ISBN 13: 978-975-250-044-0

Adres Yayınları® / 421. Baskı: Temmuz 2015

© 2015, Adres Yayınları®

© 2015, Atilla Yayla

Yayın Editörü: Hasan Yücel BaşdemirYayına Hazırlayan: Harun KabanSayfa Düzeni: Emre TurkuDizgi: Uluslararası Piri Reis Kültür AjansıKapak Tasarımı: Muhsin Doğan Baskı: Tarcan Matbaası Adres: Zübeyde Hanım Mah. Samyeli Sok. No: 15, İskitler, Ankara Telefon: (312) 384 34 35-36 | Faks: (312) 384 34 37 Sertifika No: 25744

liberteyayıngrubu

Adres: GMK Bulvarı No: 108/16, 06570 Maltepe, AnkaraTelefon: (312) 230 87 03 | Faks: (312) 230 80 03E-mail: info@liberte.com.tr | Web: www.liberte.com.trSertifika No: 16438

Adres Yayınları® Liberte Yayın Grubu’nun tescilli bir markasıdır.

Atilla Yayla Siyaset Bilimi

Atilla Yayla Siyaset Bilimi

ATILLA YAYLA

Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden lisans (1980), yüksek lisans (1982) ve doktora

derecelerini (1986) alıp Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Hacettepe Üniversitesi, Gazi

Üniversitesi ve Plato Meslek Yüksekokulu’nda öğretim üyeliği yapmıştır (1986-2012). Profesör

Yayla hâlen İstanbul Ticaret Üniversitesi’nde öğretim üyesidir.

TDV, TSID, Mont Pelerin Cemiyeti gibi kurumlarda üyelikleri bulunan Yayla, aynı zamanda Liberal

Düşünce Topluluğu’nun kuruluşuna öncülük etmiştir ve halen bu topluluğun yönetim kurulu

başkanlığını yürütmektedir. York Town Internet University ve Center of New Europe üyesi olan

Yayla Büyük Britanya ve Amerika Birleşik Devletleri’nde farklı üniversitelerde misafir öğretim

üyesi olarak bulunmuştur.

Atilla Yayla Yeni Şafak’ta günlük yazılar yazmaktadır.

Bazı Eserleri:

Terörizm Üzerine (1990) • Liberal Bakışlar (Liberte Yayınları, 1993, 2. Baskı: Profil Yayınları,

2014) • Sosyal ve Siyasal Teori (Derleyen) (Siyasal Yayınları, 1994) • Refah Partisi Üzerine (Melih

Yürüşen ile birlikte) (1996) • Siyasî Partiler Araştırması (Melih Yürüşen ile birlikte) (1996) • Siya-

set Teorisine Giriş (1998) (3. Baskı: Kesit Yayınları, 2012) • Islam, Civil Society and Market Economy

(Derleyen) (Liberte Yayınları, 1999) • Devletçi Zihniyet ve Piyasa Ekonomisi (Liberte Yayınları,

2000) • Özgürlük Yolu: Hayek’in Sosyal ve İktisadî Felsefesi (Liberte Yayınları, 2000) • Demok-

rasiyi Koruma Kılavuzu (Liberte Yayınları, 2001) • Fikir Hareketleri ve Liberal Düşünce Toplulu-

ğu (2003) (2. Baskı: Liberte Yayınları, 2013) • Piyasa Medeniyeti (Derleyen) (Liberte Yayınları,

2004) • Siyasî Düşünce Sözlüğü (2005) (5. Baskı: Adres Yayınları, 2011) • İki Cumhuriyetin Kav-

gası (Liberte Yayınları, 2007) • İktisat ve Hayat (Liberte Yayınları, 2007) • Liberallik-Demokratlık

Tartışması (Etyen Mahçupyan’la beraber) (Liberte Yayınları, 2008) • Hayek’in Liberalizm Anlayışı

(Kesit Yayınları, 2012) • Özgürlüğün Peşinde: Atilla Yayla (Söyleşi: Oğuz Turan Yayla) (Liberte Ya-

yınları, 2013) • Hangi Liberalizm? (Editör; Liberte Yayınları, 2013) • Karşılaştırmalı Siyasal Sistem-

ler (Adres Yayınları, 2014) • Kemalizm: Liberal Açıdan Bir Tahlil (2. Baskı, Liberte Yayınları, 2015)

1. SIYASET VE SIYASET BILIMI 21

2. SOSYAL BILIMLER VE SIYASETE TEMEL YAKLAŞIMLAR 41

3. IDEOLOJILER VE IDEOLOJI YELPAZELERI 73

4. DEVLETLER VE SIYASI SISTEMLER 121

5. DEMOKRASI VE DEMOKRATIK SIYASET 141

6. SIYASÎ PARTILER VE PARTI SISTEMLERI 173

7. SEÇMENLER, SEÇIMLER VE SEÇIM SISTEMLERI 191

8. MENFAAT GRUPLARI VE SIVIL TOPLUM KURULUŞLARI 211

9. ANAYASA, ANAYASAL YÖNETIM VE INSAN HAKLARI 237

10. PARLAMENTOLAR 257

11. YÜRÜTME VE IDARE 277

12. HUKUK VE YARGI SISTEMLERI 311

13. SIYASAL KÜLTÜR VE KAMUOYU 337

14. SIYASAL DEĞIŞIM: DARBE, DEVRIM VE EVRIM 359

15. SIYASET, DEVLET VE EKONOMI 379

KAYNAKLAR 399

DIZIN 403

IÇINDEKILER

1. SIYASET VE SIYASET BILIMI 21

1. Siyaset: Geçmişte ve Bugün . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

2. Siyasetin Anlamı ve Alanı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

3. Siyasetin Sebebi ve Kaynağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

4. Siyasetin Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.1 Siyaset Bir Grup Faaliyetidir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.2 Siyaset Süreklilik Gösteren Bir Faaliyettir . . . . . . . . . . . . . . . 29

4.3 Siyaset Kararların ve Kuralların Uygulanmasını da Kapsar . . 29

5. Siyasette Egemenlik ve Meşruluk Kavramları . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

6. Siyaset Biliminin Kısa Tarihi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

7. Siyasetin İlgili Olduğu Dallar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35

7.1 Sosyoloji ve Siyaset Sosyolojisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35

7.2 İktisat ve Politik İktisat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

7.3 Tarih ve Siyasi Tarih . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

7.4 Psikoloji ve Siyaset Psikolojisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

7.5 Siyaset, Hukuk ve Anayasa Hukuku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

7.6 Antropoloji, Arkeoloji ve Etnografi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

2. SOSYAL BILIMLER VE SIYASETE TEMEL YAKLAŞIMLAR 41

1. Bilim ve Tabiat Bilimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

2. Sosyal Bilimler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

3. Siyaseti Açıklamaya Yönelik Yaklaşımlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

3.1 Kadim (Klasik) Teoriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

3.1.1. Batı’nın Kadim Teorileri 49

3.1.2. Batı Dışı Kadim Teoriler 51

4. Modern Teoriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55

4.1 Sözleşme Teorileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

AYRINTILI IÇINDEKILER

4.2 Kurumsalcı ve Yeni Kurumsalcı Teori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

4.3 Davranışsalcılık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61

4.4 Sistem Yaklaşımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

4.5 Modernleşme Teorisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

4.6 Fonksiyonalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

4.7 Kamu Tercihi Teorisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

3. IDEOLOJILER VE IDEOLOJI YELPAZELERI 73

1. Ana İdeolojiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

1.1 Liberalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

1.1.1. Klasik Liberalizm 77

1.1.2. Amerikan Liberalizmi 81

1.1.3. Anarko-Kapitalizm 83

1.2. Sosyalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

1.2.1. Ütopik Sosyalizm 85

1.2.2. Ortodoks Sosyalizm 86

1.2.3. Demokratik Sosyalizm 90

1.3 Muhafazakârlık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91

1.3.1. Klasik Muhafazakârlık 92

1.3.2. Modern Muhafazakârlık 93

2. Melez İdeolojiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

2.1 Milliyetçilik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

2.2 Nasyonal Sosyalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

2.3 Faşizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

2.4 Sosyal Demokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

2.5 Dinizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

2.6 Anarşizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101

3. İdeolojimsiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

3.1 Çevrecilik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

3.2 Feminizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

4. Mahallî ve Konjonktürel İdeolojiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

4.1 Kemalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

4.2 Baasçılık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110

4.3 Peronizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110

5. Siyasi İdeoloji Yelpazeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

5.1 Lineer Siyasi Yelpaze: Sol ve Sağ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

5.2 Yeni Siyasi Yelpaze Denemeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

5.3 Yayla Siyasi Yelpazesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

6. İdeolojilerden Vazgeçilebilir mi?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

4. DEVLETLER VE SIYASI SISTEMLER 121

1. Devlet ve Unsurları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

2. Devlet ve Güç Temerküzü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125

3. Devleti İzah Etmeye Çalışan Teoriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125

3.1 Geleneksel Yaklaşımlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125

3.2 Sözleşme Teorileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .127

3.3 Evrimci Yaklaşım . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

4. Devlet Tasnifleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

4.1 Klasik Tasnifler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

4.2 Halkın Katılımına Göre Devlet Tasnifi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

4.2.1. Demokratik Devletler 131

4.2.2. Anti-demokratik Devletler 131

4.2.2.1 Geleneksel Hanedanlıklar 1314.2.2.2 Kişisel Diktatörlükler 1324.2.2.3 Kurumsallaşmış Diktatörlükler 1324.2.2.4 Seçimli Otoriteryen Devletler 1334.2.2.5 Totaliter Devletler 133

5. Yapılarına Göre Devlet Tasnifleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

5.1 Üniter Devletler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

5.2 Federal Devletler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135

5.3 Konfederal Devletler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136

6. Fonksiyonlarına Göre Devlet Tasnifleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136

6.1 Sınırlı, Küçük Devlet – Sınırsız, İri Devlet . . . . . . . . . . . . . . . . .136

6.2 Etkili Devlet, Zayıf Devlet, Başarısız Devlet . . . . . . . . . . . . . . . 137

5. DEMOKRASI VE DEMOKRATIK SIYASET 141

1. Demokrasi Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143

2. Doğrudan Demokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145

2.1 Atina Demokrasinin Kusurları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

3. Temsili Demokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

4. Liberal Demokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150

4.1 Liberal Demokrasinin Liberal Unsuru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153

4.1.1 Kuvvetler Ayrılığı 154

4.1.2 Hukukun Hâkimiyeti 154

4.1.3 Anayasal İnsan Hakları Rejimi 156

4.2 Liberal Demokrasinin Demokratik Unsuru . . . . . . . . . . . . . . .156

4.2.1 Demokratik Siyasetin Araçları ve Yöntemleri 156

4.2.1.1 Partiler 156

4.2.1.2 Seçimler 156

4.2.1.3 Siyasî Eşitlik 156

4.2.1.4 Yarışmacı Siyaset 157

4.2.1.5 Siyasal İktidarın Seçimle Değişmesi 157

4.2.1.6 Siyasî İktidarın Halka Hesap Verirliği 157

4.2.1.7 Çoğunluğun Yönetme Hakkı 157

4.2.1.8 Azınlığın Haklarına Saygı Gösterilmesi 158

4.2.1.9 İktidarın Değişik Seviyelerde Paylaşılması 158

5. Demokrasinin Demokrasi Olup Olmadığı Tartışmalı Türleri . . . . .158

5.1 Totaliter Demokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159

5.2 Marksist – Sosyalist Demokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159

5.3 Sosyal Demokrat Demokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

5.4 Muhafazakâr Demokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

5.5 Diğerleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

6. Liberalizm Versus Demokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

6.1 Demokrasinin İdeolojisi Olarak Liberalizm . . . . . . . . . . . . . . . .162

6.2 Demokrasiyle Çelişen Liberalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163

6.2.1 Kim Yönetmeli mi Nasıl Yönetmeli mi? 163

6.2.2 Egemenliğin Kime Ait Olduğu mu Nasıl Kullanıldığı mı? 164

6.2.3 İyi Kanun Kötü Kanun 164

7. Liberal Demokrasi Ne değildir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165

7.1 Demokrasi Bir İdeoloji Değildir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165

7.2 Demokrasi Bir Hayat Tarzı Değildir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

7.3 Demokrasi Doğrunun ve Yanlışın Ölçüsü Değildir . . . . . . . . 166

7.4. Demokrasi Toplumsal Problemlerin Sihirli Çözümü Değildir 166

8. Liberal Demokrasiye Eleştiriler ve Alternatif Arayışları Katılımcı, Müzakereci ve Radikal Demokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .167

6. SIYASÎ PARTILER VE PARTI SISTEMLERI 173

1. Siyasi Partiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

1.1 Parti Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

2. Partilerin Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176

3. Partilerin Fonksiyonları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

3.1 Menfaatlerin Birleştirilmesi ve İletilmesi. . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

3.2 Siyasal Sosyalleştirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

3.3 Oyların Mobilize Edilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

3.4 Vatandaşların Siyasal Sisteme Entegrasyonu . . . . . . . . . . . . .178

3.5 Hükümet Etme – Devleti Çalıştırma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178

3.6 Muhalefet Etme – İktidarı Denetleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178

3.7 Lider Kadroları Bulma ve Yetiştirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178

4. Parti Tipolojileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179

4.1 Kadro partileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179

4.2 Kitle Partileri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179

4.3 İdeolojik Partiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

4.4 Sepet Partileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

4.5 Diğer Siyasi Parti Tasnifleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

5. Parti Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182

5.1 Tek – Parti Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182

5.2 Hakim–Parti Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183

5.3 İki–Parti Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

5.4 Çok–Parti Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185

6. Partilerin Sorunları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

7. Partiler Ölüyor mu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188

7. SEÇMENLER, SEÇIMLER VE SEÇIM SISTEMLERI 191

1. Seçim Kavramı ve Kurumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193

2. Seçimler ve Demokratik Seçimler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

2.1 Oy Verme Hakkı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .195

2.1.1. Oy Vermeyi Etkileyen Faktörler 195

2.1.1.1 Gelir ve Eğitim 1962.1.1.2 Yaş 1962.1.1.3 Cinsiyet – Toplumsal Cinsiyet 1962.1.1.4 Yerleşim Yeri 197

3. Parti Tercihinde Etkili Olan Faktörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197

3.1 Sınıflara Göre Oy Verme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197

3.2 Demografik Faktörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

3.3 Kültürel Faktörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

3.4 Bölgesel Faktörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

3.5 Grup Dinamikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

3.6 Çapraz Etkiler Altında Siyasi Tercihler . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199

4. Seçmenlerin Sınırları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

5. Seçim Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202

5.1 Çoğunlukçu Sistem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

5.2 Nispî Temsil Sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

5.3 Karma Seçim Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207

6. Seçim Sistemleri, Partiler ve Parti Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

8. MENFAAT GRUPLARI VE SIVIL TOPLUM KURULUŞLARI 211

1. Menfaat Gruplarının Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213

2. Menfaat Grubu Tipleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

3. Menfaat Grupları Nasıl Çalışırlar? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .216

4. Menfaat Gruplarının Faaliyet Alanları ve Düzeyleri . . . . . . . . . . . 220

4.1 Yasama Meclisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

4.2 Yürütme Organı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .221

4.3 Siyasal Partiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222

4.4 Yargı ve Mahkemeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

4.5 Medya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

4.6 Halka Gitme ve Gösteriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

5. Menfaat Gruplarının Lehine ve Aleyhine Görüşler. . . . . . . . . . . . . 225

5.1 Lehte Görüşler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

5.2 Aleyhte Görüşler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226

6. Sivil Toplum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

7. Sivil Toplum Kavramının Gelişimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229

8. Sivil Toplumun Faydaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230

9. Sivil Toplum Kuruluşları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231

9.1 Hükümet Dışı Kuruluşlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .231

10. Sivil Toplum Kuruluşu Olma Şartları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

11. Sivil Toplum Kuruluşlarıyla İlgili Problemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

9. ANAYASA, ANAYASAL YÖNETIM VE INSAN HAKLARI 237

1. Anayasa: Kavram ve Muhteva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239

2. Anayasallık ve Anayasal yönetim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240

3. Anayasaların Tarihi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243

4. Anayasaların Fonksiyonları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

5. Anayasa ve İnsan Hakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

5.1 Doğal Haklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

5.1.1. Hayat Hakkı 247

5.1.2. Hürriyet Hakkı 247

5.1.3. Mülkiyet Hakkı 247

5.2 Sivil Hak ve Özgürlükler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

5.2.1. İfade Hürriyeti 248

5.2.2. Din Hürriyeti 248

5.2.3. Teşkilatlanma Özgürlüğü 248

5.2.4. Seyahat Özgürlüğü 249

5.2.5. Yerleşme özgürlüğü 249

5.2.6. Hukuki Güvence Hakları 249

5.3 İktisadi ve Sosyal Haklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249

