Siyaset Bilimi unite12

8/3/2019 Siyaset Bilimi unite12

1/22

G kullanmaya yetkili biricik kuvvet kitlelerin, ynlarn kuvvetidir ve kendileri-ni o ynlarn eilimlerinin ve igdlerinin yrtme arac kldklar srece de,hkmetlerin kuvvetidir. Bu keyfiyet kamu ifllerinde olduu kadar zel hayatn ah-laki ve i iflleri iin de dorudur. Fikirleri halkn temsilcisi diye anlan kimseler da-ima ayn eflit halk deildir; Amerikada btn beyaz ahalidir; ngilterede bafllcaorta snftr. Fakat daima bir kitledir, yani kolektif alaladeliktir. Her iflin daha dabyk bir yenilik olan taraf fludur ki, flimdi kitle, fikirlerini, kilisenin veya devletinmmtaz flahsiyetlerinden veya kitaplardan da almyor. Onlarn dflncesini, onla-rn yerine yine onlara ok benzeyen adamlar, o andaki etkilere gre, gazeteler ara-clyla, onlara hitap ederek veya onlar adna konuflarak vcuda getiriyorlar. B-tn bunlardan flikayet ettiim yok. nsan dflncesinin flimdiki afla haline, genelolarak, bundan daha iyi herhangi bir fleyin uygun olabileceini iddia etmiyorum.

Fakat bu, alaladelik hkmetinin alalade hkmet olmasn engellemez.

(Kaynak:John Stuart Mill, Hrriyet (Essay On Liberty), stanbul, 1963)

223

adafldeolojiler 12


2/22

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

liberalizmin douflu ve geliflimini farkl dflnrlerin liberalizme verdikleri

farkl anlamlar aklayabilecek,

sosyalizme fikirleriyle nclk eden ilk dflnrleri ve fikirlerini tartflabilecek,

sosyal demokrasinin ortaya kma koflullarn tanmlayabilecek,

tutucu ve faflist ideolojilerin benzer ve ayr ynlerini aklayabilecek,

milliyetilik ve Kemalizmin temel nermelerini tartflabileceksiniz.

indekiler

GRfi

LBERALZM

SOSYALZM VE KOMNZM

DEMOKRATK SOL-SOSYAL DEMOKRAS

TUTUCULUK VE FAfiZM

MLLYETLK

KEMALZM

224 Siyaset Bi l imi

Anahtar Kavramlar

Liberalizm

Sosyalizm

Sosyal demokrasi

Tutuculuk

Faflizm

Milliyetilik

Kemalizm


3/22

GRfideolojiler, toplumlarn ya da toplumlarn iindeki belirli kesimlerin gereksinmele-

rine yant veren, kendi iinde tutarl inan sistemleridir. Her toplum kesimi, kendiideolojisine yani kendi inanlarna uyan bir siyasal iktidar yasal sayar ve ona baflemeyi doal kabul eder. Halkn ounluk inanlarna uygun olan bir ynetim bi-imi yasaldr. Bu ounluk ne kadar byrse, siyasal istikrar ve toplumsal barfl olde artabilir. Ama toplumun byk bir kesiminin inanlarna ters dflen bir y-netime ancak korku nedeniyle bafl eilir. Bu kesimin bymesi, lsnde, rejimgiderek daha ok baskya dayanmak zorunda kalr.

LBERALZMLiberalizm -tarihsel evrim iinde- Avrupadaki toprak soylular (Aristokrasi) ilekentsoylular (Burjuvazi)arasndaki atflmaya koflut olarak dodu. Onuncu yz-yldan bafllayarak kentlerde geliflen ticaret ve sanayi, varlkl, yeni bir toplumsal s-

nfn domasna olanak vermiflti. Zaman, bu kent soylu snf ekonomik ve toplum-sal adan daha da glendirirken, kapal tarm ekonomisinin yklmaya yz tutma-s toprak soylularn giderek zayflamalarna neden oluyordu. Uyuflmayan karlar,iki snf arasndaki bir atflmay kanlmaz klmflt. Bu atflma on birinci ve onikinci yzyllarda belirginleflti.

Kent soylularngeliflmesine en byk engel toprak soylularndoufltan sahipbulunduklar hukuksal ayrcalklard. nemli siyasal, askeri, ynetsel ve dinsel g-revler toprak soylularn tekeline braklmflt. rnein ngilteredeki Lordlar Mecli-sinde yelikler babadan oula gemekteydi. Toprak soylu olmayanlarn generalolmalar olanakszd.

Toprak soylular (aristokratlar) ile kent soylular arasndaki ekiflmenin kkenleri neler-dir? Tartflnz.

On bir ve on ikinci yzyllarda ekonomik ve toplumsal koflullardan kaynakla-nan kar farkllklar kent soylular ve toprak soylular arasnda snfsal atflmalarndomasna neden olmufltur.

Liberalizm genellikle siyasal liberalizmve ekonomik liberalizmolarak iki-ye ayrlarak deerlendirilir. Siyasal liberalizm, siyasal sistemler blmnde grece-imiz liberal demokrasinin temel felsefesini oluflturur. Ekonomik liberalizm ise,kapitalizmin ideolojisi saylabilir.Jean Touchardbuna bir de aydn liberalizmini ya da zihinsel liberalizmiekliyor: Zihinsel liberalizm, hoflgr ve uzlaflmazihniyetini yanstr; ama bu zgrlk zihniyet, bazlar dikkati ekecek kadar

hoflgrsz olan liberallerin vazgeilmez bir paras saylamaz.

Liberalizm ka grupta deerlendirilebilir? Aklaynz.

Kendisi de bir toprak soylu olan Montesquieu (1689-1755), Gler Ayrmkuram ile siyasal liberalizme katkda bulunmufl bir dflnrdr. Ancak birbirlerinisnrlayan ve dengeleyen glerin varl durumunda zgrlklerin var olabilece-ini savunuyor: nnde kendisine engel olacak baflka bir g bulunmayan bir

ynetici zgrlkleri ineyebilir, yetkilerini aflabilir... Kuvvet kuvveti durdura-

mazsa zgrlk olmaz.Devletin yasa yapmak, yasalar uygulamak ve yasalaragre sulular cezalandrmak olarak niteledii grevinin farkl toplumsal gler

225nite 12 - adafl deoloj i ler

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

On bir ve on ikinciyzyllarda ekonomik vetoplumsal koflullardankaynaklanan karfarkllklar kent soylular vetoprak soylular arasndasnfsal atflmalarndomasna neden olmufltur.


4/22

tarafndan yerine getirilmesi gerektiini sylyor. Amac kral, soylular ve halk ara-snda bir denge oluflturmak. Yasa yapmak iflevini yerine getirecek olan temsilcile-rin, kendilerini seenler karflsnda bamszlndan yanadr.

Montesquieuya gre devletin yasa yapmak, yasalar uygulamak ve yasalara g-re sulular cezalandrmak olarak niteledii grevinin farkl toplumsal gler ta-rafndan yerine getirilmesi gerekir.

zel mlkiyetin kent soylular (burjuvazi) ve dolaysyla liberalizm asndantafld nem, Fransz dflnr Benjamin Constantn (1767-1830) flu tmcele-rinde aklkla grlebilir: Sadece mlkiyettir ki, aydn olabilmek iin gereklibofl zaman ve doru yargda bulunabilme olanan verir; dolaysyla sadece

mlkiyet insanlarn siyasal haklar kullanabilmelerini salar. Ona gre, kim-senin durduramayaca ar ve aflamal bir eylemle zgrl kuracak olan daticaret ve sanayidir.

Constantn, ounluk ynetiminin her zaman demokratik ve zgrlk olma-

yabileceini gstermesi gibi bir nemi var. zgrlkleri yok eden basklarn sade-ce kraldan deil, kitlelerden de gelebileceinin bilincindedir. Kitlelerin kr ve sa-rolabileceini, baz hrsl kiflilerin pefline rahata taklabileceini sylyor. n-k Fransz Devrimini yaflamfl, Robespierreve benzerlerini grmfltr. ounlu-a da dayansa, hibir ynetimin, dflnce ve vicdan zgrlne, mlk edinmezgrlne karflmamas gerektiini savunuyor. nsan kifliliinin girilemez snr-larolmas gerektiine inanyor.

Constant hibir ynetimin, dflnce ve vicdan zgrlne, mlk edinme z-grlne karflmamas gerektiini savunmufltur.

Alexis de Tocqueville (1805-1859) de, soylu bir ailedendir. Siyasal liberalizmeve adafl demokrasi anlayflna en byk katky yapan dflnrlerden birisi oldu-una kuflku yok. Toplumsal snflara, neredeyse Marksistler kadar nem veren birliberal dflnrdr. Dflnceleri toplumsal snflarn biimlendirdiini savunuyorve flyle diyor: Ben snflardan sz ediyorum; tarihi meflgul etmesi gereken sade-ce onlardr.Tocqueville demokratik rejimin Amerikada da baflarl olmasn top-lumsal snflardan hareket ederek aklyor. Amerikada -Avrupadaki gibi- eski ay-rcalkl snflarn bulunmamasnn ve denge salayabilecek gte bir orta snfnvarlnn, demokrasinin iflleyiflini kolaylafltrdn vurguluyor.

Alexis de Tocquevillenin grflleri Marksist kuram desteklemekte midir? Tartflnz.

