Siyaset Bilimi unite05

8/3/2019 Siyaset Bilimi unite05

1/20

Nottingham flehir meclisi salonunda, 14 Ocak 1860 gn yaplan bir toplantnn

baflkan olarak Belediye Baflkan Broughton Carlton, flehir halknn dantel yapm

ile uraflan ifl kolunda alflan ksmnn kralln ve hatt uygar dnyann, hibir

yerinde grlmedik ve duyulmadk bir strap ve sefalet iinde yzdn,

aklamfltr. ... 9 ve 10 yaflndaki ocuklar gece yarsndan sonra saat 2, 3 veya

4te kt ve pis yataklarndan zorla alnp geceleyin saat 10, 11, 12ye kadar

alfltrlyorlar. Ellerine verilen cret ancak canlarn tende tutacak kadar bir fley.

Elleri, kollar ve btn vcutlar harap oluyor, kavruk ve gdk yaratklar halinde

geliyorlar; yzleri bembeyaz, ifadeleri insanlktan uzak, btn insanlklar tama-

men yok olup gitmifl, sanki tafltan yaplmfllar gibi; grnflleri bile insana dehfletveriyor. ... Fabrikatr Mallet ve dierlerinin, bunlarn tartfllmasn nlemek iin,

ortaya atlmalarna flaflmyoruz. ... Sistem, Rev Montagu Valpynin belirttii gibi,

tam bir klelik sistemi, sosyal, fizik moral ve entelektel bir klelik. ... Erkeklerinin

18 saat olan gnlk alflma zamanlar ksaltlmal diye karar alp harekete gemek

iin resm toplantlar tertipleyen bir flehir hakknda ne dflnlebilir? Biz

Amerikann Virginia ve Carolina eyaletlerindeki pamuk plantasyonlarnn sahip-

lerini protesto ederiz. Oysa, orann zenci pazarlar, krbalar ve insan eti zerinde

yaplan alflveriflleri, burada, kapitalistler kr edecek diye tl perde ve yaka yap-

mak iin, insanlarn bu flekilde yavafl yavafl boazlanmasndan daha m korkun

ve tiksinti vericidir?

(Kaynak: Karl Marx, Kapital, Birinci Kitap, Sol Yaynlar, 1966, s.168)

87

Siyasal Yaflam indeToplumsal Snflar 5


2/20

Amalarmz

Bu niteye alfltktan sonra;

toplumsal snf kavramn tanmlayabilecek,

toplumsal snflarn nasl olufltuu, Marksist snf anlayfln ve toplumsal s-

nflarn siyasal yaflamla karfllkl etkileflimini aklayabileceky

geri kalmfl lkelerdeki toplumsal snflarn siyasal yaflam iindeki yerini

tartflabileceksiniz.

indekiler

TOPLUMSAL SINIF OLGUSU

Toplumsal Katman Trleri

Toplumsal Snflar Yaratan Etkenler

Marksist Snf Anlayfl

TOPLUMSAL SINIFLAR VE SYASET

Snf Bilinci ve Snf atflmas

Marksist Kuramn Elefltirisi

Geri Kalmfl lkelerde Durum

88 Siyaset Bi l imi

Anahtar Kavramlar

Toplumsal Snf

Toplumsal Katmanlar

Proleterya

Serf


3/20

GRfiSiyasal yaflamn en alt boyutunu oluflturan birey, psikolojinin, bir stteki boyutu

olan kk gruplar, sosyal-psikolojinin inceleme alanna girer. Toplumsal snflarise sadece sosyolojinin temel konularndan birisini oluflturmakla kalmaz, siyasetbiliminin de en tartflmal alanlarndan birini oluflturur. Siyasal atflmann temelinitoplumsal snflara balayan grfl etrafndaki tartflma ne kadar nemliyse, top-lumsal snf kavram zerindeki grfl farklar da o lde nemlidir.

TOPLUMSAL SINIF OLGUSUSnf, tarih boyunca toplumlarda rastlanan katman trlerinin en nemlisidir. Amatoplumsal snf olgusunu iyi kavrayabilmek iin, dier katman trlerini de bilmekgerekir. lk aflamada bunu grdkten sonra, toplumsal snf ayrmnda farkl lt-leri ve snflarn varolufl nedenlerini inceleyeceiz.

Toplumsal Katman Trlerinsanlar arasnda, kimi biyolojik kimi de toplumsal kkenli olan eflitli farkllklar,baflka bir deyiflle eflitsizlikler vardr. Toplumda doufltan sahip olduklar koflullar-dan farkl olan kimselerin varl ve bu ortak koflullarn baz durumlarda kuflaktankuflaa aktarlmas, katmanlaflma dediimiz olguyu oluflturur. Ana katmanlaflmatrleri olarak kast, snf ve tabakay sayabiliriz.

Toplumdaki katmanlaflmann en kat biimi kastlardr. Kast szc aslndaPortekizcede rk (casta) szcnden kaynaklanmakla birlikte, kast sistemi Hindis-tanda oluflmufltur. Bir kasttan tekine geifl genellikle sz konusu olmad gibi,farkl kastlardan kifliler arasndaki iliflkiler de ok kat kurallarla snrlandrlmfltr.rnein; kendi kastnn dflndakilerle evlenmek yasaktr. Yukardaki kastlardan

birisi, istese de afla kasttan birisiyle belirli yiyecekleri birlikte yiyemez, belirli i-kileri birlikte iemez. nk bu katmanlaflmann temelinde, dinsel kkenli bir te-mizve temiz olmayanayrm yatmaktadr. Her kastta olanlarn neyi yapp neyiyapamayacaklar, bu ayrma dayanarak saptanmfltr. Dokunulmazanlamna ge-len Paryalar, bu katmanlaflmann en alt srasnda yer alrlar. Dokunulmazlklar,glgelerinin bile kirlisaylmasndan kaynaklanmaktadr. Her kastn oluflturduumahalle ya da sokak ayr ayrdr. Ancak kastlardan birisinin yeleri toprak sahibiolabilirler. Dier kastlarn yeleri iin toprak satn almak yolu kapaldr.

Kastlaflma nedir? Kastlaflma trleri nelerdir?

Kastlar, dinsel kkenli bir inanlar btnnn yansmasymfl gibi grnr. As-

lnda ama, varlklarn, yneticilerin ayrcalklarnn korunmasdr. Bozkurt G-venin deyimiyle; Baz ifller ve meslekler kirli olduu iin alt snftan deil; alttatutulmak istendii iin kirlisaylmfltr. Hindistanda saylar 200e kadar varankast ve alt kastlar, bu lkede karmaflk bir toplumsal iliflkiler rnts olufltururlar.

Orta ada Avrupada rastlanan zmreveya dzenler de, daha basit birtoplumsal yap grnts vermekle birlikte, hukuksal eflitsizlikler zerine kurul-mufllardr. Genel olarak soylular, din adamlar ve onlarn dflnda kalanlarn olufl-turduklar nc dzen, bu yapnn temel geleriydi. zelikle baz skandinavlkelerinde, nc dzende kendi iinde kyl ve burjuva olarak ikiye ayrl-yordu. Kyller arasnda zgr kyl ve serf ayrm olduu gibi, din adamlar ara-snda da belirli bir ast-st ayrm vard. Soylular ise, sahip olduklar topran b-

yklne ve soyluluk unvanna sahip olma biimine gre, bir i snflandrmaya

89nite 5 - Siyasal Yaflam inde Toplumsal Sn f lar

SIRA S ZDE

Toplumda doufltan sahipolduklar koflullardan farklolan kimselerin varl ve buortak koflullarn baz durum-larda kuflaktan kuflaaaktarlmas, katmanlaflmadediimiz olguyu oluflturur.


4/20

uruyorlard. Her kesimin yetki ve sorumluluklar hukuken belirlenmifl olduu gi-bi; bu hukuksal yetki ve ayrcalklarn, babadan oula bir miras gibi devri de szkonusuydu.

Bir zmreden dierine gemek son derece zordu. Bunun tek istisnasn dinadamlar oluflturmaktayd. nk, o zmrede, hukuksal ayrcalklar babadan ou-la gemiyordu. Bylece, halktan kifliler iin, toplumda ykselebilmenin, bir stzmreye geebilmenin hemen tek yolunun dinsel eitimden ve kiliseden bafllad-n syleyebilirsiniz.

Orta a Avrupasnda bir zmreden dierine ok zor geilirken din adamlar nasl bunun

dflnda kalyordu?

Toprak soylularn ve kilisenin st dzeyinde yer alan grevlilerin sahip olduk-lar ayrcalklar, dierlerinin de, ayrcalksz durumlar, toplumdaki belirli bir ifl b-

lmyle aklanmaktayd. Herkesi korumak soylularn, herkes iin dua etmek dinadamlarnn ve herkes iin yiyecek retmek de halkn grevi saylyordu.

Eski alardan bafllayp geen yzyla kadar sren klelik olgusunu ve adaflbaz devletlerde bile grlen rk ayrm uygulamalarn da ayn erevede deer-lendirmek gerekir. Klelik, bir insann tarih boyunca toplumda sahip olabileceibelki de en kt konumu oluflturmufltur. Kle, efendisinin bir mal gibi saylmfltr.Efendinin klesi zerindeki yetkileri, onu ldrmeye varabilecek kadar snrszdr.Klenin hi bir ekonomik, toplumsal ya da siyasal hakk yoktur. Efendisinin izniolmadan evlenebilmesi bile sz konusu deildir.

Eski Yunanda kent demokrasisi, bir anlamda klelerin sayesinde var olabil-mifllerdir. Kleler alflrken, zgr yurttafllar siyasetle, sanatla, felsefeye ulaflabil-me frsatn bulmufllardr. Roma mparatorluunda ise kleler, Spartaks nderli-indeki ayaklanmalaryla tarihe gemifllerdir, ama ksa sren zgrlklerinin bede-lini kltan geirilerek demifllerdir.

