Upload
others
View
14
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
1
Evrimsel Psikoloji: Davranışa Adaptasyonist Bir
Yaklaşım
2
Psikolojik Çalışmalara Evrimsel Ardalan
Evrimsel bir yaklaşım insan davranışları ve zihninin
çalışılmasında güçlü bir kuramsal ardalan
sağlamaktadır.
Bu güç, sadece geleneksel psikolojik yaklaşımlara
farklı bir yöntem önermesinden değil; aynı
zamanda bu yaklaşımları bütünleştirici bir kurama
entegre etmesinden kaynaklanmaktadır; bu da
Darwin’in doğal seçilim yoluyla evrim kuramıdır.
3
Gizil Ovülasyon Hipotezinin
Test Edilmesi
Hakan ÇETİNKAYA
Seda DURAL
Evrim GÜLBETEKİN
4
Giriş
Geleneksel olarak, kadında üretkenliğin döngüsel doğasına ilişkin gözlemler ve çalışmalar, kadında yumurtlamanın “gizil” olduğu biçiminde bir kabul ile sonlanmıştır. Buna göre, kadının üremeye en uygun olduğu yumurtlama evresinin potansiyel cinsel eşler ve hatta kadının kendisi tarafından saptanması son derece güçtür. Ek olarak, kadın bir yumurtlama döngüsüne sahip olmakla beraber, içinde bulunduğu menstrual döngünün hangi evresinde olduğundan bağımsız olarak her zaman göreli olarak eşit düzeyde bir cinsel kabule sahiptir.
Diğer birçok memeliden farklı olarak insan dişisinde estrus’un olmaması ve üremeye en elverişli olunan evrenin örtüklüğü, kadında yumurtlamanın neden gizil olduğuna ilişkin çeşitli hipotezler üretilmesine yol açmıştır.
5
Giriş
Kimilerine göre, kadında yumurtlamanın gizil olması ve göreli olarak sabit cinsel kabul adaptif bir takım
avantajlar sağlamaktadır; örneğin, gizil ovulasyon:
•Grup içerisinde işbirliği yaratır ve erkekler arasındaki rekabeti azaltır (Fox, 1972; Daniels, 1983);
•Monogamiyi destekler (Etkin, 1954, 1967; Lovejoy, 1981);
•Dişinin üretkenliği hakkında erkekleri yanıltmak yoluyla paternal davranışı güçlendirir (Alexander &
Noonan, 1979; Symons, 1979; Turke, 1984, 1988);
•Kadının erkeğin getirdiği “av”dan daha fazla pay elde etmesini sağlar (Hill 1982; Parker, 1987; Symons,
1979);
•Erkeği babalığı hakkında kuşkuda bırakır (Benshoof & Thornhill, 1979); ve böylece
•Erkekler tarafından gelecek olası infanticide riskini azaltır (Hrdy, 1981).
Diğerlerine göre ise, gizil ovulasyon,
•Kadında estrus’un kaybının insanın iki ayak üzerinde hareket etmesini destekleyecek biçimde androjen
düzeylerindeki bir artışa (Spuhler, 1979) ya da
•Uzayan laktasyon dönemine koşut olarak kadının cinsel kabul zamanının uzamasına (Kourtovik, 1983)
bağlı olarak gerçekleşmiş olmalıdır.
6
Giriş
Canım bak,
tıpkı sana
benziyor!
Gizil yumurtlamaya ilişkin olarak öne sürülen açıklamalardan, belki de, en yaygın kabul göreni
birbirine zıt yordamalarda bulunan iki yaklaşımdan gelmektedir:
“Daddy-at-home” (Alexander & Noonan, 1979)
“Gizil yumurtlama, monogamiyi desteklemek, erkeğin ebeveynsel yatırımını kadınınkine
yaklaştırmak ve babalık kuşkusunu azaltmak gibi işlevleri yerine getirmek üzere evrilmiştir.”
“Many-fathers” (Hrdy, 1981)
“Gizil yumurtlama sayesinde kadın çocuğun babasının kim olduğu konusunda erkekleri belirsizlik
içerisinde bırakmak suretiyle, daha fazla sayıda erkeğe cinsel erişim elde etmiştir.