John Stuart Mill(1806-1873), devletin braknz yapsnlar, braknz gesin-lerilkesinin gerisinde bir seyirci olmasna karflyd. Devletin, zgrln koflulla-

rn yaratmas gerektiini savunuyordu. Devlet ounluun karflsnda bireyi koru-malyd. nl ngiliz dflnre gre, ounluun aznlkta olanlar ezmesine engelolmak devletin greviydi.

Fransz dflnr Alain (1868-1951), olduka adafl bir liberaldi. ktidarn, ikti-dara katlanlar bozduuna, denetimsiz her iktidarn iktidardakini ldrttna ina-nyordu. Semen seileni, seilen de bakan srekli denetlemeliydi. Bask grupla-rnn etkisi ise olumlu bir fleydi. Dzen olmadan zgrlk olmaz, dzen ise z-grlksz hibir deer taflmazdiyor ve ekliyordu: Yurttafln iki erdemi, direnve itaattir. taat ederek dzeni salar; direnerek de zgrl gvence altna alr.

itaat ykarsanz anarfli, direnci ykarsanz tiranlk doar.

Siyasal liberalizmle ilgili olarak deineceimiz son isim Herbert Spencer dr

(1820-1903). ngiliz dflnrn tm abas liberalizmi bilimsel bir temele, daha so-


Montesquieuya gredevletin yasa yapmak,yasalar uygulamak veyasalara gre sulularcezalandrmak olarakniteledii grevinin farkltoplumsal gler tarafndanyerine getirilmesi gerekir.

Constant hibir ynetimin,dflnce ve vicdan zgr-lne, mlk edinmezgrlne karflmamasgerektiini savunmufltur.

SIRA S ZDE


5/22

mut olarak da biyoloji temeline dayandrmakt. Toplumlarn da canl organizmalar-la ayn yasalara uyduunu dflnyordu. evreye uyum salarken yararl organiz-malar gelifliyor, yararszlar ise kreliyorlard. Eer bu doal sre bozulmazsa, enok sayda kifli iin en byk mutlulua eriflmek gerekleflecekti. yleyse bu ev-rime dflardan karflmamalyd. Devlet adaleti gereklefltirmenin dflnda hibir ifleburnunu sokmamalyd. Bunun dflndaki her mdalalesi zararlyd.

John Stuart Mille gre devlet ounluun karflsnda bireyi korumaldr.Ekonomik liberalizmde akla ilk gelen ismin,Adam Smith(1723-1790) oldu-

unu syleyebiliriz. skoyal dflnr, insann mutluluu, zevki arayan ve ac-dan kaan bir varlk olduu kuramndan hareket ederek, bu kuramdaki baz e-liflkileri zme kavuflturdu. Ona gre, insanlar sadece kiflisel karlaryla deil,ayn zamanda baflkalarnn kendi eylemleri zerindeki yarglaryla hareket edi-yorlard. Baflkalarnn, zellikle de yaknlk duyduu kiflilerin kendisiyle ilgiliyarglarna nem veren birey, karlar ile bunlar arasnda bir denge kurmak ge-

reini duyuyordu.Adam Smith, insanlarn zengin olmak iin zgr bir biimde aba gstermele-

rini, her trl ilerlemenin n koflulu olarak gryordu. Bylece insan, kendi ka-r iin alflrken, toplumun geliflmesine de hizmet etmifl olmaktayd. Ama bireyselkarlardan hareketle ortaya kan bu geliflmenin toplumsal adaletle elifltiinin defarkndayd: Servet aflklar, arzu ettikleri konuma ulaflabilmek iin, ok sk olarakerdem yolundan uzaklaflrlar; nk ne yazk ki, servet yolu ile erdem yolu oun-

lukla birbirine karflttr.

Adam Smithe gre bireysel karlar toplumsal adaletle niin eliflmektedir?

1970li yllarn sonlarna doru, devletin ekonomiye her trl mdahalesinekarfl kan yeni bir liberal akm g kazand. Amerikal iktisat Friedmann tem-sil ettii fiikago Okulu, kamu iflletmelerinin zellefltirilmesini, toplumsal adaletisalamak amacyla kurulan sosyal sigortalardan vazgeilmesini savunmaktadr.Hemen hibir hizmet karfllksz olmamal ve creti yararlananlar tarafndan karfl-lanmaldr. Devlet ekonomiden elini ektike tam rekabeti bir piyasa dzeni olu-flacak, insanlar kendi karlar dorultusunda en iyiyi seecekler ve ekonomi desalkl bir biimde byyecektir. Baz karfltlarnca vahfli kapitalizmolarak ad-landrlan bu grfl, ekonomik liberalizmin kfl noktasna yeniden dnfl gibi deyorumlanabilmektedir.

SOSYALZM VE KOMNZMSosyalizmin dilimizdeki tam karfll toplumculuk tur. Baflka bir deyiflle, sos-

yalizm, toplum yararn zel bireysel yararlarn zerinde tutmak ve toplumu buamala rgtlemek anlamna geliyor. Sosyalist dflnceler, genellikle sanldgibi kapitalizme tepki olarak domad. Kapitalizmin douflundan ok daha n-ce, insanlar arasndaki eflitsizliin nedenleri zerine eilinmesi ile ortaya kma-ya bafllad. Daha haka, daha kusursuz bir toplumsal dzen arayfl biimindekendisini ortaya koydu.

adafl toplumcu dflnce Fransz Devrimincesine kadar uzanr ve kayna-n genifl halk kesimlerinin ekonomik skntlarndan alr. Kent soylularn parasal so-runlar yoktu, tm gereksinmeleri yasal eflitlik ve zgrlkt. Oysa emeki toplumkesimlerinin temel sorunlar ekonomikti. Liberalizminsalad hak ve zgrlk-

ler, ancak sahip olunan ekonomik olanaklar lsnde bir anlam taflyordu. Ce-


John Stuart Mille gredevlet ounluunkarflsnda bireyikorumaldr.

SIRA S ZDE


6/22

binde paras olmayan birisi iin gezi zgrlnn ya da seilme hakknn somutbir yarar olmamas gibi.

adafl sosyalist dflnceninJean-Jacques Rousseau (1712-1778) ile bafllad-n sylemek yanlfl olmaz. Dflnrn nsanlar Arasndaki Eflitsizliin Kaynave Temeli zerine Sylevleradl kitab, sosyalizmle ilgili temel yaptlardan birisi sa-ylr. Rousseau, siyasal iktidarn ekonomik alandaki roln arafltrmaya bafllaynca,adafl toplumcu dflncenin nclerinden birisi olarak karflmza kmaktadr.

Rousseauya gre insanlar arasndaki eflitsizlikler ka gruptu? Gnmz toplumlarnda si-zin grdnz eflitsizliklerle karfllafltrarak aklaynz.

Rousseauya gre, eflitlii salayacak en nemli ara vergi idi. Vergilendirme-nin amac, devlete para salamaktan ok, servet eflitsizliinin srekli biimde art-masn nlemekolmalyd. Kendisinden Korsika iin bir anayasa tasla hazrlan-

mas istendiinde ise, zellikle iki nokta zerinde durmufltu: 1. Her ailenin sahipolduu toprak tutarn eflit hale getirmek; 2. Bu topraklarn da hibir flekilde satla-mamalarn, devredilememelerini salamak.

Almanyada doan Fichte (1762-1814), herkesin kendi emei ile yaflayabilmesi-ni salamann, btn hkmetlerin grevi olduuna inanyordu. Herkesin alfla-rak yaflayabilecei bir toplumun nasl kurulabileceini ayrntlar ile anlatan ilk d-flnrd. Ekonomik yaflamn sosyalist bir dzen iinde nasl ifller hale getirilebile-cei sorusuna yant aramflt. Ekonomik-toplumsal planlamaclkla ilgili ilk dfln-celer de ona aitti.

Charles Fourier (1772-1837), Fichte ile yaklaflk ayn dnemde yaflamfl birFransz sosyalisti. nerdii dzenin temelinde phalanstereadn verdii kktopluluklar bulunuyor. Buna alflanlar toplumuda diyebiliriz. Byk sanayikentlerine dflman olan Fouriernin ideal toplumu, belli sayda kadn ve erkektenoluflacak ve zellikle tarm ve bahecilikle urafllacaktr. Bu toplumu, tm yele-rinin orta bulunduu bir tr ticari ortaklk saymak olanakldr. Krn 12de 4sermayeyi koyanlara, 12de 5i alflanlara, geriye kalan 12de 3 de yeteneklileridllendirmeye ayrlacaktr.

Fourier, toplumu oluflturanlar arasnda tam bir eflitlik kurulmasna karfl kyor.nk toplumsal uyumun biraz da farkllklara bal bulunduunu dflnyor. Bufarkllklar gelir dzeyinden kaynaklanabilecei gibi, yaflam biiminden de kay-naklanabilecektir. Ama gelifltirdii sistem sayesinde, varlkllar ile yoksullar arasn-da byk farkllklar ve kar karfltl bulunmayacana inanmaktadr.

ngilteredeki ifli hareketleri ve toplumcu dflncelerin geliflmesinde ve yn-

lendirilmesinde byk etkisi olan Robert Owen (1771-1858), flu ana kadar s-zn ettiimiz dflnrlerden nemli bir noktada ayrlmfltr. Onlar gibi dflkurmamfl, idealbir toplum dzeni arafltrmamfltr. nerileri, o gnn toplu-munda gereklefltirilebilecek, yoksullarn yaflam koflullarn dzeltmeye ynel-mifl reformlardr.

