MEĐUNARODNA EKONOMIJA 08

117

Međunarodna ekonom

ija

8.1. Globalna ekonomska kretanja

Globalna ekonomija je u 2017. zabilježila snažniji rast nego u 2016. godini, što je ostvareno u okvi-ru osjetnog ubrzanja rasta globalne ekonomije započetog sredinom 2016. godine. Prema procjeni MMF-a, stopa rasta globalne ekonomije je u 2017. iznosila 3,7%, u poređenju sa 3,2% u 2016. godini. MMF očekuje da će globalna ekonomija u 2018. i 2019. godine rasti po većim stopama nego u 2017. godini i to 3,9% za obje godine.

Tabela 8.1

Pregled glavnih globalnih indikatora, godina na godinu, %

indikatorprocjene projekcije razlike u odnosu na projekcije

iz oktobra 2017, p.p.

2016. 2017. 2018. 2019. 2018. 2019.

rast BDP-a

svijet 3,2 3,7 3,9 3,9 0,2 0,2

napredne ekonomije 1,7 2,3 2,3 2,2 0,3 0,4

ekonomije u usponu/razvoju 4,4 4,7 4,9 5,0 0,0 0,0

SAD 1,5 2,3 2,7 2,5 0,4 0,6

Eurozona 1,8 2,4 2,2 2,0 0,3 0,3

Njemačka 1,9 2,5 2,3 2,0 0,5 0,5

Francuska 1,2 1,8 1,9 1,9 0,1 0,0

Italija 0,9 1,6 1,4 1,1 0,3 0,2

Španija 3,3 3,1 2,4 2,1 -0,1 0,1

Japan 0,9 1,8 1,2 0,9 0,5 0,1

UK 1,9 1,7 1,5 1,5 0,0 -0,1

Kanada 1,4 3,0 2,3 2,0 0,2 0,3

napredne ekonomije van G7 i Eurozone 2,3 2,7 2,6 2,6 0,1 0,1

evropske ekonomije u usponu/razvoju 3,2 5,2 4,0 3,8 0,5 0,5

Rusija -0,2 1,8 1,7 1,5 0,1 0,0

Kina 6,7 6,8 6,6 6,4 0,1 0,1

Indija 7,1 6,7 7,4 7,8 0,0 0,0

Latinska Amerika i Karibi -0,7 1,3 1,9 2,6 0,0 0,2

Bliski istok i sjeverna Afrika 4,9 2,5 3,6 3,5 0,1 0,0

Subsaharska Afrika 1,4 2,7 3,3 3,5 -0,1 0,1

obim globalne trgovine (robe i usluge) 2,5 4,7 4,6 4,4 0,6 0,5

potrošačke cijene

napredne ekonomije 0,8 1,7 1,9 2,1 0,2 0,1

ekonomije u usponu/razvoju 4,3 4,1 4,5 4,3 0,1 0,2

izvor: MMF, januar 2018.

Razvijene zemlje su, prema MMF-u, u 2017. godini rasle po stopi od 2,3%, a prognoze za naredne dvije godine su značajno revidirane naviše i iznose 2,3% za 2018. i 2,2% za 2019. godinu. Snažan rast eko-nomske aktivnosti zemalja Eurozone (2,7%) je bio vođen domaćom tražnjom. Tome je u prilog išlo sve

118

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2017

veće potrošačko i poslovno povjerenje, bolja situacija na tržištu rada i mjere ECB-a. Pored jakog eura, izvoz je u odnosu na prethodnu godinu značajno porastao. Ekonomija SAD-a nastavila je da bilježi visoke stope rasta (2,3% za 2017), kao rezultat izraženog rasta lične potrošnje i investicija. Nakon niza godina stimulativnih mjera, japanska ekonomija bilježi konstantan kvartalni rast posljednje dvije go-dine, koji je u 2017. godini prosječno iznosio 1,7%. Lična potrošnja bila je značajan faktor rasta, a veća globalna potražnja uticala je na snažan rast izvoza i industrijske proizvodnje Japana.

Prema procjenama MMF-a, grupa evropskih ekonomija u razvoju i usponu, među kojima je i Crna Gora65, je u 2017. ostvarila rast od 5,2%. Za period 2018-2019. godine prognozirane su manje stope rasta, od 4% odnosno 3,8%.

Evidentan rast globalne ekonomije može se posmatrati i kroz rast globalne trgovine, koja je prema MMF-ovim procjenama u 2017. rasla po stopi od 4,7%, dok je stopa rasta u 2016. iznosila 2,5%. Očeki-vanja MMF-a su da će rast globalne trgovine u naredne dvije godine biti u rangu ovogodišnjeg, od 4,6%.

Globalna potrošnja nafte i naftnih prerađevina bilježi višegodišnji uzlazni trend, koji je nastavljen i u 2017. godini. Prosječna cijena po barelu iznosila je 53 dolara, što je bilo 24% više nego u 2016. godini. Cijena je tokom godine pala na 46 dolara po barelu, da bi pred kraj godine dostigla 60 dolara po ba-relu. Na kretanje cijene nafte je tokom godine uticalo više faktora – bolji izgledi globalne ekonomije, loši vremenski uslovi u SAD-u, pad svjetskih zaliha nafte, dogovor o ograničenju proizvodnje zemalja članica OPEC-a i povećanje proizvodnje od strane SAD-a, Libije i Nigerije, kao i geopolitička situacija na Bliskom istoku.