7
Kadında yumurtlama
“o kadar da” gizil
olmayabilir!
8
Yumurtlama Evresi: 14. gün
Gelişme Evresi: 9 gün
Menstrual Evre: 5 gün
Salgılama Evresi: 14 gün
(estrojenler kanda zirve
düzeylerine ulaşır,
yumurtanın salınımına
yol açar)
(yumurta gelişir, endometrium zenginleşir)
(endometrium yüzeyi çözülür;
kanama başlar)
(endometrium kalınlaşır;
kanlanma artar)
Menstrual Döngü Boyunca
Kadın Vücudunda Çeşitli Fizyolojik Değişmeler Gözlenir
9
Menstrual Değişmeler Kadının Üreme Sistemindeki
Değişmelerle Sınırlı Değildir
Fizyolojik
McClintock, 1971; Graham & McGrew, 1980; Russell, 1980; Quadagno,
Shubeita, Deck & Francoeur, 1981; Doty, 1981; Kiltie, 1982.
Bilişsel
Becker, Breedlove, Crews ve McCarthy; 2002 Hampson, 1990; Beaudoin &
Marrocco, 2005; Rosenberg & Park, 2002; Maki, Rich & Rosenbaum, 2002;
Güntürkün, Hausmann & Tegenthoff, 2003.
Duyuşsal
Warren, Tedford & Flynn, 1979.
Tercih ve Tutumlar
Gangestad, Simpson, Cousins, Garver-Apgar & Christensen, 2004; Jones, 2004;
Putz, 2004; Schwarz & Hassebrauck, 2004; Hassebrauck & Denk, 2004;
Pillsworth & Haselton, 2004; Husárová, Grammer & Pospíšil, 2004; Çetinkaya,
Dural, Gülbetekin, 2003 & 2004; Çetinkaya, 2002; Kuukasjärvi, Eriksson,
Koskela, Mappes, Nissinen & Rantala, 2004.
10
Menstrual fiziksel değişmeler kadının Yüz Simetrisi
(Çalışma 1) ve erkekler tarafından Algılanan Çekicilik
ile ilgilidir (Çalışma 2)
Bu değişmeler oldukça küçük değişmelerdir ve sadece
genetik alışverişte Ciddi Erkekler tarafından
yakalanabilir
(Çalışma 3).
Hipotezlerimiz
11
Çalışma 1 Menstrual Döngünün Bir İşlevi Olarak
Yüzdeki Simetrinin İncelenmesi
İşlem Yolu
Katılım
Menstrual
Evre
(3. gün)
Gelişme
Evresi
(10. gün)
Yumurtlama
Evresi
(14. gün)
Salgılama
Evresi
(21. gün)
Soru formları +
Menstrual
rapor
Menstrual
rapor
Menstrual
rapor
Menstrual
rapor
Menstrual
rapor
Evreleme Yüz temizleme Yüz temizleme Yüz temizleme Yüz temizleme
Randevu Randevu Randevu Randevu Randevu
Fotograf çekimi Fotograf çekimi Fotograf çekimi Fotograf çekimi
Katılımcılar
“Normal” hormonal ve cinsel işlevlere sahip olduklarını rapor eden, hamile olmayan ya da herhangi bir
hormonal doğum kontrolü uygulamayan, yüzünde herhangi bir yara izi bulunmayan ve yüzle ilgili
herhangi bir tıbbi tarihçeye sahip olmayan, Muğla Üniversitesi öğrencisi, 100 heteroseksüel kadın
(ortalama yaş=21.7) katılımcı çalışmada yer almıştır.
12
Çalışma 1 Deneysel Kurulum
13
B
C D
A
Orijinal yüz fotografı (A);
FaceStationTM ile yüzdeki kritik
nokta ve hatların belirlenmesi (B);
Yüzdeki çizgilerin belirlendiği
(ters-düz) binişik yüz fotografı (C);
and Hacim örüntüleri için (ters-
düz) binişik yüz fotografı (D).
