Cong nghiep hoa nong thon tq

CHÛÚNG 4CHÛÚNG 4

CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖNTRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNHCUÃA SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ

Justin Yifu Lin vaâ Yang PaoJustin Yifu Lin vaâ Yang Pao

Cöng nghiïåp hoaá nöng thön, möåt hiïån tûúång àùåc thuâ cuãaÀöng AÁ, húåp thaânh möåt böå phêån khöng thïí taách rúâi cuãasûå thêìn kyâ Àöng AÁ. Laâ nïìn kinh tïë lúán nhêët trong khuvûåc, Trung Quöëc àaä àuöíi kõp, nïëu khöng muöën noái laâ

vûúåt, caác nûúác laáng giïìng trong cöng cuöåc cöng nghiïåp hoaá nöngthön. Sûå phaát triïín kinh tïë cuãa Trung Quöëc trong 20 nùm qua àaäàûúåc sûå tùng trûúãng nhanh choáng cuãa khu vûåc cöng nghiïåp nöngthön, bao göìm vö söë caác doanh nghiïåp nöng thön qui mö nhoã docaác hûúng trêën, laâng xaä vaâ caá nhên thaânh lêåp höî trúå maånh meä1. Neátàùåc thuâ cuãa Trung Quöëc laâ úã qui mö chûa tûâng thêëy cuãa nhûängdoanh nghiïåp naây. Nùm 1978, coá chûa àêìy 10% lûåc lûúång lao àöångnöng thön tham gia vaâo caác hoaåt àöång cöng nghiïåp, vaâ khu vûåc phinöng nghiïåp chó chiïëm 8% thu nhêåp nöng thön; àïën nùm 1996, 30%lûåc lûúång lao àöång nöng thön àaä laâm viïåc trong ngaânh cöng nghiïåpàõa phûúng, vaâ thu nhêåp phi nöng nghiïåp àaä chiïëm túái 34% töíngthu nhêåp nöng thön. Mùåc duâ vai troâ cuãa noá trong sûå phên hoaá thunhêåp theo vuâng vêîn coân nhiïìu tranh caäi, nhûng sûå tùng trûúãngmaånh meä naây àaä goáp phêìn laâm cho viïåc phên phöëi thu nhêåp bònhàùèng hún úã cêëp àõa phûúng.

Têìm cúä vaâ töëc àöå cöng nghiïåp hoaá nöng thön Trung Quöëc àaä thu

http://ebooks.vdcmedia.com

huát sûå chuá yá röång raäi cuãa cöång àöìng caác hoåc giaã quöëc tïë. Nhiïìu lyáthuyïët khaác nhau àaä àûúåc phaát triïín àïí giaãi thñch sûå thaânh cöngnaây. Lyá thuyïët vùn hoaá nhêën maånh vai troâ cuãa vùn hoaá húåp taác úãlaâng xaä Trung Quöëc trong viïåc thuác àêíy sûå phaát triïín cuãa caác doanhnghiïåp nöng thön. Lyá thuyïët tùng trûúãng múái chuá troång àïën ngoaåiûáng tñch cûåc do viïåc tñch luäy kiïën thûác, vaâ gêìn àêy laâ tñch luäy vöënxaä höåi, àûúåc taåo ra trong quaá trònh àêíy maånh tùng trûúãng bïìn vûäng.Sûå hiïån diïån cuãa caác doanh nghiïåp cöng cöång do chñnh quyïìn àõaphûúng súã hûäu, àaä löi cuöën rêët nhiïìu nghiïn cûáu têåp trung vaâonhûäng chûác nùng tñch cûåc cuãa quyïìn vïì taâi saãn, vöën àûúåc xaác àõnhrêët mú höì, trong viïåc thuác àêíy sûå tùng trûúãng nhanh choáng cuãa caácdoanh nghiïåp nöng thön. Nhûäng nghiïn cûáu naây àaä nhêën maånh vaitroâ tñch cûåc cuãa chñnh quyïìn àõa phûúng - nhêët laâ úã cêëp hûúng trêënvaâ laâng xaä - trong viïåc giuáp caác doanh nghiïåp nöng thön tiïëp cêånàûúåc nguöìn lûåc vêåt chêët vaâ taâi chñnh quñ giaá, cuäng nhû vûúåt qua trúãngaåi cuãa böå maáy haânh chñnh quan liïu rùæc röëi. Möåt lyá thuyïët khaácàïì cêåp àïën sûå gùæn boá chùåt cheä giûäa caác doanh nghiïåp nöng thön vúáilúåi thïë so saánh cuãa nöng thön Trung Quöëc. Caách giaãi thñch naây, domang tñnh cöí àiïín, nïn thûúâng hay bõ caác nhaâ kinh tïë xem nheå khiài tòm nhûäng lyá thuyïët múái, ngoaåi nhêåp, nhûng noá coá thïí giaãi thñchcho sûå thaânh cöng cuãa quaá trònh cöng nghiïåp hoaá nöng thön TrungQuöëc, cuäng nhû sûå phên hoaá sêu sùæc theo vuâng giûäa caác vuâng laänhthöí cuãa nûúác naây.

Muåc àñch cuãa chûúng naây laâ àaánh giaá caác caách giaãi thñch khaácnhau, àöìng thúâi trònh baây möåt caái nhòn töíng quaát vïì sûå phaát triïínvaâ caác àùåc àiïím cuãa doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëc. Phêntñch kinh tïë lûúång àûúåc tiïën haânh àïí kiïím àõnh caác lyá thuyïët khaácnhau àaä àûúåc vêån duång àïí giaãi thñch sûå thaânh cöng cuãa caác doanhnghiïåp naây. Lõch sûã cöng nghiïåp hoaá nöng thön cuãa caác tónh TrungQuöëc trong khoaãng 30 nùm qua cuäng àûúåc phên tñch.

Chuáng töi àùåt kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc trong böëi caãnh cuãaÀöng AÁ, vaâ so saánh vúái caác quöëc gia Àöng AÁ khaác, nhêët laâ ThaáiLan. Kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc coá möåt neát àùåc thuâ, gùæn chùåtvúái caác sûå kiïån lõch sûã vaâ böëi caãnh gêìn àêy cuãa Trung Quöëc. Tuy

SUY NGÊÎM LAÅI SÛÅ THÊÌN KYÂ ÀÖNG AÁ184


nhiïn, cuäng coá nhûäng neát tûúng àöìng giûäa kinh nghiïåm cuãa TrungQuöëc vaâ möåt söë nûúác Àöng AÁ. Trong àiïìu kiïån cuãa cuöåc khuãnghoaãng taâi chñnh, kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc laâ baâi hoåc coá ñch chocaác nûúác àang phaát triïín. Tuy cuöåc khuãng hoaãng xaãy ra laâ do sûå raài cuãa caác luöìng vöën, nhûng caác nïìn kinh tïë chõu taác àöång maånhnhêët cuãa cuöåc khuãng hoaãng cuäng coá nhûäng sai lêìm nghiïm troånglaâm cho hoå khöng thïí truå vûäng trûúác nhûäng cuá söëc taâi chñnh nùångnïì. Chñnh phuã Haân Quöëc, Thaái Lan vaâ caác nûúác khaác úã Àöng vaâÀöng Nam AÁ àaä khuyïën khñch phaát triïín caác cú súã cöng nghiïåp quimö lúán, vúái hy voång coá thïí caånh tranh trïn thõ trûúâng thïë giúái. Tuynhiïn, chiïën lûúåc phaát triïín àoá àaä chïåch xa lúåi thïë so saánh cuãa caácnûúác naây nhû àaä thïí hiïån roä qua sûå phên cöng lao àöång quöëc tïë.Sûå chïåch hûúáng naây, cuâng vúái hïå thöëng taâi chñnh yïëu keám, laåi bõcaác quöëc gia àoá chó àaåo chùåt cheä, àaä taåo nïn nguyïn nhên sêu xacuãa cuöåc khuãng hoaãng. Chñnh vò thïë maâ luêån àiïím vïì tònh traångphaát triïín do Ngên haâng Thïë giúái nïu ra (1993) àaä khöng thïí àûángvûäng khi àûúåc kiïím chûáng, ngay caã vúái Haân Quöëc laâ quöëc gia àûúåcxem nhû coá möi trûúâng thïí chïë vaâ vùn hoaá húåp lyá àïí thaânh cöng.Bùçng viïåc trònh baây kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc vaâ Àaâi Loan(Trung Quöëc), cuäng nhû cuãa Nhêåt Baãn trûúác àoá, nhû laâ nhûängtrûúâng húåp thaânh cöng trong viïåc gùæn chñnh saách vúái lúåi thïë sosaánh cuãa quöëc gia, chûúng naây cöë gùæng laâm phong phuá thïm sûåhiïíu biïët vïì cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh chêu AÁ, cuäng nhû cú chïëphaát triïín noái chung.

ÀOÁNG GOÁP CUÃA DOANH NGHIÏÅP NÖNG THÖN VAÂO NÏÌN KINHÀOÁNG GOÁP CUÃA DOANH NGHIÏÅP NÖNG THÖN VAÂO NÏÌN KINHTÏË QUÖËC DÊN TRUNG QUÖËCTÏË QUÖËC DÊN TRUNG QUÖËC

Sau hún 20 nùm tùng trûúãng, caác doanh nghiïåp nöng thön àaä laâmthay àöíi toaân caãnh kinh tïë cuãa khu vûåc nöng thön Trung Quöëc.Trong thúâi kyâ tûâ nùm 1978 àïën 1997, söë lûúång doanh nghiïåp nöngthön àaä tùng tûâ 1,5 triïåu lïn àïën 20,2 triïåu, vaâ söë cöng nhên laâm viïåcàaä tùng tûâ 28,3 triïåu lïn àïën 130,5 triïåu ngûúâi, hay tûâ 9% lïn 28%

CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC TRONG BÖËI CAÃNH... 185


lûåc lûúång lao àöång nöng thön. Tó troång cuãa caác doanh nghiïåp nöngthön trong toaân böå giaá trõ töíng saãn lûúång nöng thön coân tùng ngoaånmuåc hún. Nùm 1978, caác doanh nghiïåp nöng thön chó àoáng goáp24% töíng saãn lûúång nöng thön; nhûng àïën nùm 1995, àaä tùng lïnàïën 79% (Baãng 4.1).

Möåt àiïìu khöng keám phêìn ngoaån muåc laâ, caác doanh nghiïåpnöng thön àaä trúã thaânh lûåc lûúång chñnh àûáng àùçng sau sûå tùngtrûúãng chung bïìn vûäng cuãa Trung Quöëc. Nùm 1978 giaá trõ saãnlûúång cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön trong khu vûåc cöng nghiïåpchó chiïëm 9% töíng saãn lûúång toaân quöëc. Nùm 1997, tûác laâ sau gêìn20 nùm, con söë naây àaä laâ 58%. Cöng nghiïåp nöng thön ngaây naykhöng coân àún thuêìn laâ sûå böí sung cho saãn xuêët nöng nghiïåp, maâàaä laâ möåt nguöìn tùng trûúãng khöng thïí thiïëu àöëi vúái toaân böå nïìnkinh tïë. Hêìu hïët moåi ngûúâi àïìu thûâa nhêån rùçng, xuêët khêíu laâ möåttrong nhûäng yïëu töë haâng àêìu àaä àoáng goáp vaâo sûå thaânh cöng gêìnàêy cuãa Trung Quöëc. Caác doanh nghiïåp nöng thön cuäng àaä hoaåtàöång khöng keám phêìn xuêët sùæc trong lônh vûåc xuêët khêíu, nhêët laâtrong 10 nùm trúã laåi àêy, möåt thúâi kyâ maâ trong àoá xuêët khêíu cuãadoanh nghiïåp nöng thön àaä tùng nhanh hún mûác trung bònh cuãa caãnûúác. Nùm 1986, tó troång cuãa doanh nghiïåp nöng thön trong töíngkim ngaåch xuêët khêíu chó bùçng 9%; àïën nùm 1997, con söë naây àaä laâ46% (Baãng 4.2).

Khi so saánh úã cêëp tónh cho thêëy, coá möëi tûúng quan chùåt cheä giûäasûå phaát triïín cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön vaâ töíng saãn phêímquöëc nöåi (GDP) bònh quên àêìu ngûúâi. Söë liïåu trònh baây trong Baãng4.3 cho thêëy, caác tónh coá trònh àöå phaát triïín caác doanh nghiïåp nöngthön cao hún cuäng laâ caác tónh coá GDP trïn àêìu ngûúâi cao hún. Möåtcêu hoãi àûúåc àùåt ra laâ, liïåu sûå phaát triïín cuãa caác doanh nghiïåp nöngthön coá laâm gay gùæt thïm sûå phên hoaá kinh tïë giûäa caác vuâng cuãaTrung Quöëc hay khöng (thñ duå, xem Lin, Cai vaâ Li 1997; Rozelle1994). Taåm thúâi chûa baân àïën sûå bònh àùèng giûäa caác tónh, trûúác hïëtchuáng ta haäy tòm hiïíu xem sûå phaát triïín cuãa caác doanh nghiïåp nöngthön àaä taác àöång nhû thïë naâo àïën sûå phên hoaá thu nhêåp trong nöåiböå möîi tónh.





Baãng 4.3 cho biïët tó troång cuãa saãn lûúång phi nöng nghiïåp trongtöíng saãn lûúång nöng thön cuãa 30 àún võ tónh thaânh cuãa Trung Quöëcvaâ hïå söë Gini vïì thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi cuãa caác tónh naây,tñnh göåp cho caã nöng thön vaâ thaânh thõ, cuäng nhû cho riïng vuângnöng thön nùm 1992.2 Ba mûúi àún võ tónh thaânh àûúåc chia laâm hainhoám, tuây theo tó troång saãn lûúång phi nöng nghiïåp cuãa chuáng, sûãduång giaá trõ trung võ laâm ranh giúái phên loaåi. Nhoám coá tó troång saãnlûúång phi nöng nghiïåp cao hún (trung bònh chiïëm 65%) göìm caáctónh duyïn haãi, caác tónh àö thõ vaâ caác tónh nùçm sêu trong luåc àõanhûng giaâu taâi nguyïn. Coân nhoám coá tó troång thêëp hún (trung bònhchiïëm 30%) laâ nhûäng tónh coân laåi nùçm sêu trong luåc àõa. Traái vúáinhûäng gò moåi ngûúâi thûúâng nghô, phên phöëi thu nhêåp noái chungtrong nhoám thûá nhêët laåi bònh àùèng hún trong nhoám thûá hai. Giaá trõ


Baãng 4.2. Kïët quaã xuêët khêíu cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëc, Baãng 4.2. Kïët quaã xuêët khêíu cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëc, 1986-971986-97(100 triïåu USD theo giaá hiïån haânh)(100 triïåu USD theo giaá hiïån haânh)

Tó troång xuêët khêíu Tó troång xuêët khêíu Tó troång xuêët Tó troång xuêët cuãa doanh nghiïåpcuãa doanh nghiïåp khêíu cuãa khêíu cuãa

Töíng kimTöíng kim Xuêët khêíu cuãaXuêët khêíu cuãa nöng thön trongnöng thön trong doanh nghiïåpdoanh nghiïåpngaåch xuêëtngaåch xuêët doanh nghiïåpdoanh nghiïåp töíng kim ngaåchtöíng kim ngaåch nöng thön trongnöng thön trong

NùmNùm khêíukhêíu nöng thönnöng thön xuêët khêíuxuêët khêíu töíng saãn lûúångtöíng saãn lûúång

1986 309,42 28,45 9,19 0,031987 394,37 43,45 11,02 0,031988 475,40 72,31 15,21 0,041989 525,38 99,77 18,99 0,041990 620,91 96,07 15,47 0,051991 719,10 148,27 20,62 0,071992 849,40 216,66 25,51 0,071993 917,44 380,70 41,50 0,071994 1.210,38 394,64 32,60 0,071995 1.487,70 644,58 43,33 0,081996 1.510,66 723,86 47,92 0,081997 1.827,00 836,93 45,81 0,08

Nguöìn: SSB, Niïn giaám Thöëng kï Trung Quöëc 1995, 1997, 1998; Niïn giaám Xñ nghiïåpHûúng trêën Trung Quöëc 1995, 1997, 1998.



Baãng 4.3. Tó troång saãn lûúång phi nöng nghiïåp vaâ phên hoaá thu nhêåp giûäa caácBaãng 4.3. Tó troång saãn lûúång phi nöng nghiïåp vaâ phên hoaá thu nhêåp giûäa caáctónh cuãa Trung Quöëc, 1992tónh cuãa Trung Quöëc, 1992

Tó troång saãn lûúångTó troång saãn lûúångcuãa doanh nghiïåpcuãa doanh nghiïåp Hïå söë GiniHïå söë Gini

nöng thön trong töíngnöng thön trong töíng Vuâng nöng Vuâng nöng saãn lûúång nöng thön (%)saãn lûúång nöng thön (%) Caã vuângCaã vuâng thönthön

Caã nûúác 60 0,35 0,20Caác tónh úã trònh àöå caoThûúång Haãi 86 0,12 0,09Thiïn Tên 85 0,14 0,03Bùæc Kinh 78 0,04 0,13Giang Tö 76 0,30 0,16Triïët Giang 76 0,30 0,23Sún Àöng 67 0,31 0,13Sún Têy 66 0,32 0,15Haâ Bùæc 63 0,30 0,17Liïu Ninh 63 0,24 0,15Quaãng Àöng 61 0,40 0,12Haâ Nam 59 0,25 0,13Phuác Kiïën 54 0,24 0,10Tûá Xuyïn 49 0,30 0,18An Huy 48 0,26 0,13Sún Têy 47 0,30 0,13Trung bònh cuãa caã nhoám 65 0,25 0,14Caác tónh úã trònh àöå thêëpHöì Bùæc 46 0,31 0,16Giang Têy 44 0,22 0,16Höì Nam 43 0,23 0,12Jilin 43 0,20 0,05Cam Tuác 42 0,38 0,24Hùæc Long Giang 38 0,21 0,12Ninh Haå 35 0,43 0,30Quaãng Têy 30 0,25 0,17Quïë Chêu 27 0,34 0,18Nöåi Möng 27 0,23 0,13Vên Nam 27 0,39 0,25Thanh Haãi 21 0,31 0,15Têy Giang 15 0,31 0,15Haãi Nam 14 0,29 0,08Têy Taång 04 0,16 0,16Trung bònh cuãa caã nhoám 30 0,28 0,16

Nguöìn: Caác con söë vïì tó troång thu nhêåp phi nöng nghiïåp lêëy tûâ SSB, 1993. Niïn giaám Thöëngkï Nöng thön Trung Quöëc, Baáo Thöëng kï Trung Quöëc, Bùæc Kinh; Hïå söë Gini lêëy tûâ Lin, Cai,vaâ Li (1997: Baãng 11).


trung bònh cuãa hïå söë Gini cuãa caác tónh laâ 0,25 trong nhoám thûá nhêët,vaâ bùçng 0,28 trong nhoám thûá hai. Khoaãng caách vïì giaá trõ trung bònhcuãa hïå söë Gini nöng thön laâ 0,03, vúái trung bònh trong nhoám thûánhêët laâ 0,14 vaâ nhoám thûá hai laâ 0,16. Khoaãng chïnh lïåch 0,02 xem racoá veã nhoã naây thûåc chêët laåi rêët àaáng kïí, nïëu biïët rùçng hïå söë Gini vïìthu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi cuãa caã nûúác chó tùng tûâ 0,13 nùm1978 lïn 0,18 nùm 1995 (Lin, Cai vaâ Li 1997).

Vai troâ to lúán cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëc trongviïåc taåo ra sûå bònh àùèng hún vïì phên phöëi thu nhêåp trong nöåi böåtónh coá àûúåc laâ nhúâ baãn chêët nhoã beá, mang tñnh àõa phûúng vaâ sûãduång nhiïìu lao àöång cuãa caác doanh nghiïåp naây. Àiïìu naây rêët giöëngvúái trûúâng húåp cuãa Àaâi Loan vaâ tûúng phaãn vúái trûúâng húåp cuãaHaân Quöëc. ÚÃ Haân Quöëc, cöng nghiïåp hoaá àaä àûúåc hoaân thaânh bùçngviïåc lêëy lao àöång di cû tûâ nöng thön ra cung cêëp cho thaânh phöë, núichó têåp trung möåt vaâi doanh nghiïåp lúán. Mùåc duâ Haân Quöëc cuäng àaätiïën haânh cöng nghiïåp hoaá nhanh khöng keám Àaâi Loan, nhûng khuvûåc nöng thön cuãa nûúác naây cho àïën maäi gêìn àêy vêîn coân keám phaáttriïín hún nhiïìu so vúái nöng thön Àaâi Loan (Saith 1987). TrungQuöëc, duâ tònh cúâ hay hûäu yá, àaä ài theo con àûúâng cöng nghiïåp hoaácuãa Àaâi Loan bùçng caách xêy dûång nhûäng doanh nghiïåp sûã duångnhiïìu lao àöång vaâ cöng nghïå thêëp úã nöng thön. Tñnh chêët àõaphûúng vaâ sûã duång nhiïìu lao àöång cuãa caác doanh nghiïåp nöngthön àaä cho pheáp möåt böå phêån àöng àaão dên cû àûúåc hûúãng thuånhûäng lúåi ñch do hoå taåo ra. Àiïìu naây àaä laâm giaãm sûå phên hoaá thunhêåp giûäa thaânh thõ vaâ nöng thön, cuäng nhû trong nöåi böå tûâng khuvûåc. Hún nûäa, khi cêìu vïì caác saãn phêím cuãa doanh nghiïåp nöngthön tùng thò lúåi suêët mang vïì cho lao àöång - yïëu töë àûúåc sûã duångnhiïìu nhêët - seä tùng nhanh hún lúåi suêët cuãa vöën, yïëu töë àûúåc sûãduång vúái haâm lûúång thêëp hún. Lúåi ñch böí sung naây cho lao àöångàaä goáp phêìn àêíy nhanh quaá trònh san àïìu thu nhêåp giûäa thaânh thõvaâ nöng thön.

Tuy nhiïn, ngûúâi ta cuäng àang tranh caäi xung quanh viïåc phaáttriïín khöng àöìng àïìu caác doanh nghiïåp nöng thön taåi caác tónh cuãaTrung Quöëc coá laâm múã röång thïm sûå phên hoaá thu nhêåp giûäa caác



vuâng hay khöng. Tuy chûa coá möåt nghiïn cûáu naâo àûa ra àûúåcnhûäng bùçng chûáng thûåc nghiïåm trûåc tiïëp, nhûng Lin, Cai vaâ Li(1997) àaä cho thêëy, yïëu töë coá yá nghôa lúán nhêët goáp phêìn vaâo sûå phênhoaá thu nhêåp cuãa Trung Quöëc laâ sûå chïnh lïåch thu nhêåp giûäa cûdên thaânh thõ vaâ nöng thön, coân khoaãng caách giûäa caác vuâng duyïnhaãi vaâ luåc àõa khöng phaãi laâ yïëu töë àaáng kïí. Vò thïë, sûå phên hoaá thunhêåp theo vuâng coá xu hûúáng gùæn liïìn vúái sûå tûúng phaãn giûäa möåtlûåc lûúång dên cû nöng thön àöng àuác söëng trong caác tónh luåc àõa,trong khi böå phêån naây úã caác tónh duyïn haãi ñt hún. Do àoá, bùçng caáchtùng thu nhêåp úã caác vuâng nöng thön, sûå phaát triïín cuãa caác doanhnghiïåp nöng thön àaä têën cöng vaâo yïëu töë quan troång nhêët gêy ra sûåbêët bònh àùèng thu nhêåp úã Trung Quöëc.

VAÂI NEÁT VÏÌ LÕCH SÛÃVAÂI NEÁT VÏÌ LÕCH SÛÃ

Trong thúâi kyâ Cöång hoaâ Nhên dên trûúác thêåp niïn 70, cöng nghiïåphoaá úã Trung Quöëc àaä ûu tiïn thaái quaá viïåc xêy dûång caác cú súã cöngnghiïåp nùång lúán. Kïët quaã laâ, khu vûåc nöng thön àaä bõ gaåt ra ròa quaátrònh cöng nghiïåp hoaá. Àiïìu móa mai laâ sûå tùng trûúãng maånh meäcuãa khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön àaä bùæt àêìu tûâ àêìu nhûäng nùm70, àïí hûúãng ûáng lúâi kïu goåi cú khñ hoaá nöng nghiïåp Trung Quöëc,möåt chñnh saách khöng gùæn vúái thûåc tiïîn Trung Quöëc. Hûúãng ûáng lúâikïu goåi naây, nhiïìu vuâng nöng thön àaä bùæt àêìu xêy dûång caác xñnghiïåp cöng xaä hay têåp àoaân àïí saãn xuêët maáy nöng nghiïåp vaâ sûãachûäa nöng cuå. Vò caác nhaâ maáy úã thaânh thõ àaä bõ tï liïåt do sûå chia beâkeáo caánh trong cuöåc Caách maång Vùn hoaá nïn möåt thõ trûúâng lúán àaämúã ra cho saãn phêím cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön. Kïët quaã laâ,giaá trõ saãn lûúång cuãa caác doanh nghiïåp naây àaä tùng tûâ 9,5 tó nhêndên tïå nùm 1970 lïn 27,2 tó nhên dên tïå nùm 1976, vúái töëc àöå tùngbònh quên haâng nùm laâ 26%.3 Sau khi Beâ luä Böën tïn bõ suåp àöí nùm1976, sûå phaát triïín cuãa caác xñ nghiïåp cöng xaä vaâ têåp àoaân caâng núãröå. Àïën nùm 1978, giaá trõ saãn lûúång cuãa chuáng àaä àaåt 49,3 tó nhêndên tïå, tñnh theo giaá cöë àõnh nùm 1970, vúái 28,3 triïåu viïåc laâm. Tuy



nhiïn, giaá trõ saãn lûúång cuãa caác xñ nghiïåp cöng xaä vaâ têåp àoaân naâychó chiïëm 24% toaân böå giaá trõ töíng saãn lûúång nöng thön, vaâ söë viïåclaâm do chuáng taåo ra cuäng chûa àïën 10% toaân böå lûåc lûúång lao àöångnöng nghiïåp (Baãng 4.1).

Sûå phaát triïín cuãa caác xñ nghiïåp cöng xaä vaâ têåp àoaân trong thêåpniïn 70 àaä àùåt nïìn moáng vûäng chùæc cho sûå phaát triïín caác doanhnghiïåp nöng thön trong thêåp niïn 80. Quaã thûåc rêët nhiïìu doanhnghiïåp nöng thön thuöåc súã hûäu cöng cöång àaä thu huát sûå quan têmcuãa giúái hoåc giaã nhúâ khaã nùng tiïëp tuåc duy trò cuãa chuáng(Putterman 1997). Ngoaâi ra, mùåc duâ bõ coi laâ möåt hònh thûác töí chûáckinh tïë phi hiïåu quaã, nhûng hïå thöëng cöng xaä àaä àêìu tû rêët maånhcho viïåc xêy dûång haå têìng nöng thön, nhêët laâ àûúâng saá. Tuy vêåy,yïëu töë maånh nhêët quyïët àõnh sûå phên böë vïì mùåt àõa lyá cuãa caácdoanh nghiïåp nöng thön trong thêåp niïn 70 laâ quyä nguöìn lûåc vïì àêëtàai vaâ lao àöång, nhû àaä àûúåc chûáng toã qua sûå têåp trung cuãa caácdoanh nghiïåp naây úã caác tónh ven biïín.

Cöng cuöåc caãi caách nöng thön thûåc hiïån vaâo cuöëi thêåp niïn 70 vaâàêìu thêåp niïn 80 àaä múã ra möåt chûúng múái cho khu vûåc nöng thönTrung Quöëc. Theo àoá, cöng nghiïåp hoaá nöng thön àaä bûúác vaâo möåtlöå trònh thaânh cöng nhanh choáng. Tûâ nùm 1978 àïën 1984, hïå thöëngtrang traåi gia àònh vöën àaä bõ xoaá boã trong 20 nùm, nay laåi àûúåc khöiphuåc. Theo möåt ûúác tñnh, cuöåc caãi caách naây àaä goáp 60% vaâo sûå tùngtrûúãng cuãa nöng nghiïåp (Lin 1992). Saãn lûúång nöng nghiïåp tùngnhanh, tuy àaä laâm mêët rêët nhiïìu cöng sûác cuãa khu vûåc nöng thön,nhûng cuäng àaä tñch luäy àûúåc nguöìn vöën thiïët yïëu ban àêìu àïí caácdoanh nghiïåp nöng thön cêët caánh.

Thúâi kyâ 1984 àïën 1988 laâ thúâi kyâ cêët caánh cuãa cöng nghiïåp hoaánöng thön Trung Quöëc, àaä chûáng kiïën sûå tùng trûúãng nhanh nhêëtcuãa caác doanh nghiïåp nöng thön. Àiïìu naây coá àûúåc laâ nhúâ àaä tiïënhaânh möåt söë cuöåc caãi caách thïí chïë vaâ thõ trûúâng, nhêët laâ viïåc xoaá boãhïå thöëng cöng xaä vaâ caãi caách giaá caã, cuäng nhû nhúâ thu nhêåp úã nöngthön àaä tùng lïn. Nùm 1984 àaä coá 4,7 triïåu doanh nghiïåp múái àûúåcthaânh lêåp, nêng töíng söë doanh nghiïåp lïn 6,1 triïåu, gêëp 4,5 lêìn consöë nùm 1983. Trong nùm tiïëp theo, söë lûúång doanh nghiïåp laåi tiïëp



tuåc tùng hún gêëp àöi, àaåt mûác 12,2 triïåu (Baãng 4.1). Hêìu hïët caácdoanh nghiïåp múái thaânh lêåp àïìu do tû nhên súã hûäu hoùåc vêån haânh.Nùm 1984, 69% trong söë 6,1 triïåu doanh nghiïåp nöng thön laâ doanhnghiïåp tû nhên hoùåc húåp taác xaä, vaâ tó lïå naây àaä tùng lïn àïën 89%nùm 1986 (xem Chen 1988).

Trong thêåp niïn 90, khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön tiïëp tuåcmúã röång theo möåt nhõp àöå vûäng chùæc. Thïm vaâo àoá, cöng cuöåc tûnhên hoaá àaä àûúåc phaát àöång àïí khùæc phuåc tònh traång thiïëu àöånglûåc trong caác doanh nghiïåp súã hûäu cöng cöång. Àïën cuöëi nùm 1998,hún 80% söë doanh nghiïåp cöng cöång do trung ûúng hoùåc caác cêëpchñnh quyïìn thêëp hún súã hûäu àaä àûúåc tû nhên hoaá (Zhao 1999).Àiïìu naây àaä laâm thay àöíi hoaân toaân böå mùåt kinh tïë cuãa Trung Quöëckïí tûâ cêëp cú súã. Trong nhûäng nùm gêìn àêy, söë lûúång nhûäng doanhnghiïåp naây àaä giaãm, nhûng àoá coá thïí chó laâ àïí àiïìu chónh laåi sûå àêìutû quaá mûác, sau khi Àùång Tiïíu Bònh kïu goåi tiïëp tuåc caãi caách nùm1992. Quaã thûåc, khaác vúái nhiïìu doanh nghiïåp khaác, saãn lûúång cuãadoanh nghiïåp nöng thön àûúåc múã röång khöng ngûâng trong suöëtthúâi kyâ naây. Àiïìu àoá coá thïí laâ biïíu hiïån cuãa sûå àiïìu chónh cú cêëu,trong àoá caác doanh nghiïåp khöng coá hiïåu quaã àûúåc giaãi thïí hoùåcsaáp nhêåp vúái nhûäng doanh nghiïåp coá hiïåu quaã.

CAÁC YÏËU TÖË QUYÏËT ÀÕNH SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN DOANH NGHIÏÅPCAÁC YÏËU TÖË QUYÏËT ÀÕNH SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN DOANH NGHIÏÅPNÖNG THÖN TRONG THÚÂI KYÂ CAÃI CAÁCHNÖNG THÖN TRONG THÚÂI KYÂ CAÃI CAÁCH

Möåt söë tñnh chêët nöíi bêåt, àùåc trûng cho sûå phaát triïín caác doanhnghiïåp nöng thön trong thúâi kyâ caãi caách laâ: Thûá nhêët, phêìn lúánnguöìn vöën duâng àïí höî trúå cho sûå phaát triïín doanh nghiïåp nöngthön luác àêìu àïìu àûúåc lêëy tûâ thùång dû trong nöng nghiïåp, vaâ saunaây laâ tûâ tñch luäy cuãa baãn thên caác doanh nghiïåp nöng thön. Tñnduång do hïå thöëng ngên haâng chñnh thûác cung cêëp rêët haån heåp. Thûáhai, doanh nghiïåp nöng thön têåp trung chuã yïëu trong nhûäng ngaânhsûã duång nhiïìu lao àöång vaâ taâi nguyïn, mùåc duâ nhûäng doanhnghiïåp úã vuâng duyïn haãi gêìn àêy àaä bùæt àêìu thêm nhêåp vaâo nhûäng



ngaânh saãn xuêët haâng tiïu duâng tinh xaão vaâ sûã duång nhiïìu vöën. Thûába, doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëc àûúåc àùåc trûng búãi tñnhchêët àa daång vïì loaåi hònh súã hûäu; nhûng xu hûúáng chung vêînnghiïng vïì súã hûäu tû nhên trong thêåp niïn 90. Thûá tû, doanhnghiïåp nöng thön gùæn boá chùåt cheä vúái cöng nghiïåp thaânh thõ theonhiïìu caách khaác nhau, tûâ viïåc tiïëp thu cöng nghïå, thiïët bõ, nhên sûåvaâ caác kïnh lûu thöng tûâ caác doanh nghiïåp thaânh thõ cho àïën viïåcchêëp nhêån caånh tranh vúái caác doanh nghiïåp àoá. Cuöëi cuâng, doanhnghiïåp nöng thön àûúåc phên böí khöng àïìu trong caã nûúác, nhûnghònh thaái naây chuã yïëu laâ do sûå khaác biïåt vïì nhûäng àiïìu kiïån banàêìu, àõa àiïím vaâ quyä nguöìn lûåc maâ möîi vuâng coá àûúåc. Trong phêìncoân laåi cuãa chûúng naây, chuáng ta seä khaão saát nùm àùåc àiïím chñnhtrïn àêy möåt caách chi tiïët. Muåc àñch cuãa viïåc khaão saát laâ àïí minhhoaå cho tñnh chêët phûác taåp vaâ nùng àöång cuãa cöng nghiïåp hoaá nöngthön Trung Quöëc, cuäng nhû àïí trònh baây nhiïìu lyá thuyïët khaác nhauàaä àûúåc vêån duång àïí cöë gùæng giaãi thñch sûå thaânh cöng cuãa doanhnghiïåp nöng thön Trung Quöëc.

Tñch luäy vöënTñch luäy vöën

Coá hai yïëu töë goáp phêìn vaâo tñch luäy vöën ban àêìu cuãa doanh nghiïåpnöng thön úã nöng thön Trung Quöëc trong thúâi kyâ àêìu cuãa caãi caách.Thûá nhêët, chiïën lûúåc phaát triïín ûu tiïn cöng nghiïåp nùång àaä dêìndêìn suy yïëu, vaâ viïåc àùåt giaá trêìn àöëi vúái nöng saãn cuäng àaä giaãmdêìn, xeát vïì mùåt tûúng àöëi (Feng vaâ Li 1993). Thûá hai, hïå thöëng giaokhoaán cho höå gia àònh àûúåc thûåc hiïån úã khu vûåc nöng thön àaä khöiphuåc laåi nhiïåt tònh saãn xuêët cuãa nöng dên, vaâ àaä laâm tùng nhanhchoáng saãn lûúång vaâ thu nhêåp nöng nghiïåp trong nûãa àêìu thêåp niïn80 (Lin 1992). Hai yïëu töë naây kïët húåp vúái nhau àaä goáp phêìn khiïëncho tiïët kiïåm úã nöng thön tùng maånh. Baãng 4.4 cho biïët lûúång tiïìngûãi maâ caác húåp taác xaä tñn duång nöng thön àaä nhêån àûúåc tûâ nùm1978 àïën 1993. Húåp taác xaä tñn duång nöng thön laâ loaåi hònh töí chûáctaâi chñnh duy nhêët àûúåc chñnh thûác cho pheáp úã nhûäng cêëp dûúáitrung ûúng. Do àoá, lûúång tiïìn gûãi huy àöång àûúåc laâ möåt tiïu chñ





thay thïë khaá töët cho töíng lûúång tiïët kiïåm úã khu vûåc nöng thön.Töíng lûúång tiïìn gûãi nùm 1993 gêëp 26 lêìn nùm 1978.

Sûå tùng trûúãng ban àêìu vaâ tñch luäy vöën cuãa caác doanh nghiïåpnöng thön cuäng àûúåc taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi nhúâ coá möåt thõ trûúângröång lúán vïì haâng hoaá tiïu duâng cú baãn vêîn coân boã tröëng, do kïët quaãcuãa chiïën lûúåc phaát triïín àuöíi kõp maâ Trung Quöëc theo àuöíi trûúácnùm 1978. Vaâo luác bùæt àêìu caãi caách, cú cêëu ngaânh cuãa Trung Quöëcvêîn àang hûúáng maånh vaâo cöng nghiïåp nùång. Baãng 4.5 cho biïëtmûác àêìu tû vöën cöë àõnh àûúåc phên böí cho caác ngaânh cöng nghiïåpnùång vaâ cöng nghiïåp nheå, vaâ tó troång cuãa chuáng trong töíng àêìu tûcho cöng nghiïåp trong caác giai àoaån khaác nhau, tûâ nùm 1952 àïën1978. Do àêìu tû roát vaâo ngaânh cöng nghiïåp nheå hêìu nhû luác naâocuäng àïìu dûúái 10% nïn sûå thiïëu huåt haâng tiïu duâng laâ àiïìu dïî hiïíu.Àiïìu naây àûúåc biïíu hiïån bùçng chïë àöå phên phöëi tem phiïëu daânhcho rêët nhiïìu mùåt haâng, tûâ nhu yïëu phêím àïën möåt vaâi mùåt haâng xaxó. Nhúâ tiïën haânh caãi caách vaâ chñnh saách múã cûãa vaâo cuöëi thêåp niïn70, àêìu thêåp niïn 80 maâ thu nhêåp úã caã khu vûåc thaânh thõ vaâ nöng


Baãng 4.5. Àêìu tû taâi saãn cöë àõnh cöng nghiïåp úã Trung Quöëc, 1952-78Baãng 4.5. Àêìu tû taâi saãn cöë àõnh cöng nghiïåp úã Trung Quöëc, 1952-78(Tó nhên dên tïå theo giaá hiïån haânh)(Tó nhên dên tïå theo giaá hiïån haânh)

Cöng nghiïåp nheåCöng nghiïåp nheå Cöng nghiïåp nùångCöng nghiïåp nùång

Thúâi kyâThúâi kyâ Söë lûúångSöë lûúång Tó troång (%)Tó troång (%) Söë lûúång Söë lûúång Tó troång (%)Tó troång (%)

Kïë hoaåch 5 nùm lêìn thûá 1 3,75 15,0 21,28 85,0(1952–57)Kïë hoaåch 5 nùm lêìn thûá 2 7,66 10,1 65,17 89,9(1957–62)Thúâi kyâ àiïìu chónh 1,65 7,8 19,37 92,2(1963–65)Kïë hoaåch 5 nùm lêìn thûá 3 4,26 7,9 49,89 92,1(1966–70)Kïë hoaåch 5 nùm lêìn thûá 4 10,30 10,5 87,49 89,5(1971–75)Kïë hoaåch 5 nùm lêìn thûá 5 7,48 10,6 62,45 89,4(1976–78)

Nguöìn: Lin, Cai, vaâ Li (1994: 62).


thön àïìu tùng. Trong giai àoaån tûâ 1978 àïën 1992, chi tiïu cho tiïuduâng úã nöng thön vaâ thaânh thõ àaä tùng vúái töëc àöå trung bònh haângnùm lêìn lûúåt laâ 6,5% vaâ 5,8%, cao hún nhiïìu so vúái töëc àöå tùngtrûúãng tûúng ûáng trong thúâi kyâ 1952 àïën 1977 (1,8% vaâ 3%; xemLin, Cai vaâ Li 1994: 155). Sau hai thêåp kyã àònh trïå, cêìu vïì haâng tiïuduâng tùng nhanh àaä múã ra cú höåi töët àeåp cho cöng nghiïåp nöngthön chiïëm lônh löî höíng vïì haâng tiïu duâng sûã duång nhiïìu lao àöångmaâ caác doanh nghiïåp thiïn vïì cöng nghiïåp nùång do nhaâ nûúác súãhûäu àaä boã ngoã.

Xeát vïì caác kïnh taâi chñnh, doanh nghiïåp nöng thön quaá phuåthuöåc vaâo tiïìn tiïët kiïåm cuãa höå gia àònh vaâ ài vay trïn thõ trûúâng taâichñnh phi chñnh thûác, coân tñn duång dûúái hònh thûác caác khoaãn vayngên haâng chñnh thûác thò rêët haån chïë. Baãng 4.6 so saánh lûúång vöëncaác doanh nghiïåp nöng thön vaâ doanh nghiïåp nhaâ nûúác àaä chñnhthûác vay àûúåc tûâ ngên haâng trong nhûäng nùm gêìn àêy. Ngên haângquöëc doanh (kïí caã húåp taác xaä tñn duång nöng thön) àïìu ûu àaäi roä rïåtcaác doanh nghiïåp nhaâ nûúác; nhûäng doanh nghiïåp naây àaä nhêånàûúåc gêìn 90% töíng söë vöën vay cuãa hoå tûâ ngên haâng trong nhûängnùm 1993-1996.

Àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi (FDI) àoáng vai troâ ngaây caângquan troång trong viïåc taâi trúå cho cöng nghiïåp hoaá nöng thön TrungQuöëc. Nùm 1978, lûúång vöën FDI thûåc hiïån chó àaåt 263 triïåu àöla.Tñnh àïën nùm 1997, con söë naây àaä lïn túái 64,4 tó àöla. Mùåc duâ khöngcoá söë liïåu vïì lûúång vöën FDI maâ doanh nghiïåp nöng thön thu huátàûúåc, nhûng coá thïí tin rùçng, möåt phêìn lúán FDI àaä àûúåc roát vaâo caácdoanh nghiïåp trong khu vûåc nöng thön cuãa caác tónh duyïn haãi. Sûåàaánh giaá naây àùåc biïåt thñch húåp àöëi vúái nguöìn vöën tûâ caác vuâng cuãaTrung Quöëc múã röång, tûác laâ Höìng Köng, Àaâi Loan, Macao vaâXingapo. Caác nghiïn cûáu àaä chó ra rùçng, FDI tûâ nhoám caác nhaâ àêìutû naây coá nhiïìu khaã nùng roát vaâo caác ngaânh sûã duång nhiïìu laoàöång, laâ lônh vûåc maâ doanh nghiïåp nöng thön chi phöëi (Wang1997). Nùm 1995, 28% saãn lûúång cuãa caác doanh nghiïåp úã cêëp hûúngtrêën vaâ laâng xaä do caác doanh nghiïåp FDI àoáng goáp, trong àoá baogöìm caã doanh nghiïåp 100% vöën nûúác ngoaâi vaâ caác liïn doanh.



Cú cêëu ngaânh Cú cêëu ngaânh

Cú cêëu ngaânh cuãa doanh nghiïåp nöng thön phaãn aánh lúåi thïë so saánhcuãa caác khu vûåc nöng thön Trung Quöëc. ÚÃ cêëp àöå quöëc tïë, lúåi thïëso saánh trong thûúng maåi quöëc tïë vêîn do quyä yïëu töë saãn xuêët cuãamöåt nûúác chi phöëi (Song 1993). Vúái lûåc lûúång lao àöång döìi daâo vaâàêët àai, taâi nguyïn, nguöìn vöën coá haån, lúåi thïë so saánh cuãa TrungQuöëc roä raâng nùçm úã caác ngaânh sûã duång nhiïìu lao àöång. Baãng 4.7 sosaánh trûä lûúång nguöìn vöën phi cû truá trïn möîi cöng nhên cuãa TrungQuöëc so vúái möåt söë nûúác phaát triïín vaâ möåt söë nûúác àang phaát triïínúã chêu AÁ trong nùm 1975 vaâ 1990. Trung Quöëc coá lûúång vöën trïnmöîi cöng nhên thêëp hún trong caã hai nùm (chó coá ÊËn Àöå laâ coân dûúáinûäa), cho thêëy rùçng, lúåi thïë so saánh cuãa nûúác naây trong phên cönglao àöång quöëc tïë nùçm úã caác ngaânh sûã duång nhiïìu lao àöång.

Trong nöåi böå Trung Quöëc, khu vûåc nöng thön hiïín nhiïn coá ñtvöën nhûng nhiïìu lao àöång vaâ taâi nguyïn hún nhiïìu so vúái thaânhthõ. Baãng 4.8 cho thêëy cú cêëu ngaânh cuãa caác doanh nghiïåp hûúngtrêën vaâ laâng xaä tûâ nùm 1987 àïën 1996. ÚÃ giai àoaån phaát triïín banàêìu, nhûäng doanh nghiïåp naây quaá phuå thuöåc vaâo taâi nguyïn. Nùm1987, 61% saãn lûúång cöng nghiïåp nheå vaâ 93% saãn lûúång cöngnghiïåp nùång cuãa chuáng laâ do caác doanh nghiïåp khai thaác taâinguyïn taåo ra. Nùm 1996, nhûäng doanh nghiïåp naây vêîn coân dûåaphêìn nhiïìu vaâo taâi nguyïn, nhûng cöng nghiïåp nheå àaä bùæt àêìu taáchkhoãi hònh thaái naây trong nhiïìu nùm. Nùm 1996, tó troång saãn lûúångdûåa vaâo taâi nguyïn àaä giaãm xuöëng 53% trong töíng saãn lûúång cöngnghiïåp nheå. Xu hûúáng naây giöëng vúái sûå thay àöíi trong quyä yïëu töësaãn xuêët. Ngoaâi ra, Lu (1998) cuäng chó ra rùçng, Trung Quöëc àangmêët dêìn lúåi thïë so saánh trong ngaânh saãn xuêët nguä cöëc. Vò thïë, thêåtkhúâ daåi nïëu caác doanh nghiïåp nöng thön tiïëp tuåc cöåt mònh vaâo saãnxuêët lûúng thûåc vaâ caác ngaânh liïn quan, laâ nhûäng ngaânh àang phaãichõu giaá caã tûúng àöëi cuãa àêìu vaâo ngaây möåt tùng lïn.

Doanh nghiïåp nöng thön sûã duång nhiïìu lao àöång vaâ ñt vöën húnrêët nhiïìu so vúái doanh nghiïåp nhaâ nûúác úã thaânh phöë. Baãng 4.9 sosaánh cûúâng àöå sûã duång vöën trong caác doanh nghiïåp nöng thön vaâ





doanh nghiïåp nhaâ nûúác tûâ nùm 1978 àïën 1996. Trûä lûúång vöën thuêìntrïn möîi cöng nhên cuãa doanh nghiïåp nöng thön chûa bao giúâ vûúåtquaá 20% so vúái con söë naây cuãa doanh nghiïåp nhaâ nûúác, vaâ söë cöngnhên maâ caác doanh nghiïåp nöng thön tuyïín duång tñnh trïn 10.000nhên dên tïå saãn lûúång, cao gêëp nhiïìu lêìn so vúái söë cöng nhên laâmviïåc trong caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác trong hêìu hïët caác nùm. Tuynhiïn, khoaãng caách giûäa doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ doanh nghiïåpnöng thön trong cûúâng àöå sûã duång vöën àaä àûúåc thu heåp laåi qua caácnùm. Sûå àuöíi kõp naây coá thïí giaãi thñch bùçng viïåc caác doanh nghiïåpnöng thön àaä àiïìu chónh theo sûå thay àöíi trong quyä caác yïëu töë saãnxuêët (vaâ do àoá theo lúåi thïë so saánh) trong nïìn kinh tïë. Möåt chó söëphaãn aánh sûå thay àöíi naây laâ sûå chïnh lïåch vïì mûác lûúng trung bònhhaâng nùm cuãa möîi cöng nhên trong doanh nghiïåp nöng thön vaâdoanh nghiïåp nhaâ nûúác àaä àûúåc thu heåp.

Tñnh chêët sûã duång nhiïìu lao àöång trong caác doanh nghiïåp nöngthön Trung Quöëc àaä cuãng cöë thïm võ thïë cuãa chuáng trong xuêëtkhêíu. Nhû Baãng 4.2 àaä chó roä, tó troång cuãa doanh nghiïåp nöng thöntrong kim ngaåch xuêët khêíu cuãa Trung Quöëc chó chiïëm 9% nùm1986; nhûng sau nùm àoá, àaä tùng vúái töëc àöå trung bònh haâng nùm21% trong 10 nùm tiïëp theo, vaâ àaåt 48% nùm 1996. Tûâ nùm 1986 àïën1995, tó troång xuêët khêíu trong töíng saãn lûúång cuãa doanh nghiïåpnöng thön àaä tùng tûâ 3% àïën 8%, tûác laâ tùng 1,6 lêìn, khi doanhnghiïåp nöng thön chuyïín tûâ thõ trûúâng nöåi àõa sang thõ trûúâng quöëctïë, vaâ töëc àöå tùng saãn lûúång cuãa chuáng àaä vûúåt töëc àöå bònh quên cuãacaã nûúác.

Loaåi hònh súã hûäu vaâ àöång thaái cuãa chuángLoaåi hònh súã hûäu vaâ àöång thaái cuãa chuáng

Khaác vúái cöng nghiïåp thaânh thõ vöën chuã yïëu thuöåc súã hûäu cöngcöång, cöng nghiïåp nöng thön Trung Quöëc àûúåc àùåc trûng bùçng tñnhchêët àa daång vïì loaåi hònh súã hûäu. Trong caác doanh nghiïåp nöngthön, sûå coá mùåt cuãa súã hûäu chñnh quyïìn àõa phûúng rêët phöí biïën.Thaânh cöng àaáng chuá yá cuãa doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëcàaä thu huát sûå quan têm röång raäi cuãa giúái hoåc thuêåt vïì möëi quan hïå







giûäa hònh thûác súã hûäu cuãa chñnh quyïìn àõa phûúng vaâ sûå thaânhcöng cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön. Nhiïìu lyá thuyïët àaä xuêët hiïånàïí giaãi thñch vò sao laåi töìn taåi hònh thûác súã hûäu cuãa chñnh quyïìn àõaphûúng, vaâ vò sao chuáng thaânh cöng. Phêìn lúán caác lyá thuyïët naâyàïìu xem hònh thûác súã hûäu cöng cöång nhû möåt sûå lûåa choån cûåcchùèng àaä trong möåt möi trûúâng thïí chïë vaâ thõ trûúâng chûa hoaân haão(Fan 1988; Chang vaâ Wang 1994; D. Li 1994; Che vaâ Qian 1998; S. Li1997; Zhao 1997). Möåt söë lyá thuyïët àaä àïì cêåp àïën vùn hoaá húåp taáctrong laâng xaä Trung Quöëc (Weitzman vaâ Xu 1994). Tuy caác lyáthuyïët naây àïìu coá giaá trõ nhêët àõnh, nhûng khaã nùng vêån duångchuáng coá leä chó giúái haån trong möåt thúâi àiïím cuå thïí.

Trong thúâi kyâ kïë hoaåch hoaá, khöng coá doanh nghiïåp tû nhên úãTrung Quöëc. Trong thúâi kyâ àêìu cuãa cöng cuöåc caãi caách nöng thön,tuy nhaâ nûúác khöng khuyïën khñch caác doanh nghiïåp tû nhên,nhûng söë lûúång caác doanh nghiïåp naây vêîn tùng maånh. Viïåc xoaá boãchñnh thûác hïå thöëng cöng xaä vaâ bùæt àêìu caãi caách thaânh thõ nùm 1984àaä thuác àêíy hún nûäa sûå phaát triïín cuãa doanh nghiïåp tû nhên nöngthön. Baãng 4.10 thïí hiïån sûå phaát triïín cuãa doanh nghiïåp tû nhênnöng thön tûâ nùm 1984 àïën 1997. Nùm 1984, 69% söë doanh nghiïåpnöng thön thuöåc súã hûäu tû nhên. Nùm 1997, con söë naây àaä tùng lïn94%; coá nghôa laâ, doanh nghiïåp tû nhên àaä chiïëm tuyïåt àaåi àa söëtrong doanh nghiïåp nöng thön. Xeát vïì viïåc laâm vaâ saãn lûúång, doanhnghiïåp tû nhên chiïëm 59% töíng viïåc laâm trong caác doanh nghiïåpnöng thön vaâ 51% trong töíng saãn lûúång maâ doanh nghiïåp nöngthön laâm ra nùm 1997. Vò thïë, tuy tûâng doanh nghiïåp tû nhênthûúâng nhoã beá hún caác doanh nghiïåp súã hûäu cöng cöång, nhûngchuáng coá vai troâ quan troång chùèng keám nhûäng doanh nghiïåp naây.Nhêën maånh quaá mûác àïën chûác nùng cuãa caác doanh nghiïåp súã hûäucöng cöång laâ sai lêìm, vò àa söë doanh nghiïåp nöng thön laâ thuöåc súãhûäu tû nhên, vaâ chuáng chiïëm hún möåt nûãa töíng viïåc laâm vaâ saãnlûúång cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön.

Bûúác sang thêåp niïn 90, chûúng trònh tû nhên hoaá àaä lan röång racaã nûúác. Trong quaá trònh phaát triïín cuãa mònh, caác doanh nghiïåpcöng cöång nöng thön àaä bùæt àêìu chõu chung giúái haån ngên saách





mïìm giöëng nhû caác “ àöìng nghiïåp” cuãa chuáng úã thaânh thõ (Zhang1997). Chuáng cuäng phaãi àaãm nhiïåm thïm caác chûác nùng khaác, nhûtaåo cöng ùn viïåc laâm. Kïët quaã laâ, chuáng hoaåt àöång keám hiïåu quaãhún nhiïìu so vúái doanh nghiïåp tû nhên (Yao 1998). Nhûäng vêën àïìnaây àaä taåo àöång lûåc cho chûúng trònh tû nhên hoaá (Zhao 1999). Mùåcduâ Trung Quöëc cuäng traãi qua nhûäng khoá khùn tûúng tûå nhû ÀöngÊu vaâ nûúác Nga, núi maâ hiïån tûúång tham ö cöng saãn àang lan traân,nhûng úã àêy yïu cêìu phaãi xaác àõnh roä quyïìn vïì taâi saãn cuãa caácdoanh nghiïåp nöng thön rêët maånh, vaâ kïët quaã noái chung laâ töët(Zhao 1999).

Caác mö hònh lyá thuyïët àaä mö taã vò sao hònh thûác súã hûäu nhaâ nûúácvêîn coân söëng soát, mùåc duâ ngay tûâ àêìu chuáng àaä töìn taåi. Ngoaâi ra,têët caã caác mö hònh naây àïìu khöng giaãi thñch àûúåc sûå àa daång rêët lúántheo vuâng trong sûå phaát triïín cuãa doanh nghiïåp nöng thön, mùåc duâchuáng àïìu tòm thêëy lyá do cho sûå phaát triïín thaânh cöng caác doanhnghiïåp nöng thön. Àïí giaãi thñch sûå thaânh cöng vaâ àa daång theovuâng cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön Trung Quöëc, lyá thuyïët cuä vïìlúåi thïë so saánh xem ra coá sûác thuyïët phuåc hún.

Caác möëi quan hïå vúái cöng nghiïåp thaânh thõCaác möëi quan hïå vúái cöng nghiïåp thaânh thõ

Ngay tûâ buöíi àêìu phaát triïín, cöng nghiïåp hoaá nöng thön úã TrungQuöëc àaä gùæn chùåt vúái cöng nghiïåp thaânh thõ. Trong nhûäng ngaâyàêìu, möëi liïn kïët naây chó diïîn ra möåt chiïìu: cöng nghïå chó àûúåcchuyïín giao tûâ cöng nghiïåp thaânh thõ sang cöng nghiïåp nöng thön.Vïì mùåt naây, tñnh chêët “ nheå” trong cú cêëu ngaânh cuãa cöng nghiïåpthaânh thõ trong möåt vuâng, coá ngoaåi ûáng tñch cûåc àïën sûå phaát triïíncuãa doanh nghiïåp nöng thön vuâng êëy, vò hêìu hïët cöng nghiïåp nöngthön àïìu sûã duång nhiïìu lao àöång. Chuáng ta seä chuyïín vêën àïì naâysang muåc sau, khi khaão saát tònh traång phên hoaá trong sûå phaát triïíndoanh nghiïåp nöng thön giûäa caác vuâng.

Sau cuöëi thêåp niïn 80, viïåc chuyïín giao cöng nghïå tûâ cöngnghiïåp thaânh thõ sang cöng nghiïåp nöng thön bùæt àêìu diïîn ra theochiïìu hûúáng múái. Sûå húåp taác vúái caác doanh nghiïåp thaânh thõ bùæt



àêìu nöíi lïn nhû möåt kïnh chuã yïëu àïí qua àoá, doanh nghiïåp nöngthön tiïëp thu àûúåc cöng nghïå múái. Trong möåt nghiïn cûáu àiïìu tramöåt nhoám doanh nghiïåp nöng thön, Yan vaâ Zhang (1995) àaä nhêånthêëy, doanh nghiïåp naâo coá quan hïå húåp taác vúái bïn ngoaâi thò doanhnghiïåp àoá coá saãn phêím chuêín hoaá hún, nùng suêët lao àöång cao hún,lûåc lûúång lao àöång coá chêët lûúång töët hún, vaâ àêìu tû nhiïìu hún vaâoàöíi múái kyä thuêåt so vúái caác doanh nghiïåp khaác cuâng qui mö nhûngkhöng tham gia húåp taác vúái bïn ngoaâi (Baãng 4.11). Hún nûäa, nhûängdoanh nghiïåp naây say sûa hún trong viïåc sûã duång caác cöng nghïåbêåc trung.

Khi qui mö cuãa cöng nghiïåp nöng thön tùng lïn, cöng nghiïåpthaânh thõ bùæt àêìu caãm thêëy coá aáp lûåc vaâo cuöëi thêåp niïn 80. Trûúáckhi cuöåc caãi caách thaânh thõ àûúåc khúãi xûúáng vaâo giûäa thêåp niïn 80,cöng nghiïåp thaânh thõ àûúåc caách ly bùçng möåt kïë hoaåch phên böí


Baãng 4.11. So saánh caác doanh nghiïåp coá vaâ khöng coá húåp taác vúái bïn ngoaâi úãBaãng 4.11. So saánh caác doanh nghiïåp coá vaâ khöng coá húåp taác vúái bïn ngoaâi úãTrung Quöëc, 1990Trung Quöëc, 1990

Tó lïå doanh nghiïåpTó lïå doanh nghiïåpDoanh nghiïåpDoanh nghiïåp Doanh nghiïåpDoanh nghiïåp coá húåp taác so vúáicoá húåp taác so vúái

coá húåp taáccoá húåp taác khöng coá khöng coá doanh nghiïåpdoanh nghiïåpÀùåc àiïímÀùåc àiïím húåp taáchúåp taác khöng coá húåp taáckhöng coá húåp taác

Söë lûúång cöng nhên 228 211 1,08Coá trònh àöå hoåc vêën tûâ trung 25,9 24,5 1,06hoåc phöí thöng trúã lïn (%)Kyä thuêåt viïn (%) 4,6 3,1 1,48Cöng nhên coá àaâo taåo 8,0 4,5 1,77Kyá húåp àöìng quaãn lyá vaâ kyä 4,9 2,2 2,25thuêåt vúái bïn ngoaâiChi tiïu cho àöíi múái 127,5 16,2 7,87(nghòn nhên dên tïå)Saãn phêím chuêín hoaá (%) 50,5 31,3 1,61Thiïët bõ saãn xuêët nhûäng nùm 80 69,0 71,0 0,97(%)Lúåi nhuêån trûúác thuïë trïn 1 2,83 2,6 1,06cöng nhên (nghòn nhên dên tïå)

Nguöìn: Yan vaâ Zhang (1995)


nguöìn cung ûáng vêåt tû, tñn duång vaâ caác kïnh phên phöëi saãn phêím.Nhû Baãng 4.12 cho thêëy, trong cuâng möåt thaânh phöë, nhûng caácdoanh nghiïåp lúán, doanh nghiïåp cuãa nhaâ nûúác, vaâ doanh nghiïåp coáquan hïå vúái chñnh quyïìn cêëp cao roä raâng coá khaã nùng tiïëp cêån caácnguöìn lûåc trong kïë hoaåch töët hún (Jia vaâ caác taác giaã khaác 1994). Vúáikyã luêåt taâi chñnh loãng leão, doanh nghiïåp nhaâ nûúác àaä sûã duångnguöìn lûåc taâi chñnh cuãa mònh keám hiïåu quaã hún nhiïìu. Nhû Baãng4.6 àaä chó roä, lûúång vöën vay tñnh trïn möåt àún võ lúåi nhuêån trûúácthuïë cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác bùçng tûâ 7 àïën 10 lêìn so vúáidoanh nghiïåp nöng thön.

Traái laåi, khöng coá hoùåc coá nhûng rêët haån chïë khaã nùng tiïëp cêåncaác nguöìn lûåc trong kïë hoaåch, vûâa laâ àiïìu may mùæn, vûâa laâ sûå trúãngaåi cho caác doanh nghiïåp nöng thön. Trong möåt möi trûúâng haâkhùæc, doanh nghiïåp nöng thön àaä hoåc àûúåc caách töìn taåi trïn thûúngtrûúâng thûåc tïë. Trong khi àoá, cuöåc caãi caách cöng nghiïåp vaâ thaânhthõ, bùæt àêìu tûâ nùm 1984, àaä dêìn dêìn xoaá boã kïë hoaåch vaâ múã röångphaåm vi hoaåt àöång cho caác doanh nghiïåp nöng thön. Kïët quaã cuãalêìn caãi caách thaânh thõ àêìu tiïn laâ sûå ra àúâi möåt chïë àöå hai giaá, trongàoá duy trò möåt giaá kïë hoaåch vaâ möåt giaá thõ trûúâng cho moåi saãnphêím cöng nghiïåp. Mùåc duâ hiïån tûúång truåc lúåi vêîn coân phöí biïën,nhûng hïå thöëng naây àaä múã röång rêët nhiïìu vai troâ phên böí cuãa thõtrûúâng, vaâ hoaåt àöång nhû möåt cêìu nöëi, àaãm baão sûå chuyïín àöíi trúntru sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Cöng nghiïåp nöng thön àûúåc lúåi tûâsûå chuyïín àöíi naây. Giúâ àêy, doanh nghiïåp nöng thön coá thïí muavêåt tû saãn xuêët trïn thõ trûúâng vaâ xêm nhêåp vaâo nhûäng thõ trûúângtrûúác àêy hoaân toaân do doanh nghiïåp nhaâ nûúác àöåc quyïìn, nhû thõtrûúâng dïåt may. Bûúác sang thêåp niïn 90, hêìu hïët caác saãn phêím cöngnghiïåp àïìu àûúåc àõnh giaá trïn thõ trûúâng, vaâ doanh nghiïåp nöngthön cuäng nhû doanh nghiïåp nhaâ nûúác àïìu coá quyïìn tiïëp cêån bònhàùèng caác thõ trûúâng vêåt tû vaâ saãn phêím.

Quaã thûåc, phêìn lúán caác doanh nghiïåp nöng thön àïìu thua keámvïì mùåt kyä thuêåt so vúái doanh nghiïåp nhaâ nûúác, nhûng khoaãngcaách naây àaä àûúåc thu heåp dêìn cuâng thúâi gian. Baãng 4.13 cho biïëtchó söë nùng suêët nhên töë töíng húåp vaâ töëc àöå tùng trûúãng cuãa caác





doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ doanh nghiïåp nöng thön trong thêåpniïn 80. Tñnh trung bònh, doanh nghiïåp nöng thön keám hiïåu quaãvïì mùåt kyä thuêåt hún 49% so vúái caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Tuynhiïn, töëc àöå tùng nùng suêët nhên töë töíng húåp cuãa caác doanhnghiïåp nöng thön laåi cao hún caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác nhiïìu.Nhúâ àoá, khoaãng caách vïì hiïåu quaã kyä thuêåt àaä àûúåc thu heåp nhanhchoáng. Nùm 1980, doanh nghiïåp nöng thön keám hiïåu quaã hún 61%so vúái doanh nghiïåp nhaâ nûúác, nhûng àïën nùm 1988, khoaãng caáchnaây chó coân 41%. Tuy chûa coá nhûäng tñnh toaán trûåc tiïëp cho thêåpniïn 90, nhûng Wang vaâ Yao (1998) àaä àûa ra con söë khoaãng caáchgiûäa caác doanh nghiïåp lúán, chuã yïëu laâ doanh nghiïåp nhaâ nûúác, vaâcaác doanh nghiïåp nhoã, maâ phêìn lúán laâ doanh nghiïåp nöng thön,nùm 1995 laâ 35%.

Sûå phên hoaá theo vuângSûå phên hoaá theo vuâng

Àuáng nhû dûå kiïën, sûå phaát triïín cuãa caác doanh nghiïåp nöng thönTrung Quöëc khaá mêët cên àöëi giûäa caác vuâng. Nhû Baãng 4.3 cho thêëy,tó troång saãn lûúång cuãa doanh nghiïåp nöng thön trong töíng saãnlûúång nöng thön biïën àöång tûâ 86% nhû úã Thûúång Haãi àïën 4% nhûúã Têy Taång, vaâ giaá trõ trung bònh cuãa nhoám coá tó troång cao àaä lúánhún 35% so vúái nhoám coá tó troång thêëp. Möåt söë yïëu töë coá thïí laâm chosûå phên hoaá maånh meä theo vuâng trong sûå phaát triïín doanh nghiïåpnöng thön Trung Quöëc. ÚÃ àêy, chuáng ta baân àïën ba yïëu töë quantroång nhêët: àiïìu kiïån ban àêìu, àõa àiïím, vaâ quyä yïëu töë saãn xuêët.

Vaâo cuöëi thêåp niïn 70, caác tónh ven biïín cuãa Trung Quöëc coá hailúåi thïë so vúái caác tónh khaác úã sêu trong luåc àõa. Lúåi thïë thûá nhêët laâquaá trònh thûúng maåi hoaá úã caác tónh duyïn haãi àaä diïîn ra súám húnrêët nhiïìu so vúái caác tónh khaác, nhúâ quaá trònh thuöåc àõa hoaá cuåc böådo caác cûúâng quöëc trïn thïë giúái tiïën haânh vaâo cuöëi thïë kyã 19. Trûúácnùm 1949, nïìn kinh tïë cuãa caác vuâng ven biïín têåp trung úã möåt söëthaânh phöë thûúng maåi lúán nhû Thiïn Tên, Thûúång Haãi, QuaãngChêu, laâ nhûäng núi nöëi Trung Quöëc vúái thïë giúái bïn ngoaâi. ÚÃ lûuvûåc söng Dûúng Tûã, nïìn kinh tïë nöng thön gùæn boá chùåt cheä vúái



Thûúång Haãi, vaâ thu nhêåp phi nöng nghiïåp úã nöng thön, chuã yïëu coáàûúåc tûâ nghïì tröìng dêu nuöi tùçm – vaâ úã möåt mûác àöå thêëp hún laâ tûâcaác hoaåt àöång phuå trúå khaác hay tûâ nhûäng viïåc laâm trong caác xûúãngluåa úã àõa phûúng – àaä vûúåt xa thu nhêåp tûâ nghïì nöng, ngay tûânhûäng nùm 30 (Cao 1996). Lõch sûã lêu àúâi cuãa viïåc tham gia vaâo caáchoaåt àöång thûúng maåi àaä nuöi dûúäng töë chêët doanh nhên, laâ yïëu töësöëng coân cho nhûäng giai àoaån phaát triïín vïì sau cuãa doanh nghiïåpnöng thön.

Möåt lúåi thïë khaác maâ nhiïìu tónh duyïn haãi coá àûúåc so vúái caác tónhkhaác laâ chuáng àaä coá cú cêëu cöng nghiïåp nheå tûâ cuöëi thêåp niïn 70.Trong thúâi kyâ kïë hoaåch hoaá, möåt tó lïå lúán trong àêìu tû quöëc gia àûúåcroát vaâo vuâng trung têm vaâ vuâng miïìn têy (nhûäng núi àûúåc mïånh


Baãng 4.13. Chó söë nùng suêët nhên töë töíng húåp vaâ töëc àöå tùng trûúãng cuãa caác doanhBaãng 4.13. Chó söë nùng suêët nhên töë töíng húåp vaâ töëc àöå tùng trûúãng cuãa caác doanhnghiïåp quöëc doanh, doanh nghiïåp nöng thön úã Trung Quöëc nhûäng nùm 1980nghiïåp quöëc doanh, doanh nghiïåp nöng thön úã Trung Quöëc nhûäng nùm 1980

Chó söë nùng suêëtChó söë nùng suêët Töëc àöå tùng nùng suêëtTöëc àöå tùng nùng suêëtnhên töë töíng húåpnhên töë töíng húåp nhên töë töíng húåpnhên töë töíng húåp

Tó troång doanh Tó troång doanh nghiïåp nöng nghiïåp nöng thön so vúái thön so vúái

Doanh nghiïåpDoanh nghiïåp Doanh nghiïåpDoanh nghiïåp doanh nghiïåpdoanh nghiïåp Doanh nghiïåpDoanh nghiïåp Doanh nghiïåpDoanh nghiïåpNùmNùm quöëc doanhquöëc doanh nöng thönnöng thön quöëc doanhquöëc doanh quöëc doanhquöëc doanh nöng thönnöng thön

1980 1,102 0,431 0,39 -2,4 5,31981 1,029 0,451 0,44 -6,9 4,41982 1,036 0,466 0,45 0,7 3,71983 1,073 0,509 0,47 3,7 9,61984 1,156 0,591 0,51 7,9 19,8Trung bònh cuãa caã nhoám 0,6 8,61985 1,174 0,638 0,54 1,5 8,71986 1,160 0,659 0,57 -1,2 3,61987 1,175 0,663 0,56 1,3 0,51988 1,137 0,668 0,59 -3,5 0,81989 — 0,663 — -1,0Trung bònh cuãa caã nhoám -0,5 2,5Trung bònh töíng söë 1.116 0.574 0,51 0,1 5,5

— Khöng coá söë liïåu. Nguöìn: Y. Wu (1992: baãng 4).


danh laâ mùåt trêån thûá hai vaâ thûá ba) do quan àiïím phaát triïín cên àöëi,vaâ quan troång hún, laâ àïí chuêín bõ cho chiïën tranh. Phêìn lúán caác nhaâmaáy àûúåc thaânh lêåp àïìu laâ cöng nghiïåp nùång. Do àoá, cú cêëu ngaânhcuãa caác vuâng luåc àõa àaä coá thiïn hûúáng nghiïng vïì cöng nghiïåpnùång, chûá khöng giöëng nhû caác vuâng duyïn haãi. Tuy vêåy, cú cêëucöng nghiïåp nheå laåi phuâ húåp hún vúái lúåi thïë so saánh cuãa TrungQuöëc vaâ khiïën cho viïåc taán phaát cöng nghïå àïën caác doanh nghiïåpnöng thön trong caác vuâng duyïn haãi dïî daâng hún nhiïìu.

