Siyaset Bilimi unite15

8/3/2019 Siyaset Bilimi unite15

1/22

Gnmz insan toplumdan gitgide daha fazla fleyler beklemektedir. Bu beklenti-

ler hi kuflkusuz hakl nedenlere dayanmaktadr. Daha byk gvenceler, eflitlik

gibi talepleri tartflmak bile sama olacaktr. Fakat insanlara anlatlmas zor birgerek de var: Bir toplum, grevlerinin stesinden gelebilmek iin belli kaynaklara

gereksinir. Farkl ve ksmen birbirine zt talepleri yapc bir politika iinde badafl-

trabilmek, insanlarn ufkunu geniflletmek, gncel sorunlarla gelecek arasnda

kpr kurmak ve btn bunlar demokratik srelerin dflna dflmeden baflara-

bilmek- iflte demokrasinin ve sosyalizmin bugn karfl karflya kald grev budur.

Demokratik sosyalizm elbette belli taleplerde bulunmaktadr. Bireylerin sorumlu-

luk alanlarnn geniflletilmesi, herkesin ortak karlarnn n plana geirilmesi bu

talepler arasndadr. Demokratik sosyalizm dayanflmaya derin anlamlar ykler.

nsan ancak dayanflma ierisinde kaderini eline alabilecek, geleceini ancak da-

yanflma ierisinde kurabilecektir.

(Kaynak: Olof Palme, Biz Demokrasiyi Zincirlerinden Kurtardk, Afa Yayn-lar, Aralk 1987)

283

oulcu SiyasalSistemler 15


2/22

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

adafl demokratik sistemleri ve demokrasi kuramn,

tarihsel sre ierisinde sosyal demokrasinin nasl ve hangi koflullarda orta-

ya ktn aklayabilecek,

sosyal demokrasinin eflitli lke uygulamalar ve bu arada lkemizdeki du-

rumunu tartflabileceksiniz.

indekiler

GRfi

DEMOKRAS KURAMI

SYASAL DEMOKRAS

SOSYAL DEMOKRAS

284 Siyaset Bi l imi

Anahtar Kavramlar

Siyasal Sistem

Demokrasi

oulcu Sistem

Gler Ayrl

ounluk Diktas

Bamsz Yarg

Siyasal Demokrasi

Sosyal Demokrasi


3/22

GRfiSiyasal sistemlerin, siyaset bilimiyle ilgili olarak, flu ana kadar incelediimiz konu-

larn bir bileflimi (sentezi) olduu sylenebilir. Burada yalnz siyasal kurumlarnoluflturduu siyasal rejimler deil, o kurumlarn gerisindeki siyasal g dengeleri,o dengelerin gerisindeki etkenler ve siyasal yaflamla ilgili tm sreler sz konu-sudur. Siyasal sistemler, siyasal atflmann hem rn hem de erevesidir. Bubafllk altnda, demokratik sistemleri, baskc sistemleri ve geri kalmfl lkelerinkendilerine zg koflullarnn rn olan siyasal sistemleri ayr ayr ele alacaz.adafl olmayan siyasal sistemleri ise, inceleme alanmzn dflnda brakmaktayz.Bu nitede oulcu siyasal sistemleri yani demokratik sistemleri inceleyeceiz.

adafl oulcu sistemlerin genel zellikleri nelerdir?

DEMOKRAS KURAMIDemokrasi tarihi, insanlar arasnda toplumsal kkenli eflitsizlikleri gidermek iin

verilen savaflmn tarihidir.Demokrasi gnmzde, aznlkta olanlarn haklarna sayg gsterildiini ve on-

lara bir gn ounlua dnflebilme yollarnn ak tutulduu zgrlk bir o-unluk ynetimi biiminde tanmlanabilir. Demokrasi tarihi, insanlar arasnda top-lumsal kkenli eflitsizlikleri gidermek iin verilen savaflmn tarihidir. Demokratikdflncenin tarihi de, eflitliki ve zgrlk dflncenin evrimini yanstr. Demok-ratik dflncenin evrimi, insann akll bir yaratk olduu, kendisi iin iyi olanlakt olan ayrt edebilecei inancndan kaynaklanan, insana saygya dayal, iyim-ser bir dnya grflnn evrimidir.

Demokrasi zerindeki ilk yazl deerlendirmeye, Heredot tarihinin nc

cildinde rastlanr. M.. 5. yzylda kaleme alnmfl olan bu yaptta, demokrasi:Halkn ynetimi, yasalar nnde eflitlik, btn sorunlarn ak tartflmaya su-nulmas, yneticilerin makamlarndan hareketle sorumlu tutulmalar olaraknitelendiriliyordu.

Gene ayn yzylda Atinada doan Sofizmde, demokratik kltrn temelleri-ni oluflturmaya alflan bir akmd. Sofistler, ncelikle, deiflmez ve tek bir doruolduu inancn ykmak iin aba gsterdiler. nk dorunun ve gerein tek ol-duunun kabul, aristokratik dflncenin uzun yllar boyu iflleyerek topluma ka-bul ettirdii deer yarglarnn tek doru saylmas demek olacakt.

nl sofist Protagorasn koyduu ilkeye gre, insan her fleyin lsdr.Gerek de, doru da insandan insana deiflir. Devlet bilgisi yalnz belirli bir s-nfta deil, tm yurttafllarda bulunmaldr. Her fleyin ls insan olduuna gre,adalet ve hatta devlet deiflmez kurumlar oluflturmazlar.

Tukidides Tarihinde yer alan, Periklesin nl sylevi de, demokratik dfln-ceye nemli katklar olan bir belge saylr. Perikles bu sylevinde, demokrasinin,birka sekin yurttafln deil, tm yurttafllarn katklaryla var olan bir rejim oldu-unu vurgular. Herkesin eflit hak ve ykmllklere sahip bulunduunu, soyluolufluna gre deil, yeteneklerine ve kazand ne gre devletteki yerini alabi-leceini syler.

Demokrasi zerine yazan ilk yazl deerlendirmelerin temel nermeleri nelerdir?

285nite 15 - oulcu Siyasal Sistemler

SIRA S ZDE

Demokrasi tarihi, insanlararasnda toplumsal kkenlieflitsizlikleri gidermek iinverilen savaflmn tarihidir.

SIRA S ZDE


4/22

Sokrates de, toplumun soylular tarafndan deil, bilgili ve erdemli kiflilerce y-netilmesi gerektiini savunarak, demokratik dflncenin evrimine katkda bulun-mufltur. Erdemin kaltmsal olduunu ve ancak soylu kiflilerde bulunduunu kabuletmemektedir. Baz insanlar doufltan daha akll ve yetenekli olabilirler. Ama bil-gi ve erdem, renilebilen ve retilebilen bir fleydir.

Aristo ise, kfl noktasnda eflitsizliki bir dflnceye sahip olduu halde, o-unluk ynetiminin aznlk bir sekinler grubunun ynetiminden daha iyi olacasonucuna varmfltr. Aristo, halktan kiflilerin teker teker yksek adamlardan da-ha az niteliklere sahip bulunduklarna inanyordu. Ama hepsi bir araya geldiklerin-de, aznlk olan bu sekinlerden daha iyi olmalar olanaklyd.

Aristo, servet ile siyasal iktidar arasnda yakn bir iliflki kuruyordu. nsanlarnservetlerinden dolay egemen snf olduklar yerde, ister azlk ister okluk olsunlar,

hkmet biimi oligarflidir.grflndeydi. Demokrasi iin, kalabalk bir orta sn-fn varln flart gryordu. fiiddetli toplumsal patlamalar, varlkl kk bir sn-

fn yannda, ok kalabalk bir yoksul snfn bulunmasyla aklyordu. Orta snfnzayf olmas, toplumun efendi ve klelerden oluflmas demekti.

Aristonun ilgin bir grfl de, yneticinin elindeki silahl gle ilgiliydi. Yne-ticinin elinde belirli bir asker gcnn bulunmas, ama bu gcn hi bir zamanhalkn gcn aflacak dzeye varmamas gerektiine inanyordu.

Aristonun temel dflncelerini aklaynz.

Demokratik dflncenin ilk kaynaklarnn Eski Yunanda domas bir rastlantsaylamaz. Mezopotamyada ksa mrl olan kent devleti, dalarla blnmfl, de-niz ticaretine ak Morayarmadasnn koflullarnda uzun mrl olurken, doru-dan demokrasiye elveriflli bir ortam da yaratmflt. Ama kent demokrasisinin ykl-masndan sonra, demokrasinin ve zgrlk dflncenin yeniden domas iinyzyllar ve hatta alar boyu beklemek gerekti. Kaderci dflnceden baflkasnaortam hazrlamayan, kapal tarm ekonomilerine dayal derebeylik dzeninin (fe-odalite) yklmaya bafllamasyla birlikte, zgrlk dflnce de baflka bir ereve-de yeniden canland.

Aristodan yaklaflk iki bin yl sonra yaflamfl olan ngilizJohn Lockea gre,insanlar, eflit ve zgr olduklar doa durumundan toplumsal yaflama, gven-liklerini salamak iin getiler. zgrlklerini koruyabilmek iin sadece gven-lik ve cezalandrmahakkn, toplumu ynetecek olanlara devrettiler. Eer siya-sal iktidar, koruyaca yerde halkn doal haklarn inerse, devrim hakk do-ar. Yasama gc ile yrtme gcnn ayr ellerde oluflunun, yurttafllar asn-

dan bir gvence oluflturduu grflne daha Lockeda da rastlyoruz. Montesqu-ieu, kuvvetler ayrm dflncesini gelifltirdi ve Onun etkisiyle, 1789 Fransz n-san ve Yurttafl Haklar Bildirisinde flu ifade yer ald: Kuvvetlerin ayrlmad ve

zgrlklerin gvence altna alnmad yerde anayasa yoktur. nl Franszdflnrne gre, nnde kendisine engel olabilecek baflka bir g bulunmayanher ynetici, zgrlkleri ineyebilir, yetkilerini aflabilir. Kuvvet kuvveti dur-duramazsa, zgrlk olmaz.Montesquieu, demokratik cumhuriyetin varl-nn, yasa yapma, yasay uygulama ve yasaya gre ceza verme yetkilerinin (yani kuvvetin), ayr toplumsal glere (kral, soylular, halk) paylafltrlmasna balbulunduunu ne srmfltr.