Rast cijena nafte uticao je na inflatorna kretanja u razvijenim ekonomijama. S druge strane, bazična inflacija i rast cijena zarada nijesu rasle istim tempom. Indeks potrošačkih cijena i bazična inflacija su kod zemalja u razvoju i usponu zabilježile blagi porast krajem godine.

FED je tokom 2017. godine tri puta povećavao referentnu kamatnu stopu, što je od početka „normali-zacije“ monetarne politike ukupno iznosilo 1,25 p.p. U oktobru 2017. FED je krenuo u smanjenje svoje bilansne sume. Tržišna očekivanja su da će FED u 2018. godini najmanje tri puta povećati referentnu kamatnu stopu. U ECB-u, monetarna politika se kreće u pravcu smanjenja programa otkupa obvezni-ca i mogućeg „napuštanja“ tog programa krajem 2018. godine. ECB namjerava da primijeni elemente postojeće politike i nakon završetka programa kvantitativnog popuštanja tako što će zadržati kamatne stope na postojećem nivou i, ukoliko bude potrebno, produžiće program kupovine obveznica.

Prinosi na obveznice SAD-a i Eurozone su tokom 2017. godine bili na izuzetno niskom nivou. Takva situacija uticala je na kretanje kapitala ka zemljama u usponu/razvoju, posebno onim sa investicionim kreditnim rejtingom.

Povoljna monetarna politika, slaba inflacija i bolji korporativni prihodi su uticali da na mnogim ra-zvijenim tržištima kapitala budu ostvarene rekordne vrijednosti indeksa u 2017. godini. Američki in-deksi su tako nastavili da obaraju istorijske rekorde, što je bilo karakteristično i za frankfurtski DAX indeks. Berzanski indeksi ostalih velikih ekonomija Eurozone su uglavnom ostvarili izražen uzlazni trend u periodu 2016-2017 godina. To je važilo i za berzanski indeks tokijske berze Nikkei 225. U grupi zemalja u usponu/razvoju, rast berzanskih roba posebno je uticao na berzanske indekse kod zemalja izvoznica roba.

65 Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Crna Gora, Hrvatska, Kosovo, Mađarska, Makedonija, Poljska, Rumunija, Sr-bija i Turska.

119

Međunarodna ekonom

ija

Vodeći indikatori „stresa“ i rizika na finansijskim tržištima – TED spred, LIBOR-OIS spred i indeks VIX, su tokom 2017. bili u prosjeku znatno ispod nivoa iz 2016. godine. Vrijednosti pomenutih indeksa bilježe pad već duži period. S druge strane, cijena zlata, kao svojevrstan indikator nesigurnosti na tr-žištima, je rasla tokom 2017. godine, ali uglavnom kao odgovor na slabiji dolar.

8.2. Razvijene zemlje

Ekonomski rast u Eurozoni u četvrtom kvartalu u odnosu na prethodni iznosio je 0,6%, dok je godiš-nja stopa rasta BDP-a iz četvrtog kvartala iznosila 2,7%. Stopa rasta od 0,6% predstavlja veoma blago usporenje rasta u odnosu na 0,7% iz trećeg kvartala. Po zemljama, rast je bio najizraženiji u Estoniji (2,2%) i Sloveniji (2%), a najniži u Grčkoj (0,1%), Italiji i Letoniji (po 0,3%). Rast u Njemačkoj bio je na nivou rasta u cijeloj Eurozoni. Gledano kroz komponente BDP-a prema potrošnoj metodi, rast je bio vođen eksternom tražnjom, odnosno izvozom roba i usluga, koji je porastao za 1,9%, uz doprinos rastu od 0,9 p.p. Uvoz roba i usluga je ostvario rast od 1,1%, uz doprinos rastu od -0,5 p.p, tako da je ukupni doprinos salda roba i usluga iznosio 0,4 p.p. S druge strane, doprinosi rastu od strane komponenti domaće tražnje bili su neznatni. Posmatrano prema privrednim granama, rast je bio vođen rastom prerađivačke industrije (1,3%) i trgovinom, transportom, smještajem i aktivnostima koje se odnose na usluge ishrane (0,6%). Ocjena Eurostata je da je rast godišnjeg BDP-a u 2017. bio 2,3%, što pred-stavlja bitno ubrzanje rasta u odnosu na 1,8% iz 2016. godine. Generalno, rast u Eurozoni je stabilan i pozitivan u kontinuitetu nakon perioda evropske dužničke krize (nakon prvog kvartala 2013. godine), a u posljednjih par godina je okvirno i na nivou rasta američke ekonomije, koja je mnogo brže rasla u odnosu na evropsku nakon globalne finansijske krize.