Amerika Birleflik Devletlerinin gney eyaletlerindeki on sekiz ve on doku-zuncu yzyllarda grlen klecilik, resmen 1863 ylna kadar srdkten sonra an-cak bir i savaflla sona ermifltir. Ama kleliin resmen sona ermesinden sonra, da-ha bir yzyl kadar rk ayrm biiminde etkilerini duyurmufltur. Eski kleler, dahasonra, ancak ikinci snf yurttafl olabilmifllerdir. Bir eflit kast anlayfl iinde, beyaz-larn okullarna, lokantalarna, otellerine girememifllerdir. eflitli yollardan siyasalve medeni haklar bile kstlanmfltr.

Bu rk kast uygulamasn srdren son lke olan, Gney Afrika Cumhuriye-tinde insanln yz karas olan bu uygulama ancak ok yakn zamanlarda sona

erdirilmifltir.Doufltan var olan hukuksal eflitsizliklerin ilke olarak kalkmas ve yasalar nn-

de eflitlik ilkesinin kabulyle birlikte, adafl snf kavramna geildiini var saya-biliriz. Hukuksal kaynakl eflitsizliklerin byk lde ortadan kalkmasndan son-ra bile, toplumsal-ekonomik nitelikli baz eflitsizliklerin var olmay srdrmesi vekuflaktan kuflaa aktarlabilmesi, snf olgusunu dourur.

nsanlarn hukuken eflit olmalarnn salanmas, toplumsal-ekonomik nitelikli eflitlikleri

nlemeye neden yetmemektedir?

Eer toplumsal olanaklardan yararlanma konusundaki farkllklar, kiflilerin bi-

reysel niteliklerine bal olsayd, bugnk anlamyla toplumsal snflar var olmaya-

90 Siyaset Bi l imi

Kastlar, dinsel kkenli birinanlar btnnnyansmasymfl gibi grnr.Aslnda ama, varlklarn,yneticilerin ayrcalklarnnkorunmasdr.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


5/20

cakt; toplumdaki bireysel konum farklar, byk olaslkla ciddi siyasal atflmala-rn temel nedenini oluflturmayacakt.

Toplumsal Snflar Yaratan EtkenlerToplumsal snflarn tanmlanmasnda eflitli ltler kullanlr. Gelir dzeyi, yaflambiimi ve toplumsal saygnlk derecesi bu ltlerdendir. Snf kavramna byknem veren ve onu siyasal atflmann temel gesi sayan Marksistler ise, tm bultleri yzeysel sayarlar. Marksistlere gre toplumsal snflar oluflturan ge, re-tim aralarnn zel mlkiyetidir.

Toplumsal snflar, gelir dzeyi ile belirlemeyi nerenler, genellikle toplumust, orta ve alt olmak zere snfa ayrrlar. Burada snflar arasndaki snr sap-tamak, nemli bir sorun olarak ortaya kar. Baflka bir zorluk da dayanflma duy-gusu ile ilgilidir. rnein; glkle geimini salayan bir kk esnaf bile, kendi-sini genellikle orta snftan sayar. Oysa, onunla ayn gelir dzeyindeki ifli, ken-

disini orta snftan saymaz. Ayn gelir dzeyinde olduu halde, kk esnaf genel-likle kendisiyle ayn snftan kabul etmedii iin, snfn temel gelerinden birisinioluflturduu var saylan, dayanflma duygusunun var olmas zordur.

Toplumsal snflar yaflam biimi ile tanmlayanlar, zellikle orta snflar vekylleri rnek olarak gsterirler. eflitli gelir dzeylerindeki kiflileri, orta snfkavramnda birlefltiren ge, yaflam biimidir. Toprakta bizzat alflamayacak kadarbyk toprak sahibi olanlarn dflndaki tm kyller, kendilerini ayn snftan sa-yarlar. Topraksz kyl, az toprakl kyl ve topran ifllerken zaman zaman okaz sayda ifli kullanan, genellikle bir aile iflletmesi biiminde topran deerlen-diren kylnn ortak yan yaflam biimidir. Gelenekleri, davranfllar, alflkanlkla-r ile gelir dzeyi farkllklarna karfln, ayn toplum kesiminin paras olduklar bel-lidir. Ama burada yaflam biiminin, topraa bal retimin bir sonucu olduu ak-tr. retim teknii, Marksistlerin hareket noktas olan mlkiyet rejiminin de nnegeerek, kyl snfn belirlemektedir.

Toplumsal snflar, o toplumda var olan saygnlk derecelerine gre tanmla-mak, zellikle Amerikan sosyolojisinde yaygn bir eilimdir. Burada, snf olufltu-ran geyi aramaktan ok, onunla ilgili olarak bireylerde var olan dflnceyi ana l-t kabul etmek sz konusudur. O toplumda yaflayan insanlar ka snfa ayrldk-larn ve kimlerin hangi snfa girdiini dflnmektedirler? Kamuoyu yoklamalar ile,bu sorunlarn yantlar saptanmakta ve sistemlefltirilerek, o toplumun snfsal yap-s karlmaya alfllmaktadr.

Toplumsal saygnlk yaflam biimine, yaflam biimi de gelir dzeyine byk l-de bamldr. Marksistler iin nemli olan ise, gelir dzeyinden ok, o gelirin

nasl kazanlddr. Asl grfl ayrl, retim aralarnn zel mlkiyetine verilennemden kaynaklanmaktadr.

Irklkla da balants olan baz grfller, toplumsal snflarn kkeninde biyo-lojik farkllklarn yattn savunuyorlar. Bunlara gre; nasl ki beyaz rktan olan si-yah ve sar rktan olanlardan daha stnse, ayn rktan gelenler arasnda da doufl-tan baz farklar bulunur. Daha stn yapda bulunanlar, st snflar olufltururlar.Bu biyoloji stnlk ise, gene ayn iddia sahiplerinin dflncelerinde, kaltm yo-luyla kuflaktan kuflaa geebilen cinstendir.

Toplumsal snflar tanmlamada Amerikan sosyolojisi Marksist kuramdan ne bakmdan

ayrlr?


Hukuksal kaynakl eflitsizlik-lerin byk lde ortadankalkmasndan sonra bile,toplumsal-ekonomik niteliklibaz eflitsizliklerin varolmaysrdrmesi ve kuflaktankuflaa aktarlabilmesi, snfolgusunu dourur.

SIRA S ZDE

Marksistler iin nemli olanise, gelir dzeyinden ok, ogelirin nasl kazanlddr.Asl grfl ayrl, retimaralarnn zel mlkiyetineverilen nemdenkaynaklanmaktadr.


6/20

Zek dahil birok bireysel niteliin geliflmesinde, beslenme ve eitim gibi et-kenlerin byk rol olduunu, adafl bilimsel arafltrmalar kantlyor. Yetiflmesiiin gerekli olanaklara sahip olsa, toplumsal snflandrmada stlere trmanabilecekyetenekteki birok kiflinin, bu olanaklara sahip olmad iin alt snflarda kald-n biliyoruz. Bunun ilgin bir rneini, bizim Ky Enstitlerinden mezun olmufl ya-zarlarmz oluflturuyor. Onlara byle bir eitim olana salanmamfl bulunsayd,kuflkusuz ki, flimdi byk ounluu iftilik ya da hayvanclkla uraflr olacaklar-d. Tersine, st snflarda dnyaya gelen, akl ve yeteneke ok snrl baz kiflilerise, zel eitim ve ailesinin toplumsal iliflkileri gibi olanaklar sayesinde, daha alt s-nflara inmeden yaflamlarn srdrebilirler.

Kiflinin bireysel niteliklerinin her zaman toplumsal snfn belirlemedii, bazende toplumsal snfn kiflisel niteliklerini belirledii dorudur. yleyse, toplumsal s-nflarn varln biyolojik nedenlerle aklamak, en azndan yetersizdir.

Toplumsal snflarn kiflisel nitelikleri belirledii iddiasna rnekler bulunuz.

kinci ve daha adafl bir grfl, toplumsal snflar toplumlarn yaflayabilmesiiin evrensel bir gereksinme saymaktadr: Toplumlarn var olabilmeleri, farkl g-revlerin, farkl ifllevlerin yerine getirilmesine baldr. Oysa tm ifllevlerin toplum-daki saygnl ve nemi ayn deildir. Bu nedenle de farkl iflleri yapanlara toplumtarafndan salanan olanaklar farkldr.

Kingsley DavisveWilbert E. Moore bu grfl flyle zetliyorlar: Toplum-sal eflitsizlik, bu bakmdan, toplumun en nemli konumlarna gerekten en nite-

likli kimseleri getirebilmek iin, bilincinde bile olmakszn, baflvurduu bir ara ol-

maktadr.Ksacas, toplumsal snflar da bu toplumsal eflitsizlikler yaratmaktadr.Grld gibi, bu bakfl as da, toplumsal snflar giderek bireysel nitelik fark-llklarna balyor.

Burada yantlanmas gereken temel soru fludur: Toplumsal snflar var eden ne-den, bireylerin farkl konumlarda bulunufllar mdr? Yoksa bu farkl konumlarn veonlarn sonucu olan farkl toplumsal olanaklarn kuflaktan kuflaa aktarlabilir nite-likte oluflu mudur? Daha nce de vurgulamaya alfltmz gibi; kifliler arasndakitoplumsal eflitsizliklerin temelindeki en byk neden, onlarn flu ya da bu ailedednyaya gelmeleri sonucu, bulduklar eflit olmayan koflullar deil midir?

