Siyaset Bilimi unite03

8/3/2019 Siyaset Bilimi unite03

1/24


2/24

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

bireyin siyasal yaflam iindeki yeri ve nemini tanmlayabilecek,

siyasal tutum ve dflncelerin nasl olufltuu, nasl deifltii, insanlarn yaflan-

tlar ve yafllar ile siyasal davranfllar arasndaki iliflkileri aklayabilecek,

kuflaklar aras atflmalar, renci olaylar ve bunun siyasal nedenlerini

tartflabilecek,

kadn ve erkeklerin siyasal tercih nedenleri ve bu nedenlerin cinsiyet ile ilifl-

kisini aklayabileceksiniz.

Anahtar Kavramlar

indekiler

GRfi

BREY VE SYASET

Siyasal Tutumlarn Oluflumu

Siyasal Tutumlarn Deiflimi

Siyasal Yaflamda Bireyin Yeri

YAfi VE SYASET Kuflaklar Aras Tutum Farklar

Kuflaklar Aras Tutum Farklarnn Nedenleri

Yksek renim Genlii ve Siyaset

CNSYET VE SYASET

Kadn-Erkek Tutum Farklar

Kadn-Erkek Tutum Farklarnn Nedenleri

Trklerde ve slamda Kadn

44 Siyaset Bi l imi

Tutum

Davranfl Zevk lkesi-Gerek lkesi

Darwincilik

Tutucu Kuram Kuflaklar Aras Tutumlar


3/24

GRfiBireyin siyasal yaflam iindeki yeri saptanrken, nce onun tutum ve davranfllar-

na toplumun ne lde ve hangi srelerle katk yaptn, bireyin ne lde birseme ve hareket zgrlne sahip olduunu arafltrmak gerekir. Psikolojik et-kenlerin siyasal yaflama yansmas da tutum ve davranfllarn belirlenmesindekiarl da bu ereve iinde gndeme gelir. Bunlarn sonucunda birey boyutununsiyasal yaflamda tafld nemin derecesi ortaya kar.

BREY VE SYASET

Siyasal Tutumlarn OluflumuTutum, belirli bir konudaki kan ve davranfllarn kaynan oluflturan, onlar arasn-daki balanty ve bir anlamda tutarll salayan bir olgudur. Kan ise, belirli biranda belirli bir soruya iliflkin dflncelerdir. Kan ynnde harekete geildii za-

man davranfl ortaya kar. Davranfl gzlemlenebilir, kan gzlemlenemez. Tutum,belirli bir konudaki kan ve davranfllarn btndr.

rnein bir kifli otoriter bir tutuma sahipse, buna dayanarak onun birok ayrn-tdaki kan ve davranfllarn nceden tahmin edebiliriz: Ailede babann egemen ol-masndan yanadr. Demokratik uygulamalardan hofllanmamakta, disiplinli bir re-jim istemektedir. nsanlarn eflit yaratlmadklarna, bu nedenle de, bazlarnn bu-yurmas bazlarnn da buna boyun emesi gerektiine inanmaktadr. Ona gre, in-sanlar gibi rklar da eflit yaratlmamfllardr. Baz rklar stn, bazlar ise afladr.stn rklarn dnyay ynetmesi gerekir.

Kifli, belirli biyolojik ve fiziksel zelliklere sahip olarak dnyaya gelir. Ksa yada uzun, zayf ya da fliflman, siyah ya da beyaz derili, az ya da ok akll olmak gi-

bi zellikler byk lde doufltandr. Ama, derinin rengiyle ilgili zellik dflnda-kiler, zamanla, yaflam koflullarna bal olarak belirginleflir veya bir lde deifle-bilir. Zeka dzeyinin bile beslenme ve eitimle yakndan iliflkisi bulunduunu ar-tk biliyoruz.

Tutum ve davranfl tanmlarn gz nnde bulundurarak yakn evrenizdeki insanlardeerlendiriniz.

Kifli dnyaya geldii andan itibaren, doufltan sahip olduu zelliklere aileninetkisi eklenmeye bafllar. Bylece toplumsallaflma sreci de bafllamfl olur. Ama ay-n koflullarda yetiflen ikiz kardefllerin bile ilerde benzer durumlarda farkl davran-malarnn nedeni, zgemifller arasndaki -ayrntda da olsa- farkllklardr. Tutum-larn oluflumunda tm bu etkenlerin katks vardr. Bu etkenlerin birisini abartncaya da herhangi birisini yok saynca gerei yakalamak zorlaflr.

Freud, insandaki temel tutumlarn ocukluk yllarnda olufltuunu ve bunlarndaha sonraki dnemlerde ok az deifltiini ne srmektedir. Ona gre, ocuunana ve babas ile iliflkilerinin izleri tm yaflam boyu silinmez. zellikle annesininkoruyucu kanatlar altnda, ocukta ilkin zevk ilkesiegemen olur. Yemek, imek,uyumak, kk ve byk abdestini yapmak dahil, hemen her fley onun isteinegre dzenlenmifltir. Oysa zamanla durum deiflecek, toplumsal bask ve yasaklar-la birlikte gerek ilkesi ortaya kacaktr. Zevk ilkesi ile gerek ilkesiarasnda-ki atflmann rn, bazlarnn siyasal atflmann temeline yerlefltirmeye alfltdoyumsuzlukdur.

45nite 3 - Siyasal Yaflam inde Bireyin Yeri

Tutum, belirli bir konudakikan ve davranfllarnkaynan oluflturan, onlararasndaki balanty ve bir

anlamda tutarll salayanbir olgudur.

SIRA S ZDE


4/24

Freude gre, saldrganlk doyurulamayan igdlerin yol at bir patlamadr.Zevk ilkesiile gerek ilkesiarasndaki atflmann sonucunda birok olaslk var-dr. Ya libido olarak adlandrlan zevk gereksinmesi ve enerji, bilin altna itilirve ryalar ile nevrozlarn nedeni olur; ya da yaratc gce dnflr. Cinsel istekle-rini yeterince doyuramayan kifli, bu yolda kullanamad enerjisini, sporda, ticaret-te, bilimde, sanatta veya siyasette kullanr. Baflka bir deiflle, yceltme sreci ha-rekete geer.

Freudun zevk ilkesi ve gerek ilkesini kavramlarn tanmlaynz.

Yaflamnn sonuna doru, Freudun dflncesinde lm igdsnn nem-li rol oynamaya baflladn gryoruz. fiiddet ve saldrganln, libido ile atflanlm igdsnden kaynakland grfl ortaya kyor (Bilin altnda lmkorkusunu uyandran flimflekli havalarn, ayn zamanda cinsel istekleri harekete

geirmesi ilgintir). Saldrganlk, baflkalarn yok etme eilimidir. Bu eilimdeise; insann kendinde grmek istemedii lm, baflkalarnn zerine atma iste-i yansmaktadr.

Freudun yolunu izleyen baz psikologlar, giderek birtakm temel davranfllarnnedeni olarak fiziksel yetersizlikleri gsterdiler. Siyasal yaflamda nem taflyan sal-drganlk, otoriterlik, egemen olma gibi eilimler bir gszlkten kaynaklanyorolabilirdi. Bylece bir yetersizliin baflka bir davranflla gizlenmesi ya da yetersiz-likten doan bir doyumsuzluun bu yoldan giderilmesi sz konusu olmaktadr.rnein; fliddet eilimi enerji fazlalndan kaynaklanabilecei gibi, fiziksel g-szln gizlenmesi ifllevini de yklenmifl olabilir. Nasl ki, donjuanlk normalinstnde bir cinsel enerjinin rn olabilecei gibi, cinsel yetersizliin yaratt birkompleksin sonucu da olabilir.

Temel tutumlarn ocukluun ilk yllarnda ve ailenin byk etkisi altnda olufl-tuunu kabul edersek, daha ileriki yllarda oluflan siyasal tutumlarn bu temel tu-tumlarn uzants olduunu da kabul etmek gerekir. Temel tutumlara ters dflen birsiyasal tutum elbette ki dflnlemez. Ama bu oluflum ierisinde birok yeni etkende rol oynar.

Temel tutumlarn zerine eklenen yeni tutumlarn oluflumunda bir yanda top-lumsal etkenler, te yanda da yaflanmfl deneyimler arlk taflrlar. Toplumsal sn-f, ifl ve arkadafl evreleri, gelir dzeyi, meslei, oturduu yer, eitim dzeyi gibiveriler, toplumsal etkenlerdir. Bunlara gene aile araclyla edindii dinsel inan-lar da ekleyebiliriz.

ocukluun ilk yllarnda oluflan temel tutumlarn zerine eklenen yeni tutumlarn oluflu-munda hangi faktrler rol oynar?

Bireyin siyasal tutumlarnn, ocukluun ilk yllarnda ve ailenin byk etkisialtnda oluflan temel tutumlarn uzants olduu sylenebilir.

Kiflinin siyasal tutum ve davranfllarnn oluflumunda rol oynayan deneyimleri-nin baflnda, siyasetle dorudan ilgili olanlar gelir. rnein, kiflinin ailesinden bafl-layarak karfllaflt otorite ile ilgili iliflkilerinin, onun siyasal tutumunun belirlenme-sinde zel bir yeri vardr. Otoriter bir babann olu, demokratik tartflmalara ve de-mokrasinin gerektirdii hoflgrye az yatkn olacaktr. Otoriter bir ynetimi, baba-nn yerini tutacak bir nderin tartfllmaz stnln tercih edebilecektir. Kendisi

eline yetki geirdii zaman da, otoriter bir ynetim biimini benimseyecektir. Ken-

46 Siyaset Bi l imi

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Bireyin siyasal tutumlarnn,ocukluun ilk yllarnda veailenin byk etkisi altndaoluflan temel tutumlarnuzants olduu sylenebilir.


5/24

disi stlerine koflulsuz boyun emek durumunda olan kifli, bu bamlln unuta-bilmek iin, kendinden aflada olanlar ezmek eilimi taflyabilir. Bir avufl, blkkomutanndan genellikle daha sert ve hoflgrszdr.

Siyasal rejimin iflleyifliyle ilgili yaflanmfl olaylar da, siyasal tutumlarn oluflum vedeifliminde nemli bir rol oynar. Fransada nc ve Drdnc Cumhuriyetle-rin kt ifllemesi ve siyasal yaflamn istikrarszl, bir yandan otoriter ve milliyeti,te yandan da kaderci ve boyun eici eilimleri glendirmiflti. Benzer bir durum12 Eyll sonrasnda Trk toplumu da yaflad ve yaflyor. Siyasal fliddet ve istikrar-szln yaratt korku ve bkknlk, Trkiyede de otoriter eilimleri zendirirken,siyasal duyarszl arttrd.

2000leri yafladmz flu gnlerde Trkiyede yaflanan son siyasal olaylar ne gibi tutum vedavranfllara yol amfltr? Tartflnz.

