl›tl›ktanoluflur.



Tepkisel fliddet grubu içinde, bizi belki de en çok ilgilendiren fliddet türü,“inanc›n ve umudun y›k›lmas›ndan do¤an” fliddettir. “Büyük ölçüde aldat›lm›fl ve

düfl k›r›kl›¤›na u¤ram›fl bir kifli yaflamdan nefret de edebilir. Yaflam›n kötülük do-

lu, insanlar›n kötü, kendisinin de kötü oldu¤unu kan›tlamak ister. Yaflama ina-

nan, yaflam› seven ama düfl k›r›kl›¤›na u¤ram›fl olan kifli böylece sinik, y›k›c› biri

olup ç›kar. Y›k›c›l›k umutsuzluktan do¤mufltur; yaflamda karfl›lafl›lan umut k›r›k-

l›¤› yaflamdan nefrete yol açm›flt›r.”

Tepkisel fliddet türleri nelerdir? Aç›klay›n›z.

Erich Fromm, “ödünleyici fliddet” i, “ölüm sevgisi” nden daha hastal›kl› bir flid-det türü olarak nitelendiriyor. Ödünleyici fliddet, “güçsüzlü¤ü” gizlemeye ya dagüçsüzlü¤ü “telafi” etmeye yönelik bir fliddet türü olarak ortaya ç›k›yor.

‹nsan “zay›fl›k, kayg›, yetersizlik” gibi nedenlerle eyleme geçemiyorsa “güç-

süz”dür. Güçsüzlü¤ünü hissetmenin verdi¤i ac›, ruhsal dengesini bozar. Güçsüzlü-¤ünü kabullenememesi nedeniyle baflvurabilece¤i iki yol vard›r: Ya güçlü bir kifli veya toplulu¤a boyun e¤ip onunla özdeflleflmeye çal›flmak ya da baflkalar›n› öldü-rerek yok ederek kendini kan›tlamak. Fromm bu durumu flöyle anlat›yor:

“Yaflam yaratabilmek, güçsüz insanda bulunmayan birtak›m nitelikler gerek-

tirir. Yaflam› yok etmek içinse, yaln›zca bir tek nitelik fliddete baflvurmak yeter.

Böylece kendisini yads›yan yaflamdan öç alm›fl olur. Ödünleyici fliddet, güçsüzlük-

ten do¤an, güçsüzlü¤ü ödünleyen bir fliddet türüdür. Yaratamayan insan yok et-

mek ister... Ödünleyici fliddet, yaflanmam›fl, sakat bir yaflam›n sonunda do¤an bir

fliddet türüdür. Bu fliddet, cezaland›r›lma korkusuyla bast›r›labilir. (...) ancak in-

san› yaflama ba¤layan koflullarla ortadan kald›r›labilir. Ödünleyici fliddet, tepkisel

fliddet gibi yaflam›n hizmetinde de¤ildir; yaflam›n yerini alan hastal›kl› bir fleydir;

onun sakatl›¤›n›n, bofllu¤unun kan›t›d›r.”

Erich Fromm’a göre,”kana susam›fll›k” da bir fliddet türü. Kifli “kan ak›tarak

kendisini canl›, güçlü, eflsiz ve baflkalar›ndan üstün” görüyor. Gerçi bu daha çokilkel topluluklarda görülen bir durum ise de, ça¤dafl dünyada tümden yok oldu¤u-nu da söyleyemiyoruz.

“Öldürmek, en ilkel düzeyde en büyük sarhoflluk, en büyük kendini do¤rulama

yolu olur. ‹lkel anlamda yaflam›n dengesi flöyle kurulur: Öldürebildi¤ince öldür-

mek, yeterince kana doyduktan sonra da öldürülmeye haz›r olmak...”

Erich Fromm’a göre “ödünleyici fliddet” ile “kana susam›fll›k” aras›ndaki farklar nelerdir?

fiiddet türlerini böylece s›n›fland›ran Fromm; “fliddet”e ya da “bar›fl”a yatk›nruhsal yap›lar› da ikiye ay›r›yor:” Ölüm severlik” ve “yaflam severlik”.

Ölümseverler için, gelecek de¤il geçmifl önemlidir. Hiçbir zaman gelecekte ya-flamaz, hep geçmiflte yaflarlar. Onlara göre, yaln›zca iki “cins” insan vard›r: Güçlü-lerle güçsüzler, öldürenlerle öldürülenler. “Kat›ks›z bir ölümsever” tipinin en aç›körne¤i ise Hitler’dir.

“Ölümsever önderlerin etkili olmalar›, s›n›rs›z öldürme yetilerinden ve istekle-

rinden gelir. Onlar›n ölümsever kifliler taraf›ndan tutulmalar› bundand›r. Ölüm-

severlerin d›fl›nda kalanlara gelince; onlar, bu kiflilerden korkar, korkular›n›n bi-

lincine varmaktansa onlara hayranl›k duymay› ye¤lerler. Ölümsever kifli denetime

tutkundur; denetlerken yaflam› öldürür. Yaflama karfl› derin bir korku duyar; çün-

kü yaflam, yap›s› gere¤i düzensiz ve denetimsizdir...”


SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

Ödünleyici fliddet,“güçsüzlü¤ü” gizlemeye yada güçsüzlü¤ü “telafi”etmeye yönelik bir fliddettürü olarak ortaya ç›kar.



Bir toplumda “ölümsever” kiflilik yap›s›n›n yayg›nlaflmas› ölçüsünde fliddet vebask›y› önlemenin, hoflgörülü ve bar›flç› bir ortam yaratman›n zorlaflaca¤›n› söyle- yebiliriz. Sa¤l›kl› bir kiflilik “yaflam sevgisi” nin a¤›r bast›¤› kifliliktir. Kiflili¤in oluflu-munda çocukluk y›llar› belirleyici oldu¤una göre; çocukta yaflam sevgisinin gelifle-bilmesi için en önemli koflul, onun “yaflam› seven insanlarla birlikte” bulunmas›-d›r. “‹nsan enerjisinin ço¤u, sald›r›lara karfl› yaflam› savunmak, açl›ktan kurtulmakiçin harcan›rsa, yaflama sevgisi engellenir ve ölüm sevgisi güçlenir.