Owen, 1924 ylnda, Amerikada New Harmony (Yeni Uyum)ad verilen birkooperatif kurmay kabul ettiyse de, dnflnden sonra bu giriflim uzun mrlolamad. Bu kez ngilteredeki fabrika iflilerini, tketim kooperatifleri kurmayazendirmeye bafllad. Kr blfllmeyip, tam anlamyla ortak bir yaflam kurmaamacyla kullanlacakt. Ama kurulan 700 kadar kooperatif, ok gemeden dald.Sonusuz baflka giriflimlerinin arkasndan 1844te 28 iflinin biraraya gelmesiyle bir

tketim kooperatifi maazas olufltu ve kapitalist dzenlerdeki kooperatifiliin te-


Sosyalist dflnceler,

kapitalizmin douflundanok daha nce, insanlararasndaki eflitsizliinnedenleri zerine eilinmesiile ortaya kmaya bafllad.

SIRA S ZDE

Fichte herkesin alflarakyaflayabilecei bir toplumunnasl kurulabileceiniayrntlar ile anlatan ilkdflnrd.


7/22

meli atlmfl oldu. Hareket hzla geliflip, ngiltere ve skoyada yayld. fli sendika-larnn da benimsedii ve nemsedii bir model ortaya kmfl oldu.

Charles Fourierin dflncelerinin nemi nereden kaynaklanr? Fourier ve Owenin benzerdflnceleri nelerdir?

Toplumcu dflncede nemli bir yeri olan Fransz soylusu Saint-Simonun(1760-1825) sosyalistlii, kapitalizme olan dflmanl ile bafllyordu. Toplumsaldzenin geleceinin, sadece kiflilerin bencilliklerine balanmasn kabul edemiyor-du. Mlk sahiplerine karfl deildi, ama alflma zorunluunu ve alflma yaflamnndzenlenmesini her fleyin zerinde tutuyordu. alflma yaflamn dzenlemek ister-ken de, amac en zayf snfn maddi ve manevi yaflantsnn dzeltilmesi, iyilefl-tirilmesiidi.

Saint-Simona gre; toplum sanayi temeli zerine oturtulmal ve her birey,

bir ya da birok sanayi kuruluflunun yesi olmalyd. Sanayi anayasas, sa-nayi meclisleri, sanayi ve ticaret mahkemeleri, ksaca tam anlamyla bir sa-nayi toplumu dfllyordu. Gnn birinde kiflilerin hkmetinin yerini eflya-nn ynetimialacak, tamamen teknik adamlarn egemen olduu bir dzen do-acakt. Kiflilerin hkmetinin yerini eflyann ynetiminin almas, bir anlam-da devetin ortadan kalkmas demektir. Bu, daha nce Fichtede grdmz vedaha sonra Marxta rastlayacamz bir dflncenin deiflik anlatmndan baflkabir fley deildir.

Karl Marxn bilimsel sosyalizmin habercisi sayd Babeuf(1760 - 1797), ya-flamn gen yaflta giyotinde noktalayan bir Fransz devrimci. Sosyalizmi, toplum-sal kar bireysel karlarn zerinde tutan ve toplumsal dzeni, bu amala rgt-lemeyi ngren bir ideoloji olarak tanmlamfltk. Eer komnizmi de, retim ara-lar zerindeki zel mlkiyete son verip yerine toplumun mlkiyetini koymay he-defleyen bir reti olarak tanmlarsak, Babeufn ilk gerek komnist devrimci ol-duunu da syleyebiliriz.

Babeufe gre, kutsal olan temel kavram eflitlikti. Ama Fransz Devrimininngrd yasalar nnde eflitlii gzel ve ksr bir dfl sayyor, ya gerek eflit-lik, ya lmdiye haykryordu: Fransz Devrimi, ok daha byk, ok daha gr-kemli bir sonuncu devrimin n habercisinden baflka birfley deildir.Bu sonuncudevrim, topran kimseye ait olmayaca, meyvelerin herkes tarafndan paylaflla-ca bir toplum yaratacakt. Toplumun erei herkesin mutluluudur; onun iin denimetlerden yararlanmakta eflitlik salanmaldrdiyordu. Byle bir bakfl asiinde, kuflkusuz ki miras hakkna da yer yoktu.

Marxa gre; teknolojideki geliflmelerin yaratt iflblm, retimi kollektif biralflmann rn yapmfltr. Oysa retim kollektif iken, retim aralarnn mlki-yetinin zel oluflu bir eliflkidir. zel mlkiyete dayal st yapkurumlar ile alt ya-parasnda bir uyumsuzluk sz konusudur. fli yaratt deerden az pay aldiin, yaratt rn satn alamayacak demektir. Yaratt rn ona yabanclafla-cak,yaratt art deeriflverenin elinde giderek onu ezen bir gce dnflecektir.

Marksizme gre devlet, bu egemen snfn elindeki basit bir aratan baflka bir-fley deildir. Toplumun ve siyasal rejimin tm kurumlar, bu egemenliin devam-n salamaya, yani egemen snfn ayrcalklarn korumaya yneliktir. Aile, din, ah-lk, hukuk, egemen ideoloji vb. hep bu egemenliin srmesini gvence altna alanst yap kurumlardr. Siyasal iktidar, ekonomik iktidarn yansmasndan baflka bir-

fley olamaz. Devletin hakemlii -yani yanszl- ancak geifl dnemlerinde, eski


SIRA S ZDE

Saint-Simona gre; toplumsanayi temeli zerineoturtulmal ve her birey, birya da birok sanayikuruluflunun yesi olmalyd.

Marksizme gre, devletegemen snfn elindeki basitbir aratan baflka birfleydeildir


8/22


9/22

dir. O halde, ifli snfnn egemenlii altna sokulan bir devlet, artk o zamana ka-

dar grld gibi, eflyann nitelii ve koflullarn zorlanmas ile bilinsiz olarak,

hatta ou kez isteksizce yol almayacak, byk bir aklkla ve tam bir bilinle

devletin bu ahlki niteliini kendisine bir dev sayacaktr. O zamana kadar, dire-

nen bir iradenin son derece yetersiz paralar halinde koparlan fleyleri, bu kez b-

yk bir tutarllk iinde ve zevkle yerine getirecek ve bylece zorunlu olarak dfln-

sel bir atlma, mutluluk, rahatlk ve zgrln bir arada geliflmesine, tarihte g-

rlmemifl bir biimde yol amfl olacaktr.

Marx ve Lassan devleti deerlendirmeleri hangi adan farklyd? Tartflnz.

Lassallee gre, ifli snfnn kurtuluflu genel oy hakk ile gerekleflecekti.Devletin karaca toplumsal ierikli yasalar ve vergi dzenlemeleri yoluyla, top-lumsal dengesizlikler giderilebilirdi. Ama Lassallen devletten bekledii grevler

arasnda ekonominin planlanmasyoktu.Karl Kautskye gre, kapitalizmin kendi i eliflkileri sonucu kmesi kanl-

mazd. Toplumsal adaletin salanmas ynnde ifli snfnn koparaca dnler,retim biiminin deiflmesi hedefinin yannda nemsiz kalrd. Bunun savaflmnverecek olan sosyal demokrat parti ise hibir zaman ifli snfnn damgasndan sy-rlmamalyd. fli snf, koalisyonlarla deil, partisi araclyla tek baflna iktidaragelmeliydi. Ama onun ifli snftanmna, teknisyenler, kamu grevlileri ve aydn-lar da giriyordu. Kapitalizmin gelifltii lkelerde, ifli snfnn maddesel koflullarn-da iyileflme olduunu gryor ve bu durumun, iflilerin bilinlenmelerini kolaylafl-tracan dflnyordu. retim aralarna sahip bulunmayanherkesi ifli say-mak gerekirdi. Bu tanma giren aydnlar, iktidar savaflmnda da, iktidara ulafltktansonra da ok nemli bir ifllevi yerine getireceklerdi.

Kautsky, diktatrln sosyalizmi gereklefltirmede bir ara olarak kullanlma-sna karflyd. Marxn proleterya diktatrlkonusundaki grfllerinin yanlflanlaflldn savunuyordu. Marksizmin kurucusuna gre; proleterya diktatrl,

proleteryann ezici bir ounlukta olmas nedeniyle, gerek demokraside ister iste-

mez ortaya kan bir durumdu. Komnistler, Avrupada demokrasileri ypratmfl,kflkrtmalaryla faflizmin iktidara gelmesine yardmc olmufllard.

FranszJean Jaurs (1859-1914), bir dflnr olduu kadar ayn zamanda bireylem adamdr. ki kez milletvekili seilmifl, sosyalist partiye nderlik etmifl, em-peryalizmin basks altnda hakszla uradna inand Osmanl devletine veTrklereyaknlk gsterip savunmufl, barfl olduu iin savafltan yana olanlarcaldrlmfltr. O da sosyalizm ile demokrasiyi ayr ayr dflnemiyor. Hatta ken-

disinin, demokratik bir sosyalizmden ok sosyalist bir demokrasiden yana oldu-unu sylemek daha dorudur. Bireyci bir sosyalizm anlayfl var. Sosyalizmi, bi-reysel haklarn en st dzeyde vurgulanmas olarak deerlendiriyor. Fransz Dev-riminin rn olan nsan Haklar Bildirgesindeki hak ve zgrlkleri ancak sos-yalizmin gereklefltirebileceine inanyor.