Siyasal Tutumlarn DeiflimiDaha ocukluk yllarnda kazanlmfl olan temel tutumlarn deiflmesi son derecezordur. Ama daha ileriki yllarda kazanlan ve davranfllarn genelini deil de an-cak belirli alanlar ilgilendiren tutumlar ise, belirli sreler iinde ar ar deifle-bilir. Davranfllar, belirli durumlarda kiflinin gsterdii tepkiler olduuna gre, otepkiler, o durumlar oluflturan koflullarn deiflmesiyle birlikte bir deiflim geir-mek zorundadr. zellikle koflullarn hzl deifltii bir ada, deiflen koflullaradeiflmeyen tepkiler vermek kiflisel uyumsuzluk yaratr. oalan bireysel uyum-suzluklar ise, giderek toplumsal sorunlara ve bunalmlara dnflebilir. Kifli, kiflili-ini koruyarak, temel olmayan tutumlarn deifltirebilir.

Birey bulunduu toplumsal konuma gre, toplumdan baz dflnce kalplarnya da kalplaflmfl dflnceleri, n yarglar almaktadr. rnein; ortalama bir ifli-nin zeki olduu grfl, o kiflinin evresinden ald ifli ok akll olmad iintoplumda ykselememifltir benzeri bir dflnce kalbyla atflnca, flu olaslklarortaya kar: Birinci olaslk, iflinin zeki olduu yolundaki grfl ya da bilgiyi ta-mamen unutmaktr. kinci olaslk, zeki yi yumuflatp, onun yerine becerikli gi-bi bir baflka nitelii koymaktr. nc olaslk, yaplan tanmlamay tmyle ger-ek dfl bulup, tartflmadan reddetmektir. Drdncs ise kafasndaki ifliyle ilgiligrnty, kalb deifltirmektir. Ama, bu drdnc olasln gerekleflebilmesiiin, kafasndaki ifli kalbna uymayan, onu yalanlayan deneyimlerin zaman iin-de sk sk yinelenmesi gerekir. Bu ise olduka uzun bir sretir.

Bilinlenmesinin nnde -Reichn szn ettii- akl dfl engeller bulunma-sa bile, o ana kadar kendi snfnn karlarna ters dflen bir partiyi desteklemifl

olan bir kifli, yapt yanlfllk kendine anlatld zaman, hemen oyunun ynndeifltirmez. Sylenenlerin doruluunu gsteren olaylar tekrarlandka, bilinlen-menin ilk aflamas olarak, sandk baflna gitmemeyi seer. Ancak bir sonraki afla-mada, siyasal tutumunun yeni bir grnm almas ve kendi karlarna daha uyanpartiye oy vermesi olanakldr.

Yaflamnz boyunca herhangi bir siyasal tutum deifliklii yafladnz m? Bu deiflimi nite-deki bilgiler fl altnda tartflnz.

Kazanlmfl tutumlarn, dflnce ve davranfllardaki deiflmeleri zorlafltran ennemli engel olduuna daha nce de deinmifltik. Zt siyasal tutumlara sahip bu-

lunan kifliler, ayn olaya bakarken farkl fleyler grrler. Ama bazen ylesine,


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


6/24

nemli ve arpc deneyimler yaflanr ki, en kat tutum sahipleri bile eski tutumla-rn korumakta zorluk ekerler. rnein; Sovyet tanklarnn Budapeflte ve Pragdadaha farkl sosyalizm modellerinin geliflimini engellemesi, Polonyada bamszbir ifli hareketinin geliflimine hoflgr gstermemesi birok Marksist iin sarscolmufltur. Ne var ki, bylesine arpc deneyimler bile her zaman tutum deiflikli-i sonucunu yaratmazlar. Macaristanda yaflanan olaylardan sonra batl komnistpartilerinden ayrlan birok militan, daha sonraki yllarda yeniden partilerine dn-mfllerdir. Kifli, tutumlaryla eliflen olaylar grmezlikten gelme eilimini, en yad-snamaz rnekler karflsnda bile srdrebilmektedir. Grmezlikten gelemediizamanlarda da, o olaylar arptc, en inanlmaz gibi grnen aklamalara bilesarlabilmektedir.

Siyasal tutumlarn deiflebilmesi iin, ya koflullarn, ya da o koflullara ynelikbakfl alarnn deiflmesi gerekir. rnein; toprakszken kendisine yeterli toprakdatlan ifti ya da kynden kalkp stanbulun gecekondularna yerleflen ky-

l asndan koflullar deiflmifltir.Aslnda alglama biiminin deiflmesi de, genel-likle ortamn deiflmesine baldr.

Kentleflmenin siyasal davranfllar ne ynde etkilediine daha nceki blmler-de deinmifltik. Toplumsal snfn yukarya ya da aflaya doru deiflmeye baflla-mas da benzeri bir etki yapar. Yoksul bir ailenin ocuu renimini tamamlayptoplumda daha iyi bir konuma kavufltuunda, iinden geldii snfn deer sistem-lerini yadsyp, iine girmek istedii snfn deer sistemlerini benimsemeye bafllar.flas etmifl bir byk tccarn olu ise, ifli bile olsa, ounlukla otoriter eilimliaflr sac partilere ynelebilir.

Koflullarn ve alglama biimlerinin deiflmesine ilgin bir rnek de, siyasal ik-tidarn iinde ya da dflnda bulunmakla ilgili olarak verilebilir. ktidar sorumlulu-unu taflyanlar, ister istemez olaylara baflka trl bakarlar. oulcu demokrasideiktidara ortak olan bir komnist, ya da laik bir lkede karma hkmette yer alanbir dinsel hukuk (fleriat) yanls iin sistem karflt tutum eski katlnda sremez.niversitenin ynetimine katlan rencilerin, fabrikann sorumluluuna ortakolan iflinin bakfl alar deiflir.

Koflullarn ve alglama biimlerinin deiflmesine son gnlerin siyasal olaylarndan bir r-nek verebilir misiniz?

Baz zel durumlarn dflnda, tutumlardaki deiflmenin ar iflleyen bir sre ol-duunu biliyoruz. Hzl deiflmelerde -ki ok az rastlanr- tutumla eliflen deneyi-min nemi ve arpcl sonucun alnmasna tek baflna yetmez. Dflndaki olayla

birlikte kiflinin kendi durumunda da bir deiflme varsa, hzl deiflim olanakl halegelir. Arafltrmalar Meynaudve Lancelotnun flu grfln doruluyor: Hzl de-iflim ounlukla kiflinin soyutlanmasndan kaynaklanr. Kifli, ya farkl deer sis-temlerine sahip olan, ama kendisinin girmek istemedii bir grupta ya da kendisi-nin kkeninden ok deiflik ve kendi iinde badaflk bir kltrel ortamda yalnzkalmfltr. Siyasal ve toplumsal ortamdaki deifliklik, kiflisel durumundaki deiflme-ye eklenmifltir.

Siyasal tutum ve davranfllarla ilgili olarak bir de dalgalanan oylarn gnde-me getirdii kararsz tutumlar konusu var. Genellikle yzeysel tutumlarla ilgiliolarak ortaya kan bu kararszlk, eliflkili durumlarn birbiri pefli sra etkili oldu-unu gsterir. Bunalm dnemlerinde ve bunalm sonrasnda bu tr dalgalanmala-

ra daha ok rastlanabilir. 12 Eyll dnemi sonrasnda olduu gibi, siyasal partile-

48 Siyaset Bi l imi

Zt siyasal tutumlara sahipbulunan kifliler, ayn olayabakarken farkl fleylergrrler.

SIRA S ZDE


7/24

rin tmden kapatldklar ortamlarda ise, arayfltan doan kararszl daha doalkarfllamak gerekir.

Siyasal Yaflamda Bireyin Yerinsan kifliliinin bir blmnn doal drtlerden kaynaklandn biliyoruz. Amainsan yaflamnn srmesi iin zorunlu olan biyolojik eylemlerin yerine getirilmesibiimi bile, toplumdan topluma deifliklik gsterir. Yemek, imek, iftleflmek gibi.

Tamamen biyolojik kkenli olduu sanlan ve bu nedenle de btn toplumlar-da ayn olmas gereken baz davranfllarn bile aslnda, toplum tarafndan biimlen-dirildiini kantlayan rnekler var. Trkedeki delikanlszc, biyolojik birdeifliklik olan ergenlik ann davranfllara ne lde yansdn gsterir. Birokuygarlkta, ergenlik ana ulaflan genlerin otoriteye bafl kaldrmas, vcuttaki bi-yolojik deiflimin doal bir sonucu olarak kabul edilir. Oysa, rnein eyen Kzl-derililerinde durumun tam tersi olduunu gryoruz. eyen toplumunun kltrel

zellikleri, ergenlik ana ulaflan genlerin toplumsal kurallara karfl en saygl d-nemlerini yaflamalar sonucunu dourmaktadr.

nsann doasnda servet, egemenlik ve rekabet hrsnn var olduu grfl deartk kabul edilmiyor. Eer bunlar doal drtler olsayd, tarihin her dnemindeve btn toplumlarda grlmeleri gerekirdi. Oysa rekabet duygusu kylerde kent-ler kadar belirgin bir biimde geliflmedii gibi, rnein, Hindistann byk yok-sulluk ortamnda tamamen ortadan kalkabilmektedir. Yoksulluun ve g koflulla-rn yaratt umutsuzluk, insanlarn zm gerek dnyann dflnda aramas, ken-di iine kapanmas sonucunu dourabilmektedir.

Toplum, belirli durumlarda nasl davranmas gerektiini bireylere, daha ncedeindiimiz toplumsallaflma sreciyle retmektedir. Bu iyi ve kt, doru veyanlfl ayrmna dayal bir deerler sisteminin kuflaktan kuflaa aktarlmas demek-

tir. Oysa bu deerlendirme toplumdan topluma farkllklar gstereceine gre, hertoplumda farkl bir kiflilik tipinin geliflmesi doaldr.

David Riesman, ana toplum tipinin, ana kiflilik tipini yarattn kantla-maya alflt: Geleneklerine gre hareket eden insan, vicdanna gre hareket edeninsan ve baflkalarnn kendinden beklediklerine gre hareket eden insan. Birincitip kiflilik, toplumsal yapnn ar deifltii, geleneklerin egemen olduu toplum-larda gelifliyordu. 19uncu yzyln hzla geliflen kapitalist toplumlar ise zerk birkifliliin oluflmasna elveriflliydi. Toplumun deer yarglarn ve davranfl biimleri-ni renen kifli, daha sonraki aflamalarda kendi vicdanna gre kararn veriyordu.Oysa adafl batl toplumlar, nc bir kiflilii ortaya karmfllard. Sz konusutoplumsal yapnn rn olan kifli, artk iyiyi ve kty kendisine gre tartarak ha-

reket etmiyor, baflkalarnn kendisinden ne beklediklerini tahmin ederek ona gretutumunu ayarlyordu.

David Riesmana gre ka ana toplum tipi vardr?

Konuya zihniyetasndan bakanlar da var. Kifli olaylar belirli bir zihniyetingzlkleriyle deerlendirir. Ayn toplumun insanlar arasndaki farkllklarn arka-snda, deiflmeyen psikolojik bir ge bulunur ki, iflte bu zihniyet ayn toplumun in-sanlarnda ortak olan deer yarglarndan, kavramlardan ve inanlardan oluflur.