Kastlar ve benzerleri, birbirine geifli neredeyse olanaksz bir toplumsal kat-manlaflma oluflturmufllardr. Toplumsal snflar arasnda ise, dikeyine hareketlilikolarak adlandrabileceimiz bir geifl sz konusudur. Bu hareketlilie olanak ve-ren kaplar geniflledike, toplumsal gerilim azalr, siyasal atflma yumuflar. Top-

lumsal snflarn tamamen ortadan kalkabilmeleri iin, bu geifllerin snrszlaflma-s, yani bireyin ilerde sahip olabilecei toplumsal konuda, ailesinin etkisinin sfrainmesi gerekir.

Kast ve snftan sonra, toplumsal katmanlaflmann nc bir biimi olarak ta-bakalarla karfllafllr. Toplumsal tabakalar, ayn toplumsal snf iindeki bir alt b-lnme olarak tanmlayabiliriz. Kol iflisi-kafa iflisi ayrm, tccar-sanayici ayrm,orta snfta yer alan meslek sahibi-kamu grevlisi ayrm, bu trden bir tabakalafl-ma oluflturur. Ayn toplumsal snf iinde, gelir dzeyine gre bir deerlendirmeyaparak tabakalar saptanmas da olanakldr: Kk-orta-byk tccar, kk-or-ta-byk sanayici gibi.

Tabakalar kast ve snftan nasl ayrt edilir?

92 Siyaset Bi l imi

SIRA S ZDE

Yetiflmesi iin gerekliolanaklara sahip olsa,toplumsal snflandrmadastlere trmanabilecekyetenekteki birok kiflinin,bu olanaklara sahipolmad iin alt snflardakaldn biliyoruz.

Toplumsal snflarn varln

biyolojik nedenlerleaklamak yetersizdir.

SIRA S ZDE

Dikeyine hareketlilie olanakveren kaplar geniflledike,toplumsal gerilim azalr,siyasal atflma yumuflar.


7/20

Marksistler, snf atflmasnda, her snfn kendisinin karflt olan snfn i elifl-kilerinden, yani tabakalar arasndaki ikinci dereceden kar atflmalarndan yarar-lanmaya alfltn sylerler.

Marksist Snf AnlayflKarl Marx, insanlarn para czdanlarnn fliflkinliine baklarak snflara ayrlmas-na karfl kyor ve flyle diyor: Para czdan lt, tamamen nicel bir farkllkoluflturur. Eer bu ltten hareket edilirse, ayn snftan iki kifli rahatllkla karfl

karflya getirilebilir.Daha nce de deindiimiz gibi, Marxda nemli olan, kaza-nlan paradan ok, o parann nasl kazanlddr. rnein; toprak sahibi bir kifli ilefabrika sahibi bir kifli ayn dzeyde gelir salasalar bile, marksizme gre ayn snf-tan saylamazlar.

Marksizm asndan, snflar yaratan temel etken iflblmdr. Teknik- ekono-mik geliflmeye koflut olarak, iflblm biim deifltirir ve bu deiflmenin peflinden

de, toplumlarn snfsal yaps deiflim geirir. lk gerek iflblm, on iki bin ylkadar nce, insanlarn tarm yapmay renmeleriyle bafllamfltr. Bir insann, ken-disine yetecek kadardan fazlasn retmeye bafllamas, baflkalarnn da baflka trretim ya da hizmetleri stlenebilmelerine olanak salamfl ve insanlar arasndakiilk toplumsal katmanlaflma trleri ortaya kmfltr.

Marxn Felsefenin Sefaleti adl yaptndaki flu tmceler, grfln ok iyizetliyor: Toplumsal iliflkiler, retici glere sk skya bamldr. nsanlar, yaniretici gler elde ederek, retim biimlerini, yaflamlarn kazanma biimlerini,

btn toplumsal iliflkilerini deifltirirler. Kolla alflan bir deirmen, derebeyinin

bulunduu bir toplumu; buharl deirmen ise, sanayi kapitalizmine dayal bir

toplumu yaratr.

Marx Kapitalde de flyle diyor: alflma gcnden baflka bir fleyi olma-yanlar, sermayesi olanlar ve topra olanlar - gelirleri srasyla cret, kr ve top-

rak rant olanlar- baflka bir deyiflle, cretli ifliler, kapitalistler ve toprak sahip-

leri, kapitalist retim biimi zerine kurulmufl olan toplumlarda ana snf

olufltururlar.

Marksn Kapital isimli eserinde toplumlarda ka ana snf olduu belirtilir?

Aslnda Marxn birok yazlarnda snf says ok daha fazla grlrse de, sonzmlemede iki ana snfta karar klnd bellidir. O iki ana snf da, Eflatundanberi var olagelen bir ayrma, varlkl-yoksul ayrmna dayanr. Komnist Manifes-tosunun yaynlanmasndan yl nce, Engels bu konuda grfllerini ok ak

bir biimde ortaya koymufltur: Aristokrasinin proleteryaya gre deil, ancak bur-juvaziye gre ayrcalklar vardr. Proleter iin bu iki snfa mensup kiflilerin hepsi

de varlkldr, yani burjuvadr. Mlkiyet ayrcalklar yannda, dier tm ayrca-

lklar silinir.

Demek ki, iflblm retim aralar zerindeki zel mlkiyeti, retim aralar-nn zel mlkiyeti de toplumsal snflar yaratyor. Daha dorusu, toplumsal snf-lar, retim aralarnn zel mlkiyeti karflsndaki durumlaryla belirleniyorlar. Top-raklarn geliriyle yaflayanla, fabrika sahibi ve emeinden baflka satacak birfleyi ol-mayanlar arasndaki ayrm, bylece ortaya kyor.

Marksizmin, ikili bir snfsal kutuplaflmayla ilgili grfllerine gemeden nce,ok daha karmaflk olan snfsal blnmelerle ilgili bakfl asn incelemekte ya-

rar var.


SIRA S ZDE

Marksizm asndan,snflar yaratan temel etkeniflblmdr. lk gerekiflblm, on iki bin ylkadar nce, insanlarn tarmyapmay renmeleriylebafllamfltr.


8/20

Marxa gre: Kol emei ile zihin emei arasndaki en byk blnme, kent vekr ayrmdr.Kentsel kesimin insanlaryla krsal kesimin insanlar, iki byk s-nfsaylabilirler. Kentte yaflayanlarn kendi ilerinde karflt snflara ayrlmfl olma-s, bu gerei deifltirmez. Kendi ilerinde ne kadar blnmfl olurlarsa olsunlar,krsal kesimin insanlar karflsnda, kentin insanlar bir btn olufltururlar. Krsalkesimin insanlar arasndaki benzerlik ve -bir snfta bulunmas gereken- dayanfl-ma duygusu ise, daha da gldr.

Kent-kr karfltlnda zaferin birincide olmas kanlmazdr. Marx, krsal kesimibarbarln, uygarln barndaki srekli temsilcisisaymaktadr. Marxn en ya-kn dfln arkadafl Engelse gre de: Kyllerin toprak zerindeki dank konum-lar ve snrl kafa yaplar, onlarn bamsz eylemlere giriflimlerini olanaksz kl-maktadr. Marksizmin kurucular, Dounun bask rejimlerinin temelini, kyl sn-fn oluflturduu kansndadrlar. Topraa dayal retimin sonucu olarak, krsal ke-sim insanlarnn kendi ilerine kapank hcreler oluflturmasnn, gl merkez oto-

ritesine dayal rejimleri kolaylafltrdn dflnmektedirler.

Marx ve Engelse gre, Dou lkelerindeki bask rejimlerinin temeli niin kyl snftr?

Demokratik etkenlerblmnde deindiimiz tarihsel bir gerei, burada birkez daha anmsamalyz. Krsal kesim insanna bu bakfl as, Rus devriminin n-clerini ok ilgin kararlar almaya zorlamfltr. 1918 Anayasasnn ancak 1936dadeiflen bir hkmne gre; kentler her 25 bin kifli iin bir milletvekili seerlerken,krsal kesim ancak her 125 bin kifli baflna bir temsilci sahibi olabilmifltir.

Topraksz kyl, baflkalarnn topranda alflarak yaflamn kazanan bir iflideil midir? Onunla, kendine yetecek kadar topra olup, bu topra kendi eme-iyle deerlendiren arasnda fark yok mudur? Kendine yetecek biraz fazla topraolup da, birka ifli alfltrmak zorunda kalanlarn da farkl bir konumu bulundu-unu syleyemez miyiz? yleyse nasl oluyor da, byk toprak sahiplerinin dfln-da kalanlar, gelirlerini elde etme biimlerinin farkllna karfln, tek bir toplumsalsnf oluflturabiliyorlar?

Aslnda Marx, ok genifl bir kitle oluflturduklar halde, kk ifti kyllerininbir snf saylamayaca grflndedir ve bu grfl flyle savunmaktadr: ... benzerkoflullar iinde yaflarlar, ama birbirleriyle ok ynl iliflkilere girmezler. retim bi-

imleri onlar birbiriyle karfllkl iliflki iine sokacak yerde ayrmaktadr... Milyon-

larca aile, yaflam biimlerini karlarn, kltrlerini baflka snf ailelerinkinden

ayran ve onlar dflmanca karfl karflya getiren ekonomik koflullar altnda yafla-

dklar lde bir snf olufltururlar. Bu kk kyller, birbirlerine birtakm yerel,

ulusal ba ve siyasal rgtlenme dourmad lde, bir snf oluflturmazlar.Marxn kendi kuramna oturtmakta sknt ektii bu gerein, topraa dayal

retimin yaratt yaflam biimi benzerliinden ve o koflullarn rn olan dayanfl-ma duygusundan kaynaklandn syleyebiliriz.