Möåt võ trñ töët laâ möåt võ trñ tiïëp cêån dïî hún àïën thõ trûúâng, thöngtin vaâ vöën nûúác ngoaâi. Vïì mùåt naây, caác tónh ven biïín coá lúåi thïë húnhùèn caác tónh luåc àõa. Thñ duå àiïín hònh nhêët laâ Quaãng Àöng, núi maânhûäng neát tûúng àöìng vúái Höìng Köng vaâ Ma Cao àaä giuáp cho tónhnaây tùng töëc rêët nhanh trong quaá trònh phaát triïín doanh nghiïåpnöng thön (Zhe 1997).

Quyä yïëu töë saãn xuêët coá thïí laâ lyá do coá yá nghôa to lúán nhêët àïí giaãithñch cho sûå phên hoaá giûäa caác vuâng trong phaát triïín doanh nghiïåpnöng thön úã Trung Quöëc. Caác tónh bùæt àêìu tûâ rêët súám vaâ dêîn àêìutrong viïåc phaát triïín doanh nghiïåp nöng thön laâ nhûäng tónh nùçm taåicaác vuâng duyïn haãi, núi maâ yïëu töë lao àöång tûúng àöëi döìi daâo húnyïëu töë vöën vaâ caác taâi nguyïn thiïn nhiïn khaác so vúái caác tónh luåcàõa. Ba cöåt cuöëi cuâng cuãa Baãng 4.14 cho biïët diïån tñch àêët canh taáctrïn àêìu ngûúâi cuãa têët caã caác tónh trong nùm 1987 vaâ 1995, cuäng nhûphêìn trùm thay àöíi cuãa chuáng. Cuå thïí, caác tónh àûúåc chia thaânh hainhoám, möåt nhoám göìm caác tónh duyïn haãi cöång vúái caác àö thõ, coânnhoám kia bao göìm caác tónh coân laåi. Diïån tñch àêët canh taác trung bònhtrïn àêìu ngûúâi cuãa nhoám thûá nhêët chó bùçng 51% - coân cuãa nhoám thûáhai laâ 54%. Vò thïë, viïåc phên cöng lao àöång dûåa trïn lúåi thïë so saánhcuãa tûâng vuâng yïu cêìu, caác vuâng úã sêu trong luåc àõa chuyïn mönhoaá vaâo nöng nghiïåp vaâ caác ngaânh coá liïn quan àïën taâi nguyïn, coâncaác tónh ven biïín chuyïn mön hoaá vaâo nhûäng ngaânh cöng nghiïåpsûã duång nhiïìu lao àöång, maâ trong àoá doanh nghiïåp nöng thön coálúåi thïë so saánh nöíi bêåt. Àiïìu naây àaä giaãi thñch khaá roä vò sao caác tónhven biïín laåi coá nhiïìu doanh nghiïåp nöng thön thaânh cöng hún caáctónh trong luåc àõa.



Tó lïå quyä nguöìn lûåc khaác nhau giûäa caác tónh duyïn haãi vaâ luåc àõaàaä dêîn àïën cûúâng àöå sûã duång vöën khöng giöëng nhau trong caácdoanh nghiïåp nöng thön úã nhûäng tónh naây. Baãng 4.15 àaä liïåt kï caácsöë liïåu trong hai nùm àïí chûáng minh cho sûå khaác biïåt àoá. Nùm1987, trûä lûúång vöën trung bònh trïn möåt cöng nhên cuãa caác tónh luåcàõa bùçng 65% úã caác tónh duyïn haãi. Tûâ nùm 1987 àïën nùm 1995, trûälûúång vöën cuãa caác tónh duyïn haãi àaä tùng trung bònh 154%, coân cuãacaác tónh luåc àõa chó tùng coá 108%. Kïët quaã laâ, tó lïå trûä lûúång vöën trïnmöîi cöng nhên cuãa caác tónh luåc àõa so vúái caác tónh duyïn haãi àaägiaãm xuöëng coân 54%. Sûå chuyïín dõch naây phuâ húåp vúái sûå thay àöíiàöång trong lúåi thïë so saánh cuãa caã hai khu vûåc.

PHÊN TÑCH KINH TÏË LÛÚÅNG VÏÌ SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN CUÃA DOANHPHÊN TÑCH KINH TÏË LÛÚÅNG VÏÌ SÛÅ PHAÁT TRIÏÍN CUÃA DOANHNGHIÏÅP NÖNG THÖN NGHIÏÅP NÖNG THÖN

Caác nghiïn cûáu thûåc nghiïåm vïì doanh nghiïåp nöng thön TrungQuöëc rêët phong phuá. Möåt vaâi nghiïn cûáu trong söë àoá àaä mö taã khaáiquaát caác àùåc àiïím cuãa phaát triïín doanh nghiïåp nöng thön(Putterman 1997; Ronnas 1996; Zweig 1997). Nhiïìu nghiïn cûáukhaác laåi chuá troång àïën sûå tûúng taác giûäa khu vûåc doanh nghiïåpnöng thön, nöng nghiïåp vaâ cöng nghiïåp thaânh thõ (Byrd vaâ Lin1990; Y. Wu 1990; H. Wu 1992a; Zhang 1993; Lim 1994), caác thûúácào vïì tñnh hiïåu quaã (Y. Wu 1992, 1993; H. Wu 1992b; Jefferson,Rawski vaâ Zheng 1996) vaâ viïåc xaác àõnh mûác lûúng vaâ viïåc laâm(Byrd vaâ Lin 1990). Vaâo àêìu thêåp niïn 90, viïåc khaão saát vêën àïì súãhûäu àaä mang laåi nhûäng kïët quaã lyá thuá (thñ duå, xem Byrd vaâ Lin1990; Dong vaâ Putterman 1997). Möåt söë nghiïn cûáu phên tñch caácyïëu töë quyïët àõnh sûå phaát triïín nhanh choáng cuãa doanh nghiïåpnöng thön (Chen, Watson vaâ Findley 1990; H. Wu 1992b; Zweig1997), nhûng khöng coá cöng trònh naâo nghiïn cûáu toaân diïån sûåphên hoaá gay gùæt giûäa caác vuâng, hoùåc kiïím chûáng nhiïìu lyá thuyïëtkhaác nhau àaä xuêët hiïån trong giúái nghiïn cûáu.4 Lin vaâ Yao (1999)nghiïn cûáu mûác àöå tön troång lúåi thïë so saánh khiïën caác tónh cuãa




Baãng 4.14. GDP trïn àêìu ngûúâi vaâ diïån tñch àêët canh taác trïn àêìu ngûúâi cuãaBaãng 4.14. GDP trïn àêìu ngûúâi vaâ diïån tñch àêët canh taác trïn àêìu ngûúâi cuãacaác tónh Trung Quöëc 1987, 1995caác tónh Trung Quöëc 1987, 1995

GDP /àêìu ngûúâi GDP /àêìu ngûúâi Àêët canh taác trïn Àêët canh taác trïn (ND tïå nùm 1990)(ND tïå nùm 1990) àêìu ngûúâi (ha)àêìu ngûúâi (ha)

Thay àöíiThay àöíi Thay àöíiThay àöíiVuângVuâng 19871987 19951995 (%)(%) 19871987 19951995 (%)(%)

Caã nûúác 1.741 3.010 72,9 0,154 0,161 4,3Caác tónh duyïn haãiLiïu Ninh 2.511 3.959 57,7 0,179 0,183 1,9Thiïn Tên 3.795 5.665 49,3 0,119 0,125 4,5Bùæc Kinh 4.730 6.467 36,7 0,077 0,062 -19,1Haâ Bùæc 1.307 2.568 96,4 0,147 0,135 -8,6Sún Àöng 1.491 3.333 123,6 0,103 0,093 -10,3Giang Tö 2.011 4.232 110,4 0,096 0,087 -9,0Thûúång Haãi 6.243 10.094 61,7 0,077 0,069 -10,3Triïët Giang 1.990 4.733 137,9 0,060 0,061 1,1Phuác Kiïën 1.322 3.871 192,8 0,065 0,057 -12,4Quaãng Àöng 1.980 4.842 144,5 0,070 0,077 10,5Trung bònh cuãa nhoám 2.738 4.976 81,8 0,099 0,095 -4,6Caác tónh luåc àõaHùæc Long Giang 1.838 3.157 71,8 0,447 0,539 20,6Jilin 1.729 2.527 46,2 0,320 0,372 16,3Nöåi Möng 1.228 2.115 72,2 0,439 0,487 11,1Sún Têy 1.296 2.059 58,9 0,199 0,208 4,7Haâ Nam 1.094 1.914 75,0 0,109 0,103 -5,5An Huy 1.122 1.933 72,2 0,106 0,097 -8,2Höì Bùæc 1.464 2.403 64,2 0,099 0,103 3,4Giang Têy 1.052 1.777 69,0 0,091 0,132 45,6Höì Nam 1.161 1.992 71,6 0,079 0,083 5,9Quaãng Têy 860 2.051 138,4 0,079 0,080 1,7Haãi Nam 2.917 0,087Sún Têy 1.080 1.642 52.0 0,199 0,187 -6,0Cam Tuác 1.085 1.316 21.4 0,217 0,214 -1,5Ninh Haå 1.249 1.919 53.7 0,221 0,274 23,8Thanh Haãi 1.449 1.993 37.5 0,182 0,166 -8,8Têy Giang 1.493 2.881 93.0 0,265 0,305 14,8Tûá Xuyïn 1.007 1.810 79.8 0,076 0,083 9,6Quïë Chêu 776 1.010 30.2 0,081 0,079 -3,3Vên Nam 858 1.754 104.4 0,099 0,117 18,9Têy Taång 1274 1.353 6.2 0,157 0,158 0,4Trung bònh cuãa nhoám 1.217 2.026 66.6 0,182 0,194 6,2

Nguöìn: SSB, Ngên haâng Thöëng kï Trung Quöëc, 1988, 1996.


Baãng 4.15. Trûä lûúång vöën trïn 1 cöng nhên cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön,Baãng 4.15. Trûä lûúång vöën trïn 1 cöng nhên cuãa caác doanh nghiïåp nöng thön,1987 vaâ 19951987 vaâ 1995(nguyïn giaá theo giaá nùm 1990)(nguyïn giaá theo giaá nùm 1990)

Thay àöíiThay àöíiVuângVuâng 19871987 19951995 (%)(%)

Caã nûúác 2.604 5.790 122,3

Caác tónh duyïn haãiLiïu Ninh 3.445 5.942 72,5Thiïn Tên 4.119 11.071 168,8Bùæc Kinh 5.299 11.033 108,2Haâ Bùæc 1.972 5.704 189,3Sún Àöng 3.007 6.464 115,0Giang Tö 3.086 9.341 202,7Thûúång Haãi 5.463 14.523 165,9Triïët Giang 3.175 9.112 187,0Phuác Kiïën 2.396 6.644 177,3Quaãng Àöng 3.129 7.814 149,7Trung bònh cuãa nhoám 3.509 8.765 153,6

Caác tónh luåc àõaHùæc Long Giang 3.222 4.786 48,5Jilin 2.926 3.644 24,6Nöåi Möng 2.577 3.430 33,1Sún Têy 3.256 4.562 40,1Haâ Nam 1.801 5.117 184,1An Huy 1.590 4.977 213,0Höì Bùæc 2.563 4.142 61,6Giang Têy 1.828 2.881 57,6Höì Nam 2.154 3.237 50,2Quaãng Têy 1.546 6.399 313,8Haãi Nam 9.417Sún Têy 2.067 3.121 51,0Cam Tuác 1.894 2.673 41,1Ninh Haå 2.682 7.269 171,0Thanh Haãi 2.221 5.842 163,1Têy Giang 3.115 7.014 125,2Tûá Xuyïn 1.980 3.041 53,6Quïë Chêu 1.330 4.571 243,6Vên Nam 2.517 4.260 69,2Trung bònh cuãa nhoám 2.293 4.757 108,0

Nguöìn: SSB, Niïn giaám Thöëng kï Trung Quöëc: 1988, 1996.



Trung Quöëc coá thaânh tñch khaác nhau nhû thïë naâo trong viïåc phaáttriïín doanh nghiïåp nöng thön. Trong muåc naây, chuáng ta cuäng seä sûãduång böå söë liïåu maâ Lin vaâ Yao (1990) àaä duâng àïí kiïím chûáng caáclyá thuyïët àaä nïu trong hai muåc trûúác. Möîi tónh cuãa Trung Quöëctûúng àûúng vúái möåt nûúác trung bònh hoùåc lúán, xeát vïì diïån tñchlaänh thöí vaâ dên söë, vaâ giûäa caác tónh àoá cuäng coá nhûäng neát khaácnhau rêët lúán. Àiïìu naây cho ta möåt dõp töët àïí tiïën haânh kiïím àõnh.

Tûâ nhûäng thaão luêån àaä nïu trong hai muåc trïn, coá thïí hònh thaânhnhiïìu giaã thuyïët àïí kiïím chûáng:

1. Àiïìu kiïån ban àêìu. Caác tónh coá caác àiïìu kiïån ban àêìu thuêån lúåihún vïì cöng nghiïåp nöng thön, cöng nghiïåp cuãa nhaâ nûúác vaâ cúcêëu, hoùåc coá quan hïå gêìn guäi vúái thõ trûúâng, nhêët laâ thõ trûúângnûúác ngoaâi, vaâ nguöìn vöën nûúác ngoaâi, seä coá khu vûåc cöngnghiïåp nöng thön röång lúán hún.

2. Àiïìu kiïån thõ trûúâng. Caác tónh coá thu nhêåp cao hún, dên söë thaânhthõ àöng hún, mêåt àöå dên cû àöng àuác hún, vaâ caác phûúng tiïångiao thöng àêìy àuã hún, seä coá khu vûåc cöng nghiïåp nöng thönröång lúán hún.

3. Vöën con ngûúâi. Caác tónh coá lûåc lûúång lao àöång coá trònh àöå hoåcvêën cao hún, seä coá khu vûåc cöng nghiïåp nöng thön röång lúán hún.

4. Quan hïå tûúng taác vúái doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Möåt khu vûåcdoanh nghiïåp nhaâ nûúác thiïn vïì cöng nghiïåp nheå seä giuáp choviïåc phaát triïín caác doanh nghiïåp nöng thön.

5. Caãi caách kinh tïë. Caãi caách kinh tïë seä àêíy maånh cöng nghiïåp hoaánöng thön trïn phaåm vi toaân quöëc.

6. Quyä nguöìn lûåc. Tónh naâo coá nhiïìu àêët canh taác vaâ ñt vöën hún sovúái lao àöång thò tónh àoá seä coá khu vûåc cöng nghiïåp nöng thönnhoã beá hún.

7. Súã hûäu cöng cöång. Caác tónh coá nhiïìu doanh nghiïåp do cöng cöångsúã hûäu hún, seä coá khu vûåc cöng nghiïåp nöng thön röång lúán hún.

Xeát vïì nöåi dung chñnh cuãa chûúng naây thò hai giaã thuyïët cuöëi laâquan troång nhêët. Trong tiïíu muåc sau, chuáng töi seä àõnh nghôa caácbiïën söë àûúåc duâng trong pheáp kiïím àõnh cuãa mònh.



Biïën söëBiïën söë

Chuáng töi kiïím àõnh dûåa vaâo hai böå söë liïåu. Trong phêìn phuå luåc, seämö taã chi tiïët viïåc xêy dûång hai böå söë liïåu naây nhû thïë naâo. Böå söëliïåu àêìu tiïn göìm 28 tónh trong giai àoaån 1978-97, vaâ böå söë liïåu thûáhai bao göìm 15 tónh trong giai àoaån 1970-97. Trong caã hai böå söë liïåu,nùm 1996 àûúåc loaåi ra vò nùm naây chó theo doäi giaá trõ gia tùng cuãadoanh nghiïåp nöng thön, trong khi caác nùm khaác laåi laâ söë liïåu vïìtöíng saãn lûúång. Söë tónh giaãm xuöëng 15 tónh trong giai àoaån 1970-97vò caác tónh coân laåi khöng coá söë liïåu vïì saãn lûúång cöng nghiïåp nöngthön trong giai àoaån 1970-77. Ngay caã trong söë 15 tónh coân laåi chuángtöi cuäng thiïëu söë liïåu vïì möåt söë biïën söë chuã chöët trong giai àoaånnaây, vaâ buöåc phaãi loaåi boã chuáng. Chuáng töi àaä chaåy höìi quy riïngreä vúái hai böå söë liïåu. Trong khi böå söë liïåu 1978-97 thïí hiïån möåt xuhûúáng phaát triïín tûúng àöëi bònh thûúâng vaâ àuã àïí kiïím àõnh hêìuhïët caác giaã thuyïët cuãa chuáng töi, thò böå söë liïåu 1970-97 laåi cho biïëtnhiïìu thöng tin hún vïì caác yïëu töë quyïët àõnh sûå phaát triïín kinh tïëdaâi haån. Trong phêìn tiïëp theo, chuáng ta seä thaão luêån vïì caác biïën söëàûúåc duâng trong pheáp höìi quy.

Vúái giai àoaån 1978-97, biïën söë phuå thuöåc laâ giaá trõ saãn lûúång cuãadoanh nghiïåp nöng thön tñnh trïn dên söë nöng thön (nhên dên tïåtrïn àêìu ngûúâi) cuãa tûâng tónh.5 Nùm 1978 àûúåc duâng laâm nùm khúãiàiïím. Caác àiïìu kiïån ban àêìu trong nùm àoá göìm ba biïën söë vaânhiïìu biïën giaã theo vuâng khaác. Ba biïën söë àoá laâ giaá trõ saãn lûúångbònh quên àêìu ngûúâi cuãa doanh nghiïåp nöng thön (nhên dên tïåtrïn àêìu ngûúâi), giaá trõ saãn lûúång bònh quên àêìu ngûúâi cuãa doanhnghiïåp nhaâ nûúác trong toaân tónh (nhên dên tïå trïn àêìu ngûúâi), vaâvöën cuãa doanh nghiïåp nhaâ nûúác trïn möîi cöng nhên (nhên dên tïåtrïn möåt cöng nhên). YÁ nghôa cuãa biïën söë thûá nhêët rêët roä raâng – noáthïí hiïån àiïìu kiïån ban àêìu cuãa baãn thên khu vûåc doanh nghiïåpnöng thön. Biïën söë thûá hai vaâ thûá ba tñnh àïën nhûäng taác àöång coá thïícoá cuãa qui mö vaâ cú cêëu vöën cuãa khu vûåc doanh nghiïåp nhaâ nûúác.Möåt khu vûåc nhaâ nûúác röång lúán hún coá thïí coá nhiïìu lônh vûåc cöngnghïå hún àïí cung cêëp cho khu vûåc nöng thön, vaâ khu vûåc nhaâ nûúác



goån nheå hún (ñt vöën trïn möåt cöng nhên hún) coá thïí chûáa àûångnhiïìu cöng nghïå phuâ húåp hún vúái caác doanh nghiïåp nöng thön sûãduång nhiïìu lao àöång. Caã hai yïëu töë naây àïìu taåo ra möåt bûúác thuêånlúåi cho sûå phaát triïín sau naây cuãa doanh nghiïåp nöng thön. Àïí giûänguyïn taác àöång cuãa ba biïën söë naây, chuáng töi khöng duâng biïën giaãtheo tónh. Thay vaâo àoá, tiïëp thu caách laâm cuãa Jin vaâ Qian (2000),chuáng töi chia 28 tónh thaânh 6 vuâng: thaânh phöë lúán (Bùæc Kinh,Thûúång Haãi, Thiïn Tên), duyïn haãi, nam, têy nam, têy bùæc vaâ bùæc.Ba thaânh phöë lúán khaác biïåt tûúng àöëi lúán vúái caác vuâng coân laåi, vòchuáng coá böå phêån dên cû nöng nghiïåp ñt hún rêët nhiïìu. Vuâng duyïnhaãi coá lõch sûã lêu àúâi vïì phaát triïín cöng nghiïåp vaâ thûúng maåi. Noácuäng gêìn vúái thõ trûúâng vaâ vöën nûúác ngoaâi. Vuâng nam vaâ bùæc laâ haivuâng àang chuyïín mònh, coân vuâng têy nam vaâ têy bùæc laâ hai vuângkeám phaát triïín nhêët. Trong pheáp höìi quy, vuâng phña nam àûúåcduâng nhû möåt vuâng àïí àöëi chiïëu.

Caác biïën söë phaãn aánh àiïìu kiïån thõ trûúâng laâ biïën trïî vïì GDP cuãatónh trïn àêìu ngûúâi (nhên dên tïå trïn àêìu ngûúâi), töëc àöå àö thõ hoaá(tó lïå dên söë thaânh thõ trïn töíng dên söë), mêåt àöå dên cû (söë ngûúâitrïn möåt kilömeát vuöng), vaâ mêåt àöå àûúâng, àûúâng raãi nhûåa vaâàûúâng sùæt (söë kilömeát trong phaåm vi möåt kilömeát vuöng). Ba biïënsöë àêìu phaãn aánh sûác mua cuãa tónh, coân ba biïën sau thïí hiïån sûåthuêån tiïån vïì giao thöng. Àûúâng saá, bao göìm caã àûúâng àaä vaâ chûaraãi nhûåa. Vò saãn phêím cuãa doanh nghiïåp nöng thön chuã yïëu àûúåctiïu thuå trong nöåi tónh nïn sûác mua cuãa tónh laâ möåt yïëu töë quantroång quyïët àõnh sûå phaát triïín cuãa doanh nghiïåp nöng thön. GDPàûúåc xeát àïën àöå trïî àïí traánh vêën àïì möëi quan hïå nhên quaã nghõch,vò doanh nghiïåp nöng thön coá àoáng goáp vaâo GDP hiïån taåi.

Chuáng töi thïm vaâo hai biïën söë àïí phaãn aánh mûác àöå múã cûãa cuãatónh: kim ngaåch xuêët khêíu trïn àêìu ngûúâi (nhên dên tïå trïn àêìungûúâi) vaâ FDI trïn àêìu ngûúâi (nhên dên tïå trïn àêìu ngûúâi). Xuêëtkhêíu cuäng laâ biïën trïî vò xuêët khêíu cuãa doanh nghiïåp nöng thönchiïëm möåt tó lïå lúán trong töíng kim ngaåch xuêët khêíu. FDI khöng chólaâ thûúác ào àöå múã maâ coân ào lûúâng caã mûác àöå sùén coá nguöìn vöëntrong tónh. Chuáng töi khöng coá söë liïåu vïì lûúång FDI àêìu tû vaâo khu



vûåc nöng thön, khöng thò coá thïí böí sung thïm vaâo lûúång vöën sùéncoá úã khu vûåc nöng thön.

Vïì vöën con ngûúâi, chuáng töi duâng tó lïå söë caán böå kyä thuêåt coábùçng cêëp trong khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön. Vïì sûå tûúng taácvúái khu vûåc nhaâ nûúác, nhû trong trûúâng húåp xeát àïën àiïìu kiïån banàêìu, chuáng töi duâng giaá trõ trïn àêìu ngûúâi cuãa doanh nghiïåp nhaânûúác vaâ lûúång vöën cuãa doanh nghiïåp nhaâ nûúác trïn möîi cöng nhênúã tûâng tónh. Phêìn lúán caác cuöåc caãi caách kinh tïë àïìu àûúåc thûåc hiïånthöëng nhêët trong caã nûúác, nïn taác àöång cuãa chuáng khöng roä raâng,vúái biïën giaã thúâi gian maâ chuáng töi àûa thïm vaâo pheáp höìi quy.Möåt ngoaåi lïå laâ, trong thúâi kyâ tûâ nùm 1978 àïën 1983, hïå thöëng khoaánhöå àûúåc aáp duång tûâ tûâ vaâ khöng àöìng àïìu trong caã nûúác. Vò thïë,chuáng töi àûa vaâo möåt biïën söë ào lûúâng tó lïå söë laâng àaä aáp duång hïåthöëng khoaán höå trong tûâng nùm àïí tñnh taác àöång cuãa cuöåc caãi caáchnaây. Hai cuöåc caãi caách lúán khaác vaâ nhûäng thay àöíi chñnh saách àaädiïîn ra trong nùm 1984 vaâ 1992. Taác àöång cuãa chuáng chó coá thïí àûúåcxaác àõnh bùçng caách nhòn vaâo biïën giaã thúâi gian.

Hai biïën söë àûúåc duâng àïí ào lûúâng quyä nguöìn lûåc tûúng àöëi cuãatónh: Möåt laâ diïån tñch àêët canh taác trïn àêìu ngûúâi (mêîu trïn àêìungûúâi: möåt mêîu = 1/15 heác ta); vaâ hai laâ lûúång vöën trïî trïn àêìungûúâi (nhên dên tïå trïn àêìu ngûúâi); caã hai àïìu chó àûúåc duâng chokhu vûåc nöng thön. Chuáng töi khöng coá söë liïåu àêìy àuã vïì lao àöång,vò thïë dên söë nöng thön àûúåc duâng àïí thay thïë. Lûúång vöën trïn àêìungûúâi laâ biïën trïî àïí traánh tñnh chêët nöåi sinh cuãa biïën naây. Vïì hònhthûác súã hûäu cöng cöång, chuáng töi duâng tó troång saãn lûúång do caácdoanh nghiïåp hûúng trêën saãn xuêët trong töíng saãn lûúång cuãa doanhnghiïåp nöng thön cuãa tónh.

Cuöëi cuâng, biïën giaã thúâi gian àûúåc àûa vaâo cho caác nùm, vúáinùm 1979 laâ nùm tham chiïëu. Tuy caác biïën giaã thúâi gian naây chûáaàûång rêët nhiïìu thöng tin, tûâ sûå thay àöíi chñnh saách cuãa chñnh phuãàïën caác tiïën böå kyä thuêåt, nhûng chuáng töi chuã yïëu sûã duång chuángàïí àaánh giaá taác àöång cuãa caác cuöåc caãi caách kinh tïë lúán, nhêët laâ haicuöåc caãi caách nùm 1984 vaâ 1992.

Àöëi vúái thúâi kyâ 1970 àïën 1997, chuáng töi khöng thiïët lêåp àûúåc



chuöîi söë liïåu hoaân chónh cho ba biïën söë vïì giao thöng, tó lïå söë caánböå kyä thuêåt vaâ vöën cuãa doanh nghiïåp nhaâ nûúác trïn möîi cöng nhên.Tuy phaãi boã böën biïën söë àêìu tiïn, nhûng chuáng töi àaä duâng tó troångsaãn lûúång trïî cuãa cöng nghiïåp nheå trong töíng saãn lûúång cöngnghiïåp àïí thay thïë cho biïën söë cuöëi cuâng. So saánh vúái biïën söë banàêìu, biïën söë múái coá hai haån chïë. Möåt laâ, tó troång cuãa cöng nghiïåpnheå laâ thûúác ào cho toaân böå ngaânh trong tónh chûá khöng chó riïngcho khu vûåc quöëc doanh. Hai laâ, cöng nghiïåp nheå trong thöëng kïcuãa Trung Quöëc àûúåc phên loaåi dûåa trïn saãn phêím, chûá khöngphaãn aánh cûúâng àöå sûã duång vöën trong quaá trònh saãn xuêët.

Viïåc phên loaåi saãn lûúång cuãa doanh nghiïåp nöng thön trûúác vaâsau nùm 1978 cuäng khaác nhau. Trûúác nùm 1978, chó coá nhûängdoanh nghiïåp cöng nghiïåp múái àûúåc thöëng kï, coân sau nùm 1978,têët caã moåi loaåi doanh nghiïåp (chïë taác, xêy dûång, giao thöng vaâ dõchvuå) àïìu àûúåc theo doäi. Àïí coá àûúåc möåt thûúác ào thöëng nhêët vïì saãnlûúång cuãa doanh nghiïåp nöng thön, chuáng töi cöång thïm vaâo saãnlûúång cuãa caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp vaâ saãn lûúång cuãa caác hoaåtàöång phuå trúå cho nhûäng nùm trûúác 1978, coân cöång thïm saãn lûúångcuãa têët caã caác doanh nghiïåp vaâ saãn lûúång cuãa caác hoaåt àöång phuå trúåcho nhûäng nùm tûâ nùm 1978 trúã ài. Tuy phaåm vi thöëng kï cuãa haithúâi kyâ naây khöng hoaân toaân khúáp nhau, nhûng chuáng töi tin rùçngsûå khaác biïåt khöng lúán.

KÏËT QUAÃ HÖÌI QUYKÏËT QUAÃ HÖÌI QUY

Chuáng töi àaä chaåy hai mö hònh cho tûâng böå söë liïåu: möåt laâ, khikhöng coá biïën giaã vuâng, vaâ hai laâ, khi coá caác biïën giaã àoá. Kïët quaãcuãa böën mö hònh naây àûúåc trònh baây trong Baãng 4.16. Trûúác hïët,chuáng ta haäy baân àïën kïët quaã dûåa trïn böå söë liïåu nùm 1978-97.

Kïët quaã dûåa trïn böå söë liïåu nùm 1978-97. Trûâ giaá trõ saãn lûúång cuãadoanh nghiïåp nöng thön nùm 1978, têët caã caác biïën söë khaác àïìu coákïët quaã tûúng tûå trong hai pheáp höìi quy khi khöng coá (mö hònh 1)vaâ coá (mö hònh 2) biïën giaã vuâng. Trong mö hònh 1, núi khöng coá




Baãng 4.16. Caác kïët quaã höìi quyBaãng 4.16. Caác kïët quaã höìi quy

1978-97 1970-971978-97 1970-97Biïën söë Biïën söë (1)(1) (2)(2) (3)(3) (4)(4)Hùçng söë 1.468,90* 1,330,4* -914,45** 112,23

(294,29) (378,27) (496,00) (543,53)GDP trïî 1,69* 1,70* 0,48* 0,74*

(0,14) (0,14) (0,15) (0,16)Àö thõ hoaá 659,80 -383,97 -537,65 -6176,3*

(588,93) (679,89) (606,89) (1.576,9)Mêåt àöå dên söë 0,04 -0,24 -0,12 -1,4*

(0,27) (0,35) (0,30) (0,45)Àûúâng böå -1.723,9* -1.285,2**

(581,52) (716,19)Àûúâng traãi nhûåa 1.528,6* 1.371,2*

(516,19) (516,87)Àûúâng sùæt 1.631,3* 4.404,1*

(668,08) (1.092,6)Xuêët khêíu trïî -0,93* -1,08* 1,34* 1,08* bònh quên àêìu ngûúâi (0,16) (0,17) (0,28) (0,28)FDI trïn àêìu ngûúâi 3,43* 3,49* 2,37* 2,44*

(0,50) (0,50) (0,52) (0,51)Tó lïå söë kyä thuêåt viïn -2.458,2 -117,62

(2.687,4) (2.724,6)Giaá trõ cuãa doanh nghiïåp 0,25* 0,24* -0,16** -0,07 quöëc doanh trïn àêìu ngûúâi 0,09 (0,09) (0,87) (0,08)Vöën cuãa doanh nghiïåp quöëc doanh trïn -0,02* -0,02* 14,94 -229,811 cöng nhên (tó lïå cuãa cöng nghiïåp nheå) (0,006) (0,006) (122,48) (150,89)Nguöìn nhên lûåc -14,31 -23,56 105,46 67,33

(241,91) (236,19) (300,28) (292,72)Diïån tñch àêët trïn àêìu ngûúâi -46,23 -15,94 6,64 143,97*

(33,70) (45,56) (38,96) (59,027)Diïån tñch àêët trïn àêìu 0,70* 0,86* 1,01* 0,92*ngûúâi trïî (0,20) (0,20) (0,16) (0,16)Tó troång saãn lûúång cuãa caác -723,81* -855,06* 407,73 287,02doanh nghiïåp cöng cöång (240,60) (242,12) (304,58) (307,50)Giaá trõ doanh nghiïåp nöng thön 7,23* 3,83 3,74 3,70luác àêìu/àêìu ngûúâi (1,50) (2,07) (6,25) (6,15)Giaá trõ doanh nghiïåp quöëc doanh 0,64 0,43 -0,03 1,10*luác àêìu /àêìu ngûúâi (0,42) (0,47) (0,26) (0,36)Giaá trõ vöën doanh nghiïåp quöëc doanh -4,52* -2,64* 303,27* 236,97** luác àêìu trïn 1 cöng nhên (tó troång ban (0,78) (0,97) (100,66) (123,86)àêìu trong ngaânh cöng nghiïåp nheå)Thaânh phöë lúán -1.019,3* 1.129,2*

(406,56) (519,94)Tónh duyïn haãi 175,03** 412,74*

(97,45) (132,17)Têy Nam -85,10 -282,47*

(111,51) (94,69)Têy Bùæc -164,96 -587,79*

(125,08) (161,00)Bùæc -192,87 -415,52*

(133,38) (131,67)* Coá yá nghôa úã mûác yá nghôa 5%.** Coá yá nghôa úã mûác yá nghôa 10%.Ghi chuá: Àöå lïåch chuêín àûúåc nïu trong ngoùåc.Nguöìn: Tñnh toaán cuãa taác giaã.


biïën giaã vuâng, saãn lûúång ban àêìu cuãa doanh nghiïåp nöng thön coátaác àöång lúán, thuêån chiïìu àïën sûå phaát triïín trong tûúng lai cuãadoanh nghiïåp nöng thön. Tuy nhiïn, khi àûa biïën giaã vuâng vaâo thòtaác àöång thuêån chiïìu àaä biïën mêët, àiïìu àoá cho thêëy, sûå biïën thiïnban àêìu trong qui mö cuãa khu vûåc cöng nghiïåp nöng thön manghònh thaái theo vuâng rêët roä rïåt. Nhû nùm biïën giaã vuâng naây cho thêëy,trong khi caã ba vuâng coân laåi àïìu khöng coá sûå khaác biïåt àaáng kïí sovúái vuâng phña nam thò caác thaânh phöë lúán laåi tuåt laåi phña sau, coân caáctónh duyïn haãi giûä võ trñ dêîn àêìu. Võ trñ àûáng àêìu cuãa caác tónhduyïn haãi khöng coá gò laâ laå, vò chuáng àaä coá möåt truyïìn thöëng lõchsûã rêët coá lúåi, vaâ coá khaã nùng tiïëp cêån töët hún àïën vöën vaâ thõ trûúângnûúác ngoaâi. Tuy nhiïn, sûå khaác nhau giûäa vuâng phña nam vaâ caácvuâng khaác khöng lúán, xeát vïì yá nghôa kinh tïë (chó coá 175 nhên dên tïåtrïn àêìu ngûúâi), chûáng toã sûå àoáng goáp cuãa nhûäng àùåc àiïím nöåithên chûa àûúåc xeát àïën cuäng khöng lúán. Kïët luêån vïì hai vuâng phñatêy (têy nam vaâ têy bùæc) khöng khaác hai vuâng trung têm (phña namvaâ phña bùæc) chûáng toã sûå laåc hêåu trong phaát triïín doanh nghiïåpnöng thön úã miïìn têy khöng phaãi do caác àùåc àiïím “ laåc hêåu bêímsinh” cuãa chuáng gêy ra, nhû sûå thiïëu vùæng töë chêët doanh nhên haykhöng coá truyïìn thöëng thûúng maåi, maâ laâ do thõ trûúâng yïëu keám,àiïìu kiïån giao thöng khoá khùn vaâ caác biïën söë khaác àaä thïí hiïån rêëtroä trong pheáp höìi quy cuãa chuáng töi. Kïët luêån cho rùçng, ba thaânhphöë lúán tuåt xa àùçng sau vuâng miïìn nam (sûå khaác biïåt laâ 1.019 nhêndên tïå trïn àêìu ngûúâi) àaä ñt nhiïìu gêy nïn sûå ngaåc nhiïn. Möåt caáchgiaãi thñch laâ, tuy chuáng coá àiïìu kiïån thuêån lúåi hún nhiïìu, nhû caácbiïën söë duâng trong höìi quy àaä cho thêëy, nhûng nhûäng àiïìu kiïån àoálaåi khöng taåo ra àûúåc nhûäng thaânh cöng tûúng ûáng.

Àöëi vúái hai biïën söë phaãn aánh khu vûåc doanh nghiïåp nhaâ nûúáccuãa tónh trong nùm 1978, qui mö cuãa khu vûåc naây khöng coá aãnhhûúãng àaáng kïí àïën sûå phaát triïín tûúng lai cuãa doanh nghiïåp nhaânûúác, nhû sûå thöëng trõ cuãa cöng nghiïåp nheå àaä caãi thiïån àaáng kïítriïín voång phaát triïín doanh nghiïåp nöng thön cuãa tónh. Àiïìu kiïånban àêìu cuãa khu vûåc doanh nghiïåp nhaâ nûúác àaä àùåt nïìn moáng chosûå chuyïín giao cöng nghïå sang cho khu vûåc doanh nghiïåp nöng



thön. Kïët quaã naây cho thêëy, qui mö ban àêìu cuãa khu vûåc doanhnghiïåp nhaâ nûúác khöng phaãi laâ möåt vêën àïì xeát vïì mùåt naây; yïëu töëquan troång laâ sûác nùång cuãa noá. Kïët luêån naây àaä hêåu thuêîn cho lêåpluêån vïì lúåi thïë so saánh, möåt lêåp luêån nhêën maånh vaâo võ trñ cuãa nöngthön Trung Quöëc trong caác ngaânh sûã duång nhiïìu lao àöång.

Àïën àêy, chuáng ta chuyïín qua kïët quaã cuãa caác àiïìu kiïån vïì thõtrûúâng vaâ giao thöng. GDP trïî trïn àêìu ngûúâi laâ chó söë quan troångnhêët vaâ rêët coá aãnh hûúãng, phaãn aánh cêìu cuãa thõ trûúâng vïì saãn phêímcuãa doanh nghiïåp nöng thön. GDP trïn àêìu ngûúâi tùng thïm möåtnhên dên tïå, seä khiïën saãn lûúång trïn àêìu ngûúâi cuãa doanh nghiïåpnöng thön trong nùm sau tùng thïm 1,7 nhên dên tïå. Phaãn aánh bùçngkhaái niïåm àöå co giaän, àiïìu naây coá nghôa laâ, GDP trïn àêìu ngûúâitùng 1% seä laâm saãn lûúång cuãa doanh nghiïåp nöng thön (àaánh giaátaåi giaá trõ trung bònh cuãa biïën) tùng 1,89%. Traái laåi, àö thõ hoaá vaâ mêåtàöå dên cû khöng coá vai troâ àaáng kïí. Vïì phûúng tiïån giao thöng, mêåtàöå àûúâng raãi nhûåa vaâ àûúâng sùæt àaä laâm tùng saãn lûúång doanhnghiïåp nöng thön àaáng kïí. Tuy nhiïn, saãn lûúång cuãa doanh nghiïåpnöng thön coá quan hïå ngûúåc chiïìu vúái mêåt àöå cuãa têët caã caác loaåiàûúâng saá, möåt kïët quaã rêët khoá hiïíu. Khi loaåi biïën söë naây ra khoãipheáp höìi quy thò taác àöång thuêån chiïìu cuãa àûúâng raãi nhûåa àaä biïënmêët. Àiïìu naây cho thêëy, hai biïën naây coá möëi tûúng quan chùåt cheävúái nhau (hïå söë tûúng quan cuãa chuáng laâ 0,74). Mùåc duâ aãnh hûúãngcuãa caã hai loaåi àûúâng naây àïìu khöng lúán, nhûng tûâ pheáp höìi quy,chuáng töi àaä ruát ra àûúåc rùçng, àûúâng raãi nhûåa coá vai troâ quan troånghún àûúâng saá thöng thûúâng trong viïåc cung cêëp caác phûúng tiïångiao thöng töët hún cho khu vûåc cöng nghiïåp nöng thön.

Vúái hai biïën söë ào lûúâng àöå múã cûãa cuãa tónh, xuêët khêíu trïî coá taácàöång tiïu cûåc, coân FDI coá taác àöång tñch cûåc; vaâ caã hai taác àöång àïìulúán. Taác àöång tiïu cûåc cuãa xuêët khêíu dûúâng nhû àaä chûáng toã rùçngcêìu cuãa nûúác ngoaâi àaä triïåt tiïu tùng trûúãng cuãa doanh nghiïåp nöngthön. Tuy nhiïn, kïët quaã khoá hiïíu naây àaä àaão ngûúåc khi chaåy höìiquy dûåa trïn böå söë liïåu nùm 1970-97. Vò xuêët khêíu trong thêåp niïn70 tûúng àöëi nhoã nïn thïm nhûäng nùm naây vaâo phên tñch cho pheápchuáng ta thïí hiïån àûúåc sûå tùng lïn nhanh choáng cuãa xuêët khêíu



trong thêåp niïn 80. Taác àöång tñch cûåc cuãa FDI àaä chûáng minh chotêìm quan troång cuãa vöën nûúác ngoaâi trong viïåc taâi trúå cho cöngnghiïåp hoaá nöng thön Trung Quöëc. Àöå co giaän cuãa taác àöång tñchcûåc naây laâ 0,12 (mö hònh 2), tûác laâ 1% tùng lïn trong FDI trïn àêìungûúâi cuãa möåt tónh seä mang laåi 0,12% tùng lïn trong saãn lûúång cuãadoanh nghiïåp nöng thön trïn dên söë nöng thön.

Biïën söë ào lûúâng trûä lûúång vöën con ngûúâi trong khu vûåc doanhnghiïåp nöng thön – tó lïå caán böå kyä thuêåt trong lûåc lûúång lao àöång– coá aãnh hûúãng lúán àïën qui mö cuãa khu vûåc naây. Kïët quaã naây coáthïí do hai nguyïn nhên. Thûá nhêët, chuáng töi chó xeát àïën söë caán böåkyä thuêåt coá bùçng cêëp, trong khi nhiïìu caán böå kyä thuêåt úã nöng thönlaåi khöng coá bùçng chñnh quy naâo hïët. Coá nghôa laâ, biïën söë maâ chuángtöi sûã duång trong pheáp höìi quy àaä àaánh giaá thêëp söë lûúång caán böåkyä thuêåt trong khu vûåc cöng nghiïåp nöng thön. Thûá hai, vò caácdoanh nghiïåp nöng thön chuã yïëu tham gia vaâo caác ngaânh sûã duångnhiïìu lao àöång, nhûng khöng àoâi hoãi nhiïìu lao àöång tinh xaão, nïncoá nhiïìu caán böå kyä thuêåt, khöng nhêët thiïët coá nghôa laâ saãn lûúång seäcao hún.

Àïën àêy, chuáng ta haäy chuyïín sang thaão luêån möëi liïn hïå giûäadoanh nghiïåp nöng thön vaâ khu vûåc doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Xuhûúáng thiïn vïì cöng nghiïåp chïë taác nheå cuãa khu vûåc nhaâ nûúáckhöng nhûäng coá aãnh hûúãng tñch cûåc àïën quy mö cuãa khu vûåcdoanh nghiïåp nöng thön maâ coân àïën quy mö cuãa chñnh noá nûäa. Àöåco giaän laâ khoaãng 0,24 (mö hònh 2). Mùåc duâ khöng liïn quan àïënviïåc tónh coá bùæt àêìu vúái möåt khu vûåc quöëc doanh röång lúán haykhöng, nhûng khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön thûåc sûå àaä àûúåc lúåitûâ möåt khu vûåc doanh nghiïåp nhaâ nûúác röång lúán trong caác bûúácphaát triïín tiïëp theo.

Viïåc aáp duång hïå thöëng khoaán höå khöng coá taác duång àaáng kïí.Biïën söë vïì hïå thöëng khoaán höå chó biïën thiïn trong thúâi kyâ tûâ nùm1978 àïën 1983, sau nùm 1983, hêìu nhû têët caã caác xaä àïìu àaä aáp duångkhoaán höå. Giai àoaån caãi caách khoaán höå àaánh dêëu bùçng sûå àònh trïåtûúng àöëi cuãa sûå phaát triïín doanh nghiïåp nöng thön. Caãi caách àaälaâm tùng nùng suêët nöng nghiïåp vaâ thuác àêíy viïåc tñch luäy vöën ban



àêìu cho caác doanh nghiïåp nöng thön cêët caánh; tuy nhiïn, taác àöångcuãa noá àïën sûå phaát triïín tûác thúâi cuãa doanh nghiïåp nöng thön rêëtyïëu, vò khu vûåc nöng thön àaä bõ cuöën huát vaâo viïåc tùng saãn xuêëtnöng nghiïåp.

Àöëi vúái hai biïën söë thïí hiïån quyä nguöìn lûåc cuãa tónh, thò diïån tñchàêët canh taác trïn àêìu ngûúâi khöng coá taác àöång lúán, mùåc duâ taác àöångcuãa noá mang dêëu êm, coân vöën nöng thön trïn àêìu ngûúâi thò coá taácàöång thuêån chiïìu lúán. Tuy chuáng töi thêëy coá sûå khaác biïåt vïì quyä àêëtgiûäa hai nhoám tónh coá trònh àöå phaát triïín doanh nghiïåp nöng thönkhaác nhau, nhûng sûå khaác biïåt naây àaä biïën mêët trong phên tñch àabiïën. Quyä vöën àaä taåo ra sûå chïnh lïåch lúán vïì qui mö cuãa khu vûåcdoanh nghiïåp nöng thön úã caác tónh.

Cuöëi cuâng, chuáng ta haäy xeát àïën chûác nùng cuãa caác doanhnghiïåp cöng cöång. Tó troång giaá trõ saãn lûúång do caác doanh nghiïåpcöng cöång taåo ra coá taác àöång ngûúåc chiïìu lúán àïën qui mö cuãa khuvûåc doanh nghiïåp nöng thön. Theo ûúác tñnh trong mö hònh, 2,1%tùng lïn trong tó troång cuãa doanh nghiïåp nhaâ nûúác, seä laâm töíng saãnlûúång cuãa doanh nghiïåp nöng thön giaãm 0,61%.

Kïët quaã dûåa trïn böå söë liïåu nùm 1970-97. Trong pheáp höìi quy dûåatrïn böå söë liïåu nùm 1970-97, ûúác tñnh vïì GDP trïn àêìu ngûúâi, FDItrïn àêìu ngûúâi, hïå thöëng khoaán höå, vöën trïn àêìu ngûúâi, vaâ qui möban àêìu cuãa khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön, àïìu àûúåc lûúång hoaágiöëng nhû trong pheáp höìi quy vúái böå söë liïåu nùm 1978-97. Chuángtöi boã qua caác kïët quaã àoá úã àêy àïí têåp trung vaâo nhûäng biïën söë chokïët quaã khaác biïåt. Nhûäng kïët quaã khaác biïåt naây chuã yïëu laâ do àûathïm caác söë liïåu trûúác nùm 1978 vaâo phên tñch höìi quy.

Trung Quöëc trong thêåp niïn 70 vêîn theo àuöíi chiïën lûúåc phaáttriïín ûu tiïn cöng nghiïåp nùång, vaâ rêët nhiïìu quyïët àõnh bêët húåp lyávïì àõa àiïím àùåt caác xñ nghiïåp àaä àûúåc àûa ra. Trong nhûäng nùm 60vaâ àêìu nhûäng nùm 70, bïn caånh aáp lûåc tûâ caác nûúác phûúng Têy,Trung Quöëc coân bõ nguy cú buâng nöí chiïën tranh vúái Liïn Xö aámaãnh. Vò thïë, rêët nhiïìu nhaâ maáy àaä cöë tònh àûúåc àùåt úã nhûäng tónhnùçm sêu trong luåc àõa, nhiïìu khi laâ úã vuâng nuái maâ chûa hïì coá khaã



nùng ài laåi bùçng bêët kïí phûúng tiïån giao thöng hiïån àaåi naâo. Rêëtnhiïìu nhûäng kïët quaã thïí hiïån trong pheáp höìi quy cuãa chuáng töi dûåatrïn böå söë liïåu nùm 1970-97, àaä chûáng toã sûå bêët húåp lyá naây.

Kïët quaã àaáng chuá yá nhêët laâ àöëi vúái biïën söë vïì àö thõ hoaá, mêåt àöådên cû vaâ diïån tñch àêët canh taác trïn àêìu ngûúâi. Hai biïën söë àêìu coátaác àöång ngûúåc chiïìu lúán àïën qui mö cuãa khu vûåc doanh nghiïåpnöng thön úã tónh, coân biïën söë cuöëi cuâng coá taác àöång thuêån chiïìu lúán.Nhûäng kïët quaã naây hïët sûác traái ngûúåc vúái nhûäng gò coá àûúåc vúái böåsöë liïåu nùm 1978-97, nhûng laåi hoaân toaân ùn khúáp vúái chiïën lûúåc böëtrñ xñ nghiïåp trong thêåp niïn 70, àoá laâ àûa caác xñ nghiïåp vïì nhûängtónh coá nöng thön dên cû thûa thúát. Thïm vaâo àoá, möëi liïn hïå thuêånchiïìu giûäa khu vûåc doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ khu vûåc doanhnghiïåp nöng thön àaä khöng xuêët hiïån, mùåc duâ qui mö ban àêìu cuãakhu vûåc doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ tó troång cöng nghiïåp nheå chïë taácnùm 1970 coá aãnh hûúãng tñch cûåc àïën sûå phaát triïín tûúng lai cuãadoanh nghiïåp nöng thön. Tuy vêåy, mùåc cho chiïën lûúåc böë trñ xñnghiïåp bêët húåp lyá, hai vuâng sêu trong luåc àõa vaâ vuâng phña bùæc vêîntuåt hêåu so vúái vuâng phña nam, coân vuâng naây vêîn àûáng àùçng sauvuâng duyïn haãi vaâ caác thaânh phöë lúán.

Nhûäng pheáp höìi quy múái cuäng àaä cho nhiïìu kïët quaã lyá thuá cêìnàûúåc thaão luêån kyä hún. Traái vúái pheáp höìi quy dûåa trïn böå söë liïåunùm 1978-97, xuêët khêíu trïî coá taác àöång lúán, thuêån chiïìu àïën saãnlûúång cuãa doanh nghiïåp nöng thön nùm sau. Àiïìu naây chuã yïëu doböå söë liïåu múái àaä xeát àïën sûå tùng trûúãng xuêët khêíu nhanh choángsau nùm 1978. Hún nûäa, tó troång cuãa caác doanh nghiïåp cöng cöångkhöng liïn quan àïën quy mö cuãa khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön.Kïët quaã naây phaãn aánh möåt thûåc tïë, trûúác nùm 1978, chó coá caác doanhnghiïåp cöng cöång múái àûúåc pheáp hoaåt àöång, vaâ nhûäng khaác biïåt chóxuêët hiïån tûâ sau khi caãi caách àûúåc bùæt àêìu.

Quan troång hún, caác pheáp höìi quy múái coân cho thêëy xu hûúángdaâi haån trong sûå phaát triïín doanh nghiïåp nöng thön. Trong khipheáp höìi quy dûåa trïn söë liïåu nùm 1978-97 khöng thïí hiïån roä hònhthaái theo thúâi gian, thò caác pheáp höìi quy múái àaä cho thêëy roä nhûänghònh thaái naây, theo àoá, toaân böå giai àoaån 1970-97 coá thïí àûúåc chia



laâm ba thúâi kyâ nhoã: thúâi kyâ 1970-83, 1984-91, vaâ 1992-97. Nhûängnùm bùæt àêìu cuãa hai thúâi kyâ sau – nùm 1984 vaâ 1992 – àaánh dêëunhûäng caãi caách quan troång vaâ sûå thay àöíi chñnh saách. Nùm 1984, hïåthöëng cöng xaä chñnh thûác bõ xoaá boã, caác doanh nghiïåp tû nhên àûúåcchñnh thûác thûâa nhêån, vaâ cuöåc caãi caách thaânh thõ àûúåc phaát àöång.Nùm 1992, Àùång Tiïíu Bònh àaä àïën thùm miïìn nam vaâ kïu goåi tiïëptuåc caãi caách, chêëm dûát nhûäng biïån phaáp haâ khùæc keáo daâi ba nùm àöëivúái doanh nghiïåp nöng thön. Taác àöång cuãa caác cuöåc caãi caách vaâthay àöíi chñnh saách naây àûúåc phaãn aánh trong biïën giaã nùm nhû àaäûúác lûúång trong mö hònh 4. Biïën giaã nùm trûúác nùm 1984 khöng coásûå khaác biïåt lúán so vúái nùm khúãi àiïím 1971, biïën giaã nùm trong thúâikyâ 1984-91 coá aãnh hûúãng múâ nhaåt, vaâ biïën giaã nùm trong thúâi kyâ1992-97 coá aãnh hûúãng lúán. Nïëu lêëy nùm 1984 laâm nùm phên kyâ, thògiaá trõ trung bònh cuãa caác biïën giaã nùm tûâ trûúác nùm 1984 laâ 135,5,coân sau nùm 1984 (tñnh caã nùm 1984) laâ 771,6. Thöëng kï F àïí kiïímàõnh hai giaá trõ trung bònh naây coá khaác nhau hay khöng, bùçng 4,01,lúán hún giaá trõ cêìn thiïët vúái mûác yá nghôa 5%. Nïëu lêëy nùm 1992 laâmnùm phên kyâ thò giaá trõ trung bònh cuãa caác biïën giaã trûúác nùm naâybùçng 282,5, coân sau nùm naây (tñnh caã nùm 1992) laâ 116,58. Thöëng kïF àïí kiïím àõnh hai giaá trõ trung bònh naây coá khaác nhau hay khöng,bùçng 16,72, lúán hún giaá trõ cêìn thiïët úã mûác yá nghôa 1%. Mùåc duâ biïëngiaã nùm chûáa àûång nhiïìu yá nghôa, chûá khöng chó àún thuêìn laâ taácàöång cuãa sûå thay àöíi chñnh saách, nhûng sûå ùn khúáp giûäa hònh thaáitheo thúâi gian àaä ûúác lûúång àûúåc naây vúái thúâi àiïím diïîn ra caãi caáchvaâ thay àöíi chñnh saách khöng thïí giaãi thñch àún giaãn laâ do sûå truânghúåp ngêîu nhiïn.

Caác giaã thuyïëtCaác giaã thuyïët

Sau khi àaä trònh baây nhûäng kïët quaã höìi quy ruát ra, àïën àêy, chuángta coá thïí àaánh giaá giaá trõ cuãa caác giaã thuyïët àûúåc nïu ra tûâ àêìu muåcnaây. Chuáng töi àaä chûáng minh cho hêìu hïët nöåi dung trong giaãthuyïët 1, trûâ viïåc qui mö ban àêìu cuãa khu vûåc doanh nghiïåp nöngthön khöng coá aãnh hûúãng àaáng kïí. Traái laåi, chuáng töi àaä phaát hiïån



thêëy sûå biïën thiïn rêët lúán theo vuâng, trong àoá caác tónh duyïn haãi roäraâng coá lúåi thïë hún hùèn so vúái caác tónh khaác trong caã nûúác. Vúái giaãthuyïët 2, chuáng töi thêëy, thu nhêåp laâ yïëu töë cêìu maånh nhêët thuác àêíysûå phaát triïín nhanh choáng cuãa doanh nghiïåp nöng thön. Caácphûúng tiïån giao thöng vêån taãi cuäng coá àoáng goáp àaáng kïí. Liïnquan àïën giaã thuyïët naây, chuáng töi thêëy, viïåc tham gia vaâo thûúngmaåi thïë giúái vaâ thu huát àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi àaä giuápdoanh nghiïåp nöng thön phaát triïín úã àõa baân tónh. Chuáng töi khöngtòm thêëy nhûäng bùçng chûáng hêåu thuêîn cho giaã thuyïët 3, phêìn naâodo chuáng töi chûa coá söë liïåu àêìy àuã àïí ào lûúâng trûä lûúång vöën conngûúâi trong khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön. Vïì giaã thuyïët 4,chuáng töi àaä tòm thêëy bùçng chûáng roä raâng trong thúâi kyâ 1978-97 chothêëy khu vûåc doanh nghiïåp nhaâ nûúác lúán hún vaâ “ nheå hún” seägiuáp tónh phaát triïín khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön maånh meä.Taác àöång tñch cûåc cuãa caác cuöåc caãi caách kinh tïë, nhû àaä nïu tronggiaã thuyïët 5, àûúåc minh chûáng qua caác cuöåc caãi caách nùm 1984 vaâ1992. Vïì giaã thuyïët liïn quan àïën quyä nguöìn lûåc, giaã thuyïët 6, àaätòm thêëy bùçng chûáng thuyïët phuåc hêåu thuêîn cho luêån cûá vïì quyävöën, nhûng chó coá bùçng chûáng yïëu úát cho luêån cûá vïì quyä àêët trongthúâi kyâ 1978-97. Coân vúái giaã thuyïët cuöëi cuâng, vïì vai troâ cuãa hònhthûác súã hûäu cöng cöång, chuáng töi àaä tòm àûúåc nhûäng bùçng chûángxaác àaáng cho thêëy, hònh thûác súã hûäu cöng cöång xuêët hiïån caângnhiïìu trïn àõa baân tónh thò caâng coá taác àöång tiïu cûåc àïën khu vûåcdoanh nghiïåp nöng thön trong thúâi kyâ 1978-97. Tuy nhiïn, taác àöångtiïu cûåc naây biïën mêët nïëu chuáng ta múã röång böå söë liïåu àûa thïmvaâo söë liïåu nùm 1970-77. Phaát hiïån cuöëi cuâng naây coá thïí giaãi thñchàûúåc búãi leä, trûúác nùm 1978, chó coá caác doanh nghiïåp cöng cöång múáiàûúåc pheáp hoaåt àöång.

CÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC NHÒN TÛÂCÖNG NGHIÏÅP HOAÁ NÖNG THÖN TRUNG QUÖËC NHÒN TÛÂTRIÏÍN VOÅNG CUÃA ÀÖNG AÁTRIÏÍN VOÅNG CUÃA ÀÖNG AÁ

Kinh nghiïåm cöng nghiïåp hoaá nöng thön cuãa Trung Quöëc phuâ húåp



àïën mûác àöå naâo vúái bûác tranh toaân caãnh cuãa Àöng AÁ? Trung Quöëcchùæc chùæn coá nhûäng neát àùåc thuâ xuêët phaát tûâ giai àoaån kïë hoaåchhoaá trûúác àêy, cuäng nhû gùæn liïìn vúái thúâi kyâ chuyïín àöíi hiïån naysang nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Tuy nhiïn, quan troång hún laâ noá coánhûäng neát tûúng àöìng vúái quaá trònh cöng nghiïåp hoaá trong thúâi kyâàêìu cuãa hai nïìn kinh tïë Àöng AÁ laâ Nhêåt Baãn vaâ Àaâi Loan. Neátchung trong ba nïìn kinh tïë naây laâ cöng nghiïåp hoaá nöng thön àitheo con àûúâng hònh thaânh caác doanh nghiïåp nhoã, sûã duång nhiïìulao àöång vaâ mang tñnh àõa phûúng, trong khu vûåc nöng thön.Ngoaâi ra, cöng nghiïåp hoaá nöng thön àûúåc bùæt àêìu ngay tûâ nhûängngaây àêìu cuãa thúâi kyâ cêët caánh cuãa ba nïìn kinh tïë naây. Àiïìu naâyhoaân toaân traái ngûúåc vúái kinh nghiïåm cuãa caác nïìn kinh tïë Àöng AÁkhaác nhû Haân Quöëc, Thaái Lan, Malaixia vaâ Inàönïxia, nhûäng nûúácàaä lûåa choån chñnh saách cuãa chñnh phuã uãng höå viïåc thiïët lêåp caácdoanh nghiïåp thaânh thõ lúán. Ngay tûâ àêìu thêåp niïn 80, möåt söë quöëcgia nhû Haân Quöëc hay Thaái Lan àaä bùæt àêìu múã röång cöng nghiïåpthaânh thõ sang caác vuâng nöng thön. Haân Quöëc xem ra khaá thaânhcöng trong viïåc naây (Otsuka vaâ Reardon 1998), nhûng tònh hònh úãThaái Lan thò vêîn gêìn nhû khöng coá gò thay àöíi (Poapongsakorn1995).6 Àïí phên loaåi, chuáng töi goåi chiïën lûúåc maâ Trung Quöëc, ÀaâiLoan vaâ Nhêåt Baãn sûã duång laâ chiïën lûúåc baãn àõa, coân chiïën lûúåc maâcaác nûúác khaác aáp duång laâ chiïën lûúåc thuác àêíy. Nhiïìu nghiïn cûáuàaä so saánh kinh nghiïåm cuãa Àöng AÁ vúái caác nûúác àang phaát triïínkhaác, cuäng nhû giûäa caác nûúác Àöng AÁ vúái nhau (ngoaâi Ngên haângThïë giúái 1993, coá thïí xem thïm White 1988; Hughes 1988; Amsden1989; Ranis Hu vaâ Chu 1998; Hayami 1998; Hayami vaâ Aoki 1998vaâ caác nghiïn cûáu khaác). Coá hai trûúâng phaái àaä xuêët hiïån tronggiúái nghiïn cûáu. Trûúâng phaái tên cöí àiïín coi thaânh cöng cuãa ÀöngAÁ nhû möåt thùæng lúåi cuãa thõ trûúâng tûå do vaâ möåt chñnh phuã coá giúáihaån; trûúâng phaái traång thaái phaát triïín thò nhêën maånh àïën vai troâcan thiïåp cuãa chñnh phuã (White vaâ Wade 1988). Trûúâng phaái tên cöíàiïín àaä boã qua sûå can thiïåp rêët sêu cuãa chñnh phuã trong caác nïìnkinh tïë Àöng AÁ; coân trûúâng phaái traång thaái phaát triïín thò khönggiaãi thñch àûúåc vò sao sûå can thiïåp cuãa chñnh phuã laåi thêët baåi trong



caác nûúác àang phaát triïín khaác, nhêët laâ caác nûúác chêu Myä La tinh.Lin (1996) àaä cöë gùæng kïët húåp hai trûúâng phaái naây bùçng caách lêåpluêån rùçng, thaânh cöng cuãa Àöng AÁ laâ nhúâ cêëu truác ngaânh - cöngnghïå úã möîi giai àoaån phaát triïín àaä gùæn chùåt hún vúái lúåi thïë so saánhcuãa möîi nïìn kinh tïë. Trong muåc naây, chuáng ta haäy múã röång luêåncûá cuãa Lin bùçng caách khaão saát hai chiïën lûúåc phaát triïín maâ caácnûúác Àöng AÁ àaä vêån duång. Muåc àñch cuãa chuáng töi khöng phaãi laâàïí àûa ra möåt sûå so saánh hoaân chónh. Chuáng töi chó muöën trònhbaây möåt caách so saánh coá choån loåc, liïn quan trûåc tiïëp àïën nöåi dungcöng nghiïåp hoaá nöng thön, lêëy Trung Quöëc vaâ Àaâi Loan laâm àaåidiïån cho chiïën lûúåc baãn àõa, coân Haân Quöëc vaâ Thaái Lan laâm àaåidiïån cho chiïën lûúåc thuác àêíy.

Sûå tûúng phaãn giûäa Àaâi Loan vaâ Haân Quöëc àaä thu huát sûå quantêm àùåc biïåt maånh meä (Ho 1970; Saith 1987; Otsuka vaâ Reardon1998), möåt phêìn do chuáng laâ hai trong böën nïìn kinh tïë Àöng AÁ àêìutiïn àaä àaåt àïën trònh àöå nïìn kinh tïë cöng nghiïåp hoaá múái trong möåtkhoaãng thúâi gian ngùæn. Trong khi trûúâng phaái tên cöí àiïín nhêënmaånh àïën chûác nùng cuãa thõ trûúâng tûå do vaâ möåt chñnh phuã coá giúáihaån trong sûå tùng trûúãng nhanh choáng cuãa hai nïìn kinh tïë naây, thòtrûúâng phaái traång thaái phaát triïín laåi chuá troång àïën sûå tûúng tûåtrong caách can thiïåp thaânh cöng cuãa chñnh phuã. Tuy nhiïn, bïncaånh àõnh hûúáng xuêët khêíu thò hai nïìn kinh tïë naây coá rêët ñt caác àiïímtûúng àöìng.

Mùåc duâ caã hai nïìn kinh tïë àïìu àaä traãi qua möåt thúâi kyâ thay thïënhêåp khêíu trong nhûäng nùm 50, khi chuáng theo àuöíi nhûäng chñnhsaách rêët giöëng nhau - laäi suêët thêëp, àöìng tiïìn àûúåc àõnh giaá quaá cao,àaánh thuïë nöng nghiïåp - nhûng sûå can thiïåp cuãa chñnh phuã trongnhûäng nùm sau àoá laåi khaác biïåt rêët xa giûäa hai nïìn kinh tïë naây. ÚÃHaân Quöëc, chñnh phuã theo àuöíi möåt chñnh saách ngaânh tñch cûåc,àõnh hûúáng àêìu tû tû nhên vaâo nhûäng ngaânh cöng nghiïåp nhêëtàõnh àûúåc coi laâ söëng coân àöëi vúái toaân böå nïìn kinh tïë (xem caácchûúng cuãa Perkins vaâ Woo-Cumings trong saách naây vaâ Luedde-Neurath 1988). Trong khi thûâa nhêån sûå chuyïín dõch tûâ tûâ cuãa HaânQuöëc tûâ caác ngaânh sûã duång nhiïìu lao àöång sang caác ngaânh sûã duång



nhiïìu vöën, Amsden (1989) àaä nhêën maånh àïën vai troâ cuãa chñnh phuãlaâm cêìu nöëi giûäa caác bûúác nhaãy cuãa hai giai àoaån phaát triïín kïë tiïëpnhau, trong nhiïìu trûúâng húåp chñnh phuã thûåc hiïån bùçng caách cöë yáthiïët lêåp caác mûác giaá tûúng àöëi “ sai” . Caác têåp àoaân lúán àûúåckhuyïën khñch àêìu tû vaâo ngaânh cöng nghiïåp theáp, àoáng taâu, hoaáchêët nùång vaâ saãn xuêët ö tö. Àïí àaãm baão caác doanh nghiïåp lúán coá àuãvöën, chñnh phuã àaä kiïím soaát chùåt cheä hïå thöëng taâi chñnh (Luedde-Neurath 1988). Kïët quaã laâ, cöng nghiïåp hoaá cuãa Haân Quöëc àaä têåptrung quaá mûác vaâo vaâ xung quanh hai thaânh phöë lúán laâ Seoul vaâPusan, coân sûå phaát triïín cuãa caác vuâng nöng thön bõ chêåm trïî.

Ngûúåc vúái Haân Quöëc, Àaâi Loan àaä aáp duång möåt chiïën lûúåctûúng àöëi phi têåp trung hoaá. Mùåc duâ cuäng sûã duång möåt söë chñnhsaách choån loåc àïí thuác àêíy nhûäng ngaânh cöng nghiïåp nhêët àõnh(nhû hoaá chêët nùång trong nhûäng nùm 60), nhûng sûå can thiïåp cuãachñnh phuã nheå nhaâng hún nhiïìu, vaâ hònh thûác cuäng rêët khaác so vúáinhûäng gò chñnh phuã Haân Quöëc àaä aáp duång. Thay cho viïåc kiïím soaátàêìu tû tû nhên trong caã nûúác, chñnh phuã Àaâi Loan àaä aáp duång hònhthûác súã hûäu nhaâ nûúác trong nhûäng ngaânh chuã chöët nhû hoaá chêëtnùång hay cöng nghiïåp theáp. Khu vûåc tû nhên hêìu nhû khöng bõàuång chaåm túái. Àiïìu naây àaä múã ra möåt maãnh àêët röång lúán cho cöngnghiïåp hoaá nöng thön mang tñnh baãn àõa. Möåt chó söë cho hai chiïënlûúåc phaát triïín naây laâ qui mö khaác nhau cuãa caác doanh nghiïåptrong hai nûúác. Nùm 1981, doanh nghiïåp thaânh thõ cúä trung bònh úãHaân Quöëc tuyïín duång 67,8 cöng nhên, coân doanh nghiïåp nöngthön trung bònh thuï 51,5 cöng nhên. Cuäng trong nùm àoá, möåtdoanh nghiïåp thaânh thõ trung bònh cuãa Àaâi Loan chó tuyïín duång coá31,8 cöng nhên, coân doanh nghiïåp nöng thön trung bònh chó thuï18,1 cöng nhên (Otsuka vaâ Reardon 1998).

Taåi sao hai nïìn kinh tïë naây laåi aáp duång nhûäng chiïën lûúåc cöngnghiïåp hoaá khaác nhau nhû vêåy? Saith (1987) àaä àûa ra cêu traã lúâibùçng caách quay trúã laåi vúái nhûäng àiïìu kiïån ban àêìu maâ hai nïìnkinh tïë naây gùåp phaãi. Caã hai àïìu laâ thuöåc àõa cuãa Nhêåt Baãn trûúácChiïën tranh Thïë giúái lêìn thûá II, nhûng Àaâi Loan coá möåt trònh àöåphaát triïín haå têìng nöng thön cao hún nhiïìu so vúái Haân Quöëc. Àiïìu



naây chuã yïëu laâ do chiïën lûúåc cuãa Nhêåt Baãn muöën phaát triïín ÀaâiLoan thaânh möåt thuöåc àõa nöng nghiïåp àïí böí trúå cho sûå phaát triïíncöng nghiïåp cuãa Nhêåt Baãn. Thïm vaâo àoá, Àaâi Loan coân àûúåc hûúãngmöåt möi trûúâng khñ hêåu nöng nghiïåp thuêån lúåi, cho pheáp nûúác naâyphaát triïín möåt nïìn nöng nghiïåp àa daång vaâ coá lúåi nhuêån cao húnnhiïìu, vaâ thùång dû cuãa ngaânh naây àaä cung cêëp nguöìn vöën ban àêìuquan troång cho cöng nghiïåp hoaá nöng thön. Haân Quöëc khöng coáàûúåc sûå may mùæn nhû thïë. Nûúác naây duy trò möåt nïìn nöng nghiïåpàöåc canh, xoay quanh viïåc saãn xuêët gaåo vúái chi phñ rêët töën keám.Cuöëi cuâng, mùåc duâ caã hai àïìu thûåc hiïån caãi caách ruöång àêët, nhûngÀaâi Loan àïí laåi cho caác àõa phûúng nhiïìu quyïìn chuã àöång saáng taåohún Haân Quöëc. Mùåc duâ nhûäng yïëu töë naây hiïín nhiïn àoáng nhûängvai troâ nhêët àõnh trong viïåc hònh thaânh con àûúâng phaát triïín banàêìu cuãa caã hai nïìn kinh tïë, nhûng caác chñnh saách tiïëp theo cuãachñnh phuã úã Haân Quöëc àaä laâm cho vêën àïì thïm nùång nïì, cuäng nhûgêy ra nhûäng vêën àïì múái. Tiïëp theo, chuáng ta haäy so saánh TrungQuöëc vaâ Thaái Lan àïí coá thïm nhûäng hiïíu biïët thêëu àaáo múái vïì vaitroâ cuãa chñnh phuã, cuäng nhû soi saáng thïm cho lêåp luêån cuãa Saith.