SIRA S ZDE

Aristoya gre orta snfnzayf olmas, toplumunefendi ve klelerdenoluflmas demekti.


5/22

Locke ve Montesquieu gibi, 18. yzylda yaflamfl olanJean-Jacques Rousseauise, her alanda eflitlii ve tam bir demokrasiyi savundu. Ona gre, en iyi zm, hal-kn iktidarn dorudan kullanmasyd. Ama mutlaka temsilci kullanmak gerekirse,halk bu temsilcilerini, diledii zaman grevinden alabilmeliydi.

Rousseauyu Locke ve Montesquieudan ayran dflnceleri nelerdir?

Rousseauya gre, zgrlklerin gvence altnda olabilmesi, servet eflitlii da-hil, insanlar arasnda eflitliin salanabilmesine balyd. Bylece g, eflit datl-mfl olaca ve kimseye devredilemeyecei iin, bazlarnn, dierlerinin zgrlk-lerini ellerinden alma olana ortadan kalkacakt. Ama halk egemenlii, yasalarnhalk tarafndan yaplmas anlamna deil, halkn onaylamas anlamna gelmektedir.nk, Tek tek bireyler iyinin farkndadrlar, ama onu tepeler. Halk ise iyiyi ister,ancak onu grmez. Hepsinin ayn flekilde yol gsterenlere gereksinmesi vardr.

Bu, iktidarn, toplumu oluflturan bireylere paylafltrlmfl olduu gereine ters dfl-mez. Ulusal egemenlik, paralarn toplanmasyla oluflur!

Soylu bir ailenin ocuu olan Fransz Alexis de Tocqueville, grevli olarakgittii Amerika Birleflik Devletlerindeki gzlemlerine dayanarak yazd Ameri-kada Demokrasikitabyla, demokrasi kuramna nemli katklar yapt. Tocquevil-lee gre, Amerikada demokrasinin geliflmesini kolaylafltran en nemli gelerdenbirisi, Avrupadaki gibi, eski ayrcalkl bir snfn (aristokrasi) var olmayfldr. G-l bir orta snf bu sayede oluflabilmifltir.

Tocqueville, zgrlklerin korunabilmesi iin iki yol neriyordu. Yerinden y-netim ve kitle rgtleri.Ynetim yetkilerinin tek merkezde toplanmasnn nlen-mesi ve zerk blgelere datlmasyla, yalnz siyasal zgrlkler gvence altnaalnmakla kalmayacak, ayn zamanda yurttafllarn, kendi yrelerinin ortak sorunla-ryla daha yakndan ilgilenmeleri salanmfl olacaktr. Dernekler, birlikler gibi kit-le rgtleri araclyla da yurttafllarn sorumluluk duygularnn gelifltirilmesinin ya-n sra, farkl karlarn savunulmas sayesinde, toplumun baskc bir ynetime kay-mas nlenecektir.

Tocquevilleye gre zgrlklerin korunabilmesinin yollar nelerdi?

John Stuart Mill, ounluun aznlkta olanlar ezmesine engel olacak zm-ler arayan bir dflnrd. Tm insanln bile, bir aykr dflnceyi susturmayahakk olmadn savunacak kadar zgrlkyd. Braknz yapsnlar, braknzgesinlerbiimindeki bir devlet seyirciliinin yanlfl olduunu, devletin zgrl-

n koflullarn yaratmakgibi bir grevi bulunduunu savundu.Demokrasinin evrensel nitelikli temel gesi olduunu syleyebiliriz: Seim,

zgrlk ve bamsz yarg. Demokrasi, aznlkta olanlarn da gvence altnda ol-duu, zgrlklere saygl bir ounluk ynetimidir. ktidar her siyasal sistemdevardr; ama muhalefetin yasal olarak tannd ve gvence altna alnd tek sis-tem demokrasidir.

zgrlk ve yarg gvencesi olmazsa, sadece seim, demokrasiyi deil, olsa ol-sa ounluk diktasn yaratr. zgrlklerin iinde de demokrasinin ifllenmesiasndan, haber alma, dflnce ve rgtlenme zgrlkleri n srada gelir. zgrbir haber alma ortam yoksa, insan zgr bir biimde dflnemez. Dflnme z-grl, ncelikle ynetenlerden farkl dflnebilme zgrldr.


John Lockea gre eersiyasal iktidar, koruyacayerde halkn doal haklarninerse, devrim hakk

doar.

Rousseauya gre,zgrlklerin gvencealtnda olabilmesi, serveteflitlii dahil, insanlararasnda eflitliinsalanabilmesine balyd.

Demokrasinin evrenselnitelikli temel esiolduunu syleyebiliriz:

Seim, zgrlk ve bamszyarg.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


6/22

ktidarn snrlandrlmasnn ve bu snrn bamsz yargnn denetimi ve gven-cesi altnda olmasnn nemi ise ak.Thomas Paine, bu nemi tek cmle ile an-latmak becerisini gsteriyor: Hkmet organlarnn seimle iflbaflna gelmeleri,seilen kimseler sonradan snrsz bir yetkiye sahip olacak iseler, keyfi basky orta-

dan kaldrmaz...

ktidarn snrlandrlmas demokratik bir sistem iin neden bu kadar nemlidir? Tartflnz.

Seimin, demokrasi demek olmadn, adafl diktatrlklerin hemen tmn-de seimlere rastlandn biliyoruz. Ama seimin varlnn, o rejimin demokratik-liinin kant olmad ne lde gerekse, seimsiz bir demokrasinin dflnle-meyecei de o lde aktr. Seim, halkn lke ynetimine katlmasnn ilk vevazgeilmez kofluludur. Demokratik seimin ilk iki nemli koflulu ise, farkl fleylerarasnda seim yapabilme hakk ile genel ve eflit oy hakkdr. Sadece benzerler ara-

snda seim yapabilmeye olanak tanyan bir rejim, demokratik olmad gibi; baz-larnn oylarna daha ok, bazlarnn oylarna daha az temsil hakk tanyan, toplu-mun baz kesimlerinin kar ve dflncelerinin temsiline olanak brakmayan bir re-jimin demokratiklii de tartflmaldr.

Seim tek baflna demokrasi deildir, ancak seimsiz bir demokrasi de dflnlemez.

yargsn tartflnz.

Demokrasinin iflleyebilmesi iin, toplumda farkl karlara ve dolaysyla farklgrfllere sahip bulunanlarn rgtlenebilmeleri ve grfllerini barfl yollardan ra-hatlkla savunabilmeleri gerekir. Farkl karlar arasnda barfl bir denge, ancakbu ereve iinde kurulabilir. Toplumsal barfl da, rejimin istikrar da, bu dengeninkurulabilmesine baldr. Eer toplumdaki baz kesimlerin rgtlenebilme ve -karlarn barfl yollardan savunma olanaklar kslrsa, arptlmfl haka olmayanbir denge ortaya kar. Sonu, toplumsal huzursuzluklar ve patlamalar olur.

Bir iflveren -tek baflna da olsa- belirli bir ekonomik gce ve bu gten hareket-le, nemli bir toplumsal arla sahiptir. Kendi grfl ve karlarna uyan bir siya-sal partiyi desteklemesi durumunda, bu destein tek baflna bile bir anlam ifadeedecei aktr. Oysa bir iflinin tek baflna, ne ekonomik, ne toplumsal ve ne desiyasal bir arl vardr. fli, ancak rgtlendii lde, kendi grfl ve karlar-n savunmada etkili olabilir.

Demokrasi, farkllklarn birlikte yaflama biimidir. oulculuk, saydan okfarkllktan kaynaklanr. Bu nedenle de, ok partinin varl, gerek bir demok-

rasi anlamna gelmeyebilir. Demokrasinin amac, farkllklar yok etmek deil,uzlafltrmaktr.

Uzlaflma demokrasilerde niin yaflamsal bir neme sahiptir?

Demokrasi, bir denge ve uzlaflma rejimidir. Denge olmadan uzlaflma zaten ol-maz. Ancak birbirlerini dengeleyebilecek gler, uzlaflmay zorunlu klar. Denge-lerin en nemlisi ise, para gcne karfl, say ve rgt gcnn oluflmasyla kuru-labilir. Tarihsel evrim iinde, sendikalarn ve kitle partilerinin ortaya kfl bu ge-reksinmeden kaynaklanmfltr. Befl ifladamnn karflsnda parasal bir denge sala-yabilmek iin, belki de befl yz bin ifli ya da kamu grevlisinin bir araya gelmesi

gerekir. Byle bir fley ise, rgtlenme olmadan gerekleflemez. rgtlenmeyi zor-


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


7/22

lafltrmak, toplumda salkl bir dengenin oluflumunu zorlafltrmak anlamna gelir.Toplumsal patlamalar ise, dengeler deil, dengesizlikler yaratr.

Hak ve zgrlkler, toplumda atflma kmasn kolaylafltrmazlar, var olan a-tflmalarn yumuflayp meflrubir dzeye aktarlmasna yardmc olurlar. rnein;Batda ifli snf, kendi karlarnn savunulmasn kolaylafltracak yasal olanaklarakavufltuka, fliddete dayal yntem ve amalardan uzaklaflmfl, barfl bir g ol-mufltur. Oy hakkn, rgtlenme zgrln, grev ve toplu szleflme haklarn al-dka, demokratik rejimin gvencesini oluflturan temel gler arasna katlmfltr.Hak ve zgrlkler, patlamalarn nedeni deil, byk patlamalar nleyecek g-venlik kapakklardr. Demokrasilerdeki kk boflalmalar, bask rejimlerinderastlanan byk patlamalarn seeneidir (1980lerin sonunda Dou Avrupa lke-lerinde yaflayanlar, bu adan ok aydnlatc rnekler oluflturuyor).

Siyasal Demokrasi nin lt, seme ve seilme hakkndan gerek anlam ileyararlananlarn toplum iindeki orandr. Bu haklara tarihte getirilen en nemli k-

stlamann, ekonomik kkenli olduunu biliyoruz. Ancak belirli bir dzeyde vergiverenlerin siyasal karar mekanizmalarn etkileyebilmeleri, siyasal demokrasininolduka ilkel bir dnemini simgeler. Daha sonraki aflamalarda kullanlan belli bireitim dzeyine sahip olma koflulu da, aslnda snfsal kkenli bir snrlandrmadr.Son olarak cinsiyet ve yafl ile ilgili kstlamalar, yakn dneme kadar uygulanmfl-tr; baz lkelerde azalan llerde uygulanmas srmektedir.