Marksist zmlemede skntl olduu hissedilen bir baflka konu da orta snf-larya da orta snfla ilgilidir. Marx, l snf ayrmnda yer vermedii halde,birok zmlemesinde bu orta snflara da nem verir grnyor. rnein; ortasnfn afla tabakalar olarak; kk tccarlar, esnaf, genel olarak artk alflma-

yan yafll ticaret adamlar, el sanatlar ve kylleri sayyor Daha dorusu onla-r bir gerek olarak kabul etmek zorunda kalyor. Ama bunlarn zamanla, kksermayenin, modern sanayinin ltlerine yetmemesi ve byk sermayedarlarla

94 Siyaset Bi l imi

SIRA S ZDE


9/20

rekabetedememesi nedeniyle yok olacaklarn ve ifli snfna doru kayacaklar-n dflnyor.

Marx, zaman zaman, orta snflar iin ara ve geici tabakalardeyimini de kul-lanmfltr. Aslnda bu onun temel dflnce sistemine daha uygun bir tanmlama ol-maktadr. Kapitalizmin geliflmesine koflut olarak ara tabakalarortadan kalkacakve sonuta toplumda, ayrcalkl kk bir sermayedar snfn karflsnda, ok geniflama yoksul bir proleterya snf kalacaktr.

Karl Marxn tarihsel gemiflle ilgili deerlendirmelerinde de hep bu iki temelsnf kavramna rastlyoruz: Kleci toplumda efendi ve kle, feodal toplum dere-beyi ve serf, kapitalist toplumda sermayedar ve ifli. Bir yanda ynetici snf ya daegemen snf bulmakta ve retim aralarn ellerinde tutarken, ayn zamanda da e-flitli ayrcalklardan yararlanmaktadr. te yanda ise, ynetici snf iin alflan,emeinden baflka satacak bir fleyi bulunmayan, uygulayc bir snf sz konusu-dur. Asl eliflki ve karfltlk bu iki snf arasndadr ve dier snflar son zmle-

mede bu iki temelsnftan birisinin yannda yer almak zorundadrlar. Dier snf-larn bamsz bir siyasal mcadele yrtmeleri dflnlemez.

Marx orta snflar niin ara ve geici tabakalar olarak deerlendirmifltir?

TOPLUMSAL SINIFLAR VE SYASETToplumsal snflarn siyasal atflmadaki ve giderek siyasal kurumlarn, siyasal re-jimlerin oluflmasndaki yerinin, siyaset biliminin ana konularndan birisi olduusylenebilir. Snf bilinci ve snf atflmas konularna eildikten sonra, Marksistkuramn bu erevedeki bir deerlendirmesini yapmak gerekir. Geri kalmfl lke-lerin toplumsal yaplarndaki farkllklar ise, toplumsal snflar ve siyasal atflma ol-gusunu, bu lkeler gerekleri iinde ayrca ele almay zorunlu klyor.

Snf Bilinci ve Snf atflmasMarx ile Engelsin birlikte hazrladklar Komnist Manifestosuflu cmle ile bafl-lar: Tm insanlk tarihi, snf atflmalarnn tarihinden baflka bir fley deildir.Toplumsal snflarn siyasal yaflamdaki nemi yadsnamaz. Ama baflka hibir ku-ram, toplumsal snflarn tarihsel evrimdeki yerini bu lde nemsememifltir.

Marksizmin, her toplumsal dzende iki temel snf bulunduu grflne yuka-rda deinmifltik. Bu durumun zellikle kapitalist toplumlarda ok daha belirginolmas sz konusudur. nk rekabete dayal bir ekonomik yaflamda gl g-sz ezer ve kk sermayeye dayal iflletmeler byklerin karflsnda giderek yokolurlar. rnein; bir kunduray elle reten kifli, bir ayakkab fabrikasnn rekabeti

karflsnda varln koruyamaz. Ya yar a yar tok alflmaya raz olur, ya da gidipo fabrikann bir iflisi durumuna gelir. Ayn flekilde, bir bakkal da, biraz ilerisindealan byk gda pazarnn rekabetine dayanamaz. Sermayesinin ve retim ara-larnn belirli ellerde toplanmas hzlanrken, ara tabakalarerir ve toplumun b-yk ounluu proleterleflir, yaflamn srdrmek iin kol gcnden baflka bir fle-yi kalmayanlar kesimine kayar.

Bu kutuplaflma sreci iinde, emeki toplum kesimlerinin giderek yoksullafl-mas da kanlmazdr. nk gibi byyen iflsizler ordusu, ayn ifli daha ucu-za yapmaya hazr kitleler demektir. Bylece, cretler de boaz tokluu dzeyinekadar inecektir. Bir yanda kk ama ok varlkl bir aznlk, te yanda da bykama ok yoksul bir ounluk oluflacaktr. retim aralarna sahip bulunan kk

aznlk egemen snf oluflturur ve geriye kalan byk ounluu smrr.


SIRA S ZDE

Marxa gre kapitalizmingeliflmesine koflut olarakara tabakalar ortadankalkacak ve sonutatoplumda, ayrcalkl kkbir sermayedar snfnkarflsnda, ok genifl amayoksul bir proleterya snf

kalacaktr.


10/20

Marksizme gre, devlet bu egemen snfn elindeki basit bir aratan baflka birfley deildir. Toplumun ve siyasal rejimin tm kurumlar, bu egemenliin devam-n salamaya, yani egemen snfn ayrcalklarn korumaya yneliktir. Aile, ahlk,hukuk, din, egemen ideoloji vb., hep bu egemenliin srmesini gvence altna al-c st yap kurumlardr. Siyasal iktidar, ekonomik iktidarn yansmasndan baflkabir fley olamaz. Devletin hakemlii -yani yanszl- ancak geifl dnemlerinde, es-ki egemen snf gcn yitirirken, yeni retim biiminin glendirdii snfn da,henz egemenliini kabul ettirecek dzeye ulaflmad ortamlarda sz konusudur.

Marksizme gre her toplumsal dzende iki temel snf vardr ve bu durum ka-pitalist toplumlarda ok daha belirgindir.

Varlkl ve yoksul toplum kesimleri arasndaki kutuplaflmann varlndan vebunun bir patlamaya neden olabileceinden sz etmenin yeni bir fley olmadnelbette ki biliyoruz.Aristo bile bu durumun ihtilalleri dourabileceini, orta snf-lar yok olmufl ya da gszleflmifl bir toplumun salkszln vurgulamflt. Mark-

sizmde yeni olan, snf atflmalarn, tarihin itici gcsaymasdr ve zellikle de,ifli snfna tarihsel bir ifllev yklemesidir.

Marksizme gre; kapitalist snfn egemenliinden en ok zarar gren toplumkesimini, ifli snf oluflturur. nk ifli snfnn emei ile oluflan ekonomik ola-naklar, egemen snf bizzat ifli snfn ezmek ve kendi egemenliini srdrmekiin kullanr. Bu nedenle de, kapitalist toplum dzenini ykacak olan temel gproleterya, yani ifli snfdr.

Marx ve Engels, Manifestoda flyle diyorlar: Proleterya deiflik geliflme afla-malarndan geer. Doufluyla birlikte burjuvaziyle mcadelesi bafllar. Bafllang-

ta mcadeleyi bireysel ifliler, sonra bir fabrikann iflileri, sonra da bir meslein

bir yerdeki mensuplar, kendilerini dorudan doruya smren bireysel burjuva-

lara karfl yrtrler. Hcumlarn burjuva retim koflullarna deil; bizzat re-

tim aralarna yneltirler; kendi emekleriyle rekabet eden ithal mallarn tahrip

edip, makineleri paralar, fabrikalar yakar, Orta alarn artk yok olmufl ifli

statsn g yoluyla yeniden kurmak isterler.

Marksizm ifli snfna neden ncelikli bir konum atfeder?

Bu, ifli snfnn mcadelesinin bilinsiz olan, kendiliinden ortaya kan afla-masdr. Baflka bir deyiflle, bu aflamada ifli snf, ancak kendiliindenbir snf-tr. Bilinlendike kendisi iinsnfa dnflecektir. Eskiyen ve yeni koflullara ya-nt vermeyen bir retim biiminin deiflmesi kendiliinden olmaz. Eer var olannesnelkoflullara, znelkoflul demek olan bilin gesi eklenmezse, ortaya -

kan toplumsal patlama, dzenin sonunu deil, ancak biim deifltirmesini salar.Genel olarak, bilimsel bir bakfl asyla flu sylenebilir: Bir toplumsal snfn

yelerinde, br toplumsal snflardan farkl olan ortak koflullar paylaflma ve bu-nun sonucu bir dayanflma duygusu yoksa, o toplumsal snf, toplumsal bir goluflturmuyor demektir. Kendiliinden var olan bir toplumsal snf, toplumsal g-ce dnfltren temel ge, snf bilincidir; rgtlendii zaman da, siyasal g orta-ya kmfl olur.

Snf bilincinin geliflmedii durumlarda, sosyolojik zmlemelerde kullanlabi-lecek bir toplumsal katmandan sz edilebilir; ama siyaset bilimi asndan oknem taflyan, toplumsal g dengesinde, hesaba katlmas gereken bir toplumsalsnftan sz edilemez. Bu nedenle de, ekonomik gc ellerinde bulunduran top-

lumsal snflar, dier snflarda belirli bir snf bilincinin geliflmemesi iin aba har-

96 Siyaset Bi l imi

Marksizme gre hertoplumsal dzende iki temelsnf vardr ve bu durumkapitalist toplumlarda okdaha belirgindir.