Jean Jaursya gre sosyalizm nasl ve hangi aflamalardan geerek kurulabilirdi?

Lon Blum(1872-1950), Fransann ilk sosyalist baflbakan. Faflizm tehlikesinekarfl komnistlerle iflbirliine yanaflmakla birlikte, sac burjuvaziye olduu kadarkomnizme de karflyd. Hangi amala olursa olsun, fliddeti yadsyor, toplumsal

dnflmn oy ile gerekleflebileceine inanyordu. Devrimi hazrlamann en iyi


SIRA S ZDE

Kautskynin ifli snftanmna, teknisyenler,kamu grevlileri ve aydnlarda giriyordu.

SIRA S ZDE


10/22

yolunun silahlanmaktan deil, alflanlar lehine yasal dzenlemeleri desteklemek-ten getiini savunuyordu. Devrim, zel mlkiyet zerine kurulu bir ekonomikdzenin yerine, ortak mlkiyete dayal bir ekonomik dzenin kurulmas demekti.Bu ise, ancak sosyalistlerin iktidara ulaflmasyla gerekleflebilirdi.

ngilterede demokratik sol ideolojinin doum noktasnda Fabianadl bir der-nein bulunduunu sylemek yanlfl olmaz. 1884 ylnda, aralarnda Sidney Webbve Bernard Shawgibi isimlerin de bulunduu bir grup aydn tarafndan kurulandernek, anti-Marksist bir sosyalizm anlayflnn ncln yapt. Ama var olanrejimi devirmek deil, sosyalizmi toplumun kurumlarna szdrmakt. Kapitalizm-den sosyalizme geifl, devrimle deil evrimle olacakt. (Feodaliteden kapitalizmegeifli de, kta Avrupasna gre olduka yumuflak bir biimde gereklefltirmifl olanbir lkede, evrimci yaklaflmn arlk kazanmasna hayret etmemek gerekir: ngil-tere kapitalistleflirken, feodal dnemin birok kurumu yok olmamfl, ama ierikle-ri ve arlklar deiflmifltir...)

Genel eilime uygun olarak, skandinav lkelerinde sosyal demokrat dflnce-nin geliflmesinde de flu koflullar rol oynad: Marksizmin, kapitalist geliflme sreciiinde, orta snflarn yok olaca yolundaki ngrs gerekleflmemiflti. Emekilergiderek yoksullaflmyor, tersine durumlar iyilefliyordu. Giderek boaz tokluunaalflma zorunda kalacak olan iflilerin, kendi yarattklar rnleri satn almamalarsonucunda doacak ekonomik bunalmlar kapitalizmin aflamayaca varsaym dadorulanmamflt (kfl Kuram). Genel oy hakknn elde edilmesiyle (svete1918de), barfl yollardan iktidara gelebilme inanc artmaya ve demokratik ku-rumlara olan sayg yerleflmeye bafllamflt.

svete 1932 ylnda maliye bakan olan sosyal demokrat Ernst Wigforss, sos-yalizme ifli snfnn yoksullaflmasyla deil, tersine maddi koflullarnn ve kltrdzeyinin giderek daha iyileflmesiyle ulafllacan savunuyordu. alflma yaflam-na bir matbaa iflisi olarak bafllayan ve 1926 ylnda veremden len Nils Karlebyise, kapitalist dzen iinde yaplan reformlarn sosyalizm iin nem tafldna ina-nyordu. Kapitalist dzen iinde kastettii reformlarn baflnda; genel oy hakk, se-kiz saatlik ifl gn, alflma koflullarnn dzeltilmesi, datm ve tketim koflullar-nn denetlenmesi geliyordu.

Trkiyede sosyal demokrat ideolojinin, Kemalizm ile birlikte girmeye baflla-dn sylemek yanlfl olmaz. Genel ve eflit oy hakk, sekiz saatlik iflgn, eflit-li sosyal sigortalar, gelir dzeyine gre deiflen vergi sistemi parasz eitim hepsosyal demokrat dnya grflnn yansmalar olarak gerekleflmifltir. Halk evle-ri, ky enstitleri, Trk Dil ve Tarih Kurumlarnn bamsz birer dernek niteli-i ile kurulmufl olmalar, hep ayn ereve iinde deerlendirilebilir. Yurtta Ba-

rfl, Dnyada Barfllks bile, sosyal demokrasinin ok bilinen barfl ilkele-ri ile akflmaktadr.

Trkiyeye sosyal demokrasinin Kemalizmle birlikte girmesinin sonular neler olmufltu?Tartflnz.

TUTUCULUK VE FAfiZMTutuculuk, liberalizm karflsnda toprak soylularn bir savunma ideolojisi olarakdodu. Oluflurken, kendisinden nce var olan, Eflatundan bu yana uzanan tutu-cu dflnce birikiminden de yararland. Liberalizmin zerinde ykseldii eflitlik vezgrlk ilkelerinin rtlmesine ncelik verdi.


Avrupada genel oy hakknnelde edilmesiyle barflyollardan iktidara gelebilmeinanc artmaya vedemokratik kurumlara olansayg yerleflmeyebafllamfltr.

SIRA S ZDE


11/22

Eflitlik ve zgrlk istenebilir fleylerdir, ama doaya, yani Tanrnn iradesineuygun deildir. Doal olan krallktr ve toprak soylularn ynetimidir. Btn l-kelerde bu tr ynetimin bulunmas, Tanrnn byle istediini kantlamaktadr.Buna karfl gelmek, Tanr iradesine karfl gelmek anlam taflr. Eflit yaratlmayan,kendi karn bilemeyen insann zgr olmas, kendisine ve topluma yarar de-il, zarar getirir.

Liberalizme gre ok daha aklc ve tutarl olan tutucu ideolojinin Avrupada et-kisinin srmesinde, kilisenin destei byk rol oynamflt. Ama zamanla olaylar tu-tuculuu zayflatmaya bafllad. Cumhuriyet rejimleri kurulup oaldka, eski reji-min, eflitsizlik ve zgrszln Tanrnn iradesi olduu grfl kendiliinden -rd. Kilise ise yavafl yavafl etkisinin bir blmn yitirdi ve yeni toplumsal g-lerle, yani kent soylularla uzlaflma yoluna girdi.

Faflizmi, tutucu ideolojinin adafl kalplar iindeki bir uzants sayabiliriz. kflnoktasnda her iki ideoloji de eflitliksizci, zgrlk karflt, sekinci, maddeci deil

lkc, akl deil duygular zerine kuruludur.

Faflizm ve tutucu ideolojinin ortak yanlar nelerdir? Tartflnz.

Faflizm, kinci Dnya Savafl ncesinde, bu ad altnda Mussolini talyasnda so-mutlaflt. Hitler Almanyasnda ise Nazizm adn ald. spanya ve Portekiz gibi lke-lerde, Francove Salazarynetiminde uzun mrl faflist eilimli rejimler grl-d. fiilideki Pinochet ynetimi ve benzerleri de ayn snflandrmada yer alabilir.

Liberalizm ve sosyalizmde ana hedef bireyin mutluluu iken, faflizmde nemliolan devlet ya da ulustur. Birey, devleti ya da ulusu iin feda edilebilir. Birey amadeil bir aratr. Devlet herfleyin stndedir ve herfleye karflr. Hibir fley devletindflnda ya da karflsnda olamaz. Birey, bir hcre olarak ailenin, grubun, toplumunbir parasdr.

nsanlar doufltan eflit deildir. Bazlar ynetmek, bazlar ise ynetilmek iinyaratlmfltr. Kt ve yetersiz olan kitleler, sekinlerin ya da ok stn yaratlmfltek bir sekinin buyruklarna boyun emelidir. Eflit olmayan insanlara eflit oy hak-k tanyan seim bir samalktr. Aptalla akll, bilgisizle bilgili, kadnla erkek eflitolamazlar. Ynlar basit ve deersiz, ksa vadeli isteklerinin zerine kamazlar.

Gerek Due(Mussolini) gerekse Fhrer(Hitler) zaman zaman halk oyla-mas yaparak kendilerini onaylatmak gereini duymufllardr. Ama ikisi de iktidar-larn halktan deil, Tanrdan almaktadrlar. Hitler halk onaylad iin deil, Fh-rerolduu iin, doal olarak iktidara sahiptir. Bu nedenle de iktidar snrsz vedenetimsizdir. Liberalizm ahlak dflbir ideolojidir. Parlementer demokrasi so-

rumsuzluk ve gszlkrejimidir.Faflizm, snflar arasndaki eliflkileri ortadan kaldrmay ngrr. Tek flef, tek

parti, tek devletanlayfl iinde, btn toplum kesimleri tek bir rgtte temsil edi-lecek, tm istekler orada dile getirilecek ve devlet de bunlar gereklefltirecektir.fli de iflveren de, sermaye sahibi de emeki de retimciler Birliiiinde bir ara-dadrlar. flilerin ayrca rgtlenip arln duyurmas yolu tkal bulunduundan,bu sistem iinde iflilerin susmas ve byk sermayenin isteklerine gre ekonomi-ye yn verilmesi salanmfl olmaktadr. Snflar aras atflmann yerini ulusal birli-in almas amacna byle ulafllmaktadr.