Bouthoul, bir adm daha ileriye giderek, fiziksel organizmamz ile zihniyetimizarasnda ok sk bir balant bulunduunu ne sryor. rnein; Hristiyanlarnzevkle yedikleri domuz etinin, bir Mslmann midesini bulandrabileceini, hatta

zehirlenme benzeri bir etki yapabileceini sylyor: nemli bir tabuyu inemifl


Genellikle yzeyseltutumlarla ilgili olarakortaya kan kararsztutumlar, eliflkilidurumlarn birbiri pefli sraetkili olduunu gsterir.

Toplum, belirli durumlardanasl davranmas gerektiinibireylere, daha ncedeindiimiz

toplumsallaflma sreciyleretmektedir.

SIRA S ZDE


8/24

olan ilkel toplumun insan, bu sutan dolay leceine inanmfltr ve ounluklagerekten lr.

Kuflkusuz ki, insann toplumu ya da en genifl anlam ile evresi tarafndan bi-imlendirilen bir nesne olduunu syleyemeyiz. Benzer koflullar paylaflanlar ara-snda bile, tm benzerliklerin yan sra ciddi davranfl farklarnn bulunmas, evre-nin kifliliinin belirlenmesinde tek etken olmadn kantlyor. Fiziksel zellikler,kaltmla geen nitelikler, zel yaflam yklerinin ruhsal yapdaki yansmalar, bufarkllklar yaratan etkenlerdir.

Kifli igdlerinin, doal drtlerinin etkisi altnda hareket ediyorsa zgr ol-duunu syleyemeyiz. nk hayvan da ayn etkiler altnda hareket eder, oysahayvann gerek anlamda zgrl yoktur. nk onun asndan bir seme szkonusu deildir. Ancak dflnerek zevk verecek bir fleyden vaz geip daha uzunvadeli bir hedefe ynelen kifli iin zgr hareketten sz edebiliriz.

Determinizm, zgrln kullanmn koflullandrr, hatta kolaylafltrr. Eer de-

terminizm olmasayd, belirli nedenlerin belirli sonular douraca bilinmeseydi,insan kendi yaflam zerinde etkili olamazd. Neyin ne sonu vereceini bilemeyenkifli asndan, zgr seme ve zgr hareketten sz edilemezdi. te yandan, in-sanlar zgr olmasalard, kendilerini evreleyen koflullarn iinde neden- sonuiliflkilerini bulamazlard, determinizmin yasalarn ortaya karamazlard.

Birey boyutunun siyasal yaflamdaki etkisinin snrlarn bylece izdikten son-ra, flimdi o etkinin siyasal yaflama nasl yansdn inceleyeceiz.

Determinizm- zgrlk iliflkisi nasl aklanabilir? Tartflnz.

Siyasal atflmann temelde bireysel yetenek farkllklarndan kaynaklandnne sren grfller, ounlukla Darwine dayanmfllardr. Gerek tutucu, gerekse li-beral adafl dflncelerin bir blmnn kkeninde Darwini bulabiliriz. CharlesDarwin de Malthusden etkilenmifltir. Toplumlarn nfuslar var olan beslenme ola-naklarndan ok daha hzl arttna gre, yeterli besini salamak iin amansz birsavaflm kanlmazdr. Bu ekonomik kaynakl grflten hareket eden Darwin, gi-derek yaflam iin savaflm ilkesine ulaflt. Her yaratk, yaflamn srdrebilmekiin dier yaratklarla mcadele etmek zorundayd. Bu savaflmda gl olanlarnkazanmas ile doal ayklanmagerekleflmifl, bir yandan gl olan trlerin de-vam, te yandan daha da glenmesi salanmfl oluyordu. klimdeki deiflmelereuyamayan, cinsel ekicilii az olan, yeterli beslenemeyen trler tkeniyordu.

Charles Darwin siyasal atflmay nasl aklamaktadr?

Evrim kuram genellikle kabul edilmekle birlikte, Darwinci retiye yneltilenok ciddi elefltiriler bulunduunu biliyoruz. Konumuzla en ilgili elefltiri, doalayklanmada en zayflarn ld, yok olduuyla ilgili olandr. Arafltrmalar, engllerin deil, ortalama zelliklere sahip bulunanlarn kaldn, aykr zellikle-re sahip bulunanlarnsa ldklerini gsteriyor. evre koflullar deifltike buna eniyi uyum salayanlar varlklarn srdrebiliyorlar, ama bu her zaman en gl ol-muyor. stelik koflullarn deiflme yn, yeni koflullarn olumluluu ya da olum-suzluu, trlere gre farkl anlamlara gelebiliyor. Deiflen koflullar baz trleri da-ha flansl bazlarn ise daha flanssz klabiliyor. Buradaki ayklanma ise trn ken-di zelliklerinden ok, dfl etkenlere bal kalyor.

50 Siyaset Bi l imi

Kifli sadece igdlerininetkisi altnda hareketediyorsa zgr olduusylenemez.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


9/24

Liberalizmin ekonomideki serbest rekabet ilkesi, Darwinci retiden de des-tek bulmufltur. Devlet karflmamaldr ki, en aklllar, en yetenekliler kazansn veekonomi de bu sayede geliflsin. Baflka bir deiflle, zayf olanlar korunmamaldr ki,bir eflit doal bir ayklanma gerekleflebilsin. (Yaflam mcadelesinin yerini, bura-da belirli trden gereksinmelerin karfllanmas iin verilen mcadele almaktadr).

Liberalizm Darwinci retiden nasl yararlanmfltr?

Liberalizm kiflisel yarar giderek toplumsal yarara balyor. Bu ekonomik alan-da olduu gibi, siyasal alanda da byle olmaktadr. En akll, en becerikli, en bil-gili kifliler ekonomik gc ellerine geirince, nasl ki bu ekonomik geliflmeyi ko-laylafltraca iin toplumun genel yararlarna da uygun olacaksa; siyasette de enyeteneklilerin kazanmas, daha etkin ve baflarl bir ynetimin kurulmasn salaya-caktr. Ekonomide ve siyasette gszleri koruyucu nlemler almak bu nedenle

yanlfltr ve toplumun genel karlar ile de badaflmamaktadr. Braknz yapsn-lar, braknz gesinlerilkesi bu mantktan kaynaklanyor.

zetlemek gerekirse, liberaller iin siyasal atflmann temeli bireysel ve ekono-miktir. Daha ok tketim iin bireyler arasnda ortaya kan ekiflme, siyasal atfl-mann itici gc olmaktadr.

Tutucu kuramlarn bu konuda liberalizmden ayrldklar ana nokta, olayamaddeci deil lkc (idealist) bir adan yaklaflmalarndan kaynaklanyor. Tu-tucu kuramlara gre en iyilernemlidir ve bu kavramda yetenein, cesaretin,zekann yannda manevi bir deer yargs da yer almaktadr. Bu sekinlereko-nomik karlarn ikinci plana itebilen zgeci kiflilerdir. Doa onlar stnola-rak yaratmfltr.

Sekinler topluma hizmet etme bilinci iindedirler ve bu kutsal grevlerini b-tn toplumun yararna olarak yaparlar. Bu hizmet bilincieitimle ve gelenekler-le glenir. yleyse sekinleri yaratan, yalnz doufltan sahip olduklar zelliklerdeil, ayn zamanda iinde bulunduklar eitim ortamdr. Gelenek ve eitim iyi i-gdleri glendirip, kt igdleri bask altna alr. Bu srete de ailenin yerinemlidir.

Tutucu kuramlarn liberalizmden ayrld ynler nelerdir?

Yeteneklilerin yeteneksizlerle ve sekinlerin kitlelerle olan atflmas, aslndabireysel bir atflma olarak deerlendirilebilir. Ama baz sekinler, bu kifliselzellikleri babadan oula geen ayrcalklar haline getirmeye bafllaynca, artk

bireysel boyutun yerini snfsal boyut alyor demektir ki, bu konuyu daha ilerdeinceleyeceiz.

YAfi VE SYASETSeim sosyolojisi arafltrmalar, siyasal davranfllarn befl etkenin dierlerinin nnegetiini genellikle gsteriyor: Yerleflme birimi, yaflam dzeyi, eitim dzeyi, yaflve cinsiyet. Yerleflme biriminin bu konudaki nemine, demografik etkenleri ince-lerken deinmifltik. Eitim dzeyi de, yaflam dzeyine baml olarak ekonomik et-kenlerin ve bir lde de kltrel etkenlerin konusuydu. Yafl ve cinsiyetin siyasaldavranfllara yansmas ise, biyolojik-toplumsal olgular olarak ayrca incelenmeyigerektirecek kadar nemlidir.


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Braknz yapsnlar,braknz gesinler ilkesininmantna gre Ekonomideve siyasette gszlerikoruyucu nlemler almakyanlfltr ve toplumun genelkarlar ile debadaflmamaktadr.

Tutucu kuramlara gre eniyiler nemlidir ve bukavramda yetenein,cesaretin, zekann yannda

manevi bir deer yargs dayer almaktadr.


10/24

Kuflaklar Aras Tutum FarklarKuflaklar arasnda var olan tutum farklarnn, siyasal davranfllara da doal olarak

yansdn ve zellikle oy verme eilimlerinde somutlafltn kantlayan ok say-da arafltrma yaplmfltr. Bu konudaki temel varsaym flyle zetleyebiliriz: Gen-ler, yaflllara oranla, genellikle daha ok deiflme ve yenilik yanlsdrlar. Yaflllar-da ise, tutucu eilimler glenmektedir.

Federal Almanyada yaplan bir kamuoyu arafltrmasnn sonular da konumuzasndan ok ilgintir. Alman halknn % 25i otoriter bir iktidar yanlsyken, buoran genlerde % 14e, niversite rencilerinde ise % 4e kadar dflmektedir.

Genlerin ana ve babalarndan farkl siyasal dflnce ve davranfllara sahip ol-malar olgusu, zellikle aralarndaki eitim dzeyi farknn bymesiyle daha dasivrilefliyor. Bizim 1970 renci arafltrmamz, yksekrenim genliinin ancak% 36.6snn babas ile ayn partiyi desteklediini, % 63.4nn ise babasndanok farkl siyasal eilimler tafldn gsteriyordu. Bu farkllaflma yoksul aileler-

den gelen ocuklarda en st dzeyine ulaflrken, gelir dzeyi yksek ailelere gi-dildike greli olarak azalyordu. Gelir dzeyi ile eitim dzeyinin genellikle bir-birine koflut olduunu dflnrsek, gencin renimi boyunca edindii bilgilerin-iinde bulunduu ortamla birlikte- farkl siyasal tutumlar gelifltirmesini kolaylafl-trdn syleyebiliriz.

Kuflaklar aras siyasal dflnce farkllklarnda eitim dzeyinin rol nedir? Kendiniz veyakn evrenizi dikkate alarak tartflnz.

Kuflaklar Aras Tutum Farklarnn Nedenleriocuun davranfllarnda taklit gesinin rol oktur ve rnek olarak alnan bir ki-

fli de genellikle yakn evreden, zellikle de aile iindedir. Ergenlik ayla birlik-te kiflilik, ounlukla baflkaldrarak kendisini kantlamaya ve aile dfl modellereynelmeye bafllar. Baz gzlemler, geliflmifl lke genlerinin kifliliklerinde bireyseldeerlerin, geri kalmfl lke genlerinin kifliliklerinde ise ulusal deerlerin genel-likle daha ar bastn ortaya koyuyor.