Marksizmde yeni olan, snfatflmalarn, tarihin iticigc saymasdr. Vezellikle de, ifli snfnatarihsel bir ifllevyklemesidir.

SIRA S ZDE


11/20

carlar; eer oluflmufl bir snf bilinci varsa, bunu zayflatmaya alflrlar. Toplumdakkl deifliklikleri ngren siyasal partiler ise, kurulu dzende deifliklik yapabil-mek iin, ekonomik bakmdan gsz olan toplum kesimlerinin hzla bilinlenme-lerini salamak isterler. Bilinlenmemifl bir toplumsal snfn, kendi karlarna tersdflen siyasal akmlara destek olmas olanakldr.

Marksistler arasnda, bir snfn karlarn bilmesini tam bir bilinlenme sayma-yanlar da vardr. Bu grflte olanlara gre; bu durum, bireysel dzeydeki bilin-lenmelerin bir araya gelmesinden baflka bir fley deildir. Gerek bir snf bilinci ise,ancak o snfn toplumdaki olanaklarn ve bu olanaklarn kendisine verdii top-lumsal rol bilmesi ile ortaya kabilir. Toplumsal dzeydeki yabanclaflmay gre-bilmek de, elbette ki, bu bilincin n koflulu olmaktadr.

Marksizim asndan, bilinlenmenin nemli bir gesini ideolojioluflturur.Marx, egemen snfn ideolojisinin tm toplumu etkilediini ve dier toplum ke-simlerinde bir snf bilincinin oluflumunu zorlafltrdn ne sryordu. Bu nokta-

dan hareket eden Lenin de, ifli snfn -kendi baflna braklmas durumunda- ger-ek bir snf bilincine ulaflamayacan, bu bilincin ona dflardan gtrlmesi ge-rektiini savundu. Ne Yapmal?adl kitabnda flyle diyordu:

Btn lkelerin tarihinin bize gsterdii bir gerek var. fli snf yalnz kendigcne dayanrsa, ancak trade-unionist bir bilince, yani sendikalar halinde rgt-lenmek, iflverenlere karfl mcadele etmek, iflilerin yararna baz yasalarn kma-sn hkmetten istemek gerektii inancna varabilir (...) fli hareketinin kendili-inden geliflmesi onu ancak burjuva ideolojisine yamanmaya gtrr (...) fliye s-nf bilinci ancak dflardan, yani ekonomik mcadelenin dflndan, ifli iflveren ilifl-kilerinin oluflturduu ortamn dflndan gtrebilir.

Lenine gre; bu grevi yerine getirebilecek olan g, ifli snfnn nclerin-den ve sosyalist ideolojiyi iyi bilen aydnlardan oluflacak bir partiydi. Onlarn kit-lelere yayacaklar dflncelerle snf bilinci geliflecekti.

Bu nokta zerinde Lenin ile Rosa Lksemburgun atflmas nldr. RosaLksemburg, kitlelerin kendiliinden oluflan eylemlerini, bilinlenmenin en salk-l yolu olarak grmekteydi. Kitleler snf bilincini eylem iinde ve snama-yanlmayoluyla renmeliydiler. fiyle diyordu: Gerekten de, devrimci bir ifli hareketi-nin hatalar, en iyi Merkez Komitesinin hata yapmazlndan, sonsuz lde da-

ha verimli ve deerlidir.

Lenin ile Rosa Lksemburgun ifli snfn bilinlenmesi konusundaki dflnce farkllkla-

r nelerdir?

Konuyu kapatmadan nce vurgulanmas gereken bir nokta kalyor: Snf atfl-malarnn yansmas yalnzca silahl mcadeleler ve ihtilaller olamaz. Siyasal mca-delelerin barfl yollardan sergilenebildii rejimlerde de, snf atflmalar oya, ya-ni sanda yansr. oulcu demokrasilerde, siyasal davranfllarn oluflumunda, top-lumsal snf olgusunun en n planda rol oynadn seim sosyolojisi arafltrmalargsteriyor.

Marksist Kuramn ElefltirisiMarksizmin zellikle snf atflmalaryla ilgili grfl, ideolojik dzeyde olduu ka-dar, bilimsel dzeyde de, ok tartfllan konular arasnda yer alr. Bu tartflmal nok-talar ayr ayr ele alacaz.


SIRA S ZDE

Siyasal mcadelelerinbarfl yollardansergilenebildii rejimlerdede, snf atflmalar oyayansr.


12/20


13/20

snf baflta olmak zere, oulcu toplumlarda ortaya kan baflka g odaklar, be-lirli bir gler dengesi oluflturmaya baflladlar.

Tm bunlara karfln, snflar arasndaki dikey toplumsal hareketliliin boyutlar-n abartmamak gerekir. En geliflmifl Batl lkelerde yaplan gzlemler, bu hareket-liliin, ancak gelir ve eitim dzeyleri birbirlerine yakn olan toplum kesimleri ara-snda gerekleflebildiini gsteriyor. rnein; yksek renim yapanlar arasnda,ifli kkenli olanlarn orannn, bugn bile ok dflk olduu anlafllyor.

Marxn belirli bir toplumsal hareketlilii ve egemen snfa afla katmanlardankatlmalar olabileceini ngrmedii de sylenemez. Ama bu duruma Kapitaldegetirdii yorum olumlu deildir: Kapitalizmin iktisadi savunucular, zengin olma-yan, fakat gl, karakteri salam, yetenekli ve iflbilir bir insann bir kapitalist ola-bilmesi durumunu hayranlkla karfllyorlar. Bu durum (...) bizzat sermayenin ege-menliini de salamlafltrmakta, dayanan geniflletmekte ve kendisine toplumunafla tabakalarndan durmadan yeni gler kazanmasn salamaktadr. Bunun gi-

bi, Orta alarda Katolik kilisesinin, snfna, doduu aileye veya zenginliinebakmadan halk arasnda en iyi beyinleri kendi hiyerarflisi iinde toplamas da, dinadamlarnn egemenliini ve halkn bamlln salamlafltrmann baflta gelenyollarndan biriydi. Egemen bir snfn, baml snflarn en yetenekli kiflilerini ara-sna alabildii lde, egemen durumu daha salam ve tehlikeli olur.

Snflar arasndaki dikey toplumsal hareketliliin boyutlarn abartmamak gere-kir. Bu hareketlilik ounlukla gelir ve eitim dzeyleri birbirlerine yakn olan top-lum dzeylerinde gerekleflmifltir.

Marx, ifli snfnn sosyalist devrimi yaratacak hareketini, sanayileflmifl kapita-list lkelerde bekliyordu. Daha dorusu, oluflturduu kuram bunun byle olmas-n gerektiriyordu. nk, kapitalizmin geliflmesi lsnde snflar aras eliflkilersivrileflecek ve beklenen toplumsal patlama gerekleflecekti. Oysa Marxn bekle-dii devrim, geliflmifl kapitalist lkelerde deil, arlk Rusyas gibi yar feodal birtoplumsal ortamda gerekleflti. Marksistler de bu durumu, Rusyay kapitalizminen zayf halkasolarak nitelendirerek aklamaya alfltlar.

Marxn bekledii proleterya devriminin sanayileflmifl Bat lkelerinde deil de yar feodal

arlk Rusyasnda gerekleflmesinin nedenlerini tartflnz.

Aslnda gerek Marxn ve gerekse Engelsin, geliflmifl lkelerde snf atflmas-nn barfl yollardan gerekleflebilecei dflncesine de tmden yabanc olduklarsylenemez. Marx, 1852 ylnda yazd bir yazda flyle diyordu: ngilterede ge-nel oy hakk, ifli snf iin siyasal iktidara eflittir. Bundan dolay ngilterede genel

oy hakknn uygulanmas, Kara Avrupasnda sosyalist saylan her nlemden okdaha sosyalist bir nlemdir. On dokuz yl sonraki bir baflka yazsnda, gene iflisnfnn barfl yollardan iktidara gelebileceini sylemek gereini duymufltu.

Engels de eflitli vesilelerle, snf atflmalarnn biiminin, lkeden lkeye, top-lumdan topluma, koflullara bal olarak deifleceini kabul etmekteydi. ErfurtProgramnn Elefltirisinde flu satrlara rastlanyordu: Halkn genel seimlerle b-tn iktidar elinde bulundurabildii ve anayasann ulusun oylarnn ounluunasahip olana herfleyi yapma olanan verdii lkelerde, eski toplumdan yeni top-luma geiflin barfl yollardan gerekleflebileceini kabul ediyoruz. Engelsin ba-rfl geiflin olanakl olduunu dflnd lkelerin baflnda; ABD, ngiltere veHollanda bulunuyordu.


SIRA S ZDE

Snflar arasndaki dikeytoplumsal hareketliliinboyutlarn abartmamakgerekir. Bu hareketlilikounlukla gelir ve eitimdzeyleri birbirlerine yaknolan toplum dzeylerindegerekleflmifltir.


14/20

Marksizme gre, devletin snf atflmalarnn rn bir kurum olduunu biliyo-ruz. retim aralar zerindeki zel mlkiyet kalknca toplumsal snflar da kalka-cak, toplumsal snflar olmaynca snf atflmas olmayacak ve sonunda devlete ge-rek kalmayacakt. Geici bir Proleterya Diktatrlaflamasndan sonra, devletyavafl yavafl yok olacak ve bireylerin zerindeki -devletten kaynaklanan- basklarda ortadan kalkaca iin, gerek bir zgrlk ortam domufl olacakt.