Mussolini, Kurduumuz rejim kusursuz olduu iin muhalefete gerek yok-turdiyordu. Byk sermaye evreleri, kilise ve ordu, rejimin zerine oturduu sa-

cayan oluflturmaktayd.


SIRA S ZDE

Tutucu ideolojinin Avrupadaetkisinin srmesinde,kilisenin destei byk roloynamfltr

Faflizmde nemli olan devletya da ulustur. Birey, devletiya da ulusu iin fedaedilebilir.


12/22

talyada faflizm, Almanyada ise nazizm hangi benzer koflullarda iktidar olmufllard?Tartflnz.

MLLYETLKMilliyetilik ideolojisinin domas, millet yani ulus olgusunun ortaya kmasndansonradr. Deiflen koflullar, derebeyliin oluflturduu kendi kendine yeterli kapaltarm ekonomilerini atlatmflt.Ticaret ve sanayi gelifltike, bu geliflmeye engeloluflturan derebeylik kurumlar da yklmaya bafllad. Ticaretin geliflmesi iin yol-lar, seyahat gvenlii ve bir derebeylikten tekine deiflmeyecek yasalar gereki-yordu. Serf, derebeyinin izni olmadan kente gidip serbest ifli olabilmeliydi. Kapa-l tarm ekonomisinden ulusal pazar ekonomisine geilirken, insanlar lke dze-yinde birbirleriyle iliflki iine girdiler. Ayn topluma ait olmann bilinci geliflti. Bizduygusu, derebeyliin blgesel snrlarndan ulusal snrlara kadar geniflledi. Ortak

dil olufltu, ayn yurdu paylaflmann bilinci geliflti. Papala bal evrensel kiliseden,krala bal ulusal kiliseye geildi. Ulusal zellikler bu etkileflim iinde ortaya kt.ulusdomufl oldu. Ulusal devlet, ayn zamanda yz yze iliflkilerin, birbirini ta-nyanlar arasndaki iliflkilerin nemini yitirdii bir ereveydi. Kurumsal iliflkileriinde kifli kendisini ok daha gsz ve yalnz hissediyordu. Dayanflma duygu-suna, manevi dayanaa olan gereksinme artmflt. flte, byle bir ortam iindedir ki,yurtseverlik milliyetilie dnflt. Siyasal iktidarn kayna da, egemenlik ulu-sundurilkesine bal olarak aklanmaya baflland.

Milliyetilik ideolojisinin domas, millet yani ulus olgusunun ortaya kmasn-dan sonradr.

Milliyetiliin gerei, ilk kez ortaya kt Bat Avrupada ulusal devleti yarat-maya, glendirmeye ynelikti. Daha sonra birok lkede nce bamszlk, son-ra da bir kalknma ideolojisi olarak kullanld. Baskn Orann da vurgulad gibi;milliyetilik, ulusal devletin bulunmad talya ve Almanya rneklerinde bir bir-leflme hareketiolarak grlrken, Polonyallar, Ukraynallar, ekler, Slovaklar,Finler, Yunanllar, Bulgarlar iin bir ayrlma hareketianlamn tafld. Geliflmifl l-keleri smrgecilie iterken, geri kalmfl lkeleri onlara karfl bamszlk savaflvermeye itebiliyordu.

Bat Avrupada toplumsal-ekonomik geliflmeler sonucu nce ulus olgusu do-mufl, sonra o ulusa uygun bir ulusal devletin yaratlmas asndan milliyetilik ide-olojisibir ifllev grmflt. Geri kalmfl lkelerinounda ve hatta Trkiyede isedurum tersineydi. nce geleneksel kurumlarn ykntlar zerinde yeni bir devletkuruldu, sonra bu devlet ilk hedef olarak ulusu yaratmaya alflt. Atatrkn

Trk Dil ve Tarih Kurumlarna bunca nem vermesinin nedeni, Trklere bir ulusbilinciafllamakt. Osmanl mparatorluunun ok uluslu yaps iinde yitmifl vebazen de horlanmfl olan ulusal benlii yeniden kazandrmakt.

Ulus ve ulus devletin ortaya kfl Bat Avrupa ve Trkiyede hangi farkllklar taflmakta-dr? Tartflnz.

Baz tarihilere gre; Trk gesinin geri plana itilmesinde, milliyeti tepkilerinoluflmas ve dolaysyla imparatorluun paralanmasnn nlenmesi amac rol oy-namflt. Neden ne olursa olsun, Osmanllarda Trk dil, tarih ve kltrnn ihmaledildii aktr. On dokuzuncu yzyl bafllarna gelinceye kadar, Trklerin msl-

manl kabul etmeleri ncesindeki tarihlerine hibir ilgi gsterilmemifltir. Sultan


Milliyetilik ideolojisinindomas, millet yani ulusolgusunun ortayakmasndan sonradr.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


13/22

kinci Abdlhamit, ifli, Trke (yani Arapa ve Farsadan arnmfl bir dille) makaleyaynlanmasn yasaklamaya kadar gtrmfltr.

Milliyetilik, ncelikle her ulusun kendi yazgsna egemen olma, kendi devleti-ni kurma hakkn ierir. Kurulan devletin daha adafl olmasn istemek de bunundoal uzantsdr. Ama ok glenen bir devletin baflka uluslar egemenlii altnaalmak iin harekete gemesini istemek, artk baflka bir milliyetilik anlayflyla ilgil-dir (saldrgan milliyetilik).

Sonu olarak flunlar syleyebiliriz: Milliyetilik, ayn topraklar zerinde benzerkoflullar paylaflan insanlarn, dfla karfl korunma ve dayanflma gereksinmelerinikarfllayan bir ideolojidir. Toplum iinde kar atflmalarna alet edildiinde tutu-cu, toplumun dfla karfl ortak yararlarn savunmak iin kullanldnda ilericidir.Baflka bir deiflle, toplumdaki bir kesimin baflka bir kesimi smrmesini gzdensaklamak ve kolaylafltrmak amacyla kullanldnda tutucudur; ama o toplumunbaflka toplumlar veya baflka toplumlarn iindeki bir kesim tarafndan smrlme-

sine karfl baflvurulduunda ilericidir.

KEMALZMKemalizm, tpk liberalizm ve sosyalizm gibi, bir devrim ideolojisi olarak domufl-tur. Ama, liberalizm ve sosyalizmden farkl olarak, geri kalmfl bir lkedeki devrimkoflullarnn gereksinmelerini yanstmaktadr. Bu nedenle de, Kemalizmi iyi deer-lendirebilmek iin, geri kalmfl lke devrimlerinin geliflmifl lke devrimlerindenfarkn anlamak gerekir.

Mustafa Kemal, tpk Lenin gibi, Birinci Dnya Savaflnn lkesindeki eskidzenin temsilcilerini maddi ve manevi adan ypratmasndan yararlanarak, evri-min henz zorunlu klmad yeni bir toplumsal- siyasal dzeni yaratacak srele-ri harekete geirmifltir. Lenin, Rus ordusunun periflan olmas sayesinde, kk amaiyi rgtl ve bilinli bir gce dayanarak siyasal iktidar ele geirirken; Mustafa Ke-mal, lkesini dflman iflgalinden kurtarmann kendisine kazandrd olaanstetkiyi kullanarak devrimi gereklefltirmifltir.

Kemalizmin nnde iki aflamal bir ama vard: Bamszlk ve adafllaflma.Bu ereklere ulaflmak iin, ideolojinin erevesini oluflturan milliyetilik, cumhuri-

yetilik ve laiklik Fransz Devrimi ve dolaysyla liberalizmden; devletilik, halk-

lk ve devrimcilik ilkeleri de sosyalizmden esinlendi.

Kemalizm iinde milliyetilik, bir yandan ulusal bamszln salanmas, teyandan da adafllaflma gereksinmelerini karfllamaya ynelik ideolojik bir geoluflturuyordu. adafl bir toplum olmak iin nce ulus olmak, uluslaflma aflama-sndan gemifl olmak gerekiyordu. Uluslaflma aflamas, adafl toplumun temel

zelliklerinden olan demokratiklii salayabilmek iin de (ileride greceiz) bir nkofluldu.

Kemalizmin kfl noktas, liberalizm ve sosyalizmin kfl noktasndan niin farkldr?

Kemalist milliyetiliin ie ynelik hedefi ise, adafl bir ulus yaratmaktr. Buulus, ne rkne de mmetibir anlayfl yanstmaktadr. Atatrke gre ulus,ne din ne de rk temeline dayanr; ulusu yaratan temel ge, ortak tarih o ortak ta-rihin rn ortak dil ve sonu olarak ortak kltrdr. Atatrk ilk Trkiye BykMillet Meclisinde yapt bir konuflmada, Trk, Krt, Laz,erkes birlikte bir btnoluflturduunu vurgulamfl, Kurtulufl Savafl srasnda hep Trkiye Milletideyimi-

ni kullanmfltr. Daha sonralar karmaflk bir etnik yapdan kendine gvenen a-


SIRA S ZDE

Geri kalmfl lkelerin

ounda ve hatta Trkiyedence geleneksel kurumlarnykntlar zerinde yeni birdevlet kuruldu, sonra budevlet ilk hedef olarakulusu yaratmaya alflt.

Kemalizm, tpk liberalizm vesosyalizm gibi, bir devrimideolojisi olarak domufltur.