Caã Trung Quöëc vaâ Thaái Lan àïìu tiïën haânh cöng nghiïåp hoaánöng thön, nhûng caách tiïëp cêån cuãa hai nûúác naây rêët khaác nhau.Trong khi Trung Quöëc chuã yïëu aáp duång chiïën lûúåc baãn àõa thò ThaáiLan laåi aáp duång chiïën lûúåc thuác àêíy. Tuy vêåy, tûâ “ aáp duång” úã àêyàöi khi gêy hiïíu lêìm, vò noá coá thïí gúåi cho ngûúâi àoåc caãm giaác haichñnh phuã àaä lûåa choån caác chiïën lûúåc khaác nhau naây möåt caách rêëttónh taáo. Àoá ñt ra cuäng khöng phaãi laâ trûúâng húåp cuãa Trung Quöëc.Búãi vò sûå phaát triïín nhanh choáng cuãa cöng nghiïåp nöng thön TrungQuöëc trong thêåp niïn 80 hoaân toaân laâ möåt sûå ngaåc nhiïn àöëi vúái giúáilaänh àaåo.7 ÚÃ Thaái Lan, chñnh phuã tónh taáo hún trong viïåc aáp duångcaác chñnh saách coá chuã yá àïí khuyïën khñch sûå phaát triïín cuãa caácdoanh nghiïåp lúán vaâ sûå têåp trung theo vuâng àõa lyá. Tuy sûå khaácnhau naây phuâ húåp vúái àiïìu kiïån ban àêìu vaâ quyä nguöìn lûåc cuãa hainûúác, nhûng chñnh saách cuãa chñnh phuã àaä tùng thïm sûác maånh choxu thïë xêy dûång caác doanh nghiïåp lúán vaâ têåp trung theo vuâng àõalyá úã Thaái Lan.



Trong nhûäng nùm àêìu cuãa quaá trònh cöng nghiïåp hoaá nöng thönvaâo thêåp niïn 60 vaâ 70, nïìn kinh tïë cuãa Trung Quöëc vaâ Thaái Lanphöí biïën laâ nïìn kinh tïë nöng nghiïåp. Dên söë nöng thön chiïëm 80%töíng dên söë Trung Quöëc trong möåt thúâi gian daâi, tñnh àïën trûúácthêåp niïn 80. Nùm 1960, viïåc laâm nöng thön chiïëm 90% lûåc lûúånglao àöång caã nûúác cuãa Thaái Lan (Krongkaew 1995). Tuy nhiïn, coá haiyïëu töë quan troång àaä laâm cho hai nûúác naây khaác xa nhau.

Yïëu töë thûá nhêët laâ, xeát vïì mùåt cú súã haå têìng vaâ tñch luäy nguyïnthuãy, Trung Quöëc coá nhûäng àiïìu kiïån ban àêìu thuêån lúåi hún. Àiïìunaây chuã yïëu nhúâ vaâo 20 nùm xêy dûång kinh tïë têåp thïí úã nöng thönTrung Quöëc. Nïìn kinh tïë têåp thïí, tuy roä raâng laâ khöng hiïåu quaã,nhûng àaä tñch luäy àûúåc möåt lûúång lúán caác loaåi haâng hoaá cöng cöång,àiïån, vaâ chùm soác sûác khoeã cú baãn. Ngoaâi ra, caác xñ nghiïåp cöng xaävaâ têåp àoaân, vöën phaát triïín maånh meä trong thêåp niïn 70, àaä àùåt nïìnmoáng cho nhiïìu vuâng nöng thön Trung Quöëc. Cuöëi cuâng, sûå töìn taåicuãa khu vûåc nhaâ nûúác röång lúán, nhêët laâ trong caác tónh coá cêëu truáccöng nghiïåp “ nheå” hún, trong àoá thiïn vïì caác ngaânh chïë taác cöngnghiïåp nheå, àaä cung cêëp cho khu vûåc cöng nghiïåp nöng thönnhûäng cöng nghïå vaâ nguöìn vöën con ngûúâi cêìn thiïët. Traái laåi, cöngnghiïåp hoaá nöng thön úã Thaái Lan laåi xuêët phaát gêìn nhû tûâ con söë


Baãng 4.17. Xïëp haång tùng trûúãng vaâ cöng bùçng úã 8 nïìn kinh tïë múái cöng nghiïåpBaãng 4.17. Xïëp haång tùng trûúãng vaâ cöng bùçng úã 8 nïìn kinh tïë múái cöng nghiïåphoaá úã Àöng AÁ trong söë 34 nûúáchoaá úã Àöng AÁ trong söë 34 nûúác

Phên phöëi thu nhêåp Phên phöëi thu nhêåp Phên phöëi Phên phöëi Tùng thu nhêåp Tùng thu nhêåp vaâ tùng thu nhêåp vaâ tùng thu nhêåp

Nïìn kinh tïë Nïìn kinh tïë thu nhêåpthu nhêåp vaâ GDPvaâ GDP bònh quên àêìu ngûúâibònh quên àêìu ngûúâi

Àaâi Loan (Trung Quöëc) 1 1 1Xingapo 5 2 2Haân Quöëc 8 4 3Höìng Köng 11 5 4Inàönïxia 15 8 8Thaái Lan 16 10 9Malaixia 26 16 14Philippin 22 17 17

Nguöìn: Riedel (1988: 20).


khöng. Ngay caã chiïën lûúåc thay thïë nhêåp khêíu maâ nûúác naây theoàuöíi trong nhûäng nùm 60 cuäng khöng caãi thiïån àûúåc tònh traång úãcaác vuâng nöng thön. Sûå tûúng phaãn vïì nhûäng àiïìu kiïån ban àêìunaây cuäng nhêët quaán vúái sûå tûúng phaãn giûäa Àaâi Loan vaâ Haân Quöëc,nhû Saith àaä nïu (1987).

Yïëu töë thûá hai laâ, Trung Quöëc vaâ Thaái Lan àaä vaâ àang coá sûå khaácbiïåt vïì quyä àêët àai. Trong khi Trung Quöëc luön àûúåc biïët àïën nhûmöåt àêët nûúác diïån tñch àêët canh taác rêët eo heåp, thò úã Thaái Lan àêëtàai laåi tûúng àöëi döìi daâo. Cho àïën giûäa thêåp niïn 80, diïån tñch àêëtàûúåc tûúái tiïu trung bònh trïn möåt nöng höå úã Thaái Lan vêîn tùng dêìndo sûå phong phuá vïì àêët àai (Poapongsakorn 1995). Hêìu hïët àêët àaimúái àïìu do khai phaá àêët rûâng, loaåi àêët maâ trïn danh nghôa laâ thuöåcvïì àûác vua, nhûng trïn thûåc tïë laâ àêët hoang cho àïën têån gêìn àêy.Sûå döìi daâo vïì àêët àai àaä cho Thaái Lan möåt lúåi thïë so saánh trong saãnxuêët nöng nghiïåp, nhêët laâ saãn xuêët loaåi nöng saãn truyïìn thöëng cuãanûúác naây laâ luáa gaåo. Àiïìu naây àaä giaãi thñch chuã yïëu cho cêu hoãi vòsao Thaái Lan vêîn laâ möåt nûúác xuêët khêíu gaåo lúán trïn thõ trûúâng thïëgiúái. Àêët àai phong phuá haâm chûáa möåt luöìng lao àöång xuêët cû tûâkhu vûåc naây. Ngoaâi ra, do phaáp luêåt khöng thûâa nhêån tuyïn böënhûäng maãnh àêët khai phaá thïm laâ àêët tû nïn nhûäng ngûúâi dên dicû phaãi úã laåi trïn maãnh àêët múái khai phaá bùçng caách lêåp gia àònh taåiàoá. Àiïìu naây goáp phêìn laâm chêåm thïm sûå phaát triïín cuãa cöngnghiïåp nöng thön, cuäng nhû sûå di cû vônh viïîn àïën caác thaânh phöë.

Chiïën lûúåc phaát triïín maâ Trung Quöëc vaâ Thaái Lan aáp duångphêìn lúán phuâ húåp vúái àiïìu kiïån ban àêìu vaâ quyä àêët cuãa hai nûúácnaây. ÚÃ Trung Quöëc, hêìu nhû tónh naâo cuäng coá tònh traång àêët àaitûúng àöëi khan hiïëm so vúái lao àöång, khiïën caác tónh àïìu coá àöånglûåc phaát triïín caác hoaåt àöång phi nöng nghiïåp úã nhiïìu mûác àöå khaácnhau, tuây thuöåc vaâo mûác àöå khan hiïëm àêët àai cuãa tónh naây so vúáicaác tónh khaác. Thïm vaâo àoá, nhûäng àiïìu kiïån ban àêìu tûúng àöëithuêån lúåi trong caác vuâng nöng thön àaä taåo àiïìu kiïån thuác àêíy viïåchònh thaânh caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp àõa phûúng. Kïët húåp laåivúái nhau, hai yïëu töë naây àaä khiïën quaá trònh cöng nghiïåp hoaá nöngthön phi têåp trung hoaá úã Trung Quöëc trúã thaânh khaã thi. Àêy khöng



phaãi laâ do sûå lûåa choån tónh taáo cuãa chñnh phuã Trung Quöëc. Mùåc duâtñnh àïën àêìu thêåp niïn 80, chñnh phuã vêîn duy trò chiïën lûúåc cöngnghiïåp hoaá ûu tiïn phaát triïín cöng nghiïåp nùång, nhûng khöng ngúârùçng, khu vûåc cöng nghiïåp nöng thön laåi trúã thaânh möåt böå phêån coáàoáng goáp lúán cho nïìn kinh tïë quöëc dên. Àuáng ra, nhû trong trûúânghúåp cuãa nhiïìu cuöåc caãi caách nöng thön, cöng nghiïåp hoaá nöngthön laâ do caác àõa phûúng khúãi xûúáng tûå phaát theo möåt caách thûáccuäng rêët ngêîu nhiïn.

ÚÃ Thaái Lan, viïåc thiïëu möåt hïå thöëng haå têìng vûäng maånh úã khuvûåc nöng thön vaâ sûå döìi daâo vïì àêët àai àaä dêîn àïën sûå têåp trungcöng nghiïåp, ñt ra laâ trong giai àoaån àêìu cuãa cöng nghiïåp hoaá, khimaâ lúåi thïë kinh tïë cuãa caác cuåm àö thõ àaä àuã sûác khùæc phuåc chi phñlao àöång cao úã xung quanh Bùng Cöëc. Tuy nhiïn, sûå khaác nhau vïìàiïìu kiïån ban àêìu vaâ quyä àêët chûa phaãi laâ toaân böå nguyïn nhên.Mùåc duâ Trung Quöëc vêîn duy trò caác chñnh saách taâi chñnh vaâ chñnhsaách khaác phên biïåt àöëi xûã gêy bêët lúåi cho caác doanh nghiïåp nöngthön nhoã, nhûng nhûäng chñnh saách naây khöng thïí ngùn àûúåc sûåtùng trûúãng cuãa khu vûåc cöng nghiïåp nöng thön. Àiïìu naây laâ dotñch luäy cöng cöång cuãa caác àõa phûúng trong thúâi kyâ kïë hoaåch hoaávaâ tñch luäy tû nhên nhúâ àûúåc lúåi tûâ caãi caách nöng nghiïåp. Tònh hònhúã Thaái Lan laåi khaác hùèn. Khöng coá tñch luäy vöën vûäng chùæc úã khuvûåc nöng thön, caác chñnh saách àêìy thiïn võ cuãa chñnh phuã àaä goápphêìn àêíy maånh quaá trònh têåp trung cuãa caác doanh nghiïåp lúán.

Trûúác nùm 1960, chñnh phuã Thaái Lan theo àuöíi möåt chiïën lûúåcphaát triïín àùåc trûng cho chuã nghôa tû baãn nhaâ nûúác. Chêëp nhêån lúâikhuyïn tiïën böå nhêët luác àoá cuãa Ngên haâng Thïë giúái vïì viïåc thay thïënhêåp khêíu dûåa trïn àêìu tû tû nhên, chñnh phuã Thaái Lan àaä tûâ boãàûúâng löëi chuã nghôa tû baãn nhaâ nûúác, vaâ ban haânh luêåt àêìu tû àïíkhuyïën khñch àêìu tû tû nhên vaâ nûúác ngoaâi (Falkus 1995). Theo àaåoluêåt naây, caác doanh nghiïåp lúán tham gia thay thïë nhêåp khêíu seäàûúåc hûúãng chïë àöå miïîn thuïë nhêåp khêíu àöëi vúái maáy moác thiïët bõvaâ nguyïn vêåt liïåu nhêåp khêíu, vaâ àûúåc pheáp xuêët khêíu saãn phêímchïë taác, chuyïín lúåi nhuêån vïì nûúác v.v... Ngoaâi ra, luêåt vïì tiïìn lûúngtöëi thiïíu àaä khöng khuyïën khñch taåo cöng ùn viïåc laâm. Kïët quaã laâ,



caác doanh nghiïåp lúán, sûã duång nhiïìu vöën, àaä hònh thaânh vaâ chiphöëi ngaânh cöng nghiïåp maâ chuáng hiïån diïån (Tinakorn 1995).Thïm vaâo àoá, doanh nghiïåp lúán cêìn coá cú súã haå têìng töët hún, do àoácaâng thuác àêíy viïåc têåp trung cöng nghiïåp trong vaâ xung quanhBùng Cöëc. Roä raâng, xu thïë àoá àaä ài chïånh khoãi lúåi thïë so saánh cuãaThaái Lan vaâo luác àoá. Hêåu quaã têët yïëu laâ, chiïën lûúåc thay thïë nhêåpkhêíu àaä phaãi àöëi mùåt vúái nhûäng vêën àïì naãy sinh úã cuöëi thêåp niïn60 do thêm huåt thûúng maåi keáo daâi vaâ thõ trûúâng nöåi àõa khöng àuãlúán. Chñnh saách cuãa chñnh phuã àaä phaãi chuyïín hûúáng sang xuác tiïënxuêët khêíu. Qui àõnh haån chïë vïì qui mö àûúåc hûúãng nhûäng chñnhsaách ûu àaäi àaä àûúåc giaãm búát, vaâ caác chñnh saách ngaânh theo khönggian laänh thöí àaä àûúåc aáp duång àïí phên taán búát caác ngaânh cöngnghiïåp ra khoãi khu vûåc Bùng Cöëc. Tuy nhiïn, rêët nhiïìu yïëu töë khaácvêîn tiïëp tuåc caãn trúã sûå phaát triïín cuãa caác doanh nghiïåp nhoã úã nöngthön. Thûá nhêët, hïå thöëng taâi khoaá cuãa Thaái Lan têåp trung hoaá caoàöå, àaä lêëy ài cuãa caác tónh khaã nùng caãi thiïån möi trûúâng àêìu tû cuãamònh. Thûá hai, vêîn coân qui àõnh haån chïë vïì qui mö, vaâ mûác phñ xinàûúåc hûúãng ûu àaäi coân cao. Thûá ba, caác doanh nghiïåp phên böëtrong caác àõa baân cöng nghiïåp coá nhiïìu khaã nùng àûúåc hûúãng ûuàaäi hún caác doanh nghiïåp khaác. Vò giaá àêët trong caác khu cöngnghiïåp thûúâng cao gêëp hai àïën ba lêìn giaá àêët úã nhûäng núi khaác nïnchñnh saách roä raâng àaä phên biïåt àöëi xûã coá haåi cho caác doanh nghiïåpnhoã. Cuöëi cuâng, luêåt vïì tiïìn lûúng töëi thiïíu àaä laâm tùng chi phñ laoàöång, khöng khuyïën khñch viïåc hònh thaânh caác doanh nghiïåp múáiúã vuâng nöng thön. Do àoá, sûå phên taán cöng nghiïåp àaä khöng diïînra, vò tñnh àïën nùm 1995, vêîn coá àïën 35% söë doanh nghiïåp nùçm úãBùng Cöëc (Poapongsakorn 1995).

Tuy thaânh tûåu phaát triïín cuãa caã chiïën lûúåc baãn àõa lêîn chiïën lûúåcthuác àêíy àïìu to lúán, nhûng coá möåt khoaãng caách khaá lúán giûäa chuángtrong nhûäng lônh vûåc cuå thïí. Lônh vûåc roä rïåt nhêët laâ phên phöëi thunhêåp. Trong khi hïå söë Gini cuãa Trung Quöëc laâ 0,20 do nûúác naây coámöåt lõch sûã daâi tiïën haânh phên phöëi bònh quên chuã nghôa trong thúâikyâ kïë hoaåch hoaá, thò thöng tin trònh baây trong Baãng 4.17 vïì 8 nïìnkinh tïë cöng nghiïåp hoaá múái cuãa Àöng AÁ àaä laâm saáng toã nhiïìu àiïìu.



Baãng naây àaä xïëp haång 8 nïìn kinh tïë, coá so saánh vúái 34 nïìn kinh tïëàang phaát triïín khaác vïì tùng trûúãng vaâ phên phöëi thu nhêåp nùm1985 (Riedel 1988). Viïåc xïëp haång dûåa trïn nguyïn tùæc tñnh göåp,trong àoá töíng húåp nhiïìu tiïu chñ khaác nhau trong möåt caách xïëphaång thûá tûå duy nhêët. Viïåc xïëp haång chó theo mûác tùng thu nhêåp,vaâ xïëp haång vûâa theo mûác tùng thu nhêåp vûâa theo phên phöëi thunhêåp, mang nhiïìu yá nghôa hún laâ chó xïëp haång theo phên phöëi thunhêåp. Trong khi Àaâi Loan àûáng úã võ trñ àêìu tiïn theo caã ba caách xïëphaång thò Haân Quöëc àûáng haâng thûá tû vïì tùng thu nhêåp, vaâ àûánghaâng thûá 8 vïì phên phöëi thu nhêåp. Caác nûúác khaác theo chiïën lûúåccuãa Haân Quöëc coân töìi tïå hún. Thñ duå, xeát riïng vïì tùng thu nhêåp,Thaái Lan vaâ Inàönïxia àûáng haâng thûá 10 vaâ thûá 8, nhûng xeát vïìphên phöëi thu nhêåp thò hai nûúác naây lêìn lûúåt giûä võ trñ thûá 16 vaâ 15.Möåt söë taác giaã (thñ duå nhû Wade 1988) àaä cho rùçng, phên phöëi thunhêåp bònh àùèng hún úã Àaâi Loan laâ kïët quaã cuãa sûå nhaåy caãm trongvùn hoaá Trung Hoa, úã àoá ngûúâi ta coi sûå bêët bònh àùèng vïì thu nhêåplaâ möåt vêën àïì nghiïm troång hún caã àoái ngheâo. Nïëu àiïìu naây laâàuáng thò Àaâi Loan phaãi sûã duång nhiïìu biïån phaáp phên phöëi laåi húncaác nïìn kinh tïë khaác nhû Haân Quöëc, nhûng thûåc tïë laåi khöng chothêëy àiïìu naây. Chuáng töi cho rùçng, phên phöëi thu nhêåp bònh àùènghún úã Àaâi Loan, cuäng nhû úã Trung Quöëc, laâ saãn phêím cuãa tñnh chêëtbaãn àõa trong quaá trònh cöng nghiïåp hoaá cuãa nhûäng nûúác naây.

Bïn caånh phên phöëi thu nhêåp, hai chiïën lûúåc cöng nghiïåp hoaánaây coân coá nhûäng aãnh hûúãng keáo daâi àïën thaânh tñch kinh tïë cuãanhûäng nûúác theo àuöíi. Khöng phaãi ngêîu nhiïn maâ nïìn kinh tïë ÀaâiLoan laâ nïìn kinh tïë duy nhêët úã Àöng AÁ coá àûúåc möåt àöìng tiïìnchuyïín àöíi, laåi khöng bõ taác àöång búãi cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnhÀöng AÁ.8 Tuy cuöåc khuãng hoaãng nöí ra, vaâ úã hêìu hïët caác nûúác, chódûâng laåi trong khu vûåc taâi chñnh, nhûng chiïën lûúåc khuyïën khñchthaânh lêåp caác doanh nghiïåp vaâ têåp àoaân lúán cuäng phaãi chõu traáchnhiïåm vïì hêåu quaã cuãa möåt cú cêëu cöng nghiïåp mêët cên àöëi vaâ möåthïå thöëng taâi chñnh yïëu keám. Trûúác hïët, nhiïìu doanh nghiïåp lúán,nhêët laâ úã Haân Quöëc, àaä àûúåc thiïët lêåp àïí têån duång caái goåi laâ lúåi thïëso saánh àöång - tûác laâ, lúåi thïë so saánh maâ möåt nûúác seä coá àûúåc trong



tûúng lai. Tuy nhiïn, bêët kïí möåt sûå phaát triïín àûúåc lïn kïë hoaåchsùén naâo cuäng coá ruãi ro do dûå àoaán sai vïì tûúng lai. Kïët quaã laâ, viïåcmúã röång thïm lúåi thïë so saánh coá thïí khöng bao giúâ trúã thaânh hiïånthûåc. Sûå tûúng phaãn giûäa àûúâng löëi cuãa Àaâi Loan vaâ Haân Quöëctrong ngaânh ö tö àaä minh hoåa àiïìu naây. Àaâi Loan chuyïn mön hoaáviïåc saãn xuêët phuå tuâng ö tö, vaâ caác doanh nghiïåp àaä coá àûúåc mûáclúåi nhuêån tûúng àöëi cao. Haân Quöëc saãn xuêët ö tö nguyïn chiïëc,nhûng tó suêët lúåi nhuêån laåi nhoã. Trûúác cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh,chñnh phuã, vúái viïåc kiïím soaát hïå thöëng ngên haâng, àaä liïn tuåc roátthïm tñn duång cho nhûäng doanh nghiïåp lúán naây. Sûå höî trúå cuãachñnh phuã àaä phaát ra tñn hiïåu sai lêìm cho caác nhaâ cho vay nûúácngoaâi rùçng, nhûäng doanh nghiïåp naây khöng dïî gò suåp àöí. Àiïìu àoáàaä khuyïën khñch viïåc ài vay vö traách nhiïåm. Kïët quaã laâ, tó söë trungbònh núå trïn vöën tûå coá cuãa 30 têåp àoaân lúán nhêët àaä lïn àïën 350%,thêåm chñ coá möåt söë lïn àïën 1.200%. Tònh traång tûúng tûå cuäng àaäxaãy ra úã Thaái Lan, núi maâ caác chñnh saách thiïn võ cuãa nûúác naây àaäkhuyïën khñch caác doanh nghiïåp lúán, sûã duång nhiïìu vöën, thöëng trõnïìn kinh tïë vúái möåt tó lïå núå trïn vöën tûå coá rêët cao; àiïìu naây àaä goápphêìn gêy nïn nguy cú rêët dïî bõ töín thûúng cuãa caác cöng ty trongnhiïìu nùm trûúác khuãng hoaãng.

KÏËT LUÊÅNKÏËT LUÊÅN

Cöng nghiïåp hoaá nöng thön laâ möåt hiïån tûúång àùåc thuâ cuãa ÀöngAÁ, vaâ cöng nghiïåp hoaá nöng thön Trung Quöëc cho àïën nay laåi laâtrûúâng húåp àaáng lûu yá nhêët. Rêët nhiïìu kïët luêån coá thïí ruát ra tûâphên tñch cuãa chuáng ta. Thûá nhêët, cöng nghiïåp hoaá nöng thönTrung Quöëc phêìn lúán laâ kïët quaã ngoaâi dûå kiïën, àûúåc thuác àêíy chuãyïëu nhúâ quyä àêët àai, lao àöång vaâ vöën cuãa Trung Quöëc, vaâ hïå thöënghaå têìng tûúng àöëi töët úã nöng thön do nhûäng nùm thaáng thûåc hiïåntêåp thïí hoaá taåo ra. Thûá hai, khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön tùngtrûúãng nhanh àaä àûúåc caác cuöåc caãi caách àõnh hûúáng thõ trûúângthûåc hiïån trong 20 nùm qua tiïëp sûác. Àùåc biïåt, khu vûåc naây àaä àûúåc



lúåi nhúâ viïåc chia tay vúái chiïën lûúåc phaát triïín ûu tiïn cöng nghiïåpnùång, vöën rêët ûu àaäi caác doanh nghiïåp lúán. Thûá ba, cöng nghiïåpnheå chïë taác úã thaânh thõ àaä giuáp khu vûåc doanh nghiïåp nöng thöntùng trûúãng trong nhûäng nùm àêìu. Thûá tû, trong tiïën trònh phaáttriïín cuãa mònh, khu vûåc doanh nghiïåp nöng thön àaä dêìn dêìn tûâ boãhònh thûác súã hûäu cöng cöång vaâ xiïët chùåt kyã luêåt taâi chñnh àöëi vúáidoanh nghiïåp.

Kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc coá thïí vêån duång úã mûác àöå naâoàöëi vúái caác nûúác àang phaát triïín khaác? Cöng nghiïåp hoaá nöng thönàaä mang laåi sûå phên phöëi thu nhêåp bònh àùèng hún trong nöåi böåvuâng, vò lúåi ñch cuãa sûå phaát triïín àûúåc san seã cho möåt böå phêån dêncû röång lúán hún. Noá cuäng laâm giaãm búát nhûäng cùng thùèng xaä höåicoá thïí naãy sinh nïëu sûå phên hoaá thu nhêåp bõ khoeát sêu. Tuy nhiïn,do noá laâ kïët quaã ngoaâi dûå kiïën, hònh thaânh nhúâ quyä nguöìn lûåc vaâlõch sûã cuãa Trung Quöëc, nïn kinh nghiïåm naây coá yá nghôa trûåc tiïëprêët haån chïë àöëi vúái nhûäng quöëc gia giaâu àêët àai vaâ vöën nhû chêuMyä La tinh. Mùåc duâ vêåy, ngay caã nhûäng nûúác naây cuäng coá thïí ruátra baâi hoåc: chñnh saách cuãa chñnh phuã khöng nïn khuyïën khñchnhûäng gò ài chïåch vúái lúåi thïë so saánh cuãa quöëc gia. Coân àöëi vúáinhûäng nûúác chêu AÁ vöën coá quyä nguöìn lûåc tûúng tûå Trung Quöëc,thò kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc seä coá nhiïìu yá nghôa trûåc tiïëp hún.Bïn caånh viïåc nhêën maånh sûå cêìn thiïët phaãi gùæn viïåc lûåa choån cêëutruác ngaânh – cöng nghïå cuãa àêët nûúác vúái lúåi thïë so saánh cuãa mònh,kinh nghiïåm cuãa Trung Quöëc coân cho thêëy, àêìu tû vaâo cú súã haåtêìng nöng thön laâ yïëu töë then chöët àïí thuác àêíy sûå phaát triïín cuãacaác doanh nghiïåp nöng thön.

PHUÅ LUÅC: MÖ TAÃ SÖË LIÏÅUPHUÅ LUÅC: MÖ TAÃ SÖË LIÏÅU

Trong Phuå luåc naây, chuáng töi trònh baây chi tiïët söë liïåu cuãa mònh.Chuáng töi àaä xêy dûång hai böå söë liïåu: möåt cho 28 tónh trong thúâi kyâ1978-97, coân böå kia cho 15 tónh trong thúâi kyâ 1970-97. Trong böå söëliïåu thûá nhêët, Haãi Nam vaâ Têy Taång khöng àûúåc àûa vaâo, coân



Truâng Khaánh àûúåc gheáp vúái Tûá Xuyïn. Böå söë liïåu thûá hai bao göìmBùæc Kinh, Thiïn Tên, Haâ Bùæc, Sún Têy, Thûúång Haãi, Giang Tö, TriïëtGiang, An Huy, Jiangxi, Höì Bùæc, Höì Nam, Quaãng Têy, Tûá Xuyïn,Thiïím Têy vaâ Ninh Haå. Têët caã söë liïåu vïì doanh nghiïåp nöng thönàïìu lêëy tûâ Niïn giaám Thöëng kï Nöng thön Trung Quöëc (tûâ nùm1987 àïën 1997) vaâ Böå Nöng nghiïåp. Caác söë liïåu khaác nhû dên söë, tótroång cuãa ngaânh cöng nghiïåp nheå, àêët àûúåc tûúái tiïu, xuêët khêíu,àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi v.v... lêëy tûâ Saãn xuêët Trong nûúáccuãa Trung Quöëc: 1952-95, Quanguo Ge Sheng Zizhiqu ZhixiashiLishi Tongji Ziliao Huibian: 1949-1989 [Lõch sûã cuãa caác tónh, caácvuâng tûå trõ vaâ àö thõ Trung Quöëc, nùm 1949-1989], Niïn giaám Nöngnghiïåp Trung Quöëc tûâ nùm 1978 àïën 1990, Niïn giaám Thöëng kïNöng thön Trung Quöëc tûâ nùm 1986 àïën 1997, vaâ Niïn giaám Thöëngkï Trung Quöëc tûâ nùm 1983 àïën 1998. Têët caã caác thûúác ào giaá trõàïìu lêëy theo giaá nùm 1978. Hai loaåi chó söë giaãm phaát àûúåc duâng àïíàiïìu chónh caác biïën söë laâ: chó söë giaá cho caác khoaãn cuå thïí nhû chó söëgiaá baán leã duâng cho saãn phêím cöng nghiïåp vaâ chó söë giaá cho vöën cöëàõnh. Chuáng töi coân xêy dûång möåt loaåi chó söë khaác, thñ duå, chó söëgiaãm phaát GDP cho tûâng tónh, bùçng caách so saánh GDP thûåc tïë vaâGDP danh nghôa cuãa tónh àoá. Chó söë giaãm phaát naây àûúåc duâng àïígiaãm phaát xuêët khêíu trïn àêìu ngûúâi vaâ caác biïën söë khaác. Trongphêìn tiïëp theo, chuáng töi seä mö taã möåt söë biïën söë àûúåc sûã duångtrong pheáp höìi quy àaä àûúåc xêy dûång nhû thïë naâo (vúái nhûäng biïënsöë khöng àïì cêåp àïën thò phêìn mö taã trong baâi chñnh àaä àuã).

l Giaá trõ saãn lûúång trïn àêìu ngûúâi cuãa caác doanh nghiïåp nöngthön. Àöëi vúái thúâi kyâ 1985-97, àoá laâ giaá trõ töíng saãn lûúång cuãa têëtcaã caác doanh nghiïåp nöng thön. Àöëi vúái thúâi kyâ 1977-84, do söëliïåu vïì caác doanh nghiïåp tû nhên khöng coá, vò thïë chuáng töi chótñnh àïën saãn lûúång cuãa caác doanh nghiïåp têåp thïí. Àöëi vúái thúâi kyâ1970-76, söë liïåu laâ töíng cuãa giaá trõ saãn lûúång cuãa caác doanhnghiïåp cöng nghiïåp nöng thön vaâ giaá trõ cuãa caác nghïì phuå. Böå söëliïåu 1970-97 göåp caã giaá trõ nghïì phuå vaâo giaá trõ saãn lûúång cuãa caácdoanh nghiïåp nöng thön cho nhûäng nùm sau nùm 1976 àïí coáàûúåc möåt thûúác ào thöëng nhêët hún. Chó söë giaãm phaát chuáng töi



sûã duång cho biïën söë naây laâ chó söë giaá baán leã úã nöng thön cho caácsaãn phêím cöng nghiïåp úã möîi tónh.

l Àûúâng traãi nhûåa. Bùæt àêìu tûâ nùm 1996, caác söë liïåu thöëng kï êënhaânh chñnh thûác khöng cöng böë söë liïåu vïì àûúâng traãi nhûåa nûäa.Chuáng töi sûã duång töíng cuãa àûúâng cêëp 1, cêëp 2 vaâ àûúâng cao töëccho caác nùm 1996, 1997.

l Tó troång cuãa kyä sû. Khöng coá söë liïåu cuãa caác nùm 1987, 1990 vaâ1991. Söë liïåu nùm 1987 àûúåc àiïìn vaâo bùçng caách lêëy trung bònhcuãa nùm 1986 vaâ 1988. Àïí xêy dûång söë liïåu cho hai nùm coân laåi,chuáng töi giaã àõnh rùçng, söë kyä sû tùng theo töëc àöå tùng trûúãngàïìu haâng nùm, tûâ nùm 1989 àïën 1992.

l Tó troång cuãa cöng nghiïåp nheå. Àöëi vúái thúâi kyâ 1978-97, tó troångnaây dûåa trïn giaá trõ töíng saãn lûúång cuãa caác doanh nghiïåp cöngnghiïåp tûâ cêëp thõ trêën trúã lïn. Àöëi vúái thúâi kyâ 1970-77, con söë naâydûåa vaâo giaá trõ töíng saãn lûúång cuãa têët caã caác doanh nghiïåp cöngnghiïåp trong tónh.

l Xuêët khêíu vaâ àêìu tû trûåc tiïëp cuãa nûúác ngoaâi. Caã hai àïìu àûúåcqui àöíi ra tiïìn Trung Quöëc. Tûâ nùm 1970 àïën 1986, sûã duång tó giaáhöëi àoaái chñnh thûác; tûâ nùm 1995 àïën 1997, sûã duång söë bònh quêngia quyïìn cuãa tó giaá chñnh thûác vaâ tó giaá hoaán àöíi. Xuêët khêíuàûúåc giaãm phaát theo chó söë giaãm phaát cuãa tûâng tónh, FDI àûúåcgiaãm phaát bùçng chó söë giaá cuãa taâi saãn cöë àõnh.

l Giaá trõ saãn lûúång cuãa doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Àûúåc giaãm phaátbùçng chó söë giaãm phaát GDP cöng nghiïåp cuãa tûâng tónh.

l Vöën trïn àêìu ngûúâi úã vuâng nöng thön. Tûâ nùm 1985 àïën 1997,con söë naây laâ töíng cuãa taâi saãn cöë àõnh do caác doanh nghiïåp nöngthön vaâ höå gia àònh nöng thön súã hûäu. Tûâ nùm 1977 àïën 1980, laâtaâi saãn cöë àõnh cuãa caác cöng xaä. Khöng coá söë liïåu trûúác nùm 1977.Àïí coá àûúåc chuöîi söë liïåu hoaân chónh, chuáng töi sûã duång phûúngphaáp san cuãa Fan vaâ Pardey (1997) àïí àiïìn caác söë liïåu bõ thiïëu.Vúái nhûäng nùm trûúác nùm 1977, chuáng töi giaã àõnh töëc àöå tùngtrûúãng cuãa caác tû liïåu saãn xuêët cöë àõnh úã möîi tónh laâ khöng àöíi



tûâ nùm 1970 àïën 1980. Vò thïë, töëc àöå tùng trung bònh tûâ nùm 1977àïën nùm 1980 àûúåc duâng àïí suy àoaán söë liïåu cuãa tûâng tónh tûâtrûúác nùm 1977, lêëy nùm 1977 laâm nùm khúãi àiïím. Vúái nhûängnùm tûâ nùm 1980 àïën 1985, chuáng töi giaã àõnh töëc àöå tùng trûúãnggiûä nguyïn tûâ nùm 1980 àïën 1985. Caác söë liïåu bõ thiïëu àûúåc lêëpàêìy bùçng caách tham khaão söë liïåu trong hai nùm naây. Chó söë giaácuãa taâi saãn cöë àõnh úã möîi tónh àûúåc duâng àïí qui àöíi caác söë liïåutheo giaá nùm 1978.

l Tó troång cuãa caác doanh nghiïåp cöng cöång. Vúái nhûäng nùm trûúácnùm 1985, tó troång naây àûúåc giaã thiïët bùçng 1. Vúái nùm 1995 vaâ1996, tó troång àoá dûåa trïn giaá trõ gia tùng chûá khöng phaãi töínggiaá trõ.

CHUÁ THÑCHCHUÁ THÑCH

Chuáng töi chên thaânh caám ún nhûäng nhêån xeát quñ baáu cuãa Shahid Yusuf vaâcaác àaåi biïíu tham dûå Höåi thaão thaáng Hai nùm 1999 taåi San Francisco.Mingxing Liu àaä höî trúå àùæc lûåc trong viïåc thu thêåp vaâ xûã lyá söë liïåu.1. Trong hïå thöëng taâi liïåu nghiïn cûáu vaâ thöëng kï cuãa Trung Quöëc, doanh

nghiïåp nöng thön bao göìm têët caã caác doanh nghiïåp tûâ cêëp thõ trêën trúãxuöëng, bêët kïí hònh thûác súã hûäu cuãa chuáng. Chuáng khöng chó bao göìmnhûäng doanh nghiïåp hoaåt àöång trong khu vûåc cöng nghiïåp maâ coân caãtrong xêy dûång, giao thöng, thûúng maåi, vaâ dõch vuå lûúng thûåc. Chuáng töisûã duång àõnh nghôa àoá úã àêy.

2. Hïå söë Gini àûúåc tñnh dûåa trïn söë liïåu vïì thu nhêåp cêëp quöëc gia chûá khöngphaãi söë liïåu thu nhêåp höå gia àònh. Vïì phêìn mö taã phûúng phaáp luêån vaâ caácvêën àïì vïì söë liïåu, xem Lin, Cai, vaâ Li (1997).

3. Caác söë liïåu trñch trong muåc naây laâ cuãa Byrd vaâ Lin (1990: 9-10), nïëu khöngcoá chuá thñch gò thïm.

4. Nghiïn cûáu cuãa Jin vaâ Qian (2000) gêìn vúái nghiïn cûáu àoá, nhûng söë liïåulùåp cuãa hoå quaá ngùæn (chó tûâ nùm 1986 àïën 1994) nïn nghiïn cûáu àoá khöngtoaân diïån, vò coá rêët nhiïìu sûå thay àöíi chñnh saách àaä diïîn ra trûúác nùm 1986.

5. Têët caã caác thûúác ào bùçng tiïìn àïìu àûúåc xaác àõnh theo giaá nùm 1978. Chi tiïëtvïì viïåc qui àöíi naây, xin xem phêìn Phuå luåc.



6. Nugent (1996) àaä chûáng toã coá thïí àûa ra kïët quaã àaão ngûúåc bùçng caách thayàöíi chñnh saách taâi chñnh cuãa Chñnh phuã Haân Quöëc theo hûúáng taåo dûångmöåt möi trûúâng thuêån lúåi cho doanh nghiïåp nhoã.

7. Cöë Chuã tõch Àùång Tiïíu Bònh cuãa Trung Quöëc àaä coá lêìn noái vúái nhaâ baáo:“Noái chung, caãi caách nöng thön cuãa chuáng töi àaä tiïën triïín rêët nhanh, vaângûúâi nöng dên rêët hûáng khúãi. Caái laâm chuáng töi hoaân toaân ngaåc nhiïn laâsûå phaát triïín cuãa cöng nghiïåp hûúng trêën. Sûå àa daång hoaá saãn xuêët, nïìnkinh tïë haâng hoaá, vaâ têët caã caác loaåi hònh doanh nghiïåp nöng thön àïìu buângphaát úã nöng thön, nhû thïí möåt àöåi quên kyâ laå böîng nhiïn xuêët hiïån tûâ àêy.Àêy khöng phaãi laâ thaânh tûåu cuãa chñnh quyïìn trung ûúng cuãa chuáng töi.Möîi nùm, cöng nghiïåp hûúng trêën laåi tùng trûúãng vúái töëc àöå 20%. Àoá laâàiïìu maâ töi chûa tûâng nghô àïën. Caác àöìng chñ khaác cuäng vêåy. Àiïìu naây laâmchuáng töi ngaåc nhiïn.” (Nhêåt baáo Nhên Dên, ngaây 13 thaáng Baãy nùm 1987).

8. Roä raâng, Àaâi Loan àaä thêån troång hún trong viïåc múã cûãa thõ trûúâng taâi chñnhcuãa mònh. Thñ duå, Àaâi Loan vêîn duy trò nhûäng qui àõnh khaá nghiïm ngùåtvïì vöën vay ngùæn haån nûúác ngoaâi vaâ sûå hoaåt àöång cuãa caác ngên haâng nûúácngoaâi trong laänh thöí cuãa mònh. Gêìn àêy, àöìng tiïìn cuãa Àaâi Loan àaä giaãmgiaá, nhûng khöng phaãi do nguyïn nhên trûåc tiïëp tûâ khuãng hoaãng taâi chñnh;traái laåi, àoá laâ do cêìu cuãa caác nûúác Àöng AÁ khaác chûäng laåi.

TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃOTAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO

Thuêåt ngûä “àaä xûã lyá” (processed) mö taã caác cöng trònh àûúåc taái taåo möåt caáchkhöng chñnh thûác maâ coá thïí khöng sùén coá taåi caác hïå thöëng thû viïån.Amsden, Alice. 1989. Asia’s Next Giant: South Korea and Late

Industrialization. New York: Oxford University Press.Byrd, William, and Qingsong Lin. 1990. China’s Rural Industry: Structure,

Development, and Reform. New York: Oxford University Press.Cao, Xinshui. 1996. Traditional Chinese Peasant Economy in Southern

Jiangsu. Beijing: Central Translation Press.Chang, Chun, and Yijiang Wang. 1994. “The Nature of the Township

Enterprises.” Journal of Comparative Economics 19:434–52.Che, Jiahua, and Yingyi Qian. 1998. “Insecure Property Rights and

Government Ownership of Firms.” Quarterly Journal of Economics113(2):467–96.



Chen, Chunlai, Andrew Watson, and Christopher Findley. 1990. “OneState–Two Economies: Current Issues in China’s Rural Industrialization.”Working Paper series 1990004. University of Adelaide, Chinese EconomicResearch Unit, Adelaide. Processed.

Chen, Jiyuan. 1988. A Study of the Models of the Township and VillageEnterprises. Beijing: Chinese Social Sciences Press.

Dong, Xiao-yuan, and Louis Putterman. 1997. “Productivity and Organizationin China’s Rural Industries: A Stochastic Frontier Analysis.” Journal ofComparative Economics 24(2):181–201.

Falkus, Malcolm. 1995. “Thai Industrialization: An Overview.” In MedhiKrongkaew, ed., Thailand’s Industrialization and Its Consequences. NewYork: St. Martin’s Press.

Fan, Gang. 1988. “A Theory of Grey Markets.” Economic Research (8):3–12.Fan, Shenggen, and Philip Pardey. 1997. “Research, Productivity, and Output

Growth in Chinese Agriculture.” Journal of Development Economics53(1):115–37.

Feng, Haifa, and Wei Li. 1993. “A Study on the Surplus Provided byAgriculture to Industry in China.” Economic Research (9):60–64.

Hayami, Yujiro, ed. 1998. Rural-Based Development of Commerce andIndustry: Selected Experience from East Asia. Washington, D.C.: WorldBank, Economic Development Institute.

Hayami, Yujiro, and M. Aoki, eds. 1998. The Institutional Foundation of EastAsian Economic Development. London: Macmillan Press.

Ho, Samuel. 1979. “Decentralized Industrialization and Rural Development.”Economic Development and Cultural Change 28(1):77–96.

Hughes, Helen, ed. 1988. Achieving Industrialization in East Asia. Cambridge,U.K.: Cambridge University Press.

Jefferson, Gary, Thomas Rawski, and Yuxin Zheng. 1996. “Chinese IndustrialProductivity: Trends, Measurement Issues, and Recent Development.”Journal of Comparative Economics 23:146–80.

Jia, W., Wei Li, Yanghong Li, and Qichang Zhan. 1994. Technical Innovations.Beijing: Zhongguo Jinji Press.

Jin, Hehui, and Yingyi Qian. 2000. “Public vs. Private Ownership of Firms:Evidence from Rural China.” Quarterly Journal of Economics113(3):773–808.

Krongkaew, Medhi. 1995. “Introduction: The Making of the Fifth Tiger:



Thailand’s Industrialization and Its Consequences.” In Medhi Krongkaew,ed., Thailand’s Industrialization and Its Consequences. New York: St.Martin’s Press.

Kuznets, Paul. 1988. “An East Asian Model of Economic Development: Japan,Taiwan, and South Korea.” Economic Development and Cultural Change36(3):S11–43.

Li, David. 1994. “Ambiguous Property Rights in Transition Economies.”Journal of Comparative Economics 23(1):1–19.

Li, Shuhe. 1997. “The Institutional Foundation of Self-Enforcing Contracts:The Township Enterprises.” Department of Finance and Economics, CityUniversity of Hong Kong. Processed.

Lim, Steve. 1994. “Rural Industry: Interactions with Agricultural and StateIndustry.” University of Adelaide, Chinese Economic Research Unit,Adelaide. Processed.

Lin, Justin Y. 1992. “Rural Reforms and Agricultural Growth in China.”American Economic Review 82(1):34–51.

———. 1996. “Comparative Advantage, Development Policy, and the EastAsian Miracles.” Processed.

Lin, Justin Y., Fang Cai, and Zhou Li. 1994. The China Miracle: DevelopmentStrategy and Economic Reform. Hong Kong: Chinese University Press.

———. 1997. “The Social Outcomes of China’s Economic Reform.” BeijingUniversity, China Center for Economic Research, Beijing. Processed.

Lin, Justin Y., and Yang Yao. 1999. “Alignment with Comparative Advantageand RE Development in China’s Provinces.” China Center for EconomicResearch, Beijing University. Processed.

Liu, Shouying, Michael Carter, and Yang Yao. 1998. “Dimensions andDiversity of Property Rights in Rural China: Dilemmas on the Road toFurther Reform.” World Development 26(10):1799–806.

Lu, Feng. 1998. “The Change of Comparative Advantage of ChineseAgriculture.” Economic Research (3):3–11.

Luedde-Neurath, Richard. 1988. “State Intervention and Export-OrientedDevelopment in South Korea.” In Gordon White, ed., DevelopmentalStates in East Asia. New York: Macmillan Press.

Nugent, Jeffery. 1996. “What Explains the Trend Reversal in the SizeDistribution of Korean Manufacturing Establishments?” Journal ofDevelopment Economics 48(2):225–51.



Otsuka, Keijiro, and Thomas Reardon. 1998. “Lessons from RuralIndustrialization in East Asia: Are They Applicable to Africa?” Paper 13.Prepared for the conference Strategies for Stimulating Growth of the RuralNonfarm Economy in Developing Countries, International Food PolicyResearch Institute, Washington, D.C. May 17–21, 1998. Processed.

Poapongsakorn, Nipon. 1995. “Rural Industrialization: Problems andProspects.” In Medhi Krongkaew, eds., Thailand’s Industrialization and ItsConsequences. New York: St. Martin’s Press.

Putterman, Louis. 1997. “On the Past and Future of China’s Township andVillage-owned Enterprises.” World Development 25(10):1639–55.

Ranis, Gustav, Sheng-Cheng Hu, and Yun-Peng Chu, eds. 1998. TheEconomics and Political Economy of Comparative Development into the21st Century. London: Edward Elgar.

Riedel, James. 1988. “Economic Development in East Asia: Doing WhatComes Naturally?” In Helen Hughes, ed., Achieving Industrialization inEast Asia. Cambridge, U.K.: Cambridge University Press.

Ronnas, Per. 1996. Rural Industries in Post-reform China. New Delhi:International Labour Organization.

Rozelle, Scott. 1994. “Rural Industrialization and Increasing Inequality:Emerging Patterns in China’s Reforming Economy.” Journal ofComparative Economics 19(3):362–91.

Saith, Ashwani. 1987. “Contrasting Experiences in Rural Industrialization: Isthe East Asian Success Transferable?” In Rizwanul Islam, ed., RuralIndustrialization and Employment in Asia. New Delhi: InternationalLabour Organization.

Song, Ligang. 1993. Sources of International Comparative Advantage: FurtherEvidence. Ph.D. diss., Department of Economics. Australian NationalUniversity. Canberra.

Tinakorn, Pranee. 1995. “Industrialization and Welfare: How Poverty andIncome Distribution Are Affected?” In Medhi Krongkaew, ed., Thailand’sIndustrialization and Its Consequences. New York: St. Martin’s Press.

Wade, Robert. 1988. “State Intervention in ‘Outward-looking’ Development:Neoclassical Theory and Taiwanese Practice.” In Gordon White, ed.,Developmental States in East Asia. New York: Macmillan Press.

Wang, Yueping. 1997. “FDI and Industrial Development in China.” WorkingPaper 1997-013. Beijing University, China Center for Economic Research,Beijing. Processed.



Wang, Yueping, and Yang Yao. 1998. “Technological Capacities andDevelopment China’s Small Enterprises.” Paper prepared for a WorldBank comparative study of small firms in developing countries. WorldBank, World Bank Institute. Washington, D.C. Processed.

Weitzman, Martin, and Chenggang Xu. 1994. “Chinese Township VillageEnterprises as Vaguely Defined Cooperatives.” Journal of ComparativeEconomics 23(1):121–45.

White, Gordon, ed. 1988. Developmental States in East Asia. New York:Macmillan Press.

White, Gordon, and Robert Wade. 1988. “Development States and Markets inEast Asia: An Introduction.” In Gordon White, ed., Developmental Statesin East Asia. New York: Macmillan Press.

World Bank. 1993. The East Asian Miracle: Economic Growth and PublicPolicy. New York: Oxford University Press.

Wu, Harry. 1992a. “The Industrialization of China’s Rural Labor Force sincethe Economic Reform.” Working Paper series 1992010. University ofAdelaide, Chinese Economic Research Unit, Adelaide. Processed.

———. 1992b. “China’s Rural Economic Performance during the ReformDecade: Estimate and Assessment.” Working Paper series 1992011.University of Adelaide, Chinese Economic Research Unit, Adelaide.Processed.

Wu, Yanrui. 1990. “Rural Industrialization in China: A General EquilibriumAnalysis.” Working Paper series 1992009. University of Adelaide, ChineseEconomic Research Unit, Adelaide. Processed.

———. 1992. “Productivity Performance of Chinese Rural Enterprises: AComparative Study.” Working Paper series 1993014. University ofAdelaide, Chinese Economic Research Unit, Adelaide. Processed.

———. 1993. “One Industry, Two Regimes: The Chinese Textile SectorGrowth, Reforms, and Efficiency.” Working Paper series. University ofAdelaide, Chinese Economic Research Unit, Adelaide. Processed.

Yan, Y., and S. Zhang. 1995. Technical Advancement of Chinese Res. Beijing:Nongye Keji Press.

Yao, Yang. 1998. “Non-state Factors and Technical Efficiency of the ChineseIndustry.” Economic Research (in Chinese) (12):29–35.

Zhang, Gang. 1997. Chinese Rural Enterprises between Plan and Market.Ph.D. diss., Stockholm School of Economics.



Zhang, Xiaohe. 1993. “Modeling China’s Rural Economy.” Working Paperseries 1993011. University of Adelaide, Chinese Economic Research Unit,Adelaide. Processed.

Zhao, Yaohui. 1997. “Property Rights of Chinese REs and Their Influence onRural Employment.” In Wen Hai, ed., Chinese Township VillageEnterprises: Nature, Experience, and Reforms. Beijing, ZhonghuaGongshang Lianghe Press.

Zhao, Xiao. 1999. “Political Competition and Privatization in China.” CCERWorking Paper series no. C1999002.

Zhe, Xiaoye. 1997. The Remaking of a Village. Beijing: China Social SciencesPress.

Zweig, David. 1997. Free China’s Farmers: Restructuring in the Reform Era.Hong Kong: The Chinese University of Hong Kong.




SAU KHUÃNG HOAÃNG, CHÏË ÀÖÅ BAÃN VÕÀÖLA CUÃA ÀÖNG AÁ ÀÛÚÅC PHUÅC HÖÌI:MÖÅT CAÁCH GIAÃI THÑCH CHO VIÏÅC CÖË ÀÕNH TÓ GIAÁ HÖËI ÀOAÁI ÚÃ TÊÌN SUÊËTCAO

Ronald I.McKinnonRonald I.McKinnon

Trong hún möåt thêåp kyã trûúác khi cuöåc khuãng hoaãng xaãy ra,tûâ thaáng Saáu nùm 1997 àïën thaáng Mûúâi Hai nùm 1998,àöìng tiïìn cuãa Àöng AÁ àûúåc cöë àõnh theo àöìng àöla Myä.Ngoaâi trûúâng húåp ngoaåi lïå quan troång cuãa Nhêåt Baãn, caác

nïìn kinh tïë bõ khuãng hoaãng cuãa Inàönïxia, Haân Quöëc, Malaixia,Philippin vaâ Thaái Lan, cuäng nhû caác nïìn kinh tïë khöng bõ khuãnghoaãng cuãa Höìng Köng (Trung Quöëc), Xingapo vaâ Àaâi Loan (TrungQuöëc) àïìu töí chûác chñnh saách tiïìn tïå cuãa nûúác mònh theo caách duytrò tó giaá höëi àoaái khaá öín àõnh vúái àöìng àöla. Quaã thûåc, möëi quan hïågiûäa àöìng tiïìn caác nûúác vúái àöìng àöla laâ caái neo danh nghôa chomûác giaá nöåi àõa cuãa nhûäng nûúác naây – chïë àöå baãn võ àöla cuãa ÀöngAÁ (McKinnon 2000). Mùåc duâ chñnh saách tó giaá höëi àoaái àaä àûúåc xemxeát laåi toaân diïån tûâ sau khuãng hoaãng, nhûng àiïìu àaáng lûu yá laâ caácnûúác Àöng AÁ dûúâng nhû vêîn duy trò chñnh thûác hoùåc khöng chñnhthûác viïåc gùæn chùåt vaâo àöìng àöla. Àiïìu àoá àaä khùèng àõnh laåi sûå hêëpdêîn cuãa qui tùæc naây, möåt qui tùæc àaä àûúåc theo àuöíi trong suöëtnhûäng nùm 90.


Nùm 1994, khi Trung Quöëc vûún dêìn àïën traång thaái taâi khoaãnvaäng lai chuyïín àöíi àûúåc, nhûng taâi khoaãn vöën thò khöng, thò chñnhphuã nûúác naây àaä thöëng nhêët chïë àöå tó giaá höëi àoaái vaâ sau àoá giûä chotó giaá naây gêìn nhû khöng àöíi úã mûác 8,3 nhên dên tïå ùn möåt àölatrong suöët thúâi kyâ khuãng hoaãng cho àïën têån bêy giúâ. Sau khi àöìngringit bõ phaá giaá thuêìn 50%, chñnh phuã Malaixia àaä quyïët àõnh kiïímsoaát vöën, vaâ vaâo thaáng Chñn nùm 1998, nûúác naây àaä cöng böë tó giaáhöëi àoaái cöë àõnh úã mûác 3,8 ringit ùn möåt àöla, möåt tó lïå vêîn àûúåcduy trò cho àïën nay.

Trong têët caã caác nïìn kinh tïë naây, chó coá Höìng Köng laâ tuyïn böëngang giaá tó giaá höëi àoaái chñnh thûác vúái àöìng àöla. (Caác nûúác khaáckhöng cam kïët duy trò sûå ngang giaá). Tûâ nùm 1983, mûác ngang giaácuãa Höìng Köng laâ 7,8 àöla Höìng Köng ùn möåt àöla àaä trúã thaânh caáineo cho chñnh saách tiïìn tïå trong nûúác dûåa trïn möåt Ban tiïìn tïå – banduy nhêët úã Àöng AÁ. Vaâ cho duâ liïn tuåc bõ têën cöng trong giai àoaån1997-98, Höìng Köng àaä duy trò tó giaá naây maâ khöng cêìn höî trúå bùçngviïåc kiïím soaát vöën.

Trong chûúng naây, trûúác hïët, töi phên tñch àiïìu gò àaä xaãy ra àöëivúái chïë àöå baãn võ àöla cuãa Àöng AÁ trong thúâi kyâ khuãng hoaãng.Trong thúâi kyâ tó giaá höëi àoaái biïën àöång maånh tûâ giûäa nùm 1997 àïënhïët nùm 1998, àöìng àöla vúái tû caách laâ caái neo danh nghôa àaä úãtrong tònh traång nhû thïë naâo? Têìm quan troång noái chung cuãa baãn võàöla úã Àöng AÁ, vúái tû caách laâ caái neo tiïìn tïå khu vûåc, àaä böåc löå rêëtroä trong aáp lûåc thiïíu phaát maånh tñnh theo àöìng àöla, möåt aáp lûåc àaäbuâng phaát trong toaân vuâng Àöng AÁ.

Thûá hai, töi khaão saát xem chïë àöå tó giaá höëi àoaái sau khuãng hoaãngàaä àûúåc hònh thaânh nhû thïë naâo tûâ nùm 1998. Chïë àöå tó giaá cöë àõnhtrûúác khuãng hoaãng àaä bõ coi laâ thêët baåi vò noá gêy ra têm lyá lúåi duångbaão laänh cöë yá laâm liïìu (moral hazard) khi gêy ra nhûäng luöìng tiïìnnoáng ngùæn haån. Fischer (1999) cho rùçng, trong tûúng lai, tó giaá höëiàoaái nïn coá sûå linh hoaåt hún nûäa, trong khi nhûäng ngûúâi khaác laåicho rùçng, cêìn phaãi coá möåt khu vûåc tó giaá höëi àoaái öín àõnh hún theoàöìng yïn Nhêåt (Kwan 2001; Kawai vaâ Akiyama 2000; Ohno 2000).Tuy nhiïn, trûâ Inàönïxia, dûúâng nhû chïë àöå baãn võ àöla cuãa Àöng



AÁ tûå noá àaä àûúåc phuåc höìi. Tó giaá àöìng àöla, nhêët laâ khi quan saát noáúã têìn suêët rêët cao (haâng ngaây), àaä trúã nïn öín àõnh khöng khaác gòthúâi kyâ trûúác khuãng hoaãng. Nöîi “lo ngaåi thaã nöíi” maâ Calvo vaâReinhart (2000a, 2000b) àaä phaát hiïån àûúåc thïí hiïån úã têìn suêët caohún so vúái möåt phaãn ûáng húåp lyá trûúác tònh hònh thõ trûúâng vöëntrong nhûäng thõ trûúâng múái nöíi lïn.

Thûá ba, töi seä khai thaác hiïåu ûáng “tuêìn trùng mêåt”. Sau möåt cuöåckhuãng hoaãng lúán, vúái sûå giaãm giaá maånh caác àöìng tiïìn vaâ möåt tó giaánaâo àoá laåi tùng quaá mûác, thò caác luöìng tiïìn noáng chaãy vaâo ñt nhiïìuthûúâng trúã nïn bònh lùång. Nhûng sûå bònh lùång tûâ nùm 1998 dïî laâmngûúâi ta tûúãng lêìm. Nhùçm traánh khöng àïí chu kyâ vay nûúác ngoaâiquaá mûác lùåp laåi möåt lêìn nûäa, hïå thöëng ngên haâng vaâ caác cú quanàiïìu tiïët tó giaá vêîn cêìn ban haânh nhûäng qui àõnh thêån troång phuâhúåp; vaâ àïën lûúåt mònh, nhûäng qui àõnh naây laåi aãnh hûúãng àïën tñnhchêët cuãa chïë àöå tó giaá töëi ûu.

Töi seä kïët thuác bùçng viïåc thaão luêån xem caác luêåt chúi khöngchñnh thûác, maâ theo àoá chïë àöå baãn võ àöla cuãa Àöng AÁ àang hoaåtàöång, cêìn àûúåc àiïìu chónh ra sao àïí coá thïí kiïìm chïë nhûäng luöìngtiïìn noáng. Möåt muåc tiïu laâ keáo daâi thúâi haån traã núå cho nhûäng nïìnkinh tïë con núå nhoã úã Àöng AÁ. Nhûng àïí Nhêåt Baãn – nûúác chuã núålúán nhêët – ñt gêy aãnh hûúãng mêët öín àõnh hún cho caác nûúác khaác,trong khi vêîn àêíy maånh quaá trònh phuåc höìi kinh tïë cuãa chñnh nûúácnaây, thò viïåc coá möåt böå qui tùæc khaác ài àöi chuát laâ àiïìu thñch húåp.

NEO TÊÅP THÏÍ DANH NGHÔANEO TÊÅP THÏÍ DANH NGHÔA

Sûã duång caác söë liïåu trûúác khuãng hoaãng, McKinnon (2000) àaä àûa rabùçng chûáng cho thêëy thûúng maåi quöëc tïë trong khu vûåc àïìu àûúåcgiao dõch phöí biïën bùçng àöìng àöla, vaâ trong thêåp niïn 90, mûác giaátrong nûúác cuãa Myä tûúng àöëi öín àõnh. Mûác giaá cuãa quöëc gia “trungtêm” naây àûúåc xem nhû möåt “caái neo” maâ têët caã caác nûúác Àöng AÁàaä tûå gùæn mònh vaâo. Tuy nhiïn, quan àiïím trûúác àêy àaä àún giaãnhoaá quaá mûác thûåc tïë vêån haânh cuãa chïë àöå baãn võ àöla cuãa caác nûúácÀöng AÁ.

SAU KHUÃNG HOAÃNG, CHÏË ÀÖÅ BAÃN VÕ ÀÖLA CUÃA ÀÖNG AÁ ... 251


Thûá nhêët, lêåp luêån vïì caái neo danh nghôa dûåa chuã yïëu vaâo chïëàöå cöë àõnh coá têìn suêët thêëp chûá khöng phaãi têìn suêët cao. Àïí öín àõnhvaâ baão vïå mûác giaá nöåi àõa trûúác nhûäng sûå giaãm giaá àöìng tiïìn tùæctraách theo kiïíu lúåi mònh haåi ngûúâi, cú quan chûác nùng tiïìn tïå chócêìn quan têm àïën viïåc öín àõnh tó giaá höëi àoaái theo àõnh kyâ haângthaáng hoùåc haâng quyá. Hònh 5.1 vaâ 5.2 cho thêëy, trûúác cuöåc khuãnghoaãng 1997-98, tó giaá haâng thaáng so vúái àöìng àöla tûúng àöëi öínàõnh– mùåc duâ àöi khi coá dao àöång – vaâ trong nùm 1999-2000, noálaåi coá dêëu hiïåu àûúåc giûä öín àõnh möåt lêìn nûäa. Nhûng lêåp luêån vïìcaái neo danh nghôa naây àaä khöng giaãi thñch àûúåc chïë àöå cöë àõnh tógiaá khùæt khe hún nhiïìu theo àõnh kyâ haâng ngaây, seä àûúåc baân àïëndûúái àêy.

Thûá hai, vúái nhiïìu nûúác thaânh viïn cuãa chïë àöå baãn võ àöla úãÀöng AÁ, sûå öín àõnh cuãa caái neo danh nghôa naây phuå thuöåc vaâo viïåctêët caã hoùåc àa söë caác nûúác Àöng AÁ àïìu cuâng nhau giûä öín àõnh tó giaácuãa mònh, hún laâ chó dûåa vaâo möîi mònh mûác giaá nöåi àõa cuãa Myä.Cuöåc khuãng hoaãng nùm 1997-98 àaä soi saáng cho vêën àïì naây. Sûå phaágiaá maånh cuãa àöìng tiïìn Inàönïxia, Haân Quöëc, Malaixia, Philippinvaâ Thaái Lan – vaâ sûå suåp àöí trong cêìu nhêåp khêíu cuãa caác nûúác naây– àaä gêy aáp lûåc thiïíu phaát nghiïm troång àïën caác nûúác khöng phaágiaá àöìng tiïìn hoùåc coá phaá giaá, nhûng úã mûác àöå ñt hún nhiïìu so vúáicaác nûúác bõ khuãng hoaãng. AÁp lûåc thiïíu phaát naây coân àûúåc tiïëp sûácbúãi trûúác àoá, àöìng yïn àaä giaãm giaá tûâ 80 yïn ùn möåt àöla vaâo thaángTû nùm 1995 xuöëng àïën àaáy laâ 147 yïn ùn möåt àöla vaâo thaáng Saáunùm 1998 (Hònh 5.2). Àöëi vúái 9 trong 10 nûúác (Inàönïxia bõ loaåi ravò nhûäng khoá khùn trong thang ào trïn truåc tung) vaâ caã nûúác Myä,Hònh 5.3 vaâ 5.4 biïíu thõ chó söë giaá tiïu duâng tûâ thaáng Nùm nùm 1995àïën thaáng Tû nùm 2000. Vúái viïåc lêëy chó söë giaá tiïu duâng (CPI) cuãaMyä laâm chuêín, coá hai àùåc àiïím nöíi lïn:

l Taác àöång gêy laåm phaát nöåi àõa úã möîi nûúác trong böën nïìn kinh tïëbõ khuãng hoaãng do sûå mêët giaá nghiïm troång àöìng tiïìn cuãa hoågêy ra laåi bònh lùång möåt caách àaáng ngaåc nhiïn. Mûác giaá cuãa caácnûúác naây tùng chûa àêìy möåt nûãa so vúái mûác mêët giaá cuãa àöìngtiïìn cuãa hoå trûúác àöìng àöla, vaâ àiïìu naây àûúåc duy trò cho àïën




T.3-00T.1-00T.11-99T.9-99T.7-99T.5-99T.3-99T.1-98T.11-98T.9-98T.7-98T.5-98T.3-98T.1-98T.11-97T.9-97T.7-97T.5-97T.3-97T.1-97T.11-96T.9-96T.7-96T.5-96T.3-96T.1-96T.11-95T.9-95T.7-95T.5-95T.3-95T.1-95





têån nùm 2000. Ngay caã sûå kiïån àöìng yïn mêët giaá trûúác àoá vaâonùm 1997-98 cuäng khöng gêy bêët kyâ sûå laåm phaát naâo àïën chó söëgiaá tiïu duâng (CPI) cuãa Nhêåt Baãn (Hònh 5.4).

l AÁp lûåc thiïíu phaát gêy ra cho caác nïìn kinh tïë khöng bõ khuãnghoaãng, khöng phaá giaá àöìng tiïìn laåi khaá nghiïm troång. Hònh 5.4cho thêëy, CPI cuãa Höìng Köng vaâ Trung Quöëc àaä giaãm khoaãng10% so vúái CPI cuãa Myä, àöìng thúâi giaá trõ tuyïåt àöëi cuãa chuángcuäng giaãm tûâ cuöëi nùm 1997 àïën nùm 2000. Ngay caã Xingapo vaâÀaâi Loan laâ hai nûúác àaä giaãm giaá àöìng tiïìn cuãa mònh 10% vaâ15% so vúái àöìng àöla, cuäng àaä chûáng kiïën sûå giaãm nheå cuãa CPInöåi àõa tûâ giûäa nùm 1997 àïën nùm 2000.

Têët nhiïn, hai àùåc àiïím naây coá liïn quan vúái nhau. Sûå mêët giaámaånh cuãa àöìng tiïìn vaâ sûå giaãm suát töíng cêìu trong 5 nïìn kinh tïë bõkhuãng hoaãng àaä taåo ra aáp lûåc rêët maånh laâm giaãm giaá tñnh bùçng àölacuãa hêìu hïët caác haâng hoaá àûúåc trao àöíi trong vuâng. Mûác giaá àölanoái chung naây giaãm xuöëng àaä buâ laåi sûå tùng lïn cuãa mûác giaá nöåi àõatrong caác nïìn kinh tïë phaá giaá, àöìng thúâi goáp phêìn gêy ra nhûäng aáplûåc thiïíu phaát tuyïåt àöëi nùång nïì cho Trung Quöëc vaâ Höìng Köng laâhai nïìn kinh tïë khöng phaá giaá àöìng tiïìn möåt chuát naâo. Ngay caã baãnthên nûúác Myä cuäng chõu aãnh hûúãng. Chó söë giaá haâng hoaá tham giaxuêët nhêåp khêíu theo nghôa röång, hay chó söë giaá saãn xuêët cuãa Myä(PPI; khöng minh hoåa úã àêy) àaä giaãm khoaãng 5%, tûâ giûäa nùm 1997àïën àêìu nùm 1999.

Coá thïí ruát ra baâi hoåc gò tûâ sûå thiïíu phaát khu vûåc naây? Caác nûúácÀöng AÁ ngaây nay àaä coá sûå liïn kïët chùåt cheä trong caác möëi quan hïåthûúng maåi cuãa hoå vúái caác nûúác khaác (xem Chûúng 11 cuãa Urata vaâBergsten 2000). Thûåc vêåy, C. H. Kwan (2001) àaä chó roä, trong haithêåp kyã gêìn àêy, thûúng maåi nöåi AÁ (kïí caã Nhêåt Baãn) àaä tùng nhanhhún nhiïìu so vúái thûúng maåi vúái Myä. Hiïån nay, khoaãng 50% töíngkim ngaåch xuêët khêíu cuãa Àöng AÁ àïën vúái caác nûúác Àöng AÁ khaác,vaâ chó khoaãng 25% laâ xuêët khêíu sang Myä. Cuöåc khuãng hoaãng 1997-98 cho thêëy, thaânh cöng cuãa bêët kyâ möåt nûúác naâo cöë àõnh àöìng tiïìnnûúác mònh theo àöìng àöla, coi àoá nhû möåt caái neo danh nghôa, àïìu









phuå thuöåc nùång nïì nhû thïë naâo vaâo viïåc caác àöëi taác vaâ àöëi thuã caånhtranh thûúng maåi cuãa hoå cuâng cam kïët neo tó giaá. Xeát tûâ khña caånh“neo danh nghôa” têåp thïí naây thò Àöng AÁ àaä trúã thaânh möåt khu vûåctiïìn tïå tûå nhiïn, trong àoá caác nûúác àïìu mong muöën öín àõnh tó giaá.