Oysa bu konudaki en eski rnee baknca, ok farkl bir geliflim izgisiyle kar-fllaflyoruz. 1917 Rus Devriminden sonra, retim aralar zerindeki zel mlkiyetdzeni kaldrld, ama tam anlamyla snfsz bir toplum ortaya kmad gibi, dev-let de giderek yok olacana, daha etkin ve gl bir duruma geldi. ProleteryaDiktatrl Lenin zamannda tek partinin diktatrlne, Stalin dnemindede, tek kiflinin diktatrlne dnflt. Tarihin hi bir dneminde rastlanmadkadar mdahaleci bir devlet modeli olufltu. Milovan Cilasn deyimiyle, ayrcalk-l bir ynetici Yeni Snfortaya kt ve ifli snfn temsil ettiini ne sren bu

kk aznln ayrcalklarnn srmesi iin baskc bir devlet gcnn varl zo-runlu hale geldi.

Marksist kuram, alt yapnn deiflmesiyle birlikte, bir st yap kurumu olan si-yasal rejimin de ona bal olarak deifleceini ngryordu. 1917den sonra, Sov-yetler Birliinde retim aralar zerindeki zel mlkiyet sisteminin kalkmas, re-tim iliflkilerinin deiflmesi, yani alt yapnn deiflmesi anlamna gelmekteydi. Amabu deiflme, st yapda beklenen deiflmeleri, peflinden srklemedi. Tersine ge-ici olmas gereken proleterya diktatrl, bir st yap kurumu olduu halde,kalkmamakta direndi ve alt yapdaki baz deiflmeleri de etkiledi. Bylece, alt ya-pdaki dnflmlerin st yapya yansmasnn kendiliinden olamayaca dflnce-si yaygnlaflmaya bafllad. Demokratik, zgrlk bir siyasal kltr birikimininbulunmayflnn nemi de ortaya kt.

Marxn kuramn oluflturduu dnem, gerekten de, snf atflmalarnn ege-men olduu koflullar ieriyordu. Ama, tarihin birok dnemlerinde ve adafl top-lumlarn bazlarnda bile, siyasal atflmann, genellikle halkn dflndaki sekinlerarasnda getii de olmufltur. 19uncu yzyla gelinceye kadar, Batl toplumlarndurumu da pek farkl deildi. Genifl halk ynlar, iinde bulunduklar durumunbilincine varacak eitimden, aydn nderliinden ve karlarn savunabilecek ola-naklardan ounlukla yoksundu. Bu gibi ortamlarda, ekonomik bakmdan glolan snflarn iindeki ekiflmeler, hanedanlar ya da kabileler arasndaki rekabet-ler, ulusal ya da dinsel sorunlar ve nihayet kiflisel tutkular, siyasal atflmada nplana kabiliyordu. Cumhuriyet Trkiyesinde bile, 1950li yllarda ok partili d-nemin bafllarnda, etkili baz ailelerin yelerinin, rakip partilerin liste bafllarn

uzun sre ellerinde tuttuklar seim evrelerinin varln biliyoruz.

Tarih boyunca neden genifl halk ynlarndansa ekonomik bakmdan gl snflar arasn-

daki atflmalar siyasal yaflamn konusu olmufltur?

Maurice Duverger, bu konuda gerein teki yzn flu satrlarla yanstyor:Snf atflmasnn, siyasal mcadelelerin temel etkenlerinden birisi olduunu

gsterme baflars Marksizme aittir. Ama bu etkenin her zaman ve her yerde belir-

leyici olduunu, tm dier etkenlerin ondan kaynaklanan ikinci dereceden etken-

ler olduunu ne srmesi ise bir hatadr... Hatta on dokuzuncu yzyl ile yirmin-

ci yzyln bafllarnda, snf atflmas ok ar bast halde, siyasal mcadelelerin

tek nedeni olmamfltr. Ulusal rekabetler, dinsel ya da ideolojik karfltlklar vb.

100 Siyaset Bi l imi

SIRA S ZDE

Marksizme gre, retimaralar zerindeki zelmlkiyet kalknca toplumsalsnflar da kalkacak,toplumsal snflar olmayncasnf atflmas olmayacakve sonunda devlete gerekkalmayacakt.

Tarihin birok dnemlerindeve adafl toplumlarnbazlarnda bile, siyasalatflmann, genelliklehalkn dflndaki sekinler

arasnda getii bir olgudur.


15/20

nemli bir rol oynamfltr. Marksizm bunu yadsmyor, ama tm dier etkenlerin

snf atflmasndan kaynaklandn ne sryor. Dinlerin ve ideolojilerin, snf

karlarn gzden saklamaya yaradn sylyor. Ulusal, rksal vb. temalar iin

de yle. Bu zmleme ancak greli olarak geerlidir. Din ezilenlere sabr vererek

ayrcalkl toplum kesimlerinde hizmet etmekle bir anlamda halkn afyonu say-

labilir; ama din yalnz bundan ibaret deildir. Bir te dnya gereksinmesi, sa-

dece snf atflmalarnn yansmas saylmaz. Yurtseverlik, ayn ulusun iindeki

ezilenlerle ezenler arasnda yapay bir dayanflma oluflturmaya hizmet eder; bu ay-

n zamanda, insann doduu topraklara karfl doal olarak duyduu balln

rndr.

Maurice Duvergerye gre siyasal mcadelede snf atflmas dflnda hangi unsurlar

bulunmaktadr?

Geri Kalmfl lkelerde DurumGeri kalmfl lkelerin snf yaps da, snflar aras iliflkiler ve bu iliflkilerin siyasalyaflama yansmas da, belirli farkllklar, belirli zellikler gsterir. Bu durum, biryandan kendi evrimlerinin, te yandan da geliflmifl lkelerden kendilerine yans-yan baz dfl koflullarn rndr.

Geri kalmfl lkelerde ilk dikkati eken zellik, orta snflarn zayfldr. Bu l-keler -bir iki istisna dflnda- uzun bir dnem smrge durumunda kalmfllard.Uluslaflma srecinde ve adafl anlamda devlet kurumlarna sahip olma asndangerideydiler. Ulusal ordunun ve sivil brokrasinin yokluu, orta snflarn zayfl-nn temel nedenlerinden birisini oluflturuyordu. Eski smrgeler siyasal bamsz-lklarn kazandnda, snfsal yapdaki bu boflluun yaratt sakncalar, ister iste-mez siyasal yapya da yansmaktayd. Bir snflar dengesinden ok, bir snflar den-gesizlii gze arpmakta ve rnein, Trkiye dzeyindeki bir demokrasiyi bile ola-naksz klmaktayd.

Batda sanayi geliflirken orta snflarn bir blmnn iflilefltii, ama bu ara-da hizmet kesiminin geliflmesiyle birlikte, orta snflarn sonunda geniflledii bili-niyor. Diyelim ki, bir yerde kurulan ayakkab fabrikas, yaflamn ayakkab yapa-rak salayan birok kiflinin dkkann kapatmas sonucunu veriyordu. Onlar dagidip, o fabrikann iflisi ya da ustabafls olabiliyorlard. Oysa benzer bir geliflmegeri kalmfl lkeler asndan sz konusu deildi. rnein; 1838 ticaret anlaflma-sndan sonra, ngiliz dokumalar Osmanl pazarlarn istila ederken, geimini eltezgahlarnda dokuma yaparak salayan Osmanl yurttafllar iin, atlyelerini ka-payarak, o dokumalar reten fabrikalara gidip cretli olmak olana yoktu. re-

tim ve gelir dzeyi dflmfl, yoksullaflmfl olarak varln srdrmek zorundayd-lar. Bu da, geri kalmfl lkelerde orta snflarn zayf olmasnn bir baflka nedeni-ni oluflturmaktadr.

Bu gibi lkelerde, ikili bir snfsal piramit yan yana bulunur. nce, derebeyi ni-teliindeki byk toprak sahipleri ve genifl kyl kitlelerinden oluflan gelenekselbir yap, ok genifl bir krsal kesimde egemendir. Onun yan baflnda ise, zelliklebyk kentlerde grlen tccar-sanayici kesimi ile ifli snfnn oluflturduu bir ya-p vardr. Birinci yap giderek zayflayp ikincisi glenmekle birlikte, yan yanalk-larnn ok uzun sreli olduu sylenebilir.

Batl lkelerde ticaret ve sanayiinin geliflmesi bir i dinamiin rn olduuiin, bu geliflme srasnda toprak soylularla kent soylular arasndaki atflma ka-

nlmazd. nk kentsoylularn ve dolaysyla kapitalizmin geliflmesi iin, derebey-


SIRA S ZDE


16/20

liin sona ermesi, toprak soylularn gcnn krlmas, ellerindeki ayrcalklarnkalkmas gerekiyordu. rnein; toprak reformunun gerekleflmesi bu atflmannrn olduu gibi, ayn atflma, demokrasinin geliflmesine de dorudan katklaryapmflt.

Kapitalizmin ortaya kmas Batl lkelerdeki snf yapsnda ne gibi deiflimler

dourmufltur?

Gemiflte Batda rastlanan bu atflmann benzerlerine, geri kalmfl lkelerderastlamyoruz. nk, bu lkelerin tccar-sanayici kesimleri (kentsoylular), o top-lumlarn kendi i dinamikleri sonucu domamfl, dfl kapitalizmin etkisiyle, onunbir uzants olarak ortaya kmfltr. Bu nedenle de hem zayf hem dfla bamldr-lar. Bir yandan iteki eski egemen glerle (toprak soylular), te yandan da dflta-ki balantlaryla iyi iliflkiler iinde olmak zorundadrlar. Zaten ierde de, yeni bir

snf oluflturmaktan ok, genellikle byk toprak sahiplerinin bir uzants olarakgeliflmifllerdir. Baz istisnalar dflnda, topraktan elde edilen gelir, zamanla ve dflkoflullarn zorlamasyla, nce ticaret, sonra da sanayi sermayesine dnflmeye bafl-lamfltr. Bylece, toprak soylu kent soylu iflbirlii, rnein bir toprak reformunubyk lde olanaksz klmfltr.