10. PARLAMENTOLAR 257

1. Parlamento Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

2. Parlamentoların Doğuşu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

3. Parlamentoların Sistem İçindeki Yeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

4. Parlamentoların Yapısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

5. Parlamentoların Fonksiyonları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

5.1 Temsil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

5.2 Kanun Yapma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

5.3 Hükümet Çıkarma ve Hükümeti Destekleme . . . . . . . . . . . . 268

5.4 Hükümeti Eleştirme ve Denetleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269

5.5 Siyasal Kadroların Devşirilmesi ve Eğitilmesi . . . . . . . . . . . . .271

5.6 Meşruiyeti Temsil Etme ve Üretme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272

6. Meclisler ve Milli İrade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272

7. Meclisler Zayıflıyor mu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274

11. YÜRÜTME VE IDARE 277

1. Başkanlık Sisteminde Yürütme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279

2. Parlamenter Sistemde Yürütme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

3. Yarı Başkanlık Sisteminde Yürütme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284

4. Yürütmenin Fonksiyonları ve Yetkileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286

4.1 Törensel-Seremonik Görevler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

4.2 İç Siyasa Oluşturma ve Uygulama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287

4.3 Dış Siyasa Oluşturma ve Uygulama. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

4.4 Siyasal Liderlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

4.5 Acil Durumların Yönetilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

4.6 Bürokrasinin İdaresi ve Denetlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288

5. Hükümet ve Devlet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

6. Bürokrasi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

7. Bürokrasiyi Kontrol Yolları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297

8. Silahlandırılmış Bürokratların Kontrolü ve Denetlenmesi . . . . . . 300

8.1 Polisin Kontrol Edilmesi ve Denetlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . 300

8.1.1. Polisin Rolü 301

8.1.2. Polisin Siyasal Kontrolü 303

8.2 Ordunun Kontrol Edilmesi ve Denetlenmesi . . . . . . . . . . . . . 305

8.2.1. Ordunun Rolü 306

8.2.2. Ordunun Siyasal Kontrolü 307

12. HUKUK VE YARGI SISTEMLERI 311

1. Hukuk Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

2. Hukuk Teorileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

2.1 Pozitivist Hukuk Teorisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314

2.2 Doğal Hukuk Teorisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315

2.3 Tarihçi Hukuk Teorisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

3. Hukukun Temelleri ve Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317

4. Hukuk Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320

5. Hukuk Dalları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .321

5.1 Ana Hukuk Dalları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .321

5.1.1 Ceza Hukuku 321

5.1.2 Medeni Hukuk 323

5.1.3 Anayasa Hukuku 323

5.1.4 İdare Hukuku 324

6. Yargı Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

7. Yargı Sistemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325

7.1 Amerikan Sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325

7.1.1. Federal Mahkeme Yapısı 326

7.1.2. Federe Devletler Mahkeme Sistemi 327

7.1.3. Anglo-Sakson Hukuku 328

8. Avrupa Yargı Sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

9. Masumiyet Karinesi Tartışması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

10. Liberal Demokrasilerde Yargısal Yapılanmanın Özellikleri . . . . . . 331

10.1 Yargıçlar Bağımsız Olmalıdır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

10.2 Yargıçlar Tarafsız Olmalıdır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

10.3 Yargıya Ulaşmak Kolay Olmalıdır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331

10.4 Yargı Etkin ve Hızlı İşlemelidir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .333

11. Yargıçlar ve Politika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

11.1 İdari Yargı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332

11.2 Anayasa Yargısı ve Yargısal Aktivizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .333

13. SIYASAL KÜLTÜR VE KAMUOYU 337

1. Medeniyet: Bir Tane mi Birden Çok mu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339

2. Ortak İnsan Medeniyetinin Kurumları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .341

2.1 Mülkiyet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

2.2 Mübadele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

2.3 Para . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342

2.4 İş Bölümü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

2.5 Sivil Özgürlükler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

2.6 Hukuka Bağlı Siyasi Yönetim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

2.7 Sınırlı Siyasi Yönetim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343

3. Kültür . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344

4. Kültürün Siyasal Olanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

4.1 Siyasal Kültür Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

4.2 Siyasal Kültür Araştırmaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

4.3 Siyasal Alt Kültürler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348

4.3.1. Elit ve Kitle Alt-Siyasal Kültürleri 348

4.3.2. Azınlık ve Çoğunluk Alt-Kültürleri 349

4.3.3. Diğer Alt-Siyasal Kültürler 350

5. Siyasal Sosyalleşme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

6. Devlet ve Siyasal Sosyalleşme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .353

7. Kamuoyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354

8. Kamuoyunun Şekillenmesinde Etkili Faktörler . . . . . . . . . . . . . . . . .355

14. SIYASAL DEĞIŞIM: DARBE, DEVRIM VE EVRIM 359

1. Siyasal Sistemlerde İstikrar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .361

2. Siyasal Değişim Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362

3. Siyasal Değişime Yol Açan Faktörler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363

4. Değişimin Metotları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364

5. Siyasal Değişimin Yolları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

5.1 Darbe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365

5.1.1. Darbeler niye ve ne zaman yapılır? 365

5.2 Devrim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369

5.2.1. Devrimler Niçin Olur? 372

5.2.2. Devrim Halkası 374

5.2.3. Devrimler Ne Vaat Eder Ne Verir? 376

6. Evrim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376

15. SIYASET, DEVLET VE EKONOMI 379

1. Ekonomik Sistemler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382

1.1 Serbest Piyasa Ekonomisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382

1.1.1. Piyasa Ekonomisinin Özellikleri 383

1.1.2. Piyasa Ekonomisi Kurulur mu Oluşur mu? 384

1.2 Komuta Ekonomisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386

1.2.1 Komuta Ekonomisinin Özellikleri 386

1.3 İdeal Modellerden Sapmalar ve Karma Ekonomi . . . . . . . . . . 388

2. Devlet ve Ekonomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

3. Devletler Ekonomiye Niçin Müdahale Eder? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392

4. Devletin Ekonomiye Müdahalesinin Sonuçları . . . . . . . . . . . . . . . 393

5. Refah Devletin Geleceği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396

KAYNAKLAR 399

DIZIN 403

- 19 -

ÖNSÖZ

Siyaset Bilimi esas itibariyle üniversitelerde okutulan Siyaset Bilimine Giriş derslerinde kullanılmak üzere hazırlandı. Kitabın amacı öğ-rencilerin siyasete merakını teşvik etmek ve siyaset bilimi hakkındaki te-

mel bilgileri zevkli bir öğrenim süreci içinde öğrenmelerini sağlamak. Ancak, bu, kitaptan öğrenci olmayanların yararlanamayacağı anlamına gelmiyor. Siyasetle ilgilenen herkes, bunu ister bir bilimsel çalışma, ister bir sanat, ister bir beşeri faaliyet olarak yapsın, bu kitaptan istifade edebilir.

Bir ders kitabı yazmak, hazırlamak hem kolay hem zor. Kolay, çünkü, kıdemli bir öğretim üyesi olduğunuz zaman, kafanızda yılların tecrübesinin sağladığı bir bilgi ve tecrübe birikimi oluyor. Zor, çünkü hangi bilgilerin, nerede ve nasıl kul-lanılacağına karar vermek başlı başına bir mesele. Netice itibariyle, bu bir giriş kitabı. Siyaset Bilimi’nin tüm birikimini yansıtması hem gereksiz hem imkânsız. Kitabın yapması gereken, neredeyse benzer tüm kitaplarda yer alan ve önem-li ölçüde anonimleşmiş bilgileri yeterince ayrıntılı ve anlaşılır olarak derlemek ve sistematize etmek. Ancak, bilgilerin isabetli seçilmesi ve doğru yere yerleş-tirilmesi şart. Kitapta, benzer kitaplarla ilgili tecrübelerimden de yararlanarak, bunu gerçekleştirmeye, yani seçtiğim ve bir kısmını yeniden işlediğim bilgileri en isabetli şekilde bölümlere dağıtmaya gayret ettim. Elbette, bunu aşan bir çabaya da giriştim. Yer yer alana orijinal sayılabilecek katkılarda bulunma gayreti içine girdim. Nitekim, bazı yönleriyle kitabın orijinal olduğunu her dikkatli okuyucu görecek ve teslim edecektir. Sol sağ yelpazesi, ideolojilerin tasnifi, siyasal değiş-meyle ve devrimle ilgili kimi değerlendirmeler bu bakımdan okuyucunun dikka-tini özellikle çekecektir.

ATILLA YAYLA

- 20 -

Sadece doğru ve yeterli bilgiyi derlemeyi değil, esas oku-yucuların öğrenciler olacağını da göz önünde tutarak kitabı hazırladım. İyi bir kitap öğrenciyi ürkütmemeli. Öğrencinin ilgisini çekmeli, merakını tahrik etmeli. Öğrenci dostu olmalı. Öğrenciyi ana kavramlardan, konulardan haberdar etmeli, temel konularda bilgilendirmeli. Gerisini öğrencinin kendisine bırakmalı. Ekonomik olmalı, yani fazlalık taşımamalı, fakat öze-te de dönmemeli. Hem öğrencinin zekâsını hafife almamalı hem de onun öğrenme sürecinde yol almakta olduğunu unutmamalı. Bütün bunlara dikkat ettim. Öğrencilerin ve diğer okuyucuların kitaptan memnun kalacaklarını umuyorum.

Kitapta tüm temel konuları ele aldım. Temel bilgileri aktar-dım ve okuyucuların yoğunlaşmak istedikleri takdirde takip et-meleri gereken istikametlere işaret ettim. Sayfa düzeninde, son zamanlardaki modanın dışına çıkarak, kavramları ayrı kutularda tanımlamadım. Çok sayıda kutunun okumayı aksattığına ve bağ-lamlarından kopartılmış kavramların öğrenilmesini zorlaştırdı-ğına inanıyorum. Bu yüzden, koyu harflerle yazılmış kavramları metin içinde, bağlamlarından koparmadan ele aldım, tanımla-dım, açıkladım. Bunun kavramları öğrenmeyi kolaylaştırmasını umuyorum. Her bölümün sonuna hem tartışma konuları hem çalışma soruları ekledim. Öğrenciler sınıfta veya grup çalışma-larında tartışma konularını ele alarak bir taraftan bilgilerini test edebilirler diğer taraftan düşünme ve tartışma kabiliyetlerini geliştirebilirler. Çalışma soruları ise gerek okul gerekse çeşitli mesleğe giriş sınavlarına hazırlıkta yararlı olacaktır.

Kitabın öğrencilere ve tüm okuyuculara yararlı olmasını di-lerim.

Atilla Yayla 5 Nisan 2015, Kadıköy

Siyaset: Geçmişte ve BugünSiyasetin Anlamı ve AlanıSiyasetin Sebebi ve KaynağıSiyasetin ÖzellikleriSiyaset Bir Grup Faaliyetidir

Siyaset Süreklilik Gösteren Bir Faaliyettir Siyaset Kararların ve Kuralların Uygulanmasını da Kapsar

Siyasette Egemenlik ve Meşruluk KavramlarıSiyaset Biliminin Kısa TarihiSiyasetin İlgili Olduğu Dallar

Sosyoloji ve Siyaset Sosyolojisiİktisat ve Politik İktisatTarih ve Siyasi TarihPsikoloji ve Siyaset PsikolojisiHukuk ve Anayasa HukukuAntropoloji, Arkeoloji ve Etnografi

BİRİNCİ BÖLÜMSİYASET VE SİYASET BİLİMİ

- 23 -

SIYASET: GEÇMIŞTE VE BUGÜN

Siyasetin en temel ve en eski beşeri faaliyet türlerinden biri ol-duğu söylenir. Zamanımızda buna siyasetin en yaygın beşeri aktiviteler-den biri olduğunu eklememiz gerekir. Gerçekten, siyasetin ilgili olduğu

konuların sayısının geçmişe nispetle artmış ve siyasetin alanının çok genişlemiş olduğu açık bir gerçektir. O kadar ki, birkaç yüzyıl önce siyasetle alakası olmadı-ğı düşünülen birçok mesele bugün siyasetin tam merkezindedir. İşte bu yüzden içinde yaşadığımız türden toplumlarda ortalama insanın siyasete ilgisiz kalması imkânsızdır. O siyasete ilgisiz kalsa bile siyaset ona ilgisiz kalmayacak ve hayatını neredeyse her yönüyle etkileyecektir.

Bu tespiti doğrulayacak olaylar ve olgular aranıyorsa, kişinin kendi hayatına ve etrafına bir göz atması kâfidir. Mecburi eğitim kaç yıl olmalı? Üniversite eğitimi devletin tekelinde mi olmalı yoksa sivil topluma mı bırakılmalı? Hangi dil veya diller eğitimde kullanılmalı? Düz vergi sistemi mi yoksa müterakki vergi sistemi mi uygulanmalı? Çalışanlar 20 yılda mı 30 yılda mı emeklilik hakkı kazanmalı? Bunlar ve benzeri pek çok soru, doğru veya yanlış, doğrudan doğruya siyasetle ilgilidir. Yani, bir vatandaşın siyaseti gündeminden ve ilgi alanından çıkarması onun aynı zamanda siyasetin etki alanından çıkabileceği anlamına gelmez. Olsa olsa aktif siyaset yapan insanların bir anlamda avı olmasına, onlar tarafından is-tismar ve manipüle edilmesine imkân sağlar.

Siyaset niçin ve ne zamandan beridir temel beşeri faaliyetlerdendir? Siyasetin her zaman bugünkü anlamda ve çapta var olduğunu iddia etmek mantıksız olur. Zira o bir toplumsal faaliyettir, toplum adı verilebilecek genişlikte insan birlik-

ATILLA YAYLA

- 24 -

lerinin ortaya çıkmış olmasıyla birlikte veya bunun peşinden doğmuş olması beklenir. Bu görüş, aile-siyaset ilişkisinin sorgu-lanmasını gündeme getirir. Siyasetin alanını her şeyi kapsayacak şekilde genişletme eğiliminde olanlar, aile içi ilişkilerin de siyasi olduğunu söylemeye meyleder. Bunda bir ölçüde doğruluk payı olduğu söylenebilir. Ailenin hem kurulması hem dağılması gü-nümüzde bir şekilde kamu zoruyla uygulanması beklenen ku-rallara dayanır. Ancak, özü itibariyle, aile içi ilişkiler siyasi ma-hiyetli değildir. Siyaset, eninde sonunda zora dayanırken, aile sevgi üzerinde temellenir.

O zaman, siyaset, ailelerden müteşekkil, yani hacim olarak aileyi aşan beşeri birimlerde ortaya çıkmış olmalıdır. Bunun ta-rihinin de çok eskiye gideceği açıktır. Zira, J. J. Rousseau (1712 - 1778) gibi düşünürlerin fantezileri bir yana bırakılırsa, insan, asla tek başına yaşayamaz ve yaşamamıştır. Platon’dan (tah-minen M.Ö. 428 - 348) beri birçok düşünür bu noktaya işaret etmiştir. İnsan cinsi hayvanlar aleminin en aciz üyesi olarak dünyaya gelir. Hayatta kalabilmek için özellikle annesinin, do-layısıyla ailesinin, yıllar sürecek bakımına muhtaçtır. Varlık ve refah mücadelesi aynı zamanda insanları doğal olarak kümeleş-meye iter. Böylece insan toplumları doğar.

İnsan toplumlarının doğmasıyla birlikte siyaset de doğar. Bunun birinci sebebi, insanları ilgilendiren ortak kararların alınması mecburiyetidir. İkinci sebebi bu kararların uygulanmasının, kararlara uymayanların uymaya zorlanmasını gerektirmesidir. Üçüncü sebebi zorun kurumsallaştırması uy-gulamasının insanlar arasında eşitsizlik yaratmasıdır. Başka bir deyişle insanların yönetenler ve yönetilenler olarak ikiye ayrıl-masıdır. Böylece siyasal iktidar ve devlet dediğimiz kurumlar ortaya çıkar.

Bu çerçevede bakıldığında, siyasetin insanların yerleşik ha-yata ve tarımsal üretime geçmesiyle doğduğu söylenebilir. Çün-kü tarımsal üretim yerleşim birimlerinin büyümesine, artan nüfusun çeşitlenmesine, insan ilişkilerinin ilkel küme toplum-larındakilerle karşılaştırılamayacak derecede gelişmesine ve ge-nişlemesine yol açmıştır.