Fromm, bir toplumu oluflturan bireylerde yaflam sevgisinin geliflebilmesini, ençok flu üç koflulun varl›¤›na ba¤l›yor: Güvenlik, adalet ve özgürlük... Yani, toplu-mu oluflturan bireylerin canlar› ve onurlu bir yaflama elverecek “maddesel koflulla-

r›” tehlike içinde olmamal›d›r. Hiçbir birey, baflkalar›n›n amaçlar› için “araç” olarakkullan›lmamal›d›r. Herkese, toplumun “etkin ve sorumlu bir üyesi” olma olana¤›sa¤lanmal›d›r. Yaflama karfl› ilgisini yitirmifl bir insan›n “iyili¤i seçebilmesi”ninumulamayaca¤› unutulmamal›d›r.

Erich Fromm’un görüfllerini dikkate alarak; insanlarda yaflam sevgisinin geliflebilmesininhangi unsurlara ba¤l› oldu¤unu kendiniz ve yak›n çevrenizden örneklerle birlikte tart›fl›n›z.

Her canl› kendi varl›¤›n› koruyabilmek için “çevre”ye karfl› bir savafl›m verir.“Dost” ve “düflman” kavramlar› da, bu süreç içinde ortaya ç›kar. ‹nsan, varl›¤›n›koruyabilmesi aç›s›ndan “engel” olarak alg›lad›¤› ögeleri “düflman”, kendini “des-tekleyici” gördü¤ü ögeleri de “dost” olarak alg›lar.

Yurtseverlik, üzerinde yaflanan topraklar› ve o topraklarda geçerli “belirli bir yaflam biçimi”ni benimseme ve koruma e¤ilimidir. Oysa milliyetçilik, parças› olu-nan “ulus” ve “etnik grup” ad›na “güç ve sayg›nl›k” kazanma amac›n› da içerir.

Yurtseverlik ile milliyetçilik aras›ndaki fark nedir? Türkiye koflullar›nda iki kavrama yö-nelik de¤erlendirmeleri farkl› kaynaklardan da okuyarak tart›fl›n›z.

George Orwell’e göre, kendi kesiminin “afla¤›lanmas›, küçümsenmesi ya da

rakiplerin övülmesi” , milliyetçi kiflide huzursuzluk yarat›r. Bu durumdaki kiflininrahatlayabilmesi, “sert bir tepki”nin verilmesine ba¤l›d›r. Milliyetçi kifli, kendi tara-f›na yap›lan “zulüm” ve haks›zl›¤a sert tepki gösterirken; karfl› tarafa yap›lan zulüm ve haks›zl›¤› alg›lamakta ve kabul etmekte zorlan›r.

Etnik gruplar ise, “farkl› bir kimlik” duygusunun ve bu duygunun gelecek ku-flaklara aktar›lmas›n›n ürünüdür. Bu durum, bir yandan grup üyelerinin kaynaflma-s›n› ve dolay›s›yla grubun devaml›l›¤›n› sa¤larken, öte yandan, grubu di¤er gruplar-

dan ay›rarak üyelerinin gelece¤ini tehlikeye sokar. Çünkü bir grubun varl›¤›n› sür-dürebilmesi için, ayn› zamanda “düflman”a gereksinmesi vard›r. Gerçek ya da “var-say›lan” düflman, grup içi dayan›flmay› ve birli¤i kolaylaflt›r›r. Birey, genellikle grupiçinde “kendi özelliklerini yitirir” ve “grubu grup yapan özelliklere göre” davran›r.

Unutmamak gerekir ki; etnik grup içindeki “ortak kimlik” duygusu, bireyin “ze-

delenen benli¤i”ni koruyan duygusal bir ifllevi de yerine getirir. Düflman grup,

“psikolojik olarak bir uzakl›kta tutuldukça” etnik grubun kaynaflmas›n› sa¤lar. Ama “düflman›n bize benzedi¤ini” düflünmek bunal›m yarat›r. Varl›¤›n› sürdür-mek isteyen grup, aradaki “küçük” farkl›l›klar› büyütmek, hatta yeni farkl›l›klar ya-ratmak aray›fl› içine girer.

“Etnik fliddet”e kat›lma e¤iliminin en çok gençler aras›nda bulunmas›n›n bir ne-

deninin de ruhsal oldu¤unu söyleyebiliriz. Ergenlik ça¤›ndaki en önemli sorunlar-


SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

Bir toplumda “ölümsever”kiflilik yap›s›n›nyayg›nlaflmas› ölçüsündefliddet ve bask›y› önlemenin,hoflgörülü ve bar›flç› birortam yaratman›nzorlaflaca¤› söylenebilir.

Etnik gruplar “farkl› birkimlik” duygusunun ve buduygunun gelecek kuflaklaraaktar›lmas›n›n ürünüdür



dan birisi, “Ben kimim?” sorusundan kaynaklan›yor. Yan›t› bulamamak ya da “net”bir yan›t verememek, bunal›m yarat›yor. Örne¤in; Almanya’da yaflayan Türk aile-lerin çocuklar›, bu bunal›m› aflabilmek ve dolay›s›yla “aç›kça farkl›” bir kimli¤e sa-hip olabilmek için “dinci” ya da “afl›r› milliyetçi” gruplar içinde daha kolayl›kla yeralabiliyorlar.

Etnik fliddete kat›lma e¤iliminin gençler aras›nda daha yayg›n olmas›n›n nedenlerini tart›fl›n›z.

Güneydo¤u’daki “etnik terör” olgusunun gerisinde de, bu ruhsal etkenden sözedilebilir. Özellikle askeri yönetim dönemlerinde artan “Kürt kültürel kimli¤i” üze-rindeki bask›lar›n, öncelikle gençler üzerinde “olumsuz” etki yapt›¤› aç›kt›r. Bura-daki “direnme”, bir tür “kiflili¤ini savunma” do¤al mekanizmas›n›n ürünüdür. An-cak “bireysel kimlik” karfl›s›ndaki tehdidin kalkmas›ndan sonra da “savunma me-

kanizmalar›” n›n sürmesi durumunda, sa¤l›ks›z bir ruhsal durumdan söz etme ola-na¤› vard›r.