Geri kalmfl lkelerin genel zellikleri nedir?

Byk bir ounluk okuma-yazma bile bilmezken, ancak kk bir aznlnyksek renim grmfl ve hatta bazen renimini geliflmifl lkelerde tamamlamfloluflu, geri kalmfl lkelerin toplumsal yaplarndaki bir baflka zellii oluflturur. l-ke ynetimini elinde tutmas kanlmaz olan bu sekin kitle, doal olarak varlkl

toplum kesimlerinin bir uzantsdr. Cahil kitleleri kmsemeleri, ynetim gcnellerinden brakmak istememeleri ve halk denetimini doal karfllamamalar (hal-kn eitim dzeyinin geriliinden dolay) beklenebilen davranfllardr.

Geri kalmfl lkelerde sanayi iflileri, yalnz sayca az deil, ayn zamanda -biranlamda- ayrcalkl bir toplumsal kesim olufltururlar. nk gelir dzeyleri ve ya-flam koflullar, az toprakl ya da topraksz kylden ok daha iyidir. stelik, gele-neksel dengelerin bozulmasyla nfusun daha hzl artmas ve topraa dayal re-timin daha az sayda iflgc ile yaplabilmesi sonucu, ortaya kan iflsizler ordusu-nun yaratt ortamda srekli ifl bulabilmenin kendisi bile bir ayrcalk saylabilir.Bu nedenle de, hele cretlerini savunabilecekleri haklarla donatlmfllarsa, geri kal-mfl lke ifli snflarnn, Marxn bekledii tutum iinde olabilmeleri zordur.

Geri kalmfl lkeleri Batl lkelerden ayran temel farkllklar ve bunlarn snf yaplarna

yansmalar nelerdir?

Marx, bir sosyalist devriminin oluflumu asndan, kyl snfndan, geri kalmfllkelerde de pek bir fley beklemiyordu. Kyl snf ancak, zaman iinde ve olay-larn zorlamasyla, karnn, burjuvazinin deil, ifli snfnn karlaryla balantlolduunu anlayabilirdi. Lenin ise, yalnz Avrupada deil, geri kalmfl lkelerde dekurtuluflun, geliflmifl lkelerin ifli snflarna bal olduunu savundu. Oysa gerikalmfl lkelerdeki geliflmeler, bu ngrlere ounlukla uygun olmamfltr.

Marxn ngrd devrimin ilk gereklefltirildii lke olarak Rusya, gl iflisnfna sahip bir sanayi lkesi deildi. Ama belirli merkezlerde younlaflmfl bir ifl-

102 Siyaset Bi l imi

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


17/20

i snf sz konusuydu. Oysa, rnein inde, Rusyadaki dzeyde bile bir iflisnf bulunmuyordu. Maonun nderliindeki in devriminde, kyl snf devrim-ci bir g olarak ortaya kt. Tm bu oluflumlar da, Marksistler arasnda farklgrfllerin ortaya atlmasna neden oldu.

1917 sonras Rusyasnda bir sre nemli grevlerde bulunan Sultan Galiev,Batl toplumlarda bir proleterya snf olduunu, oysa Douda proleter uluslardansz edilebileceini savunuyordu: Mslman halklar, proleter uluslardandr. n-giliz ve Fransz proleteryalar ile Fasn, Afganistann proleteryalarnn ekonomik

durumlar arasnda byk bir fark vardr. Mslman lkelerin ulusal hareketinin

sosyalist bir devrim nitelii tafld sylenebilir.

Bir Tatar Trk olan Sultan Galiev, proleter uluslarn temsil edildii, geliflmifllkeler karflsnda bu geri kalmfl lkelerin karlarnn savunulaca bir birlik (En-ternasyonal) dflncesinin nclerindendi. Bunun ilk aflamasnda ise, AsyadakiTrkleri bir araya getirecek olan, byk bir Trk devleti oluflturulmal ve devletin

ad Turanolmalyd. Galievin, sosyalist devriminin nc gc olarak dfln-d parti ise, kyl, ifli ve kk burjuvalar temsil edecekti.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinde, Stalinin ipleri ele almasyla birlikte,Sultan Galiev ve benzerlerinin sesleri -bazen acmaszca olmak zere- susturuldu.Rus Komnist Partisinin 1923te yaplan kongresinde Stalin, proleterya diktatr-lnn sadece merkezdeki sanayi iflisine dayanacan ilan ederken, Kalilin derejimin hedeflerinden birini flyle zetliyordu: ... Bozkr halklar olan Krgzlara,zbeklere, Trkmenlere, Leningrad iflisinin lklerini kabul etmei retmek...

Kemalist Devrimin ideolojisini oluflturmak amacyla, 1932-1934 yllarnda biravu aydn tarafndan yaynlanan KADRO Dergisinde savunulan dflnceler dekonumuz asndan ilgintir. Kadroculara gre; Marxn snf atflmalarna dayaltarihsel maddecilik anlayfl ancak on dokuzuncu yzylda geerliydi. Oysa yirmin-ci yzyldaki temel eliflki, smren lkelerle smrlen lkeler arasndayd.Marxn ngrd anlamdaki snf atflmalar ancak smren lkelerde grlr-ken, smrge ya da yar smrge durumundaki lkelerde, o anlamda ifli ve bur-juva snflarndan sz edilemezdi.

Kadrocular, smrlen lkelerden aktarlan kaynaklardan, smrlen lkelerinifli snflarnn da pay aldn ve bu nedenle de, devrimci deil uzlaflmac birtutum takndklarn dflnyorlard. yleyse, nce ulusal kurtulufl savafllar ilesmren - smrlen lkeler arasndaki eliflki zlmeliydi. Ancak ondan sonra,smren lkelerdeki smren-smrlen snflar arasndaki eliflkiler n planakp, sosyalist bir devrime dnflm salayabilirdi.

Trkiyenin toplumsal yapsnn, zellikle orta snflar asndan, dier geri kal-

mfl lkelerin byk oundan farkl olduunu vurgulamak zorundayz. Kendisisiyasal bamszln hemen hi bir zaman yitirmedii gibi, yzyllar sren bykbir imparatorluun asker-sivil brokrasisini devralmfl olmak, gen Trkiye Cum-huriyeti iin byk bir olanakt. Orta snflarn bu greli gll, sadece kendidengeli bir toplumsal yaps yaratmakla kalmamfl, ayn zamanda, Atatrkndayanaca nemli bir gc oluflturmufl ve gelecein demokrasisinin oluflumunukolaylafltrmfltr.

Trkiyenin snfsal adan zellikleri nelerdir?


SIRA S ZDE

Marxa gre kyl snfancak, zaman iinde veolaylarn zorlamasyla,karnn, burjuvazinin deil,ifli snfnn karlarylabalantl olduunuanlayabilirdi.

Kadroculara gre; Marxn

snf atflmalarna dayaltarihsel maddecilik anlayflancak on dokuzuncuyzylda geerliydi. Oysayirminci yzyldaki temeleliflki, smren lkelerlesmrlen lkelerarasndayd.


18/20

Siyaset Bi l imi104

zetTarih boyunca toplumlarda rastlanan katman trlerinin en

nemlisi snftr. Katmanlaflmann en kat biimi Hindis-

tanda grlen kast lardr. Orta a Avrupasnda da soy-

lular din adamlar ve bu iki grubun dflnda kalanlar olmak

zere bir ayrm vard.

Toplumsal snflar birbirlerinden gelir dzeyi yaflam bii-

mi-toplumsal saygnlk gibi kriterlerle ayrlrlar.

Marksist dflncede snflar yaratan temel etkenin iflbl-

m olduu ifade edilmifltir. flblm, retim aralar ze-

rindeki zel mlkiyeti, retim aralarnn zel mlkiyeti

de toplumsal snflar yaratmfltr. Marxa gre orta snf za-

manla yok olacak ve toplum iki kesimden oluflacaktr.

Devlet sadece egemen snfn kendi varln srdrebil-

mek iin kulland bir aratr.Marksist kuramn snf atflmalaryla ilgili yn de dier

ynleri gibi btnyle doru kmamfltr. Sendika ve ben-

zeri demokratik kurulufl yardmyla, sosyal devlet anlay-

flyla iflilerin durumlar iyileflmifltir. Proleterya devrimi Ba-

tl kapitalist lkelerde deil, arlk Rusyasnda ortaya

kmfltr. Devlet ortadan kalkmamfl, tam tersine konumu-

nu giderek glendirmifltir.

Maurice Duverger, snf atflmasnn siyasal mcadelede

nemli bir etken olduunu ama tek etken olmadn ak-

lamfltr. Ulusal rekabetler, dinsel ya da ideolojik karfltlk-

lar da son derece nemli faktrlerdir.

Geri kalmfl lkelerin durumu daha farkldr. Bunlarn o-

u eski smrgelerdir ve bir orta snf yoktur. Genellikle

bir tarafta byk toprak sahipleri, dier tarafta byk kent-

lerde yerleflen sanayici ve tccarlarla ifliler vardr.

yi eitim grmfl kk bir aznlk sekin grup olarak l-

keyi ynetir. Geri kalmfl lkelerin sanayi iflileri hem sa-

yca azdrlar hem de ayrcalkl bir toplumsal kesim olufl-

tururlar. Srekli iflleri vardr. Gelir dzeyleri greceli ola-

rak iyidir.

Sultan GALEV, proleter snflar yerine proleter uluslar

dflncesini ortaya atmfltr. Kemalist devrim ideolojisini

oluflturmay amalayan Kadro Dergisi de Marksist dfln-

cenin snf atflmalarna dayal olan tarihsel maddecilik

anlayflnn 19. yzylda kaldn ileri srmfltr. KADRODergisi yazarlarna gre yirminci yzyldaki temel eliflki

smren lkelerle smrlen lkeler arasndayd.