Genliin sona erip olgunluk ana geilmesiyle birlikte daha lmlaflt kabuledilir. Bernard Shawn flu cmlesi ok nldr: Eer yirmi yaflnda iken komnistdeilseniz, kalbiniz yok demektir; krk yaflna geldiinizde hala komnist iseniz, ka-

fanz yok demektir.Willy Brandt, kendisinden sosyal demokrat olmasna karfllkolunun komnist olduunu anmsatan bir gazeteciye flyle demiflti: On sekizindekomnist olmayan, otuz befline geldiinde iyi bir sosyal demokrat olamaz.

Kuflaklar arasndaki tutum farklarnn temelinde yatan nedenlerin baflnda, bi-reysel enerjinin dzeyi gelir. Enerji, deiflikliklere uyum yetenei ve kolayl de-mektir. Yllar getike enerjisi azalan kifli, uyum gstermek iin yeni abalar gerek-tirecek kkl deiflikliklerden korkmaya bafllar. stelik, yeni durumlara uyum gs-termek iin giderek zamannn azaldn da hissetmektedir. Genler bilebilse, yafl-llar yapabilsedeyifli, kuflaklar aras tutum farklarnn bir blmn ok gzelaklyor.

Yllar boyu sren abalarn rnlerini yitirme korkusu da, yaflllarn tutuculafl-malarnda nemli bir rol oynar. Toplumda ulaflt konumu, sahip olduu maddiolanaklar yitirirse, onlar ya da benzerlerini yeniden elde etmek iin gereken neenerji ne de zaman vardr.

ocukluk dneminde ve genliin ilk yllarnda kazanlan temel tutumlarn, da-

ha sonra kolaylkla deiflmediini biliyoruz. Karl Mannheimgibi baz sosyolog-

52 Siyaset Bi l imi

Kuflaklar arasnda var olantutum farklarnn, siyasaldavranfllara da doalolarak yansdn vezellikle oy vermeeilimlerinde somutlafltnkantlayan ok saydaarafltrma yaplmfltr.

SIRA S ZDE

Kuflaklar arasndaki tutum

farklarnn temelinde yatannedenlerin baflnda, bireyselenerjinin dzeyi gelir. Yllargetike enerjisi azalan kifli,uyum gstermek iin yeniabalar gerektirecek kkldeiflikliklerden korkmayabafllar.


11/24

lar, zellikle orta yafll kuflaklarn siyasal tutumlarnn anlafllabilmesi iin, onlarngenlik dnemlerindeki siyasal ortamn, egemen ideolojik akmlarn incelenmesigerei zerinde durmufllardr.

Genellikle genlerin ilerici, yaflllarn ve yetiflkinlerin tutucu olduklar varsay-mnn, toplumlarn evrimlerinin her dnemi iin geerli saylamayacan ne s-ren toplumbilimciler de vardr. Onlara gre, bu varsaym toplumlarn kararszlk(istikrarszlk) dnemleri iin geerlidir. Eer uzun bir kararszlk dneminden son-ra kararl bir ortam salanrsa, yetiflkinlerin bir blmnn genlikteki solcu d-flncelerini srdrmeleri, gen kuflaklarn ise tutucu bir dnya grflne snma-lar olanakldr.

Gnmz siyasal ortamnda kuflaklar aras tutum farkllklar ne derece etkilidir? Tartflnz.

1960l yllardan bafllayarak, zellikle 1968de hemen tm dnyada izlenen

genlik ayaklanmalaryla birlikte, kuflaklar aras siyasal tutum farkllklarnn, gide-rek nemli siyasal sorunlar yaratabilecek boyutlara varabilecei grlmfltr. Bunemli geliflmede, demografik, teknolojik ve biyolojik nitelikli etkenin rol oy-nad sylenebilir.

Demografik evrim, adafl toplumlar, en azndan kuflan bir arada yaflad- bir ortama mahkum etmifltir. Teknolojik geliflme nedeniyle, gitgide uzayan bireitim dneminin kanlmazlyla karfl karflya kalan genler, hemen tm ekono-mik, toplumsal ve siyasal olanaklarn, yetki ve sorumluluklarn dflnda tutulmufl-lardr. Bu uzun ve ounlukla skntl eitim dneminin sonunda bile, beklentile-rine uygun bir toplumsal konuma sahip olmalarnn neredeyse olanakszln gr-mek, renci genlikteki bunalmn temel nedenlerinden birisini oluflturmaktadr.

Teknolojideki bafl dndrc ilerlemeye bal olarak, toplumsal koflullar dahzl deifliyor. Toplumsal koflullarn hzla deiflmesi, birbirini izleyen kuflaklarnyetifltikleri ortamlar arasnda byk farkllklar douyor. Bu durum, kuflaklar ara-sndaki ortak noktalarn azalmasnda ve atflmann sertleflmesinde en nemli et-kenlerden birisidir. Toplumsal yapnn ar deifltii geleneksel toplum larda, ba-ba ile olunun karfllaflt koflullarn ve bunlarn yaratt sorunlarn benzerliidirki, tecrbe ye saygy yaratmfl ve babaya benzemek genler iin ama olmufltu.nk gen adamn bugn karfllaflt sorunlarn zmnde en nemli anahtar,babasnn gemiflte benzeri sorunlar karflsnda kazanmfl olduu deneyimdi. Budeneyim, yafll kuflaklarn dierleri zerindeki otoritesini de meflru klmaktayd.

Toplumsal yapnn ar deifltii geleneksel toplumlarda kuflaklar aras atflmalar niin

azdr?

Gnmzde toplumsal yaplarn hzl deiflimi, bir yandan geleneklerin etkisi-ni azaltrken, te yandan da deneyime duyulan saygy azaltmaya ve giderek orta-dan kaldrmaya ynelmifltir.

Deiflmelere en kolay ve en iyi uyma yeteneine sahip olan genlerin, hem debilgilerin hzla eskidii bir ortamda en yenilerini renmek durumunda olduklarhalde, karar ve etki srelerinin dflnda tutulmalarnn yaratt eliflkiyi Alfred Sa-uvy flyle dile getirmektedir: adafl toplum, yafll kiflilerce ynetildii halde, hz-l bir evrim geirmek durumundadr. Bu noktada belirli bir i eliflki vardr. Mar-cel Hicterin, Avrupa Konseyi Kltr Komisyonuna sunduu alflmaya gre; Ge-


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


12/24

Siyaset Bi l imi

lecek yllar iinde asl sorun, yetiflkinlerin adafl topluma uyumsuzluu sorunuolabilecektir.

Bilim adamlar, tp ve hijyenin, bir yandan insanlar daha uzun sre yaflattnte yandan da genlere, daha uzun bir boy, daha stn bir fiziki g ve daha a-buk bir ergenlik saladn sylyorlar. Genler, yetiflkinlerin biyolojik zellikle-rine daha abuk ulaflyorlar, ama toplumsal zelliklerini elde etmeleri gitgide dahagecikiyor.

Baflka trl sylemek gerekirse; genlerin biyolojik ifllevleri ile toplumsal ifl-levleri ters ynde geliflmektedir. Biyolojik zellikleriyle daha abuk olgunlafltk-lar, yetiflkin duruma geldikleri halde, renci olarak toplumdan daha uzun sreocuk muamelesi grmektedirler. Bu durum, kuflaklar arasndaki atflmay dahabelirginlefltirmektedir.

Yksek renim Genlii ve Siyaset

renci genliin siyasal tutumuna eflitli nedenlerle deindik. renci hareketle-ri, kendi toplumumuzun siyasal gemiflinde de, zaman zaman nemli roller oyna-mfltr. Ordunun 27 Mays 1960ta iktidara el koymasna kadar giden olaylarda, ni-versite rencilerinin oynad rol hepimiz biliyoruz. Ancak 1960l yllarn sonla-rna gelindiinde, zellikle 1968 ylnda, farkl geliflme dzeylerindeki deiflik siya-sal rejimlere sahip olan lkelerde birbiri pefli sra grlen renci ayaklanmalar-nn gemifltekilerden apayr nitelikler tafld grlyordu. renciler artk yetifl-kinlerin hareketlerinin bir uzants olmaktan kmfllard. Yetiflkinlerde rgt ve n-derliklerinden byk lde bamszlaflmfllard. Bunun temelindeki genel ne-denleri yukarda grdk. Bu bafllk altnda, renci hareketlerini aklamaya yne-lik eflitli kuramsal grfllere deineceiz.

Gnmzn renci hareketlerine biyolojik kkenli bir aklama getiren grfl,genlik enerjisinin tketilme yollarndaki baz tkanklardan hareket ediyor: ni-versiteli, hatta liseli gencin, ergenlik tesinde de ocuka bir faaliyet biimini sr-drmek zorunda bulunuflu, skntlarnn birounun temelindeki nedendir. nkbu yaflam biimi, onun ne yetiflkinlerin hiyerarflisinde yer almasna izin vermekte,ne de saldrganlk drtlerini boflaltmak olana tanmaktadr.

Freudun da grd gibi, bask altna alnan cinsel gereksinme sonu do-urabilir: Ycelme (enerjiyi bilim, sanat, spor vb. alanlarda tketme), saldrganlkve nevroz(bir tr kendisine karfl saldrganlk). Btn bunlar var olan enerjinin t-ketilme yollardr. Roger Masters, renci gsterileri ile gen hayvanlarn davra-nfllarn karfllafltrarak, ortaya konmas iin yasal yollar bulunduunda, saldrgan-lk eilimlerinin fliddete dnflmeyeceini ileri sryor. renim sresinin uzama-

s ile doan saldrganlk drtlerinin giderilmesinin yollarn da e ayryor: Birey-sel dzeyde, niversite iinde ve niversite dflnda olmak zere.

Psikoz, nevroz ve intihar, saldrganln kiflinin bizzat kendisine ynelmesidir.Uyuflturucu maddeler, normal iliflkilerden kamaya yarar. Bireysel dzeydeki bo-flalma yollarnn sonuncusu ise cinsel etkinliktir. Burada saldrganln cinsel etkin-likle yer deifltirmesi sz konusudur.

Saldrganlk drtlerinin niversite iindeki boflalma yollar daha eflitlidir: Di-er rencilerle rekabet, sportif etkinlikler, arkadafl grubu veya ideolojik alflma-lar benzeri toplumsal etkinlikler, renci rgtleri iinde alflma ve niversite y-netimine katlma.

Ortodoks Marksist grfle gre, renci hareketleri snf atflmalarnn bir uzan-

tsdr. niversiteye gelen gen, genellikle burjuva ve kk burjuva kkenlidir. fl-

54

Gnmzde genler,yetiflkinlerin biyolojikzelliklerine daha abukulaflyorlar, ama toplumsalzelliklerini elde etmelerigitgide daha gecikiyor.

1968 ylnda, farkl geliflmedzeylerindeki deifliksiyasal rejimlere sahip olanlkelerde birbiri pefli sragrlen renciayaklanmalarnngemifltekilerden apayrnitelikler taflmaktayd.