Stopa nezaposlenosti u decembru iznosila je 8,6%, što je pad od 0,3 p.p. u odnosu na 8,9% iz septembra. Time je nastavljen pad nezaposlenosti u odnosu na početak 2013. godine, kada je na kraju evropske dužničke krize stopa nezaposlenosti iznosila 12,1%. Istovremeno, 8,6% je najniža stopa nezaposlenosti

Pokazatelji volatilnosti/stresa na finansijskim tržištima, jun 2016-2017. MSCI globalni indeksi, 2016-2017.

Grafik 8.1 Grafik 8.2

izvor: Blumberg izvor: Blumberg

120

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2017

još od januara 2009. godine. U apsolutnim pokazateljima, nezaposleno je bilo 14,1 milion građana Eurozone. Stopa nezaposlenosti je bila najniža u Njemačkoj - 3,6%, te je bila glavni „generator“ radnih mjesta u Eurozoni, zajedno sa Holandijom (4,4%) i Austrijom (5,5%). S druge strane, stope nezaposle-nosti, i pored osjetnog pada u odnosu na prethodne njihove vrijednosti, i dalje su ostale visoke u Grč-koj (20,9%) i Španiji (16,4%). Stopa nezaposlenosti mlađih od 25 godina u decembru je iznosila 17,9%, pri čemu je najniža bila u Estoniji (6,5%) i Njemačkoj (6,7%), a najviša u Grčkoj (čak 43,7%), i Španiji (36,8%). Generalno, pored osjetnog pada stope nezaposlenosti ekonomije Eurozone u posljednjih pet godina, nezaposlenost i dalje ostaje njena strukturna karakteristika. Stopa nezaposlenosti je i dalje i mnogo viša u odnosu na američku ekonomiju (4,1%) i, sa izuzetkom Njemačke, naglašeno je visoka u velikim evropskim ekonomijama – u Francuskoj 9%, a u Italiji 10,9%.

Godišnja stopa inflacije u decembru je iznosila 1,4%. Po zemljama, najviša je bila u Estoniji i Litvaniji (po 3,8%), a najniža na Kipru (-0,4%) i u Finskoj i Irskoj (po 0,5%). Prema glavnim sastavnim kom-ponentama HIPC-a, cijene hrane, alkohola i duvana porasle su 2,1%, energije 2,9%, industrijskih pro-zivoda 0,5%, dok su cijene usluga porasle 1,2%, pri čemu su njihovi doprinosi ukupnoj stopi inflacije iznosili 0,41, 0,28, 0,13 i 0,54 p.p, respektivno. Posmatrano po manjim grupama roba i usluga, najveći pozitivan doprinos stopi inflacije ostvarile su cijene transportnog goriva (0,11 p.p), kao i duvana (0,06 p.p), dok se najveći negativan uticaj odnosio na cijene telekomunikacionih usluga (-0,1 p.p). General-no, nakon perioda 2013-2016. godine, koji je bio obilježen deflacionim rizicima, inflacija Eurozone je u 2017. stabilizovana.

U trećem kvartalu 2017. godine budžetski deficit država Eurozone iznosio je 0,3% BDP-a66, ili 0,7 p.p. manje od deficita iz drugog kvartala 2017. godine (1% BDP-a). Ukupni budžetski prihodi iznosili su 46,2% BDP-a, a rashodi 46,5% BDP-a. Nekoliko država ostvarilo je suficit, pri čemu su najznačajnije Malta (4,2% BDP-a), Njemačka (2,5% BDP-a) i Luksemburg (2,4% BDP-a). Među državama sa defici-tom, prije svih treba istaći Francusku, sa budžetskim saldom od -2,8% BDP-a. Generalno, nivo deficita iz trećeg kvartala predstavlja nastavak trenda opadanja budžetskog deficita koji je započet u periodu 2009-2010. godine, kada je deficit prelazio 7% BDP-a. Dodatno, deficit iz trećeg kvartala 2017. najniži je deficit još od uvođenja novčanica i kovanica eura u opticaj (2002. godine), što sve upućuje na stabi-lizaciju državnih finansija zemalja Eurozone.

Javni dug država Eurozone iznosio je 88,1% BDP-a (9,7 hiljada milijardi eura) na kraju trećeg kvarta-la 2017. godine67 ili blago ispod nivoa javnog duga s kraja drugog kvartala (89% BDP-a). Najviši nivo duga zabilježen je u Grčkoj (177,4% BDP-a), Italiji (134,1% BDP-a) i Portugalu (130,8% BDP-a), dok je pored njih još dug Belgije i Kipra bio iznad 100% BDP-a. S druge strane, najniži nivo duga zabilježen je u Estoniji (8,9% BDP-a) i Luksemburgu (23,4% BDP-a), dok je pored njih još dug Letonije, Litvanije, Slovačke, Malte i Holandije bio ispod mastrihtskog kriterijuma od 60% BDP-a. Gledano prema finan-sijskim instrumentima, najviše duga se odnosilo na dužničke hartije od vrijednosti (80,3%), potom na kredite (16,5%) i, na kraju, na gotovinu i depozite ( 3,1%). Generalno, paralelno s padom budžetskih deficita, uslijedio je blagi i postepeni pad javnog duga, nakon 93% BDP-a sa kraja drugog kvartala 2014. Ipak, dug je i dalje na visokom nivou, posebno kod velikih država juga Eurozone, čija je fiskal-na pozicija i dalje nesigurna. O tome najbolje svjedoči njihov kreditni rejting – prema Standard end Pursu, na kraju decembra 2017. godine Italija, Portugal i Španija imali su investicioni rejting slabog kvaliteta, dok Grčka nije imala investicioni rejting.