Günümüzde siyaset her şeyi kapsama, her şey siyasetle ilgili olma noktasına gelmiştir. Bu yüzden neredeyse her konunun si-

Bilim ve Tabiat BilimleriSosyal BilimlerSiyaseti Açıklamaya Yönelik Yaklaşımlar

Kadim (Klasik) TeorilerBatı’nın Kadim TeorileriBatı Dışı Kadim Teoriler

Modern TeorilerSözleşme TeorileriKurumsalcı ve Yeni Kurumsalcı TeoriDavranışsalcılıkSistem YaklaşımıModernleşme TeorisiFonksiyonalizmKamu Tercihi Teorisi

İKİNCİ BÖLÜMSOSYAL BİLİMLER ve

SİYASETE TEMEL YAKLAŞIMLAR

- 43 -

Hem sosyal bilimler denen dalların hem de bizatihi siyasetin kendisinin bilim olup olmadığı tartışmasını bir yana bırakıp, genel eğilimlere uyarsak, siyaset biliminin bir sosyal bilim dalı olduğunu söyle-

yebiliriz. Ancak, sosyal bilim ne demektir? Sosyal bilimler diye bir kategori varsa, sosyal olmayan veya başka bir kategori olması da gerekmez mi? Evet, vardır ve onlara doğa bilimleri veya fen bilimleri adı verilir. O zaman, sosyal bilimlerle, tabiat-fen bilimleri arasındaki benzerlikler ve farklılıklar nelerdir?

BILIM VE TABIAT BILIMLERI

Bilim, basit anlamda, bilgi yığını demektir. Ama her bilgi bilimin sınırlarına gir-mez bilgilerin hem bilimsel olduğu kabul edilen metotlarla elde edilmiş hem de sistematize edilmiş olması gerekir. “Bilimsel metot nedir?” deyince, genellikle, gözlem ve deney sayılır. Geleneksel anlayışa göre, bilim insanları gözlem ve de-ney yoluyla konularına ait bilgileri toplar, bunları ve bunların kümülatif sonuçla-rını ölçer, test eder. Buradan doğru olma ihtimali nispeten yüksek genellemelere ulaşmaya çalışır. Ölçme arzusu her bilim dalını mutlaka kendini matematik lisa-nına dökülmüş verilerle desteklemeye sevk eder. Ancak, bu bilim anlayışı mey-dan okumasız kalmadı.

Buraya kadar anlatılanlar daha ziyade tabiat bilimleri ile alakalıdır. Tabiat bi-limleri fizik, kimya, biyoloji gibi bilimlerdir. Bunlarda bilimin konusu, malzeme-si maddedir. Tabiat bilimlerinin konusu bilim insanlarına dışardan verilir. İnsan maddeyi yaratmaz. Madde insanın iradesinin esiri değildir. Tabiatta bulunan ka-nunlar da insanın eseri değildir. İnsan onları hazır bulur. İnsan tabiat kanunlarını keşfetmiş te olsa keşfetmemiş te olsa, tabiat kanunları vardır ve hükmünü icra edecektir. Tabiat kanunları karşısında insan, büyük ölçüde nesne veya edilgen olma konumundadır. Yerçekimine her insan tabidir. Yerçekiminden etkilenme-

ATILLA YAYLA

- 44 -

nin insanın kültürel, dinsel, ideolojik özellikleri ve tercihleri ile bir alakası yoktur. Havaya zıplayan her insan sonunda yere iner. Diğer canlılar da aynı durumdadır

Tabiat bilimlerinde kuvvetli bir nedensellik ilişkisi olduğu söylenir. Tabiatın kanunları ve bu kanunların sonuçları vardır. Havaya atılan cisim yere düşer. Cismin düşmesinin havada asılı kalmamasının sebebi yerçekimidir. Yoğunluğu havanınkinden az olmadığı, dolayısıyla havanın kaldırma gücünden yararlana-madığı sürece, her nesne, yere temas etmek zorundadır. İnsan da bu bakımdan sadece nesnedir. Nesnelerin tabiat kanununa karşı bir iradeleri, tercih imkanları yoktur. Yüksekten boşluğa atılan bir insan, fikir değiştirdim, aşağı inmek istemiyorum de-yip eski konumuna dönemez.

Keza, ısınan cisimler genişler, soğuyan cisimler daralır. Su 100°C’de kaynar, 0°C’de donar. Yara alan canlının vücudu ya-rayı onarmak için yapması gerekenleri kendiliğinden yapmaya başlar. Kısaca, tabiat kanunları vardır ve tabiat bilimleri nesne-lerin durumunu bu kanunlar üzerinden inceler. Tabiat kanunla-rını bilim insanı yaratmaz. Tabiat kanunları mevcut olduğu için bilim insanlarına faaliyet alanı doğar.

Tabiat bilimleri gözlem ve deney ile ilerler. Gözlemde bilim insanı pasiftir. Bilim insanı dikkatli bir şekilde tabiat olaylarını gözlemler ve buradan olayların düzeni ve düzenliliğiyle ilgili so-nuçlar çıkarmaya çalışır. Bilim insanı deney yaptığı zaman tabiat olaylarını benzer veya değişik şartlar altında tekrarlamaya, bu deneylerden sonuçlar üretmeye gayret eder. Tabiat bilimlerin-de bilgi sadece gözlem ve deney yöntemleri ile elde edilir. Başka bir deyişle, tabiat bilimlerinde bilginin yegâne kaynağı gözlem ve özellikle deneydir. Sezgiyle, ilhamla bilgi elde edilemez. Ta-biat bilimlerinde inceleme nesnesi olan madde insana karşı edil-gendir. Bir irade göstermesi, kendisine kendi dışından belirlen-diğinin haricinde bir yol tercihi yapması imkansızdır.

Bununla beraber, tabiat bilimlerinde mutlak nedensellik ilişkilerini sorgulayan metodolojik yaklaşımlar da doğdu. Bazı filozoflar olaylar arasındaki bizim kozalite (nedensellik) ilişki-si sandığımız ilişkilerin, aslında başka türlü olmuş olabilece-ğini düşünenler vardır. D. Hume’dan (1711 – 1776) beridir bilinmekte ve savunulmakta olan bir yaklaşımla, bu ilişkilerin kozalite değil bitişiklik, ardışıklık ilişkisi olabileceği ileri sürül-

Ana İdeolojilerLiberalizm

Klasik LiberalizmAmerikan Liberalizmi Anarko-Kapitalizm

SosyalizmÜtopik SosyalizmOrtodoks SosyalizmDemokratik Sosyalizm

MuhafazakârlıkKlasik MuhafazakârlıkModern Muhafazakârlık

Melez İdeolojilerMilliyetçilikNasyonal SosyalizmFaşizmSosyal DemokrasiDinizmAnarşizm

İdeolojimsiler ÇevrecilikFeminizm

Mahallî ve Konjonktürel İdeolojiler

KemalizmBaasçılıkPeronizm

Siyasi İdeoloji YelpazeleriLineer Siyasi Yelpaze: Sol ve

SağYeni Siyasi Yelpaze

DenemeleriYayla Siyasi Yelpazesi

İdeolojilerden Vazgeçilebilir mi?

ÜÇÜNCÜ BÖLÜMİDEOLOJİLER VE İDEOLOJİ

YELPAZELERİ

- 75 -

İdeoloji Fransız düşünür Destutt de Tracy (1754 – 1836) tarafın-dan icat edilen bir kavramdır. 19. Yüzyıl’da, bilimin yükselmekte olan itiba-rının tesiri altında, de Tracy, kavramla bir yeni bilim dalı oluşturmak üzere

yola çıkmıştır. İde fikir demektir ology son eki ise bilimsel incelemeye işaret eder. Böylece ide-ology sistematik fikir bilimi, fikirlerin bilimsel biçimde ince-lenmesi demektir.

Ancak, zaman de Tracy’nin umutlarını boşa çıkardı. İdeoloji bir bilim dalı ola-rak yerleşip gelişmedi. Özgül bir anlam kazandı. Bugün ideoloji hakkında olumlu olumsuz birçok kavrayış vardır. İdeolojiyi ufuk açıcı olarak selamlayalar da, bağ-nazlığa giden yol olarak kınayanlar da karşımıza çıkar. İdeolojiler çağının bittiğini söyleyenler de mevcuttur, yeni başladığını söyleyenler de. Her hâlükârda, ideo-lojilerin, gerek müspet gerek menfi olsun, insanlığın hayatı üzerinde büyük tesiri olduğu açıktır.

Bir bilim dalı olmadığına göre ideoloji nedir? İdeoloji herhâlde fikirlerle ilgili-dir. Yahut, başka bir deyişle, fikirlerin belli bir hâlidir. Bu fikirler herhangi bir ko-nuyla (mesela sporla) ilgili fikirler olmaktan ziyade toplumun genel durumuyla ilgili fikirlerdir. Bu fikirler daha iyi bir toplum vaat eden, geçmişten çok gelecekle ilgili olan fikirlerdir. Daha iyi ifade etmek gerekirse, ideoloji birbirleriyle az-çok tutarlı olan bir sistematik fikirler demetidir.

İdeolojiler daha iyi bir toplum, dolayısıyla insanlara daha iyi hayat vaat eder. İyi toplum ve iyi hayat anlayışı ideolojiden ideolojiye değişir. Bazıları eşitliğin arttığı, diğer bazıları özgürlüğün arttığı toplumu iyi toplum olarak görebilir. İde-olojiler eşitlik, özgürlük, adalet, iyi ekonomik ve politik sistem gibi konularda görüş taşır. İdeoloji bir bilim dalı olmadığı gibi spesifik ideolojiler de, kurnaz sos-yalistlerin yaptığı gibi, bilimle özdeşleştirilemez.

ATILLA YAYLA

- 76 -

İdeolojiler bir bakıma ütopya da sayılabilir. Onlar, mevcut durumu daha iyi bir durum lehine değiştirmek isterler. İdeolojilerin niteliğine göre, bazıları imkânsız ütopyalar peşinde koşarken diğer bazıları cari sistemde kapsamlı reformlar yapmayı yeterli görür. İdeolojiye katı biçimde bağlı ve her şeyi ideoloji perspektifinden görüp izah etmeye meraklı kimselere pejoratif anlamda ideolog denir.

İdeolojiler çeşitli şekillerde tasnif edilir. Bir yaklaşım onla-rı kapalı/sert/tamamlanmış ideolojiler ve açık/yumuşak/natamam ideolojiler olarak tasnif eder. Bu yaklaşıma göre or-todoks sosyalizm, faşizm, dinizm gibi ideolojiler ilk; liberalizm, muhafazakârlık, sosyal demokrasi gibi ideolojiler ikinci gruba girer. Hemen hemen aynı olacak şekilde Alman filozof E. Voe-gelin (1901 – 1985) birincil ideolojiler ve ikincil ideolojiler ayrımı yapar. Ortodoks sosyalizm, nasyonal sosyalizm ve faşiz-mi birincil ideolojiler arasında sayar; liberalizm, muhafazakârlık ve sosyal demokrasi bu tasnife göre ikincil ideolojiler grubuna girer.

İdeolojileri nasıl değerlendirmek gerekir? İdeolojiler ta-rihleri, temel tezleri, iç tutarlılıkları, başka ideolojilerle karşı-laştırmalı durumları ve beyan ettikleri amaçlara ulaşmak için kullandıkları ve kullanmayı taahhüt ettikleri yol ve yöntemlerle değerlendirilmelidir. İdeolojiler bütün olarak değil ama parçalı biçimde bilimsel yaklaşımlar ve bilimsel yöntemlerle ortaya çı-kartılmış verilerle test edilebilirler. Ancak, ideolojileri değerlen-dirmede böyle kapsamlı, tutarlı ve eşitlikçi yollara nadiren baş-vurulmaktadır. Kişiler ön yargılarına göre ideolojiler hakkında hüküm vermeye daha yatkındır.

Klasik ideolojiler liberalizm, sosyalizm ve muhafazakârlıktır. Günümüz dünyasında liberalizm ile sosyalizm birbirinin rakibi-dir. Muhafazakârlık bazen liberalizme bazen sosyalizme yakın durur. Liberalizm ile sosyalizm arasındaki yarışta çoğu zaman sosyalizm daha avantajlı görünür; çünkü, sosyalizm, liberalizm-den ve diğer bazı ideolojilerden farkı olarak, yöntemleriyle değil deklare ettiği ilkeler ve amaçlarla değerlendirilir. Bu, tartışma ve fikir alışverişi ortamlarını liberalizmin yargılandığı ve sosya-lizmin otomatikman yüceltildiği zeminlere dönüştürür. Ayrıca, sosyalizmle ilgili tartışmalarda sosyalistler teorik ve ampirik alanda serbestçe gezinirken, aynı hak liberallere tanınmaz.

Devlet ve UnsurlarıDevlet ve Güç TemerküzüDevleti İzah Etmeye Çalışan Teoriler

Geleneksel YaklaşımlarSözleşme TeorileriEvrimci Yaklaşım

Devlet Tasnifleri Klasik Tasnifler Halkın Katılımına Göre Devlet

TasnifiDemokratik DevletlerAnti-demokratik DevletlerGeleneksel HanedanlıklarKişisel DiktatörlüklerKurumsallaşmış

DiktatörlüklerSeçimli Otoriteryen

DevletlerTotaliter Devletler

Yapılarına Göre Devlet Tasnifleri

Üniter DevletlerFederal DevletlerKonfederal Devletler

Fonksiyonlarına Göre Devlet Tasnifleri

Sınırlı, Küçük Devlet – Sınırsız, İri Devlet

Etkili Devlet, Zayıf Devlet, Başarısız Devlet

DÖRDÜNCÜ BÖLÜMDEVLETLER ve SİYASİ SİSTEMLER

- 123 -

Dünyamızın bir devletler dünyası olduğu açık. Yeryüzünün he-men her parçasında bir devletin egemenliği var: Her millet bir devlet sahi-bi veya bir devlete sahip olmak istemekte. Bununla beraber, modern dev-

letin yeni bir olgu olduğu unutulmamalı. Siyasal-kamusal otoritenin her biçimi bir devlete tekabül etmez. Devlet denilen olgu, yerleşik hayata ve tarımsal üre-time geçilmesiyle doğmaya başlamış ve ancak 1648 Westfalya Antlaşması’ndan sonra ulus devlet biçimini alma sürecine girmiştir.

DEVLET VE UNSURLARI

Devlet terimi bir beşeri organizasyona işaret eder. Birçok yazara göre bir toplum-daki en üst veya en geniş organizasyondur. Her organizasyondan daha geniştir ve, Max Weber’in işaret ettiği gibi, organizasyon olarak kendi coğrafyası üzerin-deki her kişi, grup ve kuruluş üzerinde tekelci yetki kullanma hakkına sahiptir. Bütün bu noktaları göz önünde tutarak devleti şöyle tanımlayabiliriz: Belli bir coğrafi bölgede yaşayan bir insan toplumu üzerinde kurumları-dalları aracılığıy-la, paylaşılmayan, tekelci iktidar kullanan siyasi organizasyon.

Bu tanıma göre, bir devletin temel unsurları şunlardır:

1. Toprak parçası. Her devlet belli bir toprak parçasına hükmeder. Toprağı olmayan devlet olmaz. Devletlerin topraklarının genişliği değişir. Malta, İzlanda gibi minik sayılabilecek toprak parçalarına sahip devletler de, ABD, Rusya, Çin, Brezilya, Kanada, Arjantin, Hindistan gibi devasa top-rak parçalarına sahip devletler de vardır.

2. Halk kitlesi. Her devlet bir halkın uzantısıdır. O halk devleti kendi dev-leti olarak görür. Halkın büyüklüğü de değişir. Bazı devletlerin nüfusu yüz milyonlarla, bazılarınınki yüzbinlerle ifade edilir. Çağımızda halk bir

ATILLA YAYLA

- 124 -

vatandaşlar topluluğudur. Yani bir devletin ülkesinde yaşayan insanlar birer birer devlete vatandaşlık bağıyla bağlıdır. Bu ilişki, eski zamanlardakinden farklı olarak, doğrudan bir ilişkidir. Birey vatandaş ile devlet arasında-ki ilişki mesela bir feodal bey veya bir dini şeyh üzerin-den kurulan bir ilişki değildir. Aracısız ve doğrudandır.

3. Siyasal iktidar. Her devlet, bir toprak parçası üzerinde yaşayan bir halk üzerinde egemenlik yetkisine sahiptir. Meşru olduğuna inanılan bu yetkiye dayanarak iktidar organı, yani, kısa vadede hükümet uzun vadede onun emrinde olan kamu bürokrasisi vatandaşları çeşitli şekil-lerde etkileyecek, uymayanların kamu zoruyla uydurul-ması mümkün kararlar alır ve uygular. Her devlet kendi toprak parçası ve halkı üzerinde egemendir. Başka dev-letler o devletin alanında ve halkı üzerinde egemenlik yetkisi kullanamaz. Devlet bir anlamda merkezileşmiş ve tekelleşmiş iktidar demektir.

Ortalama siyasal kültür sahibi bir insan devlet deyince ge-nellikle hükümeti anlar. Hatta birçok durumda hükümetle dev-leti özdeşleştirir. Hükümet, yukarda ifade edildiği gibi, devletin bir parçasıdır ama devletle eşit ve özdeş değildir. Her devlette üç temel fonksiyon ifa eden üç organ vardır: Yasama, yürütme ve yargı.