13/24

inin ve topraksz ya da az toprakl kylnn ocuunu niversiteye kadar okuta-bilme olana ounlukla yoktur. stelik, retim srecinin dflnda kaldklar iin,rencilerin yaflants da kk burjuva koflullarn yanstmaktadr. Kk bir azn-ln dflndakiler, niversiteyi bitirdikten sonra kk burjuvaziye katlacaklardr.Bylece de toplumsal snflar deiflmemifl olacaktr. yleyse, renci genliin ey-lem biimi, aslnda kk burjuvazinin eylem biimidir. Kk burjuva davranfl-larnn sorumsuzluu, kaypakl, dneklii, baflbozukluu ve terrizme yatknl-

genlik eylemlerindede doal olarak grlecektir.

renci hareketlerini aklayan grfller ka grupta toplanabilir?

Ortodoks Marksist grfle gre, genliin snf atflmalarndaki asl ifllevi, emek-i snflara bilin gtrmektir. nk kendiliinden snfolmaktan kp ken-disi iin snfolabilmesi iin iflci snfnn bilinlendirilmesi gerekmektedir. fli s-

nf ancak bu durumda devrimci bir nitelik kazanabilecektir. deoloji bu bilinlen-menin znel (sbjektif) kofluludur. deoloji dfltan ifli snfna iletilmedike, bilin-lenmenin kendiliinden ortaya kmas beklenemez. yleyse genlik hareketleri-nin devrim iinde nemli bir yeri olabilir. Ancak, retici bir snf olmad iin, biz-zat genliin devrim yapmas sz konusu deildir. Mao bu konuda ok ak ko-nuflmufltur: inin gen aydn ve rencileri, ifli ve kyl ynlarna gitmeli velke nfusunun yzde doksann oluflturan genifl ynlar harekete geirmeli ve

rgtlemelidirler.Jean Pronteau, saylarnn ok hzl artmas nedeniyle rencilerin eskisi gibi

serbest meslee atlma, retim aralarnn mlkiyetine sahip olma ya da st dzey-de onlarn ynetimine katlma olanaklarnn son derece azlna iflaret ediyor. Dev-let brokrasisinin st dzeyleri iin de ayn fley sz konusudur. leyse renci-ler, Marxn proleterya tanmna byk ounluklar ile uymaktadrlar. nk on-lar da, retim aralarnn mlkiyetinin dflnda tutulmufllardr.

Henri Lefebrein ayn grfl bir baflka adan savunduunu gryoruz. -rencilerin de, entelektel retim pazarna sunabilecekleri sadece alflma gle-ridir. stelik, renimini bitirmedikleri iin onu da hemen yapamazlar.

Frederic Bona gre, renciler en byk baskya urayan toplum kesimi de-ildir; ama bu basknn en sama ve en haksz olduu toplumsal tabakadr. n-k bilimsel ve teknik deiflmeler sonucu, reticinin otoritesinin nedeni ortadankalkmfltr. fiimdi profesr ile renci arasndaki fark, sadece bilmediklerinin dere-cesi ile ilgilidir.

Jean Suret- Canale, cretliler iinde arafltrc, mhendis, teknisyen ve eitici-

lerin orannn giderek arttna ve bu tabakalarn artk retici veya retim koflulla-rn yaratc bir grev yklendiklerine iflaret ediyor. renciler de artk geleceinburjuvalar olmaktan kmakta, yaflam koflullar ifli snfna daha yakn olan bu c-retli kesim arasna katlmaya aday olmaktadrlar. yleyse rencilerin mcadelesi,aslnda snf atflmasnn bir parasdr.

Claud Renardflyle diyor: Anarflizmin btn tarihi, belirgin bireyci izgilerive umutsuz fliddetiyle, el zanaatlarnn 19uncu yzyl sanayi devriminin arl al-tnda yok olmasna baldr. Bu grfle gre, niversite genliinin flimdiki umut-suz fliddeti de, ikinci sanayi devriminin arl altnda proleterleflmekte olduklar-na balamak gerekebilir. Zaten baz renciler de kendi durumlarnn proleter ta-nmna uyduunu, 1968 olaylar srasnda savunmufllardr: Proleter, yaflants ze-

rinde hi bir iktidar olmayan ve bunu bilen kiflidir.


SIRA S ZDE

Ortodoks Marksist grflegre, genliin snfatflmalarndaki asl ifllevi,emeki snflara bilin

gtrmek tir.

adafl renci hareketleriniaklamaya alflan bugrfllerin hemen hepsi,belirli bir geliflme dzeyineulaflmfl bulunan batltoplumlar hareket noktasolarak alyorlar.


14/24

adafl renci hareketlerini aklamaya alflan bu grfllerin nemli bir eksik-

likleri var: Hemen hepsi, belirli bir geliflme dzeyine ulaflmfl bulunan batl top-

lumlar hareket noktas olarak alyorlar. Biyolojik etkenlere dayal aklama ise cin-

sel zgrln snrlarnn neredeyse kalkmfl olduu lkelerde bile nemli gen-

lik hareketlerine rastlanabilmesini unutmufl grnyor. Kuflaklar Aras Tutum

Farklarnn Nedenleri bafll altnda incelediimiz etkenlerin, renciler asndan

da zellikle geerli olduunu syleyebiliriz.

Biyolojik etkenlere dayal grfllerin eksikleri nelerdir?

CNSYET VE SYASETYafl gibi cinsiyetin de, bir biyolojik- toplumsal olgu olarak siyasal tutumlara yans-

dn arafltrmalar ortaya koyuyor. nce siyasal tutumlar asndan kadn-erkek

farkllaflmasn, sonra da bu farkllaflmann nedenlerini inceleyeceiz.

Kadn - Erkek Tutum FarklarKadnlarn siyasal tutum ve davranfllarnda ilk dikkati eken zellikler flunlar: Ka-

dnlar siyasal katlmaya ve bu arada sandk baflna gitmeye erkeklerden daha az

eilim taflyorlar (Ancak, duraan dnemler iin geerli olan bu durumun bunalm

dnemlerinde deifltii sylenebilir). Oy verdikleri zaman da, gene erkeklere oran-

la, tutucu partileri daha ok destekliyorlar. Ama erkeklerin siyasal tercihleri olduk-

a zor deiflirken, kadnlarda bu lde bir kararllk grlmyor. Parti nderinin

ya da adaylarn kiflilii, kadnlar genellikle ideolojilerden ve parti programlarndan

daha ok etkileyebiliyor. Bekar ya da dul kadnlarda, erkeklerden farkl siyasal

davranfllar daha belirgin duruma girerken, evli kadnlarn genellikle kocalarnn si-

yasal tercihlerine uyduklar anlafllyor. Gl olan ve dolaysyla istikrarl seme

eilimi de, kadnlarda erkeklerden daha fazla.

Kadnlarda siyasal katlma eiliminin azl, aslnda siyasal yaflama ve genel ola-

rak siyasal konulara duyulan ilgi azlnn bir yansmas saylabilir. Siyasal ierikli

kamuoyu yoklamalarnda da bilmiyorumya da bir fikrim yokgibi yantlar, da-

ha ok kadnlardan gelmektedir. Bu durum, yksek renim yapan kz renciler

arasnda bile belirgindir.

Batl lkelerde yaplan arafltrmalarda, erkeklerde laik ve sol partileri, kadn-

larda ise tutucu ve dinci partileri destekleme eiliminin daha belirgin olduu

grlmfltr. Byk partileri, yani gl olan ve kararllk getirme olasl yk-

sek bulunan seme eilimi de zellikle belirli toplum kesimlerindeki kadnlar-

da belirginleflmektedir.

Trkiyede yaplan kamuoyu yoklamalar bu genel eilimleri destekler nitelik-

tedir. 1973 seimleri zerinde kylerde yaplan bir arafltrma, Milli Selamet Partisi

ve Trkiye Birlik Partisi gibi din ya da mezhep ballna dayal partilere kadnla-

rn erkeklere oranla daha ok eilim duyduklarn ortaya koymufltur.

Siyasal yaflama duyduklar ilgi azlnn, kadnlarn siyasal partilere ye olma ve

oralarda sorumluluklar taflma konularndaki davranfllarna da yansmas doaldr.

Gene arafltrmalar, orta ve sa partilerdeki kadn ye orannn daha da dflk ol-

duunu gstermektedir. Eitim dzeyi dfltke, kadnlarn siyasal partilere ye

olma ve orada etkin ifllevler yklenme oran da dflmektedir. rnein; 1970lerde

56 Siyaset Bi l imi

SIRA S ZDE

Bekar ya da dul kadnlarda,erkeklerden farkl siyasaldavranfllar daha belirginduruma girerken, evlikadnlarn genelliklekocalarnn siyasaltercihlerine uyduklaranlafllyor.


15/24

yaplan bir arafltrmaya gre, Fransz Sosyalist Partisine ye olan kadnlarn %

18inin lise ya da niversite hocas, % 13nn ilkokul retmeni ve % 18inin lise

ya da kamu grevlisi olmasna karfllk, ifli oran ok kkt.Trkiyede kadn semenlerin % 25.5i siyasal yaflama ok seyrek bir biimde

katlrken, ancak % 3nn youn bir biimde katldn gsteren veriler var. Oy-sa siyasal yaflama ok seyrek olarak katlanlarn oran erkekler arasnda % 6.9ainerken, youn bir biimde katlanlarn oran % 14.2ye kmaktadr. Kadn-erkekdavranfllar arasndaki fark bu noktada ok arpcdr.

Kadnlarn siyasal yaflama fazla ilgi duymamalar nasl aklanabilir? Sizce bu sav kadnhareketlerinin daha etkin olduu gnmzde de geerli midir? Tartflnz.

Komnist tek partili sistemlerde, kadnlarn siyasal yaflamdaki arlklarnn -o-ulcu demokrasilere kyaslanamayacak bir biimde- artt bir gerektir. 1974te

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin Uluslar Meclisindeki kadn temsilci oran% 31, Sovyet Birlii Konseyindeki kadn temsilci oran ise % 40t. Bu oran beledi-ye meclislerinde % 47.4e ulaflyordu. Kadnlarn belediye baflkanl yapt kent-ler arasnda Moskova ve Leningrad gibi, Sovyetler Birliinin en nde gelen kent-leri de vard. Hkmet dzeyinde grev alan kadnlarn says da, gene oulcudemokrasilerle kyaslanamayacak lde fazlayd.

Trkiyede kadnlarn yasama organna ilk giriflleri, 1935 seimleri ile olmufltur.lkeyi ynetenlerden gelen bir deerlendirme ve istek sonucu, 17 kadnn millet-vekili olarak siyasal sekinler arasnda katlmas salanmfl, ama tek parti dnemi-nin koflullar iinde bile, kadnlarn yasama organndaki oran % 3.8i hibir zamangeememifltir. ok partili bir siyasal sisteme getikten sonra, bu orann hzla dfl-

t dikkati ekiyor. Siyasal iktidarn-yaplan ilk zgr seimlerde- el deifltirdii1950 ylnda bile, yasama organna ancak 3 kadn girebilmifl ve oran % 0.6 ile endflk dzeyini bulmufltu. 1950den sonraki dnemde, kadnn ev dfl ifllerde a-lflmasnn giderek yaygnlaflt gz nne alnrsa, yasama organnda temsil edil-me bakmndan hzla gerilemesi daha da ilgi ekici olmaktadr.