66 Posljednji raspoloživi, sezonski prilagođeni podatak.67 Posljednji raspoloživi podatak.

121

Međunarodna ekonom

ija

Tabela 8.2

Kreditni rejting država Eurozone, Standard end Purs, kraj decembra 2017.

država rejting izgledi (outlook)

Austrija AA+ stabilni

Belgija AA stabilni

Estonija AA- stabilni

Finska AA+ stabilni

Francuska AA stabilni

Grčka B- pozitivni

Holandija AAA stabilni

Irska A+ stabilni

Italija BBB stabilni

Kipar BB+ pozitivni

Letonija A- pozitivni

Litvanija A- pozitivni

Luksemburg AAA stabilni

Malta A- pozitivni

Njemačka AAA stabilni

Portugal BBB- stabilni

Slovačka A+ stabilni

Slovenija A+ stabilni

Španija BBB+ pozitivni

izvor: Standard end Purs (tradingeconomics.com)

Suficit na tekućem računu Eurozone u 2017. godini iznosio je 391,4 mlrd. eura, ili 3,5% BDP-a, što je bilo za 0,1 p.p. više u odnosu na prethodnu godinu. U samom trećem kvartalu 2017. ostvaren je suficit od 4,4% BDP-a68, bitno iznad suficita iz drugog kvartala godine od 2,9% BDP-a, a istovremeno najveći suficit Eurozone od njenog formiranja. Počev od posljednjeg kvartala 2011. godine, Eurozona konstan-tno ostvaruje suficit, koji pri tome generalno ima uzlazni trend. Posmatrano po zemljama, gledano kroz četvorokvartalni kumulativ sezonski neprilagođenih podataka, u trećem kvartalu 2017. godine69 najveće suficite u odnosu na BDP ostvarile su Malta (11,9%), Holandija (10,1%), Irska (8,4%) i Njemačka (7,8%), koja je ujedno i najveći kontributor suficitu Eurozone u apsolutnim pokazateljima. Što se tiče deficita, mimo Kipra, koji je sa -6,9% BDP-a zabilježio najnegativniji saldo tekućeg računa, druge ze-mlje Eurozone nemaju „akutnih“ problema sa inokonkurentnošću. Tako su npr. salda tekućeg računa u odnosu na BDP kod Grčke, Italije, Portugala i Španije iznosila -0,7%, 2,8%, 0,5% i 1,8%, respektivno.

Prognoze analitičara ECB-a iz marta 2018. ukazuju na to da će rast u 2017. godini iznositi 2,5%, osjetno iznad 1,8% iz 2016. godine, da bi nakon toga usporio na i dalje solidnih 2,4%, 1,9% i 1,7% u 2018, 2019. i 2020. godini, respektivno. Očekuje se da će stopa nezaposlenosti kontinuirano opadati tokom pro-gnostičkog horizonta, pa će u 2020. biti na nivou od 7,2%. HICP će biti u okviru ECB-ovog cilja ispod, ali blizu, 2% i bez deflacionih pritisaka. Konačno, sve će biti praćeno i poboljšanjem stanja državnih fi-nansija, pa se očekuje da će u 2020. budžetski deficit opasti na 0,3% BDP-a, a javni dug na 79,7% BDP-a.

68 Posljednji objavljeni, sezonski prilagođeni podatak.69 Posljednji objavljeni podatak po zemljama.

122

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2017

Tabela 8.3

Makroekonomske prognoze za Eurozonu za period 2017−2020, %

  2017. 2018. 2019. 2020.

Realni BDP 2,5 2,4 1,9 1,7

Privatna potrošnja 1,9 1,7 1,7 1,5

Državna potrošnja 1,2 1,2 1,2 1,1

Bruto investicije u osnovna sredstva 3,7 4,4 3,4 2,8

Izvoz 5,2 5,3 4,1 3,8

Uvoz 4,6 5,1 4,5 4,0

Zaposlenost 1,7 1,4 1,1 0,8

Stopa nezaposlenosti, % radne snage 9,1 8,3 7,7 7,2

HIPC 1,5 1,4 1,4 1,7

HIPC, isključujući energiju 1,2 1,2 1,6 1,9

HIPC, isključujući energiju i hranu 1,0 1,1 1,5 1,8

HIPC, isključujući energiju, hranu i promjene u indirektnim porezima 1,0 1,1 1,5 1,8