Çalışma 1Görsel İşleme
14
Menstrual evreler boyunca
ölçülen ortalama simetriden
sapma puanları. Gelişme ve
Salgılama evreleri arasındaki
fark dışında yapılan ikili
karşılaştırmaların tümü anlamlı
bulunmuştur.
Çalışma 1 Bulgular
Menstrual Evreler Boyunca Yüz Simetrisinde Gözlenen
Hatsal Değişmeler
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama
Evreler
Sim
etr
iden
Sap
ma .
15
Genel olarak, menstrual evreler
boyunca, yüzün alt bölgesi, üst
bölgesine kıyasla daha fazla değişme
göstermiştir.
Çalışma 1 Bulgular
Evre * Bölge Etkileşimi (Hatlar)
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama
Evreler
Sim
etr
ide
n S
ap
ma
.
Üst Yüz
Alt Yüz
16
Menstrual evreler boyunca yüz simetrisinde ölçülebilir dalgalanmalar gözlenmiştir.
Bu değişmeler kadının üreme evreleriyle koşutluk göstermektedir.
Gözlenen değişmeler, menstrual döngünün çeşitli evrelerinde kadının
deneyimlediği, şişkinlik hissi, göğüslerde duyarlılaşma gibi sıradan hormonal tepkiler
olarak değerlendirilirse, insanda eşleşmeye ilişkin olarak gözlenen değişmeler,
adaptasyonist bir perspektiften bakıldığında çok da anlamlı bulunmayacaktır.
Öte yandan, çalışma bulguları yüzdeki değişmelerin belirsiz dalgalanmalar
olmadığını, bunların yüzde yordanabilir ve ölçülebilir bir biçimde yer aldığını ortaya
koymaktadır.
O halde, sözkonusu değişmeler eşler arasında “sinyalleyici” bir işleve sahip
olabilirler.
Çalışma 1 Tartışma
17
Yüzdeki simetri ile çekicilik arasında bir pozitif ilişkinin varlığını ortaya koyan çok
sayıda çalışma bulunmaktadır (Grammer & Thornhill, 1994; Mealy, Bridgestock, &
Towsend, 1999; Langlois & Roggman, 1990; Langlois, Roggman, & Musselman,
1994; Gangestad, Thornhill, & Yeo, 1994; Shackelford & Larsen, 1997).
Sözkonusu ilişkinin keşfi “neden simetrik yüzlerin çekici bulunduğunu” açıklamaya
yönelik olarak çok sayıda kuramsal çabaya yol açmıştır. Bu yaklaşımlar farklı bireyler
arasındaki yüz simetrisi farklılıklarını açıklayabilmekle beraber, (Çalışma 1’de
gözlediğimiz gibi) aynı bireyin yüz simetrisindeki değişmeler hala bir açıklama
beklemektedir.
Kadının yüz simetrisindeki değişmelerin çekicilik açısından erkekler için anlamlı olup
olmadığını saptamak üzere ikinci bir çalışma desenlenmiştir.
Çalışma 1 Tartışma
18
Erkekler bu konuda
ne düşünüyorlar?
Menstrual döngünün bir işlevi olarakYÜZDE ÇEKİCİLİK
Çalışma 2
19
Katılımcılar
“Normal” cinsel işleve sahip olduğunu bildiren, hiç evlenmemiş, Muğla Üniversitesi öğrencisi, 50
heteroseksüel erkek (ortalama yaş=21.5).
İşlem YoluSeçkisiz olarak belirlenen 10 kadın katılımcıdan elde edilen toplam 40 yüz fotografı uyarıcı
fotograflar olarak toplandı. Fotograflar 10x15 boyutundaki fotograf kartlarına basıldı.
Fotografla arkalarına sıra belirtmeyen semboller basılmak suretiyle, fotografların çekildiği evreler
işaretlendi (menstrual evre fotografı için “*” ; gelişme evresi fotografı için “Ώ”; yumurtlama evresi
fotografı için “#” ve salgılama evresi fotografı için “Σ”. Sonra 4 fotograftan oluşan 10 fotograf setinin
her biri karıştırıldı.