Trkiye ise toplumsal yap asndan smrge lkelerin-

den ok farklyd. Siyasal bamszln hi kaybetmemifl-

ti. Byk ynetim tecrbesi vard. Asker ve sivil brokrat-

lara sahipti. Ksaca var olan orta snf daha dengeli bir top-

lumsal yap ortaya koymufltu.


19/20

nite 5 - Siyasal Yaflam inde Toplumsal Sn f lar 105

Kendimizi Snayalm1. Kast sistemi afladaki lkelerden hangisinde olufl-mufltur?

a. Hindistan

b. Portekiz

c. spanya

d. Latin Amerika

e. Fransa

2. Marksistlere gre, toplumsal snflar oluflturan ge afla-dakilerden hangisidir?

a. Gelir dzeyi

b. Yaflam biimi

c. Toplumsal saygnlk

d. Eitim dzeyie. retim aralarnn zel mlkiyeti

3. Kastlar ile toplumsal snflar arasndaki temel farknedir?

a. Kastlar daha az kifliden oluflur.

b. Kast toplumsal snf iinde bir kesittir.

c. Toplumsal snf kast iinde bir kesittir.

d. Kastlar Avrupa lkelerinde toplumsal snflar ise

Afrika lkelerinde grlr.

e. Toplumsal snflar arasnda, kastlarda olmayan di-

keyine hareketlilik denebilecek bir geifl vardr.

4. Kendiliinden var olan bir toplumsal snf, toplumsalgce dnfltren temel unsur afladakilerden hangisidir?

a. Siyasal iktidar

b. Siyasi partiler

c. Sendikalar

d. Snf bilinci

e. Devlet

5. Geri kalmfl lkelerde toprak reformu niin byk l-de olanakszdr?

a. Topra iflleyebilecek yeterli nfus yoktur.

b. Eitim dzeyi dflk olduu iin insanlarn byle

bir talepleri yoktur.

c. Toprak reformu yaplsa ve yeterli nfus olsa bile

topra ifllemek iin gereken makine ve tehizat

salayacak sermaye yoktur.

d. Toprak soylularla kentsoylular koflullar gerei ifl-

birlii iinde olduklarndan toprak reformunu zor-

layacak bir mekanizma oluflmamfltr.

e. Devlet toprak reformunun yararna inanmamaktadr.

6. Modern zamanlarda rk kast uygulamasn yakndneme kadar srdren lke afladakilerden hangisidir?

a. Yunanistan

b. Sovyetler Birlii

c. Gney Afrika

d. Hindistan

e. Portekiz

7. Afladakilerden hangisi toplumsal tabakalara bir r-nek deildir?

a. Kol iflisi-kafa iflisi ayrm

b. Tccar-sanayici ayrm

c. Orta snfta yer alan meslek sahibi-kamu grevlisi

ayrm

d. Nalbur-Hrdavat ayrme. fli-patron ayrm

8. Marksizmin kurucularna gre Dounun bask rejimle-rinin temelini afladakilerden hangisi oluflturur?

a. Kyl snfnn byk olmas

b. Burjuva snfnn byk olmas

c. fli snfnn gl olmas

d. Kentlerin geliflmifl olmas

e. Dinsel nedenler

9. Marksizme gre devletin konumu nasldr?a. fli- memur koalisyonunun elindedir.

b. Egemen snfn elinde bir aratr.

c. Kyl snfnn elindedir.

d. fli snfnn elindedir.

e. Brokratlarn elindedir.

10. Kadroculara gre yirminci yzylda temel eliflki afla-dakilerden hangisi arasndadr?

a. fli snf - burjuvazi

b. Smren lkelerle - smrlen lkeler

c. fli snf - kyl snf

d. Kyl snf - burjuvazie. Ezenler - ezilenler


20/20

Siyaset Bi l imi106

Yaflamn inden

Takunyailk bakflta insana bir lke ad gibi geliyor takunya... Le-tonya, Brezilya, Laponya, Takunya... Takunyallar bu uzaklkenin vatandafllar sanki... Brezilyallar, Laponyallar,Takunyallar...

Kelimenin bu arflma anak tutmas Yunan kkenliolmasndan... Takunyann Trke kkenli karfll yok za-ten... Naln, derseniz, arapadan aktarma... yle anlafllyorki, takunya, Arap-Bizans krmas bir ayaklk. Tahtadan ya-plmas bafllca zellii... st tarafndan bir atk, ya da tas-

ma ile ayaa balanyor, sonra da takur tukur yrnyor...Takunya snf snftr... fiimdi biliyoruz ki, takunyay s-nflara ayrdmz iin softalar bize fkelenip:- Milleti snflara ayrdmz yetmiyormufl gibi takunyal-

lar da snflara m ayryorsunuz? deyecekler.Ne yapalm ki gerek budur. Snf gerei takunyaya da

girmifl... Biz demesek de desek de takunya snf snf... Se-def kakmal takunyalar var, kuflku takunyalar var, sade ta-kunyalar var, plj takunyalar var, abdesthane takunyalar

var, hamam takunyalar var... Dflnn bir kere, l yka-yclarn giydii, mostaras bozuk, rendesi kaln, kayflkopmufl, tahtas rmfl takunya ile Hiltonun havuzun-da gnefllenen sosyete yosmasnn uzun topuklu, ince na-

kfll narin biimli ve de Beyolunun en pahal maaza-sndan satn alnmfl takunyas bir midir?

Birdir diyen nabekrlar, snf gereini inkr edenlerdir.Snf gerei nemli bir gerektir. Hakikatleri anlamak

istiyorsanz ille de tarih geliflimi iinde snf gereindenbakacaksnz olaylara... Eskiden Osmanl konaklarndatakunyann byk nemi vard. Atklar stnde birer za-rif gmfl kufl bulunan takunyalar, gelin hamamlarndanazeninler gerdee girmek iin hazrlanrken gzelimayaklarnda ses verirdi tkr tkr... Sesinde bile bir asalet

vard o soylu nalnlarn... Gzel ayaklar sarmalamasn di-ye nice ustann gz nuru aln teriyle geceler ve gndz-lerin emeiyle meydana gelirlerdi. Zamann ustalar ko-

naklara, yallara, sultanlara, prens seslere naln yapmaklavnrlerdi.

Daha telerde flehrin yoksul mahallelerine doru sra-dan nalnlar giyilirdi. Ne var ki, sradan nalnlar hor gr-mek doru deildir. Fakir snflarn hayatnda nemli rol

vard takunyalarn... En ucuz yazlk ayakkab olduu gibigiyip karmas kolayd. Kavga-dvfl srasnda, gerek sa-

vunma gerek saldr arac olarak ok ifle yaryordu. Szgelifli ekme baflnda sray bozarak nce su almak isteyenherhangi bir hatun:- Seni st bozuk flrfnt.. diye kafasna en azndan bir

ka okkal takunya yiyebilirdi.

Kaynak: lhan Seluk, Cumhuriyet Gazetesi, 28 Eyll

1969.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. a Toplumsal Katman Trleri ksmn yeniden gz-

den geiriniz.

2. e Toplumsal Snflar Yaratan Etkenler ksmn

yeniden gzden geiriniz.

3. e Marksist Snf Anlayfl ksmn yeniden gzden

geiriniz.

4. d Marksist Snf Anlayfl ksmn yeniden gzden

geiriniz.

5. d Geri Kalmfl lkelerde Durum ksmn yeniden

gzden geiriniz.

6. c Toplumsal Katman Trleri ksmn yeniden gz-

den geiriniz

7. e Toplumsal Katman Trleri ksmn yeniden gz-

den geiriniz8. a Marksist Snf Anlayfl ksmn yeniden gzden

geiriniz.

9. b Snf Bilinci ve Snf atflmas ksmn yeniden

gzden geiriniz.

10. b Geri kalmfl lkelerde Durum ksmn yeniden gz-

den geiriniz.

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

ALPAR, Cem. KADRO, (tpk basm), Ankara ktisadi veTicari limler Akademisi, Ankara, 1978.

ARMAAN, Sibel-brahim.Toplumbilim, Barfl Yay., z-mir, 1988.

BOTTOMORE, T.B. Toplumbilim, (ev. nsal Oskay),Doan Yaynevi, Ankara, 1977.

DUVERGER, Maurice. Siyaset Sosyolojisi,Varlk Yay.,stanbul, 1975.

DENCAUSSE, SCHRAM. Asyada Marksizim, stanbulMatbaas, stanbul, 1966.

ERGUN, Doan. Sosyoloji ve Tarih,Yar Yaynlar, stan-bul, 1973.

GARAUDY, Roger. Marx in Anahtar, (ev. A.T.Kfllal),Bilgi Yaynevi, Ankara, 1975.

LENN, V. Marx, Engels, Marxisme, Editions en languesentrangeres, Moscou.

MARX, Karl. Marxn Toplum Kuram, Doan Yay., An-kara, 1971.

OZANKAYA, zer. Toplumbilimine Girifl, S.B.F. Yay.,Ankara, 1979.

PAPAIOANNOU, Kostas. Les Marxistes, Jai lu, Paris,1965.

ROCHER, Guy. Le Changement Social, Editions HMH,Paris, 1968.

SENCER, Muzaffer. Sosyal Snflar (kriter ve gsterge-ler), Gzlem Yay., stanbul, 1974.

TRKDOAN, Orhan. Sosyal Hareketlerin Sosyoloji-si, Kltr Bakanl Yay., Ankara, 1988.

Documents

Siyaset Bilimi unite05