“Siyasal psikoloji” alan›nda uzman olan Prof. Nam›k D. Volkan, “etnik duy-

gu” oluflup yerlefltikten sonra, onu de¤ifltirmenin çok güç, hatta bazen olanaks›zoldu¤unu öne sürüyor. Etnik kimli¤in de¤ifltirilmesi yönünde bask›lar›n artmas›-n›n, etnik grubun kendi kimli¤ine daha s›k› ba¤lanmas› sonucunu yaratt›¤›n› vegerekirse “ölmeyi göze alabilecek” noktaya gelinebildi¤ini anlat›yor.

Ölümü göze alacak ölçüde etnik kimli¤e sahip ç›kman›n arkas›nda nas›l bir duygu vard›r?

Terörizmin SosyolojisiLatince kökenli “terör” sözcü¤ü, “büyük korku” ya da “korkudan titreme” anlam›tafl›r. Terörizm ise, “siyasal fliddet” ve “y›ld›r›c›l›k” anlam›nda kullan›l›r. Toplumun ve dolay›s›yla toplumu yönetenlerin- direncini k›rmak için “ortak korku yaratmak”,daha do¤rusu “dehflet salmak” amac›na yöneliktir.

Terörizm, “zay›f” olan›n seçti¤i bir tür “siyasal fliddet” biçimidir. Terorist-zay›f oldu¤u için kendini gizler. Beklenmeyen bir anda ve beklenmeyen bir yerde “vu-

rup kaçmaya” çal›fl›r. Çünkü devletin güvenlik güçleri, say›ca ve silahça kendisin-

den üstündür.

“Ani fliddet” te amaç, bir varl›¤a zarar vermek ya da onu yok etmektir. Oysa te-rörist için, fliddet bir amaç de¤il “araç”t›r. Örne¤in; s›radan bir katil, bir insan› “öl-mesini istedi¤i için” öldürür. Terörist içinse, önemli olan o insan ya da insanlar de-¤il, onlar› öldürdü¤ü zaman toplumda yarataca¤› etkidir. Bir trene bomba koydu-

¤unda, trende kimlerin oldu¤u, ölecek olanlar›n kimli¤i “do¤rudan” bir önem tafl›-maz. Bu nedenledir ki; fliddetsiz terör olmaz, ama her fliddet de terör de¤ildir. Atil-la Yayla’n›n alt›n› çizdi¤i gibi; “Terör eylemlerinde, psikolojik sonuçlar fiziksel he-

deflerden çok daha önemlidir.”

Tarihteki ilk terörist gruplar›n, M.Ö. 73-66 y›llar› aras›nda yaflam›fl “Sicarii”lerekadar uzand›¤›n› biliyoruz. Romal›lara karfl› savafl›m veren Sicariiler, düflmanlar›-n› ifllek yerlerde öldürdükten sonra kalabal›¤a kar›fl›p kayboluyorlard›. Manast›rla-r› ve Kudüs’ün su kanallar›n› y›k›p, bu¤day ambarlar›n› yakm›fllard›. Tefeci senet-lerini ve devlet arflivlerini ortadan kald›rm›fllard›.

Ama ça¤dafl anlam› ile terörizmin kurucusunun Hasan Sabbah oldu¤u söyle-nebilir. Selçuklu döneminde terörü “sistemli bir araç” haline getiren Hasan Sabbah

(1049-1134), Bat›nî, tarikat›n›n kurucusuydu. Korkunun düflünce ve mant›k süreç-


SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

Terörizm toplumun vedolay›s›yla toplumuyönetenlerin direncini k›rmakiçin “ortak korku yaratmak”,

daha do¤rusu “dehfletsalmak” amac›na yöneliktir.



lerini bozarak, insanlar› sürülefltirice¤ini anlam›flt›. Mustafa Coflturo¤lu’nun deyi-miyle,”‹nsan öldürmeyi bir sanat” yapm›flt›.

Sabbah, örgütünün üyelerini dokuz aflamal› bir deneyim ve e¤itim süzgecindengeçirerek seçiyordu. Kat› disiplin içinde, verilen buyru¤a uyarak “düflünmeden”ölüme at›lmak temel ilkeydi. Hasan Sabbah, disipline uymad› diye, kendi o¤lunubile ac›mas›zca öldürtmüfltü. “Kurtar›lm›fl bölgeler” deyimini ve “vur-kaç” takti¤initerörizme kazand›ran da oydu. Amac›na ulaflmak için, Haçl› Ordusuna bile yard›metti. Kendi bafllatt›¤› terörü sürdürebilmek ve ona taban kazand›rabilmek için, dev-leti de halka karfl› benzer yöntemler kullanmak zorunda b›rakmaya çal›fl›yordu. Amac›, devleti halk›n gözünde “zalim” konumuna iterek, kendi yapt›klar›n› yasal-laflt›rmakt›. En de¤erli vezirleri öldürtüyor ve böylece, devletin kendi kendisini bi-le koruyamad›¤›n› halka göstermeye çal›fl›yordu.

Günümüzden yaklafl›k 9 yy. önceki terörizmin ilke ve yöntemleriyle ça¤dafl te-rörizm aras›ndaki benzerlikler çarp›c›d›r.

Devletin de “terörü bast›rmak” amac›yla zaman zaman benzer yöntemler kul-land›¤›n› ve buna “devlet terörü” denildi¤ini biliyoruz. Özellikle demokratik olmayan siyasal sistemlerde daha yayg›n olarak bu uygulamaya rastlanmakla, birlikte;“terörizm” denince as›l akla gelen, devlet ve sivil halka karfl› kullan›lan “sistemli

fliddet” tir. Bu aç›dan terörü, amaçlar›na ya da eylem alanlar›na göre s›n›fland›rmakolanakl›d›r.