Toplumsal demokrasininlt, toplumun eflitli dzeylerindeki -siyasal veekonomik nitelikte olmayan- karar srelerine katlabilme ya da etkileyebilme ola-naklardr. Bu olanaklardan yararlananlarn toplum iindeki oran, toplumsal de-mokrasinin dzeyini belirler. Eitim kurumlarndan bafllayp tm toplumsal nitelik-li kurum ve kurulufllarda srecek bir ynetime katlma, demokrasinin toplumsalboyutunun temelini oluflturur. Toplumdaki farkl grfl ve karlarn serbeste r-gtlenebilmeleri, siyasal iktidar barfl yollardan etkileyebilmeleri ise, bu temelindoal sonucu olmas gerekir. Drt ya da befl ylda bir oyunu ver ve gerisine karfl-mamant, demokrasiyi sadece siyasal boyuttan ibaret sayan, ilkelve sekin-cibir demokrasi anlayflnn rndr.

Siyasal ve toplumsal demokrasinin ltleri nelerdir?

Ekonomik demokrasi, retim ve paylaflmla ilgili kararlar alanlarntoplumsal kkenleri ve toplum iindeki oranlar ile balantl olarak deer-lendirilir. Toplumsal adaletin salanmas, sadece siyasal dzeydeki kararlarlagereklefltirilemez. alflanlarn birlikte ynetimbiiminde ekonomik iktidar de-

netleyebilmeleri lsnde, ekonomik demokrasi vardr.Ekonomik demokrasinin bir mlkiyet sorunu olmadn hemen belirtmeliyiz.

Nasl ki byk burjuvazinin tm ekonomik gc denetleyebildii bir lkede, dev-let mlkiyetindeki retim aralarnn da, son deerlendirmede bu snf destekle-mek iin kullanlmas kanlmaz ise; retimde devlet mlkiyetinin egemen oldu-u komnist modellerde de, art deerin, devlet adna karar verme yetkisine sahipbir aznln yarar gz nnde tutularak kullanld da bir gerektir. yleysenemli olan, retim aralarnn mlkiyetine kimin sahip olduu deil, retim vepaylaflmaya kimin karar verdiidir. Zaten egementoplumsal katman belirleyende iflte bu lttr.

Demokrasinin temel niteliklerini -Erhan Kksaln snflandrmasndan da ya-

rarlanarak- flyle sralayabiliriz:


Demokraside en nemidenge, para gcne karfl,say ve rgt gcnnoluflmasyla kurulabilir.

Toplumsal demokrasininlt, toplumun eflitlidzeylerindeki -siyasal veekonomik nitelikteolmayan- karar srelerinekatlabilme ya daetkileyebilme olanaklardr.

SIRA S ZDE


8/22

- Siyasal iktidarn zgr genel seimlerle oluflmas;- Gerektiinde siyasal iktidarn karar ve uygulamalar da denetleyebilen ba-

msz yarg;- Farkl toplumsal kar ve grflleri temsil eden siyasal partiler;- Farkl toplum kesimlerini temsil eden ve siyasal katlm kolaylafltran, der-

nekler ve sendikalar gibi kitle rgtleri; Yurttafllarn geliflmelerden doru bilgi edinme haklarn salayacak; zgr

kitle iletiflim aralar.Demokrasinin var olabilmesi iin gerekli ekonomik koflullar incelendiinde,

zellikle flu nokta dikkati ekiyor:- En azndan, bireylerin yaflamsal gereksinmelerinin (yeme ve barnma gibi)

karfllanabildii bir retim dzeyi;- Ekonomik yaflamdaki etkililikte, belirli bir sermaye-emek (ifli-iflveren)

dengesi;

- Toplumsal snflar arasnda ok byk gelir farklarnn bulunmamas.Demokrasinin var olabilmesi iin gerekli toplumsal koflullarn baflnda ise flun-

lar geliyor:- Ulusal btnln salanmfl olmas;- Hibir toplumsal snfn dierleri zerinde kesin bir stnlnn bulunma-

mas;- Toplumsal snflar arasndaki geifl akflkanlnn yksek olmas;- Toplumda ounluun, kitle iletiflim aralarn izleyebilecek bir eitim d-

zeyinde bulunmas;- nsanlarn eflitlik ve zgrlne, hoflgr ve uzlaflmaya dayal bir deerler

sisteminin, ulusal kltrde egemen olmas.

Demokrasinin var olabilmesi iin gerekli ekonomik ve toplumsal koflullar nelerdir?

Bu ekonomik ve toplumsal koflullarn gerekleflmesi lsnde, demokratik birrejime sahip olma olasl artar. Demokrasi, yaflamsal gereksinmelerini yeterincekarfllayamamfl ve yeterli bir eitim dzeyine ulaflamamfl toplum kesimleri iin biraratr. Bu kesimlerin, sorunlarnn zmn kolaylafltrd, beklentilerini karfl-layabildii lde demokrasiye sahip kmalar doaldr.

Ekonomik ve toplumsal koflullarn gerekleflmesi lsnde, demokratik bir rejime sahip

olma olasl artar dflncesini tartflnz.

SYASAL DEMOKRASSiyasal demokrasi, belirli tarihsel koflullarn rn olarak ortaya kt ve libera-lizmilkelerine uygun bir geliflme gsterdi. Derebeylikdzeninin (feodalizm) y-klmasna neden olan geliflmeler, ayn zamanda siyasal (liberal) demokrasininoluflumunu da hazrlad.

Demokrasi, ancak birbirini dengeleyen glerin varl orannda, gcn tek el-de toplanmad, paylaflld durumlarda olanakldr. Yoksa, egemen olan bir g,bu egemenliini paylaflmay gnl rzas ile kabul edemez. Siyasal demokrasi, ta-rihsel evrim iinde, byk lde, toprak soylular (aristokrasi) ile kent soylular(burjuvazi) arasndaki savaflmn rndr. Bu iki g arasndaki greceli denge,ilk kez ngilterede ortaya kt iin, siyasal demokrasiyle sonulanan evrim de ilk

kez bu lkede, 13. yzylda belirginleflmifltir. ngilterenin bir ada lkesi olmas do-


nemli olan, retimaralarnn mlkiyetinekimin sahip olduu deil,retim ve paylaflmaya kiminkarar verdiidir.

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


9/22

laysyla savunmasnn kolayl, kraln emrinde gl ve srekli bir ordunun bu-lunmas zorunluunu yaratmamfltr. Bu durum, kralla derebeyleri arasnda belirlibir dengenin oluflumunu kolaylafltrmfltr. Kraln, vergi koyabilmek iin topraksoylularn rzasn almas zorunluunu getiren 1215 tarihli Byk Ferman(Mag-na Carta), iflte byle bir dengenin rndr.

Franszca parler(konuflmak) szcnden kaynaklanan parlamento, kflnoktasnda, krala danflmanlk yapan soylular ve yaflllardan oluflan bir kuruldu.Magna Carta ile birlikte bu kurul sreklilik ve temsil nitelii kazanarak, danflman-ln tesine geti. Bir yandan toprak soylularn, te yandan da tccar ve esnafntemsilcilerini barndrmaya bafllad. Zamanla da, tamamen snfsal nitelikli iki mec-lise ayrld: Toprak soylular temsil eden Lordlar Meclisi ile, kent soylular temsileden Avam Meclisi.

Derebeylik dzeninin yklmas hangi koflullarn ortaya kmasyla gerekleflir?

Derebeylik dzeninin yklmasna, ticaretin geliflmesinin byk katk yaptngryoruz. Kendi kendine yeten kapal tarm ekonomileri, bu sre iinde zl-meye yz tuttu; ekonominin erevesi geniflledi; lkenin tm bir pazar olufltur-du. Blgeler aras iliflkiler artt ve blgesel dillerle Latincenin birleflmesi sonucun-da ulusal diller dodu; feodal devletlerin yerini ulusal devletler ald. Ticaret ve sa-nayi ile geliflen yeni toplumsal snflarn karlar ile, toprak soylularn sahip olduk-lar ayrcalklar ve derebeylik dzeninin zellikleri atflyordu. Birinci aflamadakent soylular(burjuvazi), kral toprak soylulara(aristokrasi) karfl destekleyerek,mutlak kralln kurulmasn saladlar. Daha sonraki aflamada, bu kez kraln yet-kilerinin snrlanmas demek olan anayasal krallk dodu. Kent soylular yeterinceglendiklerinde, ya dorudan cumhuriyet rejimi kuruldu ya da krallk -ngilterede olduu gibi- bir ss olarak korunarak, siyasal iktidarn gerekte halkn oylary-la belirlendii rejimlere geildi.

Liberal ideolojiyi incelerken de belirttiimiz gibi, bu ideolojinin temelini olufl-turan eflitlik ve zgrlk ilkeleri, kent soylu snfn gereksinmelerine yant olarakdomufltu. Yasalar nnde eflitliin gerekleflmesi, toprak soylularn doufltan sa-hip olduklar ayrcalklar yok edecei iin iki snf arasndaki savaflm kent soylu-larn kazanmasn kolaylafltracakt. zgrlk de, bir yandan eski dzenin elefltiril-mesini, te yandan da yeni dzenin temelini oluflturan dflncelerin yaylmasn vetoplumsal destek salanmasn olanakl klacakt.

tarihsel deneyin, liberal demokrasinin oluflumunda, biimlenmesinde, nem-li rol var: ngilteredeki evrim, Amerika ve Fransadaki devrimler. de birbir-

lerini etkilemifller, ama tarih sahnesindeki sralanfln tersine, evrensel etkiyi Fran-sz Devrimi yapmfltr.

ngilterenin bir ada lkesi oluflunun, onun tm toplumsal-siyasal gelifliminedamgasn vurduu sylenebilir. zellikle ulaflm ve savafl teknolojisinin geri oldu-u dnemlerde, aday evreleyen denizler, doal ve nemli bir savunma silaholuflturuyordu. Bu ise, krala bal, byk ve srekli bir ordu beslemek gereini or-tadan kaldrmaktayd. Gerektiinde toprak soylular askerlerini alp geliyor, kraln-ki ile birlikte, lkeyi savunabilecek yeterli bir g ortaya kabiliyordu. 1066dakiNorman istilasndan bu yana, ngilterenin bir daha byle bir durumla karfllaflma-mfl oluflu anlamldr.