KHU VÛÅC TIÏÌN TÏÅ TÖËI ÛU ÀÖËI LÊÅP VÚÁI NEO TÊÅP THÏÍ DANHKHU VÛÅC TIÏÌN TÏÅ TÖËI ÛU ÀÖËI LÊÅP VÚÁI NEO TÊÅP THÏÍ DANHNGHÔA NGHÔA

Coân caác khña caånh khaác thò sao? Möåt söë ngûúâi coá thïí phaãn àöëi rùçng,caác nûúác Àöng AÁ, duâ coá hay khöng coá Nhêåt Baãn, vêîn khöng thïíhònh thaânh möåt khu vûåc tiïìn tïå töëi ûu theo nghôa cuãa Mundell(1961), vò caác nûúác naây àïìu traãi qua caác cuá söëc kinh tïë vô mö “khöngtûúng xûáng”. C. H. Kwan (2001: 11, 12) àaä phaát biïíu luêån cûá nùm1961 cuãa Mundell àöëi vúái Àöng AÁ theo möåt caách khaác:

Caái giaá phaãi traã lúán nhêët gùæn liïìn vúái viïåc liïn kïët tiïìn tïå xuêët phaát tûâviïåc tûâ boã möåt chñnh saách tiïìn tïå àöåc lêåp. Bùçng caách cöë àõnh tó giaá cuãamònh vúái caác thaânh viïn khaác trong liïn minh tiïìn tïå, möåt nûúác gianhêåp liïn minh seä nghiïîm nhiïn tûâ boã khaã nùng kiïím soaát chñnh saáchtiïìn tïå cuãa riïng nûúác mònh. Khi nïìn kinh tïë bõ möåt cuá söëc tûâ bïn ngoaâi,noá khöng coá caách naâo khaác laâ phaãi tuên thuã chñnh saách tiïìn tïå chungcuãa liïn minh. Caác nûúác coá cú cêëu kinh tïë tûúng tûå nhau coá thïí àöëi phoávúái möåt cuá söëc chung bùçng möåt chñnh saách tiïìn tïå chung, vaâ caái giaá cuãaviïåc tûâ boã chñnh saách tiïìn tïå àöåc lêåp laâ tûúng àöëi nhoã. Traái laåi, caác nûúáccoá cú cêëu kinh tïë rêët khaác nhau seä àoâi hoãi caác àöëi saách khöng giöëngnhau, vaâ caái giaá cuãa viïåc chung nhau möåt chñnh saách tiïìn tïå chung laâtûúng àöëi lúán. Thñ duå, Nhêåt Baãn vaâ Haân Quöëc, caã hai àïìu laâ nûúác nhêåpdêìu moã, coá thïí àöëi phoá vúái sûå tùng giaá dêìu bùçng möåt chñnh saách tiïìn tïånhû nhau. Nhûng àiïìu àoá khöng thïí aáp duång cho trûúâng húåp NhêåtBaãn vaâ Inàönïxia, vò Inàönïxia laåi laâ nûúác xuêët khêíu dêìu moã...Trong böëi caãnh coá sûå khaác biïåt rêët lúán giûäa caác nûúác, viïåc Nhêåt Baãn, caácnïìn kinh tïë múái cöng nghiïåp hoaá úã chêu AÁ, caác nûúác ASEAN vaâ TrungQuöëc cuâng nhau xêy dûång möåt khu vûåc tiïìn tïå töëi ûu ngay lêåp tûác laâàiïìu khoá coá thïí xaãy ra. Nhûäng nûúác coá thu nhêåp cao nhû caác nïìn kinhtïë cöng nghiïåp hoaá múái úã chêu AÁ coá cú cêëu thûúng maåi tûúng tûå nhû



cuãa Nhêåt Baãn, trong khi nhûäng nûúác coá thu nhêåp thêëp, nhû caác thaânhviïn ASEAN coá thu nhêåp thêëp vaâ Trung Quöëc, laåi coá cú cêëu thûúng maåirêët khaác Nhêåt Baãn.

Dûåa trïn phên tñch nùm 1961 cuãa Mundell, Kwan àaä kïët luêånrùçng, caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ seä khöng cuâng nhau xêy dûång möåtkhu vûåc tiïìn tïå töëi ûu. Phên tñch kyä lûúäng cuãa Kwan phuâ húåp vúáivö söë caác nghiïn cûáu tûúng tûå khaác, cho thêëy, luåc àõa chêu Êu trûúáckhi phaát haânh àöìng euro cuäng khöng phaãi laâ möåt khu vûåc tiïìn tïå töëiûu (xem Eichengreen 1997). Trong baâi viïët nùm 1961: “Lyá thuyïët vïìKhu vûåc Tiïìn tïå Töëi ûu”, Mundell (1961: 511) àaä minh hoaå cho lêåpluêån cuãa mònh nhû sau:

Nïëu cêìu chuyïín tûâ saãn phêím cuãa nûúác B sang saãn phêím cuãa nûúác Athò sûå giaãm giaá àöìng tiïìn cuãa nûúác B hay lïn giaá àöìng tiïìn cuãa nûúác Aàïìu seä khùæc phuåc àûúåc sûå mêët cên àöëi ngoaåi thûúng, àöìng thúâi truát búátgaánh nùång thêët nghiïåp cho nûúác B vaâ giaãm nheå laåm phaát úã nûúác A. Àêylaâ tònh huöëng àaáng coá nhêët àöëi vúái chïë àöå tó giaá linh hoaåt dûåa trïn caácàöìng tiïìn quöëc gia.

Nhûng sûå giaãi thñch haån heåp cuãa Mundell vïì caác cuá söëc khöngtûúng xûáng laåi khöng coá yá nghôa mêëy àöëi vúái caác nïìn kinh tïë àadaång hoaá ngaânh nghïì, maâ úã àoá möîi nûúác saãn xuêët ra haâng trùmhaâng ngaân loaåi haâng hoaá khaác nhau. Cêìu tû nhên seä khöng àöåtnhiïn chuyïín àöìng loaåt tûâ saãn phêím cuãa Phaáp sang saãn phêím cuãaÀûác – hay thêåm chñ tûâ saãn phêím cuãa Thaái Lan sang saãn phêím cuãaHaân Quöëc.1

Àïí phên tñch truyïìn thöëng cuãa Mundell coá thïm yá nghôa thûåctiïîn, caác hoåc giaã nhû C. H. Kwan àaä nhêën maånh àïën nhûäng vêën àïìmaâ nhûäng nûúác coá cú cêëu ngaânh khaác nhau gùåp phaãi khi àûángtrûúác möåt cuá söëc bïn ngoaâi nhû nhau. Cuá söëc chung àoá coá thïí laâ sûåthay àöíi giaá cuãa möåt loaåi saãn phêím thö naâo àoá, chùèng haån nhûtùng giaá dêìu. (Àöëi vúái nhûäng nïìn kinh tïë nhoã Àöng AÁ cöë àõnh àöìngtiïìn theo àöìng àöla thò sûå lïn xuöëng cuãa tó giaá giûäa àöìng yïn vaâàöìng àöla laâ cuá söëc chung bïn ngoaâi quan troång nhêët; McKinnon2000). Hoùåc àún giaãn chó laâ chu kyâ kinh doanh cuãa möåt nûúác àichïåch àûúâng. Àïí duy trò töët hún tñnh tûå chuã vïì tiïìn tïå cuãa caác nûúác,



caách lêåp luêån truyïìn thöëng trûúác àêy cuãa Mundell àaä chuá troångàïën lúåi thïë cuãa viïåc duy trò nhûäng khu vûåc tiïìn tïå nhoã vaâ taách biïåtbúãi caác tó giaá linh hoaåt.

Lêåp luêån trûúác àêy cuãa Mundell àuáng hay sai? Taåi höåi nghõMadrid nùm 1970, Mundell vïì cú baãn àaä thay àöíi quan àiïím(Mundell 1973a, 1973b; McKinnon 2001)! Trong caác baâi viïët nùm1973, öng àaä chó ra rùçng, caác nïìn kinh tïë khaác nhau coá thïí cuâng chiaseã töët hún nhûäng ruãi ro tûâ caác cuá söëc khöng tûúng xûáng khi chuángnùçm trong möåt khu vûåc tiïìn tïå chung. Trong caách lêåp luêån sau naâycuãa Mundell, yïëu töë then chöët laâ viïåc àa daång hoaá cú cêëu àêìu tûquöëc tïë úã caã bïn taâi saãn coá lêîn bïn taâi saãn núå. Àa daång hoaá triïåt àïívaâ chia seã ruãi ro chó coá thïí diïîn ra nïëu tó giaá trong tûúng lai àûúåcbiïët chùæc chùæn. Nhúâ àoá, möåt nûúác chõu caác cuá söëc bêët lúåi coá thïí dïîdaâng ruát búát caác yïu cêìu cuãa mònh, hoùåc ài vay tûâ caác nûúác khaácnùçm trong cuâng möåt khu vûåc tiïìn tïå chung. Do khöng cêìn phaãigiaãm giaá àöìng tiïìn nïn àöìng tiïìn trong nûúác cuäng seä coá giaá trõ nhûàöìng tiïìn nûúác ngoaâi.

Mêët muâa, àònh cöng, hay chiïën tranh trong möåt nûúác àïìu gêy ra sûå mêëtmaát thu nhêåp, nhûng viïåc sûã duång àöìng tiïìn chung (hay dûå trûä ngoaåitïå) seä cho pheáp möåt nûúác giaãm búát lûúång tiïìn nùæm giûä, vaâ giaãm nheå taácàöång cuãa sûå töín thêët, ruát búát nguöìn lûåc cuãa möåt nûúác khaác cho àïën khichi phñ cuãa viïåc àiïìu chónh àûúåc daân traãi möåt caách hiïåu quaã trongtûúng lai. Traái laåi, nïëu hai nûúác sûã duång hai àöìng tiïìn khaác nhau vúái tógiaá höëi àoaái linh hoaåt thò toaân böå thiïåt haåi seä do möåt nûúác phaãi gaánhchõu; àöìng tiïìn chung khöng thïí hoaåt àöång nhû möåt cöng cuå hêëp thucuá söëc cho caã quöëc gia, trûâ phi viïåc baán thaáo caác àöìng tiïìn khöngchuyïín àöíi trïn thõ trûúâng nûúác ngoaâi thu huát àûúåc caác luöìng vöën vaâomang tñnh àêìu cú, theo caách coá lúåi cho àöìng tiïìn àang mêët giaá.[Mundell 1973b: 115].

Tuy nhiïn, ngay tûâ trûúác cuöåc khuãng hoaãng nùm 1997-98, caácnïìn kinh tïë Àöng AÁ àaä coá möåt thúâi gian daâi àïí thiïët lêåp möåt thõtrûúâng vöën thûåc sûå àa daång giûäa caác nûúác naây. Tó giaá àûúåc cam kïëtgiûä öín àõnh trong daâi haån àïí caác cöng ty baão hiïím, caác ngên haâng



hoaåt àöång töët, caác quyä tñn thaác vaâ quyä tñn duång trong bêët kyâ nûúácnaâo cuäng coá thïí súã hûäu taâi saãn cuãa nûúác khaác dûúái hònh thûác àöìngtiïìn cuãa nûúác mònh. Têët nhiïn, Nhêåt Baãn laâ nûúác chuã núå thuêìn lúánnhêët. Nhûng ngay caã khi khöng coá khuãng hoaãng thò töíng taâi saãn coávaâ taâi saãn núå trong khu vûåc Àöng AÁ vêîn chûa àa daång hoaá àaáng kïí.Quaã thûåc, sûå àa daång hoaá cú cêëu àêìu tû maånh meä úã chêu Êu cuängphaãi àúåi cho àïën khi àöìng euro ra àúâi thaáng Giïng nùm 1999(McKinnon 2001). Vaâ viïåc thöëng nhêët tiïìn tïå hoaân toaân úã Àöng AÁ,vúái viïåc ra àúâi cuãa möåt àöìng “euro chêu AÁ“, chùæc chùæn khöng phaãilaâ sûå kiïån möåt súám möåt chiïìu.

BAÃN VÕ TIÏÌN TÏÅ CHUNG ÀÖËI LÊÅP VÚÁI ÀÖÌNG TIÏÌN CHUNGBAÃN VÕ TIÏÌN TÏÅ CHUNG ÀÖËI LÊÅP VÚÁI ÀÖÌNG TIÏÌN CHUNG

Mùåc duâ khöng töët bùçng möåt àöìng tiïìn chung, nhûng baãn võ tiïìn tïåchung giûäa caác baån haâng thûúng maåi gêìn guäi vêîn laâ möåt hûúáng àihay hún chïë àöå tó giaá linh hoaåt (khöng kiïím soaát). Theo quan àiïímcuãa chuáng töi, baãn võ tiïìn tïå chung laâ möåt chïë àöå trong àoá têët caã caácnûúác tham gia seä duy trò, vúái mûác àöå thaânh cöng nhêët àõnh, tó giaácuãa hoå cöë àõnh theo möåt caái neo danh nghôa chung, coá thïí laâ möåtàöìng tiïìn bïn ngoaâi. Mùåc duâ tó giaá àûúåc giûä cöë àõnh trong nhiïìunùm (nhû möåt söë nûúác Àöng AÁ àaä thûåc hiïån trûúác khuãng hoaãng),nhûng vêîn coá sûå bêët àõnh vïì tó giaá trong daâi haån. Traái laåi, “àöìng tiïìnchung” cho ta möåt caái neo chung vaâ sûå chùæc chùæn hoaân toaân vïì tógiaá trong daâi haån.

Tuy nhiïn, baãn võ tiïìn tïå chung giûäa caác nûúác coá trao àöíi thûúngmaåi maånh meä vúái nhau vêîn töët hún tó giaá höëi àoaái thaã nöíi khi cêìngiaãm thiïíu caác cuá söëc khöng tûúng xûáng. Quaã thûåc, baãn thên caái neodanh nghôa chung seä trúã nïn öín àõnh hún nïëu caác chu kyâ kinhdoanh giûäa caác nûúác thaânh viïn khöng xaãy ra cuâng möåt luác. Nïëunûúác A àang traãi qua thúâi kyâ ài xuöëng thò mûác giaá chung maâ neodanh nghôa taåo ra seä öín àõnh hún nïëu nûúác B khöng traãi qua möåt cuásöëc tûúng tûå. Vúái haâng loaåt caác cuá söëc ngêîu nhiïn nhû vêåy, taác àöångàïën caác nûúác theo nhûäng caách khöng giöëng nhau, seä laâm xuêët hiïån



möåt xu hûúáng tûå nhiïn àïí àiïìu hoaâ chu kyâ kinh doanh trong toaânkhu vûåc.

Nïëu nûúác A vaâ B coá chu kyâ kinh doanh lïn xuöëng àöìng pha thòàiïìu naây seä khuyïëch àaåi chu kyâ kinh doanh chung. Trûúâng húåp cûåcàoan laâ khuãng hoaãng Àöng AÁ, vúái sûå mêët giaá àöìng tiïìn vaâ kinh tïëài xuöëng diïîn ra àöìng thúâi úã nhiïìu nûúác thaânh viïn àaä gêy ra sûåàònh trïå thiïíu phaát úã caác nûúác thaânh viïn khaác. Do àoá, chu kyâ àixuöëng cuãa tûâng nûúác chõu khuãng hoaãng laåi bõ trêìm troång thïm.

Vêåy thò taåi sao nhûäng ngûúâi lyá giaãi cho lêåp luêån trûúác àêy cuãaMundell (1961) laåi uãng höå viïåc nhoám caác nûúác hoùåc caác vuâng giöëngnhau laåi vúái nhau – thñ duå nhûäng nûúác coá chu kyâ kinh doanh àöìngpha – àïí xêy dûång möåt khu vûåc tiïìn tïå “töëi ûu”, nhû phên tñch cuãaKwan àaä àûúåc trñch dêîn úã trïn? Giöëng nhû phêìn lúán caác nhaâ kinhtïë vô mö àêìu thêåp niïn 60, Mundell vêîn chõu aãnh hûúãng cuãa trûúângphaái Keynes hêåu chiïën khi cho rùçng, chñnh phuã caác nûúác coá thïí hiïåuchónh thaânh cöng mûác töíng cêìu àïí buâ àùæp laåi nhûäng cuá söëc trongkhu vûåc tû nhên vïì phña cung hoùåc cêìu. Coi àoá laâ möåt chiïën lûúåcmö hònh hoaá, öng àaä àûa ra giaã àõnh vïì nhûäng kyâ voång tônh: conngûúâi haânh àöång nhû thïí mûác giaá trong nûúác hiïån haânh, laäi suêët vaâtó giaá seä àûúåc duy trò vônh viïîn (ngay caã khi tó giaá àûúåc thaã nöíi). Caãlyá thuyïët vïì khu vûåc tiïìn tïå töëi ûu (Mundell 1961) lêîn mö hònhchuêín Mundell – Fleming trong saách giaáo khoa (Mundell 1968) cuãaöng vïì caách thûác hoaåt àöång cuãa chñnh saách taâi khoaá vaâ tiïìn tïå trongnïìn kinh tïë múã àïìu phuå thuöåc vaâo kyâ voång tônh naây.

Ngaây nay, chuáng ta nhêån ra rùçng, kyâ voång cuãa con ngûúâi khöngúã traång thaái tônh. Thõ trûúâng taâi saãn noái chung, vaâ thõ trûúâng ngoaåihöëi noái riïng, àïìu coá caái nhòn xa – möåt hiïån tûúång maâ caác cöng trònhsau naây cuãa Mundell (Mundell 1973b) àaä ghi nhêån. Chuáng trúã nïnrêët thêët thûúâng nïëu chñnh phuã coá nhûäng haânh àöång tuây tiïån àïí hiïåuchónh nïìn kinh tïë vô mö trong nûúác: vêën àïì vïì sûå nhêët quaán theothúâi gian maâ nhiïìu ngûúâi àaä biïët (Kydland vaâ Prescott 1977). Phñruãi ro trïn thõ trûúâng traái phiïëu tùng. Vò thïë, tû duy kinh tïë vô möhiïån àaåi laåi thiïn vïì viïåc kiïìm chïë vaâ haån chïë búát phaåm vi chñnhphuã can thiïåp. Nïëu khöng cêìn àaánh thuïë laåm phaát àïí coá thïm



nguöìn thu (àiïìu naây àuáng vúái caác nûúác Àöng AÁ, ngoaåi trûâInàönïxia), thò ngên haâng trung ûúng úã moåi núi cuäng seä chó coá chûácnùng haån heåp hún trong viïåc öín àõnh mûác giaá trong nûúác.

Trong caác nïìn kinh tïë cöng nghiïåp, chûác nùng naây àûúåc hiïíu laâviïåc trûåc tiïëp àõnh hûúáng muåc tiïu vïì laåm phaát. Vúái möåt thõ trûúângtraái phiïëu trong nûúác daâi haån vaâ phaát triïín cao, ngên haâng trungûúng coá thïí sûã duång nghiïåp vuå thõ trûúâng múã àïí kiïím soaát cú söëtiïìn. Àiïìu chónh liïn tuåc laäi suêët ngùæn haån àïí kiïím soaát laåm phaáttrong nûúác laâ àiïìu coá thïí àûúåc – nhû qui tùæc Taylor (Taylor 1993)àaä chó roä. Trong möåt möi trûúâng hoaåt àöång coá nguyïn tùæc, caác nïìnkinh tïë cöng nghiïåp coá thïí tûå tin maâ taåo riïng cho mònh möåt caái neodanh nghôa. Àiïìu naây seä haån chïë têm lyá lúåi duång baão laänh, cöë yá laâmliïìu khi chñnh phuã cöë can thiïåp bêët ngúâ vaâo thõ trûúâng.

Nhûng trong möåt thõ trûúâng múái nöíi lïn, maâ cuå thïí laâ cuãa ÀöngAÁ, viïåc taâi trúå diïîn ra quaá ngùæn haån khiïën nhûäng thûá nhû quy tùæcTaylor khöng thïí hoaåt àöång àûúåc. Laäi suêët ngùæn haån tùng seä coánguy cú phaá saãn nhiïìu hún vò ngên haâng vaâ doanh nghiïåp àïìu coánhûäng taâi saãn núå coá tñnh thanh khoaãn cao vaâ ngùæn haån, trong khi taâisaãn coá cuãa hoå laåi daâi haån vaâ ñt thanh khoaãn hún. Tûâ àoá cho thêëy têìmquan troång cuãa viïåc phaãi àõnh hûúáng muåc tiïu vaâo tó giaá, coi àoá laâ(a) möåt cöng cuå cuãa chñnh saách tiïìn tïå àïí öín àõnh mûác giaá trongnûúác trong möåt khu vûåc maâ hêìu hïët caác hoaåt àöång thûúng maåi àïìudiïîn ra bùçng àöìng àöla vaâ (b) möåt qui tùæc hïët sûác hûäu hònh, maâ nïëucaác chñnh saách tiïìn tïå trong nûúác tuên thuã nghiïm ngùåt caác chuêínmûåc quöëc tïë, thò seä giuáp haån chïë àûúåc haânh vi tuây tiïån cuãa baãn thênchñnh phuã.

Cuöåc khuãng hoaãng Àöng AÁ cho thêëy, ngay caã khi vêën àïì sûå nhêëtquaán theo thúâi gian àûúåc “giaãi quyïët” úã möåt nûúác naâo àoá, thò vêînchûa àuã àïí àaãm baão coá àûúåc sûå öín àõnh tiïìn tïå cuãa nûúác àoá, trûâ phicaác àöëi taác vaâ àöëi thuã thûúng maåi cuäng àöìng thúâi cöë àõnh àöìng tiïìncuãa hoå theo àöìng àöla. Quaã thûåc, dûåa vaâo nûúác ngoaâi àïí laâm neodanh nghôa seä coá nhûäng ruãi ro riïng, khi maâ cú quan chûác nùng tiïìntïå cuãa nûúác trung têm haânh àöång sai lêìm.



ÀÕNH HÛÚÁNG MUÅC TIÏU VAÂO TÓ GIAÁ HÖËI ÀOAÁI: ÀÖÌNG YÏN ÀÖËIÀÕNH HÛÚÁNG MUÅC TIÏU VAÂO TÓ GIAÁ HÖËI ÀOAÁI: ÀÖÌNG YÏN ÀÖËILÊÅP VÚÁI ÀÖÌNG ÀÖLALÊÅP VÚÁI ÀÖÌNG ÀÖLA

Taåi sao laåi khöng choån àöìng yïn thay vò àöìng àöla laâm àöìng tiïìntrung têm àïí töí chûác möåt baãn võ tiïìn tïå chung xung quanh àöìngtiïìn àoá? ÚÃ Àöng AÁ, theo möåt söë thûúác ào, Nhêåt Baãn laâ möåt àöëi taácthûúng maåi lúán hún chuát ñt vaâ chùæc chùæn laâ nguöìn vöën quan troånghún so vúái Myä. C. H. Kwan (2001) àaä ûúác tñnh rùçng, xuêët khêíu nöåiAÁ (kïí caã Nhêåt Baãn) àaä tùng tûâ khoaãng 30% töíng kim ngaåch xuêëtkhêíu cuãa chêu AÁ nùm 1986 lïn àïën 50% cuöëi thêåp niïn 90. Tûúngtûå, xuêët khêíu cuãa chêu AÁ vaâo Myä àaä giaãm tûâ khoaãng 35% xuöëngcoân 25% töíng kim ngaåch xuêët khêíu cuãa chêu AÁ. Khi caác nïìn kinh tïënhoã cuãa Àöng AÁ cöë àõnh àöìng tiïìn cuãa mònh theo àöìng àöla, vaâ khitó giaá giûäa àöìng yïn vaâ àöìng àöla biïën àöång thò tó giaá höëi àoaái thûåccuãa Nhêåt Baãn seä biïën àöång khöng chó so vúái àöìng tiïìn cuãa nûúác Myämaâ coân so vúái àöìng tiïìn cuãa têët caã baån haâng thûúng maåi Àöng AÁcuãa Nhêåt Baãn.

Vò thïë, khöng lêëy gò laâm laå, tûâ lêu chñnh phuã Nhêåt Baãn àaä tòmcaách thiïët lêåp möåt khu vûåc cho àöìng yïn úã chêu AÁ. Ruãi ro tó giaá cuãaNhêåt Baãn seä giaãm àaáng kïí nïëu caác nûúác Àöng AÁ khaác cuâng nhau cöëàõnh àöìng tiïìn cuãa hoå theo àöìng yïn, chûá khöng phaãi àöìng àöla.Àöëi vúái tûâng nïìn kinh tïë nhoã, seä àúä khöëc liïåt hún nïëu nhûäng nûúácnaây coi àöìng yïn coá troång lûúång lúán hún khi cöë àõnh àöìng tiïìn cuãamònh theo möåt röí tiïìn tïå. Röí tiïìn naây seä àûúåc gaán thïm troång söëthûúng maåi àïí phaãn aánh mûác àöå quan troång cuãa lûúång haâng xuêëtkhêíu cuãa nûúác àoá sang Nhêåt Baãn, hoùåc nhêåp khêíu cuãa nûúác àoá tûâNhêåt Baãn, so vúái mûác àöå quan troång trong hoaåt àöång thûúng maåicuãa nûúác àoá vúái Myä, vúái vuâng laänh thöí duâng àöìng euro, vaâ caác nïìnkinh tïë Àöng AÁ khaác v.v... Vïì caác biïën thïí cuãa phûúng aán naây, xinxem Williamson (2000), Kwan (2001), Kawai vaâ Akiyama (2000), vaâIto, Ogawa vaâ Sasaki (1998).

Nïëu troång söë thûúng maåi trong röí tiïìn tïå cuãa möåt nûúác bêët kyâàûúåc choån möåt caách thñch húåp thò phûúng phaáp duâng röí tiïìn tïå naâyseä giaãm thiïíu àûúåc sûå dao àöång trong tó giaá höëi àoaái thûåc - àaä gaán



thïm nhûäng troång söë thûúng maåi tûúng tûå - cuãa nûúác àoá, maâ sûå daoàöång naây laâ do nguyïn nhên tûâ bïn ngoaâi, chùèng haån nhû sûå lïnxuöëng cuãa tó giaá giûäa àöìng yïn vaâ àöìng àöla, hay giûäa àöìng eurovaâ àöìng àöla. (Caác nûúác coá thïí vêîn phaãi coá sûå àiïìu chónh riïng dotaác àöång cuãa laåm phaát trong nûúác àïën tó giaá höëi àoaái thûåc). Vò thïë,tiïu chuêín phuác lúåi àûáng sau phûúng phaáp röí tiïìn tïå laâ phaãi giaãmthiïíu àûúåc sûå dao àöång cuãa tó giaá thûåc hûäu hiïåu cuãa quöëc gia àangxeát. Tiïu chuêín phuác lúåi naây, vöën àûúåc rêët nhiïìu hoåc giaã uãng höå, coánïn àûúåc xem nhû tiïu chuêín chuã àaåo àöëi vúái caác nïìn kinh tïë nhoãúã Àöng AÁ hay khöng?

Thûá nhêët, bêët kïí àûúåc ào lûúâng bùçng caách naâo, viïåc àõnh hûúángmuåc tiïu vaâo tó giaá höëi àoaái thûåc bùçng caách khöng ngûâng àiïìu chónhtó giaá danh nghôa coá nghôa laâ tó giaá höëi àoaái khöng thïí laâ caái neo chomûác giaá trong nûúác àûúåc nûäa. Möåt sûå tùng lïn “ngêîu nhiïn” trongtó lïå laåm phaát trong nûúác seä àoâi hoãi phaãi coá sûå giaãm giaá àöìng tiïìnbuâ laåi àïí ûáng phoá vúái laåm phaát àang diïîn ra. Vaâ trûúác cuöåc khuãnghoaãng nùm 1997-98, caác nïìn kinh tïë nhoã úã Àöng AÁ - coá thïí trûâInàönïxia - àaä coá caán cên ngên saách rêët töët, khiïën cho viïåc taåo dûångnguöìn thu bùçng caách àaánh thuïë laåm phaát trúã nïn khöng cêìn thiïët.Trung Quöëc hiïån àang coá thêm huåt ngên saách, nhûng coá thïí taâi trúåcho àiïìu naây maâ khöng cêìn gêy aáp lûåc laåm phaát bùçng caách cho pheápchñnh phuã àûúåc vay tûâ hïå thöëng ngên haâng khöíng löì cuãa TrungQuöëc (McKinnon 1993: chûúng 13). Khaác vúái caác nûúác laåm phaátkinh niïn nhû chêu Myä La tinh, úã nhûäng quöëc gia naây, viïåc àõnhhûúáng muåc tiïu vaâo tó giaá höëi àoaái thûåc seä gêy ra sûå bêët öín àõnh tiïìntïå, tûác laâ tó lïå laåm phaát seä töìn taåi dai dùèng hún vaâo luác maâ sûå töìn taåiàoá khöng cêìn thiïët.

Thûá hai, do troång söë thûúng maåi trong möîi röí tiïìn cuãa möåt nûúácseä khaác vúái troång söë cuãa caác nûúác laáng giïìng, nïn tñnh tûúng àöìngvïì baãn võ tiïìn tïå cuãa Àöng AÁ seä bõ mêët. Nûúác A seä khöng ngûângàiïìu chónh tó giaá cuãa mònh khaác vúái nûúác B, àiïìu naây àoâi hoãi nûúácB seä phaãi tiïëp tuåc àiïìu chónh tó giaá cuãa mònh. Töìi tïå hún, nïëu úã bêëtkyâ möåt quöëc gia chêu AÁ naâo diïîn ra sûå giaãm giaá tai haåi cuãa àöìngtiïìn (nhû Thaái Lan thaáng Baãy nùm 1997), thò luêåt cuãa troâ chúi röí tiïìn



seä buöåc caác nûúác laáng giïìng cuäng phaãi giaãm giaá àöìng tiïìn. Vò thïë,sûå giaãm giaá dêy chuyïìn seä laâ möåt trong nhûäng qui tùæc cuãa chïë àöåröí tiïìn.

Thûá ba, troång söë thûúng maåi phuâ húåp chùæc chùæn seä coá tñnh chêëtmú höì. Àöëi vúái möåt nhoám nûúác caånh tranh trïn thõ trûúâng thûá ba,nhû caác nûúác Àöng AÁ hiïån nay, thò troång söë thûúng maåi thöngthûúâng dûåa trïn qui mö thûúng maåi song phûúng giûäa möåt cùåp bêëtkyâ hai nûúác seä àaánh giaá thêëp hùèn têìm quan troång cuãa nhûäng thayàöíi trong tó giaá nûúác naây so vúái nûúác kia. Àöìng thúâi, gaán thïm troångsöë thûúng maåi seä khöng phaãn aánh àûúåc tñnh phöí biïën cuãa caác giaodõch bùçng àöìng àöla trong khu vûåc Àöng AÁ. Trong nhûäng thúâiàiïím bònh thûúâng, giaá caã bùçng àöìng àöla coá thïí khaá öín àõnh, phaãnaánh cuöåc caånh tranh àõnh giaá-àïí-chiïëm thõ trûúâng cuãa caác doanhnghiïåp trong vuâng. Àöëi vúái saãn phêím thö laâ mùåt haâng maâ ngûúâi saãnxuêët khöng coá quyïìn lûåc thõ trûúâng, thò giaá àöla do thõ trûúâng thïëgiúái quyïët àõnh möåt caách àöåc lêåp (McKinnon 1979). Vò thïë, cho duâsûã duång kyä thuêåt röí tiïìn thò àöìng àöla vêîn cêìn àûúåc gaán cho möåttroång söë cao hún nhiïìu so vúái mûác maâ thûúng maåi song phûúngàún thuêìn vúái Myä àaä thïí hiïån.

Thûá tû, giaãi phaáp lyá thuyïët àún giaãn nhêët àïí öín àõnh tó giaá thûåchûäu hiïåu úã Àöng AÁ laâ cöë àõnh àöìng yïn theo àöìng àöla. Trúã thaânhmöåt böå phêån cuãa khu vûåc àöìng àöla seä giuáp giaãm maånh sûå daoàöång trong tó giaá thûåc maâ hiïån taåi caác nhaâ saãn xuêët Nhêåt Baãn vaâ caácnhaâ àêìu tû haãi ngoaåi àang gùåp phaãi. Noá cuäng seä giuáp giaãm ruãi ro tógiaá trong phêìn coân laåi úã caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ khaác.

Sûå thay àöíi maånh meä trong chñnh saách tó giaá cuãa Nhêåt Baãn – vaâtêët nhiïn laâ caã trong chñnh saách tiïìn tïå – cuäng phaãi àûúåc luêån cûátrïn cú súã trong nûúác. Rêët may laâ, khöng coá möåt mêu thuêîn naâogiûäa caán cên àöëi nöåi vaâ àöëi ngoaåi. Kenichi Ohno vaâ töi àaä chó ra(McKinnon vaâ Ohno 1997, 2000) rùçng, viïåc cöë àõnh lêu daâi àöìng yïntheo àöìng àöla (vúái àiïìu kiïån sûå húåp taác cuãa Myä laâ àaáng tin cêåy) laâyïëu töë then chöët àïí Nhêåt Baãn thoaát khoãi caái bêîy thanh khoaãn laäisuêët thêëp vaâ kyâ voång thiïíu phaát maâ nïìn kinh tïë cuãa nûúác naây hiïånàang lêm vaâo.



SÛÅ PHUÅC HÖÌI: SÛÅ TRÚÃ LAÅI CUÃA VIÏÅC CÖË ÀÕNH TÓ GIAÁ TÊÌNSÛÅ PHUÅC HÖÌI: SÛÅ TRÚÃ LAÅI CUÃA VIÏÅC CÖË ÀÕNH TÓ GIAÁ TÊÌNSUÊËT CAOSUÊËT CAO

Thoaåt tiïn, ai cuäng coá thïí nhùæc ài nhùæc laåi cuöåc tranh luêån vïì tó giaácöë àõnh vaâ tó giaá linh hoaåt, hoùåc vïì viïåc liïåu Àöng AÁ seä àûúng nhiïntrúã thaânh khu vûåc àöìng yïn hay àöìng àöla. Tuy nhiïn, kïët quaã àaäàûúåc khùèng àõnh bùçng möåt “thûã nghiïåm tûå nhiïn”. Nùm 2000, caãnhûäng nûúác bõ khuãng hoaãng lêîn khöng bõ khuãng hoaãng úã Àöng AÁ(vúái Nhêåt Baãn vêîn laâ trûúâng húåp ngoaåi lïå quan troång) àaä chñnh thûáchoùåc khöng chñnh thûác quay laåi vúái chïë àöå cöë àõnh theo àöìng àöla,möåt chïë àöå khöng coá gò khaác biïåt vïì mùåt thöëng kï so vúái caái maâ hoåàaä theo àuöíi tûâ trûúác khuãng hoaãng.

Trûâ Inàönïxia, Hònh 5.1 vaâ 5.2 àaä àõnh võ caác mûác tó giaá theoàöìng àöla cuãa caác nûúác Àöng AÁ trïn cú súã theo doäi haâng thaáng.Hònh 5.1 cho thêëy, caác nûúác bõ khuãng hoaãng – Haân Quöëc, Malaixia,Philippin vaâ Thaái Lan – àaä öín àõnh tó giaá àöla cuãa hoå sau khi àaägiaãm giaá thuêìn àöìng tiïìn cuãa mònh tûâ 25% àïën 50% so vúái àöìngàöla tûâ giûäa nùm 1997 àïën nùm 2000. Hònh 5.2 mö taã caác nïìn kinhtïë khöng bõ khuãng hoaãng laâ Àaâi Loan vaâ Xingapo àaä öín àõnh tó giaácuãa mònh sau khi giaãm giaá khoaãng 10%; Trung Quöëc vaâ Höìng Köngkhöng thay àöíi tó giaá àöla cuãa hoå trong suöët cuöåc khuãng hoaãng.Hònh cuäng cho thêëy, àöìng yïn àaä dao àöång rêët maånh so vúái àöìngàöla vaâ sûå mêët giaá tröng thêëy (nïëu chó laâ taåm thúâi) cuãa àöìng yïn tûâthaáng Baãy nùm 1995, khi tó giaá laâ 80 yïn ùn möåt àöla, àïën thaáng Saáunùm 1998, khi àöìng yïn tuåt àïën àaáy úã mûác 147 yïn ùn möåt àöla.

Tuy nhiïn, biïíu àöì têìn suêët thêëp – tûác haâng thaáng – vöën coá thïídïî daâng theo doäi naây laåi rêët dïî laâm cho ngûúâi ta hiïíu sai. Theo möåtnghôa quan troång naâo àoá, chuáng àaä àaánh giaá thêëp mûác àöå maâ chïëàöå baãn võ theo àöìng àöla cuãa Àöng AÁ àaä phuåc höìi hoùåc àang trïnàûúâng phuåc höìi. Àïí hiïíu roä hún àiïìu gò àang xaãy ra, chuáng ta cêìnkhaão saát caác söë liïåu têìn suêët cao – tûác laâ söë liïåu haâng ngaây vaâ haângtuêìn. Tûâ àoá, khöng thïí baác boã giaã thuyïët rùçng, tûâ thaáng Giïng nùm1999 àïën thaáng Nùm nùm 2000, caác nûúác Àöng AÁ àaä quay vïì chïë àöåbaãn võ àöla, giöëng nhû trûúác nùm 1997.



Söë liïåu tó giaá haâng tuêìn vaâ haâng ngaây àûúåc lêëy tûâ BloombergAnalytics cho chñn nïìn kinh tïë Àöng AÁ - Trung Quöëc, Höìng Köng,Inàönïxia, Haân Quöëc, Malaixia, Philippin, Xingapo, Thaái Lan vaâÀaâi Loan. Söë liïåu àûúåc chia laâm ba thúâi kyâ – trûúác khuãng hoaãngtûâ thaáng Giïng nùm 1994 àïën tuêìn cuöëi thaáng Nùm nùm 1997,trong khuãng hoaãng tûâ thaáng Saáu nùm 1997 àïën thaáng Mûúâi hainùm 1998, vaâ sau khuãng hoaãng tûâ thaáng Giïng nùm 1999 àïënthaáng Nùm nùm 2000.

Mö hònh höìi quy cú baãn àûúåc lêëy tûâ cöng trònh cuãa Frankel vaâWei (1994). Möåt àöìng tiïìn tûúng àöëi àöåc lêåp, nhû àöìng phrùngThuåy Sô chùèng haån, àûúåc choån laâm mêîu thûác ngêîu nhiïn àïí àolûúâng sûå biïën thiïn cuãa tó giaá. Mö hònh höìi quy àún giaãn laâ mö hònhbònh phûúng töëi thiïíu thöng thûúâng àa biïën cho tûâng nûúác vaâ tûângthúâi kyâ.

(5.1) Àöìng baãn tïå/SWF = β1 + β2 USD/SWF + β3 JPY/SWF + β4

DEM/SWF + ε

trong àoá: SWF laâ phrùng Thuåy Sô, USD laâ àöla Myä, JPY laâ yïn Nhêåt,DEM laâ maác Àûác. Coân D laâ möåt toaán tûã biïíu hiïån phêìn trùm thayàöíi, ε àûúåc giaã àõnh laâ möåt sai söë àaä biïët, tuên theo N (0, σ2).

Theo Frankel vaâ Wei, nïëu àöìng baãn tïå àûúåc cöë àõnh chùåt vaâomöåt giaá trõ naâo àoá cuãa àöìng àöla thò hïå söë tûúng quan höìi quy β2

trong phûúng trònh (5.1) seä xêëp xó bùçng 1, coân β3 vaâ β4 gêìn bùçng 0.Nïëu noá ài theo àöìng yïn Nhêåt thò β3 seä gêìn túái 1, coân caác β khaác seägêìn bùçng 0.

Söë liïåu haâng ngaâySöë liïåu haâng ngaây

Baãng 5.1, 5.2 vaâ 5.3 toám tùæt caác kïët quaã höìi quy trûúác, trong vaâ saukhuãng hoaãng. Caã ba àïìu dûåa trïn sûå quan saát tó giaá haâng ngaây.

Baãng 5.1 toám tùæt mûác àöå gùæn boá cuãa biïn àöå tó giaá dao àöång xungquanh àöìng àöla trong thúâi kyâ trûúác khuãng hoaãng, tûâ thaáng Giïngnùm 1994 àïën thaáng Nùm nùm 1997. Hïå söë β2 rêët gêìn 1 vaâ luön coáyá nghôa thöëng kï. Hïå söë cuãa hai àöìng tiïìn neo tiïìm nùng khaác (àöìng



yïn vaâ àöìng maác) àïìu gêìn bùçng 0 vaâ khöng coá yá nghôa thöëng kï.Giaãi thñch tûâ chöî coá R2 cao, mö hònh thöëng kï àaä phaãn aánh hêìu hïëtcaác khaã nùng biïën àöång tó giaá cuãa tûâng nûúác Àöng AÁ. Caác söë liïåutrûúác khuãng hoaãng naây cho thêëy, caác nûúác Àöng AÁ àaä giûä tó giaá àölacuãa mònh tûúng àöëi öín àõnh tûâ tuêìn naây sang tuêìn khaác.

Cuå thïí hún, Trung Quöëc vaâ Höìng Köng coá hïå söë β2 vaâ R2 gêìn nhûàuáng bùçng 1. Sai söë chuêín cûåc nhoã cuãa hai nïìn kinh tïë naây cho thêëy,nhaâ cêìm quyïìn úã àêy àaä àaãm baão giûä cho tó giaá dao àöång rêët ñt. Mùåcduâ Höìng Köng coá chïë àöå ngang giaá tó giaá chñnh thûác, coân TrungQuöëc thò khöng, nhûng caã hai àïìu khöng coá sûå khaác biïåt vïì mùåtthöëng kï.

Tiïëp theo, Inàönïxia vaâ Philippin coá hïå söë β2 rêët gêìn vúái 1,nhûng laåi coá sai söë chuêín ñt nhiïìu lúán hún, coá nghôa laâ nhaâ cêìmquyïìn úã hai nûúác naây àaä cho pheáp haâng tuêìn àûúåc àiïìu chónh tó giaáhöëi àoaái nhêët àõnh. Xingapo vaâ Thaái Lan gùæn àöìng tiïìn cuãa mònhloãng leão nhêët vaâo àöìng àöla, vúái hïå söë β2 lêìn lûúåt bùçng 0,85 vaâ 0,89.Mùåc duâ vêåy, hai hïå söë naây khaá cao: tó giaá giûäa àöìng àöla Myä vaâàöìng phrùng Thuåy Sô thay àöíi 1%, coá nghôa laâ tó giaá giûäa àöìng àölaXingapo vaâ àöìng phrùng Thuåy Sô thay àöíi 0,85%.

Baãng 5.2 cho thêëy, trong thúâi kyâ khuãng hoaãng, tûâ thaáng Saáunùm 1997 àïën thaáng Mûúâi hai nùm 1998, chó coá Trung Quöëc vaâHöìng Köng giûä vûäng àûúåc tó giaá cöë àõnh vúái àöìng àöla, coân caácnûúác khaác phaãi tûâ boã. Hïå söë β2 cuãa Inàönïxia, Malaixia, Philippin,Xingapo vaâ Thaái Lan àïìu khaác 1, vúái sai söë chuêín khaá lúán. Mùåc duâhïå söë β2 cuãa Haân Quöëc vêîn lúán hún 1 möåt ñt, nhûng sai söë chuêín laåirêët cao. Àöå tûúng thñch cuãa haâm höìi quy (R2 ) hoaân toaân khöngchêëp nhêån àûúåc.

Baãng 5.2 cho thêëy, caác nïìn kinh tïë khöng bõ khuãng hoaãng cuãa ÀaâiLoan vaâ Xingapo àaä gùæn àöìng tiïìn cuãa mònh loãng leão hún vaâo àöìngàöla trong thúâi kyâ khuãng hoaãng so vúái trûúác giûäa nùm 1997. Tuynhiïn, hai nïìn kinh tïë chuã núå naây vêîn coân duy trò tó giaá cöë àõnh vúáiàöìng àöla coá phêìn chùåt cheä hún so vúái caác nïìn kinh tïë con núå laánggiïìng, nhûng khöng khùng khñt nhû Trung Quöëc vaâ Höìng Köng.

Hïå söë β3 cuãa àöìng yïn Nhêåt tùng möåt ñt trong thúâi kyâ khuãng





hoaãng. Àöìng yïn trúã nïn coá yá nghôa àöëi vúái Malaixia, Philippin,Xingapo vaâ Thaái Lan, nhûng àöå tûúng thñch cuãa caác phûúng trònhnaây rêët yïëu.

Viïåc xaác àõnh thúâi àiïím cho thúâi kyâ sau khuãng hoaãng ñt nhiïìumang tñnh chuã quan. Inàönïxia dûúâng nhû vêîn trong tònh traånggêìn nhû khuãng hoaãng. Àöëi vúái böën nïìn kinh tïë bõ khuãng hoaãngkhaác, nùm 1998 vêîn laâ nùm töìi tïå, vúái phêìn phñ ruãi ro cao trong laäisuêët do nhûäng rùæc röëi diïîn ra úã Liïn bang Nga vaâ Braxin. Tuy vêåy,tñnh àïën àêìu nùm 1999, dûúâng nhû àaä coá dêëu hiïåu phuåc höìi, vaâ vöëntû nhên nûúác ngoaâi àaä quay trúã laåi; tûâ àoá maâ töi choån thaáng Giïngnùm 1999 àïën thaáng Nùm nùm 2000 laâm thúâi kyâ sau khuãng hoaãng.

Trong Baãng 5.3, phûúng trònh sau khuãng hoaãng thïí hiïån nhûängcaãi thiïån to lúán trong têët caã caác hïå söë tûúng thñch cuãa haâm höìi quy(R2) so vúái phûúng trònh trong khuãng hoaãng. Trûâ Inàönïxia, hïå söëβ2 luác naây laåi gêìn bùçng 1, tuy khöng thûåc saát nhû hïå söë trûúác khuãnghoaãng. Vúái Trung Quöëc, Höìng Köng, vaâ nay thïm Malaixia, hïå söënaây àuáng bùçng 1. Viïåc Höìng Köng vaâ Trung Quöëc duy trò àûúåc tógiaá àöla cöë àõnh cuãa mònh trong suöët thúâi kyâ khuãng hoaãng, vaâMalaixia cöë àõnh àûúåc tó giaá àöla cuãa mònh tûâ sau thaáng Chñn nùm1998, àaä dûå baáo chñnh xaác cho möåt sûå phuåc höìi vûäng chùæc trongtûúng lai cuãa hïå thöëng baãn võ àöla.

Nhûng kiïím àõnh thöëng kï chñnh tùæc cho sûå quay trúã laåi saukhuãng hoaãng cuãa chïë àöå baãn võ àöla vêîn laâ cêìn thiïët. Vúái phûúngtrònh cuãa möîi nûúác, töi giaã thuyïët rùçng, mûác àöå gùæn chùåt vaâo àöìngàöla trûúác vaâ sau khuãng hoaãng laâ nhû nhau. Chñnh thûác hún, giaãthuyïët cuãa töi laâ:

Ho: (β2) trûúác khuãng hoaãng = (β2) sau khuãng hoaãng

Kiïím àõnh naây khöng cêìn thiïët trong trûúâng húåp cuãa TrungQuöëc, Höìng Köng, vaâ Malaixia, vò caác nûúác naây hiïån nay àaä cöë àõnhtó giaá cuãa hoå möåt lêìn nûäa vúái àöìng àöla. Coân vúái caác nûúác khaác, giaãthuyïët trïn coá thïí bõ baác boã nïëu:

(β2) sau khuãng hoaãng - (β2) trûúác khuãng hoaãng > 2Sai söë chuêín (sau khuãng hoaãng)





Nhûäng kïët quaã naây cho thêëy caác nûúác Àöng AÁ àaä ngêëm ngêìmquay trúã laåi chïë àöå tó giaá cöë àõnh cuä cuãa mònh – trïn thûåc tïë laâ vúáimûác àöå chùåt cheä khöng keám gò thúâi kyâ trûúác khuãng hoaãng. Vúái söëliïåu haâng tuêìn, chó coá thïí baác boã giaã thuyïët Ho àöëi vúái trûúâng húåpThaái Lan. Tuy nhiïn, sûã duång söë liïåu haâng ngaây nhû trong Baãng 5.1vaâ 5.3 thò khöng thïí baác boã giaã thuyïët Ho, ngay caã vúái trûúâng húåpThaái Lan.

Vúái Inàönïxia thò cêìn thêån troång hún. Vò sai söë chuêín cuãa hïå söëtûúng quan cuãa àöìng àöla Myä tûúng àöëi lúán nïn khöng thïí baác boãgiaã thuyïët Ho cho rùçng, (β2) sau khuãng hoaãng = 0. Khaái quaát hún,nïìn kinh tïë Inàönïxia dûúâng nhû nùçm ngoaâi têìm kiïím soaát.

Hònh 5.3 àaä thïí hiïån möåt bûác tranh àêìy êën tûúång vïì sûå quay trúãlaåi chïë àöå baãn võ àöla cuãa Haân Quöëc vaâ Thaái Lan. Dûåa vaâo söë liïåuhaâng ngaây, hïå söë höìi quy (β2) quay voâng 30 ngaây àûúåc àõnh võ (trïnàöì thõ) cho thúâi kyâ trûúác, trong, vaâ sau khuãng hoaãng.

Coá thïí kïët luêån àûúåc àiïìu gò tûâ phên tñch thöëng kï naây? Vúái têìnsuêët quan saát söë liïåu daây àùåc – haâng tuêìn vaâ thêåm chñ haâng ngaây –sûå gùæn chùåt vaâo àöìng àöla laâ cûåc kyâ khùng khñt trong thúâi kyâ khöngcoá khuãng hoaãng; trong khi àoá, vúái sûå quan saát úã têìn suêët thêëp hún– haâng thaáng hoùåc haâng quyá – tó giaá àûúåc thaã nöíi hún. Caác trûúânghúåp ngoaåi lïå laâ àöìng nhên dên tïå Trung Quöëc, àöla Höìng Köng vaâringit Malaixia, nhûäng àöìng tiïìn giúâ àêy àûúåc gùæn chùåt vaâo àöìngàöla, duâ ào lûúâng theo bêët kïí têìn suêët naâo.

GIAÃ THUYÏËT GIAÃ THUYÏËT “LÖÎI LÊÌM BAN ÀÊÌULÖÎI LÊÌM BAN ÀÊÌU” VAÂ SÛÅ CÖË ÀÕNH TÓ GIAÁ ÚÃVAÂ SÛÅ CÖË ÀÕNH TÓ GIAÁ ÚÃTÊÌN SUÊËT CAOTÊÌN SUÊËT CAO

Àöång cú àïí chñnh phuã caác thõ trûúâng múái nöíi lïn kiïìm chïë nhûängbiïën àöång rêët ngùæn haån trong tó giaá höëi àoaái cuãa hoå laâ gò?

Guillermo Calvo vaâ Carmen Reinhart (2000a, 2000b) chó ra rùçng,sûå cûáng nhùæc trong ngùæn haån, khi chuáng àûúåc ào lûúâng theo têìnsuêët haâng thaáng, laâ khaá phöí biïën trong caác nïìn kinh tïë thõ trûúângmúái nöíi lïn úã chêu Myä La tinh, Àöng AÁ vaâ nhiïìu núi khaác. Tûâ khi







chïë àöå ngang giaá tó giaá Bretton Woods suåp àöí nùm 1971, sûå chuyïínàöíi mùåc nhiïn sang tó giaá linh hoaåt àaä trúã thaânh aão tûúãng àöëi vúáinhiïìu nûúác àang phaát triïín. ÚÃ caác nûúác cöng nghiïåp, chó coá nûúácAnh, Nhêåt Baãn, vaâ ngaây nay laâ khu vûåc àöìng euro laâ thaã nöíi tûå doàöìng tiïìn cuãa mònh, trong àoá ngên haâng trung ûúng cuãa caác nûúácnaây khöng phaãn ûáng trûúác sûå biïën àöång haâng ngaây cuãa tó giaá, coânÖxtrêylia thò múái gêìn àaåt àïën traång thaái naây. Trong phêìn Phuå luåc,Hònh 5A.1 àïën 5A.4 cho thêëy, àöìng yïn Nhêåt biïën àöång haâng ngaâyso vúái àöìng àöla nhiïìu hún àöìng tiïìn cuãa caác nûúác Àöng AÁ khaác.Trong ngùæn haån, chó coá àöìng yïn laâ àûúåc thaã nöíi “tûå do”.

Traái laåi, caác nûúác nùçm úã ngoaåi vi caác trung têm cöng nghiïåp laåicöë àõnh tó giaá möåt caách chñnh thûác hoùåc phi chñnh thûác thöng qua sûåcan thiïåp ngoaåi höëi trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp – àiïìu maâ Calvo vaâReinhart goåi laâ “nöîi lo ngaåi thaã nöíi” hay “cöë àõnh mïìm”.

Nguyïn nhên sêu xa cuãa nhûäng biïën àöång maånh trïn caác thõ trûúângmúái nöíi khi thaã nöíi tó giaá rêët àa daång. Khi tònh hònh thuêån lúåi (nhû xuêëthiïån caác luöìng vöën vaâo, caác cuá söëc coá lúåi vïì tó lïå trao àöíi thûúng maåi,v.v...), nhiïìu thõ trûúâng múái nöíi do dûå khi cho pheáp tó giaá danh nghôa(vaâ thûåc tïë) àûúåc lïn giaá... Khi tònh hònh trúã nïn bêët lúåi, nöîi lo súå tó giaásuåp àöí àaä naãy sinh do hiïån tûúång àöla hoaá caác khoaãn núå lan traân khùæpnúi. Phaá giaá àöìng tiïìn seä ài keâm vúái suy thoaái vaâ laåm phaát, vaâ khöngcoân tùng trûúãng àõnh hûúáng xuêët khêíu nûäa. [Reinhart 2000: 69].

Reinhart àaä giuáp cho viïåc giaãi thñch sûå gùæn chùåt cuãa tó giaá úã têìnsuêët thêëp, thñ duå, khi quan saát theo àõnh kyâ haâng thaáng hoùåc haângquyá. Caách giaãi thñch cuãa baâ phuâ húåp vúái lêåp luêån rùçng, möëi liïn hïåvúái àöìng àöla àaä taåo ra möåt caái neo danh nghôa chung cho mûác giaátrong nûúác cuãa caác nûúác Àöng AÁ. Nhûng lêåp luêån vïì caái neo danhnghôa naây khöng coá nhiïìu sûác thuyïët phuåc khi quan saát úã têìn suêëtcao. Sûå öín àõnh cuãa mûác giaá trong nûúác khöng chõu aãnh hûúãngnhiïìu cuãa viïåc kiïìm chïë sûå dao àöång haâng ngaây cuãa tó giaá.

Taåi sao chñnh phuã úã caác nûúác keám phaát triïín laåi rêët súå öín àõnh tógiaá haâng ngaây cuãa mònh vúái àöìng àöla? Möåt caách lyá giaãi àaä quyàiïìu naây cho sûå khöng hoaân chónh cuãa thõ trûúâng taâi chñnh nöåi àõa:giaã thuyïët vïì “löîi lêìm ban àêìu”:



“Löîi lêìm ban àêìu”... laâ tònh huöëng trong àoá khöng thïí duâng àöìng baãntïå àïí vay nûúác ngoaâi hoùåc vay daâi haån, kïí caã vay trong nûúác. Khi coá sûåkhöng hoaân chónh naây thò khöng thïí traánh àûúåc tñnh chêët dïî àöí vúä vïìtaâi chñnh, vò têët caã àêìu tû trong nûúác àïìu gùåp phaãi sûå bêët cêåp vïì tiïìn tïå(dûå aán thu bùçng àöìng pïsö nhûng laåi phaãi traã núå bùçng àöìng àöla) hoùåcbêët cêåp vïì thúâi haån traã núå (dûå aán daâi haån àûúåc taâi trúå bùçng caác khoaãnvay ngùæn haån).Gay cêën hún, nïëu sûå bêët cêåp naây töìn taåi khöng phaãi vò ngên haâng vaâcaác doanh nghiïåp thiïëu thêån troång trong viïåc tûå baão hiïím caác khoaãnàêìu tû cuãa hoå. Vêën àïì thûåc sûå úã àêy laâ, nhûäng nûúác maâ khoaãn núå cuãahoå bùæt buöåc phaãi tñnh bùçng ngoaåi tïå, thò theo àõnh nghôa, seä khöng coákhaã nùng tûå baão hiïím. Giaã thiïët coá ai àoá úã phña bïn kia cuãa thõ trûúângngoaåi höëi tûå baão hiïím cuäng chùèng khaác gò giaã thiïët möåt nûúác coá thïí àivay nûúác ngoaâi bùçng àöìng baãn tïå. Tûúng tûå, vêën àïì khöng phaãi laâ caácdoanh nghiïåp khöng lûúâng trûúác àûúåc sûå bêët cêåp vïì thúâi haån traã núågiûäa taâi saãn coá vaâ taâi saãn núå cuãa hoå, maâ laâ hoå chùèng coá caách naâo àïí traánhàûúåc àiïìu àoá. Sûå khöng hoaân chónh cuãa thõ trûúâng taâi chñnh laâ nguyïnnhên sêu xa cuãa tñnh chêët dïî àöí vúä vïì taâi chñnh. [Eichengreen vaâHausmann 1999: 3].

Taåi sao hiïån tûúång “löîi lêìm ban àêìu” laåi töìn taåi úã hêìu hïët caác thõtrûúâng múái nöíi, kïí caã caác nïìn kinh tïë con núå úã Àöng AÁ, laâ möåt hiïåntûúång àiïín hònh quan troång maâ yá nghôa cuãa noá àang ngaây möåt roäraâng hún. Vay nûúác ngoaâi cuãa tû nhên khöng nhûäng chó vay àûúåcbùçng ngoaåi tïå, nhêët laâ bùçng àöla, maâ hêìu hïët caác khoaãn vay êëy coânlaâ ngùæn haån, cuäng nhû caác khoaãn tñn duång bùçng àöìng baãn tïå. Thõtrûúâng traái phiïëu trung vaâ daâi haån trong nûúác coá laäi suêët cöë àõnh laåichûa xuêët hiïån. Mùåc duâ vêîn àûúåc tñnh bùçng ngoaåi tïå, nhûng chó coáphaát haânh traái phiïëu chuã quyïìn trïn thõ trûúâng traái phiïëu quöëc tïëvaâ caác khoaãn vay cuãa chñnh phuã tûâ caác töí chûác quöëc tïë chñnh thûácmúái ñt nhiïìu mang tñnh daâi haån. Nhûng ngay caã nhûäng loaåi naâycuäng thûúâng coá laäi suêët thay àöíi – tûác laâ cao hún nhiïìu àiïím so vúáilaäi suêët liïn ngên haâng trïn thõ trûúâng Luên Àön – tuây theo suêët lúåitûác trïn caác taâi saãn ngùæn haån.

Nhûäng thõ trûúâng khöng hoaân chónh naây khiïën cho viïåc tûå baãohiïím trûúác nhûäng ruãi ro ngoaåi höëi rêët khoá khùn vaâ töën keám. Ngûúâi






nhêåp khêíu, hún laâ ngûúâi xuêët khêíu, caãm thêëy rêët khoá baão chûángàûúåc hïët caác giao dõch thûúng maåi kyâ haån, kïí caã tñn duång thûúngmaåi thöng thûúâng, laâ loaåi giao dõch phaãi liïn tuåc hoaân traã trongvoâng vaâi ngaây hoùåc vaâi tuêìn lïî.

Trûúác tiïn, haäy xeát àïën trûúâng húåp cuãa möåt nhaâ nhêåp khêíu ThaáiLan, ngûúâi khöng bõ haån chïë búãi tñnh thanh khoaãn nhûng phaãi traãtñn duång thûúng maåi bùçng àöla trong voâng 30 ngaây. Nïëu caác quiàõnh ngoaåi höëi cho pheáp, thò caách reã nhêët àïí tûå baão hiïím seä laâ muaàöla höm nay àïí giûä chuáng dûúái daång tiïìn gûãi trong 30 ngaây.Nhûng haäy nghô àïën chi phñ cú höåi cuãa viïåc laâm àoá. Hònh 5.6 chothêëy, trûúác khuãng hoaãng nùm 1997-98, laäi suêët tiïìn gûãi bùçng àöìngbaåt tñnh trung bònh cao hún laäi suêët tiïìn gûãi bùçng àöla khoaãng 5%.So vúái viïåc khöng tûå baão hiïím bùçng caách giûä tiïìn gûãi bùçng àöìng baåtvúái laäi suêët cao hún trong 30 ngaây thò chïnh lïåch 5% naây (tñnh ra laäisuêët haâng nùm) chñnh laâ chi phñ cuãa viïåc tûå baão hiïím àöëi vúái ngûúâinhêåp khêíu.

Thûá hai, haäy xeát trûúâng húåp möåt nhaâ nhêåp khêíu Thaái Lan khöngcoá khaã nùng thanh khoaãn, tûác laâ möåt ngûúâi chûa coá sùén nhûäng taâisaãn thanh khoaãn àïí traã núå. Sûã duång caách tûå baão hiïím tûúng tûå, anhta trûúác tiïn phaãi vay tiïìn baåt úã ngên haâng, vaâ vaâo nùm 1995-96, laäisuêët vay cú baãn úã Thaái Lan laâ 13,5%. Bùçng caách àêìu tû vaâo tiïìn gûãibùçng àöìng àöla taåi laäi suêët 5%, anh ta àaä tûå baão hiïím, nhûng chi phñcú höåi cuãa viïåc laâm àoá àaä tùng lïn àïën 8,5%.

Roä raâng, nhaâ nhêåp khêíu Thaái Lan khöng coá khaã nùng thanhkhoaãn seä coá nhiïìu khaã nùng phaãi duâng àïën thõ trûúâng giao sau àïímua àöla kyâ haån theo möåt thoaã thuêån trao àöíi coá àõnh trûúác, nïëuthõ trûúâng àoá töìn taåi. Tuy nhiïn, chi phñ cho tiïìn baão chûáng kyâ haånnaây (chûa kïí phñ möi giúái) seä xêëp xó bùçng mûác buâ kyâ haån giûäa àöìngàöla so vúái àöìng baåt, maâ mûác buâ naây nùçm àêu àoá giûäa chi phñ cúhöåi cuãa nhaâ nhêåp khêíu thanh khoaãn vaâ khöng thanh khoaãn, chùènghaån giûäa 5% vaâ 8,5% trong thñ duå trïn (McKinnon 1979: chûúng 5).Vúái sûå chïnh lïåch laäi suêët lúán giûäa nûúác trung têm vaâ caác nûúácngoaåi vi, caác thûúng nhên vaâ nhaâ saãn xuêët seä thêëy rùçng chi phñ cúhöåi cuãa viïåc tûå baão hiïím theo àoá seä rêët cao.



Bêy giúâ, haäy xeát àïën vêën àïì maâ caác töí chûác taâi chñnh gùåp phaãi.Giaã sûã ngên haâng chêëp nhêån tiïìn gûãi ngùæn haån bùçng àöla àïí trangtraãi cho möåt danh muåc vöën vay daâi haån trong nûúác cuãa mònh. Khiàoá, trïn thõ trûúâng kyâ haån, chi phñ cuãa viïåc mua àöla kyâ haån àïí tûåbaão hiïím ruãi ro ngoaåi höëi trong 30 ngaây seä nùçm giûäa 5% vaâ 8,5%.(Nïëu baãn thên ngên haâng laåi trûä thïm àöla dûúái daång tiïìn gûãi trong30 ngaây thò seä traái vúái quan niïåm chung laâ nhêån tiïìn gûãi àöla laäisuêët thêëp àïí cho vay bùçng àöìng baåt coá suêët lúåi tûác cao!). Àïí taâi trúåcho danh muåc caác khoaãn vay bùçng àöìng baåt cuãa ngên haâng, viïåcphaãi tûå baão hiïím tiïìn gûãi àöla thûåc chêët tûúng àûúng (mùåc duâ coáthïí húi töën keám hún möåt chuát) vúái viïåc àêëu thêìu trûåc tiïëp àïí coáàûúåc nhûäng khoaãn tiïìn gûãi bùçng àöìng baåt coá chi phñ cao.

Tuy nhiïn, ngên haâng naâo chó coá àöång cú àún giaãn laâ phuåc vuåhoùåc taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi àaáp ûáng nhu cêìu ngoaåi höëi cuãa khaáchhaâng phi ngên haâng cuãa mònh thò ngên haâng àoá seä thûåc sûå sùén saângtûå baão hiïím. Giaã sûã möåt khaách haâng mua leã “töët”, húåp àöìng vúáingên haâng àïí mua àöla kyâ haån 30 ngaây. Khi àoá, ngên haâng seä tñnhphñ vúái khaách haâng àoá bùçng mûác buâ kyâ haån hiïån haânh giûäa àöìngàöla vaâ àöìng baåt, nhûng sau àoá seä tûå baão hiïím bùçng caách mua tiïìngûãi àöla 30 ngaây vúái laäi suêët thêëp àïí àöíi lêëy tiïìn gûãi bùçng àöìng baåtvúái laäi suêët cao – thûúâng laâ trïn thõ trûúâng liïn ngên haâng nöåi àõa.

Baâi hoåc cho viïåc àiïìu tiïët ngên haâng laâ gò? Nïëu cú quan àiïìu tiïëthaån chïë nghiïm ngùåt bêët kyâ hònh thûác dñnh lñu trûåc tiïëp hoùåc giaántiïëp àïën ngoaåi höëi naâo vïì phña ngên haâng, thò àiïìu àoá seä gaåt ngênhaâng ra khoãi loaåi hònh kinh doanh nhêån tiïìn gûãi ngoaåi tïå laäi suêëtthêëp àïí taâi trúå cho caác khoaãn vay baãn tïå coá suêët lúåi tûác cao. Luöìngvöën nûúác ngoaâi ngùæn haån roát vaâo nïìn kinh tïë seä giaãm búát. Nhûngnhûäng qui àõnh khùæt khe nhû vêåy seä khöng laâm mêët ài vai troâ cuãangên haâng trong viïåc laâm dõch vuå vaâ taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho caácgiao dõch ngoaåi höëi cuãa thûúng nhên vaâ nhaâ saãn xuêët nöåi àõa.

Qui àõnh khùæt khe vïì caác hoaåt àöång ngoaåi höëi coá thïí haån chïënghiïm troång khaã nùng caác ngên haâng cuâng nhau haânh àöång nhûnhûäng ngûúâi àêìu cú - buön baán àïí “kiïën taåo” thõ trûúâng ngoaåihöëi. Chûác nùng àêìu cú nhùçm “öín àõnh hoaá” cuãa ngên haâng – töí



chûác buön baán vaâ trao àöíi ngoaåi höëi tûå nhiïn nhêët – seä khöngthûåc hiïån àûúåc.

Haäy xem xeát yá nghôa àöëi vúái cöng taác quaãn lyá ngoaåi höëi ngùæn haåntöëi ûu, trûúác hïët laâ khi khöng coá kiïím soaát vöën, vaâ sau àoá laâ khichuáng àûúåc vêån duång möåt caách coá hiïåu quaã.

l Trûúâng húåp 1: Khöng kiïím soaát vöën, viïåc àiïìu tiïët ngên haângkhöng hoaân haão. Coá thïí do nhûäng yïëu keám trong àiïìu tiïët, laâmcho quaá nhiïìu ngên haâng (vaâ coá thïí laâ nhaâ nhêåp khêíu) coá võ thïëngoaåi höëi khöng an toaân, hoùåc, do chñnh phuã khöng muöën àùåtra caác qui tùæc khùæt khe cêëm caác töí chûác khöng àûúåc nhêån bêët kyâmöåt võ thïë ngoaåi höëi múã naâo, maâ xuêët hiïån hònh thûác tûå baãohiïím bùçng caách duy trò tó giaá khöng àöíi trong ngùæn haån. Khungthúâi gian ngùæn haån maâ trong àoá caác khoaãn núå bùçng ngoaåi tïå –chuã yïëu bùçng àöla – phaát sinh röìi àûúåc hoaân traã haâng ngaâyhoùåc thêåm chñ haâng tuêìn, seä quyïët àõnh khung thúâi gian tûúngtûå maâ tó giaá àöìng àöla àûúåc (hoùåc phaãi àûúåc) duy trò öín àõnhtrong nhûäng thúâi kyâ khöng coá khuãng hoaãng.

l Trûúâng húåp 2: Kiïím soaát vöën trûåc tiïëp. Giaã sûã chñnh phuã ngùnkhöng cho ngên haâng, caác töí chûác taâi chñnh khaác vaâ caác caá nhênàûúåc giûä bêët kyâ taâi saãn núå hoùåc taâi saãn coá naâo bùçng ngoaåi tïå. Caácdoanh nghiïåp phi ngên haâng tham gia ngoaåi thûúng khöng thïínhêån ngoaåi tïå, trûâ möåt lûúång töëi thiïíu cêìn thiïët cho möåt phi vuåcuå thïí cuãa mònh. Ngûúâi nhêåp khêíu cuäng khöng àûúåc tñch luäycaác khoaãn núå bùçng ngoaåi tïå chûa àïën kyâ haån traã, trûâ tñn duångthûúng maåi thöng thûúâng, vaâ ngûúâi xuêët khêíu bõ buöåc phaãichuyïín doanh thu bùçng àöla cuãa hoå vïì nûúác thêåt nhanh. Àùåcbiïåt, ngên haâng khöng àûúåc nhêån tiïìn gûãi ngoaåi tïå hoùåc giûä tiïìngûãi ngoaåi tïå úã nûúác ngoaâi, hay cho vay bùçng ngoaåi tïå. Khi àoá, caáccú súã tû nhên noái chung, vaâ ngên haâng noái riïng, khöng thïíhaânh àöång nhû nhûäng ngûúâi àêìu cú - buön baán àïí kiïën taåo thõtrûúâng ngoaåi höëi (McKinnon 1979: chûúng 6). Tó giaá höëi àoaái seätrúã thaânh vö àõnh, trûâ phi chñnh phuã can thiïåp vaâo nhû möåtngûúâi buön baán àïí thanh toaán caác giao dõch quöëc tïë. Nhû vêåy,



chñnh phuã phaãi chêëp nhêån caác võ thïë múã, laâ àiïìu seä quyïët àõnhmûác tó giaá höëi àoaái, vaâ hûáng lêëy ruãi ro ngoaåi höëi. Nïëu duâ thïë naâoài nûäa chñnh phuã cuäng quyïët àõnh tó giaá höëi àoaái thò taåi sao laåikhöng giûä cho noá öín àõnh?