Terörün amac›, var olan toplumsal, ekonomik, siyasal düzeni y›k›p, yerine “da-ha ileri” bir düzen kurmak ise, bu “solcu” ya da “devrimci terör” olarak adland›r›-l›r. Amaç kurulu düzeni korumak ya da “geriye dönük” bir düzen oluflturmak ise, verilen ad “sa¤c› terör”dür. “Dinci terör” de genellikle bu çerçeveye girer. Teröriz-mi amaca göre s›n›fland›rmada üçüncü grubu da “etnik terör” oluflturur. “Bölücü

terör” ise “etnik terör’ün bir türüdür. (Ermeni terörü gibi,” bölücü” olmayan etnikterör de vard›r.)

Terör amaçlar dikkate al›nd›¤›nda nas›l s›n›fland›r›labilir?

Eylem alanlar›na göre de, terörü, “k›r terörü” ve “kent terörü” olarak ikiye ay›-rabiliriz. Birinci türden terör, daha çok geri kalm›fl ülke ve yörelerde rastlan›lan birterör türüdür. Özellikle sarp da¤lar ve ormanlarla kapl› yöreler, “k›r terörü” ne el- veriflli bir ortam oluflturur. “Kent terörü” ise, daha çok geliflmifl ülkere ve geliflmifl yörelere özgü bir terör türüdür. Asl›nda terör kendisini sadece k›r ya da kent ile s›-n›rlamaz. Ama ülkenin ve toplumun koflullar›, bu iki terör türünden birisine dahauygun bir alan yaratabilir.

Kentler sadece çok küçük “hücre”lerin terörist eylemlerine uygundur. Oysauygun koflullarda, k›rsal kesimde büyük çeteler ve kamp yerleri varl›klar›n›sürdürebilirler.

Terörizm üzerinde uzmanlaflm›fl birçok araflt›rmac›, sa¤ ve sol terörizm aras›n-da temelde bir fark olmad›¤› kan›s›nda. Hangi ideolojik kesimden olursa olsunlar,teröristlerin inançlar› aras›nda “karmafl›kl›k, soyutluk ve esneklik” aç›s›ndan ben-zerlikler bulundu¤una inan›yorlar.

Örne¤in; ister sa¤c› ister solcu teröristin gözünde “düflman” benzer bir görü-nümdedir: Kiflili¤i ortadan kald›r›lm›fl bir varl›kt›r. Düflman, teröristin gözünde, ço-¤unlukla “insan” bile de¤ildir. Bu nedenle de, öldürürken fazla düflünmez. Ama yapt›klar›n› hakl› gösteren bir “iç bilinç” gereksinmesi vard›r.


SIRA S ‹ZDE

Hassan Sabbah,”kurtar›lm›flbölgeler” deyimini ve“vur-kaç” takti¤ini terörizmekazand›ran isimdir.



Terörizmde ideolojinin ve kültürel etkenlerin rolünü tart›fl›n›z.

Solcu teröristler aç›s›ndan, hakl›laflt›rma sorunu, devletin zay›f ve savunmas›ztopluluklara yapt›¤›na inand›¤› haks›zl›klara ba¤lan›r. Onlar aç›s›ndan, teröristeylem, bu haks›zl›klar›n intikam›n› ald›¤› için yasald›r. Ama eylemlerin istenilensonuçlar› sa¤lamad›¤›n› ve ço¤unlukla, o savunulan kesimlerin bile deste¤ini de-¤il tepkisini çekti¤ini görmek, teröristleri bir süreç içinde “somut gerçekler”denuzaklaflt›r›r.

Örne¤in K›z›l Tugaylar, bafllang›çta Milano’daki kitle tafl›mac›l›¤› benzeri top-lumsal sorunlarla ilgileniyorlard›. Giderek, emekçilere yap›lan haks›zl›klar›n intika-m› için fliddete yöneldiler. Kendilerini hakl› göstermek için, soyut ideolojik gerek-çeler kullan›yorlard›. Oysa yukar›da sözünü etti¤imiz süreç, zamanla onlar› somuthedeflerden uzaklaflt›r›p “kör terör” e iterken; hareketin yasall›¤›n› kan›tlamak için

baflvurulan ideolojik gerekçeler de “entellektüel içerikten yoksun, kaba ve aptalca” hale geldi. art›k kurbanlar “belirli bir kötülük ile ilgili de¤il” di. Amaçlar daha azgerçekçi, daha çok duygusal oldu.

Sa¤c› teröristler ise, eylemlerini “halk” la ba¤lant› kurarak hakl› göstermek gibibir çabay› fazla göstermezler. Onlar “yasallaflma” y› ya tarihte ya da do¤aüstü güç-lerde (dinsel inançlar dahil) ararlar.

Solcu ve sa¤c› teröristlerin eylemlerini hakl› göstermek için sar›ld›klar› gerekeçelerdekifarklar nelerdir?

Martha Crenhaw- hangi ideolojiden olursa olsun- terörist için dünyan›n ikiyeayr›ld›¤›n› söylüyor: “‹yi” ve “kötü” . ‹yiyi terörist örgüt temsil eder. Kötü ise devlet ve onu destekleyen toplumsal s›n›flard›r. Kötü, çok daha güçlüdür:

“Teröristler, kendilerini, üstün bilinç ve duygu sahibi seçkinler olarak görürler.

Öyle ki, bu seçkin kitle, yaln›zca gerekli ve yasal fliddete baflvurmakta ve son zafer

kendilerine tarihin güçlerince garanti edilmektedir. Ahlaki hedefler, sol için halk›n

özgürlü¤ü, sa¤ içinse düzenin, geleneksel ve yaflamsal de¤erlerin onar›lmas›, yeri-

ne konmas›d›r. Her iki kanad›n ortak ahlâki görevleri, çürümüfl bir devlet ve top-

lumu tasfiye etmektir... Tan›m gere¤i, kurbanlar sistemin ajanlar›d›r.”

Teröristi yönlendiren as›l etkenin ideoloji olmad›¤›n› gösteren çok say›da arafl-t›rma var. “Teröristler önce belirli inançlar gelifltirirler ve ard›ndan uzlaflt›r›labilir

kuramlar›n parçalar›n›n seçimi yoluyla bu inançlar› hakl› göstermenin yollar›n›

ararlar. En çekici düflünceler, bireysel fliddeti hakl› gösteren, yeniden do¤uflçu an-

lat›m yap›lar›n› kapsayanlard›r. ‹deoloji, bu inançlar› örgüt d›fl›ndakilere anlat- mak için kullan›l›r.”