Jedinični troškovi rada 0,8 1,1 1,2 1,8

Zarada po zaposlenom 1,6 2,2 2,0 2,7

Produktivnost rada 0,8 1,0 0,8 0,9

Saldo državnog budžeta, % BDP-a -1,0 -0,7 -0,6 -0,3

Strukturni saldo državnog budžeta, % BDP-a -1,0 -1,0 -0,9 -0,9

Javni dug, % BDP-a 86,7 84,4 82,1 79,7

Saldo tekućeg računa, % BDP-a 3,7 4,2 4,3 4,5

izvor: ECB, mart 2018. godine

Ekonomija SAD je u 2017. godini ostvarila rast od 2,3%. U četvrtom kvartalu 2017. stopa rasta je iznosila 2,5% u odnosu na isti period 2016. godi-ne, pri čemu se stopa rasta povećavala iz kvartala u kvartal.MMF u svom posljednjem izvještaju o izgledima svjetske ekonomije očekuje da ekono-mija SAD u naredne dvije godine nastavi da raste sličnim intenzitetom, pa je prognoza ekonom-skog rasta za 2018. godinu povećana na 2,7% (za 0,4 p.p) i 2019. na 2,5% (za 0,6 p.p.). Prognoze ra-sta američke ekonomije od strane Svjetske banke su nešto niže i za period 2018-2019. iznose 2,5% i 2,2%, redom. Očekivanja FED-a70 su da će BDP u naredne dvije godine rasti po stopama u interva-lu 2,6-3% u 2018. i 2,2-2,6% u 2019. godini.

Kao i posljednje četiri godine, rast ekonomije SAD se pretežno zasnivao na velikoj ličnoj po-trošnji, koja je u 2017. godini porasla 2,7%. Lič-na potrošnja je bila potpomognuta rastom ličnih

70 Projekcije članova Komiteta za operacije na otvorenom tržištu, mart 2018.

Stopa rasta i doprinosi komponenti BDP-a u SAD, %

Grafik 8.3

izvor: Nacionalni biro za ekonomsku analizu (BEA)

123

Međunarodna ekonom

ija

dohodaka, koji bilježe konstantan rast još od 2009. godine. Investicije u osnovna sredstva su porasle 3,2%. Vladina potrošnja je bila neznatno veća od prethodne godine (0,1%). U 2017. su porasli i izvoz (3,4%) i uvoz (3,9%), ali je saldo računa roba i usluga bio negativan.

Industrijska proizvodnja je u posljednjem kvartalu zabilježila visoke stope rasta, koji je u decembru iznosio 3,4% u odnosu na isti mjesec prethodne godine. Djelatnosti koje su na kraju trećeg kvartala71 2017. godine ostvarile najveći rast su finansijske djelatnosti i djelatnosti osiguranja (14,7%), prerađi-vačka industrija, naročito proizvodnja trajnih dobara (7,5%) i informisanje i komunikacije (9%). Zna-čajan rast je ostvaren i kod trgovine na malo (6,3%), stručnih, naučnih i tehničkih djelatnosti (2,7%) i zdravstva i socijalne zaštite (5%).

Stopa nezaposlenosti se tokom 2017. godine generalno smanjivala, a u decembru je iznosila 4,1%, što je niža stopa u odnosu na pretkrizni period. Stopa nezaposlenosti ima tendenciju pada još od kraja 2009. godine. Dinamičnost tržišta rada i ekonomije vidi se i prema broju novih radnih mjesta72, koji se tokom godine na mjesečnom nivou u prosjeku povećavao za 185 hiljada. Privredne grane koje su ge-nerisale najviše novih radnih mjesta su građevinarstvo, prerađivačka industrija, zdravstvene usluge i tzv. profesionalne i poslovne usluge. Stopa dugoročne nezaposlenosti se takođe smanjivala tokom 2017. godine i u decembru je iznosila 0,94%. Nezaposlenost se smanjivala tokom godine i prema alterna-tivnim mjerama nivoa radne snage, odnosno definiciji tzv. „U6“ nezaposlenosti73, na kraju decembra iznosila je 8,1%.

Godišnja stopa inflacije, mjerena indeksom cije-na izdataka za ličnu potrošnju74, je u decembru iznosila 1,7% i samo je u prva dva mjeseca bila iznad ciljane stope centralne banke od 2%. Uko-liko se izuzmu kretanja cijena hrane i energenata onda je rast tog indeksa tokom cijele godine bio ispod 2%, a u decembru je iznosio 1,5%. Godišnja stopa inflacije, mjerena indeksom potrošačkih ci-jena, je veći dio 2017. bila iznad 2%, a u decembru je iznosila 2,1%. Cijene hrane su porasle 1,6% u odnosu na isti period 2016. godine, dok su cijene energenata porasle 6,9%.

Budžetski deficit se povećao sa 585,6 mlrd. dolara u fiskalnoj 2016. na 665,7 mlrd. dolara u fiskalnoj 2017. godini, odnosno sa 3,2% na 3,5% BDP-a. U narednom periodu bi se deficit mogao dalje po-većati, kao rezultat ogromnog paketa smanjenja poreza koje je američka administracija sprovela krajem 2017. godine i povećanja rashoda budžeta

71 Posljednji dostupni podaci, kvartalne stope izražene na godišnjem nivou. 72 Nonfarm payrolls, od nonfarm business sector, u koji ne spadaju ekonomske aktivnosti sljedećih subjekata: opšte vlade,

privatnih domaćinstava, neprofitnih organizacija i farmera. Takođe, ne ubraja vojsku i bezbjedonosne agencije.73 Odnosi se na grupu tzv. marginally attached (lica koja ne rade i ne traže posao, ali imaju namjeru, a u posljednjih 12

mjeseci su neko vrijeme tražila posao), grupu tzv. „obeshrabrenih“ (potgrupa prethodne – lica koja ne traže posao iz određenih razloga vezanih za tržište rada), kao i one zaposlene koji ne rade puno radno vrijeme.