SIRA S ZDE

Kendi kendine yeten kapaltarm ekonomileri,derebeyliklerin yklmassreci iinde zlmeye yztuttu; ekonominin erevesigeniflledi; lkenin tm birpazar oluflturdu.

Liberal demokrasininoluflumunda evrensel etkiyiFransz Devrimi yapmfltr.


10/22

Liberal ideolojinin temelini oluflturan eflitlik ve zgrlk ilkelerinin domasnn sebeple-

ri nelerdir?

Bu doal savunma ortamnn sonucu olarak, ngiliz krallar derebeyleri zerin-de tam bir egemenlik kurmakta zorlanmfllardr. Kta Avrupasnn benzeri mutlakkrallkgiriflimleri baflarszlkla sonulanmfltr. Derebeyler bir araya geldikleri za-man, kral karflsnda bir g dengesi oluflturabilmifllerdir. te yandan, byk ve s-rekli bir ordunun yokluu, askerlerin siyasal yaflamda nem kazanmasn da n-

lemifl, sivil otoriteye sayg gelenei daha abuk oluflabilmifltir. Tm bu etkenlerinbirlikte, ngilteredeki siyasal yap deiflikliinin, genifl bir zamana yaylarak, KtaAvrupasna gre ok daha yumuflak bir biimde gerekleflmesini saladn sy-leyebiliriz. Bu greceli yumuflak geifl, siyasal kltrn de -Kta Avrupasna g-re- daha yumuflak ve hoflgrl olmasnda etkili olmufltur.

ngiliz deneyinin bir baflka nemli yan da, din etkisinin -yine Kta Avrupasnagre- ok daha az olufludur.Avrupann tersine, din adamlar hibir zaman parla-mentoda ayr bir g olarak temsil edilmemifllerdir. Protestanlk yaylrken, he-men krala bal bir Anglikan Kilisesioluflmufltur. Belki de, dinin hep siyasal oto-ritenin glgesinde kalmasnn sonucu, Avrupadaki kadar sert bir Katolik-Protes-tan atflmas grlmemifltir. Bu da, siyasal atflmay yumuflatan, en azndan dahada sertlefltirmeyen bir etki yapmfltr.

Liberal demokrasi ngilterede hangi koflullarda ortaya kmfltr?

1492de Kristof Kolomb tarafndan keflfedilen Amerika ktasnn gneyi 16.yzyl bafllarnda, kuzeyi ise ayn yzyln sonlarnda Avrupallar tarafndan iflgaledilmeye baflland. lk srekli ngiliz yerleflim merkezi, 1607 ylnda VirginiadaJa-mestownadyla kuruldu. Kuzey Amerika ya ilk yerleflen gmenler arasnda ngi-lizler, onlarn iinde de Pritenler arlktaydlar.

Pritenlik, Hristiyanlkta her trl yenilie karfl, kat ahlak, ama Tanrnnde eflitlikilkesi nedeniyle eflitlie bal bir tarikat idi. Zenginlii sekinlik be-lirtisi saydklar iin, ngilterede burjuvazinin geliflmesine ve parlamentonun g-lenmesine katkda bulunmufllard. I. Charlesn idamnda rolleri vard. Krala balngiliz kilisesine karfl olduklar ve grfllerini ngilterede uygulayamayacaklarnanladklar iin Amerikaya g etmifllerdi. ngiliz kilisesine karfl olduklar iin, za-manla ngiliz smrgeciliine de karfl ktlarve 1776 Amerikan Devriminde derol oynadlar. Sanattan ve elencenin her trnden nefret ediyorlard (1642de ti-

yatrolar kapattlar). Onlarn bu lde kat, hoflgrsz, dnsz olmalar nede-niyle de, New-Englandda laiklik akmgeliflti. Pritenliin etkisini gz nne al-madan, Amerikan Devrimini ve Amerikan toplumunun baz zelliklerini anlamakzordur. Eflitliki inanlarnn etkisiyle, Kuzey Amerikadaki ounlua dayalilkynetimi kuran onlar olmufllardr.

Pritenler kimdir? Amerikadaki rolleri ne olmufltur?

Amerikada siyasal demokrasi, Avrupadaki gibi, bir aristokrasi-burjuvazi a-tflmasnn rn olarak domad. Avrupann kat rejimlerinden kaarak, zgr-lk dflnceleriyle birlikte bu lkeye gelenlerin, ngiliz smrgeciliine karfl

baflkaldrmasyla gerekleflti. Bir yandan, Tanr nndeki eflitlik nedeniyle do-


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Pritenlik, Hristiyanlkta hertrl yenilie karfl, katahlak, ama Tanr nndeeflitlik ilkesi nedeniyleeflitlie bal bir tarikat idi.


11/22

ufltan zgr olduklarna inanan pritenler; te yandan, kraln ve soylunun bu-lunmad, her gelene kucan aan usuz bucaksz topraklar; ticaret ve sanayi-inin daha sonralar gelifltii bir tarm toplumunda, liberal ideolojinin temel taflla-rn oluflturuyorlard.

Halkn setii meclislerde, ngiliz kralnn atad valiler arasnda srekli birsrtflme vard. Sonunda, Yedi Yl Savafllarnedeniyle parasal sknt iine d-flen kraln vergileri artrmasyla, baflkaldrma bafllad. ngiltereye karfl 1765tebafllayan eylem, 1774te Philadelfiyada toplanan lke apndaki ilk parlamentoile nemli bir aflamaya ulaflt. 19 Nisan 1775te, smrgeci glere karfl ilk kurflunatld.Thomas Jefferson tarafndan son biimi verilen Bamszlk Bildirisiise4 Temmuz 1776da yaynland. Liberal ideolojinin tm kurum ve ilkelerini ierenbu bildirinin ilk maddesi, Kifliler doufltan eflit, zgr ve bamszdrlardiyebafllyordu. nsanlarn doufltan sahip olduklar ve hibir biimde ellerinden al-namayacak haklar vard. kinci maddede, Btn g halkta toplanr ve halktan

gelirdeniyordu. Basn ve inan zgrlklerine ayr ayr maddeler ayrlmflt. n-gilteredeki Cromwelldeneyinin etkisiyle, 13. maddede flyle deniyordu: Barflsresince ordular bulundurmak, zgrlk iin tehlikeli saylmal ve bundan ka-

nlmaldr. Ordu her durumda, sivil gcn emri altnda bulunmal ve sivil g

tarafndan ynetilmelidir.

ngiliz ve Amerikan deneyimlerinden sonra patlak veren Fransz Devrimi, libe-ral demokrasinin oluflumu asndan byk nem taflr. ngiliz Devrimi zamana ya-yld iin, Amerikan Devrimi ise ok uzaklarda ve farkl koflullarda gereklefltiiiin, Fransz Devrimi kadar evrensel bir etki yapamamfllardr.

Fransann vergi gelirleri, aristokrasi ve din adamlarnn sahip bulunduklarayrcalklar yznden ok dflkt. Savafllarn getirdii ek yklerle krallk bir if-lasn efliine varmflt. Kral, toprak soylular toplayarak duruma bir are bulmak is-tedi. Btn topraklardan vergi alnmasna yanaflmayan toprak soylular, zmolarak, 1614ten beri toplanmamfl olan parlamentonun (Etants-Gnraux) gr-flnn alnmasn nerdiler. Aristokrasinin, din adamlarnn ve burjuvazinin tem-silcileri parlamentoyu oluflturan mecliste ayr ayr toplanyorlard. 5 Mays1789da toplanan parlamentoda, burjuvazi ilk adm olarak, dierlerinin de HalkMeclisine katlmasn krala kabul ettirdi (27 Haziran 1789). 9 Temmuzda ise HalkMeclisi, bir anayasa hazrlamak amacyla kendini Kurucu Meclis ilan etti. Kralnkarfl kmas zerine, halk 14 Temmuzda, bask rejiminin simgesi durumundakiBastil hapishanesini ykt.

Kral 17 Temmuzda Kurucu Meclisi tanmak zorunda kald. 4 Austosta, dere-

beylerin feodal dzende sahip olduklar tm hukuksal ayrcalklar kaldrld. Tm

Franszlarn yasalar nnde eflitlii kabul edildi. Toprak mlkiyeti snrlandrlp(toprak reformu), kamu grevlilerinin parayla alnp satlmas yasakland. 26 Aus-

tosta ise, nl nsan ve Yurttafl Bildirisiyaynland:nsanlar zgr doar ve zgr, eflit haklara sahip olarak yaflarlar; zgrlk,

mlkiyet, gven ve baskya karfl koyma, doal ve kaldrlmaz haklardr; her trl

egemenliin asl kayna halktr; zgrlk, baflkalarna zarar vermeyecek her fleyi

yapabilmek demektir; her yurttafln, ister kiflisel olarak ister temsilciler araclyla,

yasa yaplmasna katlma hakk vardr; tm yurttafllar yasa nnde eflittirler; ya-

sann belirttii durumlar ve ngrd yntemler dflnda hi kimse sulandrla-

maz, tutuklanamaz ve alkonamaz; hi kimse, sutan nce yaplmfl ve onaylan-

mfl bir yasadan baflka bir yasayla cezalandrlamaz; hi kimse dflncelerinden


Amerikada siyasaldemokrasi Avrupann katrejimlerinden kaarak,zgrlk dflnceleriylebirlikte bu lkeye gelenlerin,ngiliz smrgeciliine karflbaflkaldrmasylagerekleflti.


12/22

tr knanamaz; her yurttafl, bu hakknn ktye kullanmfl olmann getirecei

sorumluluk kendisine ait olmak zere, diledii gibi konuflmakta, yazmakta, ya-

ynlamakta zgrdr... mlkiyet kutsal ve dokunulmaz bir hak olduu iin, ya-

sayla saptanmfl kamu yararnn gerektirdii bir durumda parasnn nceden

denerek alnmas dflnda, kimsenin mlkiyeti elinden alnamaz...

