ใบความร เรอง หมเลอดและการใหเลอด

4.4 หมเลอดและการใหเลอด เมอคนไขมการเสยเลอดมากไมวาจากอบตเหตหรอจากการผาตดจาเปนตองมการใหเลอด ( Blood transfusion ) แกคนไข คนไขจะไดรบเลอดจากผบรจาค ( Donor ) โดยผานทางสายยางเขาสเวน ซงมกจะใชบรเวณหนาแขนของคนไข การใหเลอดนนอาจจะใหเลอดทงหมด หรอใหเฉพาะนาเลอด เพลตเลต หรอเมดเลอดขนอยกบแพทยผรกษา การใหเลอดนนผใหตองมอายตงแต 17 ปขนไป พรอมกบตรวจหมเลอดรวมทงโรคทตดตอทางเลอด เชน ไวรสตบอกเสบ เอดส จากนนจะดดเลอดของผบรจาคออกทางเสนเวน แลวจงนาไปเกบไวในขวดทมสารปองกนการแขงตวของเลอด และสารอาหารสาหรบเซลลเมดเลอด เลอดจะถกนาไปเกบในธนาคารเลอด ( Bloob bank ) ทอณหภม 4 C สามารถเกบไวไดนาน นายแพทยชาวเวยนนา ชอ คาล แลนสไตเนอร ( Karl Landsteiner ) พบวาหากมการถายเลอดผดหม จะเกดปฏกรยาระหวางแอนตเจนและแอนตบอด ( Antigen – antibody ) จบกลมกนตกตะกอน ( Agglutination ซงตางจากการแขงตวของเลอดเมอเกดบาดแผล ซงเรยกวา Coagulation ) นายแพทยผนไดแบงเลอดออกเปน 4 หมใหญ ๆ คอ เลอดหม A , B , AB และ O ซงมคณสมบตตางกนคอ เลอดหม A มแอนตเจน A ทผวเมดเลอดแดง มแอนตบอด b ในนาเลอด เลอดหม B มแอนตเจน B ทผวเมดเลอดแดง มแอนตบอด a ในนาเลอด เลอดหม AB มแอนตเจน A และ B ทผวเมดเลอดแดง แตไมมแอนตบอด เลอดหม O ไมมแอนตเจน แตมแอนตบอด ทง a และ b ในนาเลอด การใหเลอดโดยทวไปจะใหเลอดกบคนทมเลอดหมเดยวกนจะปลอดภยทสด แตถาหาไมไดจรง ๆ จะตองไมใหแอนตเจนของผใหตรงกบแอนตบอดของผรบเดดขาด มฉะนนเลอดจะตกตะกอน หลกการใหเลอดอาจสรปเปนแผนผง O A B AB

2

จากผงขางตนเลอดหม O จะใหเลอดไดกบคนทกหม จงมกเรยกวา ผใหสากล () แตคนทมเลอดหม O นจะรบไดเฉพาะจากคนทมเลอดหม O เทานน สาหรบคนหม AB รบเลอดไดจากทกหมเลอด จงเรยกวา ผรบสากล () แตไมสามารถใหเลอดกบคนหมอนไดเลย สวนเลอดหม A รบไดจากหม O และหมของตวเอง รวมทงสามารถใหเลอดแกคนหม AB ไดอก คนเลอดหม B รบไดจากหม O และหมของตวเอง รวมทงสามารถใหเลอดแกคนหม AB ไดอกดวย ในประชากรทงหมดคนทมเลอดหม O จะมมากทสดมอยราว ๆ 40 – 50 % หม A มประมาณ 40 % หม B มอยราว ๆ 10 -50 % หม AB มอยราว ๆ 5 % หากเขยนตารางรบและการใหหมเลอดจะไดดงน

หมเลอดผรบ A B C D

A / X / X B X / / X C X X / X

หมเลอ

ดของผ

ให

D / / / /

ถาผรบมเลอดหม B จะรบเลอดจากหม AB ไมได เพราะหม AB มแอนตเจน ทง A และ B สวนผรบคอหม B มแอนตบอด a สามารถจบกลมตกตะกอนกบแอนตเจน A ได

ถาผรบมหมเลอด O จะรบเลอดไดเฉพาะหม O เทานน เพราะหม O มแอนตบอด ทง a และ b ซงจะตรงกบแอนตเจนของหม A ,B และ AB จงรบเลอดหมอนไมได