74 Personal Consumption Expenditure, lančani indeks cijena, koji FED koristi za ocjenu inflatornih kretanja.

Godišnja stopa IPC, PCE i bazična inflacija prema PCE, 2013-2017.

Grafik 8.4

izvor: FRED, Federalne rezerve Sent Luis

124

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2017

za naredne dvije godine, za 300 mlrd. dolara. S povećanjem deficita povaćao bi se i javni dug, koji je na kraju 2017. iznosio 105,4% BDP-a.

Ekonomija Japana je nastavila da raste i u 2017. godini, ostvarivši rast od 1,7%. Japanska ekono-mija je, takođe, zabilježila pozitivne stope rasta u svim kvartalima 2017. godine, što predstavlja niz od osam pozitivnih kvartala zaredom i jedan od najdužih „pozitivnih intervala“ japanskog rasta u gotovo tri decenije. U posljednjem kvartalu 2017. stopa rasta BDP-a je iznosila 1,6%75.

Prema prognozama MMF-a, japanska ekonomija će u naredne dvije godine rasti sporijim tempom, što će posebno biti evidentno u 2019. godini. Ipak, posljednje prognoze su revidirane naviše, i to na 1,2% u 2018. godini (za 0,5 p.p) odnosno na 0,9% u 2019. godini (za 0,1 p.p.). Prognoze Svjet-ske banke za naredne dvije godine su na približ-no istom nivou – 1,3% za 2018. i 0,8% za 2019. go-dinu. Prognoza rasta od strane Banke Japana za fiskalnu 2018. godinu je 1,4%. Za 2019. se očekuje manja stopa rasta (0,7%) kao rezultat cikličnosti investicija i najavljenog povećanja poreza.

Pored vladinih stimulativnih mjera iz prethodnog perioda, povećanje globalne tražnje u 2017. godini je pozitivno uticalo na kretanja u japanskoj ekonomiji. Izvoz je na godišnjem nivou porastao 6,8%, dok je uvoz porastao 3,6%. Doprinos izvoza u godišnjoj stopi rasta je bio značajan (1,1 p.p). Korporativni profiti japanskih kompanija su u 2017. bili na rekordnom nivou. Privatne (nerezidencijalne) investicije su na godišnjem nivou porasle 3%.

S druge strane, lična potrošnja je na godišnjem nivou porasla 1,1%, a njen doprinos u stopi rasta BDP-a bio je 0,6 p.p. Industrijska proizvodnja je, mjerena godišnjim stopama rasta, u svim mjesecima 2017. ostvarila rast, što je na nivou godine iznosilo 4,5%. Trgovina na malo je tokom 2017. godine zabilježila samo jedan mjesec negativnog rasta i to je bilo zbog loših vremenskih uslova.

Berzanski indeks Nikkei 225 je tokom godine bilježio rast koji je bio posebno izražen u drugoj polovini godine. Decembarski indeks Banke Japana, TANKAN, ukazuje na dalje poboljšanje poslovnog „senti-menta“ - za velike kompanije u prerađivačkoj industriji je nastavio da raste tokom cijele 2017. godine, kao i za mala preduzeća van prerađivačke industrije. Dodatno, tendencija rasta indeksa potrošačkog povjerenja, prisutna još od 2014, dodatno je povećana u 2017. godini.

Stopa nezaposlenosti je na kraju decembra iznosila 2,8%. Nezaposlenost se smanjuje još od 2009. go-dine. Prema posljednjim podacima stopa nezaposlenosti je u januaru 2018. pala na 2,4%, što je najniža stopa od aprila 1993. godine. Takođe, broj zaposlenih i broj slobodnih radnih mjesta su na rekordnim nivoima.

75 Kvartalna stopa izražena na godišnjem nivou.

Kvartalna stopa rasta BDP-a, %, 2014-2017.

Grafik 8.5

izvor: Vlada Japana

125

Međunarodna ekonom

ija

U svim mjesecima 2017. g. godišnja stopa inflacije bila je pozitivna i kretala se između 0,2% do 1% u decembru. U posljednja dva mjeseca je povećanje inflacije bilo posebno izraženo. S druge strane, ako se izuzmu efekti cijena hrane i energenata, onda je slika sasvim drugačija. Bazična inflacija76 je bila relativno niska, od 0,2% s početka godine do 0,9% za posljednja dva mjeseca 2017. godine. Centralna banka je u januaru 2018. povećala prognoze rasta bazične inflacije u odnosu na prognoze iz oktobra 2017. godine; u fiskalnoj 2018. će se kretati u rasponu 1,3-1,6%, a u fiskalnoj 2019. u intervalu 2-2,5% (uključujući efekat povećanja poreza).