Trung Quöëc vaâ Malaixia ñt nhiïìu tûúng ûáng vúái trûúâng húåp 2,khi quyïët àõnh kiïím soaát vöën (mùåc duâ khöng cûáng nhùæc nhû mö taãtrong trûúâng húåp 2). Chñnh phuã caác nûúác naây àaä khön ngoan cöëàõnh tó giaá àöla cuãa mònh – chùæc chùæn laâ trong ngùæn haån, vaâ coá thïícaã trong daâi haån nûäa. Vò Haân Quöëc vaâ Thaái Lan àaä tûå mònh thoaátkhoãi khaá ïm thêëm nhûäng vïët tñch cuöëi cuâng cuãa viïåc kiïím soaát vöënmaâ hoå àaä tûâng coá thúâi aáp duång nïn hoå tûúng ûáng vúái trûúâng húåp 1.Vaâ chñnh phuã Haân Quöëc vaâ Thaái Lan àaä thûåc sûå laâm giaãm ruãi rongoaåi höëi cho nïìn kinh tïë cuãa mònh bùçng caách gêìn nhû cöë àõnh tógiaá trong ngùæn haån, cho duâ hoå khöng thïí ngùn chùån nhûäng biïënàöång naâo àoá trong trung vaâ daâi haån, nhêët laâ sau nhûäng hêåu quaãchûa khùæc phuåc àûúåc cuãa cuöåc khuãng hoaãng nùm 1997-98.

Mùåc duâ sûå cöë àõnh mïìm tó giaá trong ngùæn haån laâm giaãm ruãi rongoaåi höëi cho caác thûúng nhên vaâ töí chûác taâi chñnh “hoaåt àöångtöët”, nhûng chïë àöå naây coá thïí bõ caác töí chûác taâi chñnh (vaâ caã möåt söëthûúng gia) khai thaác vúái têm lyá lúåi duång baão laänh, cöë yá laâm liïìu.Nhûäng ngên haâng àiïìu tiïët keám vaâ thiïëu vöën nhûng coá baão hiïímtiïìn gûãi seä sùén saâng àaánh baåc bùçng caách nhêån tiïìn gûãi ngoaåi tïångùæn haån khöng tûå baão hiïím àïí taâi trúå cho caác khoaãn vay trongnûúác cuãa mònh.

Cho duâ coá hay khöng kiïím soaát vöën thò viïåc cöë àõnh tó giaá têìnsuêët cao cuäng laâ caách laâm töëi ûu khi coá hiïån tûúång “löîi lêìm banàêìu”. Ngoaâi luêån cûá vïì caái neo danh nghôa àïí öín àõnh tó giaá trongtrung vaâ daâi haån, coân coá luêån cûá vïì viïåc laâm giaãm ruãi ro khi cöë àõnhtó giaá rêët ngùæn haån.

Trûâ khi coá khuãng hoaãng, viïåc trûåc tiïëp kiïím soaát vöën möåt caáchtraân lan àöëi vúái têët caã võ thïë ngoaåi höëi cuãa ngên haâng (nhû trongtrûúâng húåp 2) khoá coá thïí laâ caách laâm töët nhêët àïí kiïím soaát ruãi rongoaåi höëi khi thõ trûúâng taâi chñnh tû nhên khöng hoaân chónh (löîilêìm ban àêìu).



Thûá nhêët, khöng cho ngên haâng nhêån bêët kyâ khoaãn tiïìn gûãingoaåi tïå naâo, hay cho vay bêët kyâ khoaãn vay naâo bùçng ngoaåi tïå, seäphaá vúä vai troâ truyïìn thöëng cuãa ngên haâng laâ thûåc hiïån caác khoaãnthanh toaán nûúác ngoaâi vaâ quyïët toaán taâi khoaãn. Trong bêët kyâ möåtngaây giao dõch naâo, ngên haâng trung ûúng cuäng seä phaãi trûåc tiïëpthûåc hiïån möåt luöìng thanh toaán nûúác ngoaâi khöíng löì.

Thûá hai, viïåc kiïím soaát ngoaåi höëi nhû vêåy seä khiïën ngên haângkhöng thïí thûåc hiïån nghiïåp vuå kinh doanh ùn chïnh lïåch laäi suêët(nghiïåp vuå aác-bñt) coá baão hiïím àïí kiïën taåo thõ trûúâng kyâ haån vïìngoaåi höëi (McKinnon 1979: chûúng 5). Hoùåc khu vûåc tû nhên bõ boãmùåc, khöng coá cú chïë naâo àïí tûå baão hiïím caác giao dõch quöëc tïë, hoùåcchñnh phuã (ngên haâng trung ûúng) bõ löi keáo vaâo viïåc kyá kïët húåpàöìng trao àöíi kyâ haån vúái tû thûúng – möåt quaá trònh rêët dïî bõ laåmduång trïn khùæp thïë giúái.

Vò thïë, vúái giaã àõnh töìn taåi hiïån tûúång “löîi lêìm ban àêìu”, caáchtöët nhêët àïí kiïím soaát ruãi ro ngoaåi höëi àûúåc goái goån trong trûúânghúåp 3:

l Trûúâng húåp 3: Ruãi ro töín thêët ngoaåi höëi thuêìn cuãa caác ngênhaâng bõ àiïìu tiïët bùçng 0. Caác cú quan chûác nùng vïì ngên haângtrong nûúác àaä àïí cho caác ngên haâng “coá thêím quyïìn” àûúåc giûätoaân böå taâi saãn coá vaâ taâi saãn núå bùçng ngoaåi tïå, nhûng võ thïëthuêìn cuãa chuáng, coá thïí àûúåc xaác àõnh vaâo cuöëi möîi ngaây giaodõch phaãi bùçng 0. Àïí thûåc hiïån pheáp tñnh naây, caác cú quan àiïìutiïët coân xeát àïën caã taâi saãn núå bùçng ngoaåi tïå lêîn taâi saãn coá. Thñduå, nïëu möåt ngên haâng nhêån tiïìn gûãi bùçng àöla, röìi sau àoá chocaác doanh nghiïåp trong nûúác vay bùçng àöla, thò baãng cên àöëicuãa ngên haâng àoá tröng coá veã vûäng chùæc. Nhûng àïën àêy,nhûäng ngûúâi ài vay trong nûúác khöng phaãi ngên haâng, coá thïíseä phaãi chõu ruãi ro tiïìn tïå vaâ bõ vúä núå, nïëu àöìng tiïìn trong nûúácbõ phaá giaá. Ruãi ro ngoaåi höëi seä chuyïín thaânh ruãi ro vúä núå, vaâsau àoá thaânh ruãi ro ngên haâng. Tûúng tûå, caác ngên haâng coá thïíthûåc hiïån caác giao dõch ngoaâi baãng quyïët toaán trong caác hoaåtàöång trung gian, àiïìu naây laâm tùng ruãi ro töín thêët ngoaåi höëicuãa hoå vaâ rêët khoá phaát hiïån.



Mùåc duâ trong thûåc tïë chó cêìn laâm gêìn àûúåc nhû vêåy, nhûng viïåcbùæt buöåc caác ngên haâng phaãi coá ruãi ro töín thêët ngoaåi höëi thuêìn (gêìnbùçng 0) laâ möåt nguyïn tùæc àiïìu tiïët coá giaá trõ. Noá seä ngùn chùån àûúåcnhiïìu daång thu lúåi do khöng muöën tûå baão hiïím. Cuå thïí, noá ngùnkhöng cho pheáp ngên haâng nhêån tiïìn gûãi ngoaåi tïå röìi cho vay bùçngàöìng baãn tïå. Nhûng ngay caã khi vêån duång rêët nghiïm ngùåt thònguyïn tùæc àiïìu tiïët naây vêîn àïí hïå thöëng ngên haâng thûúng maåi noáichung coá àuã sûå linh hoaåt cêìn thiïët àïí thûåc hiïån vai troâ thuác àêíythöng thûúâng trong vêën àïì ngoaåi höëi. Vúái bêët kyâ tó giaá giao ngaycho trûúác naâo, viïåc thûåc hiïån caác thanh toaán quöëc tïë vaâ quyïët toaántaâi khoaãn, coá thïí nhêån uãy thaác tûâ ngên haâng trung ûúng. Caác ngênhaâng thûúng maåi vêîn coá thïí tiïën haânh dõch vuå kinh doanh ùn chïnhlïåch tó giaá coá baão hiïím, vaâ nhúâ àoá, kiïën taåo àûúåc caác giao dõch kyâhaån àïí àaáp ûáng nhu cêìu tûå baão hiïím cuãa caác khaách haâng “mua leã”phi ngên haâng.

Tuy nhiïn, cêìn phaãi noái rùçng, viïåc àïì ra qui àõnh khöng coá ruãi rotöín thêët ngoaåi höëi thuêìn, coá nghôa laâ ngên haâng vêîn khöng thïí haânhàöång nhû möåt nhaâ àêìu cú (nhùçm öín àõnh hoaá) àïí quyïët àõnh mûáctó giaá. Trong khña caånh quan troång naây, trûúâng húåp 3 tûúng tûåtrûúâng húåp 2. Vúái viïåc kiïím soaát vöën hoùåc aáp duång qui àõnh ruãi rotöín thêët ngoaåi höëi bùçng 0, tó giaá seä khöng àûúåc xaác àõnh, trûâ phi baãnthên chñnh phuã tham gia vaâo thõ trûúâng àïí haânh àöång nhû möåt nhaâàêìu cú öín àõnh hoaá. Vò thïë, vúái nhûäng qui àõnh ngên haâng “theophûúng aán töët nhêët” nhùçm kiïím soaát ruãi ro – trûúâng húåp 3 – chñnhphuã vêîn bõ buöåc phaãi quyïët àõnh tó giaá cên bùçng.

Nhûäng trûúâng húåp naây mö taã ba chïë àöå tó giaá hoaân toaân khaácnhau. Vaâ caã ba àïìu phuâ húåp vúái viïåc cöë àõnh tó giaá úã têìn suêët caovaâo àöìng àöla nhû chuáng ta àaä thêëy trong caác nïìn kinh tïë “coá löîilêìm ban àêìu” cuãa Àöng AÁ.

TUÊÌN TRÙNG MÊÅT DO CHÏNH LÏÅCH TÓ GIAÁ: MÖÅT MÖ HÒNHTUÊÌN TRÙNG MÊÅT DO CHÏNH LÏÅCH TÓ GIAÁ: MÖÅT MÖ HÒNHÀÚN GIAÃNÀÚN GIAÃN

ÚÃ Àöng AÁ sau khuãng hoaãng, caác chñnh phuã coá àuã thúâi gian thiïët lêåp



möåt hïå thöëng àiïìu tiïët taâi chñnh töët hún àïí quaãn lyá ruãi ro ngoaåi höëihay khöng? Khöng coá nhûäng cuöåc caãi caách àiïìu tiïët nhû vêåy(trûúâng húåp 3), thò chu kyâ vay ngùæn haån quaá mûác, maâ ngên haâng vaâcaác töí chûác taâi chñnh khaác chó bõ àiïìu tiïët loãng leão gêy ra, coá thïí laåitaái diïîn.

Tuy nhiïn, trong taân tñch àïí laåi cuãa cuöåc khuãng hoaãng, vêîn coáhiïåu ûáng “tuêìn trùng mêåt”. Nùm 1999-2000, chïnh lïåch trong laäisuêët ngùæn haån giûäa caác nïìn kinh tïë con núå ngoaåi vi úã Àöng AÁ vaâ caácnûúác trung têm cöng nghiïåp, maâ àaåi diïån laâ Myä, àaä thu heåp húnmûác bònh thûúâng, thêåm chñ coân êm. Hònh 5.6 thïí hiïån sûå suåt giaãmmaånh trong laäi suêët ngùæn haån cuãa Haân Quöëc, Malaixia, Philippin vaâThaái Lan sau nùm 1998, tûác laâ sau khi khuãng hoaãng vaâ caác àöìng tiïìnbõ phaá giaá. Hònh 5.7 thïí hiïån sûå giaãm suát khiïm töën hún cuãa laäi suêëtngùæn haån úã caác nûúác khöng bõ khuãng hoaãng. Tûúng ûáng vúái àiïìuàoá, lúåi nhuêån cuãa viïåc àua nhau nhêån tiïìn gûãi ngoaåi tïå khöng tûåbaão hiïím àïí cho vay bùçng àöìng baãn tïå úã caác nïìn kinh tïë con núå hêìunhû àaä biïën mêët. Vò thïë, cú quan àiïìu tiïët ngên haâng àaä coá möåtkhoaãng khöng taåm thúâi – chó laâ taåm thúâi thöi – àïí xaã húi trong quaátrònh caãi caách hïå thöëng.

Àïí hiïíu àûúåc hiïåu ûáng tuêìn trùng mêåt naây, haäy xeát möåt söë àöìngnhêët thûác vúái nhûäng kyâ haån traã núå rêët ngùæn haån. Giaã sûã chñnh phuãkhöng kiïím soaát caác giao dõch ngoaåi tïå, do àoá möåt thõ trûúâng tiïìn tïågiao sau àûúåc töí chûác töët coá thïí töìn taåi. Bùçng nghiïåp vuå kinh doanhùn chïnh lïåch laäi suêët coá baão hiïím giûäa caác ngên haâng “thanhkhoaãn”, chïnh lïåch laäi suêët (tiïìn gûãi) seä bùçng mûác buâ kyâ haån:

(5.2) i - i* = f > 0i = laäi suêët (tiïìn gûãi) danh nghôa trong nûúáci* = laäi suêët (tiïìn gûãi) bùçng àöla trïn thõ trûúâng vöën quöëc tïë f = mûác buâ kyâ haån cho àöìng àöla tñnh bùçng baãn tïå

Nïëu ngên haâng trong nûúác nhêån tiïìn g ãi bùçng àöla ã laäi su ët th ëpi*, röìi baão hiïím bùçng caách mua àöla kyâ haån, thò chi phñ cuãa vi åc baã ohiïím kyâ haån trïn möîi àöla maâ ngên haâng vay àún giaãn laâ bùçng f. Vòthïë, l äi suêët hûäu hiïåu àöëi vúái ti ìn gûãi àöla àaä t å b ão hiïí m laâ i* + f.





Laäi suêët (% möåt nùm)


(5.3) i tûå baão hiïím = i* + f = i

Vúái viïåc baão hiïím kyâ haån, seä khöng coân lúåi nhuêån chïnh lïåch laäisuêët do nhêån tiïìn gûãi bùçng àöla, thay vò tiïìn gûãi laäi suêët cao bùçngàöìng baãn tïå. Nhûäng ngûúâi ài vay ngoaåi tïå tûå baão hiïím vaâ coá khaãnùng thanh khoaãn seä thêëy chi phñ vay vöën cuäng khöng khaác gò viïåcngên haâng trong nûúác nhêån tiïìn gûãi bùçng àöìng baãn tïå.

Ngên haâng khöng coá àöång cú lúåi duång baão laänh, cöë yá laâm liïìu,seä tûå nguyïån baão hiïím trûúác ruãi ro ngoaåi höëi. Hoå coá thïí seä chêëpnhêån tiïìn gûãi bùçng àöla, àún giaãn laâ àïí thuêån lúåi trong viïåc thûåchiïån thanh toaán quöëc tïë. Traái laåi, nhûäng ngên haâng khöng àuã vöënsùén saâng àaánh baåc vúái sûå baão hiïím tiïìn gûãi cuãa chñnh phuã, coá thïí seänhêån tiïìn gûãi àöla chi phñ thêëp laâm nguöìn taâi trúå trûåc tiïëp cho caáckhoaãn vay bùçng àöìng baãn tïå – trûâ phi coá möåt cú quan àiïìu tiïët caãnhgiaác buöåc hoå phaãi tûå baão hiïím.

Nhûng chïnh lïåch laäi suêët trong phûúng trònh (5.2) phaãi hêëp dêînnhû thïë naâo àïí caác ngên haâng vúái àöång cú lúåi duång baão laänh, cöë yálaâm liïìu (ngêëm ngêìm), sùén saâng cöë traánh sûå trûâng phaåt cuãa luêåtphaáp vaâ vay àöla bùçng àûúåc? Haäy biïën àöíi phûúng trònh biïíu thõsûå chïnh lïåch laäi suêët thaânh:

(5.4) i - i* = Eï + ρρtiïìn tïå

trong àoá, ρtiïìn tïå laâ phñ ruãi ro tiïìn tïå theo àõnh nghôa thöng thûúâng.Ngoaâi moåi sûå biïën àöång dûå kiïën trûúác theo möåt chiïìu nhêët àõnh cuãató giaá, noá coân thïí hiïån lúåi tûác tùng thïm maâ nhaâ àêìu tû àoâi hoãi àïíhoå giûä caác taâi saãn bùçng àöìng baãn tïå chûá khöng phaãi bùçng àöla.Trong böëi caãnh cuå thïí cuãa Àöng AÁ, noá thïí hiïån chi phñ cuãa sûå biïënàöång taâi chñnh nöåi àõa – vïì laäi suêët hoùåc mûác giaá trong nûúác –ngoaâi nhûäng ruãi ro tûúng tûå trïn thõ trûúâng cuãa nûúác trung têm, thñduå nhû Myä. Vò thïë, ρtiïìn tïå tùng cuâng vúái mûác àöå biïën àöång tó giaá cuãanûúác àoá so vúái àöìng àöla Myä.

Trong caác nûúác con núå ngoaåi vi cuãa Àöng AÁ, ρtiïìn tïå å (nhû trûúácnùm 1997) thûúâng lúán hún 0. Nhûng noá coá thïí giaãm xuöëng gêìnbùçng 0 nïëu coá sûå baão hiïím taâi chñnh vúái Myä, tûác laâ tó giaá àöla àûúåc



giûä öín àõnh möåt caách àaáng tin cêåy, sao cho sûå biïën àöång vïì laäi suêëtxêëp xó vúái mûác biïën àöång cuãa nûúác Myä (McKinnon 2000). Quaã thûåc,möåt àöång cú àïí cöë àõnh tó giaá úã têìn suêët cao laâ àïí giaãm phêìn phñ ruãiro trong laäi suêët ngùæn haån trong nûúác; tûác laâ àïí giaãm ρtiïìn tïå å.

Möåt thaânh phêìn khaác trong sûå chïnh lïåch laäi suêët – tó lïå mêët giaádûå kiïën cuãa àöìng baãn tïå, Eï - coá thïí àûúåc taách thaânh hai phêìn.Trûúác hïët, tó giaá coá thïí thay àöíi möåt caách ïm aã vaâ lûúâng trûúác àûúåc,theo nhûäng cöng böë vaâ cam kïët chñnh saách cuãa chñnh phuã, nhû viïåcgiaãm giaá dêìn àöìng rupiah Inàönïxia trûúác khi suåp àöí nùm 1997.Thûá hai laâ xaác suêët nhoã cuãa viïåc “thay àöíi chïë àöå”: möåt sûå phaá giaámaånh, àöåt ngöåt maâ thúâi àiïím cuãa noá thò khöng ai biïët trûúác.

(5.5) Eï = Eïdûå kiïën + Eïthay àöíi chïë àöå

Caã hai loaåi thay àöíi dûå kiïën àûúåc vïì tó giaá trong phûúng trònh(5.5) àïìu laâm múã röång sûå chïnh lïåch laäi suêët danh nghôa trongphûúng trònh (5.4). Tuy nhiïn, Eïthay àöíi chïë àöå laâ möåt phêìn cuãa lúåinhuêån hêëp dêîn, khiïën caác ngên haâng coá àöång cú lúåi duång baão laänh,cöë yá laâm liïìu, seä ài vay quaá mûác, coân Eïdûå kiïën thò khöng. Nïëu dûåkiïën àûúåc tó giaá seä giaãm dêìn qua thúâi gian thò ngay caã nhûäng ngênhaâng coá têìm nhòn rêët ngùæn haån cuäng seä tñnh àïën chi phñ cao bùçngàöìng baãn tïå cuãa viïåc hoaân traã caác khoaãn tiïìn gûãi ngùæn haån bùçngngoaåi tïå. Vò thïë, Eïdûå kiïën seä khöng àûúåc tñnh vaâo phñ siïu ruãi ro:

(5.6) ρsiïu = ρtiïìn tïå + Eïthay àöíi chïë àöå å = i - i* - Eïdûå kiïën

Phñ siïu ruãi ro ρsiïu phaãn aánh lúåi nhuêån hêëp dêîn caác ngên haângvay ngoaåi tïå quaá nhiïìu, vûúåt quaá mûác àöå maâ hoå seä vay nïëu buöåcphaãi tûå baão hiïím. (Ngay caã khi ngên haâng àûúåc yïu cêìu phaãi tûåbaão hiïím ruãi ro töín thêët ngoaåi höëi cuãa mònh, thò viïåc ài vay quöëctïë quaá mûác vêîn coá thïí xaãy ra vò ngên haâng coá àöång cú lúåi duång baãolaänh, cöë yá laâm liïìu seä cho rùçng, ruãi ro tñn duång trong nûúác laâ quaálúán; xem McKinnon vaâ Pill 1996, 1997). ρsiïu göìm hai thaânh phêìn:phñ ruãi ro tiïìn tïå nhû àaä àõnh nghôa, vaâ xaác suêët thay àöíi chïë àöå dosûå phaá giaá rúâi raåc. Thaânh phêìn thûá hai naây, gêy ra aáp lûåc laâm tùnglaäi suêët trïn caác taâi saãn bùçng àöìng baãn tïå, àöi khi àûúåc goåi laâ “vêënàïì àöìng pïsö”.



YÁ tûúãng cú baãn laâ, thúâi gian àïí ra quyïët àõnh cuãa ngên haâng coáàöång cú lúåi duång baão laänh, cöë yá laâm liïìu laâ quaá ngùæn nguãi, khiïënngên haâng boã qua nhûäng thay àöíi khöng ngúâ cuãa tó giaá. Nhûängngûúâi quaãn lyá ngên haâng chó àún giaãn hy voång rùçng, nïëu möåt àiïìugò ghï gúám coá khaã nùng xaãy ra thò noá cuäng seä khöng xaãy ra nïëu hoågiaám saát chùåt cheä. Phñ siïu ruãi ro laâ mûác chïnh lïåch laäi suêët quyïëtàõnh mûác lúåi nhuêån hêëp dêîn ngên haâng àaánh baåc vaâ nhêån tiïìn gûãingoaåi tïå maâ khöng tûå baão hiïím.

Phñ siïu ruãi ro thay àöíi nhû thïë naâo theo thúâi gian, nhêët laâ quacaác giai àoaån trûúác, trong vaâ sau khuãng hoaãng? Hònh 5.6 àõnh võcaác mûác laäi suêët ngùæn haån cuãa Haân Quöëc, Malaixia, Philippin vaâThaái Lan so vúái Myä trong ba giai àoaån naây, tûâ nùm 1995 àïën nùm2000. Trong thúâi kyâ trûúác khuãng hoaãng, phñ siïu ruãi ro cuãa caácnûúác naây vïì cú baãn chiïëm toaân böå mûác chïnh lïåch laäi suêët: cho àïënthaáng Nùm nùm 1997, mûác chïnh lïåch naây nùçm trong khoaãng tûâ 2àïën 10%.

Thûåc tiïîn cho thêëy, rêët khoá phên àõnh mûác chïnh lïåch naây giûäaρtiïìn tïå vaâ Eïthay àöíi chïë àöå trûâ möåt lûu yá rùçng, xaác suêët phaá giaá rúâi raåc laâmöåt thaânh phêìn quan troång, mùåc duâ khöng coá nûúác naâo trong böënnûúác naây coá tó giaá àaánh giaá quaá cao àöìng baãn tïå möåt caách roä raâng(McKinnon 2000). Quaã thûåc, hïå thöëng cöë àõnh mïìm àaä töìn taåi caãmöåt thêåp kyã, thêåm chñ coân hún. Sûå chïnh lïåch laäi suêët naây àaä goápphêìn vaâo hiïån tûúång ài vay quaá mûác khöng tûå baão hiïím, nhû àaäthêëy trûúác khi khuãng hoaãng.

Sau àoá, tûâ thaáng Saáu nùm 1997 àïën thaáng Mûúâi hai nùm 1998, sûåmêët loâng tin gêìn nhû hoaân toaân àaä diïîn ra úã núi naây núi khaác trongböën nûúác noái trïn. Trong khuãng hoaãng, mûác chïnh lïåch laäi suêët àaämúã röång trong khoaãng tûâ 5% àïën 25% (Hònh 5.6). Thûåc ra, àaä coá sûåkyâ voång mang tñnh chêët suy diïîn: phaá giaá àöìng tiïìn khiïën ngûúâi tadûå àoaán seä coá sûå phaá giaá tiïëp. Trong tònh traång hoaãng loaån, vêën àïìxaãy ra laâ caác luöìng vöën chaãy ra rêët nhanh vaâ khöng coân hiïån tûúångài vay quaá mûác nhû thúâi kyâ trûúác khuãng hoaãng. (Nhûng nhûängngûúâi nhêåp khêíu trong thúâi kyâ naây vêîn coá möåt àöång cú tai hoåa laâkhöng chõu tûå baão hiïím ruãi ro ngoaåi höëi cuãa mònh).



Cuöëi cuâng, tuêìn trùng mêåt sau khuãng hoaãng cuäng àaä diïîn ra tûâthaáng Giïng nùm 1999 àïën thaáng Saáu nùm 2000. Hònh 5.6 cho thêëy,laäi suêët ngùæn haån trong böën nïìn kinh tïë bõ khuãng hoaãng àaä giaãmmaånh, vúái laäi suêët cuãa Thaái Lan vaâ Malaixia thêåm chñ àaä giaãm thêëphún 2 àiïím so vúái laäi suêët möëc 5% àïën 6% cuãa Myä. Vúái laäi suêët ngùænhaån thêëp nhû vêåy, caác nhaâ nhêåp khêíu Àöng AÁ khöng coân àöång cúgò àïí khöng tûå baão hiïím mònh trûúác ruãi ro ngoaåi höëi, vaâ ngên haângcuäng khöng coân àöång cú gò àïí nhêån tiïìn gûãi ngùæn haån bùçng àöla vaâmúã röång cho vay bùçng àöìng baãn tïå. Túái luác naây, tuêìn trùng mêåt chocaác cú quan àiïìu tiïët ngên haâng àaä àïën.

Nguyïn nhên saát sûúân nhêët laâm cho laäi suêët ng æn haå n gi aã m maå nhlaâ do sûå thay àöíi trong th ânh phêì n E ïthay àöíi ch ë àöå cuãa sûå chïnh lïåchlaäi suêët. Sau khi tó gi á tùng voåt úã c ác nûúá c coá àöì ng tiïì n àang mê ë t giaá ,do ni ìm tin àaä quay trúã l åi v â nöî i lo súå möåt c uöå c t êë n cöng mang tñnhà ìu cú múái àaä luâi rêët xa, thõ trûúâng bùæt àêìu kyâ v ång àïë n möåt s ûå lïngiaá gêìn trong nùm 1999 v â 2000 (Hònh 5.1). Tuy nhiïn, nhûäng s å lïngiaá naây vêîn coân thêët thûúâng vaâ r ët khoá dûå àoaán, nhû thïí l â thaâ nhphêìn Eïthay à íi chïë àöåàaä à íi dêëu t â dûúng sang êm. V â sûå t hay àöí i naâ ycoá thïí (thûâa) àuã àïí tri åt tiïu taá c àöå ng c uã a phñ ruãi ro t iïì n tï å t höngthûúâng ρtiïìn tïå à ën sûå chïnh lïåch l äi suêë t . Do nguyïn nhên naâ y, laä isuêët ngùæn haån trong caác nïìn kinh t ë kh ãng hoaã ng tr ûúá c àêy seä gi a ãmxu ëng bùçng, vaâ àöi khi coân thêëp hún, mûác hiïån haânh trïn thõ trû ângMyä (Hònh 5.6). Sûå giaãm suát tûúng ûáng trong laäi suêët ngùæn haån úã caácnïìn kinh tïë khöng bõ khuãng hoaãng khöng roä rïåt lùæm (Hònh 5.7).

Vêën àïì àïën àêy chûa phaãi àaä hïët. Tûâ trûúác khuãng hoaãng àïën saukhuãng hoaãng, kyâ voång daâi haån vïì sûå phaá giaá tûúng lai vaâ caác ruãi rokhaác, têët caã chûa thay àöíi mêëy. Quaã thûåc, nhûäng kyâ voång daâi haånnaây rêët khoá ào lûúâng, vò thiïëu möåt thõ trûúâng traái phiïëu thûåc sûå daâihaån bùçng àöìng baãn tïå úã tûâng nûúác trong caác nïìn kinh tïë bõ aãnhhûúãng. Haân Quöëc àaä tiïën gêìn nhêët àïën viïåc thiïët lêåp thõ trûúâng traáiphiïëu, nhûng cuäng chó àûúåc ba nùm. Àïën thaáng Taám nùm 2000, khilaäi suêët ngùæn haån cuãa Haân Quöëc vaâo khoaãng 5%, thò laäi suêët traáiphiïëu ba nùm àaä tùng lïn àïën 9,5% - vaâ laäi suêët traái phiïëu 10 hay 20nùm, nïëu töìn taåi, seä coân phaãi cao hún nhiïìu.



Vúái möåt thúâi haån tûúng àöëi daâi (6 àïën 8 nùm), phaát haânh traáiphiïëu chuã quyïìn bùçng àöìng àöla àaä töìn taåi úã tûâng nûúác trong caácnïìn kinh tïë chõu khuãng hoaãng. Vò chuáng chûáa àûång ruãi ro vúä núå,nhûng khöng coá ruãi ro tiïìn tïå, nïn laäi suêët bùçng àöla seä rêët gêìn vúáigiúái haån dûúái cuãa mûác laäi suêët maâ traái phiïëu giaã àõnh bùçng àöìngbaãn tïå seä traã cho möåt kyâ haån vay tûúng àûúng. Laäi suêët trïn traáiphiïëu bùçng àöla naây vêîn úã mûác 8% – 10% trong thúâi kyâ sau khuãnghoaãng (Hònh 5.8 vaâ 5.9). Quan troång hún, trong thúâi kyâ sau khuãnghoaãng, laäi suêët traái phiïëu chuã quyïìn coá veã cao hún chuát ñt so vúái laäisuêët tûúng ûáng trûúác khuãng hoaãng. Vò laäi suêët daâi laâ trung bònh cuãalaäi suêët ngùæn giao sau dûå kiïën cöång vúái phñ dûå phoâng thanh khoaãn,nïn dûúâng nhû thõ trûúâng àang àùåt cûúåc rùçng – trong voâng ba nùmhoùåc lêu hún – laäi suêët ngùæn seä tùng trúã laåi mûác trûúác khuãng hoaãng,vaâ thêåm chñ coá thïí cao hún.

Do àoá, tuêìn trùng mêåt cuãa caác cú quan àiïìu tiïët seä kïët thuác, cuängnhû hêìu hïët caác tuêìn trùng mêåt khaác.

KEÁO DAÂI CÚ CÊËU THÚÂI HAÅN CUÃA TAÂI CHÑNH KEÁO DAÂI CÚ CÊËU THÚÂI HAÅN CUÃA TAÂI CHÑNH

Liïåu coá baâi hoåc töíng quaát naâo vïì khaã nùng thûåc thi möåt tó giaá höëiàoaái thaã nöíi tûå do cho caác daång nïìn kinh tïë khaác nhau hay khöng?Trong chûúng “Troâ chúi Loâng tin”, Paul Krugman (1999) àaä nhêåndaång sûå khaác nhau naây:

Noái caách khaác, dûúâng nhû coá möåt loaåi tiïu chuêín keáp àûúåc thõ trûúângaáp duång. Quan àiïím chung giûäa caác nhaâ kinh tïë cho rùçng, tó giaá thaã nöíilaâ giaãi phaáp, nïëu khöng hoaân haão thò cuäng laâ töët nhêët àöëi vúái tam cûåc(trilemma) tiïìn tïå quöëc tïë, laâ dûåa trïn kinh nghiïåm cuãa caác nûúác nhûCanaàa, Anh vaâ Myä. Coá thïí khùèng àõnh rùçng, tó giaá thaã nöíi àaä hoaåtàöång khaá töët trong caác nûúác thuöåc Thïë giúái Thûá nhêët, vò thõ trûúâng àaäàûúåc chuêín bõ àïí mang laåi cho nhûäng nûúác naây nhûäng lúåi ñch do biïëthoaâi nghi. Nhûng tûâ nùm 1994, hïët nûúác naây àïën nûúác khaác trong Thïëgiúái Thûá ba – Mïhicö, Thaái Lan, Inàönïxia, Haân Quöëc, vaâ gêìn àêy nhêëtlaâ Braxin – àaä phaát hiïån ra rùçng, hoå khöng thïí mong àúåi möåt caách giaãiquyïët nhû cuä. Lêìn naây qua lêìn khaác, nhûäng cöë gùæng tham dûå vaâo viïåc



phaá giaá nheå àöìng tiïìn àïìu dêîn àïën sûå suåp àöí thaãm haåi loâng tin. Vaâ doàoá, àïën nay, thõ trûúâng àaä tin rùçng phaá giaá àöìng tiïìn úã nhûäng nûúác nhûvêåy laâ möåt àiïìu tïå haåi; vaâ vò thõ trûúâng tin àiïìu àoá nïn noá xaãy ra àuángnhû thïë [Krugman 1999: 111].

Öng àaä coá sûå phên biïåt quan troång. Àïí haån chïë búát aãnh hûúãngcuãa viïåc suåt giaá caác saãn phêím thö do hêåu quaã cuãa cuöåc khuãnghoaãng chêu AÁ, Öxtrêylia vaâ Canaàa coá thïí seä thaã nöíi cho àöìng tiïìncuãa hoå giaãm giaá maâ khöng kiïím soaát vöën, vaâ do àoá, khöng bõ têëncöng. Taåi sao vêåy? Vò kyâ voång vïì tó giaá cuãa àöla Öxtrêylia vaâCanaàa vïì cú baãn thûåc sûå coá tñnh ài ngûúåc xu thïë: trong quaá trònhthaã nöíi sûå mêët giaá thò ngûúâi dên noái chung àïìu hy voång tó giaá seäàûúåc phuåc höìi. Caã hai nûúác naây àïìu coá nïìn kinh tïë thõ trûúâng àaätrûúãng thaânh, vúái (a) cú chïë tiïìn tïå nöåi böå àaáng tin cêåy (coá ngênhaâng trung ûúng àöåc lêåp) àïí àõnh hûúáng muåc tiïu cho mûác giaátrong nûúác trong daâi haån vaâ (b) coá thúâi haån thanh toaán caác khoaãnnúå trong vaâ ngoaâi nûúác tûúng àöëi daâi. (ÚÃ chêu AÁ, caác nïìn kinh tïëchuã núå khöng bõ khuãng hoaãng laâ Àaâi Loan vaâ Xingapo, àaä vaâ àangngaây caâng giöëng vúái caác nûúác tû baãn chuã nghôa trûúãng thaânh vïìkhña caånh naây).

Têët nhiïn, caã hai àùåc àiïím naây böí sung lêîn cho nhau. Chó coá loângtin daâi haån vaâo sûác mua cuãa àöìng tiïìn trong nûúác (so vúái àöìng tiïìncuãa nûúác trung têm) thò kyâ voång vïì tó giaá múái coá tñnh ài ngûúåc laåixu thïë, vaâ thõ trûúâng traái phiïëu daâi haån hay cêìm cöë múái coá thïí töíchûác àûúåc - àöëi vúái caã viïåc ài vay trong nûúác lêîn vay thûúng maåi(phi chuã quyïìn) quöëc tïë. Vaâ coá cú chïë taâi chñnh daâi haån, seä cuãng cöëàûúåc loâng tin vaâo ngên haâng trung ûúng nhùçm àaåt àûúåc caác muåctiïu daâi haån vïì laåm phaát.

Bêy giúâ haäy trúã laåi vúái nïìn kinh tïë con núå múái nöíi lïn vaâ vêën àïì“löîi lêìm ban àêìu”. Cú cêëu vïì thúâi haån taâi chñnh laâ ngùæn, vaâ khöngcoá truyïìn thöëng vïì ngên haâng trung ûúng àöåc lêåp. Quaã thûåc, tronghêìu hïët caác nïìn kinh tïë àang phaát triïín, kïí caã chêu AÁ 5, ngên haângtrung ûúng thûúâng àûúåc chó àaåo phaãi cêëp tñn duång reã àïí thuác àêíyxuêët khêíu, trúå cêëp cho ngên haâng thûúng maåi, vaâ nïëu khöng thò chóàõnh tñn duång theo caác chûúng trònh phaát triïín cuãa chñnh phuã. Àöi




T.2-00

T.12-99

T.10-99

T.8-99

T.6-99

T.4-99

T.2-99

T.12-98

T.10-98

T.8-98

T.6-98

T.4-98

T.2-98

T.12-97

T.10-97

T.8-97

T.6-97

T.4-97

T.2-97

T.12-96

T.10-96

T.8-96

T.4-96

T.2-96

T.12-95

T.10-95



T.2-00T.12-99T.10-99T.8-99T.6-99T.4-99T.2-99T.12-98T.10-98T.8-98T.6-98T.4-98T.2-98T.12-97T.10-97T.8-97T.6-97T.4-97T.2-97T.12-96T.10-96T.8-96T.4-96T.2-96T.12-95T.10-95


khi chiïën lûúåc naây àûúåc höî trúå bùçng viïåc kiïím soaát vöën. Hêåu quaãlaâ, tiïìm êín möåt sûå mêët loâng tin vaâo tó giaá daâi haån, trûâ phi baãn thênchñnh phuã coá thïí haån chïë àûúåc möåt caách hûäu hiïåu.

Trong giai àoaån tùng trûúãng “thêìn kyâ” trûúác nùm 1997, caác nïìnkinh tïë Àöng AÁ àaä cöë àõnh thaânh cöng vaâo àöìng àöla, coi àoá laâ caáineo danh nghôa cho mûác giaá trong nûúác cuãa hoå. Tuy nhiïn, vúái sûånhêån biïët muöån mùçn, bêy giúâ chuáng ta àaä biïët chñnh saách àoá laâ vöcuâng phiïën diïån. Trûúác hïët vaâ roä raâng nhêët laâ sûå thêët baåi trong viïåcàiïìu tiïët húåp lyá hïå thöëng taâi chñnh, kïí caã chñnh ngên haâng trungûúng trong möåt söë trûúâng húåp, àïí ngùn caãn viïåc chêëp nhêån ruãi roquaá mûác, kïí caã ruãi ro töín thêët ngoaåi höëi ngùæn haån.

Thûá hai, vaâ tinh tïë hún laâ caác nïìn kinh tïë con núå Àöng AÁ àaäkhöng quyïët têm theo àuöíi ngang giaá tó giaá daâi haån theo kiïíu chïëàöå baãn võ vaâng cuãa thïë kyã 19 (Goodhart vaâ Delargy 1998), mùåc duâcoá veã hoå àaä cöë àõnh tó giaá cuãa mònh möåt caách chùæc chùæn trong ngùænvaâ trung haån. Vò coá cú cêëu taâi chñnh ngùæn haån nïn möîi quöëc gia àïìurêët dïî bõ töín thûúng trûúác caác cuá têën cöng mang tñnh àêìu cú vaâoàöìng tiïìn cuãa hoå, nhûng khöng nûúác naâo coá chiïën lûúåc tó giaá daâihaån àïí giaãm thiïíu nhûäng hêåu quaã töìi tïå nhêët maâ möîi cuá têën cöngnhû vêåy gêy ra. Sau khuãng hoaãng, khöng coá dêëu hiïåu roä raâng caácnûúác quay laåi chïë àöå tó giaá trûúác khuãng hoaãng. Traái laåi, dûúái chïë àöåbaãn võ vaâng cöí àiïín, nïëu chñnh phuã naâo bõ buöåc phaãi taåm àònh chóchñnh saách ngang giaá vaâng cuãa mònh trong thúâi kyâ khuãng hoaãng thòchñnh phuã àoá coá nghôa vuå phaãi quay laåi chïë àöå ngang giaá naây saukhuãng hoaãng (McKinnon 1996: chûúng 2, 4). Qui àõnh phuåc höìi chïëàöå tó giaá naây seä àaãm baão sûå töìn taåi nhûäng kyâ voång ngûúåc xu thïë vïìtó giaá.

Bïn caånh “löîi lêìm ban àêìu”, vêën àïì coân trêìm troång thïm do chïëàöå baãn võ àöla trûúác nùm 1997 cuãa Àöng AÁ mang tñnh phi chñnhthûác nhiïìu hún laâ chñnh thûác. Ngoaâi Höìng Köng, khöng coá nûúácnaâo coá liïn quan maâ laåi tuyïn böë chñnh thûác viïåc aáp duång ngang giaáàöla, vaâ möîi nûúác àïìu àûúåc Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïë xïëp vaâo loaåi theoàuöíi möåt phiïn baãn naâo àoá cuãa chñnh saách “thaã nöíi coá quaãn lyá”, chûákhöng phaãi laâ cöë àõnh vaâo àöìng àöla. Vò thïë, vúái viïåc buöåc phaãi taåm



àònh chó chïë àöå cöë àõnh vaâo àöìng àöla naây trong cuöåc khuãng hoaãngnùm 1997-98, khöng coá chïë àöå ngang giaá àöla truyïìn thöëng naâo(ngang giaá vaâng, theo nghôa cuãa thïë kyã 19) maâ chñnh phuã chùæc chùænseä quay trúã laåi. Trong cuöåc khuãng hoaãng, viïåc khöng coá nhûäng kyâvoång ngûúåc xu thïë àaä dêîn àïën nhûäng sûå àaánh àöíi cûåc kyâ phi hiïåuquaã: Àöng AÁ 5 àaä phaãi chõu sûå phaá giaá maånh cuãa àöìng tiïìn vaâ laäisuêët (ngùæn haån) rêët cao (McKinnon 2000).

Vò thïë, caác nïìn kinh tïë thõ trûúâng múái nöíi lïn coá nïìn taãng kinh tïëvô mö vûäng chùæc, cho pheáp hoå coá thïí “cöë àõnh húåp lyá” tó giaá cuãamònh, cêìn keáo daâi thúâi haån nhûäng cam kïët àoá ra xa (McKinnon vaâPill 1999). Nïëu trûúác cuöåc khuãng hoaãng nùm 1997, Àöng AÁ 5 cöngkhai aáp duång qui tùæc phuåc höìi (chïë àöå tó giaá) – vaâ lyá tûúãng nhêët laâhoå cuâng aáp duång – thò caác nûúác naây seä dung hoaâ àûúåc laäi suêët caovaâ phaá giaá àöìng tiïìn maånh, laâ nhûäng vêën àïì seä laâm cho nïìn kinh tïëcuãa hoå phaá saãn haâng loaåt möåt khi bõ khuãng hoaãng têën cöng. (Têëtnhiïn, nhûäng nûúác phaãi dûåa vaâo thuïë laåm phaát vaâ khöng thïí camkïët möåt caách àaáng tin cêåy vïì viïåc giûä öín àõnh tó giaá daâi haån khöngnïn cöë laâm àiïìu àoá). Lúåi ñch cuãa viïåc kiïìm chïë tó giaá trong daâi haånseä lúán hún lúåi ñch cuãa viïåc cöë àõnh tó giaá ngùæn haån cûáng nhùæc.

Khöng tiïën haânh àöla hoaá hoaân toaân theo kiïíu chêu Myä La tinhthò coá thïí chuöåc laåi löîi lêìm ban àêìu. Ngay caã khi chïë àöå tiïìn tïå trongnûúác vaâ cú quan phaát haânh tiïìn vêîn duy trò àöåc lêåp thò thaânh tûåu vïìcên bùçng ngên saách úã caác nïìn kinh tïë Àöng AÁ cho thêëy, cam kïët daâihaån giûä vûäng tó giaá àöla cuãa hoå coá thïí tin cêåy àûúåc. Khi àoá, vúái kyâvoång ngûúåc xu thïë vïì tó giaá vaâ mûác giaá tûúng lai àûúåc àaãm baão húnkhi àûáng trûúác bêët kyâ sûå ruãi ro naâo, buöåc caác nûúác phaãi (taåm)ngûâng thûåc hiïån cam kïët vïì tó giaá cöë àõnh, caác cú quan chûác nùng seäkhuyïën khñch maånh meä viïåc keáo daâi cú cêëu thúâi haån cuãa cú chïë taâichñnh trong vaâ ngoaâi nûúác trïn thõ trûúâng traái phiïëu. Luác naây, möåtkhuön khöí haåch toaán phuâ húåp, cung cêëp àêìy àuã thöng tin cho caácnhaâ phaát haânh traái phiïëu, vaâ möåt khuön khöí phaáp lyá àaãm baão caácquyïìn cuãa ngûúâi giûä traái phiïëu seä trúã nïn thñch húåp hún.

Àïí thoaát khoãi löîi lêìm ban àêìu, Eichengreen vaâ Hausmann (1999)àaä lêåp luêån möåt caách xaác àaáng vïì sûå cêìn thiïët phaãi keáo daâi thúâi haånthanh toaán cuãa thõ trûúâng traái phiïëu nöåi àõa vaâ caác khoaãn vay cuãa



ngên haâng. Tuy nhiïn, caách tiïëp cêån cuãa hoå ngûúåc laåi vúái nhûäng gòmaâ töi àïì xuêët úã àêy. Hoå muöën bùæt àêìu bùçng viïåc khuyïën khñch taâitrúå traái phiïëu daâi haån bùçng sûå thay àöíi thïí chïë vaâ phaáp luêåt trongnûúác, vaâ hy voång rùçng, àiïìu naây seä dêîn àïën sûå öín àõnh hún (lêu daâihún) cuãa tó giaá. Töi thò laåi bùæt àêìu bùçng caác cam kïët tó giaá daâi haån –qui tùæc phuåc höìi (chïë àöå tó giaá) - àïí taåo dûång möåt möi trûúâng thuêånlúåi hún cho viïåc tùng cûúâng caác thïí chïë àiïìu haânh thõ trûúâng traáiphiïëu. Àiïím nhêën cuãa hai caách tiïëp cêån naây khaác nhau, nhûngchuáng khöng mêu thuêîn vúái nhau.

Coá möåt triïín voång xaán laån. Khi vêën à ì tr ái phi ëu daâ i haå n t heo hònhthûác th ë k ã 19 b æt àêìu thay th ë cho hònh th ác t âi c hñ nh ngùæ n haå n cuã angên haâng, thò cam kïët öín àõnh tó giaá daâi h ån c ãa chñnh phuã t å nhi ïnseä àû åc c ãng c ë. Möåt mùåt, vi åc keáo daâi cú c ëu thúâi haån c ãa taâ i chñnhseä giuáp n ìn kinh tïë ñt bõ töín thûúng hún trûúác caác cuá têën cöng ti ìn tïåtrong tó gi á h ëi ào ái; mùåt kh ác, h å thöëng ngên haâng n åi àõ a seä trúã nïnñt bõ töín thûúng hún trûúác c ác àúåt àöí xö àïën r át ti ïì n ngên haâ ng. ÚÃnhûäng nû ác m æc “l îi lêìm ban àêìu”, bùçng chûáng th åc t ïë cho thêë y, caá cc á t ën cöng ti ìn t å v â caác àúåt à í xö à ën ngên h âng thûúng m åi coáquan h å chùåt ch ä v ái nhau (Kaminsky v â Reinhart 1999). Cu ëi c âng,v ái möåt thõ trû âng tr ái phi ëu n åi àõa söi àöå ng hún, ngên haâ ng tr ungûúng coá th í àiïìu haânh t ët hún nghiïåp v å t hõ t rûúâ ng múã nöå i àõ a àïí baã ov å àöìng tiïìn vaâ öín àõnh mûác giaá d âi haå n t r ong nûúá c.

LUÊÅT CHÚI MÚÁI TRONG TROÂ CHÚI BAÃN VÕ ÀÖLA: NHÊÅN XEÁTLUÊÅT CHÚI MÚÁI TRONG TROÂ CHÚI BAÃN VÕ ÀÖLA: NHÊÅN XEÁTCUÖËI CUÂNGCUÖËI CUÂNG

Kinh nghiïåm gêìn àêy cho thêëy, nhûäng qui tùæc phi chñnh thûác maâtheo àoá, chïë àöå baãn võ àöla cuãa Àöng AÁ àang vêån haânh coá thïí àûúåcàiïìu chónh àïí giuáp chïë àöå baãn võ tiïìn tïå chung naây vûäng chùæc vaâhiïåu quaã hún, trong sûå hiïån diïån cuãa hiïån tûúång “löîi lêìm ban àêìu”,vaâ àïí keáo daâi cú cêëu thúâi haån cuãa taâi chñnh nhùçm chuöåc laåi töåi löîiàoá.2 Qui tùæc múái, hoùåc àaä àûúåc sûãa àöíi coá yá nghôa nhêët àöëi vúái caácnûúác ngoaåi vi trong hïå thöëng nhû sau:



1. Traánh ruãi ro töín thêët ngoaåi höëi thuêìn cuãa ngên haâng vaâ caác töíchûác taâi chñnh khaác vúái taâi saãn coá hoùåc taâi saãn núå ngùæn haån. Kiïímsoaát vöën toaân diïån laâ phûúng aán thay thïë àûáng haâng thûá hai.Trong caã hai trûúâng húåp, chñnh phuã phaãi thûåc hiïån thõ trûúâng tógiaá theo àöìng àöla dûåa trïn giao dõch haâng ngaây.

2. Chuyïín tûâ ch ë à å cöë àõnh phi chñnh thûác theo à ìng àöla sangngang gi á àöl a chñ nh t hûá c. Coi nhûä ng ngang gi aá naâ y nhû nghôa vuådaâi haån maâ chñnh phuã cam kïët sau bêët kïí cu åc khuã ng ho aãng naâ o.

3. Tiïën haânh caác thay àöíi thïí chïë khaác – caãi thiïån cú súã hêåu thuêînphaáp lyá cho nhûäng ngûúâi cho vay, tiïën túái minh baåch hún vïì kïëtoaán... – àïí keáo daâi cú cêëu thúâi haån cuãa taâi chñnh trong nûúác bùçngcaách khuyïën khñch sûå phaát triïín cuãa thõ trûúâng traái phiïëu vaâ thõtrûúâng cêìm cöë.

4. Húåp lyá hoaá võ thïë cuãa Nhêåt Baãn trong hïå thöëng baãn võ àöla cuãaÀöng AÁ, àïí Myä vaâ Nhêåt Baãn cuâng nhau cam kïët duy trò nganggiaá chuêín cho tó giaá giûäa àöìng yïn vaâ àöìng àöla trong daâi haån,nhûng àïí tó giaá yïn/àöla àûúåc thaã nöíi tûå do trong caác giao dõchhaâng ngaây hoùåc haâng tuêìn.

Àïí xêy dûång thõ trûúâng traái phiïëu vûäng maånh vaâ daâi haån trongcaác nïìn kinh tïë “thõ trûúâng múái nöíi” úã Àöng AÁ, qui tùæc 1, 2 vaâ 3 vûâataåo ra cuã caâ röët, nhûng vûâa taåo ra cêy gêåy. Àïí keáo daâi cú cêëu thúâihaån cuãa caã taâi chñnh trong vaâ ngoaâi nûúác, qui tùæc 1 laâ cêy gêåy, coânqui tùæc 2 vaâ 3 laâ cuã caâ röët.

Do võ trñ àùåc biïåt cuãa chuáng trong viïåc thûåc hiïån caác thanh toaántrong nûúác vaâ quöëc tïë nïn caác ngên haâng thûúng maåi thûúâng àûúåcbao cêëp quaá mûác àïí trúã thaânh caác trung gian taâi chñnh ngùæn haån.Baão hiïím tiïìn gûãi chñnh thûác hoùåc phi chñnh thûác, nhêët laâ àùåc quyïìnàûúåc hûúãng chiïët khêëu àùåc biïåt cuãa ngên haâng trung ûúng, àûúåccûáu trúå taâi chñnh do quöëc tïë töí chûác thöng qua Quyä Tiïìn tïå Quöëc tïëhay caác töí chûác quöëc tïë khaác, têët caã àïìu àûúåc thiïët kïë àïí ngùn chùånsûå àöí vúä coá hïå thöëng trong cú chïë thanh toaán cuãa caác nïìn kinh tïëàang gùåp cùng thùèng. Mùåc duâ têët caã caác cú chïë naây coá thïí àïìu hayvaâ hoaåt àöång töët, nhûng taác àöång phuå cuãa chuáng coá thïí laâm chao



àaão toaân böå cú cêëu taâi chñnh, chuã yïëu laâ ngùæn haån. Noá laâm trêìmtroång thïm löîi lêìm ban àêìu vò khöng thïí trúå cêëp tûúng tûå nhû vêåycho thõ trûúâng traái phiïëu quöëc tïë vaâ trong nûúác trong daâi haån. Vòvêåy, qui tùæc 1 laâ cêy gêåy àûúåc thiïët kïë àïí buöåc caác ngên haâng khöngàûúåc àûáng laâm trung gian taâi chñnh ngùæn haån quöëc tïë – tûác laâ àïínhêån tiïìn gûãi ngoaåi tïå vaâ cho vay bùçng àöìng baãn tïå.3

Qui tùæc 2 vaâ 3 laâ nhûäng cuã caâ röët àïí khuyïën khñch khu vûåc tûnhên tham gia vaâo thõ trûúâng traái phiïëu daâi haån trong vaâ ngoaâinûúác. Cuå thïí, qui tùæc 2 àûa ra sûå àaãm baão daâi haån rùçng, tiïìn cuãa caácnûúác ngoaåi vi seä khöng sùén saâng phaá giaá so vúái àöìng àöla. Àiïìu naâyrêët quan troång vò Traái phiïëu Kho baåc Myä laâ taâi saãn “khöng coá ruãi ro”trïn thõ trûúâng traái phiïëu quöëc tïë. Vò thïë, phñ dûå phoâng ruãi ro tronglaäi suêët traái phiïëu cuãa caác nûúác ngoaåi vi, nhêët laâ trong daâi haån, seägiaãm xuöëng.

Phên tñch vïì võ thïë cuãa Nhêåt Baãn trong hïå thöëng laåi rêët khaác. Choàïën nay, Nhêåt Baãn laâ quöëc gia chuã núå lúán nhêët coá thõ trûúâng traáiphiïëu daâi haån cuãa riïng mònh. Tuy nhiïn, tûâ nhûäng nùm 70, sûå longaåi àöìng yïn seä lïn giaá àaä gêy ra möåt nöîi deâ chûâng tûúng ûáng vïìsûå thiïíu phaát nöåi àõa àang diïîn ra khiïën cho laäi suêët danh nghôatiïën dêìn àïën 0 (McKinnon vaâ Ohno 1997, 2000). Vò thïë, qui tùæc 4 seädêåp tùæt nöîi lo ngaåi àöìng yïn lïn giaá, baãn thên Nhêåt Baãn seä laâ nûúácàûúåc lúåi lúán, vò seä chêëm dûát àûúåc nguy cú thiïíu phaát vaâ tùng àûúåclaäi suêët danh nghôa (tuy khöng phaãi laäi suêët thûåc) trïn caác taâi saãnbùçng àöìng yïn.

Möåt thêåp kyã qua, laäi suêët danh nghôa thêëp bêët thûúâng cuãa NhêåtBaãn àaä gêy ra taác àöång phuå àaáng tiïëc cho caác nûúác khaác úã Àöng AÁ.Trûâ caác thúâi kyâ tuêìn trùng mêåt, laäi suêët thêëp nhû vêåy àaä kñch thñchcaác ngên haâng vaâ töí chûác taâi chñnh trong caác nïìn kinh tïë nhoã úã ÀöngAÁ ài vay quaá mûác. Do sûå chïnh lïåch laäi suêët (taåm thúâi) giûäa haiàöìng tiïìn, chùèng haån giûäa taâi saãn bùçng àöìng baåt vaâ àöìng yïn, nïnlúåi nhuêån xui khiïën caác ngên haâng ài vay ngùæn haån khöng tûå baãohiïím àaä trúã nïn hêëp dêîn. Vò thïë, nïëu laäi suêët ngùæn haån danh nghôacuãa Nhêåt Baãn tùng cao hún laäi suêët danh nghôa quöëc tïë thò caác luöìngvöën ngùæn haån úã Àöng AÁ seä ñt biïën àöång hún.




PHUÅ LUÅC 5PHUÅ LUÅC 5Sûå biïën àöång cuãa tó giaá höëi àoaái: Nhêåt Baãn vaâ caác nïìn kinh tïëSûå biïën àöång cuãa tó giaá höëi àoaái: Nhêåt Baãn vaâ caác nïìn kinh tïëÀöng AÁ khaácÀöng AÁ khaác









Töi muöën caám ún Sumit Khedekar vïì nhûäng àoáng goáp to lúán cuãa öng cho viïåcthûåc hiïån têët caã caác kiïím àõnh thöëng kï vaâ Masahiro Kawai vïì nhûäng kïët quaãnghiïn cûáu thöëng kï rêët quyá giaá cuãa öng, tûúng ûáng vúái nhûäng àiïìu àûúåctrònh baây trong baâi viïët naây, mùåc duâ möåt söë kïët luêån cuãa öng vïì chiïën lûúåc tógiaá töëi ûu coá thïí khaác. Rishi Goyal cuäng àaä coá nhûäng höî trúå nghiïn cûáu noáichung rêët àaáng giaá.

1. Cho duâ caác cuá söëc do chñnh phuã caác nûúác gêy ra noái chung rêët khöngtûúng xûáng. Vêën àïì àûa caác chñnh phuã vaâo nguyïn tùæc àûúåc baân àïëntrong phêìn dûúái.

2. Nïëu löîi lêìm thûåc sûå laâ "tûâ àêìu" thò têët nhiïn khöng coá caách naâo thoaát khoãi!3. Trong böå phêån thuêìn tuáy nöåi àõa cuãa hïå thöëng, sûå chuyïín àöíi thúâi haån

thanh toaán cuãa ngên haâng cuäng àaä àûúåc trúå cêëp quaá mûác (möåt caáchkhöng chuã yá). Vò thïë, coá trûúâng húåp caác qui àõnh trong nûúác àaä haån chïëviïåc chuyïín àöíi thúâi haån thanh toaán cuãa ngên haâng, nhûng vêën àïì vïì caácqui àõnh àiïìu tiïët ngên haâng trong nûúác khöng àûúåc baân àïën úã àêy.


Thuêåt ngûä “àaä xûã lyá” (processed) mö taã caác cöng trònh àûúåc taái taåo möåt caáchkhöng chñnh thûác maâ coá thïí khöng sùén coá taåi caác hïå thöëng thû viïån.

Bergsten, C. Fred. 2000. “East Asian Regionalism: Toward a Tripartite World.”The Economist, July 15, pp. 23–26.

Calvo, Guillermo, and Carmen Reinhart. 2000a. “Fear of Floating.” Universityof Maryland Economics Department, College Park, Md. (January).Processed.

———. 2000b. “Fixing for Your Life.” University of Maryland EconomicsDepartment, College Park, Md. (April). Processed.

Eichengreen;, Barry. 1997. European Monetary Unification: Theory, Practice, Analysis. Cambridge, Mass.: MIT Press.Eichengreen, Barry, and Ricardo Hausmann. 1999. “Exchange Rates and

Financial Fragility.” NBER Working Paper 7418. National Bureau ofEconomic Research, Cambridge, Mass. (November). Processed.



Fischer, Stanley. 1999. “On the Need for a Lender of Last Resort.” Address tothe American Economic Association, New York, January 3. Processed.

Frankel, Jeffrey A., and S. J. Wei. 1994. “Yen Bloc or Dollar Bloc? ExchangeRate Policies in the East Asian Economies.” In Takatoshi Ito and AnneKrueger, eds., Macroeconomic Linkage: Savings, Exchange Rates, andCapital Flows. NBER–East Asia Seminar on Economics 3. Chicago:University of Chicago Press.

Goodhart, Charles, and P. J. R. Delargy. 1998. “Financial Crises: Plus çaChange, plus c’est la Même Chose.” International Finance 1(2, December):261–88.

Ito, Takatoshi, Eiji Ogawa, and Yuri Sasaki. 1998. “How Did the Dollar PegFail in Asia?” NBER Working Paper 6729. National Bureau of EconomicResearch, Cambridge, Mass. Processed.

Kaminsky, Graciela, and Carmen Reinhart. 1999. “The Twin Crises: Balance ofPayments and Banking Crises in Developing Countries.” AmericanEconomic Review 89(3, June):473–500.

Krugman, Paul. 1999. The Return of Depression Economics. New York: W.W.Norton.

Kawai, Masahiro, and Shigeru Akiyama. 2000. “Implications of the CurrencyCrisis for Exchange Rate Arrangements in Emerging East Asia.” WorldBank, East Asia Department. Washington, D.C. (May). Processed.

Kwan, Chi Hung. 1999. “Towards a Yen Bloc in Asia,” Nomura ResearchInstitute Quarterly 8(2, Summer):2–13.

———. 2001. “The Economics of a Yen Bloc.” Brookings Institution,Washington, D.C., and Nomura Research Institute, Tokyo (June).Processed.

Kydland, Finn E., and Edward Prescott. 1977. “Rules Rather than Discretion:The Inconsistency of Optimal Plans.” Journal of Political Economy85(3):473–91.

McKinnon, Ronald I. 1979. Money in International Exchange: The ConvertibleCurrency System. New York: Oxford University Press.

———. 1993. The Order of Economic Liberalization: Financial Control in theTransition to a Market Economy. Baltimore, Md.: Johns HopkinsUniversity.

———. 1996. The Rules of the Game: International Money and ExchangeRates. Cambridge, Mass.: NBER Press.



———. 2000. “The East Asian Dollar Standard, Life after Death?” EconomicNotes 29(1, February):31–82.

———. 2001. “Euroland and East Asia in a Dollar-Based InternationalMonetary System: Mundell Revisited,” In G. A. Calvo, R. Dornbusch, andM. Obstfeld, eds., Money, Capital Mobility, and Trade: Essays in Honor ofRobert Mundell. Cambridge, Mass: MIT Press.

McKinnon, Ronald I., and Kenichi Ohno. 1997. Dollar and Yen: ResolvingEconomic Conflict between the United States and Japan [Japanese transla-tion, Nihon Keizai Shimbun, 1998]. Cambridge, Mass.: NBER Press.

———. 2000. “The Foreign Exchange Origins of Japan’s Economic Slump andLow Interest Liquidity Trap.” Forthcoming in The World Economy. Nowavailable at http://www-econ.stanford.edu/faculty/workp/index.html.

McKinnon, Ronald I., and Huw Pill. 1996. “Credible Liberalizations andInternational Capital Flows: The Overborrowing Syndrome.” In TakatoshiIto and Anne Krueger, eds., Financial Deregulation and Integration in EastAsia, pp. 7–48. Chicago: National Bureau of Economic Research andUniversity of Chicago Press.

———. 1997. “Credible Liberalizations and Overborrowing.” AmericanEconomic Review (May) 87, 2: 189–93.

———. 1999. “Exchange Rate Regimes for Emerging Markets: Moral Hazard,and International Overborrowing.” Oxford Review of Economic Policy15(3) autumn:19–38.

Mundell, Robert A. 1961. “A Theory of Optimum Currency Areas.” AmericanEconomic Review 51(November):509–17.

———. 1968. International Economics. New York: Macmillan. ———. 1973a. “A Plan for a European Currency.” In Harry G. Johnson and

Alexander K. Swoboda, eds., The Economics of Common Currencies:Proceedings of the Madrid Conference on Optimum Currency Areas, pp.143–72. London: Allen and Unwin.

———. 1973b. “Uncommon Arguments for Common Currencies.” In Harry G.Johnson and Alexander K. Swoboda, eds., The Economics of CommonCurrencies: Proceedings of the Madrid Conference on Optimum CurrencyAreas, pp. 114–32. London: Allen and Unwin.

Ohno, Kenichi. 2000. “Exchange Rate Management in Developing Asia:Reassessment of the Precrisis Soft Dollar Zone.” ADBI Working Paper 1.Asian Development Bank Institute, Tokyo (January). Processed.



Reinhart, Carmen. 2000. “The Mirage of Floating Exchange Rates.” AmericanEconomic Review 90, 2(May):65–70.

Taylor, John. 1993. “Discretion versus Policy Rules in Practice.” CarnegieRochester Conference Series on Public Policy 29(December):195–214.

Williamson, John. 2000. “Exchange Rate Regimes for Emerging Markets:Reviving the Intermediate Option.” Institute for International Economics,Washington, D.C. (July). Processed.




CHÑNH SAÁCH CÖNG NGHIÏÅP VAÂ CHÑNH SAÁCH TAÂI CHÑNH ÚÃ TRUNG QUÖËC VAÂ VÏÅT NAM: MÖÅT MÖ HÒNH MÚÁI HAY LAÂ SÛÅ TAÁI HIÏÅNKINH NGHIÏÅM CUÃA ÀÖNG AÁ

Dwight H.PerkinsDwight H.Perkins

Ngay tûâ khi bùæt àêìu cöng cuöåc caãi caách kinh tïë cuãa mònh,Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam àïìu cöë gùæng trúã thaânh möåtphêìn trong cêu chuyïån thaânh cöng vïì kinh tïë cuãa ÀöngAÁ. Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh chêu AÁ nùm 1997-98 àaä

laâm cho möåt söë nhaâ laänh àaåo cuãa hai nûúác naây coá sûå thay àöíi trongcaách suy nghô, nhûng muåc àñch cú baãn laâ àaåt àûúåc töëc àöå tùngtrûúãng kinh tïë nhanh vúái möåt hïå thöëng kinh tïë tûúng tûå nhû caácnûúác laáng giïìng thò khöng thûåc sûå thay àöíi. Tuy nhiïn, Trung Quöëcvaâ Viïåt Nam bùæt àêìu tûâ nhûäng àiïím xuêët phaát rêët khaác vúái caác nûúáclaáng giïìng. Caã hai nûúác naây àïìu àaä traãi qua ba thêåp kyã theo möhònh phaát triïín kinh tïë rêåp khuön tûâ hïå thöëng kinh tïë chó huy domöåt kïë hoaåch têåp trung àiïìu haânh, theo mö hònh cuãa Liïn Xö. Vòthïë, nöî lûåc chuyïín hûúáng theo hïå thöëng kinh tïë cuãa Àöng AÁ cuãa hainûúác naây àoâi hoãi phaãi coá nhiïìu thay àöíi trong chñnh saách, tûâ cöngnghiïåp hoaá thay thïë nhêåp khêíu sang tùng trûúãng àõnh hûúáng xuêëtkhêíu, hoùåc tûâ hïå thöëng giaá caã bõ boáp meáo chuyïín sang giaá caã do thõtrûúâng quyïët àõnh. Àïí gêìn guäi vúái caác nûúác khaác úã Àöng AÁ hún,


Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam àaä phaãi thay àöíi cú baãn caách töí chûác nïìnkinh tïë cuãa mònh tûâ trïn xuöëng dûúái. Do àoá, lõch sûã kinh tïë cuãaTrung Quöëc vaâ Viïåt Nam trong möåt hoùåc hai thêåp kyã vûâa qua göìmhai tuyïën phaát triïín, tuy khaác nhau, nhûng coá quan hïå chùåt cheä vúáinhau. Àoá laâ sûå chuyïín àöíi tûâ nïìn kinh tïë chó huy sang nïìn kinh tïëthõ trûúâng, nhûng àöìng thúâi cuäng laâ nhûäng nöî lûåc hoåc hoãi, vaâ úã mûácàöå nhêët àõnh, laâ noi gûúng, sau khi nhêån thûác àûúåc àiïìu gò àaä laâmnïn sûå thaânh cöng kinh tïë cuãa caác nûúác Àöng AÁ laáng giïìng.

Tuy nhiïn, àïën cuöëi thêåp niïn 90, cêu hoãi liïåu nhûäng caái àaäkhiïën cho caác nïìn kinh tïë khaác úã Àöng AÁ thaânh cöng coá thûåc sûå liïnquan àïën nhûäng caái seä quyïët àõnh sûå thaânh cöng cuãa Trung Quöëcvaâ Viïåt Nam trong tûúng lai hay khöng, laåi khöng coân roä raâng nhûtrûúác nûäa. Möi trûúâng kinh tïë quöëc tïë trong àoá Trung Quöëc vaâ ViïåtNam àang hoaåt àöång úã thúâi àiïím chuyïín giao thïë kyã naây, khaác hùènvúái möi trûúâng trong nhûäng nùm 50 vaâ 60, khi Nhêåt Baãn vaâ HaânQuöëc, vaâ caác nûúác phaát triïín súám úã Àöng AÁ khaác, thai ngheán chñnhsaách cöng nghiïåp cuãa hoå. Voâng Àaâm phaán Urugoay vaâ quaá trònhtoaân cêìu hoaá nhanh choáng nïìn kinh tïë àaä laâm thay àöíi luêåt chúi.Àiïìu khaã thi vaâo giûäa thïë kyã 20 khöng coân chêëp nhêån àûúåc khi bûúácsang thïë kyã 21. Thñ duå, trong thêåp niïn 50 cho àïën thêåp niïn 70, caácnhaâ quaãn lyá kinh tïë cuãa Nhêåt Baãn, Haân Quöëc vaâ Àaâi Loan (TrungQuöëc) coá thïí sûã duång röång raäi thuïë quan vaâ haån ngaåch àïí thuác àêíynhûäng ngaânh cöng nghiïåp nhêët àõnh. Vai troâ cuãa àêìu tû trûåc tiïëpnûúác ngoaâi (FDI) laâ hïët sûác haån chïë. Nhêåt Baãn vaâ Haân Quöëc àûúåcchaâo àoán nhû nhûäng thaânh viïn cuãa Hiïåp àõnh chung vïì Thuïëquan vaâ Thûúng maåi (GATT), mùåc duâ phêìn lúán nhûäng gò maâ hoå laâmàïìu vi phaåm nguyïn tùæc thûúng maåi tûå do cuãa GATT.