จะเหนวาการใหเลอดนนพจารณาเฉพาะแอนตเจนของผใหกบแอนตบอดของผรบเทานน ไมตองพจารณาถงแอนตบอดของผใหและแอนตเจนของผรบ เพราะหากนามาพจารณาพรอม ๆ กน กจะเหลอแตการใหและรบเฉพาะหมเลอดเดยวกนเทานน โดยทว ๆ ไปแลวแอนตบอดของผใหไมคอยมผลกบแอนตเจนของผรบมากนก เนองจากเลอดทใหมปรมาณนอยกวาเลอดของผรบ การตกตะกอนเกดขนบางเพยงเลกนอย การรบและการใหดงแผนภาพและตารางจงใชได

นอกจากหมเลอดทสาคญ 4 หม แลวยงมหมเลอดอกหมทมความสาคญแกชวต นนคอ หมเลอด

ระบบ Rh ซงไดมาจากคาวา Rhesus monkey ซงเปนลงวอกชนดหนงมชอวทยาศาสตรวา Macaca mulutta หมเลอดระบบ Rh แบงเปน 2 พวก คอ Rh+ และ Rh-

คนทมหมเลอด Rh+ มแอนตเจน Rh ทผวเมดเลอดแดง แตไมมแอนตบอด Rh ในนาเลอด คนทมหมเลอด Rh- ไมมแอนตเจน Rh ทผวเมดเลอดแดง และไมมแอนตบอด Rh ในนาเลอด

3

แตคนทม Rh- นสามารถสรางแอนตบอด Rh ในนาเลอดได เมอไดรบเลอดหม Rh+ เขาไป ในการถายเลอดตองคานงถงเลอด Rh ดวย เพราะคนทมเลอด Rh- ครงแรกเมอไดรบเลอด Rh+ อาจถกกระตนใหสรางแอนตบอด Rh ในรางกายผรบและมการสะสมแอนตบอด Rh ในการรบเลอดคราวตอไปอาจมการจบกลมของเมดเลอดแดงทาใหถงตายได

ภาพท 138 การเปรยบเทยบระหวางเมดเลอดแดง ( ก ) ปกต กบเมดเลอดแดงทตกตะกอน เนองจากการใหเลอดตางหม ( ข )

ภาพท 139 แอนตเจนและแอนตบอดของหมเลอดตางๆ

4

ภาพ ก. การใหเลอดเมอผใหและผรบมเลอดหม A

ข. การใหเลอดเมอผใหมเลอดหม A และผรบมเลอดหม B

ในกรณทหญงมเลอด Rh- แตงงานกบชายทมเลอด Rh+ หากเกดทารกในครรภมเลอด Rh+ ซงไดยนมาจากพอ เลอดทารกในครรภนนจะกระตนใหแมสรางแอนตบอด Rh ขนมาตอตาน Rh+ ทารกคนแรกอยในครรภเพยง 9 เดอนแอนตบอด Rh ของแมยงไมมากพอทจะทาลาย Rh+ ได ลกคนแรกจงคลอดออกมาปกต แตถาลกคนถดมาเกดม Rh+ เปนคนทสองอก เลอดของแมจะสรางแอนตบอด Rh เพมมากขน และสามารถสงเขาไปยงรกสทารกในครรภ ทาใหเมดเลอดแดงของทารกจบกลมตกตะกอน ทารกถงตายได โรคนเรยกวา อรโทรบลาสโทซส ฟทาลส ( Erythroblastosis fetalis ) ดงภาพท 140

5

ภาพท 140 แผนภาพแสดงการเกดโรคอรโทรบลาสโทซส ฟทาลส(Erythroblastosis fetalis )

ภาพท 141 แผนภาพการเกด anti – Rh แอนตบอดในการถายเลอดและการตงครรภ

ในคนไทยสวนใหญแลวไมไดคดเลอดหม Rh- กนเทาใดนก เพราะสวนใหญมากกวา 99 % เปน Rh+ มเพยง 1 ใน 500 เทานน ทเปน Rh- นอกจากเลอดระบบ ABO และ Rh แลวยงมหมเลอดอกมากมาย ซงไมกลาวถงในทน เชน หมเลอด MN และอน ๆ

6

ทมา : ศกดอนนต อนนตสข. หนงสอเรยนวชาชววทยา ชนมธยมศกษาปท 4. พมพครงท 1. กรงเทพมหาหาคร : โรงพมพครสภา ลาดพราว.