Banka Japana je najavila da će nastaviti tzv. „kvantitativno i kvalitativno monetarno popuštanje sa kontrolom krive prinosa“, koje je započeto u 2016. sve dok ne uspostavi cjenovni rast na nivou od 2%.

Fiskalni deficit je iznosio 4,5% BDP-a i bilježi opadajući trend.

8.3. Zemlje u usponu

Ekonomija Kine je u 2017. ostvarila rast od 6,9%, premašivši vladinu ciljanu stopu od 6,5% i procije-njene stope rasta od strane MMF-a, Svjetske banke i OECD-a, od 6,8%. Ovo je, takođe, prvo povećanje godišnje stope rasta BDP-a za posljednjih sedam godina. Ekonomija je u prvom i drugom kvartalu rasla po stopi od 6,9% u poređenju sa istim periodom prethodne godine, odnosno 6,8% u trećem i četvrtom kvartalu.

Prema posljednjim prognozama MMF-a, ekonomija Kine će u 2018. godini rasti po stopi od 6,8%, odnosno 6,4% u 2019. godini. Obje stope su povećane u odnosu na prethodnu prognozu za po 0,1 p.p. Prognoze rasta od strane Svjetske banke za naredne dvije godine su 6,8% u 2018. (povećanje od 0,1 p.p) i 6,3% u 2019. godini.

Investicije u osnovna sredstva su u 2017. porasle 7,2%, što je bila njihova najniža stopa rasta od 1999. godine. Investicije u nepokretnosti su porasle 7%, pri čemu za komercijalne nepokretnosti 7,7% i 9,4% za rezidencijalne nepokretnosti. Industrijska proizvodnja je u 2017. porasla 6,6%, što je bilo za 0,6 p.p. više nego u 2016. godini. Prerađivačka industrija je ostvarila rast od 7,2%, a njen snažan rast se pripi-suje napretku visokotehnoloških sektora. Trgovina na malo je u 2017. porasla 10,2%.

Indeks potrošačkih cijena je u decembru porastao 1,8% na godišnjem nivou. Bazična inflacija je u de-cembru iznosila 2,2%. Stopa nezaposlenosti je u decembru 2017. iznosila 3,9%.

Ekonomija Kine, potpomognuta oporavkom globalne ekonomije, bilježi rast trgovinskog suficita za 14,2% u 2017. Suficit tekućeg računa bio je 1,4% BDP-a.

Prema preliminarnim podacima, budžetski deficit je iznosio 3,5% BDP-a u 2017. godini što je bilo iznad vladinog cilja od 3%. U 2016. deficit je iznosio 3,8%. Budžetska potrošnja je povećana 7,7%, dok su se prihodi povećali 7,4%.

Kineska ekonomija je veoma zadužena, a posebno su zabrinjavajući brzina i kanali zaduživanja u po-sljednjem periodu (državna pomoć, domaće i strane banke, „bankarski sektor u sjenci“ itd). Kontroli-sanje zaduživanja državnih preduzeća je stoga postao novi prioritet kineskih vlasti, a četiri finansijska regulatora su uvela stroga pravila u cilju suzbijanja bankarskog sektora u sjenci. MMF je, takođe, u

76 U slučaju Japana, indeks potrošačkih cijena umanjen za uticaj cijena svježe hrane.

126

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2017

svojim posljednjim izvještajima upozorio na „opasni“ stepen zaduživanja i pozvao kineske banke da se dokapitalizuju u cilju jačanja otpornosti na ekonomske šokove. MMF je sproveo stres test77 na 33 kineske banke, koji je pokazao da bi čak 27 trebalo da se dokapitalizuje, navodeći da su četiri najveće državne banke adekvatno kapitalizovane.

Ekonomija Rusije je, prema preliminarnim podacima, porasla 1,5% u 2017. godini, što je bilo niže od većine procjena. Očekivanje centralne banka oko rasta ekonomije je bilo u rasponu od 1,7% do 2,2%. Procijenjena stopa MMF-a za 2017. godinu iznosila je 1,8%, Svjetske banke 1,7%, a OECD-a 1,9%.

MMF je povećao prognoziranu stopu rasta za 2018. godinu u odnosu na prethodnu prognozu za 0,1 p.p. na 1,7%. Prema posljednjem izvještaju Svjetske banke o globalnoj ekonomiji78, prognozirana stopa rasta za 2018. iznosi 1,8% i povećana je za 0,3 p.p.

Investicije u osnovna sredstva rasle su u posljednjih pet kvartala. Za 2017. rast je iznosio 4,4%. Ipak, privatne investicije pored sektora nafte i gasa su ostale „limitirane“ i to može biti jedan od glavnih uzroka umjerenije stope rasta ekonomije. Izvoz je u 2017. godini porastao 25,3%, a uvoz 24,1%. Izvoz energenata je značajno kompenzovao veliki rast uvoza tokom godine, koji je bio potpomognut jačom domaćom valutom i povećanjem domaće potražnje.

Industrijska proizvodnja je u 2017. porasla 1% u odnosu na 2016. godinu, a tokom godine je bilježila rast u prva tri kvartala 2017. da bi u posljednjem zabilježila pad. Indeks potrošačkog povjerenja se opo-ravlja, a trgovina u maloprodaji je nakon dvije godine zabilježila rast, koji je iznosio 1,2%.