Teröristlerle seçkincilik aras›nda nas›l bir iliflki vard›r?

Baz› dinlerin içeri¤inin terörizmi kolaylaflt›rd›¤› savlar› da “çok” geçerli de¤ildir.Örne¤in; Müslümanl›¤›n ve Yahudili¤in, “yeniden do¤uflçu” bir “öte dünya” inan-c›na dayanmas› nedeniyle, “ölümü göze alma”y› kolaylaflt›rmas›na dikkati çeken-ler var. Ama bu konudaki araflt›rmalarda; bu iki dinden teröristlerin, as›l inançtan“sapma” ve “çarp›tma” y› temsil ettiklerini ortaya koyuyor.

Kültürel ögelerin en çok rol oynad›¤› terör türü ise, “etnik terör”dür. (Bu kita-

b›n yaz›ld›¤› tarihte dünyada 102 “etnik” çat›flma olmas›, sorunun yayg›nl›¤›n› ve


SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

Sa¤c› ya da solcu teröristingözünde “düflman kiflili¤i”

ortadan kald›r›lm›fl birvarl›kt›r.

SIRA S ‹ZDE



önemini gösteriyor). Yunanca kökenli “etni” sözcü¤ü Türkçede “budun” (kavim)anlam›na gelir. Dil, töre ve kültürel nitelikleri ayn› olan, boy ve soy bak›m›ndanbirbirine ba¤l› topluluk demektir.

Etnik terörle ilgili ve onun için anlaml› konular, uzak geçmiflte ya da “vaad edi- len gelecek” te bulunabilir. Geçmifl, teröristi içinde yaflad›¤› gerçe¤e ba¤layan önem-li bir güç ifllevi görür. Örne¤in; Ermeni terörünü anlayabilmek için, o geçmiflin ürü-nü olan kültürel de¤erlerin bilinmesi gerekir. Ermeniler, geçmiflte yafland›¤›nainand›klar› bir “ortak haks›zl›k”›n an›s›n› paylafl›rlar. “Soyk›r›m” ve “Vartan’›n kah- ramanl›k efsanesi” ne yönelik duygu ve inançlar› anlamadan, ermeni teröristini an-lamak olana¤› bulunmad›¤›n› öne süren araflt›rmac›lar vard›r.

Kültürel ögeler niçin en çok etnik terörde rol oynar?

Bu sorular›n genel düzeydeki baz› yan›tlar›n› “fiiddetin Psikolojisi” ile ilgili alt

bölümde de bulabilirsiniz. Ama teröristin kendine özgü “bireysel nedenleri” ni ayr›-ca incelemekte yarar var.Bir kere terörist, genellikle kendisini bir “sald›rgan” dan çok bir “kurban” ola-

rak alg›lar. fiiddetin as›l sorumlusunun “düflman” oldu¤unu; fliddet eyleminin bi-reysel bir “tercih” de¤il, tarihsel bir “zorunluluk” oldu¤unu düflünür. Kendi özgüriradesi d›fl›nda, yüce bir otoritenin askeri olarak hareket etti¤ine inan›r. Yoldafllar›öldürüldü¤ü ya da tutukland›¤› zaman, kendisini yaflad›¤› ve özgür oldu¤u için“suçlu” hissedebilir.

Terörizm üzerinde araflt›rma yapanlar aras›nda; gençlerin terörizme kaymas›n-da, ergenlik ça¤›n›n kaç›n›lmaz bir parças› olan “o¤ullar›n babalara karfl› tepki-si”nin de rol oynad›¤›n› savunanlara rastl›yoruz. Kendini “afla¤› ve aciz’ görengenç, “iyi”yi savunmak için giriflti¤i savafl›, kendisini “yüceltme”nin bir arac› olarak

görebilir. Kendi “acizli¤ine duydu¤u öfke”, devletin temsil etti¤i otoriteye yönelti-lebilir. Crenhaw bu konuda flöyle diyor:

“Olumlu, toplumsal olarak kabul edilebilir bir kimlik edinmeyi baflaramam›fl olan bireyler, kendilerine “kötü” ya da en istenmeyen olarak sunulan rolleri be- nimserler. Esasen, olumsuz bir kimli¤in benimsenmesi, ailenin ve toplumun reddi demektir.”

Alman teröristleri aras›nda yap›lm›fl bir araflt›rma; gençlerin terörizme kaymala-r›nda, bunal›ml› dönemlerde “ailenin ve toplumun” yeterli destek vermemesi yü-zünden geliflme güçlü¤ü ve ac› çekilmesinin rol oynad›¤›n› ortaya koydu. Önemlibir bölümü eksik ya da da¤›lm›fl ailelerden geliyordu. terörist örgüt, ailenin bofllu-¤unu dolduruyordu. Kendilerine ba¤›ms›z bir kimlik oluflturamayan bu gençler,örgüt içinde “kollektif” bir kimlik buluyor ve bir anlamda rahatl›yorlard›.

Terörizme karfl› al›nabilecek önlemler konusunda çeflitli öneriler gelifltirerek, bu konuda yap›lanlar› de¤erlendiriniz.

Terörizme karfl› verilen savafl›mda öncelikle göz önüne al›nmas› gereken üç te-mel noktadan sözedilebilir: 1) Tek bafl›na silahl› savafl›m hemen hiçbir zaman te-rörü sona erdiremeyece¤i gibi, terörün silahs›z çözümü de yoktur. (Bir uzman›ndeyimiyle, “Hiçbir ödün teröristi tatmin etmez!” ) 2) Gerçek dünya ile “teröristindünyas›” aras›nda büyük fark vard›r. Teröristin inançlar› ile gerçek olaylar ve olgu-lar aras›ndaki “çeliflkiler” somutlaflt›kça, terörstin direnci azal›r. 3) Terör grubununinançlar›n› de¤ifltirmeye çal›flmak yanl›flt›r. Ancak tek tek töristler üzerinde etkiliolunabilir. Bir bütün olarak grubun de¤iflebilmesi çok zordur.


SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

Terörist genellikle kendisinibir “sald›rgan”dan çok bir“kurban” olarak alg›lar.fiiddetin as›l sorumlusunun“düflman” oldu¤unu; fliddeteyleminin bireysel bir“tercih” de¤il, tarihsel bir“zorunluluk” oldu¤unudüflünür.



Terörist istemleri kabul etmek, “flantaj” a boyun e¤mek anlam›na gelir. Bu du-rum ise yeni terörist eylemleri özendirmekten baflka bir ifle yaramaz Ama silah vefliddet karfl›s›nda toplumun boyun e¤di¤ini göstermek ne kadar yanl›fl ise; terörü yaratan ortam›n de¤iflmesi için gerekli “demokratik” ad›mlar› atmaktan kaç›nmakda, o ölçüde hatal›d›r.

Kitle iletiflim araçlar›n›n terörizmle ilgili tutumu nas›l olmal›d›r?

Teröristin direnme gücünü k›ran iki temel etken vard›r: temel inançlar›na yöne-lik kuflkular duymaya bafllamas› ve silahl› savafl›m›n baflar›s›zl›¤a “mahkum” oldu-¤u bilincine varmas›... Terörizmle ilgili haber ve yorumlar flu üç noktay› vurgulad›-¤› ölçüde -bu amaca yönelik olarak- etkili olurlar: 1) Terörizm “masum kurban-

lar” a zarar verir; 2) Terörizmle hedeflenen amaca var›lamaz; 3) Bar›flç› yollar, siya-sal amaçlara ulaflmada daha etkili ve sayg›nd›r.

Son olarak flunu söyleyebiliriz: Terörizm, giderek toplumdaki “demokratik iletiflim kanallar›” n› t›kar ve bir kutuplaflmaya neden olur. Mant›¤›n de¤il duygula-r›n öne ç›kt›¤› böyle bir ortamda, genifl kitleler, genellikle devletin yan›nda yer al›r ve “en sert önlemler” in destekçisi olur. Bu koflullar özellikle demokrasi deneyimiaz olan toplumlarda “bask› rejimleri” nin oluflumuna çok elverifllidir.

Terörizmin demokrasiye verebilece¤i en büyük zarar nedir?


SIRA S ‹ZDE

SIRA S ‹ZDE

Terörist istemleri kabuletmek, flantaja boyun e¤mekanlam›na gelir.

Silah ve fliddet karfl›s›ndatoplumun boyun e¤di¤inigöstermek ne kadar yanl›flise; terörü yaratan ortam›nde¤iflmesi için gerekli

“demokratik” ad›mlar›atmaktan kaç›nmak da, oölçüde hatal›d›r.



Ünite 10 - Siyasal Çat›flmada Araçlar 199

ÖzetSiyasal çat›flmada kullan›lan araçlar fliddete dayal› olanlar

ve olmayanlar fleklinde iki gruba ayr›l›r. fiiddete dayal› ol-mayan araçlar; para, say›sal çokluk ve örgüt, kitle iletiflim

araçlar› olarak üçe ayr›labilir. Para siyasal çat›flmada çok

önemli bir araçt›r. Kitle iletiflim araçlar›n› etkilemede, onla-

r› do¤rudan ele geçirmede kullan›labilir.Ülkeyi yönetenle-

ri veya onlar› seçenleri etkilemekte de kullan›labilir. Mark-

sistler para kimdeyse, siyasal iktidar›n da onda olaca¤› gö-

rüflündedirler.

Say›sal çokluk ve örgüt de iflçilerin ve halk kitlelerinin gü-

cünü oluflturur. Sendikalar ve kitle partileri emekçilerin ve

dar gelirli kitlelerin siyasal yaflamdaki a¤›rl›klar›n›n artma-

s›nda iki önemli aflamay› oluflturmufllard›r. Ço¤ulcu de-

mokrasiler para gücü ile say› ve örgüt gücü aras›ndaki den-geye dayanarak sürebilmektedirler. Zaten günümüzde var-

l›kl› kitleler de örgütlenmek zorunda kalm›fllard›r. Kitle ile-

tiflim araçlar› her zaman her rejimde büyük önem tafl›m›fl-

t›r. Bas›nda tekelleflme e¤ilimi artarsa, bunun ço¤ulcu de-

mokrasi aç›s›ndan tehlike yaratt›¤› söylenebilir. Bask› re-

jimlerinde bas›n ürkütülerek sindirilmeye çal›fl›l›r. Güdüm-

lü bas›n yarat›lan dönemler vard›r. Ancak bunlar istenilen

sonucun ço¤u kez tersini yaratm›flt›r.

Siyasal çat›flmada fliddete dayal› yöntemler de kullan›l›r.

Tarih boyunca fliddet, siyasal çat›flman›n yayg›n bir arac›

olarak çok kullan›lm›flt›r. Toplumdaki güç dengeleri de¤i-flir ve ülkenin siyasal yap›s› yeni dengelerin siyasal iktida-

ra yans›mas›na olanak verirse sorun ç›kmaz. Aksi halde

mevcut siyasal iktidara karfl› fliddet kullan›l›r. Bunun bafla-

r›ya ulaflma flans› büyük ölçüde ordunun durumuna ba¤l›-

d›r. fiiddet bizzat siyasal iktidar taraf›ndan da kullan›labilir.