Katılımcılar bir dil laboratuvarına alındı, oturtuldukları bölmelerde birbirleriyle temasları böylece
engellenmiş oldu. Daha sonra, her bir fotograf setini inceleyerek çekicilikleri bakımından (en fazla
çekiciden en az çekiciye doğru –eş değerliliğe izin verilemeksizin- sıralamaları istendi).
Katılımcıların değerlendirme formlarını doldurmalarının ardından çalışma sona erdi.
Çalışma 2
20
İkili karşılaştırmalar Salgılama ve
gelişme evresi fotografları arasında
anlamlı bir çekicilik farkı
bulunmadığını göstermiştir.
Çalışma 2 Bulgular
Erkek Katılımcıların Yüz Fotograflarına İlişkin
Çekicilik Değerlendirmeleri
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama
Evreler
Ort
ala
ma Ç
ekic
ilik .
21
•Erkek katılımcılar simetrik kadın yüzlerini daha çekici olarak değerlendirmişlerdir. Bu bulgu Alley
& Cunningham (1991), Grammer & Thornhill (1994), Ridley (1992), ve Thornhill & Gangestad
(1993) tarafından ileri sürülen Simetri Hipotezi ile tutarlıdır.
•İlk iki çalışmanın bulgularına dayanarak menstrual döngü boyunca Yüz Simetrisindeki
dalgalanmaların kadının üretkenlik durumu hakkında sinyal sağlayıcı bir özelliğe sahip olduğunu
ileri sürebiliriz.
•Çalışma 2’de, erkek katılımcılar, fotograflardaki kadınları daha önceden görmemiş olmalarına
karşın, çekicilikteki değişmeleri tutarlı bir biçimde saptayabilmişlerdir.
•Buradan hareketle, göreli olarak uzun bir süre için kadının etrafında yer almaya istekli erkekler
için Yüzdeki Simetrinin sinyalleyici olduğunu ileri sürebiliriz. Kadının yanında-yöresinde daha
fazla zaman geçirmek suretiyle erkek, kadının yüzündeki değişmeleri daha etkili bir biçimde
saptayabilir. Bu da, erkeğin üreme başarısına katkıda bulunacaktır. Dolayısıyla, geleneksek
inancın tersine, kadının “üretkenliğini örtük biçimde ilan” ettiğini düşünebiliriz.
•Bu örtük ilan stratejisi, insan dişisinin yatırım yapmaya daha fazla istekli ve genetik alışverişte
daha ciddi olan erkekleri yakınında tutmasına yardım olmak gibi bir işlevi yerine getirmiş olabilir.
•Bu hipotezi test etmek üzere 3. Çalışma desenlenmiştir.
Çalışma 2 Tartışma
22
Çalışma 3
Yüz Simetrisindeki
Menstrual Değişmelerin
İşlevsel Sınanması
Çalışma 3 ile kadında üretkenliğe ilişkin “Örtük
İlan Hipotezi”nin test edilmesi amaçlanmıştır.
23
Çalışma 3
Katılımcılar
Muğla Belediyesi aile merkezinden elde edilen, 200 heteroseksüel evli kadın (ortalama
yaş=29) ve 80 heteroseksüel evli erkek (ortalama yaş=33) katılımcı çalışmada yer almıştır.
Örneklem, hormonal doğum kontrolü kullanmayan ve “normal” cinsel işleve sahip olduklarını
rapor eden adaylar arasından seçkisiz olarak seçilmiştir. Ek olarak, aynı çekicilik değerine
sahip yüz fotograflarını belirlemek üzere, 10 (5 erkek, 5 kadın) kişilik bir tarafsız yargıcı grubu
çalışmada görev almıştır.
İşlem Yolu
Tamamı yumurtlama evresinde çekilmiş, 200 yüz fotografı, 200 kadın katılımcıdan elde
edilmiştir. Fotograflar, yargıcılar tarafından 5-noktalı Likert tipi bir ölçek üzerinde çekicilik
açısından değerlendirilmiştir.
200 fotograftan, ortalama çekicilik değeri 3’e en yakın olan toplam 40 fotograf uyarıcı
fotograflar olarak seçilmiştir. Bu şekilde, başlangıçtaki 200 fotograflık havuzda yer alan
fotograflardaki yüz çekiciliği farklılıklarından kaynaklanabilecek değişmeler kontrol edilmeye
çalışılmış ve bu yolla çalışmada fotografları kullanılacak 40 kadın katılımcı seçilmiştir.