Traái laåi, cuöåc àaâm phaán cuãa Trung Quöëc àïí gia nhêåp GATT vaâtöí chûác kïë thûâa noá laâ Töí chûác Thûúng maåi Thïë giúái (WTO) àaä bõ keáodaâi trong suöët thêåp niïn 90, vaâ Trung Quöëc vêîn tiïëp tuåc àaâm phaánvúái Liïn minh Chêu Êu trong nùm 2000. Nhû Hiïåp àõnh Thûúngmaåi giûäa Trung Quöëc vaâ Hoa Kyâ àaä cho thêëy, àïí trúã thaânh thaânhviïn cuãa WTO, Trung Quöëc phaãi múã cûãa cho thûúng maåi vaâ àêìu tûnûúác ngoaâi úã möåt mûác àöå maâ khöng ai daám mú tûúãng trong thêåp



niïn 50 àïën 70. Caác haån chïë àõnh lûúång àöëi vúái thûúng maåi, yïucêìu vïì haâm lûúång nöåi àõa hoaá vaâ caác cöng cuå tûúng tûå khaác trongchñnh saách cöng nghiïåp àang bõ baäi boã nhanh choáng. Caác nhaâ àêìutû nûúác ngoaâi àûúåc nhêån “sûå àöëi xûã nhû trong nûúác” úã nhûängngaânh maâ trûúác àêy hoaân toaân khöng cho pheáp súã hûäu nûúác ngoaâi.Viïåt Nam thêåm chñ coân khöng thïí àûúåc hûúãng quy chïë töëi huïå quöëchay quan hïå thûúng maåi bònh thûúâng nïëu khöng chêëp nhêån nhûängàiïìu kiïån tûúng tûå. Viïåt Nam luác àêìu tûâ chöëi kyá vaâo nhûäng hiïåpàõnh àaä àaâm phaán, nhûng àoá khöng phaãi laâ giaãi phaáp lêu daâi chocaã Trung Quöëc lêîn Viïåt Nam. Hai nïìn kinh tïë naây, nhû nhiïìunghiïn cûáu àaä chó ra, coá thïí àûúåc lúåi rêët nhiïìu tûâ quan hïå thûúngmaåi bònh thûúâng vúái Myä, trong trûúâng húåp Viïåt Nam, vaâ tûâ viïåc laâthaânh viïn cuãa WTO, trong caã hai trûúâng húåp.

Cêu hoãi maâ caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cuãa Trung Quöëc vaâViïåt Nam àang àöëi mùåt laâ phaãi hoåc têåp kinh nghiïåm phaát triïín kinhtïë tûâ caác nûúác laáng giïìng Àöng AÁ. Mö hònh Àöng AÁ luác trûúác vêîncoân rêët hêëp dêîn caác nhaâ lêåp kïë hoaåch trûúác àêy, nhûäng ngûúâi maângaây nay chõu traách nhiïåm àûa ra caác chñnh saách kinh tïë cho caã haiquöëc gia naây. Cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh chêu AÁ nùm 1997-98 àaäkhiïën nhiïìu nhaâ laänh àaåo cuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam hoaâi nghivïì khaã nùng vêån duång mö hònh chñnh saách cöng nghiïåp cuãa NhêåtBaãn hoùåc Haân Quöëc, nhûng noá khöng laâm hoå chia tay vúái yá tûúãngnaây. Möåt thêåp kyã àònh trïå úã Nhêåt Baãn trong nhûäng nùm 90, möåt sûåàònh trïå maâ nhiïìu ngûúâi cho laâ kïët quaã cuãa àûúâng löëi cöng nghiïåpvaâ taâi chñnh trong quaá khûá, cuäng àaä khiïën nhiïìu ngûúâi suy ngêîmlaåi quan àiïím cuãa mònh. Tuy thïë, nhiïìu ngûúâi vêîn hy voång rùçng, coáthïí kïët húåp nhû thïë naâo àoá giûäa möåt mö hònh chñnh saách cöngnghiïåp - taâi chñnh tñch cûåc vúái nhu cêìu cuãa hïå thöëng thûúng maåitoaân cêìu vaâ nhûäng quy tùæc cuãa WTO. Nhûng àiïìu àoá coá thïí khöngthûåc tiïîn cho lùæm. Tûå do kinh doanh tuyïåt àöëi nhû mö hònh cuãaHöìng Köng cuäng coá thïí chùèng hiïån thûåc chuát naâo. Roä raâng, TrungQuöëc vaâ Viïåt Nam phaãi xêy dûång cho mònh möåt àûúâng löëi riïng àïíphaát triïín cöng nghiïåp vaâ taâi chñnh trong nhûäng thêåp kyã túái. Nhûngàûúâng löëi àoá nhû thïë naâo? Àêu laâ sûå lûåa choån thûåc sûå maâ hai nûúácphaãi àöëi mùåt?

CHÑNH SAÁCH CÖNG NGHIÏÅP VAÂ CHÑNH SAÁCH TAÂI CHÑNH... 311


Kh íng phaãi chó möi trû âng múái bïn ngoaâi à ä buöå cTrung Quöëcvaâ Vi åt Nam ph ãi tòm ra möåt hû áng ài múá i. Nhûä ng phêì n àún giaã nhún cuãa quaá trònh chuyïín à íi s ang nïì n kinh t ï ë t hõ tr ûúâ ng àaä àûúåchoaân thaânh. Nöng nghiïåp vaâ thûúng m åi àaä àûúåc t í ch ác l aå i t haâ nhcaác àún võ nh ã caånh tranh, m â vò nh äng muå c àñ ch r êët t hûå c ti ï î n, àïì uthuöåc súã hûäu tû nhên vaâ ph ãn ûáng ch ã yï ë u theo ca ác lûå c l ûúå ng t hõtrûúâng. Rêët nhi ìu doanh nghi åp àûúåc goåi l â xñ nghiïå p hûúng tr êë n úãTrung Quöëc vaâ möåt söë liïn doanh vúái nûúác ngo âi úã ca ã Trung Qu öëcvaâ Viïåt Nam cuäng àaä ûáng x ã theo c ác qui t æc cuãa thõ trû âng. Nhûngcaác doanh nghiïåp lúán vaâ trung bònh thuöåc súã hûäu nhaâ nûúác, cuâng vúáicaác ngên haâng quöëc doanh, vêîn coân nhêåp nhùçng trong vuâng tranht ëi tranh s áng giûäa h å thöëng mïånh lïånh v â h å thöëng thõ trûúâng. Ã caãTrung Quöëc vaâ Vi åt Nam, khiïëm khuy ët n ây t r ong viïå c hoa â n tha â n hcaãi caách dûúâng nhû àaä goáp phêìn gêy nïn sûå suy giaãm tùng trû ãngkinh tïë trong nùm 1998 vaâ 1999. Do àoá, nïëu chó tiïëp tuåc thûåc thi caácchñnh s ách cuãa th åp k ã trû ác thò coá t hïí seä pha ã i traã giaá vïì mùå t kinh tïëngaây möåt cao hún. Cêìn phaãi coá möåt hûúáng ài múái.

LÛÅA CHOÅN CHIÏËN LÛÚÅC PHAÁT TRIÏÍN VAÂ CHÑNH SAÁCH CÖNGLÛÅA CHOÅN CHIÏËN LÛÚÅC PHAÁT TRIÏÍN VAÂ CHÑNH SAÁCH CÖNGNGHIÏÅP NGHIÏÅP

Khi bùæt àêìu chuyïín àöíi sang hïå thöëng dûåa vaâo thõ trûúâng, möåt söëphêìn trong àûúâng löëi phaát triïín kinh tïë cuãa Àöng AÁ àaä khöng gêytranh caäi trong giúái laänh àaåo cuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, vaânhûäng phêìn naây àûúåc àûa vaâo ngay tûâ luác àêìu cuãa thúâi kyâ caãi caáchúã caã hai nûúác. Àûáng àêìu trong nhûäng thaânh phêìn naây laâ quan àiïímhûúáng ngoaåi vúái sûå chuá troång àùåc biïåt maånh meä àïën tùng trûúãngxuêët khêíu. Xuêët khêíu trong trûúâng húåp cuãa Trung Quöëc, cuäng nhûcuãa böën con höí Àöng AÁ khaác (Höìng Köng, Haân Quöëc, Xingapo vaâÀaâi Loan), cöång vúái Nhêåt Baãn, chuã yïëu laâ xuêët khêíu haâng chïë taácchûá khöng phaãi khoaáng saãn hay nöng saãn. Coân trong trûúâng húåpcuãa Viïåt Nam, muåc tiïu laâ múã röång xuêët khêíu haâng chïë taác, nhûngthûåc tiïîn trûúác mùæt laåi laâ múã röång xuêët khêíu phuå thuöåc vaâo tùng



trûúãng xuêët khêíu nöng saãn vaâ dêìu moã. Tuy nhiïn, trong daâi haån,Viïåt Nam seä phaãi dûåa nhiïìu hún vaâo xuêët khêíu haâng chïë taác, vúáinhûäng lyá do tûúng tûå nhû cuãa Trung Quöëc. Caã hai nûúác naây àïìu coádiïån tñch àêët canh taác trïn àêìu ngûúâi 0,1 ha, vaâ nhûäng nûúác coá quyäàêët thuöåc loaåi eo heåp naây thûúâng trúã thaânh nhûäng nûúác nhêåp khêíuthuêìn lûúng thûåc vaâ caác nöng saãn khaác, chûá khöng phaãi laâ nûúácxuêët khêíu thuêìn.

Caác quöëc gia coá dên söë àöng so vúái töíng diïån tñch àêët àai cuängthûúâng trúã thaânh caác nûúác nhêåp khêíu thuêìn khoaáng saãn. Trongnhûäng nùm àêìu cuãa thúâi kyâ tùng trûúãng cöng nghiïåp nhanh, saãnphêím dûåa vaâo khai thaác taâi nguyïn coá thïí seä chiïëm möåt tó troång lúántrong xuêët khêíu, nhûng khi thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi tùng,cêìu nöåi àõa vïì nhûäng saãn phêím naây seä nhanh choáng vûúåt xa cung.ÚÃ Trung Quöëc, saãn phêím thö caác loaåi (nöng saãn cöång vúái khoaángsaãn) coân chiïëm àïën 50% töíng kim ngaåch xuêët khêíu nùm 1980,nhûng àïën nùm 1990, tó lïå naây àaä giaãm nhanh choáng xuöëng coân26%, vaâ àïën nùm 1998 laâ 11%. Nùm 1995, lêìn àêìu tiïn Trung Quöëctrúã thaânh nûúác nhêåp khêíu thuêìn vïì caác saãn phêím thö. ÚÃ Viïåt Nam,tñnh àïën cuöëi nùm 1992, saãn phêím thö chiïëm trïn 90% töíng kimngaåch xuêët khêíu, nhûng xuêët khêíu haâng chïë taác àaä tùng tûâ 9%trong töíng kim ngaåch xuêët khêíu nùm 1992 lïn àïën 29% nùm 1996.

Sûå chuyïín hûúáng hûúáng ngoaåi úã Trung Quöëc vaâ Viïåt Namkhöng chó àún thuêìn laâ viïåc àoaån tuyïåt vúái caác chñnh saách àöåcquyïìn kiïíu Liïn Xö trûúác àêy. Chuá troång vaâo xuêët khêíu haâng chïëtaác coá nghôa laâ toaân böå hïå thöëng cöng nghiïåp phaãi àûúåc àõnh hûúánglaåi. Hïå thöëng hûúáng nöåi chó coá thïí saãn xuêët ra nhûäng haâng hoaá chêëtlûúång thêëp àïí phuåc vuå cho möåt thõ trûúâng tuâ tuáng, nhûng cöngnghiïåp hûúáng ngoaåi phaãi caånh tranh caã vïì chêët lûúång vaâ giaá caã vúáinhûäng nhaâ chïë taác nùng lûåc nhêët thïë giúái. Kyä nùng makerting hêìunhû coân rêët xa laå trong hïå thöëng àöåc quyïìn, kïë hoaåch hoaá têåp trung,vaâ khöng mêëy quan troång trong xuêët khêíu khoaáng saãn, nhûngchuáng laåi laâ möåt böå phêån thiïët yïëu trong bêët kïí chiïën lûúåc xuêëtkhêíu haâng chïë taác naâo. Möåt hïå thöëng hûúáng nöåi cuäng phaãi saãn xuêëtra maáy moác, sùæt theáp cho mònh, vò sûå phaát triïín àoâi hoãi nhiïìu loaåi



tû liïåu saãn xuêët maâ hïå thöëng thò khöng coá àuã ngoaåi tïå àïí trang traãicho viïåc nhêåp khêíu nhûäng haâng hoaá àoá. Ngaânh cöng nghiïåp hûúángngoaåi coá thïí saãn xuêët ra haâng tiïu duâng chïë taác vaâ nhêåp khêíunhûäng tû liïåu saãn xuêët cêìn thiïët, ñt ra laâ trong nhûäng giai àoaån àêìucuãa quaá trònh tùng trûúãng nhanh.

Caác nhaâ quaãn lyá doanh nghiïåp cuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Namkhöng phaãi ngay möåt luác coá thïí coá àûúåc nhûäng kyä nùng marketingvaâ kiïím soaát chêët lûúång cêìn thiïët àïí caånh tranh trïn thõ trûúâng quöëctïë. Coá thïí àaåt àûúåc thaânh cöng trong múã röång xuêët khêíu haâng chïëtaác bùçng caách dûåa vaâo nhûäng caá nhên bïn ngoaâi Trung Quöëc vaâViïåt Nam, nhûäng ngûúâi àaä sùén coá nhûäng kyä nùng cêìn thiïët. Trongtrûúâng húåp cuãa Trung Quöëc, caách chuã yïëu giao haâng cho caác cöngty thûúng maåi chuyïn nghiïåp úã Höìng Köng àaä giaãi quyïët àûúåc vêënàïì marketing. Tó troång haâng hoaá xuêët khêíu cuãa Trung Quöëc trûúáctiïn àûúåc chuyïín sang Höìng Köng, röìi sau àoá múái taái xuêët, àaä tùngnhanh trong thêåp niïn 80, vaâ hêìu hïët caác saãn phêím taái xuêët àïìu laâhaâng chïë taác (phêìn trònh baây chi tiïët vai troâ cuãa Höìng Köng, xemSun 1991). Àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi cuäng àoáng vai troâ troång têmtrong cöng taác marketing cuäng nhû taái cú cêëu ngaânh cöng nghiïåpcuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam àïí saãn xuêët ra nhûäng saãn phêím coáchêët lûúång cung cêëp cho thõ trûúâng quöëc tïë. Hêìu hïët caác khoaãn àêìutû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi naây àïën tûâ ngûúâi Hoa úã Höìng Köng, ÀaâiLoan, vaâ Àöng Nam AÁ. Khöng nhûäng FDI tûâ Myä, chêu Êu vaâ ngaycaã Nhêåt Baãn àïìu tûúng àöëi nhoã beá so vúái cuãa ngûúâi Hoa, maâ hêìuhïët nhûäng khoaãn FDI àoá coân chó têåp trung vaâo viïåc khai thaác dêìumoã ngoaâi khúi hay vaâo nhûäng nöî lûåc thay thïë nhêåp khêíu lúán nhûsaãn xuêët ö tö.

Seä rêët thuá võ nïëu tòm hiïíu xem liïåu Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam coáduy trò àûúåc àûúâng löëi xuêët khêíu haâng chïë taác cuãa mònh hay khöng,nïëu ngûúâi Hoa úã haãi ngoaåi khöng sùén loâng àoáng möåt vai troâ tñch cûåcnhû thïë. Coá thïí hònh dung àûúåc rùçng, Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam seäphaãi dûåa trûåc tiïëp vaâo sûå giuáp àúä cuãa nhûäng khaách mua tûâ Myä vaâchêu Êu, hay nhûäng cöng ty thûúng maåi lúán cuãa Nhêåt Baãn. Thûåc raàoá cuäng laâ caách maâ Haân Quöëc vaâ Àaâi Loan àaä hoåc àûúåc xem thõ



trûúâng nûúác ngoaâi yïu cêìu nhûäng gò, vaâ hoå àaä laâm nhû vêåy úã phêìnlúán nhûäng núi maâ khöng coá nhiïìu àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi. NïëuFDI tûâ caác nûúác cöng nghiïåp laâ àiïìu cêìn thiïët àïí phaát triïín xuêëtkhêíu nhanh, thò Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam seä phaãi chuyïín biïënnhanh hún nûäa àïí taåo dûång möåt möi trûúâng thoaã maän àûúåc caác nhaâàêìu tû tûâ caác nûúác cöng nghiïåp. Àiïìu naây àoâi hoãi phaãi coá nhûängtiïën böå maånh meä hún nûäa theo hûúáng thiïët lêåp möåt hïå thöëng kinhtïë dûåa trïn phaáp quyïìn, chûá khöng phaãi dûåa trïn nhûäng àiïìu haângngaây diïîn ra.

Traái laåi, cöång àöìng ngûúâi Hoa úã haãi ngoaåi coá kinh nghiïåm lêuàúâi vïì viïåc sûã duång gia àònh vaâ caác möëi quan hïå caá nhên röång raäiàïí taåo dûång möåt möi trûúâng an toaân cho caác khoaãn àêìu tû cuãa hoå,vaâ khöng khoá khùn gò àïí chuyïín giao nhûäng kyä nùng àoá cho TrungQuöëc àaåi luåc. Coân caác nhaâ àêìu tû Myä vaâ chêu Êu laåi dûåa vaâo caáchúåp àöìng vaâ möåt hïå thöëng phaáp lyá maånh àûáng àùçng sau nhûänghúåp àöìng àoá. Nïëu Trung Quöëc buöåc phaãi phaát triïín hïå thöëng phaáplyá cuãa mònh nhanh hún, thò nûúác naây seä gùåp rêët nhiïìu khoá khùn àïílaâm àiïìu àoá. Truyïìn thöëng Khöíng giaáo, vaâ tiïëp theo laâ sûå xoaá boãthùèng tay hïå thöëng phaáp lyá cuãa Trung Quöëc trong thúâi kyâ Caáchmaång Vùn hoaá (1966-76), àaä àïí laåi cho Trung Quöëc möåt nïìn moángyïëu keám khi bûúác vaâo thúâi kyâ caãi caách. Trung Quöëc coá thïí vaâ thûåcsûå àaä thöng qua rêët nhiïìu àaåo luêåt múái sau thúâi kyâ caãi caách, bùæt àêìuvaâo nùm 1978, nhûng Àaãng Cöång saãn vaâ chñnh quyïìn vöën àaä quenra quyïët àõnh, chó phêìn naâo chõu sûå chïë taâi cuãa luêåt, khöng dïî gò tûâboã quyïìn lûåc. ÚÃ Viïåt Nam noái chung cuäng diïîn ra tònh huöëng tûúngtûå. Chuyïín sang àûúâng löëi hûúáng ngoaåi buöåc caã hai nûúác phaãi coánhûäng thay àöíi theo con àûúâng maâ hoå àaä tiïëp cêån sûå phaát triïíncöng nghiïåp. Tuy nhiïn, vïì möåt khña caånh khaác, viïåc xêy dûång möåthïå thöëng phaáp quyïìn - àiïìu maâ hai nûúác naây chûa àaåt àûúåc nhiïìutiïën böå nhû nhiïìu nhaâ phên tñch phûúng Têy thûúâng nhêån xeát - laâàiïìu cêìn thiïët.

Quyïët àõnh chuyïín sang hûúáng ngoaåi khöng phaãi laâ möåt hïå quaãtêët yïëu cuãa quyïët àõnh chuyïín sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng, nhêët laâtrong trûúâng húåp Trung Quöëc. Suy cho cuâng, Trung Quöëc coá möåt



thõ trûúâng nöåi àõa röång lúán, vaâ nhiïìu nhaâ phên tñch cho rùçng, TrungQuöëc phaãi dûåa chuã yïëu vaâo thõ trûúâng àoá nïëu nûúác naây muöën tùngtrûúãng nhanh. Giöëng nhû têët caã caác quöëc gia khöíng löì khaác, nhêëtlaâ nhûäng nûúác coá tó lïå trao àöíi ngoaåi thûúng thêëp, Trung Quöëckhöng thïí tröng mong tùng trûúãng xuêët khêíu seä thuác àêíy toaân böånïìn kinh tïë maäi maäi. Xuêët khêíu tûâ nùm 1978 àïën 1998 àaä tùng gêìn16% möåt nùm, theo giaá danh nghôa bùçng àöìng àöla Myä, vaâ 25% möåtnùm theo àöìng nhên dên tïå hiïån haânh cuãa Trung Quöëc. ÚÃ mûác àöånaâo àoá, àiïìu naây àaä thuác àêíy toaân böå nïìn kinh tïë cuâng tùng trûúãng(Trung Quöëc, UÃy ban Thöëng Kï Nhaâ nûúác 1998: 620). Nhûng àïënnùm 1999, töíng kim ngaåch xuêët khêíu àaä àaåt 194,9 tó àöla, vaâ khöngthïí hy voång tiïëp tuåc tùng vúái töëc àöå cuãa nhûäng nùm trûúác. TrungQuöëc seä phaãi dûåa nhiïìu hún vaâo cêìu nöåi àõa vïì caác saãn phêím cuãamònh. Ngay caã vúái töëc àöå tùng trûúãng 10% möåt nùm thò töíng kimngaåch xuêët khêíu cuãa Trung Quöëc cuäng seä àaåt hún 700 tó àöla trongvoâng chûa àïën 15 nùm, vaâ ngûúâi ta hïët sûác hoaâi nghi vïì khaã nùngcaác nûúác khaác trïn thïë giúái coá thïí hêëp thu haâng xuêët khêíu cuãaTrung Quöëc vúái möåt söë lûúång lúán àïën nhû vêåy trong möåt khoaãngthúâi gian ngùæn.

Liïåu töíng saãn phêím quöëc nöåi (GDP) cuãa Trung Quöëc coá thïí tùngvúái töëc àöå 8 àïën 9% möåt nùm hay khöng nïëu xuêët khêíu khöng àoánggoáp möåt phêìn lúán trong töëc àöå tùng trûúãng naây? Caác nùm 1998 vaâ1999 àaä goáp möåt phêìn lúâi giaãi cho cêu hoãi àoá. Xuêët khêíu chó tùng0,5% nùm 1998, sau àoá giaãm vaâo nûãa àêìu nùm 1999, chuã yïëu laâ docuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh chêu AÁ, trûúác khi àaåt àûúåc töëc àöå tùngtrûúãng 6,1% cho caã nùm (Trung Quöëc, UÃy ban Thöëng kï Nhaâ nûúác1999b: 19, 2000: 21). Tiïu duâng tû nhên, àêìu tû cöng cöång, vaâ àêìutû cuãa doanh nghiïåp tû nhên cuäng tùng chêåm, àïí laåi cho chi tiïucuãa chñnh phuã vïì cú súã haå têìng trong nûúác möåt nhiïåm vuå phaãi duytrò töëc àöå tùng töíng cêìu cao, vaâ do àoá, GDP tùng cao. Kïët quaã laâ,Trung Quöëc àaä phaãi vêåt löån àïí giûä töëc àöå tùng trûúãng GDP àaåt trïn7%, vaâ nhiïìu ngûúâi cho rùçng, töëc àöå tùng trûúãng chñnh thûác gêìn 8%nùm 1998 àaä bõ phoáng àaåi do caác tónh baáo caáo sai. Do nhûäng lyá dochûa ai hiïíu roä, nhûng coá leä coá àiïìu gò àoá liïn quan àïën taác àöång



cuãa sûå caånh tranh nûúác ngoaâi àïën viïåc nêng cao nùng suêët, maâ tùngtrûúãng, nïëu chó dûåa chuã yïëu vaâo cêìu nöåi àõa, thò coá thïí khöng àuãkhaã nùng duy trò töëc àöå tùng trûúãng GDP cao, àöìng thúâi xuêët khêíulaåi tùng maånh. Roä raâng, Trung Quöëc cêìn duy trò xuêët khêíu tùngcaâng nhanh caâng töët, nhûng àöìng thúâi cuäng cêìn taåo ra möåt sûå tùngnhanh dûåa vaâo cêìu nöåi àõa.

Töí chûác cöng nghiïåp vaâ chñnh saách cöng nghiïåpTöí chûác cöng nghiïåp vaâ chñnh saách cöng nghiïåp

Xuêët khêíu vaâ àêìu tû nûúác ngoaâi àoáng vai troâ quan troång trong sûåphaát triïín kinh tïë cuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam. Àiïìu trúã nïn quantroång hún àöëi vúái hai nïìn kinh tïë naây laâ phaãi tön troång caác qui àõnhcuãa hïå thöëng kinh tïë thïë giúái, nhû àaä àûúåc phaãn aánh trong caác töíchûác nhû WTO. Vò caác qui àõnh cuãa WTO roä raâng khöng cho pheápmöåt söë hònh thûác can thiïåp chuã yïëu cuãa chñnh phuã àïí haån chïë nhêåpkhêíu vaâ kiïím soaát àêìu tû nûúác ngoaâi, cho nïn dûúâng nhû hiïínnhiïn laâ Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam seä phaãi tûâ boã moåi cöë gùæng àïíàõnh hûúáng sûå phaát triïín cuãa cöng nghiïåp vaâ khu vûåc taâi chñnh theoàûúâng löëi maâ caác nhaâ lêåp kïë hoaåch cuãa chñnh phuã caác nûúác NhêåtBaãn vaâ Haân Quöëc àaä ài tiïn phong trong nhûäng nùm 50 cho àïënnhûäng nùm 70.

Nhûng qui àõnh do bïn ngoaâi aáp àùåt, duâ laâ cuãa möåt töí chûác quöëctïë nhû WTO, möåt töí chûác do caác cûúâng quöëc kinh tïë trïn thïë giúáicêìm àêìu, cuäng khöng coá sûác thuyïët phuåc nhû logic bïn trong cuãabaãn thên tûâng nûúác. Khöng úã àêu àiïìu àoá laåi àuáng hún úã TrungQuöëc vaâ Viïåt Nam, vúái lõch sûã lêu daâi chöëng laåi sûå thöëng trõ cuãanûúác ngoaâi. Nïëu caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách kinh tïë cuãa TrungQuöëc vaâ Viïåt Nam àûúåc thuyïët phuåc rùçng, chñnh saách cöng nghiïåptheo kiïíu Haân Quöëc hay Nhêåt Baãn seä khöng thaânh cöng, ngay caãkhi àûúåc pheáp thûåc thi, thò coá nhiïìu khaã nùng hoå seä chuá troång möåtcaách hïå thöëng àïën viïåc àïí cho möåt hïå thöëng do thõ trûúâng chi phöëinhiïìu hún vaâ can thiïåp ñt hún vaâo caác hoaåt àöång. Nïëu hoå khöngàûúåc thuyïët phuåc nhû vêåy, thò coá thïí hoå seä tòm caách laách khe nhûängqui tùæc nghiïm ngùåt cuãa caác qui àõnh kinh tïë toaân cêìu, giöëng nhûNhêåt Baãn vaâ Haân Quöëc àaä laâm trong nhûäng nùm 70 vaâ 80.



Khöng phaãi chó xu hûúáng tuên theo caác luêåt chúi trïn thûúngtrûúâng quöëc tïë cuãa möåt nûúác seä àõnh hònh cho vêën àïì ngaânh cöngnghiïåp cuãa nûúác àoá cêìn àûúåc töí chûác vaâ phaát triïín theo hûúáng naâo.Trong caã hai trûúâng húåp cuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, baãn thên cúcêëu vöën coá tûâ trûúác cuãa ngaânh cöng nghiïåp vaâ khu vûåc taâi chñnhcuäng liïn quan àïën viïåc ngaânh cöng nghiïåp àûúåc töí chûác ra sao, vaâvai troâ cuãa chñnh phuã trong viïåc àõnh hûúáng vaâ kiïím soaát cöngnghiïåp vaâ taâi chñnh laâ gò. Àùåc biïåt, Trung Quöëc àaä traãi qua gêìn bathêåp kyã phaát triïín cöng nghiïåp trûúác khi bùæt àêìu caãi caách - gêìn chñnthêåp kyã, nïëu chuáng ta quay laåi nhûäng xñ nghiïåp hiïån àaåi àêìu tiïnàûúåc thaânh lêåp trong nhûäng nùm 1890. Khu vûåc cöng nghiïåp cuãaViïåt Nam trong nùm 1986 hay 1989 nhoã hún nhiïìu so vúái TrungQuöëc, nhûng nûúác naây cuäng àaä coá ngaânh cöng nghiïåp, vaâ ngaânhnaây àaä tûâng phaát triïín trong böëi caãnh chiïën tranh vaâ hïå thöëng kinhtïë kiïíu Liïn Xö.

Baãn chêët cuãa vêën àïì maâ caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cöngnghiïåp cuãa Trung Quöëc phaãi àûúng àêìu, bêët kïí caác qui àõnh cuãaWTO laâ gò, àûúåc minh hoaå bùçng caác söë liïåu trong Baãng 6.1 vaâ Hònh6.1. Haäy bùæt àêìu vúái khu vûåc cöng nghiïåp röång lúán. Giaá trõ gia tùngcöng nghiïåp nùm 1999 khaá lúán, úã mûác 3,5 nghòn tó nhên dên tïå (hay427 tó àöla). Bêët kïí nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cöng nghiïåp naâocuäng coá yá thiïn vïì viïåc dûåa vaâo sûå chó àaåo cuãa chñnh phuã hún laâ caáclûåc lûúång thõ trûúâng àïí àõnh hûúáng cho möåt khu vûåc cöng nghiïåpcoân lúán hún cuãa Phaáp vaâ gêìn gêëp ba qui mö cöng nghiïåp cuãa HaânQuöëc vaâo giûäa thêåp niïn 90.

Qui mö saãn lûúång chó laâ àiïím bùæt àêìu cuãa vêën àïì. Nùm 1996,Trung Quöëc coá gêìn 8 triïåu doanh nghiïåp cöng nghiïåp. Trong àoá, 6triïåu laâ caác doanh nghiïåp caá thïí chó coá möåt vaâi cöng nhên. Chó coá506.000 doanh nghiïåp (nùm 1996) àûúåc xïëp vaâo loaåi “àún võ haåchtoaán àöåc lêåp”, möåt thuêåt ngûä gêìn tûúng àûúng nhû möåt doanhnghiïåp húåp nhêët úã caác nûúác cöng nghiïåp1. Dïî daâng boã qua 7,48 triïåuàún võ cöng nghiïåp khöng phaãi laâ àún võ haåch toaán àöåc lêåp dochuáng quaá nhoã vaâ vò thïë khöng quan troång, nhûng nhûäng àún võnaây laåi saãn xuêët 37% töíng saãn lûúång cöng nghiïåp (tñnh theo giaá trõ




Baãng 6.1 Cú cêëu súã hûäu cöng nghiïåp úã Trung Quöëc, 1996Baãng 6.1 Cú cêëu súã hûäu cöng nghiïåp úã Trung Quöëc, 1996

Loaåi hònh Loaåi hònh Söë doanh nghiïåpSöë doanh nghiïåp Töíng giaá trõ saãn lûúångTöíng giaá trõ saãn lûúångdoanh nghiïåpdoanh nghiïåp (nghòn)(nghòn) (triïåu ND tïå)(triïåu ND tïå)

Têët caã caác àún võ cöng nghiïåp 7.986,5 9.959.500Àún võ haåch toaán àöåc lêåp 506,4 6.274.016Chuã núå lúán 7,1 2.475.665Quöëc doanh 113,8 2.836.100Têåp thïí 1.591,8 3.923.200Hûúng trêën 202,3 1.173.000Laâng xaä 678,4 1.590.000Khaác 518,6 338.700Caá thïí 6.210,7 1.542.000Khaác 70,2 1.658.200Cöí phêìn 7,8 328.103Coá vöën nûúác ngoaâi 19,4 658.146Höìng Köng/Àaâi Loan (Trung Quöëc) 24,0 538.136

Nguöìn: Uyã ban Thöëng kï Nhaâ nûúác Trung Quöëc (1997: 411, 415–18).


töíng saãn lûúång) nùm 1996. Seä khöng coá yá nghôa nïëu cöë gùæng àõnhhûúáng böå phêån hoaåt àöång cöng nghiïåp naây qua caác kïnh phi thõtrûúâng, cuäng giöëng nhû àöëi vúái viïåc cöë gùæng kiïím soaát caác nöng höåtheo caách àoá. Khöng möåt nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách naâo úã Bùæc Kinhhay thêåm chñ úã thuã phuã cuãa möåt tónh naâo àoá laåi coá thïí coá àuã thöngtin kõp thúâi àïí àûa ra nhûäng chó àaåo húåp lyá cho caác hoaåt àöångthûúâng ngaây cuãa caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp nhoã naây.

506.000 doanh nghiïåp laâ àún võ haåch toaán àöåc lêåp cuäng laâ möåtvêën àïì àöëi vúái caác nhaâ laänh àaåo xaä höåi àang theo àuöíi chñnh saáchcöng nghiïåp tûúng lai. 43.000 doanh nghiïåp thuöåc loaåi naây, vúái viïåcsaãn xuêët ra 19% töíng saãn lûúång cuãa caác àún võ haåch toaán àöåc lêåp vaâàoáng goáp möåt tó troång lúán hún thïë cho xuêët khêíu, laâ do caác doanhnghiïåp nûúác ngoaâi hoùåc caác doanh nghiïåp coá truå súã taåi Höìng Könghoùåc Àaâi Loan súã hûäu. 352.000 doanh nghiïåp khaác laâ caác xñ nghiïåphûúng trêën, phaát triïín hún, hoùåc caác xñ nghiïåp thaânh thõ thuöåc súãhûäu têåp thïí. Töíng cöång, caác àún võ haåch toaán àöåc lêåp têåp thïí naâychiïëm 30% nûäa trong giaá trõ töíng saãn lûúång cuãa têët caã caác àún võcöng nghiïåp haåch toaán àöåc lêåp.

Khöng coá nhiïìu nghiïn cûáu vïì baãn chêët cuãa hònh thûác súã hûäu caácxñ nghiïåp hûúng trêën naây, nhûng coá möåt àiïím maâ hêìu nhû ai cuängnhêët trñ, àoá laâ nhûäng xñ nghiïåp naây khöng phaãi do chñnh quyïìntrung ûúng hoùåc chñnh quyïìn àõa phûúng súã hûäu hoùåc kiïím soaát.Chñnh quyïìn àõa phûúng, caác thõ trêën vaâ àöi khi caác huyïån lyå, coá vaitroâ lúán trong caác xñ nghiïåp hûúng trêën, nhûng nhûäng cêëp chñnhquyïìn naây khöng ûáng xûã chuã yïëu nhû cú quan thu thuïë hoùåc àiïìutiïët àöëi vúái caác xñ nghiïåp hûúng trêën. Trong nhûäng vuâng maâ xñnghiïåp hûúng trêën coá àûúåc nhûäng thaânh cöng lúán nhêët, chñnhquyïìn chó tñch cûåc thuác àêíy caác doanh nghiïåp àõa phûúng cuãamònh. Cuäng khöng quaá khi noái rùçng, nhiïìu chñnh quyïìn àõaphûúng àaä ûáng xûã nhû möåt têåp àoaân kinh doanh nhoã. Quyïìn vïì taâisaãn àûúåc àõnh nghôa khaá roä, theo nghôa caác àõa phûúng àûúåc quyïìnkiïím soaát roä raâng hoaåt àöång cuãa caác doanh nghiïåp, thuå hûúãng lúåiñch vaâ khöng phaãi chia seã nhûäng lúåi ñch àoá vúái cêëp chñnh quyïìn caohún, trûâ viïåc caác xñ nghiïåp hûúng trêën phaãi traã thuïë. Xñ nghiïåp



hûúng trêën àûáng trûúác giúái haån ngên saách cûáng, mua caác àêìu vaâotrïn thõ trûúâng, baán saãn phêím trïn thõ trûúâng vaâ tham gia vaâo caácquan hïå húåp àöìng vúái caác doanh nghiïåp khaác, kïí caã vúái caác doanhnghiïåp súã hûäu nhaâ nûúác hay nûúác ngoaâi. (Xem thïm caác chûúngcuãa Qian, Lin vaâ Yao).

Vò thïë, 114.000 doanh nghiïåp nhaâ nûúác nùm 1996 chó saãn xuêët ra50% saãn lûúång cuãa caác àún võ haåch toaán àöåc lêåp vaâ 29% töíng saãnlûúång cöng nghiïåp. Àiïìu naây traái ngûúåc vúái tó troång 78% nùm 1978vaâ 65% nùm 1985 cuãa caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác, mùåc duâ söë liïåunùm 1978 khöng hoaân toaân tûúng thñch vúái söë liïåu cuãa nùm 1985hay 19962. Trong nhûäng pheáp tñnh toaán naây, tó troång cuãa doanhnghiïåp nhaâ nûúác àaä giaãm xuöëng chûa àêìy möåt phêìn ba saãn lûúångcöng nghiïåp, vaâ vêîn coân àïën hún 100.000 doanh nghiïåp. Con söë naâyvêîn coân quaá lúán àïí chñnh quyïìn trung ûúng coá thïí chó àaåo àûúåc,nhêët laâ khi xeát àïën hïå thöëng haåch toaán rêët keám coãi úã caác doanhnghiïåp naây.

ÚÃ Trung Quöëc, 7.000 doanh nghiïåp cöng nghiïåp àûúåc xïëp vaâoloaåi doanh nghiïåp lúán. Àa söë caác doanh nghiïåp naây laâ súã hûäu nhaânûúác, nhûng con söë naây cuäng bao göìm möåt söë liïn doanh vúái nûúácngoaâi, vaâ thêåm chñ caã möåt söë doanh nghiïåp úã cêëp thõ trêën nûäa. Göåpcaã laåi thò caác doanh nghiïåp lúán saãn xuêët àûúåc 25% töíng saãn lûúångcöng nghiïåp, coân nïëu chó tñnh riïng caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác lúánthò con söë naây coân thêëp hún. Tûâ nùm 1996 àïën nay, coá rêët nhiïìu yákiïën úã Bùæc Kinh cho rùçng, chñnh phuã chó nïn àoáng vai troâ tñch cûåctrong viïåc quaãn lyá tûâ 1.000 àïën 2.000 doanh nghiïåp nhaâ nûúác maâthöi. Sau Àaåi höåi Àaãng lêìn thûá 15 nùm 1997 vaâ kyâ hoåp Quöëc höåiàêìu nùm 1998, con söë àûúåc nïu lïn chó coân khoaãng 500 doanhnghiïåp nhaâ nûúác. Bïn caånh caác ngaânh chiïën lûúåc phuåc vuå quöëcphoâng, con söë naây coá leä bao göìm nhiïìu, nhûng khöng phaãi têët caã,caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp lúán cuãa Trung Quöëc, nhûng ñt coákhaã nùng nhûäng doanh nghiïåp àoá chiïëm trïn 10 àïën 15% saãnlûúång cöng nghiïåp3.

Bêët kïí caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cöng nghiïåp cuãa TrungQuöëc coá can thiïåp nhû thïë naâo - liïåu hoå coá muöën tuên thuã caác qui



tùæc cuãa hïå thöëng kinh tïë toaân cêìu hay khöng - hoå cuäng khöng thïílùåp laåi kiïíu kiïím soaát quaá trònh phaát triïín cöng nghiïåp nhû Töíngthöëng Pùæc Chung Hy àaä thûåc hiïån úã Haân Quöëc trong thêåp niïn 70.Àêìu nhûäng nùm 70 úã Haân Quöëc, 46 têåp àoaân cöng nghiïåp lúán nhêët(chaebol) àaä chiïëm àïën 37% giaá trõ gia tùng trong ngaânh chïë taác vaâ19% töíng GDP phi nöng nghiïåp. Nùm cheabol haâng àêìu chiïëm 15%giaá trõ gia tùng ngaânh chïë taác. Caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác úã HaânQuöëc luác àoá chiïëm tiïëp 13% nûäa trong GDP phi nöng nghiïåp (Jonesvaâ Sakong 1980: 148, 260-66). Vò thïë, hún möåt nûãa ngaânh chïë taácnùçm trong tay cuãa chûa àïën 200 doanh nghiïåp. Töíng thöëng Pùæc vaâcaác böå trûúãng cuãa öng coá thïí gùåp gúä thûúâng xuyïn vúái ngûúâi àûángàêìu caác doanh nghiïåp naây vaâ caá nhên coá thïí theo doäi tiïën àöå thûåchiïån chñnh saách cöng nghiïåp quöëc gia cuãa hoå.

Vêën àïì àùåt ra cho caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cöng nghiïåp úãTrung Quöëc cuäng laâ vêën àïì maâ caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách gùåpphaãi trong bêët kyâ lônh vûåc naâo - qui mö khöíng löì cuãa àêët nûúácTrung Quöëc. Söë lûúång doanh nghiïåp àïí laâm nïn möåt nûãa saãn lûúångcöng nghiïåp Trung Quöëc àaä lïn àïën con söë haâng trùm nghòn. NïëuTrung Quöëc cöë gùæng giaãm con söë naây xuöëng vaâi trùm àïí chiïëm tûâmöåt phêìn ba giaá trõ gia tùng ngaânh chïë taác trúã lïn thò nhûäng doanhnghiïåp húåp nhêët naây seä coá qui mö lúán gêëp 10 àïën 20 lêìn caác cheabolcuãa Haân Quöëc trong thêåp niïn 70.

Khoá coá thïí thêëy Trung Quöëc laâm thïë naâo àïí coá thïí thûåc hiïånàûúåc möåt chñnh saách cöng nghiïåp cuãa caác nhaâ laänh àaåo xaä höåi theokiïíu laân soáng phaát triïín cöng nghiïåp nùång vaâ cöng nghiïåp hoaá chêëtcuãa Haân Quöëc trong nhûäng nùm 70. Trong àûúâng löëi àoá cuãa HaânQuöëc, vùn phoâng cuãa töíng thöëng seä hoaåch àõnh xem khu vûåc cöngnghiïåp nùång seä phaãi phaát triïín nhû thïë naâo, vaâ phaãi tñnh xuöëng àïëntêån qui mö cuãa tûâng xñ nghiïåp. Sau àoá, vùn phoâng töíng thöëng seäàaâm phaán vúái laänh àaåo caác cheabol àïí xaác àõnh xem ai laâ ngûúâithûåc hiïån kïë hoaåch cuãa chñnh phuã. Theo caách naây, Töíng thöëng HaânQuöëc seä laâm viïåc vúái caác uãy ban göìm vaâi taá chuyïn gia, coá thïí àûara nhûäng chó thõ ngay lêåp tûác vïì sûå phaát triïín cuãa nhûäng doanhnghiïåp seä khöng lêu sau chiïëm àïën hún möåt nûãa saãn lûúång chïë taác



cuãa Haân Quöëc vaâ möåt tó lïå tûúng àûúng trong xuêët khêíu4.Nïëu caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách Trung Quöëc cöë gùæng thûåc

hiïån nhûäng nöî lûåc tûúng tûå thò hoå seä phaãi laâm viïåc vúái vaâi nghòndoanh nghiïåp chûá khöng chó vaâi taá. Möåt uãy ban nhoã àùåt taåi vùnphoâng thuã tûúáng Trung Quöëc seä bõ ngêåp trong cöng viïåc. Thay vòthïë, Trung Quöëc seä phaãi thiïët lêåp möåt böå maáy quan liïu cöìng kïìnhvaâ trao cho böå maáy àoá quyïìn àûúåc chó thõ cho caác doanh nghiïåpthûåc hiïån kïë hoaåch cuãa mònh.

Chñnh saách cöng nghiïåp cuãa Töíng thöëng Haân Quöëc Pùæc ChungHy laâ möåt trûúâng húåp cûåc àoan cuãa viïåc ra quyïët àõnh têåp trunghoaá. Böå Thûúng maåi Quöëc tïë vaâ Cöng nghiïåp (MITI) cuãa Nhêåt Baãnàoáng vai troâ tûúng tûå, nhûng dûåa ñt hún vaâo sûå chó àaåo têåp trungvaâ dûåa nhiïìu hún vaâo sûå phöëi húåp vaâ húåp taác vúái rêët nhiïìu hiïåp höåicöng nghiïåp tû nhên. Hïå thöëng naây ngaây nay àûúåc àöng àaão àaánhgiaá laâ nguyïn nhên lúán nhêët gêy ra sûå àònh trïå kinh tïë cuãa Nhêåt Baãntrong thêåp niïn 90, nhûng möåt quöëc gia nhû Trung Quöëc àang úãnhûäng giai àoaån tùng trûúãng phöi thai hún coá thïí khiïën cho hïåthöëng naây hoaåt àöång giöëng nhû Nhêåt Baãn àaä laâm trong thêåp niïn60 vaâ 70. Vò thïë, coá thïí chñnh phuã chó àaåo caác nöî lûåc cöng nghiïåptheo kiïíu MITI seä hoaåt àöång úã Trung Quöëc töët hún laâ mö hònh cuãaHaân Quöëc, hoùåc töët hún chñnh mö hònh naây úã Nhêåt Baãn trong thêåpniïn 90. Tuy nhiïn, coá leä böå maáy haânh chñnh vïì chñnh saách cöngnghiïåp úã Trung Quöëc seä quay laåi con àûúâng cuä cuãa nûúác naây vaâ seävêån haânh rêët giöëng vúái UÃy ban Kïë hoaåch Nhaâ nûúác. Chùæc chùæn kïëtcuåc naây seä coá nhiïìu khaã nùng xaãy ra nïëu nhûäng ngûúâi thûåc hiïånchñnh saách cöng nghiïåp úã Trung Quöëc chuã yïëu laåi laâ quan chûác tûâböå maáy haânh chñnh kïë hoaåch hoaá cuä.

Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cöng nghiïåp cuãa Viïåt Nam tûâtrûúác àïën nay khöng phaãi àöëi mùåt vúái vêën àïì coá quaá nhiïìu xñnghiïåp cöng nghiïåp nhû cuãa Trung Quöëc. Töíng söë doanh nghiïåpnhaâ nûúác àaä giaãm tûâ 3.020 nùm 1989 xuöëng coân 1.958 nùm 1995,chuã yïëu laâ vò Viïåt Nam àaä àoáng cûãa nhiïìu doanh nghiïåp nhaâ nûúácdo chñnh quyïìn àõa phûúng àiïìu haânh nhûng khöng coá hiïåu quaã.Söë doanh nghiïåp trûåc tiïëp do chñnh quyïìn trung ûúng kiïím soaát



khöng thay àöíi laâ bao trong suöët thúâi kyâ caãi caách, vêîn laâ 549 doanhnghiïåp nùm 1995 (Ngên haâng Thïë giúái 1997: Baãng 8.1; Viïåt Nam,Töíng cuåc Thöëng kï nùm 1994: 79). Ngay nhûäng con söë naây cuäng ñtnhiïìu àaä phoáng àaåi con söë töíng cöång, vò caác liïn doanh giûäa nûúácngoaâi vaâ caác doanh nghiïåp Viïåt Nam hêìu hïët àïìu coá liïn quan àïënkhu vûåc nhaâ nûúác. Söë doanh nghiïåp tû nhên chó khoaãng hún 1.000;vaâ cuäng chó coá hún 5.000 húåp taác xaä cöng nghiïåp (giaãm tûâ 21.900nùm 1989) cöång thïm vúái 368.000 cú súã cöng nghiïåp höå gia àònh(nùm 1992). Tuy nhiïn, tó troång cuãa khu vûåc nhaâ nûúác trong töínggiaá trõ saãn lûúång cöng nghiïåp úã Viïåt Nam cao hún nhiïìu úã TrungQuöëc. Tó troång cuãa nhaâ nûúác trong töíng saãn lûúång cöng nghiïåp nùm1992 laâ 71%, vaâ tó troång naây àaä tùng lïn trong thúâi kyâ caãi caách cuãathêåp niïn 90. Hêìu hïët saãn lûúång cöng nghiïåp coân laåi laâ do khu vûåchöå gia àònh àoáng goáp (24% nùm 1992).

Vò thïë, chñnh quyïìn trung ûúng cuãa Viïåt Nam kiïím soaát trûåc tiïëphêìu hïët saãn lûúång cöng nghiïåp, ngay caã sau möåt thêåp kyã caãi caách.Bùçng caách kiïím soaát vaâi trùm doanh nghiïåp, trïn nguyïn tùæc, caácnhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cuãa chñnh phuã Haâ Nöåi coá thïí chó àaåo vaâgiaám saát hêìu hïët sûå phaát triïín cöng nghiïåp cuãa nûúác nhaâ. Con söënhoã beá cuãa caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp hiïån àaåi naây so vúáitrûúâng húåp cuãa Trung Quöëc, möåt phêìn laâ do dên söë Viïåt Nam chóbùçng 6% dên söë cuãa Trung Quöëc, vaâ möåt phêìn khaác laâ do sûå phaáttriïín cöng nghiïåp cuãa Viïåt Nam, tñnh àïën giûäa thêåp niïn 90, coánhiïìu haån chïë hún. Vêåy coá thïí suy ra rùçng, Viïåt Nam àang úã võ thïëcoá thïí thûåc hiïån chñnh saách cöng nghiïåp kiïíu Haân Quöëc hoùåc NhêåtBaãn trong thêåp niïn 70 àûúåc khöng?

Caác nhaâ kinh tïë tên cöí àiïín thuêìn tuáy nhêån àõnh rùçng, chñnhsaách cöng nghiïåp hiïåu quaã cuãa caác nhaâ laänh àaåo, baãn thên noá laâ möåtsûå mêu thuêîn, cho nïn cêu traã lúâi cuãa hoå àöëi vúái cêu hoãi nïu trïnchùæc chùæn laâ “khöng”. Kinh nghiïåm gêìn àêy cuãa Nhêåt Baãn trongthêåp niïn 90 vaâ cuãa Haân Quöëc cuöëi thêåp niïn 90 cuäng àaä cho thêëyroä raâng rùçng, chñnh saách cöng nghiïåp cuãa caác nhaâ laänh àaåo coá thïívêån haânh khöng nhû mong muöën. Möåt thúâi gian daâi trûúác khuãnghoaãng taâi chñnh chêu AÁ, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách kinh tïë úã



Haân Quöëc vaâ Àaâi Loan àïìu àaä daânh rêët nhiïìu thúâi gian vaâ sûác lûåcàïí thaáo gúä caái maâ hoå coi laâ sûå biïíu hiïån àiïìu tiïët quaá mûác trong thúâikyâ cuãa caác nhaâ laänh àaåo quöëc gia trûúác àêy. Nhûng cuäng nhû nhiïìungûúâi dên khaác, ngûúâi chêu AÁ àaä nhòn vaâo kinh nghiïåm cuãa HaânQuöëc vaâ Nhêåt Baãn trong nhûäng nùm 60 vaâ 70 vaâ kïët luêån rùçng, chùæcchùæn hai nûúác naây àaä phaãi laâm àûúåc àiïìu gò àoá àuáng àùæn. Caác nhaâlõch sûã kinh tïë tûâ lêu àaä chó ra rùçng, nhaâ nûúác àùåc biïåt àoáng vai troâlúán hún rêët nhiïìu trong phaát triïín kinh tïë úã caác quöëc gia ài sau sovúái nhûäng nûúác cöng nghiïåp haâng àêìu. Möåt trong nhûäng “lúåi thïëcuãa ngûúâi ài sau” laâ hoå coá thïí hoåc hoãi àûúåc tûâ ngûúâi ài trûúác, vaâ caácquan chûác chñnh phuã àöi khi coân àûúåc àùåt vaâo nhûäng võ thïë rêëtthuêån lúåi àïí hoåc hoãi (quan àiïím naây àûúåc trònh baây roä raâng nhêëttrong cöng trònh cuãa Alexander Gerschenkron; xem Gerschenkron1962). Liïåu quan chûác chñnh phuã Viïåt Nam coá thïí hoåc àûúåc gò tûâkinh nghiïåm cuãa Haân Quöëc vaâ Nhêåt Baãn, vêån duång àûúåc caái gòtrong chñnh saách cöng nghiïåp cuãa nhûäng nûúác naây vaâ sûãa àöíi hoùåctraánh àûúåc nhûäng sai lêìm hïët sûác roä raâng cuãa Haân Quöëc vaâ NhêåtBaãn? Vïì àiïìu naây, liïåu Trung Quöëc coá thïí laâm àûúåc tûúng tûå nhûvêåy hay khöng, nïëu nûúác naây haån chïë vai troâ cuãa chñnh phuã úã möåtphaåm vi coá thïí quaãn lyá àûúåc.

Xuêët phaát tûâ tònh hònh nhûäng nùm gêìn àêy vaâ hiïån nay, coá ba lyádo cho thêëy vò sao Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam seä gùåp khoá khùn lúánkhi muöën chñnh saách cöng nghiïåp kiïíu Haân Quöëc hoùåc Nhêåt Baãnvêån haânh coá hiïåu quaã, thêåm chñ ngay caã khi caác qui tùæc trong hïåthöëng kinh tïë quöëc tïë cho pheáp hai nûúác naây coá nhûäng haânh àöångnhû thïë. Thûá nhêët laâ, böå maáy haânh chñnh kinh tïë úã caã hai nûúác naâyàïìu àûúåc xêy dûång vaâ huêën luyïån àïí thûåc hiïån möåt hïå thöëng kïëhoaåch hoaá têåp trung kiïíu Liïn Xö, chûá khöng phaãi laâ kiïíu kïë hoaåchhoaá chiïën lûúåc àaä tûâng töìn taåi úã Haân Quöëc vaâ Nhêåt Baãn. Hïå thöëngkïë hoaåch hoaá cuãa hai nûúác naây dûåa chuã yïëu vaâo “sûå hûúáng dêîn” lûåclûúång thõ trûúâng vaâ khu vûåc tû nhên khi cêìn thûåc hiïån kïë hoaåchhoaá. Caác nhaâ kïë hoaåch têåp trung kiïíu Liïn Xö dûåa vaâo mïånh lïånh,àûúåc hêåu thuêîn bùçng sûå kiïím soaát trûåc tiïëp hêìu hïët caác àêìu vaâo, àïíàaãm baão kïë hoaåch àûúåc thûåc hiïån. Têët nhiïn, Viïåt Nam vaâ Trung



Quöëc coá thïí giaãi taán böå maáy quaãn lyá kinh tïë hiïån nay, úã möåt chûângmûåc nhêët àõnh, vaâ thûåc tïë àaä diïîn ra nhû vêåy. Nùm 1998, TrungQuöëc bùæt àêìu tinh giaãn maånh qui mö cuãa chñnh phuã. Vaâ hai nûúáccuäng àaä xêy dûång laåi möåt böå maáy quaãn lyá kinh tïë múái theo mö hònhcuãa Haân Quöëc vaâ Nhêåt Baãn. Quaá trònh taái cú cêëu nhû thïë coá thïí diïînra, nhûng khöng mêëy chùæc chùæn. Coá nhiïìu khaã nùng xaãy ra hún laâquyïët àõnh hònh thaânh möåt hïå thöëng kïë hoaåch hoaá chiïën lûúåc theokiïíu Haân Quöëc hoùåc Nhêåt Baãn seä trúã thaânh möåt caái cúá àïí giûä laåicaâng nhiïìu caâng töët böå maáy kïë hoaåch hoaá kiïíu cuä. Möåt söë quan chûácseä àûúåc àaâo taåo laåi theo phûúng thûác múái, nhûng nhiïìu ngûúâi khaácvêîn öm chùåt lêëy lïì löëi cuä maâ hoå àaä quaá quen thuöåc.

Lyá do thûá hai vaâ thûá ba cho thêëy vò sao rêët khoá thûåc hiïån möåtchñnh saách cöng nghiïåp kiïíu Haân Quöëc hoùåc Nhêåt Baãn coá hiïåu quaãcoá liïn quan àïën nïìn chñnh trõ vaâ tïå tham nhuäng. Haân Quöëc vaâNhêåt Baãn trong nhûäng nùm 60 vaâ 70 chùæc chùæn cuäng àaä phaãi traãiqua naån tham nhuäng vaâ caác quyïët àõnh kinh tïë àûúåc àûa ra dûåatrïn tiïu chuêín chñnh trõ nhiïìu hún laâ caác tiïu chuêín kinh tïë hay kyäthuêåt. Nhûng chñnh trõ vaâ tham nhuäng khöng phaãi laâ möåt böå phêånquan troång trong caác quyïët àõnh chñnh saách cöng nghiïåp vaâo thêåpniïn 60 vaâ 70. Töíng thöëng Pùæc Chung Hy cuãa Haân Quöëc àaä caách lynhoám chuyïn gia vïì cöng nghiïåp nùång vaâ cöng nghiïåp hoaá chêëttrong Nhaâ Xanh cuãa öng khoãi chñnh giúái, khiïën cho caác quyïët àõnhàûúåc àûa ra chó dûåa trïn tiïu chuêín kyä thuêåt maâ thöi. Khi tûângcheabol nhêån nhiïåm vuå lúán tûâ chñnh phuã thò lyá do chñnh laâ vò Töíngthöëng Pùæc cho rùçng, hoå coá thïí thûåc hiïån àûúåc nhiïåm vuå àoá. Caácdoanh nghiïåp nhaâ nûúác cuãa Haân Quöëc cuäng àûúåc tröng chúâ laâ seäcoá thaânh tñch hoaåt àöång töët vïì kinh tïë vaâ taâi chñnh, vaâ àoá laâ lyá dochñnh vò sao xñ nghiïåp theáp khöíng löì POSCO laåi hoaåt àöång töët àïënnhû thïë. Khi chñnh trõ àoáng vai troâ chuã yïëu trong caác quyïët àõnhkinh tïë vaâ cöng nghiïåp úã Haân Quöëc, nhû trong thêåp niïn 90, thò kïëtquaã laâ cöng ty theáp Hanbo bõ phaá saãn vaâ cuöåc khuãng hoaãng núånùm 1997-98 àaä nöí ra.

MITI cuãa Nhêåt Baãn, trong thúâi kyâ hoaâng kim cuãa mònh, cuäng àaäàûúåc caách ly khoãi chñnh trõ vaâ tham nhuäng5. Caác chñnh trõ gia coá aãnh



hûúãng lúán àïën viïåc chi tiïu cho caác cöng trònh cöng cöång, nhûnggiúái cöng chûác laâ nhûäng chuyïn gia trong caác ngaânh cöng nghiïåp coáliïn quan vaâ chñnh hoå àïì ra caác chñnh saách cöng nghiïåp; chñnh saáchthûúng maåi vaâ taâi chñnh àûúåc duâng àïí höî trúå cho caác quyïët àõnh kyäthuêåt. Tiïu chuêín kyä thuêåt àûúåc sûã duång khöng phaãi luác naâo cuänglaâ lyá tûúãng hoùåc àuáng àùæn àïí àaåt àûúåc sûå phaát triïín cöng nghiïåphiïåu quaã, nhûng caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cöng nghiïåp luöncöë gùæng laâm nhûäng gò töët nhêët cho àêët nûúác. Hoå khöng cöë tònh truåclúåi cho mònh hay cho caác öng chuã chñnh trõ cuãa hoå.

Chñnh trõ vaâ tham nhuäng laâ nhûäng yïëu töë thûúâng xuyïn taác àöångàïën viïåc ra vaâ thûåc hiïån caác quyïët àõnh kinh tïë úã Trung Quöëc trongthêåp niïn 90. Caác cú quan quöëc tïë hiïån àang cöë gùæng ào lûúâng mûácàöå maâ tïå tham nhuäng aãnh hûúãng àïën caác quyïët àõnh kinh doanhthûúâng xïëp Trung Quöëc úã cuöëi danh saách, coân àêìu danh saách laânhûäng nûúác nhû Xingapo, núi gêìn nhû khöng coá tham nhuäng trongkinh doanh6.

Dõch vuå haãi quan úã caã hai nûúác thûúâng xuyïn àoâi höëi löå àïí coá thïínhêåp khêíu vaâo trong nûúác. Caác quyïët àõnh dûåa vaâo chñnh trõ maâkhöng tñnh àïën vêën àïì tham nhuäng thò chó coá haåi. Nhaâ maáy hoaá dêìuàùåt úã miïìn Trung Viïåt Nam vûâa xa nguöìn cung ûáng vûâa xa thõtrûúâng coá thïí laâm kiïåt quïå khuãng khiïëp nguöìn àêìu tû vöën àaä haånheåp cuãa nûúác naây. Àêåp Tam Hiïåp cuãa Trung Quöëc àûúåc xêy dûångcùn cûá vaâo caác tiïu chuêín chñnh trõ cuäng khöng keám gò caác tiïuchuêín kinh tïë. Nïëu chi phñ àïí xêy con àêåp naây vûúåt quaá xa dûå toaánban àêìu thò dûå aán seä goáp phêìn laâm chêåm àaâ tùng trûúãng.

Tiïu chuêín chñnh trõ khöng phaãi àöåt nhiïn coá thïí loaåi ra khoãicaác quyïët àõnh cuãa chñnh phuã coá aãnh hûúãng àïën nïìn kinh tïë cuãa caãTrung Quöëc vaâ Viïåt Nam. Chñnh trõ àoáng möåt vai troâ to lúán trongphêìn lúán caác quyïët àõnh cuãa hêìu hïët caác chñnh phuã trïn khùæp thïëgiúái. Chñnh phuã Pùæc Chung Hy cuãa Haân Quöëc vaâ MITI cuãa NhêåtBaãn trong thêåp niïn 60 vaâ 70 àïìu laâ nhûäng ngoaåi lïå, cuäng nhûchñnh phuã Xingapo. Caác dûå aán cöng trònh cöng cöång trïn khùæp thïëgiúái àïìu àûúåc xêy dûång àïí tranh thuã phiïëu bêìu hoùåc caác kiïíu hêåuthuêîn chñnh trõ khaác, cuäng nhû àïí cung cêëp cú súã haå têìng cêìn thiïët.



ÚÃ Myä, ai cuäng biïët àïën caác “dûå aán thuâng thõt lúån”. Trung Quöëc vaâViïåt Nam àïìu theo hïå thöëng àaãng cêìm quyïìn, nhûng caác nhaâchñnh trõ àiïìu haânh hïå thöëng cuäng cêìn giaânh àûúåc sûå hêåu thuêînchñnh trõ tûâ nhiïìu khu vûåc bêìu cûã khaác nhau àïí ra quyïët àõnh.Töíng thöëng Pùæc Chung Hy dûåa chuã yïëu vaâo lûåc lûúång quên àöåichiïën àêëu hiïån àaåi cöång vúái nöng dên úã nöng thön àïí coá àûúåc sûåhêåu thuêîn chñnh trõ, vaâ öng ta khöng cêìn phaãi mua sûå hêåu thuêîntûâ caác chñnh khaách hoùåc caác nhaâ cöng nghiïåp khaác. Hoå hoaân toaânphuå thuöåc vaâo öng ta.

Coá nhûäng caách khaác àïí giaãm búát vai troâ cuãa chñnh trõ trong viïåcra quyïët àõnh kinh tïë. Caách hiïín nhiïn nhêët laâ àïí khu vûåc tû nhênra phêìn lúán caác quyïët àõnh maâ chñnh phuã khöng can thiïåp, nhûngúã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, àiïìu àoá khoá coá thïí giaãi quyïët àûúåc vêënàïì xêy dûång nhûäng cöng trònh haå têìng lúán vöën rêët cêìn thiïët. Do caãnguyïn nhên kinh tïë vaâ chñnh trõ maâ chñnh phuã coá xu hûúáng àoángvai troâ chi phöëi trong phaát triïín haå têìng, ñt ra laâ trong voâng möåt haithêåp kyã túái. Phêìn lúán àêìu tû vaâo cú súã haå têìng taåi nhûäng núi khaác úãchêu AÁ, kïí caã Nhêåt Baãn trong nûãa àêìu thïë kyã 20, àïìu do nhaâ nûúáctiïën haânh7. Caác nöî lûåc giaãm thiïíu aãnh hûúãng cuãa chñnh trõ àïën tñnhhiïåu quaã cuãa caác dûå aán naây phuå thuöåc vaâo caác biïån phaáp nhû sûãduång röång raäi caác thuã tuåc boã thêìu (àêëu thêìu dûå aán caånh tranh cöngkhai) vaâ tùng cûúâng tñnh minh baåch (thñ duå, cho pheáp baáo chñ àûúåcphanh phui sai lêìm cuäng nhû phöí biïën thaânh cöng).

Coá rêët nhiïìu giaãi phaáp coá thïí sûã duång àïí kiïím soaát tïå thamnhuäng vaâ haânh vi truåc lúåi, nhûng nhûäng biïån phaáp quan troångnhêët laâ giaãm cú höåi àïí tham nhuäng hoùåc truåc lúåi. Coá ñt cú höåi húnthò coá thïí giaám saát àûúåc möåt söë lûúång àöëi tûúång haån chïë hún. Àasöë cú höåi truåc lúåi àïìu do chñnh phuã cöë sûác àiïìu tiïët nïìn kinh tïëbùçng viïåc cêëp giêëy pheáp hoùåc caác thuã tuåc tûúng tûå. Khi doanhnghiïåp phaãi xin giêëy pheáp tûâ quan chûác, vaâ nïëu quan chûác àoá coáquyïìn tuây tiïån cêëp hoùåc ruát giêëy pheáp thò seä taåo cú höåi cho caáckhoaãn höëi löå phi chñnh thûác vaâ bêët húåp phaáp. Quyïìn haån tuây tiïånàûúåc àaâm phaán vïì mûác thuïë hoùåc quyïët àõnh phên loaåi haâng nhêåpkhêíu naâo phaãi chõu thuïë cuäng seä taåo ra nhûäng cú höåi nhû vêåy. Àïí



kiïím soaát haânh vi truåc lúåi, chñnh phuã cêìn giaãm búát sûå can thiïåpbùçng caác qui àõnh àïën mûác töëi thiïíu cêìn thiïët àïí àaåt muåc àñchquan troång cuãa quöëc gia. Núi naâo cêìn can thiïåp bùçng thuïë vaâ quiàõnh àiïìu tiïët, thò núi àoá phaãi giûä cho quyïìn haån tuây tiïån vïì phñaquan chûác chñnh phuã úã mûác töëi thiïíu.

Trong nöåi böå Àöng AÁ, Xingapo laâ möåt mö hònh töët cho bêët kyânûúác naâo vïì viïåc kiïím soaát tham nhuäng ra sao. Höìng Köng cuänghûäu hiïåu khöng keám. Caã hai núi naây àïìu cho pheáp thõ trûúâng chiphöëi hêìu hïët caác quyïët àõnh vaâ coá nhûäng qui àõnh theo phaáp luêåtàûúåc möåt toaâ aán tûúng àöëi àöåc lêåp höî trúå àïí giaám saát nhûäng maãngàiïìu tiïët hiïån coá. Caác nûúác naây coân thaânh lêåp uãy ban chöëng thamnhuäng rêët cûáng rùæn, maâ thaânh cöng cuãa nhûäng uãy ban naây laâ nhúâkhaã nùng têåp trung sûác lûåc vaâo möåt söë ñt caác lônh vûåc coân laåi maâ úãàoá coân töìn taåi cú höåi cho tham nhuäng.

Chñnh saách cöng nghiïåp cuãa caác nhaâ laänh àaåo quöëc gia laâ möåtphaãn àïì cuãa nöî lûåc nhùçm giaãm haânh vi truåc lúåi. Cöng cuå àûúåc duângàïí thûåc thi caác àïì xuêët chñnh saách cöng nghiïåp cuãa chñnh phuã baogöìm, thêåm chñ coân àoâi hoãi, nhiïìu loaåi giêëy pheáp khaác nhau, sûå kiïímsoaát cuãa chñnh phuã àöëi vúái caác mùåt haâng nhêåp khêíu troång yïëu, vaâcaác khoaãn vay do chñnh phuã chó àaåo úã laäi suêët bao cêëp. Noái chung,caác quan chûác theo doäi nhûäng hònh thûác can thiïåp naây seä àûúåc traomöåt quyïìn tuây tiïån rêët lúán. Àöi khi caác khoaãn trúå cêëp cuãa chñnhsaách cöng nghiïåp àûúåc chi àaåi traâ cho têët caã nhûäng ai xin pheáp,nhûng àoá khöng phaãi laâ chuêín mûåc.

Baâi hoåc ruát ra tûâ phêìn thaão luêån vïì chñnh trõ vaâ haânh vi tòmkiïëm truåc lúåi àöëi vúái chñnh saách cöng nghiïåp cuãa Trung Quöëc vaâViïåt Nam rêët roä raâng. Chõu aãnh hûúãng rêët lúán búãi tinh thêìn caáchmaång trong nhûäng nùm 50 úã Trung Quöëc hay nhûäng nùm 60 vaâ 70úã Viïåt Nam (vaâ caã möåt hïå thöëng theo doäi hïët sûác chùåt cheä), viïåc raquyïët àõnh cuãa chñnh phuã hai nûúác naây àang chõu aãnh hûúãngnùång nïì cuãa chñnh trõ. Haânh vi truåc lúåi cuäng seä lan traân khi coá cúhöåi. Nïëu hai nûúác naây muöën aáp duång chñnh saách cöng nghiïåpkiïíu MITI thò kïët quaã seä thûúâng khiïën caác quyïët àõnh àêìu tû vaâkinh tïë khaác coân lêu múái àaåt mûác töëi ûu. Kïët quaã laâ, tùng trûúãng



kinh tïë coá thïí seä bõ chêåm laåi, vaâ haânh vi truåc lúåi seä laâm xoái moânchñnh uy tñn cuãa chñnh phuã.

Möåt àiïìu gò àoá tûúng tûå nhû vêåy àaä xaãy ra, khöng phaãi vò TrungQuöëc vaâ Viïåt Nam àaä aáp duång phiïn baãn cuãa hïå thöëng Haân Quöëcvaâ Nhêåt Baãn, maâ vò rêët nhiïìu chñnh saách can thiïåp cuãa hïå thöëngmïånh lïånh cuä vêîn chûa àûúåc xoaá boã. Nguy cú laâ úã chöî, sûå hêëp dêîncuãa con àûúâng Haân Quöëc hay Nhêåt Baãn seä dêîn àïën nhûäng quyïëtàõnh maâ thûåc tïë laâm cho chñnh saách phaát triïín cöng nghiïåp tùæc laåitrong vuâng tranh töëi tranh saáng giûäa hïå thöëng kïë hoaåch hoaá vaâ hïåthöëng thõ trûúâng. Möåt phûúng aán khaác laâ Trung Quöëc vaâ Viïåt Namseä dúä boã phêìn lúán caác thuã tuåc vöën àang caãn trúã sûå hoaåt àöång cuãathõ trûúâng.

Coá thïí suy ra rùçng, liïåu Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam phaãi nhûúângtêët caã caác quyïët àõnh phaát triïín cöng nghiïåp cho lûåc lûúång thõtrûúâng vaâ haån chïë vai troâ cuãa chñnh phuã úã viïåc cung cêëp àûúâng saá,àiïån vaâ möåt söë ñt caác daång àêìu tû vaâo cú súã haå têìng maâ tûâ trûúác àïënnay vêîn do chñnh phuã cung cêëp hay khöng8? Chùæc chùæn, caác nhaâlaänh àaåo úã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam khöng nhòn theo hûúáng naây.Àûúâng löëi cuãa hoå vêîn mang nùång tñnh chêët can thiïåp, nhûng hoå chókhöng noái roä úã àêu thò àûúâng löëi naây seä àûúåc ûu tiïn. Nhûäng ngûúâisay sûa vúái mö hònh chñnh saách cöng nghiïåp cuãa Haân Quöëc vaâ NhêåtBaãn àaä naãn loâng chuát ñt, coân nhûäng ngûúâi chó trñch caác mö hònh naâylaåi àûúåc kñch àöång hún búãi möëi quan hïå maâ hoå cho laâ töìn taåi giûäanhûäng àûúâng löëi àoá vaâ cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh chêu AÁ nùm1997-98.

Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách cöng nghiïåp Viïåt Nam vêîn coânmùæc keåt nghiïm troång vaâo caác chiïën lûúåc dûåa trïn thay thïë nhêåpkhêíu vaâ tiïëp tuåc àïí nhaâ nûúác giûä vai troâ chuã àaåo trong caác doanhnghiïåp, trûâ nhûäng doanh nghiïåp nhoã nhêët vaâ doanh nghiïåp do caácnhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi kiïím soaát hoùåc quaãn lyá. Rêët nhiïìu caác nhaâàêìu tû nûúác ngoaâi àaä bùæt àêìu ruát khoãi Viïåt Nam trong nùm 1998 vaâ1999, möåt phêìn do khuãng hoaãng taåi quï nhaâ, nhûng mùåt khaác laâ donhûäng khoá khùn trong viïåc giaãi quyïët nhûäng thuã tuåc rûúâm raâ vúái böåmaáy quan liïu cuãa chñnh phuã. Chûâng naâo Viïåt Nam coân duy trò



àûúåc töëc àöå tùng trûúãng cao - trung bònh khoaãng 9% möåt nùm tûânùm 1992 àïën 1997 - thò chûâng àoá coân ñt hy voång coá àûúåc sûå thayàöíi cú baãn trong àûúâng löëi phaát triïín cöng nghiïåp naây. Nhûng nïëutöëc àöå tùng trûúãng giaãm maånh, hoùåc thêåm chñ nïëu chuáng dûâng laåiúã mûác nhû nùm 1998 vaâ 1999 thò cuöåc tranh luêån vïì chñnh saách cöngnghiïåp seä trúã nïn söi àöång hún.

Trung Quöëc àaä tiïën xa hún Viïåt Nam trong cuöåc tranh luêån vïìmöåt vai troâ thñch húåp cuãa chñnh phuã trong cöng nghiïåp. Quyïët àõnhàêíy maånh quaá trònh àaâm phaán àïí gia nhêåp WTO laâ möåt bùçngchûáng roä raâng nhêët cho thêëy nhiïìu nhaâ laänh àaåo kinh tïë cuãa TrungQuöëc àaä nhêån thûác àûúåc sûå cêìn thiïët phaãi kiïn quyïët chuyïín sangaáp duång caác luêåt lïå cuãa hïå thöëng kinh tïë toaân cêìu. Quyïët àõnh cuãachñnh quyïìn trung ûúng chó kiïím soaát trûåc tiïëp 500 doanh nghiïåpnhaâ nûúác, hoùåc thêåm chñ laâ 1.000, coá thïí coi tûúng tûå nhû viïåc baäiboã vai troâ chó àaåo röång khùæp cuãa nhaâ nûúác trong sûå phaát triïín cöngnghiïåp theo kiïíu Haân Quöëc nhûäng nùm 70. Vai troâ cuãa caác chñnhsaách can thiïåp cöng nghiïåp trûåc tiïëp têåp trung coân töìn taåi úã TrungQuöëc chó nhùçm thûåc hiïån hai muåc àñch heåp hún. Möåt laâ, àïí choån ramöåt, hoùåc cuâng lùæm laâ möåt vaâi, ngaânh cöng nghiïåp àïí nhaâ nûúác höîtrúå nhùçm àûa ngaânh àoá àaåt àïën võ thïë caånh tranh quöëc tïë. Muåc àñchthûá hai laâ, àïí tranh thuã thúâi gian cho caác doanh nghiïåp nhaâ nûúáclaâm ùn thua löî coá thïí phuåc höìi laâm ùn coá laäi hoùåc àoáng cûãa theo möåtcaách khöng gêy ra nhûäng xaáo tröån chñnh trõ. Vêën àïì vïì caác doanhnghiïåp nhaâ nûúác laâm ùn thua löî seä àûúåc àïì cêåp àïën trong muåc saucuãa chûúng naây.

Nhûäng nöî lûåc cuãa chñnh phuã Trung Quöëc nhùçm phaát triïín möåtvaâi ngaânh cöng nghiïåp then chöët coá thïí xem nhû chiïën lûúåc phaáttriïín ngaânh non treã, mùåc duâ möåt söë doanh nghiïåp àaä tûâng töìn taåihaâng chuåc nùm. Hoùåc nöî lûåc naây coá thïí àûúåc xem nhû möåt biïën thïícoá qui mö heåp hún cuãa kïë hoaåch hoaá chiïën lûúåc kiïíu MITI. Ngaânhö tö àaä thu huát àûúåc phêìn lúán sûå chuá yá trong thêåp niïn 90. Saãn xuêëthún 1 triïåu ö tö caác loaåi möåt nùm, Trung Quöëc coá möåt thõ trûúâng àuãlúán àïí tranh thuã àûúåc lúåi thïë kinh tïë nhúâ qui mö, vaâ thõ trûúâng naâyàang tùng trûúãng nhanh choáng. Rêët nhiïìu trong söë haâng trùmdoanh nghiïåp cuãa Trung Quöëc trong ngaânh cöng nghiïåp naây laâ nhoã



beá vaâ laåc hêåu, vaâ thêåm chñ möåt söë doanh nghiïåp lúán cuäng àang phaãivêåt löån vúái giaá thaânh cao, thûúâng laâ trong caác liïn doanh vúái caáccöng ty Àûác, Nhêåt Baãn hoùåc Myä. Cêìn àïën hún möåt thêåp kyã àïí caácdoanh nghiïåp saãn xuêët ö tö úã Haân Quöëc vaâ Nhêåt Baãn coá àûúåc khaãnùng caånh tranh quöëc tïë, vaâ haäng Proton cuãa Malaixia vêîn chûacaånh tranh quöëc tïë àûúåc sau hún mûúâi nùm kïí tûâ khi bùæt àêìu. Vòthïë, ngaânh cöng nghiïåp ö tö cuãa Trung Quöëc coá thïí cêìn sûå höî trúåcuãa nhaâ nûúác trong thúâi gian túái. Tuy nhiïn, àiïìu àaáng noái hún nûäalaâ Trung Quöëc àaä tiïën xa vaâ àaä kyá kïët hiïåp àõnh thûúng maåi vúái Myä,mùåc duâ hiïåp àõnh naây coá xaác àõnh thúâi gian cho viïåc múã cûãa tûúngàöëi nhanh thõ trûúâng ö tö cuãa Trung Quöëc. Nhûng chùæc chùæn laâ caáchiïåp ûúác thûúng maåi chñnh thûác bùçng vùn baãn vaâ viïåc thûåc hiïånchuáng trong thûåc tiïîn laåi khöng giöëng nhau, vaâ caác nhaâ àaâm phaánthûúng maåi Trung Quöëc khöng phaãi luác naâo cuäng dïî daâng buöåcchñnh quyïìn àõa phûúng phaãi tuên thuã nhûäng hiïåp ûúác maâ hoå àaäkyá. Vaâ ñt nhiïìu vêîn coân sûå höì nghi vïì viïåc cho rùçng, àêíy nhanh quaátrònh gia nhêåp WTO laâ möåt dêëu hiïåu cho thêëy nhiïìu nhaâ laänh àaåoTrung Quöëc àaä nhêån thûác àûúåc sûå cêìn thiïët phaãi phaát triïín caácngaânh cöng nghiïåp chiïën lûúåc cuãa Trung Quöëc theo caách phuâ húåpvúái caác luêåt lïå cuãa möåt hïå thöëng thûúng maåi múã, nhû àaä àûúåc nïuroä trong caác hiïåp àõnh quöëc tïë àiïìu tiïët hïå thöëng toaân cêìu.

Coá nhûäng lyá do hêëp dêîn giaãi thñch vò sao Trung Quöëc vêîn coânchõu sûác eáp lúán àïí chuyïín sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng hoaân toaân vaâgiaãm maånh sûå can thiïåp cuãa chñnh phuã trong phaát triïín ngaânh cöngnghiïåp. Ngaânh naây quaá lúán vaâ cêëu thaânh búãi quaá nhiïìu doanhnghiïåp, khiïën cho Bùæc Kinh khöng thïí kiïím soaát coá hiïåu quaã. Coáquaá nhiïìu yïëu töë chñnh trõ vaâ haânh vi truåc lúåi trong viïåc ra caác quyïëtàõnh kinh tïë úã Trung Quöëc khiïën cho caác quyïët àõnh phaát triïín cöngnghiïåp khöng thïí àûúåc xêy dûång chuã yïëu trïn caác tiïu chuêín kinhtïë vaâ kyä thuêåt thñch húåp. Vaâ luêåt lïå cuãa hïå thöëng thûúng maåi thïë giúái- nhûäng qui tùæc maâ Trung Quöëc phaãi phuå thuöåc vaâo àïí tiïëp tuåc phaáttriïín xuêët khêíu - roä raâng mêu thuêîn vúái caác chñnh saách theo trûúângphaái troång thûúng, tûúng tûå nhû nhûäng gò maâ caác nûúác Àöng AÁkhaác àaä theo àuöíi trong quaá khûá.

Liïåu nhûäng lyá do hêëp dêîn naây coá nghôa laâ Trung Quöëc seä tûâ boã



nhûäng cöë gùæng nhùçm duy trò chñnh saách cöng nghiïåp cuãa caác nhaâlaänh àaåo quöëc gia theo mö hònh cuãa Haân Quöëc vaâ Nhêåt Baãn, hoùåcmöåt mö hònh naâo khaác hay khöng? Cho duâ nhûäng lêåp luêån naây coáthuyïët phuåc àïën mêëy àöëi vúái möåt nhaâ kinh tïë - nhaâ quan saát bïnngoaâi Trung Quöëc ài chùng nûäa thò vêîn coân cêìn nhiïìu thúâi gian àïínhûäng luêån cûá nhû vêåy àûúåc chêëp nhêån hoaân toaân úã Trung Quöëc,nhêët laâ úã cêëp àõa phûúng, núi rêët nhiïìu quyïët àõnh liïn quan àïënviïåc thûåc hiïån nhûäng qui tùæc toaân cêìu seä àûúåc thûåc thi. Rêët nhiïìunhaâ laänh àaåo Trung Quöëc hiïån nay àaä tûâng coá kinh nghiïåm trongböå maáy chñnh quyïìn kïë hoaåch hoaá têåp trung. Vaâ trïn hïët, TrungQuöëc àaä coá haâng thïë kyã tuên theo nguyïn tùæc böå maáy chñnh quyïìntêåp trung. Thaái àöå vaâ cung caách thûåc hiïån moåi viïåc àaä tûâng ùn sêutûâ göëc rïî, khöng thïí biïën mêët möåt súám möåt chiïìu. Nhûng caác thïëlûåc truyïìn thöëng khöng thïí quyïët àõnh moåi thûá. Khi truyïìn thöëngvaâ kinh nghiïåm caá nhên mêu thuêîn vúái nhûäng àoâi hoãi cuãa hiïån taåithò truyïìn thöëng vaâ kinh nghiïåm thûúâng phaãi ruát lui. Quaá trònh naâytöën thúâi gian, trûúác hïët àïí hiïíu roä baãn chêët cuãa vûúáng mùæc, vaâ sauàoá laâ àïí thûåc hiïån nhûäng thay àöíi cêìn thiïët àïí xoaá boã vûúáng mùæc.

Rêët nhiïìu trong söë nhûäng luêån cûá naây coá thïí aáp duång cho ViïåtNam. Sûå khaác nhau laâ úã chöî, Viïåt Nam chûa tûå mònh quyïët têm àitheo chiïën lûúåc xuêët khêíu dûåa vaâo haâng chïë taác maâ tiïëp tuåc phuåthuöåc nùång nïì vaâo con àûúâng cöng nghiïåp hoaá thay thïë nhêåp khêíu.Khu vûåc cöng nghiïåp cuãa Viïåt Nam vaâ söë lûúång doanh nghiïåp cöngnghiïåp cuãa nûúác naây nhoã hún nhiïìu so vúái Trung Quöëc, cho nïnchñnh saách kiïím soaát cuãa Haâ Nöåi khöng vö voång möåt caách hiïínnhiïn nhû úã Trung Quöëc. Viïåc Viïåt Nam luác àêìu tûâ chöëi kyá kïët hiïåpàõnh thûúng maåi vúái Myä, möåt hiïåp àõnh maâ caác quan chûác cuãa nûúácnaây àaä boã cöng àaâm phaán, laâ möåt bùçng chûáng roä raâng vïì sûå do dûåcuãa nhiïìu quan chûác, ngay caã trong giúái laänh àaåo cao nhêët, vïì viïåccoá nïn chêëp nhêån möåt kiïíu chñnh saách cöng nghiïåp maâ chñnh saáchêëy coá nhiïìu khaã nùng thñch húåp nhêët cho àêët nûúác cuãa hoå.

Con àûúâng caãi caách doanh nghiïåp nhaâ nûúácCon àûúâng caãi caách doanh nghiïåp nhaâ nûúác

Cho àïën thúâi àiïím naây, phêìn trònh baây múái têåp trung vaâo vai troâ



cuãa chñnh saách cöng nghiïåp cuãa chñnh phuã trong viïåc àõnh hònhsûå phaát triïín caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp úã Trung Quöëc vaâViïåt Nam. Coá nhûäng lûåa choån naâo àùåt ra trûúác nhûäng caá nhên coátraách nhiïåm quyïët àõnh vïì viïåc nïn töí chûác caác doanh nghiïåp cuãahoå ra sao?

Hêìu hïët caác vêën àïì úã àêy àïìu àïì cêåp àïën viïåc Trung Quöëc vaâViïåt Nam nïn tiïëp tuåc nhû thïë naâo àïí hoaân têët cöng cuöåc caãi caáchdoanh nghiïåp nhaâ nûúác. Chùæc chùæn coá nhûäng vêën àïì trong lônh vûåcnaây khöng liïn quan àïën khoá khùn cuãa doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Thñduå, coá cêu hoãi laâ, liïåu caác xñ nghiïåp hûúng trêën coá phaãi laâ laân soángtûúng lai cuãa cöng nghiïåp Trung Quöëc hay khöng, vaâ nïëu àuángnhû thïë thò chuáng seä phaãi thay àöíi ra sao àïí duy trò àûúåc tñnh caånhtranh. Cuäng nhû nhiïìu vêën àïì khaác, vêën àïì naây dûúâng nhû trûúáchïët àûúåc quyïët àõnh búãi caác lûåc lûúång thõ trûúâng, vaâ thûá àïën múái laâcaác qui tùæc do Bùæc Kinh àùåt ra. Xñ nghiïåp hûúng trêën cuãa TrungQuöëc laâ chuã àïì cuãa Chûúng 7, do Lin vaâ Yao viïët, trong cuöën saáchnaây9. Tuy nhiïn, vêën àïì doanh nghiïåp nhaâ nûúác khöng phaãi laâ vêënàïì coá thïí àïí cho caác lûåc lûúång thõ trûúâng giaãi quyïët. Noái caách khaác,möåt mònh caác lûåc lûúång thõ trûúâng coá thïí “giaãi quyïët” àûúåc vêën àïìdoanh nghiïåp nhaâ nûúác, nïëu chñnh phuã Trung Quöëc vaâ Viïåt Namcho pheáp thõ trûúâng tûå do àûúåc laâm àiïìu àoá, nhûng vò caác lyá dochñnh trõ, xaä höåi vaâ caác lyá do khaác maâ caã 2 chñnh phuã àïìu khöng sùénloâng àïí möåt thõ trûúâng khöng bõ kiïím soaát àûúåc àûa ra giaãi phaáp.

Coá nhiïìu khña caånh cuãa vêën àïì vïì doanh nghiïåp nhaâ nûúác.Trong nhiïìu nùm, Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam àaä coi vêën àïì naây laâviïåc trao quyïìn tûå chuã haån chïë cho caác doanh nghiïåp àoá. Phêìnthûúãng àûúåc trao cho thaânh tñch cuãa tûâng àún võ caá biïåt, haâng hoaásaãn xuêët ngoaâi chó tiïu phên böí cuãa nhaâ nûúác àûúåc baán vúái giaá thõtrûúâng cao hún, vaâ coá thïí mua àêìu vaâo trïn thõ trûúâng nïëu hïå thöëngphên phöëi cuãa nhaâ nûúác khöng coá. Khi hïå thöëng phên phöëi cuãa nhaânûúác dêìn dêìn biïën mêët, thò chñnh phuã àïì ra caái goåi laâ “hïå thöëngkhoaán doanh nghiïåp”, sao cheáp möåt caách mú höì tûâ hïå thöëng khoaánhöå vöën àaä cho thêëy rêët thaânh cöng trong nöng nghiïåp. Nhûng mûácàöå tûå chuã maâ caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác àûúåc pheáp ñt hún rêët



nhiïìu so vúái höå gia àònh nöng thön. Trong möåt söë khña caånh troångyïëu, doanh nghiïåp nhaâ nûúác vêîn laâ caác àún võ nhoã trûåc thuöåc böåmaáy chñnh quyïìn trung ûúng hoùåc àõa phûúng quaãn lyá chuáng.

Möåt söë nhaâ kinh tïë àaä baác boã quan niïåm cho rùçng cuäng àaä coá caácdoanh nghiïåp nhaâ nûúác saãn xuêët hiïåu quaã, nhûng trïn thûåc tïë àaä coánhiïìu doanh nghiïåp nhaâ nûúác hiïåu quaã cao úã chêu AÁ. POSCO, möåtcöng ty saãn xuêët theáp khöíng löì cuãa Haân Quöëc, àaä àûúåc àïì cêåp túái.Xingapo àaä thaânh lêåp rêët nhiïìu doanh nghiïåp nhaâ nûúác thaânh cöng,vaâ nhûäng doanh nghiïåp naây mang laåi töíng doanh thu àaåt 9,2 tó àölaXingapo, vaâ lúåi nhuêån àaåt 2,1 tó àöla Xingapo nùm 1990 (Goh 1992).Haäng haâng khöng Xingapo - möåt trong nhûäng haäng haâng khöng töëtnhêët thïë giúái - cuäng thuöåc súã hûäu nhaâ nûúác. Phêìn lúán cöng nghiïåpnùång cuãa Àaâi Loan trong caác lônh vûåc tûâ hoaá dêìu àïën saãn xuêët theáp,luác àêìu àïìu chuã yïëu laâ doanh nghiïåp nhaâ nûúác, vaâ rêët nhiïìu doanhnghiïåp trong söë àoá àïën nay chûa tû nhên hoaá. Nhûäng doanhnghiïåp nhaâ nûúác naây àõnh hûúáng chuã yïëu vaâo thõ trûúâng nöåi àõa vaâmùåc duâ khöng phaãi laâ nguöìn taåo nïn thaânh tñch xuêët khêíu nùngàöång cuãa Àaâi Loan, nhûng noá cuäng khöng phaãi laâ caái aách nùång nïìcaãn trúã thaânh tñch àoá.

Cêìn coá nhûäng àiïìu kiïån ngùåt ngheâo àïí nhûäng doanh nghiïåp nhaânûúác naây thaânh cöng taåi nhûäng núi khaác úã chêu AÁ. Têët caã àïìu coáàûúåc quyïìn tûå chuã cao. Kïët quaã hoaåt àöång cuãa ban quaãn lyá àûúåcàaánh giaá chuã yïëu hoùåc thêåm chñ hoaân toaân dûåa trïn khaã nùng manglaåi lúåi nhuêån daâi haån cho cöng ty cuãa hoå. Nhûäng muåc tiïu àa daång- vöën thûúâng àûúåc trao cho doanh nghiïåp nhaâ nûúác úã nhûäng núikhaác trïn thïë giúái - thò laåi hêìu nhû khöng coá mùåt úã àêy. Khöng phaãidïî gò àaåt àûúåc quyïìn tûå chuã vaâ muåc tiïu lúåi nhuêån. POSCO do möåtcaá nhên coá quyïìn lûåc chñnh trõ cao hún hêìu hïët caác böå trûúãng cuãachñnh phuã luác àoá àiïìu haânh. Xingapo coá thïí taách rúâi caác doanhnghiïåp naây hoaân toaân khoãi chñnh trûúâng trong nûúác.

Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam cêìn laâm gò àïí khiïën caác doanh nghiïåpnhaâ nûúác lúán cuãa hoå thaânh cöng, vaâ àiïìu gò laâ caái cêìn thûåc hiïåntrong böëi caãnh Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam10? Khöng coá gò bñ mêåt vïìnhûäng àiïìu cêìn laâm. Doanh nghiïåp nhaâ nûúác cêìn àûúåc trao quyïìn



tûå chuã hoaân toaân vaâ phaãn ûáng chuã yïëu theo caác lûåc lûúång thõtrûúâng. Caác bûúác cêìn àïí àaåt muåc tiïu naây àaä àûúåc baân àïën khaánhiïìu trong trûúâng húåp Trung Quöëc vaâ ñt hún trong trûúâng húåpViïåt Nam. Nhûäng vêën àïì chñnh nhû sau:

Thûá nhêët, caác doanh nghiïåp naây phaãi tûå haåch toaán vaâ phaãi chêëpnhêån giúái haån ngên saách cûáng. Tiïìn vay phaãi àûúåc hoaân traã theo laäisuêët thõ trûúâng, vaâ nïëu khöng laâm àûúåc àiïìu àoá thò phaãi chõu phaásaãn. Thuïë phaãi àûúåc tñnh theo nhûäng qui tùæc vaâ thuïë suêët cöë àõnh,khöng phuå thuöåc vaâo sûå àaâm phaán giûäa doanh nghiïåp vaâ cú quanthu thuïë. Caác àêìu vaâo phaãi àûúåc thanh toaán theo giaá thõ trûúâng.Àêìu ra phaãi àûúåc baán trïn thõ trûúâng caånh tranh, núi maâ viïåc thêmnhêåp thõ trûúâng rêët dïî daâng nïëu qui mö vaâ yïu cêìu taâi chñnh chopheáp. Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam phaãi kiïn quyïët àïí caác doanhnghiïåp nhaâ nûúác mua baán haâng hoaá trïn thõ trûúâng caånh tranh.Thûåc tïë àaä chûáng minh rùçng, viïåc “cûáng hoaá” giúái haån ngên saáchmïìm khoá khùn hún nhiïìu. Luêåt phaá saãn àaä àûúåc Trung Quöëc thöngqua vaâo nûãa cuöëi thêåp niïn 80, nhûng chuáng khöng àûúåc tuên thuãnghiïm ngùåt cho àïën cuöëi thêåp niïn 90. Laâ möåt phêìn trong chiïëndõch kiïìm chïë laåm phaát, chñnh phuã àaä buöåc caác doanh nghiïåp nhaânûúác phaãi khoá khùn hún nhiïìu nïëu muöën vay tûâ hïå thöëng ngênhaâng, nhûng doanh nghiïåp vêîn phaãn ûáng àún giaãn bùçng caách eápnhûäng ngûúâi cung ûáng phaãi cho hoå mua chõu nhiïìu hún. Nïëukhöng sùén saâng buöåc caác doanh nghiïåp naây phaãi àoáng cûãa thò taâikhoaãn nhûäng khoaãn phaãi thu trong söí saách cuãa caác doanh nghiïåpnaây vêîn tiïëp tuåc chêët àöëng. Viïåt Nam àaä àoáng cûãa nhiïìu doanhnghiïåp nhaâ nûúác àõa phûúng trong möåt nöî lûåc cuãa mònh nhùçm kiïímsoaát laåm phaát àêìu thêåp niïn 90, nhûng sau àoá, nöî lûåc êën àõnh giúáihaån ngên saách cûáng àaä bõ trò hoaän. Nhiïìu doanh nghiïåp nhaâ nûúáccuãa Viïåt Nam coá laäi chó vò chuáng hoaåt àöång àùçng sau bûác tûúâng baãohöå cao ngêët chöëng laåi haâng nhêåp khêíu vaâ möåt bûác tûúâng khaác caokhöng keám baão vïå chuáng khoãi khu vûåc tû nhên trong nûúác, vöënkhöng thïí naâo coá àûúåc giêëy pheáp àïí hoaåt àöång trong caác lônh vûåcmaâ khu vûåc nhaâ nûúác àang tham gia àöng àaão.

Thûá hai, ban quaãn lyá caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác cêìn phaãi àûúåcchoån tûâ nhûäng ngûúâi coá möëi quan têm duy nhêët hoùåc chuã yïëu laâ



mang laåi lúåi nhuêån cho doanh nghiïåp. ÚÃ caã Trung Quöëc lêîn ViïåtNam, nhûäng ngûúâi quaãn lyá laåi chuã yïëu àûúåc choån ra tûâ chñnh quyïìnhoùåc caác caán böå àaãng, nhûäng ngûúâi coá vö söë nhûäng möëi quan têmkhaác maâ lúåi nhuêån chó laâ möåt trong nhûäng tiïu chñ àoá. Möåt giaãiphaáp cho vêën àïì naây laâ tû nhên hoaá doanh nghiïåp nhaâ nûúác, vaâ suycho cuâng thò àêy seä laâ giaãi phaáp àûúåc choån. Tuy nhiïn, chñnh thûácthò caã hai nûúác àïìu baác boã thùèng thûâng viïåc tû nhên hoaá. Traái laåi,quyïët àõnh cuãa Trung Quöëc àïí chñnh quyïìn trung ûúng thöi khöngchõu traách nhiïåm vïì söë phêån cuãa têët caã, trûâ 500 doanh nghiïåp trongsöë 2.000 doanh nghiïåp nhaâ nûúác vïì cú baãn àaä àûúåc cho pheáp tûnhên hoaá maånh meä dûúái möåt daång naâo àoá. Caác xñ nghiïåp hûúngtrêën cuäng àûúåc hûúãng hêìu hïët caác quyïìn vïì taâi saãn maâ doanhnghiïåp tû nhên àûúåc hûúãng, mùåc duâ chuã súã hûäu thûåc hiïån nhûängquyïìn naây laåi laâ thõ trêën hoùåc hûúng xaä. Viïåt Nam quyïët àõnhkhöng tû nhên hoaá têët caã, nhûng seä tiïën haânh vúái caác doanh nghiïåpnhaâ nûúác lúán.

Caã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam àïìu àang thûã nghiïåm hïå thöëng cöíphêìn hoaá, hoùåc cöng ty hoaá, coi àoá laâ sûå khaác biïåt vúái tû nhên hoaá.ÚÃ Viïåt Nam, tñnh àïën nùm 1998 múái chó coá möåt taá doanh nghiïåpnhaâ nûúác àûúåc cöng ty hoaá, trong khi con söë naây úã Trung Quöëc àaälïn àïën haâng nghòn. Goáp cöí phêìn coá thïí laâ möåt cöng cuå àïí hònhthaânh höåi àöìng quaãn trõ göìm nhûäng ngûúâi seä àaãm baão rùçng, giaámàöëc nhaâ maáy chuã yïëu têåp trung vaâo viïåc taåo lúåi nhuêån, chûá khöngphaãi laâ laâm vûâa loâng cêëp trïn trong chñnh quyïìn hoùåc trong àaãng.Cöí àöng khöng nhêët thiïët phaãi laâ caá nhên hay töí chûác tû nhên. Caácdoanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ caác töí chûác khaác nhû quyä hûu trñ cöngcuäng coá thïí laâ caác thaânh viïn vò muåc tiïu lúåi nhuêån trong höåi àöìngquaãn trõ cuãa cöng ty. ÚÃ Viïåt Nam, höåi àöìng quaãn trõ coá quyïìn thuïvaâ sa thaãi giaám àöëc, vaâ trïn nguyïn tùæc, àoá laâ lyá do vò sao giaám àöëccaác doanh nghiïåp nhaâ nûúác cuãa Viïåt Nam rêët do dûå khi phaãi cöngty hoaá. ÚÃ Trung Quöëc, khöng coá vêën àïì nhû vêåy vò chñnh phuã vêîncoân duy trò quyïìn kiïím soaát chi phöëi vaâ coá quyïìn thuï mûúán, sathaãi giaám àöëc. Trong hònh thûác hiïån nay úã Trung Quöëc, viïåc goáp cöíphêìn chuã yïëu chó laâ caách àïí tùng vöën.



Thûá ba, nïëu viïåc cú cêëu laåi cùn baãn caác doanh nghiïåp nhaâ nûúácmaâ thaânh cöng thò chi phñ chñnh trõ cuãa viïåc cú cêëu laåi naây phaãi àûúåcgiûä úã mûác chêëp nhêån àûúåc. Möåt loaåi chi phñ chñnh trõ laâ böå maáychñnh quyïìn vaâ Àaãng Cöång saãn seä mêët quyïìn lûåc vaâ sûå kiïím soaát.Coá thïí hònh dung àûúåc caã àaãng lêîn chñnh quyïìn àïìu seä thêëy rùçngviïåc tûâ boã quyïìn kiïím soaát phaãi traã giaá quaá cao, nhûng caã hai cuängàïìu àaä tûâ boã nhiïìu quyïìn lûåc àaä coá trong quaá khûá. Viïåc phi têåp thïíhoaá nöng nghiïåp úã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam laâ thñ duå àiïín hònhnhêët vïì viïåc tûâ boã quyïìn kiïím soaát. Àaãng vaâ chñnh quyïìn cuäng àaätûâ boã rêët nhiïìu quyïìn lûåc khi hoå chuyïín tûâ hïå thöëng haânh chñnhtrong phên phöëi caác àêìu vaâo chuã chöët sang hïå thöëng thõ trûúâng, vaâàoá laåi laâ nhûäng thñ duå khaác. Vò thïë, khöng coá lyá do gò àïí cho rùçngviïåc cùæt boã dêy röën nöëi caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác vúái Àaãng Cöångsaãn vaâ chñnh quyïìn seä bõ chöëng àöëi bùçng moåi giaá do lo súå bõ mêëtquyïìn kiïím soaát.

Tuy nhiïn, coân coá caác loaåi chi phñ chñnh trõ vaâ xaä höåi khaác cuängliïn quan àïën caãi caách doanh nghiïåp nhaâ nûúác. Möåt loaåi chi phñ laâmcaác nhaâ laänh àaåo Trung Quöëc lo ngaåi nhiïìu nhêët laâ phaá saãn seä laâmthêët nghiïåp lan traân vaâ gêy ra xaáo tröån xaä höåi. Haâng triïåu cöng nhênàaä bõ sa thaãi tûâ nùm 1997 àïën nùm 1999, vaâ àaä coá nhûäng xaáo tröånnhêët àõnh. Hïå thöëng baão hiïím thêët nghiïåp àaä töìn taåi, nhûng chûaàûúåc triïín khai röång khùæp caã nûúác. Viïåt Nam cuäng àûáng trûúác vêënàïì tûúng tûå, möåt phêìn laâ vò sau khi àaä kiïím soaát àûúåc laåm phaát,chñnh phuã àaä chêëm dûát viïåc tinh giaãn caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác.Ngoaâi ra, viïåc laâm trong ngaânh cöng nghiïåp cuãa khu vûåc nhaâ nûúácúã Viïåt Nam chó aãnh hûúãng àïën 700.000 cöng nhên, so vúái 42,8 triïåucöng nhên trong caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp nhaâ nûúác cuãaTrung Quöëc.

Caác vêën àïì chñnh trõ cuãa caãi caách doanh nghiïåp nhaâ nûúác úãTrung Quöëc gùæn liïìn vúái viïåc caác doanh nghiïåp naây cung cêëp phêìnlúán nhaâ úã, lûúng hûu vaâ têët caã baão hiïím y tïë cho cöng nhên cuãachuáng. Nghôa vuå traã lûúng hûu quaá haâo phoáng laâ möåt nguyïn nhênvò sao rêët nhiïìu doanh nghiïåp nhaâ nûúác bõ thua löî. Baão hiïím y tïëdaânh cho cöng nhên nhaâ nûúác cuäng haâo phoáng hún nhûäng ngûúâi



khaác úã Trung Quöëc. Doanh nghiïåp phaá saãn seä àe doaå y tïë, lûúnghûu vaâ nhaâ úã cuãa cöng nhên. Viïåc thñ àiïím xêy dûång hïå thöëng y tïëvaâ hûu trñ toaân quöëc àang àûúåc tiïën haânh úã Trung Quöëc trongnhiïìu nùm. Viïåc bao cêëp nhaâ úã cuäng àang dêìn dêìn àûúåc baäi boã,thöng qua viïåc tû nhên hoaá hoùåc tñnh mûác tiïìn thuï theo giaá thõtrûúâng àöëi vúái caác taâi saãn cuãa nhaâ nûúác. Nhûng quaá trònh naây úãTrung Quöëc àang hïët sûác ò aåch.

Àöëi vúái têët caã nhûäng vêën àïì chñnh trõ xung quanh nhûäng nöî lûåccuãa Trung Quöëc nhùçm thay thïë hïå thöëng phuác lúåi vaâ hûu trñ toaânquöëc cho hïå thöëng dûåa vaâo doanh nghiïåp thò nhûäng vêën àïì naây nhoãbeá hún so vúái hïå thöëng phuác lúåi toaân quöëc rêët xa xó úã Àöng Êu. Thñduå, nùm 1996, quyä baão hiïím xaä höåi vaâ quyä phuác lúåi daânh cho têët caãnhûäng ngûúâi vïì hûu trong khu vûåc nhaâ nûúác úã Trung Quöëc, chûákhöng chó tñnh riïng trong cöng nghiïåp, chó bùçng 2,2% GDP.

Hai vêën àïì khaác liïn quan àïën viïåc töí chûác vaâ súã hûäu caác doanhnghiïåp cöng nghiïåp úã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam cêìn àûúåc lûu yá.Thûá nhêët, caã Trung Quöëc, vaâ úã möåt mûác àöå nhoã hún laâ Viïåt Nam,àïìu àaä múã cûãa cho àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi hún nhiïìu so vúái bêëtcûá thúâi àiïím naâo úã Nhêåt Baãn, Haân Quöëc vaâ thêåm chñ caã Àaâi Loan.ÚÃ Trung Quöëc, FDI bùæt àêìu rêët khiïm töën vaâo àêìu nhûäng nùm 80,nhûng àïën cuöëi nhûäng nùm 90 àaä àaåt mûác trung bònh 40 tó àöla Myä.FDI laâ möåt böå phêån quan troång khöng thïí taách rúâi trong chiïën lûúåcphaát triïín cöng nghiïåp Trung Quöëc11. Caác doanh nghiïåp FDI laânguöìn goáp möåt tó lïå lúán trong sûå tùng trûúãng nhanh cuãa xuêët khêíu,vaâ nhûäng doanh nghiïåp naây cuäng àoáng vai troâ trung têm trong caãicaách töí chûác, cöng nghïå, vaâ quaãn lyá cöng nghiïåp trong nhûängngaânh chuã chöët nhû saãn xuêët ö tö. Liïn doanh vúái doanh nghiïåpnhaâ nûúác vaâ doanh nghiïåp tû nhên àaä taåo ra tiïu chuêín vïì chêëtlûúång àûúåc phöí biïën röång khùæp trong toaân ngaânh cöng nghiïåp cuãaTrung Quöëc. Viïåc caãi thiïån dêìn dêìn hïå thöëng phaáp lyá cuãa TrungQuöëc coá sûå tiïën triïín cuäng laâ do nhu cêìu phaãi coá möåt khung phaáplyá töët hún cho caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi.

Sûå hêåu thuêîn cuãa Viïåt Nam àöëi vúái FDI haån chïë hún cuãa TrungQuöëc, möåt phêìn vò Viïåt Nam vêîn chûa quyïët àõnh àûúåc nûúác naây



muöën xûã lyá vúái caác doanh nghiïåp tû nhên noái chung ra sao. Bêëtchêëp têët caã caác vêën àïì naãy sinh àöëi vúái àêìu tû nûúác ngoaâi úã ViïåtNam - caác vêën àïì dêîn àïën sûå suy giaãm FDI trong nùm 1998 vaâ 1999- coá thïí noái rùçng, caác nhaâ àêìu tû nûúác ngoaâi vêîn àûúåc àöëi xûã töët húncaác doanh nghiïåp tû nhên trong nûúác. Khu vûåc xuêët khêíu haâng chïëtaác cuãa Viïåt Nam, vöën dô nhoã beá, laåi phuå thuöåc hoaân toaân vaâo FDI.

Caã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam àïìu khöng dûåa quaá nhiïìu vaâo FDIàïí phaát triïín nhû Xingapo vaâ Höìng Köng, vaâ hoå cuäng seä khöng nhûvêåy ngay caã khi hoå phaãi “múã cûãa” trïn phaåm vi toaân quöëc úã têët caãcaác lônh vûåc cho caác doanh nghiïåp nûúác ngoaâi. Àún giaãn laâ vò khöngcoá àuã FDI trïn khùæp thïë giúái àïí giuáp möåt nûúác 1,2 tó dên giöëng nhûnhûäng gò noá àaä laâm àûúåc vúái möåt quöëc gia 2,8 triïåu dên hay möåtvuâng laänh thöí 5,8 triïåu dên. Höìng Köng laâ möåt phêìn cuãa TrungQuöëc, vaâ hïå thöëng kinh tïë cuãa Höìng Köng àaä coá aãnh hûúãng lúán àïëncaách thûác quaãn lyá kinh doanh úã tónh Quaãng Àöng laáng giïìng vaâ caácnúi khaác.

Mùåc duâ Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam àïìu khöng ài theo àûúâng löëivïì àêìu tû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi cuãa Nhêåt Baãn vaâ Haân Quöëc, nhûngrêët nhiïìu ngûúâi úã caã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam vêîn coân say sûa vúáivúái caác têåp àoaân lúán kiïíu Nhêåt Baãn hay Haân Quöëc (cheabol úã HaânQuöëc vaâ keiretsu úã Nhêåt Baãn). Kïët quaã laâ, chñnh phuã úã caã TrungQuöëc vaâ Viïåt Nam àïìu àaä bùæt àêìu hònh thaânh caác têåp àoaân lúán chomònh. Noái chung, àiïìu naây bao haâm viïåc saáp nhêåp nhiïìu doanhnghiïåp laåi vúái nhau àïí taåo thaânh möåt àún võ lúán hún. Trong möåt söëtrûúâng húåp, caác vùn phoâng cuãa chñnh phuã coá möëi liïn hïå vúái nhûängdoanh nghiïåp naây cuäng tham gia vaâo têåp àoaân múái. Ngûúâi ta tinrùçng, nhûäng àún võ lúán hún seä coá khaã nùng caånh tranh töët hún trïnthõ trûúâng quöëc tïë cuäng nhû nöåi àõa. Hoå hy voång rùçng, möåt ngaâynaâo àoá, tïn tuöíi cuãa nhûäng têåp àoaân naây cuäng nöíi tiïëng nhû Hitachihay Samsung.

Coá nhûäng vêën àïì nghiïm troång naãy sinh vúái àûúâng löëi xêy dûångcaác têåp àoaân lúán naây. Phûúng thûác àïí chñnh phuã chó àaåo, nhû àaäàûúåc aáp duång úã Viïåt Nam, dûúâng nhû chó laâ taåo ra caái voã múái chocaách töí chûác hiïån haânh. Thñ duå, trûúác àêy úã Viïåt Nam, caác doanh



nghiïåp nùçm trong möåt àún võ múái, lúán hún, seä hoaåt àöång chùåt cheävúái nhau dûúái sûå chó àaåo cuãa caác cú quan quaãn lyá ngaânh. Caách töíchûác múái chó àún thuêìn laâ chñnh thûác hoaá caác möëi quan hïå naây, chûákhöng nhêët thiïët laâm thay àöíi àûúåc haânh vi. Khöng coá sûå thay àöíitrong haânh vi kinh doanh thò khoá coá thïí hònh dung nhûäng àún võmúái, to lúán naây seä coá àoáng goáp gò cho tñnh caånh tranh quöëc tïë cuãaViïåt Nam.

Thoaåt tiïn, cuäng coá lyá do àïí tin rùçng, viïåc Trung Quöëc bõ mïhoùåc búãi chaebol cuãa Haân Quöëc cuäng seä dêîn àïën viïåc töí chûác laåidûúái sûå chó àaåo cuãa chñnh phuã, möåt caách laâm khiïën cú quan kïëhoaåch cuãa chñnh phuã phaãi kheáo leáo vaâ dïî kiïím soaát hún. Nhûng quimö cuãa Trung Quöëc, tñnh chêët phi têåp trung trong rêët nhiïìu quyïëtàõnh kinh tïë cuãa nûúác naây, cuâng vúái sûå àa daång hoaá cao àöå hònhthûác súã hûäu doanh nghiïåp àaä dêîn àïën sûå saáp nhêåp vaâ thön tñnhxuêët phaát thûúâng xuyïn tûâ lúåi ñch cuãa möåt söë doanh nghiïåp haynhoám doanh nghiïåp nhêët àõnh. Hêìu nhû têët caã caác doanh nghiïåplúán ngaây nay àïìu laâ möåt phêìn cuãa jituan (nhoám) naây hay jituankhaác, nhûng cuäng coân nhiïìu nghòn jituan khöng rêåp khuön chuátnaâo caác cheabol cuãa Haân Quöëc hay keiretsu cuãa Nhêåt Baãn, vaâ chuángcuäng khöng àún giaãn laâ möåt cú quan kïë hoaåch cuãa Trung Quöëc traáhònh. Vò thïë, quaá trònh saáp nhêåp vaâ thön tñnh úã Trung Quöëc àaä bûúácàêìu mang möåt söë àùåc àiïím cuãa nhûäng quaá trònh tûúng tûå trong caácnïìn kinh tïë thõ trûúâng, mùåc duâ vai troâ cuãa chñnh phuã vêîn coân lúán.

Khöng nhêët thiïët coá gò xêëu àöëi vúái caác têåp àoaân lúán trong böëicaãnh Trung Quöëc hay Viïåt Nam. Cêëu truác doanh nghiïåp nhaâ nûúáchiïån nay laâ saãn phêím cuãa hïå thöëng kïë hoaåch hoaá têåp trung aáp duångcuãa Liïn Xö, vaâ trong nhiïìu trûúâng húåp, coá thïí coá chuát yá nghôa naâoàoá trong hïå thöëng àõnh hûúáng thõ trûúâng hiïån nay. Cêu hoãi laâ, liïåucaác quan chûác chñnh phuã coá phaãi àuáng laâ ngûúâi coá quyïìn quyïëtàõnh viïåc thaânh lêåp möåt têåp àoaân naâo àoá hay quyïët àõnh naây nïndaânh cho caác lûåc lûúång thõ trûúâng. Nhûng nïëu trao laåi quaá trònh àoácho caác lûåc lûúång thõ trûúâng, thò caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác coá coânúã võ trñ thñch húåp àïí thûåc hiïån nhûäng bûúác ài cêìn thiïët àïí saáp nhêåpvúái caác doanh nghiïåp khaác khöng? Cêu traã lúâi chûa àêìy àuã trong



trûúâng húåp cuãa Trung Quöëc laâ caác doanh nghiïåp quöëc doanh vaângoaâi quöëc doanh lúán àaä nùçm trong quaá trònh saáp nhêåp vaâ thöntñnh. Tuy nhiïn, nïëu quaá trònh naây àûúåc tiïën haânh tröi chaãy vaâ hiïåuquaã thò chñnh phuã seä phaãi qui àõnh luêåt chúi maâ theo àoá doanhnghiïåp naây coá thïí saáp nhêåp hoùåc thön tñnh doanh nghiïåp khaác.Tñnh àïën cuöëi thêåp niïn 90, úã caã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, vai troâcuãa chñnh phuã mang nhiïìu neát cuãa ngûúâi ra quyïët àõnh tuây yá húnlaâ möåt ngûúâi ra luêåt chúi. Tuy nhiïn, nïëu chñnh phuã trúã thaânh ngûúâira luêåt chúi laâ chñnh, vaâ caác doanh nghiïåp, kïí caã doanh nghiïåp nhaânûúác vaâ tû nhên, àïìu do nhûäng ngûúâi giaám àöëc vò muåc tiïu lúåinhuêån àiïìu haânh, thò nhûäng têåp àoaân múái àûúåc taåo ra seä coá nhiïìukhaã nùng hoaåt àöång hiïåu quaã hún nhûäng doanh nghiïåp do caác quanchûác chñnh phuã trûåc tiïëp sùæp xïëp.

Cú cêëu töí chûác cöng nghiïåp vaâ súã hûäu cuãa Trung Quöëc vêîn coânàang hoaân thiïån. Àiïìu naây cuäng àuáng úã Viïåt Nam, mùåc duâ ViïåtNam múái chó bùæt àêìu con àûúâng taái cú cêëu. Suy cho cuâng, caã hainûúác naây àïìu khoá coá thïí laâ baãn sao cuãa bêët kyâ möåt nïìn kinh tïëcöng nghiïåp àùåc thuâ naâo úã chêu AÁ. Xeát vïì hònh thûác súã hûäu nûúácngoaâi, Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam àïìu nûãa mang maâu sùæc cuãa NhêåtBaãn vaâ Haân Quöëc, nûãa mang maâu sùæc cuãa Xingapo. Caã TrungQuöëc vaâ Viïåt Nam àïìu coá xu hûúáng dûåa nhiïìu vaâo hònh thûác súãhûäu nhaâ nûúác trong caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp hún caác nûúácchêu AÁ khaác, nhûng khöng hùèn laâ phuå thuöåc nhiïìu hún so vúái HaânQuöëc hay Xingapo trong thúâi kyâ àêìu. Hònh thûác doanh nghiïåpcöng nghiïåp chuã àaåo naây seä ûáng xûã giöëng nhû caác doanh nghiïåpsúã hûäu tû nhên, cho duâ loaåi hònh súã hûäu trïn danh nghôa cuãa chuángcoá laâ gò ài chùng nûäa.

Coá hai cêu hoãi quan hïå vúái nhau liïn quan àïën qui mö cuãadoanh nghiïåp cöng nghiïåp trong hai quöëc gia vaâ mûác àöå têåp trungtrong nhiïìu ngaânh cöng nghiïåp. Vúái qui mö khöíng löì cuãa TrungQuöëc, dûúâng nhû hiïín nhiïn rùçng, mûác àöå têåp trung trong möåtngaânh cöng nghiïåp naâo àoá seä ñt hún nhiïìu so vúái nhûäng quöëc gianhoã beá hún, àang úã möåt giai àoaån phaát triïín tûúng tûå. Vúái thu nhêåpbònh quên àêìu ngûúâi 2.000 àöla theo ngang giaá sûác mua, Trung



Quöëc àaä saãn xuêët àûúåc 124 triïåu têën theáp nùm 1999, àuã àïí cho pheápnûúác naây coá àûúåc 6 nhaâ maáy cöng suêët 20 triïåu têën, chûa kïí àïënxuêët khêíu. Trung Quöëc coá nhiïìu doanh nghiïåp saãn xuêët theáp húncon söë àoá nhiïìu, nhûng phêìn lúán chuáng àïìu nhoã beá. Thõ trûúâng nöåiàõa cuãa Haân Quöëc úã thúâi àiïím phaát triïín tûúng tûå chó àuã sûác höî trúåcho möåt nhaâ maáy cöng suêët tûâ 2 triïåu àïën 4 triïåu têën.

Tuy nhiïn, cú cêëu töí chûác cöng nghiïåp cuãa Trung Quöëc dûúângnhû phên taán hún nhiïìu so vúái nhûäng gò coá thïí giaãi thñch àûúåc, nïëuchó cùn cûá vaâo qui mö cuãa nûúác naây. Trung Quöëc khöng phaãi laâmaãnh àêët cuãa caác têåp àoaân khöíng löì theo mö hònh cuãa Haân Quöëchay caác têåp àoaân àûúåc höî trúå búãi haâng nghòn doanh nghiïåp cungûáng nhoã, àöåc lêåp nhû úã Nhêåt Baãn. Sûå buâng nöí cuãa caác xñ nghiïåphûúng trêën, cuâng vúái haâng vaån doanh nghiïåp têåp thïí vaâ tû nhênthaânh thõ, àoá laâ chûa kïí àïën haâng nghòn liïn doanh nhoã vúái caácdoanh nghiïåp tûâ Höìng Köng vaâ Àaâi Loan, àaä laâm thay àöíi cú cêëucöng nghiïåp Trung Quöëc trong möåt khoaãng thúâi gian daâi. NïëuTrung Quöëc tiïëp tuåc ài theo mö hònh phaát triïín cöng nghiïåp kiïíuStalin trong thêåp niïn 50, vúái sûå ûu tiïn cho caác doanh nghiïåp cöngnghiïåp nùång lúán úã vuâng Àöng Bùæc, thò Trung Quöëc coá thïí seä coá cúcêëu töí chûác ngaây nay rêët khaác. Traái laåi, Trung Quöëc àaä thêån troångvaåch ra möåt con àûúâng phaát triïín kiïíu khaác, dûåa nhiïìu vaâo caác cúsúã chïë taác nhoã traãi röång khùæp nûúác. Chûúng trònh cöng nghiïåp hoaáqui mö nhoã naây àaä bùæt àêìu bùçng möåt xuêët phaát àiïím tai haåi cuãachûúng trònh toaân dên laâm gang theáp, nhûng sau àoá àaä coá nhûängàiïìu chónh lúán, vaâ nhûäng doanh nghiïåp nhoã naây àaä phuåc vuå TrungQuöëc rêët töët trong hai hoùåc ba thêåp kyã qua. Kinh nghiïåm cuãa TrungQuöëc khöng giöëng bêët cûá núi naâo úã chêu AÁ. Trûúâng húåp gêìn saátnhêët laâ Àaâi Loan, möåt nïìn kinh tïë cuäng xêy dûång khu vûåc chïë taáccuãa mònh bùçng caách dûåa chuã yïëu vaâo caác nhaâ saãn xuêët nhoã, trûâ möåtsöë ngaânh saãn xuêët tû liïåu saãn xuêët, núi maâ caác doanh nghiïåp nhaânûúác lúán ngûå trõ, ñt ra laâ trong thúâi kyâ àêìu.

Cú cêëu töí chûác cöng nghiïåp cuãa Viïåt Nam keám phaát triïín húnnhiïìu, àiïìu àoá khiïën nûúác naây khoá khùn hún khi muöën truâ tñnh xemcú cêëu àoá trong tûúng lai seä nhû thïë naâo. Cú cêëu hiïån taåi àûúåc cêëu



thaânh búãi möåt vaâi doanh nghiïåp nhaâ nûúác lúán - lúán tûúng àöëi so vúáiqui mö thõ trûúâng cuãa Viïåt Nam - vaâi nghòn doanh nghiïåp cöngnghiïåp quöëc doanh khaác, caác doanh nghiïåp FDI chuã yïëu saãn xuêëthaâng xuêët khêíu vaâ nhiïìu doanh nghiïåp cöng nghiïåp tû nhên nhoãraãi raác. Khöng coá gò tûúng àûúng vúái khu vûåc xñ nghiïåp hûúng trêëncuãa Trung Quöëc. Nïëu Viïåt Nam muöën giûä nguyïn caác thïí chïë vaâchñnh saách àaä taåo ra cú cêëu àoá thò nûúác naây coá thïí dêìn dêìn trúã thaânhmöåt phiïn baãn phi hiïåu quaã cuãa mö hònh doanh nghiïåp nhaâ nûúáccuãa Xingapo cuâng vúái möåt khu vûåc cöng nghiïåp do FDI laâm chuãàaåo. Noái caách khaác, Viïåt Nam coá thïí cúãi troái cho khu vûåc tû nhên.Trong trûúâng húåp àoá, Viïåt Nam coá thïí coá sûå tùng trûúãng nhanh cuãacaác doanh nghiïåp cöng nghiïåp trong nûúác qui mö nhoã, khöng khaácgò vúái trûúâng húåp úã Àaâi Loan trong nhûäng thêåp niïn àêìu cuãa quaátrònh phaát triïín trïn hoân àaão naây.

Viïåc Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam seä giaãi quyïët nhûäng vêën àïì vïì töíchûác cöng nghiïåp ra sao seä coá aãnh hûúãng lúán àïën viïåc liïåu hai nïìnkinh tïë naây coá tiïëp tuåc tùng trûúãng nhanh hay khöng. Bùçng caáchnaây hay caách khaác, hai nûúác àïìu cêìn chuyïín àöíi caác doanh nghiïåpcuãa mònh thaânh nhûäng àún võ nùng àöång, coá thïí caånh tranh caãtrong nûúác vaâ quöëc tïë. Caác doanh nghiïåp hoaåt àöång theo caác tuyïënhaânh chñnh hoùåc chõu sûå kiïím soaát nùång nïì cuãa nhaâ nûúác seä khöngthïí taåo ra àûúåc nhûäng khuön mùåt dêîn àêìu cêìn thiïët.

Caãi caách taâi chñnh vaâ chñnh saách kinh tïë vô möCaãi caách taâi chñnh vaâ chñnh saách kinh tïë vô mö

Xeát trïn nhiïìu khña caånh, caác vêën àïì àùåt ra cho khu vûåc taâi chñnhcuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam cuäng tûúng tûå nhû nhûäng gò maâ khuvûåc cöng nghiïåp quöëc doanh àang phaãi àöëi mùåt. Trïn thûåc tïë,khöng thïí caãi caách khu vûåc taâi chñnh, trûâ phi cuäng laâm caái gò àoá àöëivúái khu vûåc cöng nghiïåp quöëc doanh; vaâ àiïìu ngûúåc laåi cuäng hoaântoaân àuáng. Tûúng tûå, khöng thïí chuyïín sang chñnh saách kinh tïë vômö dûåa vaâo thõ trûúâng trûâ phi Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam caãi caáchàûúåc khu vûåc taâi chñnh vaâ cöng nghiïåp cuãa nhaâ nûúác.

Caác vêën àïì àùåt ra trûúác khu vûåc taâi chñnh cuãa Trung Quöëc vaâ



Viïåt Nam cuäng coá nhiïìu àùåc àiïím chung vúái khu vûåc taâi chñnh bõkhuãng hoaãng cuãa Àöng Nam AÁ vaâ Haân Quöëc, vaâ cuäng do möåt söënguyïn nhên giöëng nhau. ÚÃ caã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam cuäng nhûúã Àöng Nam AÁ vaâ Haân Quöëc, sûå yïëu keám cuãa hïå thöëng ngên haânglaâ hêåu quaã trûåc tiïëp cuãa nhiïìu thêåp kyã ngên haâng cho vay theo chóàõnh cuãa chñnh phuã. Baãn thên ngên haâng coá rêët ñt quyïìn tûå chuã, vaâphaãi laâm nhûäng viïåc maâ chñnh phuã yïu cêìu hoå laâm. Khi nhûäng cöëgùæng cuãa chñnh phuã taåo nïn caác doanh nghiïåp laânh maånh thò ngênhaâng coá möåt cú cêëu cho vay rêët töët. Khi chñnh phuã höî trúå cho nhûängcöë gùæng maâ röët cuöåc bõ thêët baåi thò cú cêëu cho vay cuãa ngên haâng seächêët àöëng nhûäng khoaãn núå khï àoång.

Khu vûåc taâi chñnh cuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam laâ do möåt vaâingên haâng thûúng maåi quöëc doanh thöëng trõ. Trung Quöëc cuäng coámöåt khu vûåc taâi chñnh phi ngên haâng àang lúán maånh, nhûng chuángta seä khöng baân àïën noá úã àêy. Caác ngên haâng quöëc doanh cuäng gùåpphaãi nhûäng vêën àïì chung cuãa doanh nghiïåp nhaâ nûúác, nhû vêën àïìngên saách mïìm vaâ ban giaám àöëc àûúåc lêëy ra tûâ nhûäng caán böå àaãngvaâ chñnh quyïìn cêëp cao. Xeát vïì möåt söë khña caånh nhêët àõnh thò vêënàïì cuãa ngên haâng coân töìi tïå hún cuãa caác doanh nghiïåp cöng nghiïåpquöëc doanh. Ngên haâng quaá lúán vaâ quaá quan troång àöëi vúái nïìnkinh tïë quöëc dên nïn khöng thïí cho pheáp suåp àöí. Caác ngên haângcuäng phaãi chõu rêët ñt caånh tranh, trûâ sûå caånh tranh tûâ möåt vaâi ngênhaâng tû nhên nhoã hoùåc khu vûåc taâi chñnh phi ngên haâng. Tûâ trûúácàïën nay, trong hïå thöëng chó huy theo kiïíu Liïn Xö, nhûäng ngênhaâng naây laâ möåt phêìn khöng taách rúâi cuãa ngên haâng nhaâ nûúác, vaâvai troâ chñnh cuãa chuáng laâ giaám saát viïåc tuên thuã kïë hoaåch têåptrung. Chûác nùng dõch vuå thöng thûúâng cuãa möåt ngên haâng thûúngmaåi hiïån àaåi cuâng lùæm cuäng chó àûúåc coi laâ thûá yïëu, vaâ noái chungàûúåc thûåc hiïån theo caách rêët nùång vïì haânh chñnh. Haânh vi “thûâahûúãng” naây thay àöíi rêët chêåm.

Nïëu núå khï àoång naây àûúåc tñnh àêìy àuã trong baãng töíng kïët taâisaãn cuãa ngên haâng, thò têët caã caác ngên haâng coá leä àïìu seä bõ liïåt vaâodaång phaá saãn12. Tuy nhiïn, do phêìn lúán caác khoaãn núå àïìu laâ núåtrong nûúác, nïn chñnh phuã luön luön coá thïí nhaãy vaâo vaâ taái cêëp vöën



cho caác ngên haâng bùçng caách sûã duång nguöìn thu chung, baán traáiphiïëu chñnh phuã cho cöng chuáng, hoùåc in thïm tiïìn. Tuy vêåy, traã núåthay cho caác ngên haâng maâ khöng caãi töí haânh vi cuãa chuáng, seäkhuyïën khñch nhûäng ngên haâng naây tiïëp tuåc cho vay nhûäng khoaãnàûúåc liïåt vaâo daång khï àoång, möåt vêën àïì maâ caác nhaâ kinh tïë goåi laâlúåi duång baão laänh, cöë yá laâm liïìu. Nhûng nïëu ngên haâng khöng chocaác doanh nghiïåp cöng nghiïåp quöëc doanh vay thò nhûäng doanhnghiïåp naây seä phaãi àoáng cûãa vaâ chêëm dûát viïåc chi traã cho phña cungûáng. Vò rêët nhiïìu trong söë caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp quöëcdoanh naây seä coá laäi nïëu caác doanh nghiïåp khaác traã núå cho hoå chonïn nïëu chó àún thuêìn cùæt khöng cho nhûäng doanh nghiïåp chûa traãnúå vay nûäa thò seä dêîn àïën sûå phaá saãn cuãa nhiïìu doanh nghiïåp khaáccoá khaã nùng sinh lúâi. Do àoá, bêët kyâ möåt giaãi phaáp thûåc tïë naâo cuängcêìn àöìng thúâi loaåi ra caác khoaãn núå khï àoång cuãa ngên haâng vaâ caáckhoaãn phaãi thu maâ khöng bao giúâ nhêån àûúåc tûâ caác doanh nghiïåpcöng nghiïåp. Tñnh chêët àöìng thúâi giaãi quyïët caác vêën àïì úã caã hai khuvûåc khöng coá nghôa laâ phaãi àaåt àûúåc quaá trònh naây trong nhaáy mùæt,nhûng cêìn phaãi coá nhûäng haânh àöång phöëi húåp àïí àöìng thúâi thayàöíi haânh vi trong caã hai khu vûåc. Viïåc caãi caách tuêìn tûå, trong àoá xûãlyá möåt khu vûåc trûúác röìi múái chuyïín sang khu vûåc kia, laâ khöngthûåc tiïîn trong hoaân caãnh naây.

Trung Quöëc nùm 1998 vaâ 1999 àaä bùæt àêìu xiïët chùåt vêën àïì phûáctaåp naây cuãa viïåc caãi caách àöìng thúâi. Möåt phêìn giaãi phaáp vûâa mangtñnh chñnh trõ, vûâa mang tñnh kinh tïë vaâ haânh chñnh. AÁp lûåc buöåcngên haâng phaãi cho caác doanh nghiïåp nhaâ nûúác laâm ùn thua löî vaythûúâng xuêët phaát tûâ nhûäng nhên vêåt coá thïë lûåc chñnh trõ úã caác tónh.Caác nhaâ laänh àaåo chñnh trõ cêëp tónh khöng cêìn phaãi quan têm àïënhêåu quaã kinh tïë vô mö cuãa viïåc ngên haâng cho vay quaá mûác, vò thïëhoå sûã duång quyïìn lûåc cuãa mònh àïí hêåu thuêîn caác doanh nghiïåp àõaphûúng. Caác caán böå ngên haâng úã Trung Quöëc tûâ trûúác àïën nay rêëtñt coá chên trong bêåc thang quyïìn lûåc chñnh trõ, cho nïn hoå úã võ thïërêët yïëu àïí chöëng laåi aáp lûåc chñnh trõ àõa phûúng. Vò thïë, Trung Quöëcàaä coá nhûäng bûúác ài laâm suy yïëu aãnh hûúãng cuãa caác chñnh khaáchàïën ngên haâng. Àêìu thêåp niïn 90, khi laåm phaát leo thang, lêìn àêìu



tiïn Trung Quöëc àaä àûa möåt nhên vêåt coá thïë lûåc laâm thöëng àöëc hïåthöëng ngên haâng (Zhu Rongji). Àïën cuöëi thêåp niïn 90, phaåm vi hoaåtàöång cuãa caác chi nhaánh ngên haâng àaä àûúåc múã röång àuã àïí caác caánböå ngên haâng khöng phaãi haâm ún hay chõu sûå khöëng chïë cuãa bêët kyâmöåt nhoám chñnh khaách àõa phûúng naâo. Bùçng caách naây hay caáchkhaác, Trung Quöëc seä phaãi gaåt caác chñnh khaách ra khoãi hoaåt àöångkinh doanh ngên haâng, nïëu nûúác naây muöën hiïån àaåi hoaá hïå thöëngngên haâng.

Giaãi phaáp cho vêën àïì chêët lûúång dõch vuå ngên haâng töìi úã caãTrung Quöëc vaâ Viïåt Nam coá leä àïìu chó coá thïí thûåc hiïån thöng quacaånh tranh. Coá thïí thêëy caác ngên haâng tû nhên trong nûúác coá thïítaåo ra sûå caånh tranh cêìn thiïët, nhûng cuäng seä coá hiïåu lûåc hún nïëunoá xuêët phaát tûâ caác ngên haâng quöëc tïë àûúåc thaânh lêåp. Chñnh saáchcuãa Trung Quöëc trûúác tiïn chó cho pheáp caác ngên haâng nûúác ngoaâiàûúåc thaânh lêåp caác chi nhaánh vúái àêìy àuã dõch vuå úã Pudong, nùçm úãbúâ söng àöëi diïån vúái Thûúång Haãi, röìi sau àoá múã röång àùåc quyïìnnaây àïën möåt söë thaânh phöë khaác, chó coá aãnh hûúãng rêët haån chïë àïëncaác ngên haâng quöëc doanh. Tuy nhiïn, khi Trung Quöëc gia nhêåpWTO thò möåt àiïìu kiïån àïí gia nhêåp laâ Trung Quöëc dêìn dêìn phaãi aápduång caách àöëi xûã thöëng nhêët cho têët caã caác dõch vuå taâi chñnh, trongàoá coá ngên haâng13.

Caãi caách hïå thöëng ngên haâng cuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Namkhöng chó dûâng laåi úã viïåc hoaân thiïån caác dõch vuå cuãa ngên haângthûúng maåi hay phên böí àêìu tû coá hiïåu quaã. Chûâng naâo hïå thöëngngên haâng coân chûa àûúåc caãi caách, thò chûâng àoá, Trung Quöëc vaâViïåt Nam coân gùåp khoá khùn trong viïåc thûåc hiïån möåt hïå thöëngquaãn lyá kinh tïë vô mö hiïån àaåi dûåa trïn thõ trûúâng.

Trïn vùn baãn, Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam dûúâng nhû àïìu coá caáchïå thöëng ngên haâng hiïån àaåi, rêët giöëng vúái caác nûúác cöng nghiïåp.Caã hai àïìu coá ngên haâng trung ûúng vaâ nhiïìu ngên haâng thûúngmaåi riïng biïåt, khaác vúái àùåc àiïím hïå thöëng ngên haâng àún cêëp cuãamö hònh mïånh lïånh kiïíu Liïn Xö. Ngên haâng thûúng maåi chodoanh nghiïåp vay vaâ tñnh laäi suêët, coân doanh nghiïåp thò phaãi traã núå.Vêën àïì àöëi vúái bûác tranh naây laâ noá haâm yá ngên haâng vaâ doanh



nghiïåp àïìu ûáng xûã nhû trong hïå thöëng thõ trûúâng. Tuy nhiïn, dongên saách mïìm vaâ caác nguyïn nhên khaác maâ caã ngên haâng vaâdoanh nghiïåp àïìu khöng thïí ûáng xûã theo möåt caách húåp lyá.

Kïët quaã laâ, hïå thöëng ngên haâng vaâ tiïìn tïå àïìu vêån haânh ngûúåc.Trong möåt hïå thöëng ngên haâng hiïån àaåi àiïín hònh, chñnh saách tiïìntïå seä bùæt àêìu khi ngên haâng trung ûúng muöën kiïím soaát sûå tùngtrûúãng cuãa tiïìn maånh, bùçng caách mua hoùåc baán traái phiïëu chñnhphuã trïn thõ trûúâng nöåi àõa hoùåc sûã duång caác biïån phaáp tûúng tûåkhaác. Tiïìn maånh hay cú söë tiïìn, cuâng vúái tó lïå dûå trûä cuãa ngên haângthûúng maåi, seä quyïët àõnh söë nhên tiïìn, àïën lûúåt mònh, söë nhên tiïìnlaåi quyïët àõnh nùng lûåc cho vay tiïìm nùng cuãa ngên haâng thûúngmaåi. Khi àoá, laäi suêët seä khiïën cêìu vïì tñn duång phuâ húåp vúái cungthûåc tïë vaâ cung tiïìm nùng vïì tñn duång. Khi cung tiïìn tùng coá nguycú laâm giaá caã leo thang thò ngên haâng trung ûúng seä cùæt giaãm sûåtùng trûúãng cuãa tiïìn maånh, vaâ phêìn coân laåi cuãa qui trònh naây seä ñtnhiïìu tûå àöång tiïëp diïîn14.

Tuy nhiïn, úã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam, laäi suêët cao khöng dïîdaâng haån chïë viïåc cho vay, vò trong nhiïìu trûúâng húåp, ngay tûâ àêìucaác doanh nghiïåp khöng quan têm àïën viïåc hoaân traã vöën vay. Àûúåcsûå hêåu thuêîn cuãa caác chñnh khaách, caác doanh nghiïåp naây eáp buöåcngên haâng phaãi cho vay, vaâ ngên haâng thûúâng rêët yïëu nïn khöngthïí chöëng àöëi àûúåc. Khi ngên haâng khöng coân tiïìn àïí cho vay tiïëpnûäa thò hoå chó àún giaãn laâ àïì nghõ ngên haâng trung ûúng cêëp thïmcho hoå söë vöën maâ hoå cêìn. Trûúác àêy, thûúâng thò ngên haâng trungûúng àïìu chêëp thuêån.

Tuy nhiïn, khi laåm phaát leo thang, giúái laänh àaåo cao nhêët cuãachñnh phuã nhêån thêëy rùçng, cêìn phaãi laâm àiïìu gò àoá àïí kiïìm chïë sûåtùng trûúãng cuãa cung tiïìn. Thay vò viïåc cöë gùæng giaán tiïëp kiïím soaáttùng cung tiïìn bùçng viïåc sûã duång cú chïë thõ trûúâng àïí kiïìm chïë sûåtùng lïn trong cú söë tiïìn, chñnh phuã chó àún giaãn ban haânh haån mûáccho vay àöëi vúái caác ngên haâng thûúng maåi. Möîi ngên haâng thûúngmaåi àûúåc pheáp cho vay àïën möåt mûác trêìn nhêët àõnh vaâ khöng àûúåcvûúåt quaá. Laâ möåt biïån phaáp kiïím soaát laåm phaát, qui trònh naây àaähoaåt àöång tûúng àöëi töët. Hai lêìn úã Trung Quöëc, möåt lêìn vaâo nùm



1990 vaâ möåt lêìn vaâo nùm 1995-96, mûác tùng giaá lïn àïën hún 20%möåt nùm àaä àûúåc keáo xuöëng chó coân möåt con söë. Nhûng qui trònhnaây cuäng rêët phi hiïåu quaã. Bêët cûá möåt àïì nghõ vay vöën naâo dûåa trïncaác tiïu chñ sinh lúâi thûúng maåi àïìu bõ neám qua cûãa söí, vaâ vöën vayvêîn àûúåc phên böí theo haån mûác àaä àûúåc ban haânh theo kiïíu haânhchñnh. Qui trònh naây chùèng laâm gò àïí thuã tiïu nguyïn nhên cùn baãngêy ra aáp lûåc laåm phaát: giúái haån ngên saách mïìm àöëi vúái caã doanhnghiïåp nhaâ nûúác lêîn baãn thên ngên haâng thûúng maåi.

Vò thïë, quyïët àõnh caãi caách caã doanh nghiïåp nhaâ nûúác vaâ hïåthöëng ngên haâng laâ thaânh töë thiïët yïëu trong caác nöî lûåc chuyïín sanghïå thöëng quaãn lyá kinh tïë vô mö hiïån àaåi dûåa trïn cú chïë thõ trûúânggiaán tiïëp cuãa Trung Quöëc. Möåt vaâi trong söë nhûäng cú chïë naây,chùèng haån nhû thõ trûúâng traái phiïëu chñnh phuã trong nûúác, àaä àûúåchònh thaânh, ñt ra laâ úã Trung Quöëc. Nïëu giúái haån ngên saách cuãadoanh nghiïåp vaâ ngên haâng thûúng maåi coá thïí àûúåc xiïët laåi thònghiïåp vuå thõ trûúâng múã trïn thõ trûúâng traái phiïëu chñnh phuã seähoaåt àöång àûúåc úã Trung Quöëc, cuäng giöëng nhû noá àaä hoaåt àöång úãcaác nûúác cöng nghiïåp khaác.