Bu durum toplumsal bunal›mlar sonucu ortaya ç›kar. Bu-

nal›mlar›n baz›lar› yap›sal, baz›lar› da iç veya d›fl koflullar›n yaratt›¤› geçici bunal›mlard›r. Siyasal iktidarlar›n fliddete

baflvurmas› ideolojik amaçl› da olabilir. ‹nsanlar›n fliddete

baflvurmas› tepki olarak görülebilir. Bazen de güçsüzlü¤ü

gizlemek, telafi etmek amac›yla görülebilir. Buna kana su-

sam›fll›k nedeni de eklenebilir. Etnik fliddet ise gençler ara-

s›nda çok taraftar bulabiliyor. Zay›flar›n kulland›¤› bir siya-

sal fliddet türü terördür. Dehflet salmak ve ortak korku ya-

ratmak anlam›na gelir. Teröristlerin amac› eylemlerinden

kitlelerin etkilenmesidir. K›r veya kentlerde de¤iflik yön-

temler kullansalar da amaç ayn›d›r. Teröristler kendilerini

üstün bilinç ve duygu sahibi seçkinler olarak görürler. fiid-

det eylemlerini, bireysel tercihleri olarak de¤il, tarihsel zo-runluluk olarak aç›klarlar. Terörizme karfl› mücadelede tek

bafl›na silahl› mücadelenin yeterli olamayaca¤› bilinmeli-

dir. Teröristlerin inançlar› ile gerçekler aras›ndaki çeliflkile-

ri ortaya koymakta fayda vard›r. Çünkü bu çeliflkiler so-

mutlaflt›kça teröristlerin direnci azalmaktad›r. Ayr›ca terö-

ristlerin grup olarak ikna edilmesi çok zordur. Teker teker

ikna edilmelerine çal›flmak daha yararl›d›r.



Siyaset Bi l imi200

Kendimizi S›nayal›m1. Emekçi ve dar gelirli kitlelerin siyasal yaflamdaki a¤›r-

l›klar›n›n artmas›ndaki iki önemli aflama afla¤›dakilerden

hangisidir?

a. Sendikalar ve kitle partileri

b. Örgütlenme ve para

c. Para ve siyasi bilinçlenme

d. Siyasi bilinçlenme ve örgütlenme

e. Say›ca ço¤alma ve örgütlenme

2. Maucrice Duverger’e göre ço¤ulcu bir rejimde kitle ile-

tiflim araçlar›, afla¤›dakilerden hangisi karfl›s›nda özgür

de¤ildir?

a. Devlet

b. Yasalarc. Vatandafllar

d. Para

e. Teknoloji

3. Sa¤lam ve istikrarl› bir rejimin en önemli koflulu nedir?

a. Çok say›da siyasal parti bulunmas›

b. Az say›da siyasal parti bulunmas›

c. Güçlü bir bas›n bulunmas›

d. Çok güçlü ve karizmas› olan bir liderin iflbafl›nda

olmas›

e. Rejimin, de¤iflen toplumsal güç dengesine ba¤l›olarak siyasal iktidar›n el de¤ifltirmesine olanak

vermesi

4. ‹nsanlar›n do¤ufltan kötü olduklar›n› ileri süren düflün-

celere karfl› “insanlar›n do¤ufltan iyi olduklar› ancak için-

de yaflad›klar› toplumlar›n onlar› bozdu¤u” düflüncesi ki-

me aittir?

a. Hobbes

b. Rousseau

c. Marx

d. Sartre

e. Aristo

5. Afla¤›dakilerden hangisi bir tepkisel fliddet türü de¤ildir?

a. Korunma amaçl› fliddet

b. Engellemelerden kaynaklanan fliddet

c. Öç al›c› fliddet

d. ‹nanc›n ve umudun y›k›lmas›ndan do¤an fliddet

e. Ödünleyici fliddet

6. Servete aç›ktan verilen önem ne zaman artmaya

bafllam›flt›r?

a. Ticaret ve sanayinin ekonomiye egemen olmas›yla

b. Demokratik mücadelelerin artmas›yla

c. Kitle örgütlerinin güç kazanmas›yla

d. Siyasi partilerin say›s›n›n artmas›yla

e. Yeni k›talar›n keflfedilmesiyle

7. Para gücünün siyasal çat›flmada belirleyici oldu¤u du-

rum afla¤›dakilerden hangisidir?

a. Savafl teknolojisinin geri oldu¤u durumlar

b. Siyasal mücadelenin sadece seçkinler aras›nda ol-

du¤u durumlar

c. Genifl halk kitlelerinin yeterince örgütlü olmad›k-

lar› durumlard. Sendikalar›n etkin oldu¤u durumlar

e. Dernek, kooperatif vb. örgütlenmelerin güçlü ol-

du¤u durumlar

8. Radyo ve TV yay›nlar›n›n tümüyle özel kurulufllar›n

elinde oldu¤u ülke afla¤›dakilerden hangisidir?

a. ‹ngiltere

b. ABD

c. Fransa

d. Rusya

e. ‹sviçre

9. Afla¤›dakilerden hangisi güç kullanma tekeline sahiptir?

a. Devlet

b. Siyasal iktidar

c. Siyasi partiler

d. Ordu

e. Sendikalar

10. Bir toplumda hangi kiflilik yap›s›n›n yayg›nlaflmas›,

hoflgörülü ve bar›flç› bir ortam yaratmay› zorlaflt›r›r?

a. Ölümseverlik

b. Yaflamseverlikc. Zay›fl›k

d. Kayg›

e. Yetersizlik



Ünite 10 - Siyasal Çat›flmada Araçlar 201

“

Yaflam›n ‹çinden

Toplumda fiiddetin Nedenleri

CEVAP KATEGOR‹LER‹ Say› %Psikolojik nedenler/zay›fl›k/k›skançl›k/erke¤inhuysuzlu¤u/sinirlilik/baflar›s›zl›k 91 24.4

Cahillik/kültürsüzlük/e¤itimsizlik 74 19.8

Sevgisizlik/sayg›s›zl›k/güvensizlik 57 15.3

Paras›zl›k 55 14.7

Uyumsuzluk/eflleraras› geçimsizlik 24 6.4

Kad›n›n kocas›na itaatsizli¤i/sayg›s›zl›¤›/aldatmas› 11 2.9

Ailede yetiflme tarz›/çevre 15 4.0

Alkol kumar gibi al›flkanl›klar 9 2.4

Gelenek, görenek zay›fl›¤›/namus 4 1.1

Bask›lardan kaynaklan›r 4 1.1Herhangi bir sebep gösteremeyen 4 1.1

Terbiye eksikli¤i 3 0.8

Çocuklarla ilgili konular 2 0.5

Allah’a sayg›s›zl›k 1 0.3

Di¤er 19 5.1

TOPLAM 373 100.0

Aile için fliddetin nedenleri say›l›rken, efller aras›nda fliddet

kullan›m›n›n en fazla belirtilen nedeni ‘sayg›s›zl›k’ ve ‘söz

dinlememe’ olmufltur (yüzde 39.9). ‘Kad›nlar›n uygunsuz

davran›fllar›’ da say›lan bir baflka fliddet kullan›m nedeni

olarak gözlenmekte ve tahmin edilebilece¤i gibi, bu dahaçok erkeklerin bir saptamas› olarak belirmektedir. Öte yan-

dan, fliddet kocalar›n ‘sab›rs›zl›¤›, sinirlili¤i ve hayal k›r›kl›-

¤›ndan’ kaynaklan›yor diyenler genel örneklemin yüzde

10.5’dir.