Liberalizm ve sosyalizmdenfarkl olarak, Kemalizm, gerikalmfl bir lkedeki devrimkoflullarnn gereksimelerini yanstmaktadr.


14/22

dafl bir ulus yaratmak iin aba gsterdiinde de, rnein Ne mutlu Trk olanadememifl, Ne mutlu Trkm diyenedemifltir. Onun iin TrkAnadolu toprak-lar zerinde kederde, kvandayanflma iinde olan insanlarn ortak addr.Orta Asyadaki Trk, o milliyetilik evevesinde yer almazken, Anadolunun tminsanlar, etnik kkenine baklmakszn ulusun bir paras saylmaktadr.

Atatrk milliyetilii nasl bir anlayfl yanstmaktadr? Aklaynz.

Kemalizmin ilkelerinden cumhuriyetilik, bir anlamda milliyetiliin doalsonucu gibi grlebilir. Eer egemenlik ulusa ait ise, lkenin kimler tarafndanhangi kurallara gre ynetilecei de ulus tarafndan belirlenecek demektir. Kema-list ideoloji iinde cumhuriyetilik, giderek demokrasiile btnleflmekte, eflan-laml hale gelmektedir. Cumhuriyetilik ayn zamanda, siyasal iktidarn dinsel k-kenli olmaktan kmas, laikleflmesi, siyasal rejimin adafllaflmas demektir. Bu il-

ke, iktidarn dinsel kkenli olmaktan kmasyla laiklik ilkesiyle meflruluun teme-lini halk desteinin oluflturmasyla da halklk ilkesiyle yakndan ilgilidir.

Mustafa Kemale gre, Yeni Trkiye Devletibir halk devleti idi, halkn devle-ti idi. Oysa gemiflteki devlet, bir kifli devleti idi, kiflilerin devleti idi. Cumhuriyetrejiminden ne anladn ise flyle aklyordu: Cumhuriyet rejimi demek, demok-rasi sistemi ile devlet flekli demektir. Biz cumhuriyeti kurduk, on yafln doldurur-

ken demokrasinin btn gereklerini sras geldike uygulamaya koymaldr. ...Mil-

li egemenlik esasna dayanan memleketlerde siyasi partilerin var olmas tabiidir.

Trkiye Cumhuriyetinde de birbirini denetleyen partilerin doacana flphe yok-

tur.Suna Kilinin de altn izdii gibi, Kemalist cumhuriyetilik anlayfl ulusu,demokratik, zgrlk ve oulcuydu.

Mustafa Kemalin demokrasi anlayfl, Kemalizmin en nemli ilkelerinden olanhalklk tan da soyutlanamaz. Atatrk bafllangta halkl flu flekilde tanml-yordu: Bugnk varlmzn asl nitelii milletin genel eilimlerini isbat etmifltir.O da halklktr, halk hkmetidir, hkmetlerin halkn eline gemesidir. Amazamanla bu ilkenin de ierii geliflti ve Halk Partisinin programlarnda eyiiermeye bafllad: Siyasal demokrasi, yasalar nnde eflitlik, snf atflmalarnn ka-bul edilmemesi ve toplumun dayanflma iersinde geliflmesi.

Mustafa Kemalin demokrasi anlayfln temel hatlaryla aklayarak, tartflnz.

Peki halk nedir?sorusunun yantn ise biz verelim: Halk, ayrcalklara sahipbulunmayan toplum kesimlerinin toplamdr!

Kemalist devrimcilik ilkesi, halklkla ve hatta demokrasi anlayfl ile i iebir anlam taflr. Mustafa Kemalin 1923te Konyadaki bir konuflmasnda yer alanflu cmleler, Onun nasl bir devrimcilik anlayflndan hareket ettiini, hibir yanlflanlamaya yer vermeyecek kadar ak bir biimde sergilemektedir. Bozuk zihni-

yetli milletlerde byk ounluk baflka hedefe, aydn denen snf baflka zihniyete

sahiptir. Aydn snf telkinle, aydnlatma ile byk ounluu kendi amacna g-

re ikna etmeyi baflaramaynca, baflka yollara baflvurur. Halka zorbalk etmeye

bafllar. Baflarya ulaflmak iin, aydn snfla halkn zihniyet ve hedefi arasnda ta-

bii bir uyum olmas gerekir. Yani aydn snfn halka telkin edecei ilkeler, halkn

ruh ve vicdanndan alnmfl olmal. Bu halk bir defa karflsndakinin samimiyetle

kendilerine yardmc olduklarna inanrsa her tr hareketi derhal kabule hazr-

dr. Bunun iin genlerin her fleyden evvel millete gven vermesi gereklidir.


Kemalist milliyetiliin ieynelik hedefi, ne rk nede mmetibir anlayflyanstan adafl bir ulusyaratmaktr.

Cumhuriyetilik siyasaliktidarn dinsel kkenliolmaktan kmas,laikleflmesi, siyasal rejiminadafllaflmasn hedefler.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Halkln sonradanulafllan ilkeleri: siyasaldemokrasi, yasalar nndeeflitlik, snf atflmalarnnkabul edilmemesi vetoplumun dayanflmaiersinde geliflmesidir.


15/22

Bu, sekincilii aklkla yadsyan, halkla btnleflmeye ve dolaysyla demok-

ratik yntemlere byk nem veren bir devrimcilik anlayfldr.

Kemalist devrimcilik anlayflnn iki yan bulunduunu syleyebiliriz. Birinci ya-

n, eski dzenin geirliliini yitirmifl kurumlarn ykp, yerlerine an gereksinme-

lerini karfllayacak kurumlar koymakla ilgilidir. Ama Kemalizm bununla yetinme-

mekte, devrimcilii ayn zamanda srekli olarak yeniliklere, deiflmelere aklk

biiminde anlamakta ve kalplaflmaya karfl kmaktadr.

Kemalist devrimcilik anlayflnn dier devrimcilik anlayfllarndan fark nedir? Tartflnz.

1923-1930 arasnda, kalknma iin gerekli yatrmlar yapmas zel giriflimlerden

beklendi. Ama bu ifllevi yerine getirmeye zel kiflilerin ne yeterli paras, ne yeter-

li deneyimi, ne de yeterli teknik bilgisi vard. Dnyay sarsan 1929 ekonomik bu-

nalm ise, liberal ekonomi politikalarnn tam bir baflarszln vurguluyordu. Ke-

malizm, lkeyi kalkndrmak, halk adafl uygarlk dzeyine ulafltrmak iin dev-

letilik ilkesini benimsedi. Bylece hem retim arttrlacak, sanayi gereklefltirile-

cek, hem de haka bir datm yaplacak ve ekonomik gc kullanan bir snfn

halk ezmesine olanak verilmemifl olacakt.

lkemizde 1923-1930 yllar zel sektr neden kalknma iin gerekli yatrmlar yapama-

mfltr? Nedenlerini tartflnz.

Kemalist tek partinin programnda 1935 ylnda yaplan son dzeltmelerden

sonra devletilik ilkesi flyle tanmlanyordu: zel alflma ve faaliyeti esas tut-

makla beraber, mmkn olduu kadar az zaman iinde milleti refaha ve memle-

keti geliflmee erifltirmek iin, milletin genel ve yksek yararlarnn gerektirdii ifl-

lerde, zellikle iktisadi alanda devleti fiilen ilgilendirmek nemli esaslarmzdan-

dr. ktisat ifllerinde devletin ilgisi fiilen yapclk olduu kadar, zel giriflimlerin

teflvik ve yaplanlar, dzenleme ve denetlemektir.

Kemalist devletilik anlayflnn, btn retim aralarn devletin elinde topla-

may ngren Marksizm ile kuflkusuz ki hibir ilgisi yoktur. Hzl bir ekonomik b-

ymeyi salamak iin devletin lokomatif grevini stlenmesi anlamna geliyordu.

Devlet ekonomiye yn verecek, kt kaynaklarn aklc kullanmn planlayacakt.

Devlet, zel giriflimcilerin ilgilenmedii, baflarl olamad ya da kamu yarar gr-

d alanlarda yatrm ve iflletmecilik yapacakt.

Trkiye bafllang aflamasnda devletiliin iki byk yararn grd: Bir yanda,

zellikle alt yap ve sanayi yatrmlar sayesinde olduka hzl bir ekonomik by-

me gereklefltirilirken; te yanda, sanayileflmenin devlet eliyle oluflumu sayesinde,

Trk iflisi Batdaki rnekleri gibi, insalcl olmayan koflullar iinde birka kuflan

feda edildiini grmedi. 1929-1939 arasndaki on ylda dnya sanayi retimi yz-

de 19 artarken, Trkiyede sanayi retimi artfl yzde 96y buldu.

Kemalist devletilik anlayflnn Marksizmden farkllklarn aklaynz.

Bir adafllaflma ideolojisi olarak Kemalizm asndan laiklik, demokrasi anla-

mndaki cumhuriyetiliin de, miliyetiliin de, devrimciliin de ve hatta halkl-

nda n koflulu olduu iin bu lde nem taflmaktadr. Demokrasinin n ko-


SIRA S ZDE

Halk, ayrcalklara sahipbulunmayan toplumkesimlerinin toplamdr!

SIRA S ZDE

Kemalist devrimcilik anlayflsekincilii aklklayadsyan, halklabtnleflmeye ve dolaysylademokratik yntemlere

byk nem veren birdevrimcilik anlayfldr.