40 kadının katılımcının her birinden menstrual evrelerinin orta noktalarına karşılık gelen
günlerde çekilmiş 4 yüz fotografı elde edilmiştir. Böylece 40 setten oluşan toplam 160 yüz
fotografı elde edilmiştir.
24
İşlem Yolu
80 erkek katılımcı seçkisiz olarak (A) Aşina ve (B) Yabancı gruplarına ayrılmıştır.
A Grubu erkeklerinin her birine –aynı kadından elde edilmiş, 4 fotograftan oluşan 10
fotograf seti sunulmuş ve fotografları çekicilik açısından sıralamaları istenmiştir
(Çalışma 2’deki gibi).
B Grubu erkeklerine yine her biri 4 fotograftan oluşan 10 fotograf seti sunulmuş ve
çekicilik açısından fotografları sıralamaları istenmiştir; fakat bu setler her biri farklı bir
menstrual evrede ve farklı bir kadından elde edilmiş fotograflardan oluşturulmuştur.
Çalışma 3
25
Çalışma 3 Bulgular
Erkek Katılımcıların "Aşina" Yüz Fotograflarına İ lişkin
Çekicilik Değerlendirmeleri
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
4
Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama
Evreler
Ort
ala
ma
Çe
kic
ilik
.
26
Çalışma 3 Bulgular
Erkek Katılımcıların "Yabancı" Yüz Fotograflarına İlişkin
Çekicilik Değerlendirmeleri
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama
Evreler
Ort
ala
ma
Çe
kic
ilik
.
27
Erkek Katılımcıların Farklı Kadın Fotograflarına İlişkin Çekicilik
Değerlendirmeleri Aynı Kadın İçin Birleştirildi
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
Menstrual Gelişme Yumurtlama Salgılama
Evreler
Ort
ala
ma Ç
ekic
ilik
.
Çalışma 3 Bulgular
28
•Geleneksel olarak, insan erkeği kadının
menstrual döngüsündeki kısa yumurtlama
evresini saptayamadığı için talihsiz bir konumda
olduğu düşünülmekteydi.
•Eğer gizil yumurtlama kadın için atasal bir araç
ise, cinsel seçilimin kadının yumurtlama evresini
saptamaya yönelik olarak erkekte bir karşıt-
adaptasyonun gelişmesine yol açmış olması
beklenebilir.
•İnsan dişisi, üremeye uygun olduklarını ne
kırmızı şişkin cinsel organlarını erkeklere
göstererek (bunu yaptıklarını hayal edin), ne de
bilişsel yetilerindeki, motor becerilerindeki ya da
duygu durumlarındaki değişmelerle
sinyallemezler. Üretkenliğin, kadının çekiciliğini
modüle etmesi yoluyla ilan edilmesi olası en etkili
yol olmalıdır.
•Buna bir karşıt-adaptasyonun yokluğu, babalık
kesinliğini azaltacağından, erkek için bir adaptif
problem oluşturacaktır.
Genel Tartışma
29
Genel Tartışma
O halde bu çalışma ile ortaya koymaya
çalıştığımız “örtük ilanlı- kısmen gizil yumurtlama”
kavramı kadını yakından tanıyan, birlikte
yaşamaya istekli erkekler için bir çıkış
sağlamaktadır. Seçilim baskısı örtük ilanı
yakalama yetisini geliştirme yönünde ve erkeği
evde tutacak biçimde gerçekleşmiş olmalıdır.
Ek olarak, cinsel seçilim yumurtlama evresinde
daha çekici olma eğilimindeki kadınlar lehine
çalışmış olmalıdır.
Özetle, sunulan çalışma, erkeğin kadına
aşinalığını arttırmak yoluyla, kadının yüzünde
gerçekleşen menstrual değişmeleri yakalama
şansını ve böylece de babalık kesinliği ve üreme
başarısını arttırdığı görüşüne kanıtlar
sağlamaktadır.