Trkiyede bugn kadnn siyasal yaflamda ne lde yer aldn son seim sonularn dadikkate alarak tartflnz.

Kadn- Erkek Tutum Farklarnn NedenleriKadnlarla erkekler arasndaki dflnce ve davranfl farklarnn, genel olarak onla-rn toplumdaki konumlarnn farkllndan kaynakland sylenebilir. ki cinsin

toplumsal konumlar arasndaki farkllk ise, ounlukla bir eflitsizliin yansmasbiiminde ortaya kyor. Bylece de sorun, kadn-erkek eflitsizliinin temelindekinedenlere gelip dayanyor.

Kadn-erkek eflitsizliini, biyolojik, psikolojik ve ekonomik nedenlere dayand-ran grfller var. Kadnn yap olarak daha zayf olduu grflnn tartflmal oldu-unu sylemeliyiz. rnein; kadnlarn acya dayanma glerinin ok daha fazlaolduu bilindii gibi, kadnlarn ortalama olarak erkeklere oranla daha fazla yafla-dklar da bir gerektir. Ama biyolojik olarak ocuk dourma ifllevinin kadna aitoluflu, onu ev ii ifllere itmifl ve giderek toplumsal konumunun belirlenmesindenemli bir rol oynamfltr.

Biyolojik ve psikolojik aklamalarn, deiflmez verilerden hareket etmesine

karfllk, ekonomik aklamalar deiflken bir etkene dayanyorlar. Bu nedenle de,


Eitim dzeyi dfltke,kadnlarn siyasal partilereye olma ve orada etkinifllevler yklenme oran dadflmektedir.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


16/24

tarih boyunca kadnn toplumda erkek karflsnda bulunduu konumun deiflme-sini aklamakta daha az sknt ekiyorlar. rnein; Heredotun anlattklar do-ruysa, Eski Msrda kadnlarn ekonomik yaflamda etkili olduklar dnemler ol-mufltu ve bu etkililik, onlarn toplumsal yaflamda da stn bir konuma ulaflmalarsonucunu vermiflti. Spartada ise, kadnlar erkeklerle ayn eitimi grr, ayn iflleriyaparken, onlara tam anlamyla eflit saylyorlard.

Gebe koflullarnn egemen olduu eski Trk boylarnda da, kadnn zgr veeflit bir toplumsal konuma sahip bulunduunu biliyoruz. Kzlarn, kendileriyle ev-lenmek isteyen erkeklerle bir eflit dello yaptklarn ve kendilerini yenemeyenerkeklerle evlenmediklerini ortaya koyan bilgiler var. O koflullar iinde, kadnndevlet ynetiminde, hatta askerlik ve sporda bile etkin rol oynamas olaan karfl-lanabiliyordu. Trklerin slam kabul etmelerinden ve Anadoluya yerleflmelerin-den sonra bile, bu kltrel etkiler, belirli ller iinde, azalarak srebilmifltir.

Kadnn tarihsel koflullar iinde erkee gre zayf bir duruma dflmesi, byk

lde ekonomik rolnn deiflmesine bal gibi grnyor. Kadnn eve kapan-mas ve yalnzca ev ii ifllerle ilgilenir duruma gelmesini douran koflullar, erkeievi geindiren bir role brndrmfl, toplumsal ve siyasal yaflamda da kadnn re-kabetinden uzaklafltrmfltr. Bu durum giderek, erkein gerek genel olarak top-lumdaki, gerekse aile iindeki konumunu glendirmifltir. Erkein aile reisliitartfllmaz hale gelmifltir.

Sz konusu koflullarn sreklilik kazanmasyla, kltrel deerlerin de etkilen-mesi kanlmazd. Aile kurumunu toplumun temeli sayan, onu kutsallafltran vekadnn da analk roln ycelten deer yarglar giderek kklefltiler ve kendile-rini yaratan koflullarn ortadan kalkmaya bafllamasna karfln, etkilerini byk l-de srdrdler. Kadnn, adafl koflullar iinde ev ifllerine ok daha az zaman ay-rarak, ev dflnda da retken ve erkee rakip olabildii durumlarda bile, kltreletkilerin yansd yasal eflitsizlikler direndi ve zayflayarak da olsa direniyor.

Ev dflnda alflan kadnlarn oran sanayileflmifl lkelerde artarken Trkiyede niinazalmaktadr?

Fransz kadnlarnn siyasal tutumlar zerinde bir arafltrma yapmfl olan MatteiDoganve Jacgues Narbonne flu grfl savunuyorlar: Arafltrmamzn hibirannda, kadnlarn ve erkeklerin, iinde yafladklar toplumsal koflullardan bam-sz olarak, yalnzca cinsiyetlerine bal tutumlarna rastlamadk. Kadnlar ve erkek-ler, her fleyden nce, kadn ve erkek konumlarnda bulunan insanlardr. O konum-larn ise, cinsiyetle ilgili biyolojik zelliklerden kaynaklandn hibir fley kantla-

myor. Siyasal tutumlar aklayabilmek iin, her cinse zg ruhsal-toplumsal orta-m gz nne almak gerekir.

Dflarda bir ifli olmayan evli kadn, kocasndan ok daha dar bir evrede yaflarve o evrenin koflullarndan etkilenir. Deiflik toplum kesimlerinin yaflam koflulla-ryla ilgili bilgisi kocasndan ok daha azdr. Gnlk alflveriflin tesine geen eko-nomiyi ve evresini aflan bir boyutta toplumsal olaylar deerlendirmesine olanakyoktur. Ksacas, onun evreni, kocasnnkinden ok daha dardr. Onun yafladdnyann koflullar daha ar deifltii iin, geleneklere ve greneklere daha okbaldr, daha tutucudur.

Ev kadn siyasal yaflama erkekten daha az ilgi duyar, nk siyasal yaflamnboyutlar onun kk dnyasn ok aflar. Siyasal konularla ilgili bilgilerinin azl

seimlere daha dflk oranda katlmalar, hep siyasal yaflama duyduklar ilginin

58 Siyaset Bi l imi

SIRA S ZDE

Kadnn tarihsel koflullar

iinde erkee gre zayf birduruma dflmesi, byklde ekonomik rolnndeiflmesine bal gibigrnyor.

Ev kadn siyasal yaflamaerkekten daha az ilgi duyar,nk siyasal yaflamnboyutlar onun kk

dnyasn ok aflar.


17/24

greli azlyla aklanabilir. Siyasal konular daha ok kocasnn ilgi alan olduuiin, kocasnn yapt siyasal tercihe katlmas doaldr. Duygusal koflullardan da-ha ok etkilenmeleri, glye snarak gvence ve kararllk aramalar, genellikletoplumda yafladklar koflullarn bir rndr. Bilinmeyen fleyler insan korkutur.Kadnlar da siyasal yaflamla ilgili yeterli bilgiye sahip bulunmadklarna gre, nelergetireceini iyice gremedikleri deiflikliklere karfl, glye ve kararlla sarlr-ken, ister istemez tutucu eilimler gsterirler.

Demokratik gelenekler ok kkl ve eski olan lkelerde bile, kadnn yasamaorganlarnda ancak ok kk oranlarda temsil edilebilmesini doal karfllamakgerekir. Bir toplum kesiminin, siyasal sistemde etkili bir konuma sahip olabilmesiiin, koflul bir araya gelmelidir: Farkl karlar ve dolaysyla farkl dnya gr-fl; bu farklln bilincinde olma ve o farkl kar ve grflleri etkili bir biimde sa-vunmaya elverecek olanaklar. Birok geliflmifl lkede bile, kadnla erkek arasndafark gzeten, rnein eflini aldatan kadnla, ayn suu iflleyen erkekten ok daha

ar ceza ngren yasalara rastlanabilmektedir. Eflit ifle eflit cretkuraln gerek-ten de yaflama geirebilmifl lke says azdr. Kadnn siyasal ve toplumsal konular-da erkeklerden farkl bir bakfl as olduu ise, hemen tm arafltrmalarda ortayakmaktadr. Ama btn bunlar, kadnlarn siyasal yaflamda erkeklerden ayr birtoplumsal kesim olarak temsil edilmeleri sonucunu beraberinde getirmemifltir.

statistikler Trkiyede kadn nfus iinde okuma yazma orannn, erkekleregre yar yarya dflk olduunu gsteriyor. Eitim dzeyi ykseldike bu den-gesizlik daha da arpc hale geliyor. rnein; yksek renim yapan her drterkee karfllk, ancak bir kadn ayn olana elde edebiliyor. Ekonomik yaflam-daki konumlar asndan da durumun ayn olduunu biliyoruz. Buna bir de ka-dnn oy verirken bile, siyasetle yeterince ilgilenmediini eklersek, siyasal ya-flamdaki arlnn azlna flaflmamak gerekir. Toplumsal tabanda bu koflullarvarken, siyasal tavanda durumun farkl olmas iin neden yoktur. Kemalist tekparti dneminde meclislerde daha ok sayda kadn temsilci varken, aday liste-lerinin daha demokratik yntemlerle belirlendii dnemlerde bu saynn okdflmesindeki anlam aktr.

Sizce kadnlarn siyasal yaflamla erkeklere kyasla daha az ilgilenmesi nedenleri nelerdir?

Trklerde ve slamda KadnZiya Gkalpe gre; eski Trkler hem demokrat, hem de feminist idiler. Trk-lerdeki feminizmin birinci nedeni, toplumda var olan demokrasi, ikinci nedeni ise,Trklerin o zamanki dini olan fiamanizmin, kadndaki kutsal gce dayanmasy-

d. Hukuksal adan erkek ile kadn tamamen eflitti. Erkein yalnz bir tane zev-cesi, yani kars olabilirdi. Kadnlar, dorudan doruya, hkmdar, kale muhaf-z, vali ve eli olabilirlerdi. Ev kar ile kocann ikisine aitti. ocuklarn velayetikonusunda da, baba kadar ana da hak sahibiydi.

Eski Trk toplumlarnda, devlet baflkanl, kar-koca Hatun-Hakann ortak so-rumluluu ile yrtlrd. Yasa niteliindeki emirnameler, her ikisince imza-lanmadan uygulanamazd. Eli kabul dahil, btn nemli trenlerde, Hakan ile Ha-tun beraber bulunurlard. Kadnlar savafln her aflamasna erkeklerle eflit koflullardakatlrlard. Hatun ise, bizzat savafl kurulunun yesiydi. Tarihte devlet baflkanlyapmfl ilk kadnlar da Trklerdi. Delhi Trk Devletinde Raziye Sultan, KirmandakiKutluk Devletinde Trkan Hatun bunun en nl rneklerini oluflturuyordu.


SIRA S ZDE

Siyasal tutumlaraklayabilmek iin, hercinse zg ruhsal-toplumsalortam gz nne almakgerekir.