Tpk Marxve Engelsin 1848de yaynlayacaklar Komnizmin Manifestosugibi, bu da Liberalizmin Manifestosudur. Aradan geen iki yz yl aflkn sreyekarfln nemini koruyan, evrensel bir deerler erevesi oluflturmaktadr.

ngiliz, Amerikan ve Fransz devrimleri arasndaki temel farkllklar nelerdir?

Siyasal demokrasinin douflunda, Tanrsal kkenli egemenlik anlayflnn yeri-ni halkn egemenlii anlayflnn almasda rol oynamfltr. Egemenliin kkeniyleilgili bu deifliklik ise, byk lde laikliin yerleflmesiyle, kilisenin etkisinin

azalmasyla gerekleflmifltir. Derebeylik dzeni ile btnleflmifl olan kilise, yenidzenin kurulmasyla birlikte gcnden ok fley yitirmifltir. Topraa dayal retim,kadercilii yaygnlafltrarak kilisenin etkisini glendirirken, var olan koflullarn vekurumlarn hzla deiflmeye bafllamasyla birlikte, kilisenin de destekledii dere-beyliin doal olduu ve Tanrnn isteine uygun bulunduu inanc sarslmfltr.Siyasal demokrasi, ulusal ve laik bir toplumsal erevede var olabilmifltir. Egemen-liin tanrsal kkenli olduunun kabul edildii bir toplumda, siyasal iktidarn hal-kn oylaryla belirlenmesi herhalde dflnlemezdi.

Siyasal demokrasi, sadece ounluun ynetimi demek deildir. nk oun-luun temsiline dayal bir ynetim, ounluk diktas da olabilir. Daha nce de be-lirttiimiz gibi, siyasal demokrasi, ounluun ynettii, aznlkta olanla-rn ise, ynetimin keyfiliklerine karfl korunduu bir rejimdir. Siyasal iktida-rn snrlandrlmas ve zellikle de bamsz bir yarg denetimi, adafl liberal de-mokrasinin vazgeilmez gelerindendir. Siyasal iktidar zerindeki yarg denetimiaznlkta olanlarn korunmasn, bireysel hak ve zgrlklerin gvence altna aln-masn salar.

SOSYAL DEMOKRASSiyasal demokrasi, kapitalizmin geliflmesi sonucu, ekonomik bakmdan gl s-nflar arasnda ortaya kan atflmann ve o atflmann sonunda oluflan bir glerdengesininrndr. Bu atflmada, ifli snfve aydnlar kentsoylularn, kyl s-nf ve kilise ise toprak soylularn destekisi olarak rol oynadlar. Gerek iflilerin,gerekse aydnlarn destei bilinliydi; nk kent soylularn ideolojisi olan libera-

lizmin zgrlk ve eflitlik ilkeleri, kendilerinin de yararnayd. Kilisenin topraksoy-lulara verdii destek de bilinliydi; nk kilisenin kendisi de derebeylik dzeniy-le btnleflmiflti. Liberal dflncelerin egemenlii, kilise aristokrasisinin birok ay-rcalnn da sona ermesi anlamna gelecekti. Bu atflmada kendi karlarna tersdavranan tek toplumsal snf olan kyllerin ynlendirilmesinde de, gene ayn ki-lise nemli rol oynamfltr.

Sosyal demokrasi, sanayi devriminin ve onun ortaya kard gl bir ifli s-nfnn etkisiyle oluflmufltur. Eer ifli snf olmasayd, siyasal demokrasi, ekono-mik bakmdan, gl snflarn gereksinimlerine yant veren bir aznlk demokrasi-si, bir tekelci demokrasi olarak kalacakt. Levent Kker, Bat Demokrasisininkapitalizmin deil, kapitalizme karfl olan toplumsal glerin rn olduunu sy-

lerken hakldr.


SIRA S ZDE

Siyasal iktidar zerindekiyarg denetimi aznlktaolanlarn korunmasn,bireysel hak ve zgrlkleringvence altna alnmasnsalar.

Sosyal demokrasi, sanayidevriminin ve onun ortayakard gl bir iflisnfnn etkisiyleoluflmufltur.


13/22

Sosyal demokrasinin ortaya kmasna yol aan toplumsal snf hangisidir?

Sanayi devrimiylebirlikte, bir yandan atlye retiminin yerini byk fabrika-larda yaplan retim alrken, te yanda, retimde salad hzl artfl ile yaflamkoflullarn deifltirdi. Atlyelerdeki ifli-iflveren yz yze iliflkisinin yerini, fabri-kalarda yzlerce, binlerce iflinin bir arada alflt, iflveren temsilcilerinin arayagirdii bir ortam ald. Bu, sosyalist dflncenin yaylmasna ve toplu eylemlereelveriflli bir ortamd.

Liberalizm, ekonomik bakmdan gl bir toplum kesiminin gereksinmelerin-den kaynaklanmflt. Oysa sosyalizm, tam tersine asl sorunu ekonomik olan bir s-nfn sorunlarna yant olarak dodu. Hukuksal eflitlik ve zgrlk, ifli snf iinde anlaml ve nemliydi. Ama bu snfn ve benzerlerinin ekonomik gcnn za-yfl, liberalizmin getirdii hak ve zgrlklerden yeterince yararlanmasn nl-

yordu. Bat Avrupadaki ifli snf, liberalizmin salad zgrlklerden kendi te-mel sorununun zm iin yararlanmak amacyla, uzun ve bazen de ok kanl birsavaflm verdi.

Liberalizm ve sosyalizmin doufl koflullar arasnda ne gibi farkllklar vardr? Tartflnz.

Derebeylik dneminde, ekonomik bakmdan gl tek bir snf vard ve siyasaladan da o snf egemendi. Kapitalizmin geliflmesiyle birlikte yeni bir snf dodu,ekonomik bakmdan glendike siyasal alanda da etkili olmak istedi. Derken, sa-nayi devrimi ile, ifli snf, ekonomik adan deil ama toplumsal adan bykg kazand. Say ve rgtlenme gcne dayanarak, sonunda o da, siyasal rejim-de etkili olmasn salayacak olanaklar ele geirdi. Bylece, tek bir gcn egemenolduu bir siyasal sistem, birok g odann bulunduu bir siyasal sisteme d-nflnce, oulcu demokrasi gerek anlamyla domufl oldu. Btn toplum kesim-lerinin, kendi kar ve grfllerini savunmasna olanak veren, demokrasinin ve z-grlklerin gvencesini bu oulcu dengede bulan bir siyasal sistem olufltu.

Kapitalizmin geliflmesiyle birlikte yeni bir snf- burjuvazi snf- dodu. Burju-vazi ekonomik bakmdan glendike siyasal alanda da etkili olmak istedi.

Ekonomik skntlar olmayan snflar, siyasal demokrasiden, yalnzca yasalarnnde eflitlik ile i ve dfl gvenliin salanmasn bekliyorlard. Oysa ifli snf-nn ve ekonomik bakmdan gsz toplum kesimlerinin devletten beklentisi sade-ce korunmakdeil, ayn zamanda yardm edilmekti. Kent soylular braknz

yapsnlar, braknz gesinlerderken, devletten, byk baln kk bal yut-

masna izin verecek bir yanszlkistiyorlard. Sahneye kan yeni toplum kesim-lerinin sorunlar ise, tersine, devletin ifllere karflmasn ve zayf olan korumasngerektiriyordu. Sosyal demokrasi byle dodu.

nsanlarn devletten beklentileri asndan siyasal demokrasi ile sosyal demokrasi arasn-

daki fark nedir?

Liberal hak ve zgrlkler, devletin yalnzca korumas gereken hak ve zgr-lklerdi. Oysa sosyal hak ve zgrlkler, devletin vermesi, salamas, yaratmasgereken olanaklar ieriyordu. Liberalizmin ngrd serbest rekabetin, bekle-nen olumlu sonucu verebilmesi, bafllang noktalarnda koflullarn eflit olmasna

balyd. Oysa bazlar yarfla nde, bazlar ise ok geride bafllyorlard. Giderek


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

SIRA S ZDE

Liberalizm, ekonomikbakmdan gl bir toplumkesiminingereksinmelerindenkaynaklanmflt. Oysasosyalizm, tam tersine aslsorunu ekonomik olan birsnfn sorunlarna yantolarak dodu.

Kapitalizmin geliflmesiylebirlikte yeni bir snf-burjuvazi snf- dodu.Burjuvazi ekonomikbakmdan glendikesiyasal alanda da etkiliolmak istedi.


14/22

devletin, toplumun tmne eitim, salk ve kltr olanaklar salamay stlenme-si gerektii kabul edildi. flsizlikle mcadele, devletin grevleri arasna girdi. al-flan toplum kesimlerine, grev ve toplu szleflme hakk tannd. Toplumsal gven-celer (sosyal sigortalar) yaygnlafltrld. Devlet, liberal devlet anlayflnn ok te-sinde grevler stlendi. Liberal demokrasinin ierdii siyasal demokrasi, li-beralizmin deerlerini yanstrken, sosyal demokrasi, liberalizm ile sosya-lizmin bir sentezi olarak ortaya kt. Sosyal haklar ieren sosyal devletkav-ram, 1961den bafllayarak Trk anayasalarna da girdi.

skandinav sosyal demokrasileri iinde en nls sveinkidir. svete sosyaldemokratlar, 1932 ylndan bu yana, kk iki ara dflnda srekli olarak iktidarda-lar. ktidar ortaklar da, Kyl Partisidir. Kuruluflunda tutucu zellikler taflyan buparti, zamanla kk iftilere ve yoksul kyllere ynelmifl, giderek sosyal de-mokratlara yaklaflmflt.

Bir anlamda ifli-kyl ortaklnn ilk baflbakan olanAllan Hannson, ky-

lnn rettiinin satn alnabilmesi iin, ifli snfnn yaflam dzeyinin ykseltilme-si gerektiine inanyordu. Yksek dzeydeki gelirler ar biimde vergilendirildi.Devlet eliyle byk yatrmlara giriflildi. 1933 ylnda 190 bin olan iflsiz says, drtylda 10 bine dflt. flsizlik, yaflllk, salk gibi toplumsal sigortalar kuruldu ve ge-niflletildi. Toplumsal adaletyoksulluu kaldrd, o da toplumsal barflgetirdi.

sveteki sosyal demokrasinin zellikleri nelerdir?