Erkekler kendilerine karfl› sayg›l› davran›lmas› gibi bir bek-

lenti içindedirler ve sayg›s›zl›kla karfl›laflt›klar›nda fliddet

kullan›m›n› meflru görmektedirler. Öte yandan, kad›nlar

da namussuzluk, söz dinlememe ve sorumsuzluk gibi dav-

ran›fllar karfl›s›nda fliddet kullan›ld›¤›n› belirtiyor ve bunu

ço¤unlukla meflru görüyorlar. Yine kad›nlar›n kocalar› ta-

raf›ndan uygulanan fliddeti ‘birden parlad›’, ‘sinirine ha-

kimolamad›’ gibi gerekçelerle hafifletme e¤iliminde olduk-

lar› görülüyor. Bu tür bir kabullenme ve meflrulaflt›rma, ai-

le içi fliddetin bizzat kad›nlar taraf›ndan yeniden üretilme-

si anlam›na da gelmektedir. Yine kad›nlar, erkeklerden

çok daha fazla ‘ekonomik zorluklar’› ve ‘yoksulluk’u aile

içi fliddetin nedenleri aras›nda saymaktad›rlar.

Kaynak: Ritterjberger - T›l›ç Helga. “Aile ‹çi fiiddet-Bir

Sosyolojik Yaklafl›m” ‹çinde 20. Yüzy›l›n Sonunda

Kad›nlar ve Gelecek , TODA‹E Yay›nlar›, Kas›m 1998.

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›1. e. Say› ve Örgüt bölümünü yeniden gözden geçiriniz

2. d. Para konusunu yeniden gözden geçiriniz.3. e. Ço¤ulcu demokrasinin anlat›ld›¤› k›sm› gözden

geçiriniz.

4. c. Siyasal ‹ktidar›n Kulland›¤› fiiddet k›sm›n› yeniden

gözden geçiriniz.

5. e. fiiddetin Psikolojisi k›sm›n› yeniden gözden

geçiriniz.

6. a. Para k›sm›n› yeniden gözden geçiriniz.

7. c. Say› ve Örgüt k›sm›n› yeniden gözden geçiriniz.

8. b. Kitle ‹letiflim Araçlar› k›sm›n› yeniden gözden

geçiriniz.

9. a. Siyasal ‹ktidar›n Kulland›¤› fiiddet k›sm›n› yeniden

gözden geçiriniz.

10. a. fiiddetin Psikolojisi k›sm›n› yeniden gözden

geçiriniz.

”



Siyaset Bi l imi202

Yararlan›lan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

AKARCALI, Sezer. Propaganda Arac› Olarak Uluslara-

ras› Yay›nlar, Doktara Tezi, Ankara, 1989.

BURDEAU, Georges; Les Libertés Publiques, Pichon et

Duran-Auzias, Paris, 1961.

COHN-Bendit, Le Gauchisme, reméde à la maladie senile

du communisme, Seuil, Paris, 1968.

ÇOfiTURO⁄LU, Mustafa. “Terörün Tarihsel ve Toplum-

sal Kökeni”, Birleflmifl Milletler Türk Derne¤i Y›ll›¤›,

1984, Ankara, 1985.

CRENHAW (Martha). “Teröristin Öznel Gerçe¤i”, Yeni Fo-

rum, C.II, Ankara,1990.

DEBRAY, Regis. Che’nin Gerillas›, Bilgi Yay›nevi, Anka-

ra, 1975.DUVERGER, Maurice. Sociologie Politique, PUF, Paris,

1966.

FROMM, Erich. Sevginin ve fiiddetin Kayna¤›, Payel Ya-

y›nevi, ‹stanbul, 1987.

GÜLEÇ, Cengiz. T ürkiye’de Kültürel Kimlik Krizi, V

Yay›nlar›, Ankara, 1972.

GÜVEN‹R, Murat. ‹kinci Dünya Savafl›n’da Türk Bas›-

n›, Gazeticiler Cemiyeti Yay›nlar›, ‹st. 1991.

LEN‹N, V.‹. Devlet ve ‹htilâl (Çev. Gaybiköylü), Bilim ve

Sosyalizm Yay›nlar›, Ankara, 1969.

MALAPARTE, Gurzio. Hükümet Devirme Tekni¤i, Var-l›k Yay›nlar›, ‹stanbul, 1966.

MAO, Zedung. Halk Savafl›nda Temel Taktikler (Çev.

E. Atalay), Ser Yay›nevi, Ankara, 1969.

MARTINET, Gilles. La conquéte des pouvoirs, SEUIL,

PAR‹S, 1968.

PRELOT, Marcel. Cours de Sociologie Politique, Les

Cours de Droit, Paris, 1964-65.

TOPUZ, H›fz›. Türk Bas›n Tarihi, Gerçek Yay›nevi, ‹stan-

bul, 1973.

TROTSKY, L. Terreurisme et communisme, Union

Generale d’Editions, Paris, 1963.

VOLKAN, Nam›k D. Politik Psikoloji, A.Ü. Rektörlü¤ü

Yay›nlar›, Ankara, 1993.

YAYLA, Attila. “Terörizm; Kavramsal Bir Çerçeve”, A.Ü.

SBF Dergisi, Aral›k 1990.

Documents

Siyaset Bilimi unite10