Yasama yasa yapma faaliyetidir. Yasama organı bugün daha ziyade bir meclistir. Kanun adı verilen şeyleri meclisler yapar. An-cak, somut bir organın yasa yapmayla özdeşleştirilmesi yeni bir fenomendir. Daha evvelce, N. Barry’nin işaret ettiği gibi, 16. ve 17. Yüzyıl’da devletin ortaya çıkmasından önce sosyal ilişkilerin düzenleyicisi örf ve adet hukuku, Roma hukukunun kalıntıları ve Hıristiyan tabii hukuku idi. Modern devletin doğmasıyla yasa yapma hakkı ve yetkisi gitgide daha fazla devlete atfedilir oldu. Hayek bunu insanlığın en tehlikeli icatlarından biri olarak görür.

İnsanlık tarihinde, yerleşik hayata geçilmesinden, yani göçebe kabile hayatından çıkılmasından itibaren doğan siyasi formlar, M. Harrop ve R. Hague’nin işaret ettiği üzere, başlıca dört kümede toplanır. Bunlar a) şehir devleti, b) krallıklar c) im-paratorluklar, d) modern ulus devlettir. Bu sıralama bir ölçüde bir kronolojik sınıflamaya da işaret eder. Sözgelimi, Antik Yu-nan felsefesinde siyasi edebiyat hep temel siyasi ünite olan şehir

BEŞİNCİ BÖLÜMDEMOKRASİ ve DEMOKRATİK SİYASET

Demokrasi Nedir?Doğrudan Demokrasi

Atina Demokrasinin KusurlarıTemsili DemokrasiLiberal Demokrasi

Liberal Demokrasinin Liberal Unsuru

Kuvvetler AyrılığıHukukun HâkimiyetiAnayasal İnsan Hakları Rejimi

Liberal Demokrasinin Demokratik Unsuru

Demokratik Siyasetin Araçları ve Yöntemleri

Partiler Seçimler Siyasî Eşitlik Yarışmacı Siyaset Siyasal İktidarın Seçimle

Değişmesi

Siyasî İktidarın Halka Hesap Verirliği

Çoğunluğun Yönetme Hakkı Azınlığın Haklarına Saygı

Gösterilmesi

İktidarın Değişik Seviyelerde Paylaşılması

Demokrasinin Demokrasi Olup Olmadığı Tartışmalı Türleri

Totaliter DemokrasiMarksist – Sosyalist DemokrasiSosyal Demokrat DemokrasiMuhafazakâr DemokrasiDiğerleri

Liberalizm versus DemokrasiDemokrasinin İdeolojisi Olarak

Liberalizm

Demokrasiyle Çelişen LiberalizmKim Yönetmeli mi Nasıl

Yönetmeli mi?

Egemenliğin Kime Ait Olduğu mu Nasıl Kullanıldığı mı?

İyi Kanun Kötü KanunLiberal Demokrasi Ne değildir?

Demokrasi Bir İdeoloji DeğildirDemokrasi Bir hayat Tarzı DeğildirDemokrasi Doğrunun ve Yanlışın

Ölçüsü Değildir

Demokrasi Toplumsal Problemlerin Sihirli Çözümü Değildir

Liberal Demokrasiye Eleştiriler ve Alternatif Arayışları

Katılımcı, Müzakereci ve Radikal Demokrasi

- 143 -

Bu bölüme kadar siyaseti genel bir konu olarak ele aldık. Bu bö-lümden itibaren demokratik siyaset üzerinde yoğunlaşacağız. Bunu yap-mazsak, davranışsalcı–ampirik ekolün bir zamanlar düştüğü vahim hata-

yı tekrarlayarak, sosyal bilimlerin değerlerden tamamen azade olduğu zannına kapılabiliriz. Şüphe yok ki, her devlet bir siyasî felsefeye dayanır ve bu felsefe (ideoloji) onun temel özelliklerini belirler. Bu yüzden, aynı isimle anılsalar bile, kurumlar sistemler içinde farklı işlevler ifa ederler. Örneğin, Çin’deki parlamento adı verilen kurum ile İngiltere’deki parlamento adı verilen kurum neredeyse isim benzerliği dışında hiçbir ortak özelliğe ve fonksiyona sahip değildir. Dolayısıyla, demokratik siyaseti anti – demokratik siyasetten ayırarak incelemek gerekir.

DEMOKRASI NEDIR?

Demokrasi siyasî literatürde en çok kullanılan, dolayısıyla en çok istismar edilen kavramlardandır. Bunun birçok sebebi vardır. Biri, kavramın içini doldurmanın veya içeriğini belirlemenin hayli zor olmasıdır. Bir diğeri, kavramın kazandığı –belki de abartılı– itibarın her yahut çoğu ideolojik çizgiyi kavramdan yararlanma arzusuna itmesidir. Böylece demokrasi her görüşü “satmanın’’ aracı hâline gel-mektedir. İstikrarlı demokrasiler yanında diktatoryal hatta totaliter rejimler dahi demokratik olduğunu iddia edebilmektedir. Demokratik Almanya’nın Federal Alman Cumhuriyeti ismini taşırken sosyalist totaliter Doğu Almanya’nın De-mokratik Alman Cumhuriyeti adını taşıması vakasında olduğu gibi. Bununla beraber, 20. Yüzyıl’ın son yıllarında vuku bulan gelişmeler demokrasinin daha belirgin özelliklerle ortaya çıkmasını sağlamış ve demokratik rejimlerle anti – de-mokratik rejimlerin birbirinden ayrılmasını kolaylaştırmıştır.

ATILLA YAYLA

- 144 -

Demokrasi kelimesi ilk defa Antik Yunan dilinde kullanıma girdi. İki kelimenin bileşiminden oluştu: Halk anlamına gelen demos ve yönetim–idare anlamına gelen kratos. Orijinal anla-mı halk yönetimi demekti. Sitenin ana siyasî ünite olduğu Antik Yunan’da pek de iyi bakılmayan bir yönetim biçimine işaret etti.

Aristo’nun siyasî sistemler tasnifinde kötü yönetim biçim-leri arasında sayılan demokrasi, monarşinin ve aristokrasinin alternatifiydi. Ancak, “halk yönetimi” neredeyse hiçbir zaman ne olduğunu açıkça yansıtan bir kavram olarak var olmadı. Hem “halkın” ne olduğu, kim(ler)i kapsadığı, hem de halkın yöne-timle ilişkisi merak edildi ve sorgulandı. “Halk yönetimi”, halkın yönetmesi anlamına geliyorsa, halk kimi yönetiyor, başka bir halkı mı yoksa halk olmayan bir entiteyi mi? “Halk yönetimi” halkın yönetilmesiyse, halkı kim yönetecek? Halkın kendi ken-disini yönetmesi dersek, bu nasıl olacak? Kişinin kendi kendisi-ni yönetmesiyle halkın kendi kendisini yönetmesini karşılaştı-rırsak buradaki sorunu daha net görürüz. Birey psişik ve irade bütünlüğü olan bir varlıkken halk bu vasıflardaki birçok birey-den oluşur. Bireyler farklı tercihler yapıp, birbirini nakzeden kararlar alabilirler. Dolayısıyla, halkın kendi kendini yönetmesi kavramı da pek anlam taşımaz.

Bu sorunlar bir ölçüde demokrasinin tek kişi yönetimi olan monarşiyle azınlık yönetimi olan aristokrasinin tersine, çoğun-luk yönetimi demek olduğu söylenerek aşılmak istenebilir. Bu ifade demokrasinin önemli bir özelliğine işaret eder: Çoğunluk yönetimi ve çoğunluğun yönetme hakkı. Ancak, bu sözün de mecazi anlamda ele alınmasında fayda var. Çünkü, demokrasi yönetme hakkının halk çoğunluğuna değil seçmen çoğunluğu-na ait olduğu sistemin adıdır. Hatta, bu doğrultuda biraz daha ileri giderek, demokrasinin en büyük seçmen azınlığının (örne-ğin seçmenlerin %40’ının) desteğini alan siyasî ekibin yönetme yetkisine sahip olduğu sistem olduğu söylenebilir.

N. Barry’ye göre, demokrasinin iki genel anlamda kullanımı-nı açıklığa kavuşturmak demokrasinin ne olduğunu anlamada bize yardımcı olabilir. Demokrasi terimi hem “prosedürel” an-lamda hem de bir “amaç–durum” anlamında kullanılır. Prose-dürel anlamda demokrasi özü itibariyle bir metottur. Bu metot kolektif kararların alınmasının ve siyasî yöneticileri seçmenin bazı yollarını ihtiva eder. Şüphe yok ki, bu yolların arzuya şayan sonuçlar üretmesinin hiçbir garantisi yoktur. Amaç–durum an-

Seçim Kavramı ve KurumuSeçimler ve Demokratik Seçimler

Oy Verme HakkıOy Vermeyi Etkileyen

FaktörlerGelir ve EğitimYaşCinsiyet – Toplumsal CinsiyetYerleşim Yeri

Parti Tercihinde Etkili Olan Faktörler

Sınıflara Göre Oy VermeDemografik FaktörlerKültürel FaktörlerBölgesel Faktörler Grup DinamikleriÇapraz Etkiler Altında Siyasi

TercihlerSeçmenlerin Sınırları

Seçim SistemleriÇoğunlukçu Sistem Nispî Temsil SistemiKarma Seçim Sistemleri

Seçim Sistemleri, Partiler ve Parti Sistemleri

YEDİNCİ BÖLÜMSEÇMENLER, SEÇİMLER ve

SEÇİM SİSTEMLERİ

- 193 -

SEÇIM KAVRAMI VE KURUMU

Seçim (election) bir süreç veya bir mekanizmadır. Bir seçmenler heyeti, yani se-çimde oy kullanma hakkına sahip olanlar, kendileri adına hareket edecek veya onları yine seçimle oluşacak bir mecliste temsil edecek kimseleri (seçimle göreve gelen görevlileri) seçerler. Bu görevlilerin, devletle ve siyasi yönetimle bir ala-kasının olması gerekir. Siyaset bilimi bu makamların görevlilerinin belirlenmesi için yapılan seçimleri konu alır. Söz gelişi, bir şirketin genel müdürünü belirle-mek için bir seçim yapılsa, bu seçim siyaset biliminin alanına girmez. Bununla ilgili tartışmayı zaten ilk bölümde yapmıştık.

Seçimin bir bütün olduğunu düşünürsek, seçim kurumu bazı teşkil edici un-surlardan oluşur. Seçim kurumunun unsurları şunlardır: Aday olabilmekle ilgi-li şartlar ve kurallar; seçmen olabilmekle ilgili şartlar ve kurallar; oy verme usul-leriyle ilgili şartlar ve kurallar; oy verme ve oyların sayımıyla ilgili teknikler ve kurallar; oy vermenin, oy verenlerin ve oyların güvenliğiyle ilgili kurallar; seçim kampanyası yürütenlerin para kaynağı ve harcama biçimleri, yerleri ve miktarıyla ilgili kurallar.

Seçimlerle ilgili iki şey daha tartışmalara konu olur: Seçimlerin toplu olarak sonuç üretmesi. Başka bir deyişle, bireysel ve dolayısıyla kolektif tercihlerin so-nuç üretmesi. Seçimlerin sonucunda değişik ağırlığa sahip partilerden mürekkep ve (parlamenter sistemlerde) içinden bir hükümet çıkartabilecek bir meclisin oluşması. Seçimlerin neticesinin doğru olması ise, seçmenlerin alternatif partiler arasından kendileri ve ülkeleri için en yararlı olanını seçmesidir. Bu ikincisi çok daha karmaşık, zor bir konudur.

ATILLA YAYLA

- 194 -

SEÇIMLER VE DEMOKRATIK SEÇIMLER

Bir demokraside seçimlerin birçok anlamı vardır. Seçim, demok-rasinin temel kurumudur. Hiçbir şekilde, seçimsiz bir demok-rasi olamaz. Seçimler, seçimle gelinen görevler için bir yarıştır. Bu görevlerin sayısı ve niteliği ülkeden ülkeye değişse de hiç bir demokrasi seçimle gelinen mevkiler olmasından vazgeçemez.

Seçimle gelinen görevlerin-makamların sayısının çoğalması artan demokratikleşmeye, azalması demokrasinin kan kaybet-mesine yahut azalan demokrasiye delalet eder. Seçimler sair zamanlarda aynı duyarlılıkta olmayacak siyasilerin, liderler da-hil, halkın ayağına gitmesini ve sıradan insanların siyasi elitlerin lider tabakalarına ulaşmasını mümkün kılar. Seçimler sayesinde halkın eli ülkenin temel kurumlarına dokunur; onlara meşrui-yet kazandırır, yahut en önemli meşruiyet kaynaklarından birini sağlar.

Seçim demek yarış demektir. Yarış siyasi kimliğe sahip gerçek ve/veya tüzel kişiler arasında olur. Yarışa niçin ihtiyaç duyulur? İnsanların/insan gruplarının tıpkısının aynısını düşünmemesi, her konuda tam bir mutabakat içinde olmaması yüzünden. Şöy-le anlatalım: X konusunda bir toplumsal karar verilmesi gereki-yor. Ortada 5 görüş/yaklaşım var. Bunların hangisi kamu po-litikasının temeli olarak tercih edilmeli? “En doğrusu” dersek, aslında bir cevap vermiş olmayız, çünkü doğrunun ne olduğu konusundaki fikirler de farklılaşacaktır. Taraflar kendi doğrula-rının en doğru olduğunda ısrarlıysa, bir kitlenme durumu or-taya çıkacak, problem çözüme kavuşmayacaktır. Toplum buna müsaade edemez. Mutlaka bir çözüm bulmak ister.

Demokrasi teorisi çözümü fikirleri-çözüm önerilerini yarıştırmada bulur. Yarışı en çok desteği alan fikir/çözüm kazanır. Bu onun her ölçüt açısından doğru olduğunu kanıtlamaz, sadece, toplumda çoğunluğun, daha doğrusu en büyük azınlığın, öyle olduğunu düşündüğünü gösterir. Sorun aşılmıştır. Buna sandığa giderek çözüm diyebiliriz.

Bazen demokrasinin sandıktan ibaret olmadığı söylenir. El-bette öyledir, ama sandık demokrasinin yeterli olmasa da gerekli şartıdır ve o ihmal edilirse, çiğnenirse, demokrasinin yeterli şart-larına ulaşmanın hiçbir imkan ve ihtimali kalmaz. Şüphe yok ki, sadece sandığı ölçü almak, sadece sandığa gitme yolunu kullan-mak azınlıkların çoğunluklar karşısında her zaman kaybetmeye

Menfaat Gruplarının ÖzellikleriMenfaat Grubu Tipleri Menfaat Grupları Nasıl Çalışırlar?Menfaat Gruplarının Faaliyet Alanları ve Düzeyleri

Yasama MeclisiYürütme OrganıSiyasal Partiler Yargı ve MahkemelerMedyaHalka Gitme ve Gösteriler

Menfaat Gruplarının Lehine ve Aleyhine Görüşler

Lehte Görüşler Aleyhte Görüşler

Sivil ToplumSivil Toplum Kavramının GelişimiSivil Toplumun Faydaları Sivil Toplum Kuruluşları

Hükümet Dışı KuruluşlarSivil Toplum Kuruluşu Olma ŞartlarıSivil Toplum Kuruluşlarıyla İlgili Problemler

SEKİZİNCİ BÖLÜMMENFAAT GRUPLARI ve

SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI

- 213 -

Siyaset Biliminin temel araştırma konularından biri menfaat gruplarıdır. Menfaat gruplarını incelemeden yazılacak bir siyaset bilimi ki-tabı çok eksik kalır. Siyasetin fiili işleyişinde de menfaat gruplarının çoğu

zaman tahmin ettiğimizden daha önemli bir yeri vardır. Bir ülkenin siyasetini an-lamak ve nasıl işlediğini açıklamak istiyorsak, diğer unsurlar yanında, mutlaka, o ülkedeki menfaat grupları üzerinde de durmamız gerekir.

MENFAAT GRUPLARININ ÖZELLIKLERI

Bir menfaat grubu, ortak bir menfaat peşinde koşan örgütlü bir insan kümesidir. Menfaat grupları, çoğu zaman, bir formel yapılanmaya sahiptir, yani bir örgüt-tür. Bu örgüt, menfaatini gözettiği insanları şu veya bu oranda bir araya getirir ve bünyesinde tutar.