Sanayileflmede geri kalnd halde, ok yksek bir yaflam dzeyine ulaflld.fliler, Avrupadaki en yksek creti almaya baflladlar. Yoksulluk ve byk snf-sal ayrcalklar ortadan kalkt. Haka saylabilecek bir gelir dalmnn yan sra,her snftan halkn gelecei devlet gvencesi altna girdi. Eitim baflta olmak ze-re, birok kamu hizmeti parasz oldu. Her aileye bir konuthedefine byk l-de yaklaflld. flsizliin nlenmesi ise, sve sosyal demokrasisinin en nemlihedefi olmay srdrd. nceleri byk kamu yatrmlar ile sonu alnmaya u-rafllrken, giderek meslek eitimi ve ynlendirmelerle bu salanmaya alflld.Eflitliki toplum dzeni, Olaf Palme gibi bir baflbakann, makam arabas kullan-masnn yasa ile yasakland hafta sonlarnda belediye otobslerine binmesinekadar ulaflt (Palme, yaflamn da, korumasz bir biimde efli ile yrrken urad- bir saldr sonucu yitirdi).

skandinav lkelerinde hoflgr ve uzlaflma geleneinin dier lkelere gre daha fazla

ne kmasnn nedenlerini tartflnz.

ngilteredeki sosyal demokrasi modelinin temeli ise, 1945-50 ve 1964-70 ylla-r arasndaki fli Partisiiktidarlar srasnda atld. Yaplanlar geriye gtrme cesa-retini ise -Margareth Thatcher dnemi dflnda- Tutucu partiiktidarlar gstereme-diler. nk kazanmlarn arkasnda ciddi bir toplumsal destek bulunuyordu.

ngiliz sosyal demokrasisinin hedefi flans eflitliini salamakt. 1945 ylndafli Partisi ilk kez tek baflna iktidar olunca, sessiz bir devrim bafllad: Bir yandagenifl kamulafltrmalar, sosyal sigortalarngeniflletilmesi, hastanelerin ve tedavi-nin parasz oluflu; te yandan, ulusal gelirin haka paylaflm iin alnan nlem-ler, yksek gelirden yksek oranda vergi ve ok yksek miras vergisi... ngiltereMerkez Bankas, kmr madenleri, gaz, elektrik, demiryollar ve demir-elik sa-

nayii, kamulafltrlan kurum ve dallar iinde yer alyordu. Hatta karayolu taflma-


SIRA S ZDE

Sosyal haklar ieren sosyaldevletkavram, 1961denbafllayarak Trkanayasalarna da girdi.

SIRA S ZDE


15/22

cl bile kamulafltrlmflt. Ama halk bunu ve demir-elikteki kamulafltrmalarfazla benimsemedii iin, Tutucu Parti iktidarlar daha sonra bu ikisini yenidenzellefltirebildi.

ngilterede sosyal demokrasinin gerekleflmesinin koflullarn Trkiye koflullar ile bir-

likte tartflnz.

Trkiyeye belirli bir sosyal devletanlayflnn Kemalizm ile birlikte girdiinisyleyebiliriz. alflan toplum kesimleri, oy hakkndan cretli yllk izine, sekiz sa-atlik iflgcnden parasz eitime ve salk hizmetlerine kadar birok hakk Kema-list devrim sreci iinde -savaflm vermeden- kazanmfltr. Kemalistlerin ar bast- (zellikle CHP nin) 27 Maysdneminde hazrlanan 1961 Anayasas ise, tamanlamyla bir sosyal devletkurmay amalyordu.

Sosyal demokrasinin iki n koflulu, sanayileflme ve kitle rgtlenmesidir.

Bu iki srecin geliflmesi lsnde, Trkiyede sosyal demokrasi geliflme flan-sn yakalayacaktr.

Toktamfl Ateflin de altn izdii gibi; Sosyal demokrasi, devletin devleriniarttrd gibi, halkn devlerini de arttrmaktadr. Siyasetin kapsam genifllemifltir.

Devletin tek grevi, aslnda var olan zgrlkleri korumak deil; var olmas gere-

ken zgrlklerin geliflmesini engelleyen unsurlar saf dfl etmektir. Servetin belir-

li ellerde toplanmas, gelir gruplar arasndaki byk farklar, frsat eflitliinin yok-

luu, iflsizlik, sosyal demokrasinin ortadan kaldrmas gereken ilk hedeflerdir.

nk bu flartlar altndaki insanlar zgr olamazlar, zgrlk kavgasnn yerini

ekmek kavgas alr ve zgrlk, mutlu bir aznln tekelindeki bir lksten daha

ileri bir fley olamaz.

Sosyal demokrasinin bu erevesi elbette ki deiflmemifltir. Ama amaca ulafl-mak iin seilen aralarda baz deifliklikler olduu aktr. Yirminci yzyln son-lar yaklaflrken, deiflen koflullarn sosyal demokrasiye getirdii bu deifliklii Sos-yalist Enternasyonalin Baflkan Willy Brandtflyle aklyor: Bu deifliklik, dene-yimlerimizin bir sonucudur. kinci Dnya Savaflndan sonra, oumuz devletin

ekonomideki rolne bugn olduundan daha byk bir gven duyuyorduk. Bu-

gn ise oumuz, kamu mdahalesi ile piyasada ifade edildii flekliyle zel giri-

flimlerin rol arasnda daha uygun bir dengeden yanayz.

Nasl ki, siyasal demokrasi hukuksal adalet kavramndan esinlenmiflve hukuk devleti kavramn yaratmflsa, sosyal demokrasi de toplumsaladalet kavramndan etkilenmifl ve sosyal devlet kavramn yaratmfltr.Toplumsal adaletin, dolaysyla sosyal demokrasinin gerekleflmesi asndan, al-

flan snflarn rgtlenme zgrlkleri byk nem taflr. Siyasal demokrasi, varlk-l toplum kesimleri arasndaki g dengesine dayanrken, sosyal demokrasi, temel-de emek-sermaye, ifli-iflveren dengesineulaflabildii lde gereklik kazanr.

rgtlenme zgrl kstlandnda, oulcu demokrasiden de, sosyal de-mokrasiden de uzaklafllmfl olur. Etkili olmak iin rgtlenmesi zorunlu olmayanvarlkl toplum kesimlerinin arl, byle bir ortamda artar. Toplumda rgtlen-me ve toplumsal kararlar etkileme olanaklar yaygnlafltka, kitlelerin her dzey-deki katlm arttka, oulcu demokrasigereklik kazanr; demokrasinin sosyalyn glenir.

Gemiflten gnmze sosyal demokrasi anlayflnda ne gibi deifliklikler olmufltur?

Tartflnz.


SIRA S ZDE

rgtlenme zgrlkstlandnda, oulcudemokrasiden de, sosyaldemokrasiden deuzaklafllmfl olur.

SIRA S ZDE


16/22

Siyaset Bi l imi298

zetTarihte ilk demokrasi Eski Yunanda kent devletlerinde

grld. Ancak gnmzde Eski Yunandaki dorudan

demokrasi anlayfl uygulanamaz. adafl demokrasiler li-

beral demokrasi ve sosyal demokrasi olarak ikiye ayrlr.

Demokrasi gnmzde, aznlkta olanlarn haklarna say-

g gsterildii ve onlarn birgn ounlua dnflebilme

yollarnn ak tutulduu zgrlk bir ounluk yneti-

mi biiminde tanmlanabilir. Eski Yunan dflnrlerinin

ounun dflncelerinde demokrasinin varl iin top-

lumsal patlamalarn nlenmesi gerektii ifade edilmifltir.

Daha sonraki dnemlerde Aristodan iki bin yl sonra ya-

flayan ngiliz John Locke, yasama ve yrtme gcnn ay-

r ellerde olmasnn yurttafllar asndan gvence olufltur-

duuna dikkati ekti. Kuvvetler ayrl dflncesi Montes-quieu tarafndan ortaya kondu. Yine bir Fransz dflnr

olan Alexis de Tocqueville ise zgrlklerin korunmas

iin yerinden ynetim ve kitle rgtlerinin nemini

belirtiyordu.

Demokrasinin evrensel nitelikli temel esi vardr: Se-

im, zgrlk ve bamsz yarg. Demokrasi, farkllklarn

birlikte yaflama rejimidir. Demokrasi bir denge ve uzlaflma

rejimidir. ktidar nasl, siyasal, toplumsal, ekonomik ol-

mak zere boyutlu ise, demokrasi de siyasal, toplum-

sal ve ekonomik olmak zere boyutludur.

Siyasal demokrasinin lt, seme ve seilme hakkndangerek anlamda yararlananlarn toplum iindeki orandr.

Toplumsal demokrasinin lt, toplumun eflitli dzey-

lerindeki, siyasal ve ekonomik nitelikte olmayan karar s-

relerine katlabilme veya etkileyebilme olanaklardr. Bu

olanaklardan yararlananlarn toplum iindeki orandr.

Ekonomik demokrasi ise, retim ve paylaflm ile ilgili ka-

rarlar alanlarn toplumsal kkenleri ve toplum iindeki

oranlaryla deerlendirilir.

Siyasal demokrasi liberalizm ile koflut bir geliflme gster-

mifltir. Siyasal demokrasi Avrupada aristokrasi-burjuvazi

atflmas sonucu domufltur. Amerikada ise, Avrupann

kat rejimlerinden kaarak, zgrlk dflnceleriyle Ame-

rikaya gelenlerin ngiliz smrgeciliine baflkaldrmala-

ryla gerekleflmifltir. Liberal demokrasinin oluflumunda

en byk etkiyi Fransz devrimi yaratmfltr. Siyasal de-

mokrasi, ounluun ynettii, aznlkta olanlarn ise, y-

netimin keyfiliklerine karfl korunduu bir rejimdir.

Sosyal demokrasi sanayi devriminin bir sonucudur. fli

snfnn etkisiyle oluflmufltur. Liberalizm, ekonomik a-

dan gl bir toplum kesiminin ihtiyalarndan domufl-

tu. Sosyalizmin ise, asl sorunu ve gl ekonomik

olan bir snfn sorunlarna yant olarak doduunu bili-yoruz. Liberal hak ve zgrlkler devletin yalnzca ko-

runmas gereken hak ve zgrlklerdi. Oysa sosyal hak

ve zgrlkler devletin vermesi, salamas, yaratmas ge-

reken olanaklard. Liberal demokrasinin ierdii siyasal

demokrasi doal olarak liberalizmin deerlerini yanstr-

ken, sosyal demokrasi liberalizm ile sosyalizmin bir sen-

tezi olarak ortaya kt.