18/24

Eski Trk kadnnda rtnme ve erkeklerden kama yoktu. fierafettin Turan,Arap gezgini bni Fadlann, X. yzyldaki Trk kadnnn yabanc erkeklerden bi-le kamadn ve bedeninin hibir yerini saklamadn grerek, hayretler iin-de kaldn aktaryor. Ayn kaynaa dayanarak, Bulgar Trklerinde kadnlarla er-keklerin bir arada nehirde ykandklarndan sz ediliyor.Timurlenkin 1404te Se-merkant ta verdii bir ziyafete, erkeklerin yan sra kadnlarn da katldklarn,Kastilya Elisi Klaviya anlarnda yazmfltr. Hatta 1860larda oralar gezen MacarTrkolog A. Vambery, gebe Trklerde kadnlarn erkeklerden kamas gibi birdavranfl olmadn anlatmaktadr.

Ziya Gkalp eski Trkleri neden feminist ve demokrat olarak nitelendirmifltir? GnmzTrk toplumu ile karfllafltrnz.

slamn kadna bakfl asn, kadnla ilgili olarak getirdii kurallar anlayabil-

mek iin, slam ncesi Arap toplumlarnda kadnn hangi koflullar iinde yaflad-n ve konumunu bilmekte yarar var . Kurann Cahiliyyednemi olarak adlandr-d slam ncesi Arap toplumlarnda, kadn Trk toplumlarnn tersine, toplumunen aflalanan gesini oluflturuyordu. Baz hayvanlar, rnein deve bile, kadndandeerli saylmaktayd. Kz ocuklarnn lme terk edildii, hatta diri diri gml-d durumlar yaygnd. Kz ocuk douran analar cezalandrlabiliyorlard. Kadnmal gibi satlabiliyor, kocann lmnden sonra miras olarak devredilebiliyordu.Erkek istedii kadar kadnla evlenebilir ve kadn diledii zaman terk edebilirdi.Kadnlar erkeklerden daha az yemekle yetinmek zorundaydlar.

slam dininin getirdii kurallar, ncelikle Arap toplumundaki bozukluklar d-zeltmeye ynelikti. Kzlarn ldrlmesinin yasaklanmas, evlenmenin drt kadn-la snrlandrlmas, boflanmann erkein keyfine bal snrsz bir olanak olmaktankmas, hi kuflkusuz, o koflullar iinde ileri admlard. lk kez Arap kadn mirashakkn, mal edinme hakkn elde ediyordu. slam dini, kadnn kocasna itaat et-mesini zorunlu klarken, kocasnn da karsna iyi muamele etmesikuraln geti-riyordu. ocuun, babasna olduu gibi, anasna da sayg gsterme ykmllkonuyordu. Kadnn da bir insanolduu, Arap toplumunda, ancak slam dini sa-yesinde kabul edilmiflti.

slam dininin getirdii kurallar gnlk hayatta temel olarak neyi hedef alyordu?

slam dinini kabul ettikten sonra, Trk toplumunda kadnn konumu ar ardeiflmeye bafllad. Bu konuda, dinin getirdii kurallardan ok, ran ve Arap kl-

trlerinin olumsuz etkileri grld. rnein; ranllar, eski dinleri Zerdfltn etki-siyle, fiamanizmin etkisindeki Trklerin tersine, kadn kirliliin ve ktln sim-gesi sayyorlard. Eski Trk destanlar hep kadn yceltirken, Trklerin slam dini-ni kabulnden sonra, 1070 ylnda yazlan Kutadgu-Bilig artk kz ocuunu deer-siz sayyor, kadnlarn rtnmemelerini elefltiriyordu. Ama Trkler Anadoluda,hatta Osmanl Devletinin kurulufl sralarnda bile, Orta Asyadaki kadn-erkek eflit-liine dayal geleneklerini byk lde koruyorlard. Harem yoktu, kadnlarnyzleri akt. rtnme olay ancak Fatihdneminden sonra, zellikle Bizanslailiflki iinde girilmesinin etkisiyle bafllad. ok kar ile evlenmek, harem oluflturmakgibi uygulamalar daha ok saray ve saray evresinde yerleflti. Evlenmede kzn r-zasnn alnmas giderek kaybolurken, boflanma sadece kocann bir hakk gibi g-

rlr oldu.

60 Siyaset Bi l imi

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Eski Trk toplumlarnda,devlet baflkanl, kar-kocaHatun-Hakann ortaksorumluluu ile yrtlrd.Yasa niteliindekiemirnameler, her ikisinceimzalamadanuygulanamazd.


19/24

Trk kadnnn konumundaki iyilefltirmelerin Tanzimattan sonra yeniden bafl-ladn gryoruz. Kz ocuklarn ilk ve orta okullara gitmesine 1858te izin veril-di. Ebe okulu, kz sanat okulu ve kz retmen okulu ayn dnemde ald. lk ka-dn yazarlar ve kadnlara ynelik ilk yayn organlar ortaya kt. lk kadn derne-i, savafl yarallarna yardm amacyla 1867 ylnda kuruldu.

kinci Meflrutiyetin ilanndan sonra kadnlarn toplumdaki konumlaryla ilgilibaz olumlu geliflmeler daha grld. lk kz lisesi 1913 ylnda stanbulda ald.Kadn gazete ve dergileri artt. Asl ilgin olan ise, Halide Edip Advarn Meflruti-yetin ilannn hemen ardndan, Kadn Haklar Savunma Derneini (Mdafaa-i Hu-kuku Nisvan) kurmasyd. 1914te bugnk adyla, Kz Teknik Yksek retmenOkulu retime bafllad ve bundan yedi yl sonra da, ilk olarak Fen ve Edebiyat Fa-kltelerinde, kzlar erkek snflarna girdiler. Ama bu son geliflmeyi, artk Kemalistatlm dneminin dolayl bir rn sayabiliriz.

Atatrk, Trk kadnna adafl bir konum kazandrma dflncesini uygulama-

ya, dflman ilerleyifli karflsnda, hkmet merkezinin Ankaradan Kayseriye ta-flnmas nerilerinin yapld bir ortamda bafllad. Ankarada toplad retmen-ler kurultaynda, kadn ve erkek Trk insanna verilecek eitimin ilkelerininsaptanmasn salad. Kadnn vatandaflsaylmasna bile karfl kan milletvekil-lerinin neredeyse ounlukta olduu bir mecliste ve Kurtulufl Savaflnn en kor-kulu gnlerinde, Trk kadnn en ileri toplumlardaki yasal haklara sahip klmakiin ilk admlar att. Bu srecin belki de son aflamas olarak, Trk Kadn 5 Aralk1934te seme ve seilme hakkna kavufltuu zaman, demokrasinin beflii saylanbaz Bat lkelerinin kadnlar henz bu haklara sahip deildiler. Ama Eser K-ker, konuyla ilgili arafltrmasn flu sonula noktalamaktadr: Trkiyede, btnbu geliflmelere ramen, kadnn cinsiyet kimlii hakknda geleneksel imaj gc-

n korumaktadr.

Trk kadnnn erken bir tarihte seme ve seilme hakkna kavuflmasna karfln bugniinde bulunduu konumu eflitli alardan tartflnz.

Trk kadnnn, Atatrk bir devrim anlayfl iinde elde ettii kazanmlarnnnemini iyi deerlendirebilmek iin; ran slam Cumhuriyetinin 20. yzyln son-larna yaklaflrken, ran kadnna layk grd konuma ksaca gz atmakta yararvar. randa, taammdenifllenen cinayetlerde kadnn tankl kabul edilme-mektedir. Katilin ldrlebilmesi iin denmesi gereken kan paras, eer ld-rlen kifli kadn ise, yarya inmektedir. Koca, karsn zina yaparken grp de l-drrse ceza almamaktadr. Okullarda kz ve erkek renciler ayr kitaplar oku-

makta, erkek retmenler kz rencilere ders verememektedir. Humeynive ya-knlar, slamn zorile badaflmayacan syleyerek, rtnme konusunda kadn-lara bask yaplmayacan vaat ettikleri halde; rtnmeyen kadnlar iflten karl-makta ve dorudan ya da dolayl basklarla kadnlarn rtnmeleri zorunlu kln-maktadr. slam Devriminden sonra, kadn yarglar iflten atlmfllardr.


SIRA S ZDE

slam dinini kabul ettiktensonra, Trk toplumundakadnn konumu ar ardeiflmeye bafllad. Bukonuda, dinin getirdiikurallardan ok, ran veArap kltrlerinin olumsuzetkileri grld.


20/24

Siyaset Bi l imi62

zetSiyasal yaflam iinde bireyin mutlaka ok nemli bir yeri

vardr. Birey siyasal yaflamn boyutlarndan biridir. nsan-

lar, belirli biyolojik ve fiziksel zelliklerle doarlar. Daha

sonra doufltan sahip olunan zelliklere ailenin etkisi ek-

lenir. Daha sonra ifl ve arkadafl evrelerinin, meslek ve

eitimin, dinsel inanlarn etkileri grlr. Otoriter bir ai-

lede yetiflen kifliler bu eilimlere yatkn olabilirler. Siyasal

belirsizlik ve alkantlar, istikrarszlk, otoriter eilimleri

zendirebilir.

Siyasal tercih ve tutumlarn deiflmesi bir lde koflulla-

rn deiflmesiyle ilgilidir. Sol ve sa eilimli olarak bili-

nenlerin zamanla grfl ve tercihlerini deifltirdikleri ok

grlmfltr.

Siyasal yaflam ve dolaysyla siyasal atflma eflitli flekiller-de aklanmaya alfllmfltr. Darwine gre siyasal atflma

bireysel yetenek farkllklarna baldr. Liberal dflnceye

gre ise, insanlarn snrsz ihtiyalar ile tketim olanakla-

rnn azl arasndaki eliflki siyasal atflmay yaratr.

nsanlarn zamanla hzl toplumsal deiflmeye bal olarak

kuflaklar aras tutum ve dflnce farkllklar yaflamaya

bafllamalar, siyasal davranfllara da yansmfltr. Yafllanan

insanlar enerjileri azald iin, stat ve olanaklarn yitir-

mekten korktuklar iin daha tutucudurlar. Genler iin

ise tersi sylenebilir. Yani yeniliklere ve deiflime aktr-

lar. Genler grubu iersinde yksek renim genlerininayr bir yeri ve nemi vardr.

Yafl gibi, cinsiyet unsuru da bir biyolojik ve toplumsal ol-

gu olarak siyasal yaflama yansmaktadr. ok genel izgi-

lerle aklanrsa kadnlar erkeklere kyasla siyasetle daha

az ilgilenmektedirler. Batl lkelerde erkeklerin genellik-

le laik ve sol partileri, kadnlarn ise tutucu ve dinci parti-

leri destekleme eiliminde olduklar gzlenmifltir. Siyasal

yaflamla ilgili olarak kadn ve erkekler arasndaki dflnce

ve davranfl farklar onlarn toplumdaki konumlar ile ilgi-

lidir. Kadnlarn toplumdaki konumlar, zellikle ekono-

mik konumlar deifltike bundan siyasal yaflamlar da et-

kilenmektedir. Kadnlar alflma hayatnda daha ok yer

aldka, siyasal yaflama katklar da artyor.

lkemizde de benzer bir durum vardr. Eski Trk toplum-

larnda kadnn olduka zgr ve siyasal yaflamda etkiliolduunu reniyoruz. slamiyetin kabulnden sonra du-

rumun deifltiini gryoruz. Kadnn eve kapanmas ve

geri plana itilmesi islamiyetin emrettii dini kurallardan

deil, ran ve Arap toplumlar kltrlerinin etkisiyle ol-

mufltur. Tanzimat ve kinci Meflrutiyet ilan ile birlikte ka-

dnlarn konumunu dzeltici alflmalar bafllamfltr. Cum-

huriyet Trkiyesi Atatrk devrim anlayfl erevesinde

Trk kadnna adafl yasal haklarn vermeye alflmfltr.