Bir menfaat grubunun bir siyasi partiden farklı olduğunun altını çizmek gere-kir. Hem siyasi partiler hem menfaat grupları birer örgüttür ama ilgileri ve amaç-ları birbirinden farklıdır. Siyasi partiler tüm toplumu yahut toplum kesimlerinin çoğunu ilgilendiren amaçlara sahiptir. Ülkenin her meselesi hakkında bir görüş taşırlar. Amaçları iktidara gelmek ve devlet makinasını parti programı istika-metinde çalıştırmaktır. Buna karşılık, menfaat grupları tek konu temellidir (is-sue–based). Örgütlenmeleri partilerden farklıdır. Üyelik partilerde olduğu gibi herkese veya neredeyse herkese açık değildir, yalnızca o menfaate sahip meslek (iş) mensupları üye olabilir. Tipik menfaat grupları meslek odalarıdır. Ticaret ve sanayi odaları, barolar, meslek dernekleri menfaat gruplarıdır.

Menfaat gruplarının geçmişi de eskilere gitmekle beraber (loncalar, ahilik vb. gibi), toplumların önemli bir parçası olarak ve bugünkü yaygınlığıyla menfaat grupları modern bir fenomendir. Menfaat gruplarının gelişmesinde sanayileşme, demokratikleşme ve refah devleti etkili olmuştur.

ATILLA YAYLA

- 214 -

Sanayileşme menfaatleri artırmış ve yoğunlaştırmıştır. Ayrı-ca, yeni toplumsal sınıfların ortaya çıkmasına veya sınıfsal hat-ların belirginleşmesine sebep olmuştur. Mesela, işçi sınıfının ve dolayısıyla işçi sendikalarının sanayileşmenin eseri olduğu söy-lenir. Müteşebbis sınıfının gelişmesi ve menfaat algısının kuv-vetlenmesi de bu çerçevede görülebilir.

Demokratikleşme devlet iktidarını kullanmaya talip olan siyasi partileri toplum kesimlerinin desteğini almaya mecbur etmiştir. Seçmen ve seçmen grupları demokrasiyle bir anlamda patron hâline gelmeye başlamıştır. Seçmenler de bunun farkına varmış ve oylarını taleplerinin aracı hâline getirmeye yönelmiş-tir. Böylece, menfaat grupları daha bilinçli ve daha organize hâle gelmeye başlamıştır. Sayıları artmıştır.

Piyasa ekonomisinin büyük ekonomik zenginlik yaratması, toplumda yaratılan zenginliğin gittikçe artan miktarına doğru-dan veya dolaylı olarak el koyan refah devletlerinin doğması-na zemin hazırladı. Devletin kaynak dağıtımına girdiğini, gelir transferleri yaptığını gören meslek grupları ve toplum kesimleri bunlardan pay kapmak için örgütlendi ve hükümeti etkilemek için çeşitli yol ve yöntemlerle faaliyet yürütmeye başladı.

Bugün demokratik ülkelere baktığımızda göreceğimiz man-zaranın önemli bir unsuru, irili ufaklı birçok menfaat grubudur. Demokrasi bir bakıma bir menfaat grupları koalisyonu gibi işle-mektedir. Bunun elbette çeşitli sonuçları var. Bunları daha sonra ele alacağız.

MENFAAT GRUBU TIPLERI

Menfaat gruplarının bir kısmı hayatın olağan akışının ürünüdür. Mesela, emeğini kiraya verme, tarımsal üretim yapma, el sanat-ları üretimi her toplumda karşımıza çıkan ekonomik faaliyet türleridir. Bu işleri yapanlar, bir menfaat ortaklığı içinde, men-faat grupları teşkil ederler. Menfaat gruplarının bir kısmı ise ha-yatın olağan akışının değil, devletlerin programlarının, regülas-yonlarının ürünüdür. Bu anlamda yapmadır, sunidir. Örneğin, devlet ithalata ağır mevzuat bindirirse, gümrük işlerinin yapımı profesyonel bir mesleğe dönüşür. Gümrükçüler bir süre sonra bir araya gelir ve menfaatlerini korumak için gümrüklerin daha sıkı kontrolü, gümrük işlemi olmaksızın ülkeye dışarıdan mal

Anayasa: Kavram ve MuhtevaAnayasallık ve Anayasal yönetim Anayasaların TarihiAnayasaların FonksiyonlarıAnayasa ve İnsan Hakları

Doğal HaklarHayat HakkıHürriyet Hakkı Mülkiyet Hakkı

Sivil Hak ve Özgürlükler İfade HürriyetiDin HürriyetiTeşkilatlanma ÖzgürlüğüSeyahat ÖzgürlüğüYerleşme özgürlüğüHukuki Güvence Hakları

İktisadi ve Sosyal Haklar

DOKUZUNCU BÖLÜMANAYASA, ANAYASAL YÖNETİM ve

İNSAN HAKLARI

- 239 -

Anayasa siyasi sistemin temellerini atar, duvarlarını inşa eder ve çatısını çatar. Şimdiye kadar ele aldığımız her konu ve olay bu yapı içinde cereyan eder. Bu yüzden, anayasa incelemeleri yapmakla siyaset

incelemeleri yapmak bir ölçüde eş anlamlıdır. Daha doğru bir ifadeyle, bir ülke-nin siyasi sistemi incelenecekse, anayasal düzeni de mutlaka incelenmesi gereken unsurlar arasında yer almalıdır. Aynı şekilde, ülkelerin siyasi sistemlerinin nite-liği, insan hakları karşısında takındıkları tavra da bağlıdır. Bu yüzden, ülkelerin insan hakları karnesine de bakmak gerekir.

Anayasa çalışmalarının öncüsü, Antik Yunan filozoflarından Aristo’dur. Aristo öğrencilerine diğer ülkelerden toplattırdığı anayasaları inceler ve karşılaştırırdı. Bugün de anayasalara olan ilgi iyice artmıştır. Bunun bir sebebi, anayasal yöne-tim geleneğine bağlı ülkelerin hemen hepsinin öyle olmayanlardan neredeyse her bakımdan daha başarılı olmasıdır. Bir diğer sebebi, 3. Demokrasi Dalgası’nda ortaya çıkan Orta ve Doğu Avrupa’daki yeni demokrasilerin yoğun bir anayasa yapma faaliyeti gerçekleştirmiş olmasıdır. 1989 ile 1999 arasında 85 yeni anayasa yapılmıştır.

ANAYASA: KAVRAM VE MUHTEVA

Anayasa kelimesinin İngilizcedeki karşılığı “constitution” kelimesidir. Consti-tution genel olarak “yapı”, “yapılanma” anlamına gelir. Kurallarla ilişkili olarak düşünüldüğünde, kelime bir oluşumun yapısını, organizasyonunu ve prosedür-lerini idare eden kurallar heyetine verilen isimdir. Mesela, bir şirketin veya bir üniversitenin teşkilat şemasını, çalışma ve iş yapma usullerini, işlerin akışını be-lirleyen kuralları o şirketin veya üniversitenin “constitution”ıdır. Ancak, siyaset biliminde bu terimi bu anlamda kullanmayız; kullanırsak, daha önce tartışmasını yaptığımız üzere, siyasetin alanını gayri meşru ve gayri faydalı olacak şekilde ge-

ATILLA YAYLA

- 240 -

nişletmiş oluruz. Türkçe’de şirketin veya üniversitenin anayasa-sından bahsetmeyiz. Aynı anlama gelecek şekilde tüzüklere ve yönetmeliklere atıf yaparız.

Norman Barry’ye göre, bir anayasa devletin meşruiyetini, hükümetlerin icraatlarını ve hükümet politikalarının çerçevesi-ni belirleyen kurallar ve prosedürler setidir. Bir anayasa çerçe-vesinde, bir hükümet icraatının meşruluğu söz konusu icraatın arzuya şayan olmasından veya zati olarak iyi olmasından kay-naklanmaz, anayasanın bu icraata müsaade edip etmediğinden kaynaklanır. Bu yüzden, bir anayasa, partilere, sonsuz değilse de, epeyce geniş bir hareket alanı bırakmalıdır. Başka bir şekilde söylersek, anayasa toplumdaki farklı görüşlerin ve tutumların hükümetler üzerinden yansıtmasına izin vermelidir. Ancak, bu-nun sonsuz bir hareket alanı olamayacağı akılda tutulmalıdır. Zira, aksi takdirde, anayasanın temel esprisi ortadan kalkabilir.

ANAYASALLIK VE ANAYASAL YÖNETIM

Bununla beraber, burada işaret edilen anlamda anayasanın, ana-yasal yönetim geleneğine uygun anayasa olduğunu özellikle belirtmek gerekir. Bugün her ülkede anayasa olmakla beraber, anayasası olan her ülke anayasal yönetim geleneğine bağlı de-ğildir. Bu durumda o ülkelere anayasal değil anayasalı ülke veya gerçek anlamda anayasası olmayan, nominal anlamda anayasa sahibi ülke demek uygun olur. Anayasal yönetim geleneğinde anayasa devleti sınırlandırır. Bu gelenekten etkilenmemiş ülke-lerde ise anayasa, yalnızca, devletin eylem ve işlemlerine kanuni kılıf sağlar.

Batılı yazarlar devlet iktidarının önüne sınırlar koyma anla-mında anayasacılığın tarihini Batı’yı merkeze alarak anlatmaya düşkündür. Ancak, anayasacılığın tarihinin daha eskilere gitme-si ve Batı dışına da çıkması kuvvetle muhtemeldir. Bazı yazarlara göre, siyasi iktidarın yarı-Tanrı sayılan firavunlara ait olduğu Antik Mısır’da bile, egemenin iktidar alanını sınırlayan kurallar nevcuttu, yani bir tür anayasallık vardı. Keza, Batı’nın 1215 ta-rihli Magna Carta’sından önce, Müslüman Serazenlerin yöneti-mindeki Kudüs’te iktidarın paylaşılması ve sınırlanmasına dair kurallar vardı. Haçlılar, Kudüs’e seferleri esnasında bu sistemi ve kuralları öğrendiler ve Avrupa’ya taşıdılar.

Parlamento Nedir?Parlamentoların Doğuşu Parlamentoların Sistem İçindeki YeriParlamentoların Yapısı Parlamentoların Fonksiyonları

TemsilKanun YapmaHükümet Çıkarma ve Hükümeti DesteklemeHükümeti Eleştirme ve DenetlemeSiyasal Kadroların Devşirilmesi ve EğitilmesiMeşruiyeti Temsil Etme ve Üretme

Meclisler ve Milli İradeMeclisler Zayıflıyor mu?

ONUNCU BÖLÜMPARLAMENTOLAR

- 259 -

PARLAMENTO NEDIR?

Parlamento Fransızca “parliament” kelimesinden gelir. Bu kelimenin anlamı, ko-nuşmaktır. Parlamento çok konuşan, siyasi hüviyetli insanların, yani parlamen-terlerin bulunduğu yerdir. Parlamentoya meclis veya yasama meclisi –yasama or-ganı- adı da verilir. Parlamento liberal demokrasilerdeki üç temel kuvvetten birini elinde tutar: Yasa yapma gücü. Bu yönünün öne çıkartılmış olmasına rağmen tek işlevi bu değildir. Başka fonksiyonları da vardır.

Kelimenin gerçek anlamında parlamento yalnızca demokrasilerde bulunur. Anti–demokratik rejimlerde de parlamento adı verilen kurumlar vardır ama bun-lar demokratik sistemlerdeki parlamentoların gücüne ve fonksiyonlarına sahip değildir. Bunun ilk sebebi, bunların demokratik, yarışmacı seçimle oluşmaması, bir tür atamayla teşkil edilmesidir. İkinci sebebi, bu rejimlerde kuvvetler ayrılı-ğının bulunmamasıdır. Oralarda kuvvetler ayrılığı değil, kuvvetler birliği vardır. Üç temel kuvvet olan yasama, yürütme ve yargı formel olarak ayrı ellerde gibi görünse de gerçekte tek bir organın elinde ve kontrolündedir. Bu organ tekelci iktidar partisidir. Bu yüzden o rejimlerde parlamentolar özde değil sözde parla-mentodur.

PARLAMENTOLARIN DOĞUŞU

Parlamento, çok sayıda üyeden oluşan, kamusal meselelerin görüşüldüğü ve yü-rütmenin veya kendi içinden insanların öncülüğüyle kanunların yapıldığı, yürüt-me icraatlarının onaylandığı veya reddedildiği bir heyettir. Parlamento en geniş siyasal temsil gücüne sahip organdır. Demokraside parlamento üyeleri halk tara-

ATILLA YAYLA

- 260 -

fından seçilir. Üyelerinin gelişi demokratik seçimlere bağlı ol-mayan siyasal heyetlere parlamento adını vermek uygun olmaz.

Parlamentolar uzunca bir tarihi süreç içinde ortaya çıkmıştır. En eski parlamentolardan biri Britanya Parlamentosu’dur. Bri-tanya Parlamentosu’nun doğmaya başlama tarihi 1215 yılındaki Magna Carta’ya kadar götürülür. Magna Carta ile kralın ve fe-odal beylerin karşılıklı hakları ve yetkileri belirtilmiş ve kralın mahalli meselelerle vergi meselelerinde feodal beylerin görüşü-nü alması üzerinde anlaşılmıştır. Bu olay Britanya’da parlamen-tonun doğuş sürecinin başlangıcı olarak kabul edilir. Britanya Parlamentosu’nun bir diğer orijini Anglo–Sakson periyodunda ve Simon De Montfort tarafından 1264’te toplantıya çağrılan milli konseyde yatmaktadır. Her demokratik ülkenin parlamen-tosunun tarihi bir bakıma o ülkenin demokrasi tarihiyle önemli ölçüde çakışır.

PARLAMENTOLARIN SISTEM IÇINDEKI YERI

Parlamentoların sistem içindeki yeri ve ağırlığı, parlamenter sistemin mi, başkanlık sisteminin mi, yoksa yarı başkanlık sis-teminin mi benimsendiğine bağlı olarak değişir. Bilindiği üzere, demokrasilerde hükümetler esas itibariyle üç şekilde yapılanır: Parlamenter sistem, başkanlık sistemi ve yarı başkanlık sistemi. Bu ayrım özellikle parlamento ile hükümet, yani yasama ile yü-rütme arasındaki ilişkiler açısından önemlidir. Parlamenter sis-tem, başkanlık sistemi ve yarı başkanlık sisteminin genel görü-nümü, karşılaştırmaya imkan sağlamak için aşağıdaki şemalarda peş peşe verilmektedir:

Başkanlık Sisteminde YürütmeParlamenter Sistemde YürütmeYarı Başkanlık Sisteminde YürütmeYürütmenin Fonksiyonları ve Yetkileri

Törensel-Seremonik Görevlerİç Siyasa Oluşturma ve

Uygulama Dış Siyasa Oluşturma ve

UygulamaSiyasal LiderlikAcil Durumların YönetilmesiBürokrasinin İdaresi ve

DenetlenmesiHükümet ve DevletBürokrasi

Bürokrasiyi Kontrol YollarıSilahlandırılmış Bürokratların Kontrolü ve Denetlenmesi

Polisin Kontrol Edilmesi ve Denetlenmesi

Polisin Rolü Polisin Siyasal Kontrolü

Ordunun Kontrol Edilmesi ve Denetlenmesi

Ordunun RolüOrdunun Siyasal Kontrolü

ONBİRİNCİ BÖLÜMYÜRÜTME ve İDARE

- 279 -

Yürütme devletin üç kuvvetinden biridir. Siyasalar oluşturul-ması ve idare cihazını kullanarak bu siyasaların uygulattırılması, uygulan-masına nezaret edilmesi yürütmenin görevidir.

Siyasal icracıya (political executive) Türkçede genellikle hükümet adını ve-ririz. Hükümetler bir başkan veya başbakanın liderliğinde ve sorumluluğunda, bakan veya sekreter adı verilen sınırlı sayıda kimseden oluşur.

BAŞKANLIK SISTEMINDE YÜRÜTME

Başkan

Hükümet

Bakanlıklar

İdari Bölümler

Yasama Meclisi

Seçmenler

Başkanlı sistemlerle başkanlık sistemini birbirine karıştırmamalıyız. Başkanı olan birçok ülke bulabiliriz, fakat başkanlık sisteminin tesis edildiği ülke sayı-sı başkanlı ülkelerden azdır. Kurallarına uygun kurulmamış başkanlı sistemler muhtemelen birer diktatörlüktür.

ATILLA YAYLA

- 280 -

Başkanlık sisteminde seçmenler parlamentodan ayrı olarak bir başkan seçer. Bu başkan, tabiatıyla, bir kişidir ve yürütmeyi şahsında temsil eder. Seçilen başkan, aynı zamanda, devletin de başkanıdır. Kendi seçtiği -tercih ettiği- kişilerle bir kabine oluş-turur. Her bir bakan önemli bir idari bölümü (enerji, sağlık, sa-vunma vb.) idare eder.

Başkan sabit bir dönem için seçilir. Normal şartlar altında, görev süresini tamamlar. Ne başkan parlamentoyu feshedebilir ne de parlamento başkanı indirebilir.