Siyasal demokrasi, hukuksal adalet kavramndan yola -

karak hukuk devletini yaratmfltr. Sosyal demokrasi ise,

toplumsal adalet kavramndan hareketle, sosyal devlet ol-

gusunu yaratmfltr.oulcu demokrasi, tm toplum kesimlerine grtlenme,

siyasal iktidar etkileme, siyasal iktidara ulaflma iin yasal

mcadele yolunu ak tutan bir demokrasidir. oulcu

demokraside, halk seyirci deil oyuncudur.


17/22

nite 15 - oulcu Siyasal Sistemler 299

Kendimizi Snayalm1. Demokrasinin, insann kifliliini ve yeteneklerini gelifl-tirmeye en elveriflli rejim olduu afladaki dflnrlerin

hangisi tarafndan ifade edilmifltir?

a. Sokrates

b. Aristo

c. Perikles

d. Tukidides

e. Platon

2. ngiliz John Lockea gre insanlar, eflit ve zgr olduk-lar doa durumundan toplumsal yaflama niin, neyi

amalayarak gemifllerdir?

a. Gvenliklerini salamak iin

b. Feodalite yklmaya bafllad iinc. Milliyetilik akmlar nedeniyle

d. Yneticiler istedii iin

e. Bu durum kontrollar dflnda kendiliinden ger-

ekleflmifltir.

3. Alexis de Tocquevilleye gre Amerika Birleflik Devlet-lerinde demokrasinin geliflmesini kolaylafltran en nemli

ge nedir?

a. Amerikann yeni bir kta olmas

b. Amerikallarn zgrlklerine Avrupallardan daha

dflkn olmalarc. Amerikann zenginlii

d. Amerikada tarihten gelen ayrcalkl bir aristokrat

snfn olmamas

e. Amerikada ok fazla siyasal parti bulunmamas

4. Liberal demokrasinin oluflumunda Fransz Devriminin,bu konudaki ngiliz ve Amerikan deneyimlerinden ok

daha fazla ve evrensel bir etki yapmas nasl aklanabilir?

a. Franszlar daha coflkulu insanlar olduklar iin dev-

rimleri ok etkili olmufltur.

b. Fransz devrimi daha sonraki tarihlerde gereklefl-

tii iin etkisi daha ok olmufltur.

c. ngiliz devrimi zamana yayld iin Amerikan dev-

rimi de uzak ve farkl koflullarda gereklefltii iin

Fransz devrimi kadar etkili olamamfllardr.

d. Fransada burjuvazi ok gl olduu iin devrim

etkili olmufltur.

e. Krallk sistemi Fransada iflas durumuna geldii

iin devrim etkili olmufltur.

5. Siyasal demokrasiyi ortaya karan toplumsal snf a-tflmalarnda kendi karlarna ters davranan toplumsal s-

nf afladakilerden hangisidir?

a. Aristokrasi

b. Burjuvazi

c. fliler

d. Kyller

e. Din adamlar

6. Dorudan demokrasinin savunucusu Fransz dflnrafladakilerden hangisidir?

a. Jean Jacques Rousseau

b. John Locke

c. Thomas Paine

d. Montesquieue. Alexis de Tocqueville

7. Batda ifli snf kendi karlarn savunmak iin yasalolanaklara kavufltuka afladakilerden hangisi meydana

gelmifltir?

a. Devrim olmufltur

b. fli cretlerinde dflfl olmufltur

c. flveren daha da glenmifltir.

d. fli snf fliddete dayal yntem ve amalardan

uzaklaflmfltr

e. fli ayaklanmalar meydana gelmifltir.

8. Derebeylik rejiminin yklfl afladakilerden hangisi-nin oluflumunu hzlandrmfltr?

a. Parann satn alma gcnde artfl olmufltur.

b. Krallar g kazanmfllardr.

c. Soylular daha etkin olmufllardr.

d. Burjuvazi g kaybetmifltir.

e. Siyasal demokrasinin oluflumu hzlanmfltr.

9. Derebeylik dzeninin yklmas ekonomik anlamdaafladakilerden hangisiyle sonulanmamfltr?

a. Blgesel iliflkiler sekteye uramfltr.

b. Ekonominin erevesi genifllemifltir.c. Feodal devletlerin yerini ulusal devletler almfltr.

d. Ulusal diller domufltur.

e. Tarm ekonomileri zlmeye bafllamfltr.

10.Afladakilerden hangisi Pritenliin zelliklerindenbiri deildir?

a. Her trl yenilie karfldrlar.

b. Ahlakdrlar.

c. Eflitlie karfldrlar.

d. ngilterede burjuvazinin geliflmesine katkda

bulunmufllardr.

e. ngiliz kilisesine karfldrlar.


18/22

Siyaset Bi l imi300

Yaflamn inden

YEfiL HAREKET: KRONOLOJ

1798 nsanlarn ekolojik snrlar tarafndan kuflatldk-

lar fikrini ortaya Thomas Maltusun An Essay on

the principle of Population adl denemesi yaym-

land.

1865 1930lardaki byk ihlaller nedeniyle ele alnan

otlaklara halkn girmesi konusunun ortaya k-

masyla Commons Preservation Society kuruldu.

1893 Doal gzellikteki yerlerde kltrel zellii olan

yereleri korumak amacyla yer satn almak iin

ngilterede National Trust kuruldu.

1930 Kloroflokarbonlar (CFC) keflfedildi, bu gazlarn

hem ucuz ve yanmaz olmas hem de evreye za-rar vermemeleri bakmndan insanlk iin bir ni-

met olarak kabul edildi.

1934 Kuzey Amerikann Great Plains blgesinde olan,

Dust Bowl Frtnasna yol aan toprak erozyo-

nuyla 35 milyon ton humus kaybedildi.

1948 Birleflmifl Milletler, bir zel evre faaliyeti yapan,

Doann Korunlamas in Uluslararas Birlii ad-

l dernei kurdu.

1952 4000 kiflinin ld ve temiz hava kanunun k-

masna yol aan hava kirlilii Londrada byk si-

se neden oldu.

1968 Garret Hardinin The Tragedy of the Commons

adl denemesi bireyleri yaflam biimmi seimleri-

nin sonucu olarak, evre kirliliinden kiflisel ola-

rak sorumluluk duymalar gerektiini dikkat ekti.

1969 Giderek daha ok tutucu hale gelen Sierra

Clubten kopan daha dinamik bir grup olarak yer-

yz dostlar dernei Amerikada kuruldu; bu-

nun, takip eden yllarda evre hareketlerinin iin-

de daha radikal gruplarn oluflmas izledi.

1974 Atmosfer zerindeki koruyucu ozon tabakasnn

CFC gaz yznden delinmesiyle ilgili ilk bilimsel

uyar yapld.1980 Amerika Baflkan Jimmy Carter bafllca politik ko-

nular arasna evre konularnn da girmesini sa-

layan Global 2000 raporunu yrrle koydu.

1983 Alman Yeflilleri oylarn %5ini alarak, Parlemen-

toda 27 sandalye kazand.

1985 Bir Yeflil Barfl Gemisi olan Gkkufla Savaflla-

r, Fransz Gizli stihbarat ajanlarnca batrld, bu

olay Yeni Zelanda Limannda, Gney Pasifikte

Fransann nkleer deneme yapamasna karfl ya-

plan bir protesto srasnda oldu. Geminin bir m-

rettebat ldrld.

1989 Avrupa seimleri Yeflil Partilerin etkisiyle, evre

konularn politik gndeme soktu, Avrupa bu ye-

ni destekten etkilendi; zellikle ngilterede Yeflil-

ler oylarn %15ini aldlar ama Parlementoda san-

dalye elde edemediler.

1992 Rio de Janeirodaki Birleflmifl Milletler Dnya Zir-

vesi, meedyann byk bir ilgisini uyandrd, ama

pek ok millet ticaret zerinde oluflacak olas

olumsuz etkilerden korktuundan, kresel evre

sorunlarnn zm iin ok az fley yapld.

1994 ngilteredeki yol-karflt (anti-road) protestolar

Battle of Wanstoniayla yeni bir ivme kazand,

yeflil eylemciler M11 motoryolunun durdurulma

girifliminde, ngilteredeki Wonsteaddaki aalar

ve binalarla ilgilendiler.

Kaynak: Anthony Giddens, Sosyoloji, Ayra Yaynlar,

Ankara, 2000.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. c Demokrasi Kuram ksmn yeniden gzden

geiriniz.

2. a Demokrasi Kuram ksmn yeniden gzden

geiriniz.

3. d Demokrasi Kuram ksmn yeniden gzden

geiriniz.

4. c Siyasal Demokrasi ksmn yeniden gzden

geiriniz.


geiriniz.

6. a Demokrasi Kuram ksmn yeniden gzden

geiriniz.

7. d Demokrasi Kuram ksmn yeniden gzden

geiriniz.

8. e Siyasal Demokrasi ksmn yeniden gzden

geiriniz.

9. a Siyasal Demokrasi ksmn yeniden gzdengeiriniz.


geiriniz.


19/22

nite 15 - oulcu Siyasal Sistemler 301

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

ATEfi, Toktamfl. Demokrasi, Eser Matbaas, stanbul,

1976.

BARAN, Paul. Bymenin Ekonomi Politii, (ev. E.

Gne), May Yaynlar, stanbul, 1974.

BURNS, Edward McNall. adafl Siyasal Dflnceler,

(ev. A. fienel), Birey ve Toplum Yaynlar, Ankara,

1984.

CEM, smail. Trkiyede Geri Kalmflln Tarihi, Cem

Yaynevi, stanbul, 1973.

DUVERGER, Maurice. Diktatrlk stne, (ev. B.

Tanr), Dnm Yaynevi, stanbul, 1965.

ECEVT, Blent. Ortann Solu, Kim Yaynlar, Ankara,

1966.EMREALP, Sadun. Azgeliflmifllik ve Siyasal Yaplar,

Birey ve Toplum Yay., Ankara, 1984.