Phêìn thaão luêån cho àïën àêy àïìu giaã àõnh rùçng, chñnh saách kinhtïë vô mö úã Trung Quöëc khöng phaãi khùæc phuåc vêën àïì vïì khaã nùngchuyïín àöíi hoaân toaân cuãa àöìng tiïìn Trung Quöëc trong taâi khoaãnvöën. Ngay caã khi àöëi mùåt vúái cuöåc khuãng hoaãng tiïìn tïå chêu AÁ nùm1997-98, dûúâng nhû Trung Quöëc coá thïí chuyïín sang taâi khoaãn vöënhoaân toaân coá khaã nùng chuyïín àöíi maâ khöng cêìn thiïët phaãi phaá giaáàöìng nhên dên tïå cuãa mònh. Dûå trûä ngoaåi tïå lúán cuãa Trung Quöëctrong nùm 1998 vaâ 1999 (154,7 tó àöla tñnh àïën cuöëi nùm 1999) vaâthùång dû taâi khoaãn vaäng lai lúán cuãa nûúác naây khiïën Trung Quöëckhoá coá thïí mêët khaã nùng traã núå nûúác ngoaâi, maâ phêìn lúán nhûängkhoaãn núå naây laåi laâ tñn duång daâi haån. Ngay caã Viïåt Nam, möåt nûúáccoá thêm huåt taâi khoaãn vaäng lai lúán vaâ dûå trûä ngoaåi tïå thêëp, cuängkhöng caãm thêëy toaân böå gaánh nùång cuãa khuãng hoaãng taâi chñnh chêuAÁ. Möåt lyá do laâ àöìng tiïìn cuãa Viïåt Nam khöng coá khaã nùng chuyïínàöíi trong taâi khoaãn vöën.

Nhûng nïëu möåt ngaây naâo àoá trong tûúng lai, Trung Quöëc coá dûå



trûä thêëp, nhiïìu khoaãn núå ngùæn haån hún, vaâ thêm huåt taâi khoaãn vaänglai lúán, thò nguy cú vöën ra ài laâ rêët lúán. Khi àoá, nhûäng yïëu keám cuãangên haâng vaâ doanh nghiïåp Trung Quöëc seä àöí thïm dêìu vaâo nöîihoaãng loaån taâi chñnh àaä quaá nùång nïì. Hïå thöëng ngên haâng TrungQuöëc àang ài theo con àûúâng chñnh phuã chó àõnh cho vay vaâ tó lïånúå khï àoång lúán ngaây möåt chöìng chêët, rêët giöëng vúái caác nûúác àöëitaác nhû Haân Quöëc vaâ Àöng Nam AÁ. Vïì nhiïìu mùåt, caãi caách hïå thöëngngên haâng Trung Quöëc nïëu coá thò cuäng chùèng coá mêëy chuyïín biïënhún so vúái trûúâng húåp cuãa Inàönïxia trûúác khi nöí ra khuãng hoaãng.Do àoá, caãi caách ngên haâng vaâ doanh nghiïåp nhaâ nûúác úã Trung Quöëclaâ àiïìu kiïån tiïn quyïët àïí àöìng nhên dên tïå coá thïí coá khaã nùngchuyïín àöíi hoaân toaân. Caãi caách kiïíu naây cuäng laâ àiïìu kiïån cêìn àöëivúái Viïåt Nam, nhûng Viïåt Nam seä phaãi cuãng cöë tònh traång taâi khoaãnvaäng lai cuãa mònh trûúác khi muöën coá bêët kyâ xem xeát naâo vïì khaãnùng chuyïín àöíi cuãa taâi khoaãn vöën.

Taác àöång cuãa caãi caách àïën tùng trûúãng vaâ cú cêëu kinh tïëTaác àöång cuãa caãi caách àïën tùng trûúãng vaâ cú cêëu kinh tïë

Caãi caách kinh tïë khöng phaãi chó àïí caãi caách. Muåc àñch cuãa nhûäng caãicaách naây laâ àïí thay àöíi töëc àöå tùng trûúãng vaâ cú cêëu cuãa nïìn kinhtïë. Chuáng ta coá thïí noái gò vïì taác àöång cuãa caãi caách úã Trung Quöëc vaâViïåt Nam àïën tùng trûúãng vaâ cú cêëu kinh tïë cuãa hai nûúác naây? Söëliïåu hiïån coá cho pheáp bûúác àêìu coá thïí traã lúâi cêu hoãi naây cho trûúânghúåp cuãa Trung Quöëc. Haån chïë vïì söë liïåu vaâ thúâi gian tûúng àöëingùæn cuãa caãi caách úã Viïåt Nam khiïën viïåc àaánh giaá taác àöång cuãa caãicaách mang tñnh suy àoaán nhiïìu hún.

Taác àöång cuãa caãi caách àïën cú cêëu ngaânh cuãa Trung Quöëc coá thïíthêëy roä qua söë liïåu trong Hònh 6.2. Quyïët àõnh cuãa Trung Quöëc àitheo mö hònh Liïn Xö àaä laâm tó troång cuãa cöng nghiïåp nùång tùngnhanh trong nhûäng nùm 50, nhanh hún rêët nhiïìu so vúái bêët cûá núinaâo khaác úã Àöng vaâ Àöng Nam AÁ úã mûác thu nhêåp bònh quên àêìungûúâi tûúng àûúng. Sai lêìm cuãa Àaåi Nhaãy voåt (1958-60) vaâ viïåcLiïn Xö chêëm dûát viïån trúå taâi chñnh nùm 1960 àaä dêîn àïën sûå tùngmaånh hún nûäa möåt caách àêìy nghõch lyá trong tó troång cuãa cöngnghiïåp nùång.



Sau khi kïët thuác quaá trònh phuåc höìi tûâ chuã trûúng Àaåi Nhaãy voåt,cöng nghiïåp nheå àaä lêëy laåi àûúåc möåt phêìn tó troång cuãa noá tûâ trûúácNhaãy voåt - vaâ tó troång naây vêîn tùng nheå trong thúâi kyâ höîn loaån cuãaCaách maång Vùn hoaá nhûäng nùm 60. Sau àoá, võ trñ chuã àaåo cuãa cöngnghiïåp nùång àûúåc phuåc höìi trong thêåp niïn 70 yïn aã vaâ keáo daâi choàïën khi bùæt àêìu thúâi kyâ caãi caách. Bûúác vaâo thúâi kyâ caãi caách, TrungQuöëc àaä coá möåt nöî lûåc saáng suöët àïí chuyïín maånh àêìu tû vaâo cöngnghiïåp nheå. Trong nhûäng nùm àêìu cuãa thúâi kyâ caãi caách, tó troång cuãacöng nghiïåp nheå laåi tùng lïn, nhûng sau àoá chûäng laåi. Tûâ nùm1985-86 trúã ài, tó troång cuãa hai ngaânh naây chó dao àöång nhoã, vaâ sûåcên bùçng giûäa hai khu vûåc coá leä àaä phaãn aánh aãnh hûúãng cuãa sûåchuyïín dõch do caác lûåc lûúång thõ trûúâng, hún laâ möåt nöî lûåc theokiïíu chó àaåo têåp trung nhùçm àêíy maånh khu vûåc naây hún khu vûåckia. Àïën nùm 1988, khi töíng saãn phêím quöëc nöåi (GNP) trïn àêìungûúâi cuãa Trung Quöëc àaåt vaâ vûúåt mûác 2.000 àöla, tñnh theo nganggiaá sûác mua, thò tó troång cuãa cöng nghiïåp nheå vaâ cöng nghiïåp nùångàaä tûúng àûúng vúái tó troång úã caác nûúác khaác trong vuâng khi coá mûácthu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi bùçng 2.000 àöla15.


Hònh 6.2 Tó troång cöng nghiïåp nùång vaâ cöng nghiïåp nheå Trung QuöëcHònh 6.2 Tó troång cöng nghiïåp nùång vaâ cöng nghiïåp nheå Trung Quöëc

Tó troång cuãa khu vûåc (phêìn trùm)

Cöng nghiïåp nheåCöng nghiïåpnùång


Vò thïë, khi àêët nûúác chuyïín sang nïìn kinh tïë thõ trûúâng, cú cêëungaânh cuãa Trung Quöëc àaä thay àöíi giöëng nhû úã caác nïìn kinh tïë thõtrûúâng khaác trong vuâng. Möëi tûúng quan naây khöng nhêët thiïët coátñnh nhên quaã, nhûng vai troâ ngaây caâng tùng cuãa caác lûåc lûúång thõtrûúâng úã Trung Quöëc laâ caách giaãi thñch logic nhêët cho kïët quaã naây.Trong nïìn kinh tïë thõ trûúâng, saãn xuêët ra sùæt theáp vaâ maáy moác chóàïí nhùçm muåc àñch chñnh laâ saãn xuêët ra nhiïìu sùæt theáp vaâ maáy moáchún nûäa khöng coân yá nghôa gò. Suy cho cuâng, ngûúâi tiïu duâng phaãiàûúåc lúåi, vaâ àiïìu àoá coá nghôa laâ coá nhiïìu saãn phêím cöng nghiïåpnheå hún.

Caãi caách coá taác àöång nhû thïë naâo àïën tñnh hiïåu quaã? Chûúng naâychuã yïëu baân vïì lônh vûåc cöng nghiïåp vaâ dõch vuå hiïån àaåi, nhûngcuäng seä rêët hûäu ñch nïëu bùæt àêìu cuöåc thaão luêån vïì taác àöång cuãa caãicaách àïën nùng suêët bùçng caách nhòn vaâo töíng thïí nïìn kinh tïë. Möåtnguyïn nhên quan troång àïí bùæt àêìu úã têìm töíng húåp nhû vêåy laâ caácsöë liïåu thöëng kï hiïån coá cho pheáp noái lïn àûúåc àiïìu gò àoá tûúng àöëihïå thöëng úã cêëp àöå naây, trong khi caác con söë chi tiïët hún laåi thûúângkhöng sùén coá. Caác söë liïåu liïn quan àûúåc trònh baây trong Baãng 6.2.Kïët quaã tñnh toaán theo phûúng phaáp haåch toaán tùng trûúãng chothêëy, caãi caách àaä mang laåi nhûäng thay àöíi tñch cûåc lúán lao vaâ laâmtùng àaáng kïí àoáng goáp cuãa viïåc tùng nùng suêët nhên töë töíng húåp.

Möåt khaác biïåt khaác giûäa tñnh toaán theo phûúng phaáp haåch toaántùng trûúãng trong chûúng naây vaâ kïët quaã tñnh toaán cuãa nhûängngûúâi khaác cuäng duâng phûúng phaáp naây laâ, úã àêy, chuáng töi àaä cöëgùæng phên kyâ thaânh nhûäng thúâi kyâ phaãn aánh sûå khaác biïåt cùn baãntrong chñnh saách vaâ àûúâng löëi. Cuå thïí, töi àaä quan saát thaânh tûåu cuãanïìn kinh tïë trong nhiïìu giai àoaån tiïìn caãi caách, vaâ sau àoá, taách thúâikyâ hêåu caãi caách nùm 1978 thaânh hai thêåp kyã taách biïåt. Thúâi kyâ caãicaách thûá nhêët bùæt àêìu vúái nhûäng cuöåc caãi caách nöng nghiïåp vaâ nöngthön, göìm caã nhûäng nöî lûåc àêìu tiïn nhùçm caãi caách cöng nghiïåp,tñnh àïën àêìu kyâ laåm phaát nùm 1998. Giai àoaån caãi caách thûá hai bùætàêìu vúái phaãn ûáng thêån troång trûúác laåm phaát vaâ cuöåc biïíu tònh cuãasinh viïn taåi Quaãng trûúâng Thiïn An Mön, vaâ chûáa àûång caác sûåkiïån cho àïën hïët giai àoaån àêìu cuãa khuãng hoaãng taâi chñnh chêu AÁ,




Baãng 6.2 Nguöìn göëc tùng trûúãng cuãa Trung Quöëc, 1952-98Baãng 6.2 Nguöìn göëc tùng trûúãng cuãa Trung Quöëc, 1952-98

Töëc àöå tùng trûúãngTöëc àöå tùng trûúãng Tó troång trong thu nhêåp quöëc dênTó troång trong thu nhêåp quöëc dên

Ngên saách nhênNgên saách nhênNùmNùm GDPGDPaa VöënVöënbb Viïåc laâmViïåc laâmcc töë töíng húåptöë töíng húåp Lao àöångLao àöång VöënVöën

1952–57 6,2 4,81 2,78 2,608 0,6 0,41958–65 1,52 5,49 2,37 -2,098 0,6 0,41966–78 5 8,07 2,63 0,194 0,6 0,41979–88 9,9 10,1 3,07 4,018 0,6 0,41989–98 I 9,37 9,15 2,56 4,174 0,6 0,41989–98 II 9,08 9,15 2,56 3,884 0,6 0,41952–78 4,14 6,64 2,58 -0,064 0,6 0,41979–98 9,71 9,64 2,94 4,09 0,6 0,4

a. Töëc àöå tùng GDP àûúåc ruát tûâ caác söë liïåu chñnh thûác, trûâ ûúác tñnh II cho giai àoaån 1989-98,trong àoá àaä giaã àõnh töëc àöå tùng GDP nùm 1978 laâ 5%, vò moåi ngûúâi àïìu tin rùçng söë liïåuGDP chñnh thûác nùm 1998 cuãa Trung Quöëc àaä phoáng àaåi töëc àöå tùng trûúãng vaâ vò möåt söënöî lûåc tñnh toaán gêìn àêy vïì töëc àöå tùng trûúãng khaác àaä cho thêëy töëc àöå tùng trûúãng thûåccoá leä gêìn 5% hún. Söë liïåu vïì töëc àöå tùng trûúãng caác giai àoaån khaác khöng giöëng nhû söëliïåu àaä coá trong taâi liïåu chñnh thûác vò GDP theo ngaânh cuãa Trung Quöëc àûúåc tñnh laåi theogiaá nùm 1990. Qui trònh naây àaä loaåi boã töëc àöå tùng trûúãng cao cuãa nhûäng nùm trûúác caãicaách, maâ nhûäng söë liïåu àoá tñnh àûúåc dûåa vaâo möåt cú cêëu giaá àaä quaá coi troång ngaânh cöngnghiïåp tùng trûúãng cao. Giaá nùm 1990 gêìn vúái giaá thõ trûúâng thûåc tïë hún caác mûác giaá trûúácàêy vöën àaä àûúåc duâng trong hïå thöëng kïë hoaåch hoaá têåp trung.

b. Töëc àöå tùng trûä lûúång vöën àûúåc tñnh toaán bùçng phûúng phaáp töìn kho vônh viïîn. Töíng mûáctaåo vöën nöåi àõa theo giaá hiïån haânh àûúåc qui àöíi sang giaá cöë àõnh bùçng caách sûã duång chósöë giaá xuêët xûúãng trûúác àêy cho caác saãn phêím cöng nghiïåp cuâng nùm cho caác nùm sau1978. Vúái nhûäng nùm trûúác àoá, sûã duång chó söë giaãm phaát giaá saãn phêím hiïån vêåt cho ngaânhcöng nghiïåp. Chó söë giaãm phaát cho trûä lûúång vöën hoùåc töíng mûác taåo vöën khöng coá. Giaãmphaát laâ vêën àïì nghiïm troång hún àöëi vúái thúâi kyâ sau 1978, vò giaá trûúác àoá thay àöíi rêët chêåm.

c. Töëc àöå tùng lao àöång laâ tñnh toaán chñnh thûác vïì töëc àöå tùng viïåc laâm. Khöng coá söë liïåu vïìsöë giúâ laâm viïåc thûåc thuå.

d. Tó troång vöën vaâ lao àöång trong thu nhêåp quöëc dên àûúåc giaã àõnh trïn cú súã tñnh toaán tûâ caácnïìn kinh tïë khaác coá trònh àöå phaát triïín gêìn tûúng tûå. Kïët quaã, nhêët laâ sûå thay àöíi nùng suêëtnhên töë töíng húåp tûâ thúâi kyâ trûúác sang thúâi kyâ sau, khöng nhaåy caãm lùæm vúái ûúác tñnh vïì tótroång naây, mùåc duâ tó troång lao àöång cao coá laâm tùng nùng suêët nhên töë töíng húåp trong moåithúâi kyâ vaâ ngûúåc laåi.

Nguöìn: Söë liïåu àûúåc lêëy tûâ caác nguöìn thöëng kï chñnh thûác cuãa Trung Quöëc, vúái möåt vaâi ngoaåilïå nhoã àaä àûúåc nïu chi tiïët trong phêìn ghi chuá.


vúái möåt thúâi gian buâng nöí kinh tïë úã giûäa.ÚÃ cêëp töíng thïí, caãi caách sau nùm 1978 àaä coá aãnh hûúãng maånh vaâ

tûác thò àïën tùng nùng suêët. Nùng suêët nhên töë töíng húåp àaä tùng tûâcon söë êm àïën chiïëm hún 4% mûác tùng trûúãng haâng nùm trong töëcàöå tùng GNP. Khi caác cuöåc caãi caách àõnh hûúáng thõ trûúâng àûúåcduy trò thò nùng suêët nhên töë töíng húåp tiïëp tuåc tùng, nhêët laâ trongthêåp niïn 90, khi cuöëi cuâng caác nhaâ laänh àaåo Trung Quöëc cuäng àaätûå cam kïët xêy dûång nïìn kinh tïë thõ trûúâng. Kïët quaã naây, thïí hiïånroä raâng qua caác söë liïåu, gêy nhiïìu tranh caäi khiïën chuáng ta phaãiphên tñch sêu hún nhûäng ûúác tñnh thö naây àïí cöë gùæng tòm hiïíu vòsao chuáng ta coá àûúåc nhûäng kïët quaã àoá.

Trong möåt söë nhoám, coá quan àiïím phöí biïën cho rùçng, thaânh tûåucuãa Àöng AÁ khöng phaãi àûúåc xêy dûång trïn sûå tùng nùng suêët maâlaâ sûå tùng nhanh caác àêìu vaâo vöën vaâ lao àöång16. Nhûäng ngûúâi cûåcàoan theo quan àiïím naây coân cho rùçng, tùng trûúãng cuãa Àöng AÁ rêëtgiöëng vúái Liïn Xö trong giai àoaån àêìu vaâ coá nguy cú seä chõu chungsöë phêån. Liïåu Trung Quöëc coá phaãi laâ möåt ngoaåi lïå, hoùåc kinhnghiïåm cuãa Trung Quöëc coá giöëng vúái caác nûúác khaác úã Àöng AÁ haykhöng? Töët nhêët laâ haäy bùæt àêìu bùçng viïåc raâ soaát laåi xem chuáng taàaä biïët gò vïì khaã nùng hiïåu chónh caác tñnh toaán trïn cho Trung Quöëcàïí coá thïí àûa ra nhûäng kïët luêån búát gay gùæt hún vïì taác àöång cuãanùng suêët àïën tùng trûúãng17.

Àêìu tiïn, tñnh toaán cuãa töi khöng tñnh àïën sûå nêng cao chêëtlûúång cuãa lûåc lûúång lao àöång. Coá söë liïåu àïí ûúác tñnh töëc àöå tùngchêët lûúång cuãa lûåc lûúång lao àöång, nhûng cöng viïåc àoá vûúåt quaákhuön khöí cuãa chûúng naây. Trònh àöå hoåc vêën roä raâng àaä àûúåc caãithiïån úã Trung Quöëc trong nhiïìu nùm, nhûng phêìn lúán sûå caãi thiïånvïì lûúång êëy àïìu diïîn ra trûúác nùm 1978. Thñ duå, söë hoåc sinh nhêåphoåc caác trûúâng phöí thöng trung hoåc nùm 1996 vaâ nùm 1978 laâ nhûnhau (söë ngûúâi trong àöå tuöíi cuäng giaãm do kïët quaã cuãa chûúngtrònh kïë hoaåch hoaá gia àònh). Söë ngûúâi nhêåp hoåc cêëp tiïíu hoåc cuängdiïîn ra tûúng tûå. Chó coá söë sinh viïn àaåi hoåc laâ múã röång nhanhchoáng trong thúâi kyâ caãi caách, nhûng söë lûúång nhêåp hoåc àoá chó chiïëmchûa àïën 5% söë ngûúâi trong àöå tuöíi tûúng ûáng, tñnh àïën giûäa thêåp



niïn 90. Vò thïë, bêët kyâ cöë gùæng naâo àïí giaãi thñch tùng trûúãng bùçngsûå caãi thiïån trong chêët lûúång lûåc lûúång lao àöång àïìu phaãi dûåa vaâoluêån cûá vïì sûå nêng cao chêët lûúång giaáo duåc. Hiïín nhiïn laâ àaä coá sûånêng cao chêët lûúång giaáo duåc, vaâ úã nhiïìu khña caånh, chuáng laâ kïëtquaã trûåc tiïëp cuãa caãi caách kinh tïë, nhûng khoá coá thïí ào lûúâng sûånêng cao chêët lûúång kiïíu naây.

Sûå chuyïín dõch lao àöång tûâ caác cöng viïåc coá nùng suêët thêëptrong nöng nghiïåp sang nhûäng cöng viïåc coá nùng suêët cao húnnhiïìu trong khu vûåc thaânh thõ hoùåc trong caác xñ nghiïåp hûúng trêëncuäng coá thïí àûúåc xem nhû möåt sûå nêng cao chêët lûúång lao àöång,hoùåc theo caách laâm cuãa Edward Dennison, laâ lúâi giaãi thñch cho sûåtùng lïn cuãa nùng suêët nhên töë töíng húåp. Trong hai thêåp kyã bùætàêìu tûâ nùm 1978 vaâ kïët thuác nùm 1998, viïåc laâm nöng nghiïåp àaägiaãm tûâ 71% xuöëng coân 50% töíng viïåc laâm18. Noái caách khaác, trongtöíng söë lao àöång tùng thïm cuãa Trung Quöëc tûâ nùm 1978 àïën nùm1998 laâ 298 triïåu ngûúâi, thò hún 230 triïåu laâ laâm viïåc ngoaâi khu vûåcnöng nghiïåp. Nhûäng viïåc laâm cöng nghiïåp vaâ dõch vuå naây coá thïíchûa chùæc àaä laâ viïåc laâm coá nùng suêët cao, nïëu chó quan saát bònhthûúâng. Tuy nhiïn, nïëu khöng thò lûåa choån khaác cuãa nhûäng cöngnhên naây chó laâ cuâng nhau chia seã nhûäng hoaåt àöång coá nùng suêëtcûåc kyâ thêëp trong nöng nghiïåp, vöën hiïån àaä coá túái 100 triïåu ngûúâilao àöång, tûác laâ nhiïìu hún so vúái con söë cêìn thiïët àïí duy trò saãnlûúång nöng nghiïåp19.

Khöng mêëy ai hoaâi nghi vïì viïåc trûä lûúång vöën àaä coá nhûäng caãithiïån to lúán, vaâ möåt phêìn trong nhûäng caãi thiïån àoá laåi khöng àûúåcphaãn aánh trong caác ûúác tñnh àûúåc sûã duång àïí tñnh ra caác con söëtrong Baãng 6.2. Möåt sûå caãi thiïån roä rïåt laâ viïåc chuyïín sang phuåthuöåc nhiïìu hún vaâo maáy moác thiïët bõ nhêåp khêíu so vúái trong thúâikyâ “tûå cêëp tûå tuác” trûúác nùm 1977. Viïåc phaãn aánh àûúåc hïët taác àöångcuãa nhûäng tû liïåu saãn xuêët nhêåp khêíu naây khoá coá thïí thûåc hiïånàûúåc, vò rêët nhiïìu nhûäng haâng hoaá nhêåp khêíu àoá chùèng nhûäng coáchêët lûúång cao hún maâ coân reã hún, möåt khi Trung Quöëc coá àuã lûúångngoaåi tïå cêìn thiïët. Nhûng viïåc tùng maånh nhêåp khêíu haâng hoaá tûliïåu saãn xuêët vûâa laâ muåc tiïu chñnh vûâa laâ kïët quaã trûåc tiïëp cuãa caác



cuöåc caãi caách. Ñt nhêët thò cuäng coá thïí khùèng àõnh chùæc chùæn rùçng, caãicaách cuäng laâm tùng nùng suêët chùèng keám gò viïåc àún thuêìn tñch luäythïm àêìu vaâo.

Vò thïë, nùng suêët nhên töë töíng húåp, duâ coá àûúåc àiïìu chónh haykhöng, cuäng àaä giaãi thñch àûúåc nhiïìu àiïìu cho mûác tùng trûúãngGNP cao hún cuãa Trung Quöëc trong thúâi kyâ caãi caách. Töëc àöå tùngnùng suêët nhên töë töíng húåp khöng ngûâng nêng lïn cuäng rêët àaánglûu yá, vaâ noá khaác vúái trûúâng húåp cuãa Haân Quöëc hay Àaâi Loan. ÚÃHaân Quöëc vaâ Àaâi Loan, giai àoaån tùng trûúãng cao bùæt àêìu bùçng sûåtùng töëc maånh meä cuãa nùng suêët tûâ 5 àïën 7 nùm. Nhûng sau àoá,tùng trûúãng nùng suêët nhên töë töíng húåp àaä giaãm, vaâ phêìn lúán sûåtùng trûúãng cao trong hai nïìn kinh tïë naây trong möåt hoùåc hai thêåpkyã túái seä nhúâ töíng mûác taåo vöën gia tùng20. Taåi sao trûúâng húåp cuãaTrung Quöëc laåi khaác biïåt nhû thïë? Trung Quöëc, Àaâi Loan vaâ HaânQuöëc khöng tiïën haânh nhiïìu hoaåt àöång nghiïn cûáu vaâ triïín khai(R&D) trong nhûäng thêåp niïn àêìu cuãa thúâi kyâ tùng trûúãng nhanh.Do àoá, sûå khaác nhau trong hònh thaái chi tiïu cho R&D khöng phaãilaâ nguyïn nhên. Möåt caách giaãi thñch coá sûác thuyïët phuåc vïì sûå khaácnhau naây laâ Trung Quöëc trong thúâi kyâ phaát triïín theo mö hònh cuãaStalin àaä ài chïåch rêët xa khoãi con àûúâng phaát triïín hiïåu quaã nhêët.Vò thïë, cú höåi àïí Trung Quöëc nêng cao nùng suêët seä phong phuá húnnhiïìu trûúâng húåp cuãa Àaâi Loan vaâ Haân Quöëc. Tùng trûúãng nùngsuêët nhên töë töíng húåp úã Trung Quöëc trong saáu nùm àêìu tiïn cuãathúâi kyâ caãi caách (1979-84) laâ do sûå buâng nöí cuãa nöng nghiïåp tiïëp sauphong traâo phi têåp thïí hoaá mang laåi. Sau nùm 1984, nöng nghiïåp àaätùng chêåm dêìn, nhûng nöî lûåc caãi caách cöng nghiïåp àaä bùæt àêìu vaâlaâm cho saãn lûúång cuãa caác xñ nghiïåp hûúng trêën tùng maånh. Bùæt àêìutûâ nùm 1992 vúái chuyïën ài nöíi tiïëng cuãa Àùång Tiïíu Bònh àïën QuaãngÀöng, Trung Quöëc àaä hoaân toaân quyïët têm hoaân thaânh viïåc chuyïínhûúáng sang hïå thöëng thõ trûúâng. Caác cuöåc caãi caách tiïëp theo àaä duytrò töëc àöå tùng nùng suêët nhên töë töíng húåp, ñt nhêët cuäng cho àïëntrûúác cuöåc khuãng hoaãng taâi chñnh chêu AÁ, vaâ nùm 1998, tùng trûúãngcuãa Trung Quöëc àaä chêåm laåi.

Möåt caách nhòn khaác àöëi vúái hiïån tûúång naây bùæt àêìu tûâ möåt àiïìu



cho rùçng mûác taåo vöën noái chung, tñnh bùçng tó troång trong GDP, úãTrung Quöëc àaä cûåc kyâ cao trong 10 nùm trûúác caãi caách. Trong thúâigian tûâ nùm 1970 àïën 1978, mûác taåo vöën noái chung cuãa Trung Quöëctrung bònh möåt nùm bùçng 35% töíng saãn phêím quöëc nöåi (TrungQuöëc, UÃy ban Thöëng kï Quöëc gia 1999a: 6). Mûác taåo vöën chungbònh quên trong thêåp kyã tiïëp theo (1979-88) laâ 36%. Vò thïë, khaác vúáiÀaâi Loan vaâ Haân Quöëc, bùçng nhûäng nöî lûåc cuãa nhaâ nûúác àïí kiïìmchïë thu nhêåp vaâ tiïu duâng,Trung Quöëc àaä coá àûúåc mûác àêìu tû rêëtcao trûúác khi bùæt àêìu caãi caách, nhûng phêìn lúán sûå àêìu tû àoá àaä bõlaäng phñ. Traái laåi, Àaâi Loan vaâ Haân Quöëc coá mûác àêìu tû thêëp, caãtrûúác vaâ ngay sau khi bùæt àêìu caãi caách. Caãi caách àaä laâm tùng trûúãngnùng suêët cao hún, vaâ àiïìu naây àaä thuác àêíy mûác àêìu tû tùng lïn.

Caác nghiïn cûáu vïì ngaânh cöng nghiïåp dûåa trïn caác söë liïåu chitiïët hún cuäng àaä cho thêëy, ñt ra laâ möåt phêìn trong mûác tùng nùngsuêët nhên töë töíng húåp trong möåt nïìn kinh tïë noái chung laâ do sûåtùng lïn cuãa nùng suêët nhên töë töíng húåp trong baãn thên ngaânh cöngnghiïåp21. Theo quan àiïím cuãa chûúng naây thò nhûúåc àiïím cuãa têët caãcaác nghiïn cûáu àoá laâ chó quan têm àïën giai àoaån caãi caách sau nùm1978, phêìn lúán laâ vò thiïëu caác söë liïåu chi tiïët vïì àêìu vaâo cêìn coá àöëivúái caác giai àoaån trûúác àoá. Cuäng coá sûå khaác biïåt rêët lúán trong caáckïët quaã nghiïn cûáu, ñt nhêët laâ giûäa hai nghiïn cûáu sau, vïì kïët quaãhoaåt àöång cuãa cöng nghiïåp quöëc doanh.

Phaát hiïån chñnh cuãa Jefferson, Rawski vaâ Zheng (1992) laâ têët caãcaác khu vûåc cöng nghiïåp (phên loaåi theo hònh thûác súã hûäu) àïìu coámûác tùng trûúãng nùng suêët nhên töë töíng húåp dûúng trong suöët thúâikyâ 1980-92. Tuy nhiïn, mûác tùng nùng suêët nhên töë töíng húåp cuãacaác xñ nghiïåp hûúng trêën vaâ caác doanh nghiïåp têåp thïí khaác coân caohún nhiïìu, hún gêëp àöi, so vúái mûác tùng nùng suêët nhên töë töínghúåp cuãa caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp quöëc doanh. Woo vaâ caác taácgiaã khaác (1994) nhêët trñ rùçng, nùng suêët nhên töë töíng húåp trong khuvûåc têåp thïí cao, nhûng hoå khöng àöìng yá vúái kïët luêån cho rùçng nùngsuêët nhên töë töíng húåp cuãa caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp quöëcdoanh laâ dûúng22. Söë liïåu cuãa Li chó bao göìm giai àoaån 1981-87,nhûng chuáng àûúåc chia nhoã theo ngaânh cöng nghiïåp chûá khöng



phaãi theo hònh thûác súã hûäu (Li vaâ caác taác giaã khaác, 1993). Trongnhûäng tñnh toaán naây, nùng suêët nhên töë töíng húåp cuãa 18 trong söë 24ngaânh cöng nghiïåp laâ dûúng, vúái ngaânh chïë taåo maáy moác vaâphûúng tiïån vêån taãi coá töëc àöå tùng nùng suêët nhên töë töíng húåp caonhêët23. Ngaânh coá töëc àöå tùng nùng suêët nhên töë töíng húåp êm lúán laâàöång cú àiïån, bûu chñnh viïîn thöng vaâ saãn xuêët thuöëc laá. Nùng suêëtcuãa ngaânh khai khoaáng tùng khöng àaáng kïí, nhûng nhû trongtrûúâng húåp cuãa ngaânh dêìu khñ vaâ kim loaåi maâu, cuäng khöng giaãmnhiïìu. Cuöëi cuâng, Xiao vaâ caác taác giaã khaác àaä sûã duång kïët quaã cuãamöåt cuöåc àiïìu tra doanh nghiïåp lúán thûåc hiïån nùm 1995-97 àïí àolûúâng nùng suêët nhên töë töíng húåp, theo hònh thûác súã hûäu vaâ theo caãphên loaåi ngaânh cöng nghiïåp (Xiao vaâ caác taác giaã khaác, 1998). Cuöåcàiïìu tra cuãa hoå àaä cho thêëy, tó lïå söë doanh nghiïåp tû nhên vaâ àêìutû nûúác ngoaâi coá nùng suêët nhên töë töíng húåp cao lúán hún tó lïå naâycuãa doanh nghiïåp quöëc doanh vaâ têåp thïí, nhûng khi so saánh giûäacaác ngaânh thò ngaânh coá thaânh tñch töët nhêët laåi laâ nhûäng ngaânh docaác cöng ty àöåc quyïìn lúán cuãa nhaâ nûúác chi phöëi, nhû dêìu khñ haythuöëc laá.

Nhûäng nghiïn cûáu naây vïì kïët quaã hoaåt àöång cuãa ngaânh cöngnghiïåp khöng höî trúå àûúåc laâ bao cho quan àiïím cho rùçng, caãi caáchseä laâm nêng cao thaânh tñch hoaåt àöång cöng nghiïåp. Bùçng chûáng töëtnhêët cho quan àiïím naây laâ töëc àöå tùng nùng suêët cao trong khu vûåcsúã hûäu têåp thïí, möåt àiïìu tûúng phaãn vúái caác doanh nghiïåp quöëcdoanh. Àaáng tiïëc, chuáng ta khöng thïí noái gò vïì sûå thay àöíi nùngsuêët tûâ sau khi chia tay vúái chiïën lûúåc phaát triïín theo kiïíu Stalin cuãathúâi kyâ trûúác nùm 1979 vò thiïëu söë liïåu phên nhoã úã mûác cêìn thiïët.

Thúâi kyâ caãi caách cuãa Viïåt Nam ngùæn hún nhiïìu so vúái TrungQuöëc, vaâ söë liïåu cêìn àïí àûa ra àûúåc nhûäng tñnh toaán àaáng tin cêåyvïì tùng trûúãng trûä lûúång vöën vaâ tùng nùng suêët nhên töë töíng húåpcuäng chûa coá. Nhûäng söë liïåu haån heåp hiïån coá àaä àûúåc sûã duång àïíàûa ra caác ûúác tñnh nhû àaä nïu trong Baãng 6.3. Nhû söë liïåu trongbaãng naây àaä thïí hiïån, tuy nhêån àûúåc sûå viïån trúå to lúán cuãa Liïn Xö,nhûng tùng trûúãng kinh tïë cuãa Viïåt Nam trong giai àoaån trûúác caãicaách rêët chêåm, vaâ tùng trûúãng nùng suêët nhên töë töíng húåp khöng



àaáng kïí. Bònh quên àêìu ngûúâi, vúái dên söë tùng 2% möåt nùm (1976-90), tùng trûúãng thûåc tïë chó vaâo khoaãng 1% möåt nùm, vaâ ûúác tñnhnaây vêîn coân coá thïí quaá cao vò noá phuå thuöåc vaâo mûác àöå tin cêåyàaáng ngúâ trong söë liïåu vïì töëc àöå tùng trûúãng tûúng àöëi cao àûúåccöng böë cho àêìu thêåp niïn 80. Trong nhûäng nùm 90, nhû moåi ngûúâiàïìu biïët, tùng trûúãng GDP àaä àaåt trònh àöå cuãa Àöng AÁ, nhûng phêìnlúán sûå tùng trûúãng àoá laâ nhúâ töëc àöå tùng trûä lûúång vöën, thêåm chñcoân àaåt mûác cao hún. Tùng trûúãng nùng suêët nhên töë töíng húåp coátùng, nhû chuáng ta coá thïí dûå kiïën khi nïìn kinh tïë múã cûãa vaâ dûåanhiïìu hún vaâo caác lûåc lûúång thõ trûúâng, nhûng vúái mûác àöå thêëp húnso vúái Trung Quöëc trong giai àoaån àêìu caãi caách24. Nïëu phên tñchtrong chûúng naây laâ àuáng thò ngay caã mûác tùng nùng suêët naây cuängseä khöng bïìn vûäng, trûâ phi Viïåt Nam kiïn quyïët hún trong viïåcgiaãm búát caác raâo caãn àöëi vúái àêìu tû vaâo khu vûåc ngoaâi quöëc doanh.Töëc àöå tùng trûúãng úã Viïåt Nam trong nùm 1998 vaâ 1999 àaä giaãmmaånh so vúái nhûäng nùm àêìu ngay sau caãi caách, vaâ dûúâng nhû nùngsuêët nhên töë töíng húåp cuäng giaãm, nhûng chuáng töi khöng coá söë liïåucêìn thiïët cuãa viïåc taåo vöën àïí ûúác tñnh nùng suêët nhên töë töíng húåp.

Vò thïë, söë liïåu vïì nùng suêët khöng höî trúå àûúåc nhiïìu cho phêntñch àõnh tñnh vïì caãi caách kinh tïë trong khu vûåc cöng nghiïåp vaâ dõchvuå hiïån àaåi cuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam. Caác cuöåc caãi caách àaä taåora sûå khaác biïåt to lúán. ÚÃ Trung Quöëc, sûå khaác biïåt naây thïí hiïån chuãyïëu úã chöî nùng suêët nhên töë töíng húåp tùng. ÚÃ Viïåt Nam, viïåc múãcûãa nïìn kinh tïë cho caác nûúác coá àöìng tiïìn chuyïín àöíi àaä laâm tùngmûác àêìu tû caã tûâ nguöìn trong nûúác vaâ ngoaâi nûúác, nhûng mûác àöåcaãi thiïån tñnh hiïåu quaã, nhêët laâ ngoaâi khu vûåc nöng nghiïåp, coân rêëtkhiïm töën.

Tuy nhiïn, caã hai nûúác àïìu khöng thïí chó dûåa vaâo nhûäng thaânhtûåu trong quaá khûá nïëu muöën duy trò töëc àöå tùng trûúãng cao cuãanhûäng nùm 90. Trong trûúâng húåp Viïåt Nam, thúâi kyâ coá thïí dïî daângtùng saãn lûúång quöëc dên àaä tröi qua. Thúâi kyâ dïî daâng tùng nùngsuêët úã Trung Quöëc coá thïí cuäng àaä tröi qua nöët. Viïåc nùng suêët nöngnghiïåp àöåt ngöåt tùng maånh laâ cêu chuyïån möåt thúâi vaâ àaä kïët thuác



sau nùm 1984. Sau àoá, xñ nghiïåp hûúng trêën àoáng vai troâ chuã àaåotrong viïåc duy trò tùng trûúãng GDP cao trong thêåp kyã tiïëp theo, vaâkïë àoá laâ sûå tiïëp tuåc tùng trûúãng nhúâ tùng cûúâng nhanh choáng àêìutû trûåc tiïëp nûúác ngoaâi àêìu thêåp niïn 90 vaâ xuêët khêíu àaåt töëc àöåtùng trûúãng cao. Viïåc àêíy maånh caãi caách thõ trûúâng sau chuyïënthùm miïìn Nam cuãa Àùång Tiïíu Bònh nùm 1992 coá thïí taåm thúâi nêngcao hún nûäa tùng trûúãng nùng suêët. Nïëu nhiïìu trong söë nhûäng cuöåccaãi caách laâm tùng nùng suêët tiïëp tuåc phaát huy taác duång, nhû nhiïìukhaã nùng seä xaãy ra, thò lêìn nêng mûác nùng suêët cao vaâ tùng trûúãngGDP tiïëp theo seä bùæt nguöìn tûâ àêu? Khoá coá khaã nùng noá seä bùætnguöìn tûâ caác chûúng trònh phaát triïín cú súã haå têìng theo chó àaåo cuãanhaâ nûúác nhû trong nùm 1998 vaâ 1999, tuy nhiïn, hy voång laâ nhûängcú súã haå têìng múái seä laâm àûúåc àiïìu àoá. Noá seä phaãi bùæt nguöìn tûâ nöåiböå baãn thên caác doanh nghiïåp, nhûng vêîn chûa roä liïåu caác doanhnghiïåp trong khu vûåc cöng nghiïåp vaâ taâi chñnh cuãa Trung Quöëc coásùén saâng àaãm nhêån vai troâ naây khöng.


Baãng 6.3 Nguöìn göëc tùng trûúãng úã Viïåt Nam, 1976-96Baãng 6.3 Nguöìn göëc tùng trûúãng úã Viïåt Nam, 1976-96

Töëc àöå tùng saãn Töëc àöå tùng saãn Töëc àöå tùng trûúãngTöëc àöå tùng trûúãngphêím xaä höåi roângphêím xaä höåi roâng Nùng suêët Nùng suêët (1975-90) vaâ GDP(1975-90) vaâ GDP nhên töënhên töë

Thúâi kyâThúâi kyâ (1990-96)(1990-96) VöënVöën Lao àöångLao àöång töíng húåptöíng húåp

1976–80 0,4 5,4 – –1980–86 6,4 1,9 – –1986–90 3,3 3,3 3,1 0,11990–96 8,4 10,4 2,7 2,6

Nguöìn: Caác söë liïåu cuãa Viïåt Nam àïí tñnh toaán theo phûúng phaáp haåch toaán tùng trûúãng kiïíunaây rêët haån chïë. Söë liïåu vïì GDP chó coá tûâ nùm 1990 trong caác taâi liïåu cuãa Töíng cuåc Thöëngkï Viïåt Nam (1997) vaâ caác êën phêím cuãa Ngên haâng Thïë giúái. Söë liïåu cho caác nùm trûúác àûúåclêëy tûâ Töíng cuåc Thöëng kï (1991), trong àoá coá caác söë liïåu cho nhûäng nùm trûúác 1986. Tuynhiïn, àoá laâ söë liïåu vïì töíng saãn phêím xaä höåi roâng vaâ tñch luäy, chûá khöng phaãi GDP vaâ mûáctaåo vöën. Söë liïåu tñch luyä cuãa Viïåt Nam dûúâng nhû àaä àaánh giaá thêëp mûác taåo vöën, vò vêåy cêìnmöåt söë giaã àõnh àïí àiïìu chónh söë liïåu. Tó troång cuãa lao àöång vaâ vöën trong thu nhêåp quöëc dêngiaã àõnh tûúng tûå nhû caác tó troång naây àûúåc duâng àïí tñnh cho Trung Quöëc.


KÏËT LUÊÅNKÏËT LUÊÅN

Caã Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam àïìu àaä coá nhûäng tiïën böå kinh tïë vûúåtbêåc trong möåt hai thêåp kyã vûâa qua, nhûng quaá khûá thaânh cöng chûacoá gò àaãm baão rùçng tûúng lai cuäng thaânh cöng nhû vêåy. Nïëu muöënduy trò àûúåc töëc àöå tùng trûúãng cao, thò caã hai nûúác naây coá thïí seäphaãi tiïën haânh haâng loaåt nhûäng cuöåc caãi caách lúán trong viïåc phaáttriïín khu vûåc cöng nghiïåp vaâ taâi chñnh cuãa hoå nhû thïë naâo. Töimuöën àïì xuêët caác caãi caách chñnh saách vaâ thïí chïë nhû sau:

1. Caã hai quöëc gia phaãi baác boã caách rêåp khuön chñnh saách cöngnghiïåp kiïíu Haân Quöëc hay Nhêåt Baãn, vaâ cêìn tiïëp tuåc giaãm búát sûåcan thiïåp cuãa chñnh phuã trong phaát triïín cöng nghiïåp, nhêån thûácroä rùçng sûå can thiïåp cuãa chñnh phuã hiïån nay vêîn coân sêu röånghún nhiïìu so vúái möåt mö hònh nïìn kinh tïë thõ trûúâng lyá tûúãng.

2. Hai nûúác phaãi hoaân têët quaá trònh chuyïín caác doanh nghiïåp nhaânûúác thaânh nhûäng doanh nghiïåp hoaân toaân tûå chuã, chêëp nhêångiúái haån ngên saách cûáng vaâ chêëm dûát viïåc phaãi gaánh möåt loaåt caáctraách nhiïåm vïì lo nhaâ úã cho cöng nhên hay caác hoaåt àöång phuáclúåi xaä höåi khaác.

3. Nhaâ nûúác cêìn chêëm dûát vai troâ tuyïín choån giaám àöëc doanhnghiïåp vaâ chuyïín sang vai troâ laâ cöí àöng trong doanh nghiïåp, vaâchó cûã àaåi diïån cuãa mònh tham gia höåi àöìng quaãn trõ cuãa cöng tymaâ thöi.

4. Caã hai nûúác phaãi hoaân thaânh quaá trònh xêy dûång möåt hïå thöëngngên haâng àöåc lêåp, hiïån àaåi, trong àoá chñnh phuã khöng nhuángtay quaá sêu vaâo caác quyïët àõnh cho vay.

5. Trong trûúâng húåp Viïåt Nam, cêìn phaãi nhêån thûác roä khu vûåc tûnhên laâ möåt phêìn têët yïëu cuãa bêët kïí chûúng trònh phaát triïín naâotrong tûúng lai vaâ khöng chó laâ khu vûåc phaãi chõu sûå àiïìu tiïët vaâkiïím soaát mang nùång tñnh chêët àïì phoâng. Trung Quöëc àaä coá àaåtàûúåc nhiïìu thaânh tûåu úã àiïím naây, nhûng vêîn cêìn phaãi cöë gùængnhiïìu hún.



6. Trong khi cho pheáp caác hoaåt àöång saáp nhêåp vaâ thön tñnh àûúåcdiïîn ra àïí àaáp ûáng nhûäng möëi quan têm vïì thõ trûúâng cuãa baãnthên doanh nghiïåp, chñnh phuã cêìn ban haânh nhiïìu böå luêåt húnnûäa àïí qui àõnh viïåc saáp nhêåp vaâ thön tñnh.

7. Viïåt Nam phaãi thûåc hiïån nhûäng thay àöíi kinh tïë cêìn thiïët àïí coáàûúåc hiïåp àõnh thûúng maåi vúái Myä, vaâ cuöëi cuâng laâ thaânh viïncuãa Töí chûác Thûúng maåi thïë giúái.

Danh muåc naây coân coá thïí keáo daâi dïî daâng, nhûng àiïím chñnh úãàêy thò rêët roä raâng. Ngay caã khi chûa nhùæc àïën caác vêën àïì nhû àoáingheâo úã nöng thön, sûå phaát triïín mêët cên àöëi giûäa caác vuâng, vaânhiïìu vêën àïì khaác nùçm ngoaâi muåc tiïu cuãa chûúng naây, thò TrungQuöëc vaâ Viïåt Nam vêîn coân vö söë viïåc phaãi laâm trong lônh vûåc caãicaách, nïëu hai nûúác naây muöën trong möåt hai thêåp kyã túái coá àûúåcnhûäng thaânh cöng nhû nhûäng thêåp kyã àaä qua. Mùåc duâ caã hai nûúácàïìu coá thïí hoåc têåp kinh nghiïåm cuãa caác nûúác Àöng AÁ laáng giïìnghoùåc caác nûúác khaác, nhûng Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam coá nhûänghoaân caãnh khaác vúái caác nûúác laáng giïìng úã nhiïìu khña caånh cùn baãn.Thûá nhêët, trïn nhiïìu mùåt quan troång, cú cêëu nïìn kinh tïë cuãa hainûúác naây khaác vúái cú cêëu cuãa caác nûúác laáng giïìng khi úã giai àoaånphaát triïín tûúng tûå, àiïìu naây àaä ngùn caãn hoùåc loaåi trûâ khaã nùngrêåp khuön caác chñnh saách cöng nghiïåp vaâ taâi chñnh cuãa Haân Quöëcvaâ Nhêåt Baãn trong thêåp niïn 60 vaâ 70. Tûúng tûå, Trung Quöëc vaâViïåt Nam khöng coá nïìn taãng chñnh trõ vaâ xaä höåi cuãa möåt chñnh saáchcöng nghiïåp hiïåu quaã àïí ngùn chùån tham nhuäng vaâ sûå can thiïåpchñnh trõ. Vaâ cuöëi cuâng, hïå thöëng kinh tïë toaân cêìu àaä thay àöíi so vúáithúâi kyâ nhûäng nùm 70. Caác qui tùæc hiïån taåi trong hïå thöëng kinh tïëquöëc tïë àûúåc qui àõnh trong thêåp niïn 90 àaä àùåt caác nhaâ laänh àaåoquöëc gia Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam trûúác sûå lûåa choån möåt chñnh saáchcöng nghiïåp vaâ taâi chñnh trong mö hònh cuãa Nhêåt Baãn vaâ Haân Quöëchay tham gia àêìy àuã vaâo WTO vaâ nïìn kinh tïë toaân cêìu. Chùèng coágò phaãi hoaâi nghi khi xem sûå lûåa choån naâo dïî mang laåi nhûäng lúåi ñchdaâi haån nhêët cho caác nïìn kinh tïë cuãa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam. NïëuTrung Quöëc vaâ Viïåt Nam muöën tranh thuã hïët lúåi thïë cuãa hïå thöëng



kinh tïë toaân cêìu thò hoå phaãi vaåch ra àûúâng löëi phuâ húåp vúái àiïìu kiïåncuãa riïng hoå, cuäng nhû phuâ húåp vúái caác yïu cêìu cuãa nïìn kinh tïëquöëc tïë.


1. Àõnh nghôa chñnh thûác bao göìm nhûäng tiïu chuêín, nhû chuáng phaãi àûúåcthaânh lêåp húåp phaáp, coá khaã nùng nhêån nhûäng nghôa vuå dên sûå, súã hûäuvaâ sûã duång taâi saãn cuãa chuáng möåt caách àöåc lêåp, vaâ coá thêím quyïìn kyá húåpàöìng vúái caác àún võ khaác, cuäng nhû àöåc lêåp vïì taâi chñnh vaâ coá baãng cênàöëi taâi saãn riïng.

2. Caác doanh nghiïåp cöng nghiïåp laâng xaä trûúác nùm 1984 bao göìm caã saãnlûúång nöng nghiïåp.

3. Möåt thñ duå töët vïì doanh nghiïåp coá khaã nùng duy trò hònh thûác súã hûäu nhaânûúác laâ Töí húåp saãn xuêët nhöm Quaãng Chêu maâ töi àaä àïën thùm thaángNùm nùm 1999. Töí húåp naây saãn xuêët 1,87 triïåu têën nhöm thaânh phêím, súãhûäu nhiïìu moã quùång bö xñt giaá reã laâm nguöìn cung cêëp nguyïn liïåu chonhaâ maáy, vaâ coá lúåi nhuêån cao. Lúåi nhuêån trûúác thuïë laâ 2,5 tó nhên dên tïånùm 1998.

4. Traâo lûu cöng nghiïåp nùång vaâ cöng nghiïåp hoaá chêët cuãa Haân Quöëc trongthêåp niïn 70 àaä vaâ àang gêy nhiïìu tranh caäi. Trong caác nghiïn cûáu xemtraâo lûu naây nhû möåt thaânh cöng ngoaåi lïå coá Amsden (1989). Coân vïì caácàaánh giaá khaác traái ngûúåc nhau hún, xem Stern vaâ caác taác giaã khaác (1995).

5. Baãn thên khaái niïåm tham nhuäng cuäng àaä tiïën triïín theo thúâi gian. Thönglïå amakudare úã Nhêåt Baãn, àïí chó möåt quan chûác nhaâ nûúác, sau khi àaänghó hûu, quay laåi laâm viïåc trong ngaânh maâ trûúác àêy öng ta theo doäi,tûâ lêu àaä àûúåc ca ngúåi nhû möåt nguyïn nhên taåo nïn sûå húåp taác gêìn guäigiûäa doanh nghiïåp vaâ chñnh phuã úã Nhêåt Baãn. Àïën cuöëi thêåp niïn 90,ngûúâi Nhêåt ngaây caâng nhêån thêëy hïå thöëng naây àang gêy ra nhûäng mêuthuêîn nghiïm troång vïì lúåi ñch giûäa caác nhaâ lêåp phaáp cuãa chñnh phuã, vaâthöng lïå naây àang bõ loaåi boã dêìn.

6. Trong söë 85 nûúác àûúåc xïëp haång theo Chó söë Nhêån thûác vïì Tham nhuängcuãa töí chûác Minh baåch quöëc tïë, Trung Quöëc saánh àöi vúái Dùmbia úã võ trñthûá 52, coân Viïåt Nam saánh àöi vúái Kïnia úã võ trñ 74 (söë möåt laâ Àan Maåch,nûúác ñt tham nhuäng nhêët). Chó söë thuöåc loaåi naây mang tñnh chuã quan cao



vaâ khöng thûåc sûå àaáng tin cêåy, vò nïëu coá thò cuäng rêët ñt ngûúâi àuã tû caáchàûa ra caác daång so saánh cêìn thiïët, trûâ theo caách sú khai nhêët. Tuy nhiïn,noá vêîn cho thêëy mûác àöå tham nhuäng cuãa möåt nûúác so vúái caác nûúác thamnhuäng nhiïìu nhêët vaâ ñt nhêët.

7. ÚÃ Nhêåt Baãn cuäng nhû úã caác nûúác khaác, gêìn möåt nûãa töíng lûúång vöën àûúåctaåo nïn laâ do nhaâ nûúác thûåc hiïån trong nhûäng thêåp kyã àêìu tiïn cuãa quaátrònh tùng trûúãng kinh tïë hiïån àaåi.

8. Caác dûå aán cú súã haå têìng naây cuäng coá thïí do khu vûåc tû nhên cung cêëp,vaâ trong möåt vaâi trûúâng húåp, thûåc sûå caác nhaâ àêìu tû tû nhên úã TrungQuöëc, vaâ úã mûác àöå nhoã beá hún nhiïìu laâ Viïåt Nam, àaä laâm àiïìu àoá. Tuynhiïn, rêët khoá coá thïí coá khaã nùng khu vûåc tû nhên seä laâ ngûúâi cung cêëpchñnh caác cú súã haå têìng úã caã hai quöëc gia naây.

9. Hiïån nay, coân coá rêët nhiïìu nghiïn cûáu viïët vïì tñnh chêët cuãa quyïìn súã hûäu,töí chûác vaâ caác vêën àïì khaác cuãa xñ nghiïåp hûúng trêën. Thñ duå, coá thïí xemChe vaâ Qian (1998); Hai (1997); Huang vaâ Cai (1998).

10. Traái vúái caách maâ POSCO àûúåc àiïìu haânh vaâ phêìn trònh baây vïì caách thûácàiïìu haânh doanh nghiïåp nhaâ nûúác lúán cuãa Trung Quöëc trong caác ngaânhthen chöët nhû saãn xuêët theáp, xin xem Steinfeld (1998); Otsuka, Liu vaâMurakami (1998).

11.Àïën nay àaä coá rêët nhiïìu cöng trònh nghiïn cûáu vïì àêìu tû trûåc tiïëp nûúácngoaâi úã Trung Quöëc. Möåt nghiïn cûáu gêìn àêy laâ cuãa Ishihara (1998).

12. Xem Lardy (1998) vïì àöå lúán coá thïí coá cuãa caác khoaãn núå khï àoång úã TrungQuöëc.

13. Nïëu Trung Quöëc phêën àêëu coá möåt hïå thöëng taâi chñnh hoaân toaân tûå dovúái caác ngên haâng tû nhên vaâ laäi suêët do thõ trûúâng quyïët àõnh, thò möåtnguy cú laâ nûúác naây seä mêët nguöìn thu tûâ chûác nùng phaát haânh tiïìn maâhiïån nay àang àûúåc nhêån, khöng chó do viïåc phaát haânh tiïìn maâ coân dochó phaãi traã laäi suêët dûúái mûác thõ trûúâng cho ngûúâi gûãi tiïìn. Möåt tñnh toaánàaä ûúác doanh thu tûâ chûác nùng phaát haânh tiïìn naây tûúng àûúng vúái 5%GDP cuãa Trung Quöëc (Fry 1998). Töi rêët caám ún Ronald McKinnon àaächó ra àiïím naây.

14. Xem Yi (1994) vïì möåt nghiïn cûáu sêu hún liïn quan àïën caách thûác hïåthöëng ngên haâng vaâ taâi chñnh cuãa Trung Quöëc gêy ra laåm phaát àêìu thêåpniïn 90.

15. Sûå phên chia giûäa cöng nghiïåp nùång vaâ cöng nghiïåp nheå khöng giöëngnhû sûå phên chia giûäa tû liïåu tiïu duâng vaâ tû liïåu saãn xuêët, nhûng hai



khaái niïåm naây tûúng àöëi gêìn saát nhau àïí àaáp ûáng muåc àñch phên tñch úãàêy.

16. Ngên haâng Thïë giúái (1993) àaä nhêën maånh àïën vai troâ cuãa tùng nùng suêëttrong viïåc taåo ra töëc àöå tùng trûúãng cao úã Àöng AÁ.

17. Coân coá nhûäng ûúác tñnh theo phûúng phaáp haåch toaán tùng trûúãng khaáccho Trung Quöëc. Möåt trong nhûäng nghiïn cûáu kyä lûúäng àoá laâ cuãaJingwen Li vaâ caác àöìng sûå. Caách phên kyâ cuãa Li khaác vúái baâi viïët naây,nhûng ngoaâi möåt ñt caác trûúâng húåp ngoaåi lïå àaáng lûu yá, thò kïët quaã cuãaöng cuäng tûúng tûå nhû nhûäng kïët quaã úã àêy. Cuå thïí, öng àaä tñnh àûúåctöëc àöå tùng nùng suêët nhên töë töíng húåp êm trong thúâi kyâ 1953-78 (- 0,8%)vaâ dûúng trong thúâi kyâ 1979-90 (2,5%). Chuöîi söë liïåu vïì tùng trûúãng lûåclûúång lao àöång cuãa öng cuäng rêët gêìn vúái chuöîi söë liïåu sûã duång trongnghiïn cûáu naây. Töëc àöå tùng trûä lûúång vöën cuãa öng rêët khaác baâi viïët naâycho giai àoaån nhûäng nùm 50, vaâ nhûäng nùm 60, tuy úã m ác àöå nh å hún.Nhûng sau àoá thò sûå khaác biïåt giûäa hai kïët quaã tñnh toaán laâ rêët nhoã. Vïì cúbaãn, Li àaä coá töëc à å tùng trûä lûúång v ën rêët cao trong th åp ni ïn 50 vaâ 60.Ûúác tñnh cuãa töi th ëp hún nhi ïì u, coá leä la â do t öi àa ä gi aã m phaá t s öë l iïå u vïì tr ûälûúång vöën ban àêìu b çng möåt chó söë gi á, maâ theo quan àiïím c ãa t öi , àïìcêåp chñnh xaác hún àïën mûác giaá tûúng à ëi rê ë t cao cuãa sa ã n phêí m cöngnghiïåp trong nhûäng giai àoaån múái àêìu naây. Cuäng coân coá nhûäng khaácbiïåt nûäa giûäa caác giaã àõnh nïu trong nghiïn cûáu naây vaâ cöng trònh cuãa Livïì trûä lûúång vöën ban àêìu nùm 1952, vaâ àiïìu naây seä aãnh hûúãng àïën töëcàöå tùng trûä lûúång vöën trong thúâi kyâ àêìu, nhûng khöng aãnh hûúãng àïënnhûäng nùm vïì sau. Töëc àöå tùng GDP/NMP cuãa Li trong thúâi kyâ tiïìn caãicaách cuäng cao hún con söë trong nghiïn cûáu naây, vaâ sûå khaác biïåt àoá chuãyïëu laâ do NMP cuãa nhûäng nùm àêìu trong nghiïn cûáu naây àûúåc giaãmphaát àïí tñnh àïën xu thïë thiïn lïåch maâ mûác giaá tûúng àöëi rêët cao cuãa saãnphêím cöng nghiïåp tûâ thêåp niïn 50 àïën thêåp niïn 70 àaä gêy ra, trong khisöë liïåu cuãa Li laåi saát hún vúái caác tñnh toaán chñnh thûác vêîn coân chûáa àûångsûå thiïn lïåch naây. Xem Li vaâ caác taác giaã khaác (1993: 52-56).

18. Nhûäng con söë naây laâ vïì viïåc laâm trong khu vûåc sú cêëp, bao göìm caãngaânh khai khoaáng, nhûng àaåi böå phêån ngûúâi lao àöång laâm viïåc trongkhu vûåc naây laâ hoaåt àöång nöng nghiïåp.

19. Noái möåt caách kinh viïån hún, nhêån xeát naây coá nghôa laâ saãn phêím biïn cuãalao àöång trong nöng nghiïåp bùçng 0, möåt àiïìu khöng coá trong thûåc tïë.Nhûng nùng suêët biïn hïët sûác thêëp, thêëp hún nhiïìu so vúái mûác maâ ngûúâi



lao àöång coá thïí coá àûúåc trong nhûäng viïåc laâm phi nöng nghiïåp úã nöngthön.

20. Kïët luêån naây coân gêy nhiïìu tranh caäi vò dûúâng nhû noá traái vúái phaát hiïåncuãa Alwyn Young (1995) vaâ Lawrence Lau (Kim vaâ Lau 1994). NhûngYoung khöng tñnh àïën nhûäng nguöìn tùng trûúãng trong nhûäng nùm àêìucuãa thúâi kyâ tùng trûúãng cao úã Àaâi Loan (1961-65). ÚÃ Haân Quöëc, tñnh toaáncuãa töi vaâ Lora Sabin àaä chûáng toã, cuäng nhû nhiïìu ngûúâi khaác, Young coáthïí àaä àûa ra giaã àõnh vïì trûä lûúång vöën ban àêìu nhû thïë naâo àoá khiïëncho ûúác tñnh vïì nùng suêët nhên töë töíng húåp trong nhûäng nùm àêìu naâyquaá thêëp (Perkins vaâ Sabin, sùæp xuêët baãn). Phûúng phaáp cuãa LawrenceLau rêët khaác, vaâ noá cho thêëy nùng suêët nhên töë töíng húåp trong hai nïìnkinh tïë naây laâ khöng àaáng kïí, nhûng tñnh toaán cuãa öng cuäng chó ra rùçng,xeát töíng thïí, àaä coá lúåi thïë kinh tïë khaá lúán nhúâ qui mö. Trong haâm saãnxuêët töíng húåp, lúåi thïë kinh tïë nhúâ qui mö khöng nhêët thiïët phaãi khaác biïåtnhiïìu so vúái viïåc nùng suêët nhên töë töíng húåp trong haâm saãn xuêët tùnglïn maâ khöng coá lúåi thïë kinh tïë nhúâ qui mö, möåt kïët luêån khiïën chuáng taquay laåi vúái nghiïn cûáu cuãa Edward Dennison. Nhûäng vêën àïì naây àûúåcthaão luêån chi tiïët hún trong möåt nghiïn cûáu sùæp xuêët baãn vïì Àaâi Loancuãa Hsueh, Perkins vaâ Hsu.

21. Nhûäng nghiïn cûáu àïì cêåp àïën úã àêy laâ cuãa Li vaâ caác taác giaã khaác (1993,chûúng 3); Jefferson, Rawski, vaâ Zheng (1992); Woo vaâ caác taác giaã khaác(1994). Sau àoá cuäng àaä coá sûå tranh caäi giûäa caác taác giaã cuãa hai cöng trònhnghiïn cûáu sau vïì nguyïn nhên gêy ra sûå chïnh lïåch trong caác tñnh toaáncuãa hoå.

22. Sûå khaác nhau laâ do caách hai têåp thïí taác giaã giaãm phaát giaá trõ gia tùngcöng nghiïåp.

23. Nhêån xeát naây vïì böën ngaânh: chïë taåo maáy, maáy àiïån tûã, xe gùæn maáy, vaâchïë taåo phûúng tiïån vêån taãi khaác.

24. Chuáng ta coá thïí suy àoaán vò sao töëc àöå tùng nùng suêët nhên töë töíng húåpcuãa Viïåt Nam laåi tûúng àöëi thêëp trong giai àoaån àêìu caãi caách, nhûng söëliïåu quaá keám khiïën chuáng ta khöng thïí cùn cûá nhiïìu hún vaâo nhûäng suyàoaán naây. Thñ duå, coá thïí nöng nghiïåp cuãa Viïåt Nam, nhêët laâ úã miïìn Nam,khöng bõ boáp meáo do nhûäng cöë gùæng têåp thïí hoaá, àún giaãn laâ vò quaá trònhnaây úã miïìn Nam keáo daâi khöng lêu. Vò thïë, viïåc baäi boã têåp thïí hoaá laâmcho nùng suêët tùng ñt hún so vúái trûúâng húåp cuãa Trung Quöëc. Söë liïåucuäng phuâ húåp vúái quan àiïím chung cho rùçng, phêìn lúán sûå tùng trûúãng



cuãa Viïåt Nam trong thêåp niïn 90, nhêët laâ úã miïìn Nam, laâ do nhûängluöìng vöën lúán tûâ nûúác ngoaâi àöí vaâo dûúái hònh thûác àêìu tû trûåc tiïëp nûúácngoaâi vaâ viïån trúå quöëc tïë hay viïån trúå song phûúng. Luöìng vöën àöí vaâonaây àaä khiïën cöng nghiïåp coá thïí tùng trûúãng maånh, mùåc duâ nhõp àöå caãicaách trong khu vûåc naây diïîn ra chêåm.


Thuêåt ngûä “àaä xûã lyá” (processed) mö taã caác cöng trònh àûúåc taái taåo möåt caáchkhöng chñnh thûác maâ coá thïí khöng sùén coá taåi caác hïå thöëng thû viïån.Amsden, Alice. 1989. Asia’s Next Giant: South Korea and Late

Industrialization. Oxford: Oxford University Press.Che, Jiahua, and Yingyi Qian. 1998. “Institutional Environment, Community

Government, and Corporate Governance: Understanding China’sTownship-Village Enterprises.” Journal of Law, Economics, andOrganization 14(1):1–23.

China, National Bureau of Statistics. 1999a. Comprehensive Statistical Dataand Materials on 50 Years of New China. Beijing: China Statistics Press.

———. 1999b. Statistical Communiqueá of the People’s Republic of China onthe 1998 National Economic and Social Development. Beijing: ChinaStatistical Publishing House.

———. 2000. Statistical Communiqué of the People’s Republic of China on the1999 National Economic and Social Development. Beijing: China StatisticalPublishing House.

China, State Statistical Bureau. 1997. China Statistical Yearbook 1997. Beijing:China Statistics Publishers.

———. 1998. China Statistical Yearbook 1998. Beijing: China StatisticalPublishing House.

Fry, Maxwell J. 1998. “Can Seigniorage Revenue Keep China’s FinancialSystem Afloat?” In Donald J. S. Brean, ed., Taxation in Modern China. NewYork: Routledge.

Gerschenkron, Alexander. 1962. Economic Backwardness in HistoricalPerspective. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.

Goh, Keng Swee. 1992. “Xinjiapo jingji fazhande jingyan ji qianying: zhanluehbusho ji shishi qingkuang.” East Asian Institute Offprint. Singapore (July27). Processed.



Hai, Wen, ed. 1997. Zhongguo xiangzhen qiye yanjiu. Beijing: China Industryand Commerce Publishers.

Hsueh, Li-Min, Dwight H. Perkins, and Chen-Kuo Hsu. 2000. IndustrialDevelopment and the Role of the State in Taiwan (forthcoming).

Huang, Yiping, and Fang Cai. 1998. “Myths and Realities of China’s RuralIndustrial Miracles.” Paper presented at the Asia Pacific EconomicsSeminar, Australian National University, Canberra, Australia. July.Processed.

Ishihara, Kyoichi, ed. 1998. Chugoku keizai to Gaishi [China’s Economy andForeign Investment]. Tokyo: Institute of Developing Economies.

Jefferson, Gary, Thomas Rawski, and Yuxin Zheng. 1992. “Growth, Efficiency,and Convergence in China’s State and Collective Industry.” EconomicDevelopment and Cultural Change 40(January):239–66.

Jones, Leroy P., and Il Sakong. 1980. Government, Business, andEntrepreneurship in Economic Development: The Korean Case.Cambridge, U.K.: Council on East Asian Studies.

Kim, Jong-Il, and Lawrence J. Lau. 1994. “The Sources of Economics Growthof the East Asian Newly Industrialized Countries.” Journal of the Japaneseand International Economies 8:235–71.

Lardy, Nicholas. 1998. China’s Unfinished Economic Revolution. Washington,D.C.: Brookings Institution.

Li, Jingwen, Dale W. Jorgenson, Zheng Youjing, and Masahiro Kuroda. 1993.Productivity and Economic Growth in China, USA, and Japan [in Chinese].Beijing: Social Science Publishers.

Otsuka, Kenjiro, Deqiang Liu, and Naoki Murakami. 1998. Industrial Reformin China: Past Performance and Future Prospects. Oxford: ClarendonPress.

Steinfeld, Edward S. 1998. Forging Reform in China: The Fate of State-OwnedIndustry. Cambridge, U.K.: Cambridge University Press.

Stern, Joseph J., Ji-Hong Kim, Dwight H. Perkins, and Jung-ho Yoo. 1995.Industrialization and the State: The Korean Heavy and Chemical IndustryDrive. Cambridge, Mass.: Harvard Institute for InternationalDevelopment.

Sun, Yun-Wing. 1991. The China-Hong Kong Connection: The Key to China’sOpen-Door Policy. Cambridge, U.K.: Cambridge University Press.

Vietnam, General Statistical Office. 1991. Economy and Finance of Vietnam,



1986–1990. Hanoi: Statistical Publishing House.———. 1994. Cong Nghiep Viet Nam. Hanoi: Statistical Publishing House.———. 1997. Statistical Yearbook 1996. Hanoi: Statistical Publishing House.Woo, Wing Thye, Wen Hai, Yibiao Jin, and Gang Fan. 1994. “How Successful

Has Chinese Enterprise Reform Been? Pitfalls in Opposite Biases andFocus.” Journal of Comparative Economics 18(June):410–37.

World Bank. 1993. The East Asian Miracle: Economic Growth and PublicPolicy. New York: Oxford University Press.

———. 1997. Vietnam: Deepening Reform for Growth. Washington, D.C.Xiao, Geng, Liu Fujiang, Xing Junling, He Ping, and Yu Xiaoyuan. 1998.

“Performance of China’s Core Industrial Enterprises during the Period ofStructural and Macroeconomic Adjustments: 1995–1997.” (December 9).Processed.

Yi, Gang. 1994. Money, Banking, and Financial Markets in China. Boulder,Colo.: Westview Press.

Young, Alwyn. 1995. “The Tyranny of Numbers: Confronting the StatisticalRealities of the East Asian Growth Experience.” Quarterly Journal ofEconomics 110(August):651–80.



Documents

Cong nghiep hoa nong thon tq