Başkanlık sistemi kuvvetler ayrılığının daha güçlü bir şekil-de uygulandığı bir sistemdir. Kabine üyeleri mecliste oturamaz, meclis üyesi olamaz. Bu, kuvvetler ayrılığını pekiştirir. Başkan meclis üyelerinden birini bakanlığa atarsa, o kişinin parlamen-todan istifa etmesi gerekir. Bu başkanın mecliste oy satın alma ihtimalini azaltır.

Kuvvetler ayrılığının keskinliği yasama ile yürütmenin bir-birleriyle müzakere ve pazarlık yapmasını teşvik eder. Her iki organın da aşamayacağı anayasal sınırlar vardır ve ortak hareket etmelerini gerektiren konularda biraraya gelme kültür ve dav-ranış kodlarını geliştirmeleri gerekir. Bunu yapamazlarsa sistem kilitlenebilir.

Başkanlık sisteminin anavatanı ABD’dir. Latin Amerika kıta-sında da başkanlık sistemleri vardır, fakat bunların hemen he-men hiçbiri ABD’deki kadar başarılı olamamıştır.

Amerikan kurucu babaları yeni devleti inşa etmek üzere bir araya geldiklerinde belli motivasyonların etkisi altınday-dılar. Yeni bir krallık kurmak istemediler, zira, bağımsızlık mücadelesini bir krala -III. George- karşı vermişlerdi. Bir kralın haklarını çiğneyebileceğini tecrübe etmişlerdi. Bu yüzden, bir cumhuriyet kurmak istediler.

Diğer taraftan, yüzyıllardır alışık oldukları krallığın reddi on-ları nasıl bir hükümet kurulması gerektiği sorunuyla karşı kar-şıya getirdi. Bu önemsiz bir sorun değildi, çünkü, bir hükümet kurmak aynı zamanda tehlikeli bir canavar yaratmaktı. Bu yapı insanlara zarar verebilirdi. Ancak, bir hükümete ihtiyaç olduğu da belliydi. Sonunda yeni cumhuriyet için başkanlık sisteminin kurulmasında mutabık kalındı. Başkanın bir ikinci seçmenler heyetince seçilmesine karar verildi. Kongre üyeleri ise doğru-

Hukuk Nedir?Hukuk Teorileri

Pozitivist Hukuk TeorisiDoğal Hukuk TeorisiTarihçi Hukuk Teorisi

Hukukun Temelleri ve ÖzellikleriHukuk SistemleriHukuk Dalları

Ana Hukuk DallarıCeza HukukuMedeni HukukAnayasa Hukukuİdare Hukuku

Yargı Nedir?Yargı Sistemleri

Amerikan SistemiFederal Mahkeme YapısıFedere Devletler

Mahkeme Sistemi

Anglo-Sakson HukukuAvrupa Yargı SistemiMasumiyet Karinesi TartışmasıLiberal Demokrasilerde Yargısal Yapılanmanın Özellikleri

Yargıçlar Bağımsız OlmalıdırYargıçlar Tarafsız OlmalıdırYargıya Ulaşmak Kolay

Olmalıdır Yargı Etkin ve Hızlı

İşlemelidirYargıçlar ve Politika

İdari Yargı Anayasa Yargısı ve Yargısal

Aktivizm

ONİKİNCİ BÖLÜMHUKUK ve YARGI SİSTEMLERİ

- 313 -

Hukuk, yargı ve yargı süreçleri siyasetin bir parçasıdır. Bazen, özellikle hukuk eğitimi almış kimseler, hukukun siyasetten tamamen ayrı olduğunu ve siyaseti öncelediğini düşünmeye meylederler. Bunun çok

isabetli bir düşünce olmadığı söylenebilir.

Hukuk, yargı ve yargı süreçleri liberal demokraside özellikle önemlidir. Ball ve Peters’ın işaret ettiği üzere, bunun başlıca iki sebebi vardır. Birinci olarak, li-beral demokratik teori insan hak ve hürriyetlerine sahip özneler olarak vatandaş-ların devletten zarar görmesinin engellenmesine büyük önem verir. Hukuk ve hukuku uygulayan mahkemeler vatandaşı devletin (devlet organlarının) yanlış-larına karşı koruyan kalelerdir. Bu sıfatı hak eden uygulamaların yapıldığı libe-ral demokratik ülkelerde hukuka, mahkemelere, yargıçlara çok saygı gösterilir. İkinci olarak, hukukun ve yargı kurumlarının gelişimi bir taraftan siyasal gücün fazlasıyla hükümetin elinde toplanmasını engellemek, diğer taraftan, çoğunluğun tiranlığına mani olmak hedeflerine ulaşmada yeri kolay kolay doldurulamayacak katkılar yapabilir.

HUKUK NEDIR?

Hukukun değişik tanımları yapılır. Bazı yazarlar on beş farklı hukuk tanımından söz etmektedir. Bu tanımlar değişik şekillerde tasnif edilir. Bir tasnif tanımın bi-reyi veya toplumu odağına almasına göre yapılır. Bir diğer tasnif tanımda şekil şartlarını veya esası dikkate almalarına, öne çıkarmalarına bağlı olarak yapılır. Bazı tanımlarsa hem şekil hem muhtevaya atıf yapar.

Alman filozof I. Kant hukuku şöyle tanımladı: “Hukuk, genel bir özgürlük yasasına uygun olarak, bir kimsenin özgür iradesinin diğerininki ile uyuşmasını sağlayan kuralların bütünüdür”. Bu tanımın, bir yandan şekle bir yandan içeriğe temas ettiği açık. Kant’a göre, hukuk bireylerin özgürlüklerini uyumlaştırma ara-

ATILLA YAYLA

- 314 -

cıdır. Hukukun hak kelimesinin çoğulu olduğunu, yani haklar anlamına geldiğini hatırlarsak, buradan, hukukun hakları uyum-lulaştırma görevine sahip olduğu çıkar. Bu özgürlükçü bir ba-kıştır. Özgürlük yasasının genel olmasıysa şekil şartına yapılan bir atıftır.

Türkiye içi literatürde de değişik tanımlar karşımıza çıkar. Hukukçu Ergun Özsunay’a göre, “insan topluluklarında, kişiler arasında ya da kişiler ile Devlet arasındaki ilişkileri düzenleyen ve kendilerine uyulması Devletin zorlayıcı gücü (müeyyide) ile sağlanmış bulunan, düzenleyici, yasaklayıcı ve izin verici davranış kuralları bütününe hukuk adı verilir”. Devleti büyük “D” harfiyle yazan bu tanımın özgürlükçü olmadığı söylenebilir. Kuralların hem düzenleyici hem yasaklayıcı hem izin verici olması bir tür legalizm anlayışını yansıtmaktadır. Bu nitelikleriyle hukuk insanlara bir hareket alanı bırakmamaktadır. Vecdi Aral’a göreyse “hukuk adalete yönelmiş bir toplumsal düzen”dir. Bu tanım da hukuka bir amaç biçmektedir; bu, adaletin sağlanma-sıdır.

Daha uygun bir tanım şu olabilir: Hukuk, bir toplumun üye-leri ve toplumsal kurumlar arasındaki ilişkileri düzenleyen ve bağlayıcılık ve zorla uygulanabilme vasfına sahip olan, ister ka-nunlaştırılmış ister geleneksel olan, kurallar heyetidir. Bu tanım, hukuk kurallarının vasıfları yanında kaynakları hakkında da fikir vermekte ve kanunların bilinçli olarak yapılmış olabileceği gibi geleneklerden süzülüp gelebileceğini de dile getirmektedir.

HUKUK TEORILERI

Hukuk kurallarının kaynağı veya kaynakları nelerdir? Hukuk kuralları nereden neş’et eder, niçin bağlayıcıdır? Bu konuya açıklık getirmeye çalışan başlıca üç teori geliştirilmiştir: Poziti-vist hukuk teorisi, doğal hukuk teorisi ve tarihçi hukuk teorisi.

Pozitivist Hukuk Teorisi

Faydacı İngiliz hukuk filozofu J. Austin (1790 – 1859) tarafın-dan formüle edilen pozitivist hukuk teorisi zamanımızda hu-kukçular arasında en çok benimsenen görüştür. Buna göre, 1) Kanunlar insanlar tarafından bilinçli iradi eylemlerle yaratılan kurallardır, 2) Kanunlar herhangi bir otorite tarafından değil,

Medeniyet: Bir Tane mi, Birden Çok mu? Ortak İnsan Medeniyetinin Kurumları

Mülkiyet MübadelePara İş BölümüSivil ÖzgürlüklerHukuka Bağlı Siyasi YönetimSınırlı Siyasi Yönetim

KültürKültürün Siyasal Olanı

Siyasal Kültür Nedir?Siyasal Kültür Araştırmaları

Siyasal Alt KültürlerElit ve Kitle Alt-Siyasal

KültürleriAzınlık ve Çoğunluk Alt-

KültürleriDiğer Alt-Siyasal Kültürler

Siyasal SosyalleşmeDevlet ve Siyasal SosyalleşmeKamuoyuKamuoyunun Şekillenmesinde Etkili Faktörler

ONÜÇÜNCÜ BÖLÜMSİYASAL KÜLTÜR ve KAMUOYU

- 339 -

Kültür ile medeniyet (uygarlık) ve teknoloji kavramları çoğu zaman birbirine karıştırılır, birbiri yerine kullanılır. Kültür ile medeniyeti birbirine karıştırmak ve birbiri yerine kullanmak bilhassa yaygındır. Diğer

taraftan kültürdeki çoğulluk medeniyete bakışa da yansıtılır. Farklı kültürlerden olduğu gibi farklı medeniyetlerden de bahsedilir.

MEDENIYET: BIR TANE MI BIRDEN ÇOK MU?

Medeniyet üzerine konuşurken, yazarken iki ortak noktada buluşulduğu görül-mektedir: Medeniyeti kültür ve teknoloji ile karıştırmak ve bir değil birden çok medeniyet olduğunu söylemek.

Üniversitelerde okutulan uygarlık tarihi kitaplarında uygarlığın gelişmesi anlatılırken ateşin keşfi, tekerleğin icadı, çeliğin kullanılması gibi olayların uygar-lığın gelişmesinde önemli adımlar olduğu anlatılır. Arkeolojik araştırmaların in-sanların yerleşme biçimiyle, konutlarıyla ilgili bilgileri öğrenciye aktarılır. Bütün bunların insan hayatında önemli yeri olmakla beraber uygarlığın doğru anlatımı bu olamaz. Aletler, teknikler uygarlığın ana unsurları değildir. Bu karışıklığın, yani teknikle, teknolojiyle uygarlığın karıştırılmasının sebebi, teknolojinin iler-leyişinin hayatımıza yaptığı katkıların çok büyük ve herkes tarafından bilinebilir, kolayca gözlemlenebilir olmasıdır. Örneğin, nakil aracı olarak atlar tarafından çekilen arabalardan içten yanmalı motorlar tarafından çekilen arabalara geçişin insanın hayat şartlarında büyük farklar yaratacağı açık. Ondan önce de, nakliyede sırf insan gücüne dayanmaktan hayvanların gücünden yararlanmaya geçiş benzer sonuçlara yol açmış olmalıdır.

Buna benzer örnekler çoğaltılabilir. Ancak, bunlar uygarlığın özü, esası değil-dir. Teknoloji, kavram olarak, teknik sanatların incelenmesi veya onlarla ilgili bir

ATILLA YAYLA

- 340 -

söylem demektir. Halk dilinde ise teknolojinin anlamı, insanın tabii çevresini mekanik cihazlar yoluyla değiştirmek veya yön-lendirmek için bilginin kullanımıdır. Teknolojik değişiklikler toplumsal hayatı, insanların refah ve güvenliğini ciddi şekilde etkiler. İnsanın emek gücüne ihtiyacı azaltır, verimliliği artırır. Sosyal ilişkilerin yoğunluğuna tesir eder. Teknolojide gelişme çizgisi devamlı ileriye doğrudur. Uygarlığın da devamlı ilerledi-ğinin sanılması, teknoloji ile uygarlığın birbirine karıştırılmasını kolaylaştırır.

Teknolojinin uygarlıkla beli bir ilişki içinde olmasını bekle-riz. Ancak, bu, uygarlığın teknolojiyle özdeş olduğunu göster-mez. Uygarlık beşeri kurumlarla alakalıdır. Uygarlığın doğması insan hayatına düzen, öngörülebilirlik, istikrar, verimlilik getirir. Uygarlık bir beşeri kurumlar bileşimidir. Bir beşeri kurum bir teknolojik alete veya duruma değil insan hayatında yerleşmiş bir ilişkiler durumuna işaret eder. Dolayısıyla, uygarlığı anlatmak ve açıklamak için bu beşeri kurumlara dönmek gerekir.

Bu tespit, eğer doğruysa, bize uygarlık sayısı hakkında da fi-kir verir. Birden çok uygarlık olması akla, mantığa aykırıdır, zira uygarlık insani dünyada ortaya çıkan bir durumdur. İnsani dün-yanın mahiyeti ise, insanın tabiatı ve tabiatın hâli tarafından be-lirlenir. Bu iki unsurdan biri değişirse insani dünyanın mahiyeti de değişir. O zaman, zaten, dünya bildiğimiz dünya olmaktan çıkar.

İnsanın tabiatı ve dünyanın hâli her yerde aynıdır. Din, dil, ırk farklılıkları bunu değiştirmez. Uygarlık da insanın var olu-şuna yol açtığı bir durum olduğuna göre bir tane olmak ve her yerde aynı olmak durumundadır. Yani Alman medeniyeti, Türk medeniyeti, Arap medeniyeti diye birbirinden ayrı medeniyet türleri yoktur. İslam medeniyeti, Hristiyan medeniyeti, Batı me-deniyeti. Doğu medeniyeti adlandırmaları da anlamsızdır. Bu terimler daha ziyade kültürel farklılıklara işaret edebilir. İnsanlı-ğın bir tek medeniyeti vardır: Ortak insan medeniyeti.

Kuşkusuz, insanlar ve özellikle insan toplumları arasında, farklı özelliklere ve yaşama şartlarına sahip olmaktan ve farklı teknoloji kullanmaktan kaynaklanan değişiklikler vardır. Ancak, bunlar ayrı medeniyetlerden ziyade ayrı kültürlere ve teknoloji-lere işaret ederler. Su zengini bir coğrafyada yaşayanların daha çok tarımla, yaylalarda yaşayanların hayvancılıkla iştigal etmesi,

Siyasal Sistemlerde İstikrarSiyasal Değişim Nedir?Siyasal Değişime Yol Açan FaktörlerDeğişimin MetotlarıSiyasal Değişimin Yolları

Darbe Darbeler Niye ve Ne Zaman Yapılır?

DevrimDevrimler Niçin Olur?Devrim HalkasıDevrimler Ne Vaat Eder, Ne Verir?

Evrim

ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜMSİYASAL DEĞİŞİM:

DARBE, DEVRİM ve EVRİM

- 361 -

SIYASAL SISTEMLERDE ISTIKRAR

Her siyasal rejim istikrar peşinde koşar. İstikrar, ana dinamik-lerinin, ideolojisinin, kurumlarının bir yönetici kadrodan diğerine önem-li bir değişikliğe uğramadan aktarılarak rejimin sürdürülmesidir. Ancak,

hayat statik değil dinamiktir. Yeni durumlar, yeni sorunlar ortaya çıkabilir, es-kinin kimi yaklaşımları ve çözümleri anlamsızlaşır veya yanlışlanır. Bunlara rağ-men, istikrar adına değişimin yollarını tıkamak, sistemleri, orta ve uzun vadede, istikrardan çok istikrarsızlığa ve hatta yok oluşa sürükleyebilir. Muhafazakâr fi-lozof Edmund Burke buna işaret ederek, değişime tamamen kapılarını kapatmış devletlerin bir anlamda kendi ölümlerini hazırlamış olacağını belirtmektedir.

Başka bir deyişle, aşırı istikrar zararlıdır. Şöyle de ifade edebiliriz: İstikrar ile değişim arasında her zaman ve her durumda yüzde yüz zıtlık yoktur. Değişimin mümkün olması birçok durumda istikrarı korumaya katkıda bulunur.

Zaten tarih incelendiğinde siyasi değişikliklerin kesintisiz devam ettiği gö-rülmektedir. Değişim gereksiz ve imkansız olsaydı dünya başka bir dünya olur-du. Siyasal değişimin kaçınılmaz bir realite olduğunu, 20. Yüzyıl’ın başlarından bugüne dünya tarihine göz atarsak hemen görürüz.