SIRA S ZDE

Kemalist devletilik

anlayflnn, btn retimaralarn devletin elindetoplamay ngren Marksizmile hibir ilgisi yoktur.


16/22


17/22

ve koflullar hazrlamak ve sonunda tam bir demokrasiyi gereklefltirmek amacna

yneldii grflndedir. Kemalizmin, demokrasi gelenei bulunmayan geliflmekte

olan lkeler iin, demokrasiye hazrlanma ve geifl yolunda en uygun ideoloji ol-

duunu savunmaktadr.

Son sz olarak flunu syleyebiliriz: Kemalizm, akla ve bilime, gerekilie, in-

sancla, zgrle ve srekli devrimcilie dayal bir adafllaflma ideolojisidir.

Maurice Duvergernin Kemalizme iliflkin grflleri nelerdir?


SIRA S ZDE

Kemalizm, akla ve bilime,gerekilie, insancla,

zgrle ve sreklidevrimcilie dayal biradafllaflma ideolojisidir.


18/22

zetGenellikle her yeni hareket bir karfl tepki hareketine yol

aar. Tutuculuk, liberalizme karfl, toprak soylularn bir

tepki ideolojisi olarak domufltur. nsanlar eflit domazlar.

Akll, yetenekli ve iyi olan kk aznlk ounluu y-

netmelidir. Bu herkes iin iyidir. Liberalizmden daha akl-

c ve tutarl olan tutucu ideoloji kiliseden destek bulmufl-

tur. Faflizm ise, kilisenin etkisini yitirmesiyle tutucu ide-

olojinin zayflamas sonucunun yerini alan, tutucu ideolo-

jinin adafl kalplar iindeki bir uzantsdr. Faflizm Mus-

solini talyasnda, Nazizm ise Hitler Almanyasnda grl-

d. Faflizmde nemli olan devlet veya ulustur. nsanlar

eflit yaratlmamfltr. Aralarnda byk farklar vardr. Bu

yzden tartflmaya ve demokrasiye yer yoktur. Faflizmde

tek flef-tek parti-tek devlet anlayfl vardr.Milliyetilik ideolojisi, millet yani ulus olgusunun ortaya

kmasndan sonra domufltur. Feodalitenin yani dere-

beylik sisteminin yklmas, ticaretin ve sanayinin geliflme-

si, kapal sistemlerin almasyla salanmfltr. Milliyetilik

Bat Avrupada ulusal devleti yaratmaya yneliktir. Daha

sonraki dnemlerde ise bamszlk ve kalknma amal

bir ideoloji olarak da kullanlmfltr. Osmanl mparatorlu-

unun ok uluslu yaps iinde derebeylikten ulusal dev-

lete geme durumu yoktu. Ulus yerine mmet n plan-

dayd. Bu nedenle Trk milliyetilii olduka ge geliflti.

Eski Trklerde geliflmifl bir ulus bilinci olduunu eflitlirnekleriyle biliyoruz. Trk milliyetilii bir i geliflmeden

ok dfl etkilerin sonucunda ortaya kmfltr. Bu etkiler

Rusya, Balkanlar, Bat Avrupa ve Macaristandan kaynak-

lanmfltr. Milliyetilik her ulusun kendi yazgsna egemen

olma, kendi devletini kurma hakkn ierir. Milliyetilik,

ayn topraklar zerinde benzer koflullar paylaflan insanla-

rn, dfla karfl korunma ve dayanflma gereksinmelerini

karfllayan bir ideolojidir. Toplum iindeki kar atflmala-

rna alet edildiinde tutucu, toplumun dfla karfl ortak ya-

rarlarn savunmak iin kullanldnda ilericidir.

Kemalizm, tpk liberalizm ve sosyalizm gibi bir devrim

ideolojisi olarak domufltur. Ancak geri kalmfl bir lkede

ok zor koflullarda gerekleflmifltir. Kemalizm bamszl

ve adafllaflmay gereklefltirmeye alflmfltr. Kemalist

ideolojide bamszlk, yannda ekonomik bamszl da

ieren tam bir bamszlktr. adafl bir ulus yaratmay

amalayan kemalist milliyetilik, rk ve mmeti bir an-

layfla dayanmaz. Ulusu yaratan temel ge, ortak tarih ve

buna bal olarak ortak dil ve ortak kltrdr. Kemalizm

byk bir kltr devrimidir. Kemalizm, sekincilii redde-

den halk bir ideolojidir. Kemalist ideolojinin erevesini

oluflturan ilkelerden milliyetilik, cumhuriyetilik ve laik-

lik liberalizmden, devletilik, halklk ve devrimcilik ise

sosyalizmden esinlenmifltir. Kemalizm, bir yandan eskidzenin geerliliini yitirmifl kurumlarn yerine an ihti-

yalarna uygun yeni kurumlar koymay amalamfltr. Bir

yandan da srekli olarak yeniliklere, deiflmelere ak kal-

maya ve kalplaflmay nlemeye alflmfltr. Kemalizm, in-

san haklar, kadn haklar konusunda insanlar ezmeden,

ciddi bir bask ve talep gelmeden kendiliinden vermifltir.

ok kkl ve cesur reformlar gereklefltirilmifl ve bunlar

hemen hi kan dkmeden yapabilmifltir. Kendi dnemin-

deki ideoloji ve rejimlerin ou yklrken kemalist ideolo-

jinin hl dimdik ayakta ve geerli olmas onun gereki-

liini ve salamln gsteren en nemli kanttr.

Siyaset Bi l imi240


19/22

Kendimizi Snayalm1. Afladakilerden hangisi faflist rejimlerin yneticilerin-den biri deildir?

a. Owen

b. Mussolini

c. Hitler

d. Franco

e. Salazor

2. Afladaki unsurlardan hangisi milliyetilik akmlarnnglenmesinde ulus ve ulusal devletin oluflmasnda etkili

olmamfltr?

a. Ticaret ve sanayinin geliflmesi

b. Ortak bir dil oluflmas

c. Evrensel kiliseden ulusal kiliseye geilmesid. Feodalitenin glenmesi

e. Dayanflma duygusuna, manevi dayanaa olan ih-

tiyacn artmas

3. Trk milliyetiliinin geliflmesinde afladaki lkeler-den hangisinin dfl etkisi az etkili olmufltur?

a. Gen Afrika lkeleri

b. Rusya

c. Balkanlar

d. Bat Avrupa

e. Macaristan

4. Atatrk milliyetilik anlayflnn dfla ynelik hedefinedir?

a. Dfla ynelik belirgin bir hedeften sz edilemez.

b. adafl uluslar topluluunun eflit haklara sahip bir

yesi olmak

c. Uluslaflma aflamasn tamamlamak

d. Uluslararas kurulufllara ye olabilmek

e. Ulusal bamszlk hareketlerine nclk ve n-

derlik etmek

5. Mustafa Kemalin ulusal bamszl salarken dayan-d gler arasnda afladakilerden hangisi yoktur?

a. Asker brokratlar

b. Sivil brokratlar

c. Byk toprak sahipleri

d. Geliflmekte olan bir ifli snf

e. Ulusal nitelikli ama olduka zayf bir kent soylu

kesimi

6. Gler Ayrl kuram ile siyasi liberalizme katkdabulunan dflnr afladakilerden hangisidir?

a. Marx

b. Montesqieu

c. Bodin

d. Weber

e. Machiavelli

7. Sosyalist dflnceler, ne zaman ortaya kmayabafllamfltr?

a. Kapitalizme tepki olarak

b. Kapitalizmin douflundan ok daha nce, insan-

lar arasndaki eflitsizliin nedenleri zerine ei-

linmesi ile

c. Faflizmin yenilgisinden sonrad. Liberalizmin etkinliini yitirmesinden sonra

e. Devletin gcn yitirmesinden sonra

8. adafl Sosyalist dflnce afladaki dflnrlerin han-gisi ile bafllatlabilir?

a. John Stuart Mill

b. Adam Smith

c. Karl Marx

d. Jean Jacques Rousseau

e. Platon

9. Fourier, toplumu oluflturanlar arasnda tam bir eflitlikkurulmasna neden karfl kmaktadr?

a. Toplumsal uyumun biraz da farkllklara bal bu-

lunduunu dflnyor.

b. Tam bir eflitliin salanamayacan dflnyor.

c. Tam eflitlik halinde kaos kacan dflnyor.

d. Tam eflitlik halinde insanlar arasndaki yardmlafl-

mann ortadan kalkacan dflnyor.

e. nsanlar arasndaki eflitsizliklerin normal olduunu

dflnmektedir.

10. Komnizm zel mlkiyetin sona erdirilmesi olarak ta-nmlanrsa, ilk gerek komnist devrimci olarak aflada-

kilerden hangisi gsterilebilir?

a. Saint- Simon

b. Fichte

c. Marx

d. Babeuf

e. Engels.

nite 12 - adafl deoloj i ler 241


20/22

Yaflamn inden

Demokrasi ve Siyasete Karfl Apatik Durufl

lkemiz zelinde baktmzda kuflaklar arasnda kaydadeer, deer farkllklarnn bulunduunu biliyoruz. 45 l-

keyi kapsayan Dnya Deerler Arafltrmasnn Trkiye

aya Boazii niversitesinden Prof.Dr. Ylmaz Esmer

tarafndan yrtlyor ve 1997 arafltrmasnn sonularn

Evrim, Devrim, Statko: Trkiyede Sosyal, Siyasal, Eko-

nomik Deerler (TESEV, 1999) adl kitapta bulmak mm-

kn. Kuflaklararas farkllklarn hangi deerlerde n pla-

na ktn seici bir gzle arafltrdmzda;

gen kuflaklarn siyaseti daha az nemli bulduklarn,

demokrasilerde ekonomik sistemin iflleyiflinin sorun-

lu olacana daha fazla inandklarn, demokratik ynetim modeline alternatif olarak gl

lideri ve uzmanlarn karar verecei bir hkmet mo-

delini daha fazla tercih ettiklerini,

yafll kuflaklarla karfllafltrldklarnda rekabete karfl

daha negatif tutumlar sergilediklerini grmekteyiz.