FEYZOLU, Turhan. Demokrasiye ve Diktatrle

Dair, stanbul Matbaaclk, stanbul, 1957.

FRIEDRICH Carl.S. ve BRZENZINSKI Zbigniew K.

Totaliter Dikrlk ve Otokrasi, (ev. O.Onaran),

Siy. l. Trk. Der. Y., Ankara, 1964.

GORBAOV, Mihail. Seme Konuma ve Makaleler,

(ev. M. Coflkun), Ama Yaynclk, stanbul, 1988.

GZE, Ayferi. Siyasal Dflnce Tarihi, stanbul Hukuk

Fakltesi Yaynlar, stanbul, 1982.GRBZ, Yaflar. Karfllafltrmal Siyasal Sistemler, Beta

Basm Yaym, stanbul, 1987.

HAMON, Lo. Le rle extra-militaire de larme dans

le tiers monde, PUF, Paris, 1966.

KKER, Levent. ki Farkl Siyaset, Ayrnt Yaynevi,

stanbul, 1990.

KKSAL, Erhan. Az Geliflmifl lkelerde Demokratik

Rejim Uygulamas, Teksir Edilmifl Doentlik Tezi,

Ankara, 1981.

LIJPHAT, Arend. adafl Demokrasiler, (ev. zbudun,

Onulduran), Sanem Matbaaclk, Ankara, 1986.

LINZ, Juan J. Totaliter ve Otoriter Rejimler, (ev. E.

zbudun), Siy.lim.Trk Der.Yay., Ankara, 1975.


20/22

Szlk302

SzlkA

Alt Yap: retici gler ile retim iliflkilerinin birlikte oluflturdu-u yap.

BBask Grubu: Siyasal iktidar dflardan etkileyerek, kendi kar-

lar ya da grflleri dorultusunda kararlar alnmasn ve

uygulamalar yaplmasn salamaya alflan grup.

Birincil Gruplar: yeler arasndaki iliflkilerin duygusal nitelik-

te olduu gruplar.

Brokrasi:Ast-st iliflkilerinden oluflan bir piramit grnmn-

de, herkesin bir sttekinin -yasalara uygun olarak verdii-

buyruklara uymak zorunda olduu yap.

DDevlet: lke, ulus, iktidar ve egemenlik gibi temel elerin

oluflturduu btn.

EEgemen Snf: Ekonomik gc elinde bulunduran snf.

GGeleneksel Otorite: ktidarn kaynann gelenekler ve yerleflik

inanlar olduu otorite.

Grup Birlii: yelerini bir arada tutan ve birbirlerine benzeme-

ye zorlayan grubun zlmesine ynelik glere direnensreler.

HHukuksal ya da demokratik otorite: Bu hukuksal kkenli bir

otorite ve kaynan hukuktan alan siyasal iktidar tr.

Hcre: Komnist partilerin temel rgtlenmesi, mahalle ve iflye-

ri dzeyinde kurulan rgtlenme biimi.

kincil Gruplar: yeleri arasndaki iliflkilerin, duygusal olmak-

tan uzak ve ancak belirli alanlar kapsad gruplar.

ktidar: Genifl anlamyla, kendi iradesini egemen klabilme, bafl-

kalarnn davranfllarn denetleyebilme, bir fleyi yapmaya

ya da yapmamaya zorlayabilme gc.

KKadro Partileri: Sekinci bir yaplanmaya sahip ve temel birim-

lerini komiteler oluflturduu partiler.

Karizmatik Otorite: ktidarn kaynann bizzat kiflinin doufltan

sahip olduuna inanld zelliklerin oluflturduu otorite.

Kast:Varlklarn, yneticilerin ayrcalklarnn korunmasn ama-

layan, dinsel kkenli inanlar btnnn yansmas.

Katmanlaflma: Toplumda doufltan sahip olduklar koflullardan

farkl olan kimselerin varl ve bu ortak koflullarn baz

durumlarda kuflaktan kuflaa aktarlmas.

Kitle Partileri: Oy hakknn yaygnlafltrlmasyla birlikte ortaya

kan partiler. Toplumsal tabanlarn ekonomik bakmdan

gsz kesimler oluflturur.

Kk Grup: Aralarnda belirli trden, sk ve srekli iliflkiler

bulunan az sayda kifliden oluflan grup.

MMekanik Dayanflma: Birbirlerine benzeyenler arasndaki

dayanflma.

Milis: Faflist partilerin askeri rgtlenme birimi.

OOligarflinin Tun Yasas: Her toplumda her rgtte ortaya -

kan kk ynetici grubun giderek bir oligarfli oluflturma

eilimi taflmas.

Organik Dayanflma: Birbirlerini tamamlayacak ifllevlere sahip

kifliler arasndaki dayanflma.

PPritenlik: Hristiyanlkta her trl yenilie karfl, kat ahlak,

ama Tanr nnde eflitlik ilkesi nedeniyle eflitlie bal

bir tarikat.

SSekinlerin Dolaflm: Sekinlerin toplumun alt tabakalarndan

ortaya kan en baflarllar aralarna alabilmesi.

Sistem:Yapsal iliflkiler iindeki gelerden oluflan btn.

Siyaset Bilimi: Otorite ile ilgili kurumlarn ve bu kurumlarn

oluflmasnda ve ifllemesinde rol oynayan davranfllarn

bilimi.

Siyaset: lke, devlet, insan ynetimi.

Siyasi Parti: ktidar ele geirmek ya da ortak olmak amacyla

rgtlenen grup.

Sosyometri Testi: Bir grubu oluflturan kifliler arasndaki duygu-

sal balantlar saptamaya ynelik test.

TTeknoloji: nsann doa ile savaflmndan gelifltirdii yntem ve

aralar.

Tutum: Belirli bir konudaki kan ve davranfllarn kaynan

oluflturan olgu.

U-Ulusal Devlet: Ticaret ve sanayinin geliflmesiyle derebeylik ye-

rini alan ulusal dile ve kltr birliine sahip devlet.

retim Gleri: nsann doaya egemen olmak iin kulland

olanaklarn tm.

retim liflkileri: Toplumsal snflarn retim aralarnn mlki-

yeti karflsndaki durumlar ve eflitli toplumsal ifllevlerin

paylafllmas.

st Yap: Dinsel inanlar, siyasal ideolojiler, eflitli deer yar-

glar ile birlikte siyasal, toplumsal ve hukuksal kurumlarn

bulunduu yap.


21/22

Dizin

A Aydn Sekinler166, 171-176Azgeliflmifllik20

BBamsz Yarg2, 5, 6, 8, 16

Bask Grubu 126, 146-151, 162

Brokrasi146, 147, 149, 152, 159, 160, 162

Brokratik Sekinler166, 171, 176

C- Corafi Konum20, 22, 23, 39

kar Grubu 146

oulcu Sistem2, 3

ounluk Diktas2, 5, 12

DDarwin 50

Darwinci50, 51

Darwincilik44

Davranfl 45-49, 51, 52, 54- 57, 62

Demokrasi1- 16

Devrim247-250, 254-261

Devrim Sosyolojisi247, 254

Din 203-207, 210- 216, 218, 219

Dnya Siyasal Sistemi108

Dflnce nderi70

EEgemen Snf166, 176

Ekonomik Yap247, 248, 254, 257

Emperyalizm108, 119, 120, 121

F

Faflizm224, 231, 233, 234, 238, 240

GGerek45

Gerek lkesi45, 46

Geri Kalmfllk166, 172

Grup Dinamii68- 70, 72, 80, 84

Gler Ayrl2

HHristiyanlk204-206, 209, 217, 219

kincil Grup 68- 70, 81

ktidar Blou 166

KKadro Partisi126

Kamuoyu 265, 267, 268, 270, 271- 273

Kamuoyu nderleri266- 268

Karfl Devrim254, 257, 261, 262

Kemalizm224, 232, 235-240

Kentleflme 20, 26

Kitle letiflim Aralar182, 183, 186, 187, 189, 198, 199

Kitle Partisi126, 132, 133

Kuflaklar44, 52

Kuflaklar Aras Tutum52, 53, 56

Kk Grup 68- 71, 75, 79- 82

Kltrel Emperyalizm108, 119, 121

LLaiklik204, 212-214, 216, 219

Liberalizm22-227, 230, 232, 233, 235, 240

MMekanik Dayanflma20, 25, 26

Milliyetilik108, 113, 114, 121,224, 234, 235, 236, 240

Musevilik204, 205, 209, 219

O-Organik Dayanflma20, 25

dnleyici fiiddet182, 191, 192

lmseverlik181, 182

PProleterya93, 95, 96, 99, 100, 104

Propaganda266- 272

SSeim Sistemi126, 136, 138

Sekincilik166

Semen Sosyoloji266

Serf88, 89, 95

Snf247, 249

Snf Mcadelesi20

Sistem Yaklaflm2, 12, 14

Siyasal249-254, 260, 262

Siyasal Davranfl 20, 26, 30, 36, 37

Siyasal Deiflim246, 247, 250, 251

Siyasal Demokrasi2, 7, 8, 10, 12, 13, 15, 16

Siyasal ktidar126, 127, 136

Dizin 303


22/22

Siyasal Kan266, 267

Siyasal Katlma265, 266, 273-277, 280

Siyasal Parti126, 127, 129-132, 135- 140

Siyasal Sistem2, 3, 5, 13

Siyasal Yap247, 248

Siyaset2-10, 12-14

Siyasi atflma126

Sosyal Demokrasi2, 12-16, 224, 232

Sosyalizm224, 227-233, 235, 240

TTeknokrasi146, 147, 159, 160-162

Tepkisel fiiddet182, 191, 192

Terr182, 194-198, 199

Topluluk20, 21, 24-26, 31, 32, 34Toplum20-37, 39

Toplum Bilimleri2-5, 7- 10, 12- 14

Toplumsal Katmanlar88

Toplumsal Snf87- 97, 100

Tutucu Kuram51

Tutuculuk224, 232, 240

Tutum44, 45, 47, 48, 52-54, 56, 58, 65

U-Ulusal G 108-110, 112-114

Ulusuluk166, 173, 176nc Dnya108, 118, 119

YYapsalc-fllevselci Yaklaflm2

ZZevk lkesi45, 46

Dizin304

Documents

Siyaset Bilimi unite15