Yirminci Yüzyıl imparatorluk çağının kapanmaya doğru gidişinin işitilmemesi imkansız ayak sesleriyle başladı. Avrupa’da iki imparatorluk -Avusturya-Macaris-tan İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu- belki de kaçınılmaz çöküşe doğ-ru gitmekteydi. I. Dünya Savaşı’nın fitili ateşlendiğinde olacaklar belliydi. Bu iki imparatorluk dağıldı ve onların coğrafyasında çoğu cumhuriyet olan yeni siyasi entiteler doğdu.

ATILLA YAYLA

- 362 -

Birinci Büyük Savaş aynı zamanda ideolojik ihtilaf ve çatış-maların daha yoğun olacağı bir dönemi de başlattı. Otokratik Rus Çarlığı’nın yeri 1917 Devrimiyle totaliter Sovyetler Birliği tarafından alındı. Bu gelişme sadece Rusya’yı değil tüm dünyayı etkiledi. İtalyan faşizmi ve Alman nasyonal sosyalizmi bu örne-ğin etkisiyle doğdu. Başka devrimci rejimler de ortaya çıktı. En mühimleri 1949 Çin Devrimi ile Doğu Avrupa rejimlerinin sos-yalistleşmesiydi.

Bu arada, Britanya İmparatorluğu dağılma sürecine girdi. Britanya rejimi anayasal monarşiye evrildi. ABD kendi içindeki ırkçı eğilimlerden kurtulma yolunda yeterince hızlı ilerleyeme-di. Üç yüz yıllık kölelik döneminin ardından siyahlar M. Luther King’in sivil haklar hareketiyle ırk ayrımcılığından formel olarak kurtulabildi. Ancak, ABD’nin toplumsal hayatında ırkçılık hâlâ ağır bir problem.

Siyasal sistemlerin nasıl değişebildiğini anlamak için baka-bileceğimiz en yakın örnek Türkiye Cumhuriyeti. T.C. 1923’te çoğulculuk sinyalleri veren bir cumhuriyet olarak kuruldu. 1925’te tipik bir tek parti diktatörlüğüne dönüştü. Diktatörlük 1950’ye kadar sürdü. Bu I. Cumhuriyet dönemiydi. 1950 yılının 14 Mayıs’ında yapılan çok partili yarışmacı seçimlerle sistem demokrasinin bazı unsurlarını bünyesine ekledi, ama tam ola-rak demokratikleşemedi. II. Cumhuriyet adı verilebilecek bu dönemde iktidar demokratik iktidarla bürokratik devlet iktidarı arasında paylaştırıldı. Cumhurbaşkanlığı 1961 ve 1982 anayasa-ları ile parlamenter sistemde ayrıksı sayılacak yetkilerle bürok-ratik devlete tahsis edildi. 2007’de yapılan referandumla kabul edilen değişikliğe uygun olarak 10 Ağustos 2014’te yapılan bir seçimle ilk defa cumhurbaşkanı halk tarafından seçildi. Böylece belki de III. Cumhuriyet dönemi başlamış oldu.

SIYASAL DEĞIŞIM NEDIR?

Siyasal değişim, coğrafyasında ve halkının kompozisyonunda önemli bir değişiklik olmadan, bir ülkenin dayandığı siyasal fel-sefede, siyasal kurumlarında, devletin niteliğinde ve yapılanma-sında önemli, farkına varılır değişikliklerin olmasıdır.

Siyasal değişimin örneklerini verelim. Biraz yukarda bahset-tiğimiz, Rusya’da çarlıktan sosyalist rejime geçiş önemli bir de-ğişikliktir. Bu örnekte ülkenin adı değişmiştir ama toprak ve be-

Ekonomik SistemlerSerbest Piyasa Ekonomisi

Piyasa Ekonomisinin ÖzellikleriPiyasa Ekonomisi Kurulur mu Oluşur mu?

Komuta EkonomisiKomuta Ekonomisinin Özellikleri

İdeal Modellerden Sapmalar ve Karma EkonomiDevlet ve EkonomiDevletler Ekonomiye Niçin Müdahale Eder?Devletin Ekonomiye Müdahalesinin SonuçlarıRefah Devletinin Geleceği

ONBEŞİNCİ BÖLÜMSİYASET, DEVLET ve EKONOMİ

- 381 -

Standart ders kitaplarında iktisat kıt kaynaklarla sınırsız ih-tiyaçlar arasında denge kurma konusuyla ilgilenen bilim dalı olarak tanım-lanır. İktisat esas olarak iki dala ayrılır. Birey ve firma davranışlarını incele-

yen mikro iktisat ve yatırım, istihdam, para ve maliye politikası gibi bütünlerle ve bütünler arası ilişkilerin sonuçlarıyla ilgilenen makro iktisat.

Yukardaki tanıma çeşitli itirazlar yapılmıştır. Bunların en ilginci tersini ileri süren, yani kaynaklar sınırsız, ihtiyaçlar sınırlı diyen yaklaşımdır. Bu yaklaşım in-sanın tabiatını ve doğal kaynakların sınırlılığını reddeder. Durum böyleyse dünya sonsuz bolluk dünyasıdır ve bildiğimiz anlamda ekonomik faaliyete ihtiyaç kal-maz. Elbette durum bu değildir, insani ihtiyaçlar hem çeşitlenme hem genişleme anlamında devamlı artarken, bunları karşılamak için kullanılabilecek kaynaklar sınırlıdır. Maddi kaynaklar sınırlı olsa bile bir ekonomik girdi olarak zaman sı-nırlıdır.

Aslında, toplumların hayatında ekonominin önemi izahtan varestedir. İnsan cinsinin bekası doğrudan doğruya ekonomik faaliyetle alakalıdır. İhtiyaçları olan şeyleri temin edemeyen bireyler de toplumlar da yok oluşa sürüklenir. Zamanı-mızda insanlar eski zamanlardaki insanlara nispetle büyük bir refah içinde ya-şadıklarından, ekonominin önemini gözden kaçırmaya veya ekonomiyi hafife almaya meyillidir. Oysa, ekonomi asla ihmale gelmez. Ülkeler seçtikleri ekono-mik modele göre zenginlik üretebilirler. Bu seçim doğrudan doğruya siyasetle, ülkenin devlet yapılanmasının temeli olarak benimsediği siyasi felsefeyle ilgili bir olaydır.

Ekonomi günlük siyasetle de bağlantılıdır. Partiler ekonomik gelişme vaat eder. Hükümetlerin ekonomide başarılı işlere imza atması beklenir. Başarılı eko-nomik performans sergilemeyen hükümetler yerlerini koruyamaz, onların parti-leri tekrar seçim kazanamaz. Demokratik seçimlerde seçmenlerin siyasi tercihle-

ATILLA YAYLA

- 382 -

rini yaparken en başta baktığı göstergeler ekonomik olgulardır. İstihdamda genişleme veya daralma, enflasyon oranının yüksel-mesi veya düşmesi, kişi başı milli gelirin artması veya azalması, alt yapı yatırımlarındaki durum vb. seçmen tercihlerini etkiler. Bu yüzden, tüm hükümetler ekonomiye büyük ehemmiyet verir.

EKONOMIK SISTEMLER

Ekonomik sistem ekonominin örgütlenme, yapılanma tarzına işaret eden bir terimdir. Ekonomik sistem içinde mallar ve hiz-metler

a) Üretilir,

b) Mübadele edilir,

c) Tüketilir.

Demek ki ekonomi zincirinin üç halkası vardır. Sosyalistler bu zincirde mübadelenin yerine “dağıtım” kavramını yerleştir-meye heveslidir. Bunun ne anlama geldiği ve nasıl yapılıp ne gibi sonuçlara yol açabileceği üzerinde daha sonra duracağız.

Esas itibariyle iki ekonomik sistem vardır:

1. Piyasa ekonomisi,

2. Komuta ekonomisi.

Bazı yazarlar karma ekonomiyi de listeye ekler. Karma eko-nomi piyasa ekonomisi ile komuta ekonomisinin farklı oranlar-da ve derecelerde birleştirilmesidir. Diğer bazı yazarlar ayrı bir model olarak karma ekonomiden bahsetmek yerine ekonomile-rin piyasacı kısmı ve komutacı kısmı olduğunu söyler.

Literatürde kimileri ekonomik model olarak kapitalizmi ve sosyalizmi sayar. Bu kısmen doğru kısmen yanlıştır. Kapitaliz-min iki türü vardır: Liberal kapitalizm veya serbest piyasa ka-pitalizmi ve eş-dost kapitalizmi (crony capitalism). Sosyalizm ise sadece bir ekonomik model değil, bir ideolojidir ve ekonomi yanında siyaseti, sosyal hayatı vs. de kapsayan bir sistemdir.

- 399 -

KAYNAKLAR

Aktaş, Murat ve Bayram Coşkun (ed.). Başkanlık Sistemi, Ankara: Nobel Yayınları, 2013.

Akay, Cevdet. Hukuka Giriş: Hukuksal Kavramlar ve Kurumlar, Bursa: Sentez yayın-ları, 2012.

Alkan, Haluk. Karşılaştırmalı Siyaset: Başkanlık ve Parlamenter Sistemler Işığında Yarı Başkanlık Modelleri, İstanbul: Açılım Kitap, 2013.

Aral, Vecdi. Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine, İÜHF Yayınları, üçüncü bası, 1979.

Arslan, Ahmet. Felsefeye Giriş, Ankara: Adres Yayınları, 2012

Arnhart, Larrry. Platon’dan Rawls’a Siyasi Düşünce Tarihi, çev. Ahmet Kemal Bay-ram, Ankara: Adres Yayınları, 2013.

Tannenbaum, Donald G. Ve David Schultz. Siyasi Düşünce Tarihi: Filozoflar ve Fikirle-ri, Ankara: Adres Yayınları, 2013.

Ashford, Nigel ve Stephen Davies. A Dictionary of Conservative and Libertarian Thou-ght, London and New York: Routledge, 1991.

Ashford, Nigel. Özgür Toplumun İlkeleri, çev. Can Madenci, Ankara: Liberte Yayınları, 2012.

Barry, Norman P. On Classical Liberalism and Libertarianism, Macmillan, 1986.

Barry, Norman P. Modern Siyaset Teorisi, çev. Mustafa Erdoğan ve Yusuf şahin, Anka-ra: Liberte Yayınları, 2012.

Beetham, David. Demokrasi ve İnsan Hakları, çev. Bilal Canatan, Ankara: Liberte Ya-yınları, 2014.

- 400 -

Berrie, Axford ve Gary K. Browning, Richard Huggings, Ben Rosamond, John Turner (ed.), Politics: An Intoduction, London: Routledge, 1992.

Boullion, Hardy. John Locke, çev. Ali İbrahim Savaş, Ankara: Lİberta Yayınları, 1998.

Brennan, Jason. The Ethics of Voting, Princeton University Press, 2011.

Daver, Bülent. Siyaset Bilimine Giriş, Ankara: Siyasal Kitabevi, 1993.

Davies, Stephen. Empiricism and History, Hampshire: Palgrave, 2003.

Dinçkol, Abdullah. Hukuka Giriş, İstanbul: Der Yayıncılık, 2013.

Dursun, Davut. Siyaset Bilimi, İstanbul: Beta yayınları, 2010.

Erdoğan, Mustafa. Anayasal Demokrasi, Ankara: Siyasal Kitabevi

Erdoğan, Mustafa. Anayasa Hukuku, Ankara: Orion Yayınları, 2011.

Erdoğan, Mustafa. “Müzakereci demokrasi ve Sınırları”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 11, Sayı 22, Güz 2012/2, ayrı bası.

Fedayi, Cemal. Siyaset Bilimi, Ankara: Kadim yayınları, 2011.

Gaus, Gerald F. Contemporary Theories of Liberalism, London: Sage Publications, 2003.

Gaus, Gerald F. Political Concepts and Political Theories, Westview Press, 2000.

Gray, John. “F. A. Hayek and the Rebirth of Classical liberalism”, Literature of Liberty, Winter 1981, s. 19 – 67.

Heywood, Andrew. Siyaset, çev. Bekir Berat Özipek vd., Ankara: Adres Yayınları, 2012.

Heywood, Andrew. Siyasetin Temel Kavramları, çev. Hayrettin Özler, Ankara: Adres yayınları, 2012.

Heywood, Andrew. Siyasi İdeolojiler, çev. Ahmet Kemal Bayram vd., Ankara: Adres Yayınları, 2013.

Holden, Barry. Liberal Demokrasiyi Anlamak, çev. Hüseyin Bal, Ankara: Liberte ya-yınları, 2002.

Horner, Chris ve Emrys Westacotts, Felsefe Aracılığıyla Düşünmek, çev. Ahmet Ars-lan, Ankara: Phoenix Yayınları, 2001.

Hospers, John. An Intoduction to Philosophical Analysis, London and New York: Routledge, 2009.

Humboldt, Wilhelm von. Devlet Faaliyetinin Sınırları, çev. Bahattin seçilmişoğlu, An-kara: Lİberte Yayınları, 2013.

- 401 -

İmga, Orçun. Amerika’da Din ve Devlet, Ankara: Liberte Yayınları, 2010.

Jouvenal, Bertrand de. İktidarın Temelleri, çev. Nejat Muallimoğlu, İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1997.

Karakaş, Mehmet. Siyasetin Finansmanı, İstanbul: Beta, 2015.

Kasper, Wolfgang. Ekonomik Özgürlük ve Gelişme, çev. Bahadır Akın, Ankara: Liberte Yayınları, 2007.

Korucu, Serdar. Yargısal Aktivizm, Ankara: seçkin Yayınları, 2014.

Linz, Juan L. Totaliter ve Otoriter Rejimler, çev. Ergun Özbudun, Ankara: Lİberte Ya-yınları, 2012.

McLean, Iain ve Alister McMillan (ed.). Concise Oxford Dictionary of Politics, Oxford University Press, 2009.

Mises, Ludwig von. Kadir-i Mutlak Devlet, çev. Yusuf Şahin, Ankara: Liberta yayınları, 2010.

Mises, Ludwig von. Bürokrasi, çev. Feridun ergin, Ankara: Liberte yayınları, 2010.

Otteseon, James R. The End of Socialism, Cambridge: Cambridge University Press, 2014

Önen, Mesut. Hukuka Giriş, İstanbul: Arıkan Yayınları, 2005.

Özsunay, Ergun. Medeni Hukuka Giriş, İÜ İktisat fakültesi yayınları, İstanbul, 1979.

Pennington, Mark. Sağlam Politik Ekonomi, çev. Atilla Yayla, Ankara: Liberte Yayın-ları, 2014.

Pitkin, Hanna Fenichel. Temsil Kavramı, çev. Seda Erkoç, Sakarya: Sakarya Üniversi-tesi yayınları, 2014.

Roskin, Michael G. Çağdaş Devlet Sistemleri: Siyaset, Coğrafya, Kültür, çev. Bahattin Seçilmişoğlu, Ankara: Adres yayınları, 2013.

Roskin, Michael G. Ve Robert C. Kord, James A. Medeiros, Walter S. Jones, Siyaset Bilimi, çev. Atilla Yayla, Ankara: Adres Yayınları, 2013.

Scruton, Roger. Thinkers of the New Left, London: Claridge Press, 1985.

Scruton, Roger. A Dictionary of Political Thought, Macmillan, 1996.

Stroup, Richard L. Eko-Nomi, çev. Ahmet Uzun, Ankara: Liberte yayınları, 2014.

Surowiecki, James. Kitlelerin Bilgeliği, çev. Osman Deniztekin, İstanbul: Varlık Ya-yınları, 2009.

- 402 -

Uslu, Cennet. Doğal Hukuk ve Doğal Haklar, Ankara: Liberte Yayınları, 2009.

Swanepoel, Marc. Sefaletten Zenginliğe, çev. Atilla Yayla, Ankara: Liman Kitapları, 2012.

Yayla, Atilla. Siyasi Düşünce Sözlüğü, Ankara: Adres yayınları, 2005.

Yayla, Atilla. “Anayasacılık, Anayasal Demokrasi ve İdeolojiler”, Liberal Düşünce, Yıl 17, Sayı. 66 (Bahar 2012), s. 13-22.

Yayla, Atilla. Siyaset Teorisine Giriş, İstanbul: Kesit Yayınları, 2013.

Yayla, Atilla. Hangi Liberalizm? Ankara: Liberte Yayınları, 2013.

Yayla, Atilla. Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler, Ankara: Adres Yayınları, 2014.

Yayla, Atilla. İktisat ve Hayat, Ankara: Liberte yayınları, 2014.

Yürüşen, Melih. İnsan doğası, Sosyal Düzen ve Değişim, Ankara: Liberte Yayınları, 2013.