Sz konusu alflmann 1997 sonbaharnda yapld ve

gen sfatn yakfltrdmz 18-24 yafl kategorisine giren

genlerin sosyalleflme srelerini yaklaflk 1988-1995 ylla-

r arasnda geirdikleri, bu dnemde yksek enflasyon,

birbiri ard sra gelen koalisyon hkmetleri ve siyasal is-

tikrarszlk dnemleri ve yllk enflasyonu yzde 140a ka-

dar ykseltebilen ekonomik krizlerle karfl karflya kaldk-

lar gznnde tutulursa demokrasiye ve siyasete karfl bu

apatik durufllar flaflrtc olmaz.

Kaynak: Dr. Emre Erdoan, Siyaset Bilimci.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. a. Tutuculuk ve Faflizm konusunu yeniden gzden

geiriniz

2. d. Milliyetilik konusunu yeniden gzden geiriniz

3. d. Milliyetilik konusunu yeniden gzden geiriniz

4. b. Kemalizm konusunu yeniden gzden geiriniz

5. d. Kemalizm konusunu yeniden gzden geiriniz

6. b. Liberalizm konusunu yeniden gzden geiriniz

7. b. Sosyalizm ve Komnizm konusunu yeniden gz-

den geiriniz

8. d. Sosyalizm ve Komnizm konusunu yeniden gz-

den geiriniz

9. a. Sosyalizm ve Komnizm konusunu yeniden gz-

den geiriniz

10. d. Sosyalizm ve Komnizm konusunu yeniden gz-den geiriniz

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

AAOULLARI, Mehmet Ali. LIslam Dans la Vie

Politigue De LaTurguie, SBF Yaynlar, Ankara, 1982.

AKfiN, Sina. Atatrk Dneminde Demokrasi,

Gndz kne Armaan, SBF Yay, Ankara, 1992.

ASLAN, Asm. Smrlen Atatrk ve Atatrklk,

Teknografik Matbaaclk, stanbul, 1985.AYDEMR, fievket Sreyya.Tek Adam, Remzi Yaynevi,

stanbul, 1963.

CERRAHOLU, BLGE-TALU, KUMBARACIBAfiI, SORAL.

Sosyal Demokrasi, Turhan Kitabevi, Ankara, 1984.

BRANDT, Kreisky, Palme, La social- democratie et

lavenir, Gallimard, Paris,1975.

BOZDA., smet. nc zm (slamiyetin Sosyo-

Ekonomik Modeli), Keran Kitaplk, stanbul, 1983.

CEM, smail, Sosyal Demokrasi Nedir, Ne Deildir, Cem

Yaynevi, stanbul, 1984.

EEN, Anl. Sosyal Demokrasi Devrimin Yaynlar,

Ankara, 1984.

EEN, Anl. Halkevleri, Gndoan Yaynlar, Ankara,

1990.

DAVER,Blent. Trkiye Cumhuriyetinde Laiklik, SBF

Yaynlar, Ankara 1955.

DAVER, Blent. adafl Siyasal Doktrinler, SBF

Yaynlar, Ankara, 1968.

DROZ, Jacgues. Histoire Generale du Socialisme (4

tomes), PUF, Paris, 1978.

DUCLOS, Jacgues. Demokrasi ve Kiflisel ktidar (ev.

Kerem Kurtgz), Baflak Yaynlar, Ankara, 1987.

ECEVT, Blent.Atatrk ve Devrimcilik, Tekin Yaynevi,Ankara 1976.

Siyaset Bi l imi242


21/22

ECEVT, Blent. Demokratik Solda Temel Kavramlar,

Ajans-Trk, Ankara, 1975.

ECEVT,Blent. Ortann Solu, Kim Yaynlar, Ankara

1966.

ECEVT, Blent. Toplumsal Kltrn Trk Siyasal

Yaflamna Etkisi, Tekin Yaynevi, Ankara, 1990.

ERGL, Dou. deoloji ve Milliyetilik, Turhan Kitapevi,

Ankara, 1983.

ERGL, Dou Laiklik, Turhan Kitapevi, Ankara, 1990.

ERYILDIZ, Semih, Demokratik Sol, Kalite Matbaas,

Ankara, 1975.

FNCANCI, Yurdakul, Sosyal Demokrat deoloji, TSES,

stanbul, 1990.

GARAUDY, Roger, slamn Vadettikleri (ev. Nezih

Uzel), Pnar Yaynlar, stanbul, 1983.GZE, Ayferi, Siyasal Dflnce Tarihi, . Hukuk Fak.

Yay, stanbul, 1982.

GLKSZ, Yiit, Sosyalist Enternasyonal 18. Kongre,

TSES, stanbul, 1990.

HOODBHOY, Pervez, slam ve Bilim, Cep Kitabevi,

stanbul, 1992.

KIRAK, alar, Trkiyede Gericilik, mge Kitabevi,

Ankara, 1993.

KL, Suna, Atatrk Devrimi. Trkiye fl Bankas Kltr

Yay. Ankara,1981.

KONGAR, Emre,Atatrk ve Devrim Kuramlar, Trkiye

fl Bankas Kltr Yay. Ankara, 1981.

KKER, Levent, Modernleflme, Kemalizm ve

Demokrasi, letiflim Yaynlar, stanbul, 1990.

KKER, Levent, ki Farkl Siyaset,Ayrnt Yaynevi, stan-

bul, 1990.

MACPHERSON, C.B., Demokrasinin Gerek Dnyas,

(ev. Levent Kker), Birey ve Toplum Yay, Ankara,

1984.

MARDN, fierif, Din ve deoloji, SBF Yaynlar, Ankara

1969.

OBA, Ali Engin,Trk Milliyetiliinin Douflu, Doktora

Tezi, Ankara, 1974.ORAN, Baskn, Azgeliflmifl lke Milliyetilii, SBF

Yaynlar, Ankara 1977.

ORAN, Baskn, Atatrk Milliyetilii, Bilgi Yaynevi,

Ankara, 1990.

OZANKAYA , zer, Atatrk ve Laiklik, fl Bankas Kltr


ZDALGA, Haluk, adafl Sosyal Demokrasinin

Oluflumu, Hil Yaynevi, stanbul, 1984.

ZAL, Turgut, La Turguie en Europe, Paris, 1988.

ZEK, etin,Trkiyede Gerici Akmlar ve Nurculuun

Yz,Varlk Yaynlar, stanbul, 1978.

ROCARD, Michel, Quest-ce gue la social- democratie,

Seuil, Paris, 1979.

RODNSON, Maxime, slam ve Kapitalizm(ev. Orhan

Suda) Hrriyet Yaynlar, stanbul, 1964.

RUSSELL, Bertrand, Bat Felsefesi Tarihi, (ev. Muammer

Sencer), lgi Yaynevi, Ankara, 1972.

SABNE, George, Siyasal Dflnceler Tarihi(ev. Harun

Rzatepe), Trk Siyasi limler Der. Yay. Ankara, 1969.

SARICA, Murat, Siyasi Dflnce tarihi, Gerek Yaynevi,

stanbul, 1983.SENCER, Muzaffer, Dinin Trk Toplumuna Etkileri,

May Yay, stanbul, 1974.

SENCER, Muammer, Osmanllarda Din ve Devlet, Erk

Yaynlar, stanbul, 1974.

fiEYLAN, Gencay, adafl Siyasal Sistemler, TODAE

Yay, Ankara, 1981.

fiENEL, Alaeddin, Siyasal Dflnceler Tarihi, SBF


TANYOL, Cahit,Atatrk ve Halklk, Trkiye fl Bankas

Yay, Ankara, 1981.

TANYOL, Cahit, Laiklik ve rtica,Altn Kitaplar, stanbul,

1989.

TMUR, Taner,Trk Devrimi ve Sonras, mge Kitapevi,

Ankara, 1993.

TUNAYA, Tark Zafer, slamclk Cereyan, Baha

Matbaas, stanbul, 1962.

TUNAY, Mete, Sosyalist Siyasal Dflnfl Tarihi, Bilgi

Yaynevi, Ankara, 1976.

TOUCHARD, Jean, Histoire des Idees Politiques, PUF,

Paris, 1962.

ULU, Stk, Avrupada slam: Dnenler, eltt

Matbaaclk, stanbul, 1989.

YAVUZ, Fehmi, Din Eitimi ve Toplumumuz, SevinMatbaas, Ankara, 1969.

YCEKK, Ahmet N.,Trkiyede Din ve Siyaset, Gerek

Yaynevi, stanbul, 1971.

nite 12 - adafl deoloj i ler 243


22/22

Documents

Siyaset Bilimi unite12