Komflu lke randa Humeyni liderliindeki slam Devrimi

sonras ran kadnlarnn bugnk durumu dflnlrse

lkemiz kadnlarna uzun yllar nce salanan yasal hak-larn deeri daha iyi anlafllr.


21/24

nite 3 - Siyasal Yaflam inde Bireyin Yeri 63

Kendimizi Snayalm1. Yaflam iin savaflm, Doal ayklanma dflnceleriile, siyasal atflmann temelinde bireysel yetenek farkllk-

larnn bulunduunu savunan dflnr afladakilerden

hangisidir?

a. Sigmund Freud

b. David Riesman

c. Charles Darwin

d. Gaston Bauthoul

e. Jean Paul Sartre

2. Afladakilerden hangisi seim sosyolojisi arafltrmala-ryla siyasal davranfllarn farkllaflmasndan etkili olduu

anlafllan befl temel etkenlerden biri deildir?

a. Yaflam dzeyib. Eitim dzeyi

c. Yafl

d. Cinsiyet

e. Dinsel inanlar

3. renci hareketleriyle ilgili olarak Marxn temel devrim-ci g sayd ifli snfnn, ileri derecede sanayileflmifl bat-

l lkelerde artk sistemle btnlefltiini syleyen kimdir?

a. Herbert Marcuse

b. Malthus

c. Charles Darwind. Jean Paul Sartre

e. Auguste Comte

4. Fransz kadnlarnn siyasal tutumlar ile ilgili arafltr-malar yapan Mattei Dogan ve Jacgues Narbonnee gre

afladakilerden hangisi kadnlarn siyasal yaflam ve tarih-

leri ile en az iliflkilidir?

a. Eitimleri

b. Yafllar

c. Gelir dzeyleri

d. Meslekleri

e. Cinsiyetleri

5. Trk toplumunda kadnlarn genel olarak geri plandakalmalarnda temel etken afladakilerden hangisidir?

a. Gebe toplumlarn geleneine bal olarak kadn

geri planda kalmfltr.

b. Trklerin eski dini olan fiamanizm kadnlar geri

plana itmifltir.

c. ran ve Arap kltrlerinin olumsuz etkileri kadnla-

r geri planda tutmufltur.

d. slamiyetin kurallar kadnlar geri planda brakmfltr.

e. Kadnlar bilinli veya bilinsiz olarak ama kenditercihleriyle geri planda kalmfllardr.

6. Afladakilerden hangisi siyasal fliddet ve istikrarszl-n yaratt korku sonucu oluflmaz?

a. Siyasal duyarszlk

b. Bkknlk

c. Boyun eici eilimler

d. Otoriter eilimler

e. Demokratik eilimler

7. Resimann snflandrmasna gre afladakilerden han-gisi geleneklerine gre hareket eden insann iinde yer al-

d toplum tiplerinden biri deildir?

a. Toplumsal yapnn ar deifltii toplumlar

b. Geleneklerin egemen olduu toplumlar

c. Hzla geliflen kapitalist toplumlar

d. Tarm toplumlare. Duraan toplumlar

8. Fiziksel organizmamz ile zihniyetimiz arasnda ok s-k bir ba olduunu ileri sren dflnr afladakilerden

hangisidir?

a. Bortoul

b. Darwin

c. Riesman

d. Lefebre

e. Shaw

9. Afladakilerden hangisi Tutucu Kuramn zelliklerin-den biri deildir?

a. Olaya idealist adan yaklaflmalar

b. Sekinlerin ynetimine inanmalar

c. Manevi deerlere nem vermeleri

d. Ailenin nemine inanmalar

e. Olaya maddeci adan yaklaflmalar

10. Trk siyasal hayatnda afladaki olaylarn hangisindegenliin aktif rolnden sz edilebilir?

a. 27 Mays Mdahalesi

b. 31 Mart Ayaklanmasc. Harf Devrimi

d. Kadnlara seme ve seilme hakk verilmesi

e. ok partili siyasal hayata geifl


22/24

Siyaset Bi l imi64

Yaflamn inden

Yeni Semenler

2002 seimleri ncesi birok ortamda yeni semen kitlesi

gndemi iflgal etmiflti. Yafllar 18, 19, 20 olan ve 4 milyon-

dan fazla gen semen sandk baflna gidecekti. Capital

Dergisi, Tren-d Grup (Genlik Arafltrmas) arafltrma so-

nularndan yola karak bir deerlendirme gelifltirmiflti

lk olarak yeni semenlerin tamam 80 sonras doanlar-

dan oluflmaktadr. Bu daha nce tanmladmz tketim

kltr ve deerlerinin iinde doduklarn, ancak ailele-

ri ile birlikte yaflam biimi kmelerinde grlen birok a-

tflma alannn da iinde olduklarn gsteriyor. Siyasal ilgi

ve katlm asndan srpriz olmayan bir flekilde siyasete

duyarsz grnyorlar. ekonomiye daha ilgililer. Para ka-zanmak kendilerine gvenebilmeleri iin tek kfl kaps

haline gelmifl durumda. Toplumsal sorunlarla ilgili grn-

myorlar. Kendi kk arkadafl gruplar iinde gvenli bir

alanda yaflamay tercih ediyorlar. Yeni semenler 4 farkl

tipte toplanmfl.

Sevecenler

18-22 yafl grubunun yzde 42si yani neredeyse yars bu

kapsamda yer alyor. Bu grup arkadafllarna ve ailesine

ok nem veriyor. Aile kurmaya en istekli, aileye en ok

vakit ayran bir grup. Arkadafllaryla birlikte olmaktan ok

keyif alyorlar. Fal, tarot, astroloji, kader ksmetle aras ga-

yet iyi. Yani hayata mutlu bakyorlar. En iyi anlafltklar ki-

fliler nce arkadafllar sonra anneleri.

Varofl genleri

Genlerin yzde 14 varofl kltrn temsil ediyor. Yok-

sulluk snrnda yaflyorlar. Karfllafltklar sorunlar ve are-

sizlik onlar depresif yapyor. Aile ii fliddete, okul yneti-

minin hakaret ve fliddetine maruz kalyorlar. Dnem d-

nem intihar etmek ve kendilerine zarar vermek akllarn-

dan gemiyor deil. Erkeklerin en byk hayali futbolcu

veya turizmci olmak, kzlarn ise evlenmek ve kurtulmak.

abalayanlar

Bu yafl grubunun yzde 32sini oluflturuyorlar. Bu grup

arlkl olarak bayanlardan olufltuu iin aile basksndan

bir an evvel kurtulmak ve kendisini kantlamak iin gele-

ceini garanti altna almaya alflyor. Eitime, kiflisel geli-

flime ve kiflisel yatrma nem veriyor. Kaderiyle deil bi-

leinin gcyle geleceini flekillendirmeye alflyor. ken-

dilerini annelerine ok yakn hissediyorlar.

Vizyonerler

Genel iinde yzde 7yi oluflturan bu grup, teknolojiye,

eitime ve deerlere nem veriyor. Onlar efendi tipler

olarak da nitelendirmek mmkn. Aile basksn en az d-

zeyde hissediyorlar. Babalarna ise dier gruplardan daha

yaknlar. Bu grup teknoloji ve seyahate daha ok paraharcyor. Yardan fazlasnn PCsi var. Yzde 30u da nter-

net kullanyor. Yaklaflk yzde 50lik blm ngilizce bil-

diini sylyor.

Kaynak: Ferruh Uztu, Siyasal letiflim Ynetimi, Me-

dia Cat, stanbul, 2004.


23/24

nite 3 - Siyasal Yaflam inde Bireyin Yeri 65

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. c Siyasal Yaflamda Bireyin yeri ksmn yeniden gz-

den geiriniz.

2. e Yafl ve Siyaset konusunu yeniden gzden

geiriniz.

3. a Yksek renim Genlii ve Siyaset konusunu

yeniden gzden geiriniz.

4. e Kadn- Erkek Tutum Farkllklarnn Nedenleri

konusunu yeniden gzden geiriniz.

5. c Trklerde ve slamda Kadn konusunu yeniden

gzden geiriniz.

6. e Bireysel Tutumlarn Oluflumu konusunu yeniden

gzden geiriniz.

7. c Siyasal Yaflamda Bireyin Yeri blmn yeniden

gzden geiriniz.8. a Siyasal Yaflamda Bireyin Yeri blmn yeniden

gzden geiriniz.

9. e Siyasal Yaflamda Bireyin Yeri blmn yeniden

gzden geiriniz.

10. a Yksek renim genlii ve Siyaset ksmn

yeniden gzden geiriniz.

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

ABADAN, Unat Nermin. Trk Toplumunda Kadn , Arafl-

trma Eitim Ekin Yaynlar, stanbul, 1982.

ALKAN, Trker. Kadn -Erkek Eflitsizlii Sorunu, SBF

Yaynlar, Ankara,1981.

AAOLU, Ahmet. slamiyette Kadn, Birey ve Toplum

Yaynlar, Ankara 1985.

ALTINDAL, Aytun. Trkiyede Kadn (Marksist Bir

Yaklaflm), Havas Yaynlar, stanbul, 1980.

BAYKAL, Deniz. Siyasal Katlma, SBF Yaynlar, Ankara,

1970.

BEBEL, August. Kadn ve Sosyalizm, Toplum Yaynevi,

Ankara,1966.

FT, Oya. Toplumsal- Ekonomik Siyasal YaflamdaKadn, Trk Sosyal Bilimler Dernei Yaynlar, Anka-

ra, 1986.

DE BEAUVOR, Simone; Le Deuxieme Sexe (2 Cilt), Gal-

limard, Paris, 1949.

DUVERGER, Maurice. Participation des Femmes a la

Vie Politigue, Paris, 1955.

GKALP, Ziya. Trkln Esaslar, Kltr Bakanl

Yaynlar, Ankara, 1986.

GKSEL, Burhan. alar Boyunca Trk Kadn ve Ata-

trk, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1988.

KALAYCIOLU, Ersin. Karfllafltrmal Siyasal Katlma,.. Siyasal Bilgiler Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1983.

KKER, Eser. Trkiyede Kadn, Eitim ve Siyaset, Ya-

ymlanmamfl Doktora Tezi, SBF, Ankara, 1988.

MEYNAUD, Lancelot. Les Attitudes Politigues, PUF, Pa-

ris, 1964.

TEKEL, fiirin. Kadnlar ve Siyasal Toplumsal Hayat,

Birikim Yaynlar, stanbul, 1982

TOKGZ, Oya, Siyasal Haberleflme ve Kadn, SBF Ya-

ynlar, Ankara, 1979.

TURAN, fierafettin.Trk Kltr Tarihi, Bilgi Yaynevi,

Ankara, 1990.


24/24

Documents

Siyaset Bilimi unite03