- 403 -

AAbdülhamit, Sultan 25, 27, 37adem-i merkezi 284, 304, 385âdil yargılama 155ağır suçlar 322ahistorik 25, 56AK Parti 160, 272alçak kültür 344Alevi toplumu 349Almond, G. 27, 61, 345Amerikan liberalizmi 25, 77anarko-kapitalizm 25, 77Anarşizm 25, 101anayasa 35, 38, 127, 162, 224, 239, 240, 243,

244, 246, 255, 268, 285, 315, 321, 323, 324, 326, 329, 333, 334, 369

Anayasa hukuku 38, 323, 336anayasal monarşi 25, 28Antik Mısır 240Arap Baharı 24, 33, 34, 49, 50, 53, 54, 132,

241, 281, 303, 399Arendt, Hannah 376Aristo 24, 33, 34, 49, 50, 53, 54, 148, 241,

281, 303, 399aristokrasi 27, 130asabiyet 27, 55asimetrik enformasyon 227asimetrik menfaat algılaması 227askeri coup d’e’tat 365Austin, J. 242, 314Avam Kamarası 270Avrupa 27, 33Aydınlanma 27, 55

BBaasçılık 27, 110bakanlık hükümeti 284Bakunin, M. 27, 105Barber, B. 167Barry, N. 27, 124, 240basın özgürlüğü 90, 245, 302Bastiat, Frederic 27, 81başarısız devlet 27, 137başbakanlık hükümeti 284başkanlık sistemi 203, 221, 260, 261, 262,

281, 282, 284, 285, 309, 399bedevilik 27, 55Bentham, J. 242Bernstein, E. 27, 99beşeri kurum 103, 129, 340bilimsel metot 27, 46bilimsel sosyalizm 27, 88Bir Adalet Teorisi 27, 59bireyci anarşizm 27, 83Bodín, J. 27, 30Boehm-Bawerk, Eugen 27, 81Bolşevik Devrimi 370Brinton, Crane 374Buchanan, J. 27, 56, 59Burke, Edmund 27, 92bürokrasi 63, 222, 292, 293, 295, 296, 297,

299, 309bürokratik çevreler, çeteler 273Ccezalandırma 25, 27Charles de Gaulle 285Cheydenius, A. 25, 77CHP 182, 223, 349

DİZİN

- 404 -

Civic Culture 27, 61Coke, E. 316Comte, August 27, 46Crick, Bernard 25, 27cumhuriyet 131, 132, 244, 280, 361, 362Ççevrecilik 27, 105Çin Devrimi 362çoğunlukçu sistem 191, 203çoğunluk hükümeti 283çok partili sistemler 182

DDahl, R. 148, 225darbeci Sisi 368darbekolik 365darbeler ülkesi Türkiye 303Davies, James C. 372Davies, S. 27, 107davranışsalcılık 27, 61De Maistre, J. 27, 129demet etkisi 201demokrasi 24, 25, 27, 56, 58, 90, 127, 129,

241demokratikleşme 27, 65demokratik sosyalizm 27, 85demokratizasyon 165demokratizm 165demokrat parti 99, 180, 223Demokrat Parti 182, 183, 223, 281, 349De Montfort, Simon 260demos 144devletin temel unsurları 27, 123devrim 88, 89, 93, 368, 369, 370, 371, 373,

374, 375, 376, 377devrimci sosyalizm 27, 89devrim düşmanı 375d’Hondt matematik formülü 206diktatörlük 66, 132, 133, 162dinizm 27, 100din ve vicdan özgürlüğü 245diyalektik materyalizm 27, 65doğal haklar 156, 241, 247, 301doğal hukuk 27, 78doğrudan demokrasi 27, 145doğrudan seçim 263dolaylı seçim 263Dworkin, R. 27, 83EEaston, David 27, 62egemenlik 21, 27, 30, 31, 40, 124, 134, 135,

164, 273eğitimli kimseler 355Ekklesia 27, 145ekonomik başarısızlık 27, 36ekonomik demokrasi 160, 161ekonomik özgürlük 385ekonomik performans 27, 36ekonomik refah 27, 36ekonomi politikaları 27, 36emperyal 27, 35endüstriyel demokrasi 160Engels, F. 27, 88erdemli şehir 27, 54eşitlikçi liberalizm 27, 81Etkili devlet 27, 137evrim 126, 129, 130, 317, 377Eysenck, Hans 27, 113FFabian Cemiyeti 27, 91Farabi 27, 33faşizm 27, 76, 97, 98, 113, 114fayda maksimizasyoncusu 27, 59fayda maksimizasyonu 27, 69federal devlet 27, 135feminizm 27, 105feodalizm 27, 65Ferguson, Adam 229Finer, S. 27, 146fiyat mekanizması 383fonksiyonalizm 27, 68Fourier, C. 27, 85Fransız Devrimi 27, 58, 92, 95, 112, 371, 373,

376Friedman, David 27, 84Friedman, M. 84, 294fundamentalist sosyalizm 27, 90Ggelir dağıtımı 385, 387genel irade 27, 58Gentile, Giovanni 27, 98Gestapo 303Gierke, O. 317Green, T. Hill 27, 82Gregor, James 27, 113Gurr, Ted 372güvenoyu 178, 261, 262, 264, 269, 270, 283

HHabermas, J. 167Haçlılar 240hadarilik 27, 55

- 405 -

hafif suçlar 322Hague, R. 27, 124hakim-parti sistemleri 182, 183halk düşmanı 375halk egemenliği 31, 164halk meclisi 262halk yönetimi 144, 167, 170Harrop, M. 27, 124hayat hakkı 247Hayek, F. A. 27, 46, 47, 48, 81, 115, 117, 124,

130, 164, 244, 267, 324, 347, 385, 387, 400

Hegel 27, 65hegemonik güçler 367Heywood, A. 27, 62Hitler 27, 97Hobbes, T. 27, 31, 56Hocutt, Max 27, 90Hoffer, Eric 27, 113Holden, B. 167holizm 27, 48Hollanda 205, 263Hristiyanlık 27, 33Hristiyan medeniyeti 340hukuka aykırılık 333hukukun hâkimiyeti 32, 151, 154, 155Hume, D. 27, 44, 77Huntington, S. 307hükümet darbesi 303hükümet dışı kuruluşlar 232Hürriyet Bayramı 368

IIslamizm 27, 101

İİbn Haldun 27, 33idari yargı 332, 333ideolog 27, 76ideoloji 27, 75İdeolojik partiler 180ifade özgürlüğü 245, 267, 269, 364İİBF 333iki-parti sistemleri 182ilahi yönetim hakkı 27, 126ilerlemeci tarih 27, 67ilkel küme toplumları 24, 27, 32illiberal demokrasi 27, 133İngiliz Şanlı Devrimi 371İran devrimi 371İskandinav ülkeleri 100İskoç Aydınlanması 27, 78

İslam dünyası 27, 33İslâmî demokrasi 160, 161İslam medeniyeti 340İslam siyasi geleneği 27, 54İsrail 205İşçi Partisi 183, 223itaat yükümlülüğü 27, 32İtibari para 384iyi insan 25, 27İyi yönetim 273JJ-eğrisi teorisi 372

Kkabahatler 322Kadife Devrimler 229, 375Kadro partileri 179, 181kalkınmacı devlet 392kamuoyu 64, 202, 354, 355, 356kamusal karar 25, 27Kamu Tercihi Okulu 27, 59kamu yararı 333Kant, İ. 59, 313kapalı ideoloji 27, 66kapıkulu geleneği 295kapitalistleşme 27, 65kapitalizm 27, 65, 73, 83, 102, 116, 392Karakaş, Mehmet 188karizmatik otorite 27karma ekonomi 382katılımcı demokrasi 167, 168, 171Kavgam 27, 97Kelsen, Hans 242, 315Kemalizm 27, 109kendiliğinden doğan düzen 27, 79Kıta Aydınlanması 27, 80King, M. Luther 362Kitabu’l-İber 27, 54kitle partileri 179klasik liberalizm 27, 77, 81koalisyon hükümetleri 283Koçi Bey 27, 53kodifiye hukuk 328, 329kolektif sahiplik 386komuta ekonomisi 382, 386, 387, 388, 397,

398komünal toplum 27, 65komünist manifesto 27, 88komünizm 27, 51, 65, 86, 102, 104, 364Konfüçyüs 27, 33, 294konjonktür dalgalanmaları 392

- 406 -

Korporatizm 226, 227, 391Korucu, S. 335korumacı ve teşvikçi menfaat grubu 215Kölelik Yolu 347kratos 144Kuhn, T. 27, 45kurucu rasyonalizm 27, 48, 58, 80kurumsallaşmış diktatörlük 27, 132kuvvetler ayrılığı 155, 241, 259

LLaplace, P. 27, 47layiha 27, 53legalizm 314, 384Lenin 27, 86Leviathan 27, 57liberal demokrasi 90, 150, 151, 153, 162, 169,

195, 244liberalizm 27, 76liberteryenizm 27, 84lineer siyasi yelpaze 27, 111lisanslama 389lobi yapma 221Locke, John 27, 56

MMachiavelli, N. 27, 30Madison, James 241, 334Magna Carta 240, 260Maine, H. 317makro tehlike 27, 105mal-hizmet değiş tokuşları 342mali politika 390mal-para sistemi 343manevî çıkar 215marksizm 27, 125Marx 27, 65masumiyet karinesi 330, 336mecburi askerliği 354medeni hukuk 323, 336medeni kanun 323medeniyet teorisi 27, 54melez ideolojiler 27, 94melez seçim sistemleri 203menfaat grubu 213, 215, 217, 218, 219, 222,

228, 231, 294menfaat grubunun mali gücü 219Menger, Carl 27, 81meşruiyet 27, 30metodolojik bireycilik 27, 48metodolojik kolektivizm 27, 48Michels, R. 186

mikro tehlike 27, 105Milgram, S. 347Milletlerin Zenginliği 27, 77milli bakiye 206milli demokrasi 160milli irade 273milliyetçilik 27, 95Mill, J. S. 27, 108minarkizm 27, 84minimal devlet 27, 80minimum gelir 254Mises, Ludwig von 27, 81modernizm 27, 67modernleşme teorisi 27, 65modern liberalizm 27, 81Monarşi 27, 130Montesquieu 241, 320Mozi 27, 33muhafazakâr 92, 93, 94, 96, 103, 117, 150,

160, 198, 199, 217, 223, 302, 317, 327, 350, 356

muhafazakârlık 27, 76Mukaddime 27, 54Mussolini 27, 98mutlak krallık 27, 31mübadele 337, 341, 342, 382, 383mülkiyet hakkı 156, 231, 247, 250, 342müzakereci demokrasi 167, 171

NNapolyon 27, 95nasyonal sosyalizm 27, 96naturalist 27, 58Nazizm 27, 97Niskanen, W. 293nispî temsil sistemi 191, 203nispi yoksunluk 372Nizamülmülk 27, 52Nozick, R. 27, 81

OOakeshott, M. 317Obama, B. H. 197oligarşi 27, 130oligarşinin tunç kanunu 186ombudsman 299organizasyon becerisi 219orijinal durum 27, 59Ortadoğu 131, 197, 368ortak insan medeniyeti 340ortodoks sosyalizm 27, 85, 89Osmanlı 295, 361

- 407 -

otonom yapılanma 303otorite 26, 27Owen, R. 27, 85oyun teorisi 27, 69

Öözel mülkiyet 86, 93, 102, 103, 113, 383Özgürlüğün Anayasası 244Özgürlük Üstüne 27, 108Özsunay, Ergun 314öz-yönetim 27, 147

Pparalel bürokrasi 299para politikası 390parlamenter sistem 221, 262, 309partilerin finansmanı 188parti sisteminin yapısı 216, 217patriyarkal 27, 108Peronizm 27, 110Peron, Juan Domingo 27, 110piyasa başarısızlığı 392, 394piyasa dostu ahlak 384Platon 24, 27, 33, 34, 49, 50, 53, 54, 241, 281,

303, 399polis devleti 303politik ekonomi 27, 35politizasyon 298Popper, Karl 27, 47post-modernizm 27, 67pozitivizm 27, 46Prenninton, M. 167Prens 27, 33Protestan ahlakı 27, 65Proudhon, P. S. 27, 104psikolojik dezavantajlar 274Pufendorf, S. 315

Qquango 232Quebec Bloku 205

Rradikal demokrasi 141, 166, 168, 169rant 27, 69rasyonalizm 27, 47rasyonel bilgisizlik 201rasyonel seçmen 201rasyonel tercih 27, 69Rawls, John 27, 56, 59refah devleti 81, 100, 137, 160, 213, 396, 397,

398

refah devleti liberalizmi 27, 81refah fonksiyonu 27, 396regülasyon 389rekabetçi otoriteryenizm 152resmi geçit 354riyaset 27, 55Roskin, M. 27, 64Rothbard, M. 27, 65, 84Rousseau, J. J. 24, 27, 56, 58, 90, 127, 129, 241Rus Devrimi 370, 371, 374, 376Rusya Federasyonu 27, 133

Ssandığa giderek çözüm 194Sartori, G. 162Savigny, F. C. 317seçimli otokrasi 151seçimli otoriteryenizm 152seçim sistemleri 175, 203, 207seçkinler meclisi 262sekteryen veya fonksiyonel gruplar 215serbest mübadele 383serbest piyasa 93, 108, 160, 382, 388sermaye tasarrufu 343seyahat özgürlüğü 237, 249sınıfsal aidiyet 198, 355sınırlı devlet 136, 246, 343sınırsız otorite 27, 31sivil haklar 362sivil özgürlükler 156, 247, 302sivil toplum 23, 27sivil toplum kuruluşları 231, 235siyasal canlı 27, 33siyasal değişim 362, 364, 377siyasal iktidar 24, 26, 27siyasal itaat yükümlülüğü 27, 32siyasal kültür 27, 32, 124, 185, 187, 216, 218,

286, 345, 346, 347, 348, 349, 351, 353, 356, 365

siyasal modalar 364siyasetname 27, 52siyaset psikolojisi 27, 37siyaset sosyolojisi 27, 35siyasi coğrafya 27, 31siyasi iktidar 27, 31siyasi yelpaze 27, 111, 112, 113, 114, 116,

117, 119, 198Skocpol, Theda 373Smith, Adam 27, 77sosyal iktidar 26, 27sosyalist demokrasi 159, 170sosyalizm 27, 65

- 408 -

sosyalleşme 337, 351, 353, 356sosyal liberalizm 27, 81, 160sosyal medya 353sosyal tercih teorisi 27, 69Sovyetler Birliği 27, 36sözleşme 27, 56sözleşme teorisi 27, 56Spencer, Herbert 27, 81St. Aquinas 316süper seçmen 201Ttabiat hâli 27, 56tabii hukuk 27, 31Tanrının iradesi 316tarımsal üretim 24, 27, 32tarihsel materyalizm 27, 65TBMM 272, 275, 369tek-parti sistemleri 182temel gelir 254temel norm 315temsilde adalet 208temsili demokrasi 27, 147terbiye etme 25, 27teşkilatlanma özgürlüğü 248teşvikçi gruplar 215The Civic Culture 345, 347timarşi 27, 130Tocqueville, Alexis de 230toplumsal düzen 78, 242toplumsal mühendislik 365toptancı değişim 364, 365totaliter devletler 27, 133totaliterizm 27, 58Tracy, Destutt de 27, 75Tullock, Gordon 27, 59, 69Türk demokrasisi 161Türkiye Cumhuriyeti 110, 362TÜSİAD 222

Uulus devlet 27, 30ulus-devlet 27, 95uluslararası güçler 367uluslararası teşvikler 367ulusüstü kuruluş 27, 31umran ilmi 27, 55uygarlık 27, 56

Üüniter devlet 27, 134ütopik sosyalizm 27, 85

ütopya 27, 50ütopyacı yazarlar 27, 50

VVerba, Sidney 27, 61, 345Voegelin, E. 27, 76Voltaire 27, 48

WWeber, Max 27, 65Weimar Cumhuriyeti 27, 60Westfalya Antlaşması 27, 123Wilson, Woodrow 27, 60Wollstonecraft, M. 27, 108

Yyapısal dezavantajlar 274yargı 28, 60, 124, 132, 134, 135, 137, 154,

220, 223, 224, 259, 266, 273, 303, 313, 324, 325, 326, 328, 330, 332, 333, 334, 335, 336

yargısal aktivizm 334, 335, 336yargı sistemi 134, 220, 223, 325, 326, 328,

336yarı demokrasi 151Yasal-rasyonel otorite 27yasama 27, 28, 49, 124, 154, 187, 203, 207,

217, 220, 221, 223, 224, 246, 259, 260, 267, 268, 274, 275, 280, 288, 298, 315, 324, 329, 334

Yayla Siyasi Yelpazesi 27, 116yeni kurumsalcılık 27, 60yerleşik hayat 24, 27, 32yetki alanı çeşitliliği 325yönetimde istikrar 208yüksek kültür 344yürütme 27, 28, 124, 146, 154, 203, 221, 223,

245, 259, 260, 261, 262, 266, 268, 269, 281, 285, 287, 288, 289, 309, 324, 333

Zzayıf devlet 27, 137Zemora, Kevin Casas 188