Stopa nezaposlenosti se u prvoj polovini godine smanjivala, ali je pad u drugoj polovini godine zau-stavljen. U sva tri mjeseca posljednjeg kvartala je iznosila 5,1%. U avgustu je iznosila 4,9%, što je bila najniža vrijednost za posljednje tri godine. Realni rast zarada iznosio je 6,2% u decembru. S druge strane, realni raspoloživi dohodak nije imao pozitivnu stopu rasta.

Potrošačke cijene su zabilježile opadajući trend tokom cijele godine, a u decembru 2017. stopa inflacije iznosila je 2,5%, što je bilo ispod ciljane inflacije centralne banke od 4%. Prema posljednjim podacima, ovaj trend je nastavljen i u 2018. Bazična inflacija je imala ravnomjerniji pad, zabilježivši smanjenje tokom svih mjeseci 2017. godine.

Centralna banka Rusije je šest puta tokom godine snižavala svoju referentnu kamatnu stopu, koja je na početku godine iznosila 10%, a na kraju 7,75%. Stabilnost bankarskog sektora bila je bolja u odnosu na krizni period. Ipak, tri velike privatne banke su suštinski nacionalizovane79, pa se može konstatovati da situacija u bankarskom sistemu i dalje nije sasvim zadovoljavajuća. S rastom ekonomske aktivnosti postepeno se smanjuje i kreditni rizik, pa je procenat kredita koji kasne s otplatom bio niži kako za privredna društva (za 0,6 p.p, na 6,6%), tako i za stanovništvo (za 0,6 p.p, na 7,5%)80.

Budžet opšte vlade je u 2017. godini ostvario deficit od 1,5% BDP-a. Vlada Rusije je pored fiskalne konsolidacije predstavila i novo fiskalno „pravilo“, kao veliku strukturnu reformu, koja ima za cilj da ublaži uticaj eksterne volatilnosti na budžet i realni devizni kurs. Naime, Vlada planira da upravlja

77 Financial System Stability Assessment – izvještaj je baziran na radu FSAP misije (MMF i SB) za Kinu tokom oktobra 2015, januara, juna i decembra 2016. i februara, aprila, maja i septembra 2017. godine.

78 Global Economic Prospects, januar 2018.79 Bank Otkritiye, Binbank i Promsvyazbank.80 Financial Stability Review, Q2-Q3 2017, Centralna banka Rusije.

127

Međunarodna ekonom

ija

prihodima od nafte i gasa na efektivniji način, tako što će u datoj godini potrošnja biti određena fik-snom referentnom cijenom nafte (40 dolara po barelu u cijenama iz 2017), za razliku od prethodna dva pravila koja su se bazirala na istorijskim cijenama nafte. Ako cijena bude veća od referentne, razlika će ići u nacionalni fond društvenog blagostanja, dok u slučaju da cijena bude ispod referentne, vlada će moći da koristi sredstva iz fonda do određene vrijednosti. Pravilo će početi da se primjenjuje od 2019. godine, i u suštini će smanjiti cikličnost budžeta, tako što će se potrošnja odvojiti od volatilnosti berzanskih roba i zaštititi fond od nepredviđenih kretanja.

Agencija Standard end Purs je početkom 2018. dodijelila Rusiji investicioni kreditni rejting BBB-, sa stabilnim izgledima. Agencija Fič je potvrdila rejting BBB- sa pozitivnim izgledima. Agencija Mudis je potvrdila rejting Ba1, ali je povećala izglede iz stabilnih u pozitivne.

S obzirom na činjenicu da kompanije koje se bave energentima čine oko polovinu ruskog tržišta kapi-tala, cijena nafte je imala ključni uticaj na kretanje indeksa Moskovske berze, koji su u prvoj polovini godine bili u padu, da bi se oporavili u drugoj polovini godine, sa blagim rastom cijena nafte premda su i dalje blago ispod vrijednosti s početka godine.

Turska ekonomija je u trećem kvartalu 2017. godine porasla 1,2% u odnosu na prethodni kvartal, što je četvrti „pozitivni“ kvartal zaredom. U odnosu na isti kvartal prethodne godine, povećanje ekonomske aktivnosti je iznosilo 11,1%. Prema procjeni MMF-a, ekonomija Turske je u 2017. godini ostvarila rast od 7%81, dok je prema procjeni Svjetske banke rast iznosio 6,7%. Za 2018. godinu, Svjetska banka je smanjila prognozu rasta za 0,4 p.p na 3,5%.

Oporavak turske ekonomije u 2017. godini se zasnivao na privremenim fiskalnim podsticajina usmje-renim ka povećanju potrošnje i smanjenju nezaposlenosti, zatim na pomoći Kreditno-garantnog fon-da prerađivačkoj industriji i izvoznicima, kao i na rastu globalne potražnje, prvenstveno u evropskim zemljama.

Potrošnja domaćinstava je u trećem kvartalu 2017. porasla 11,7% u poređenju sa istim kvartalom pret-hodne godine. Izvoz roba i usluga je u istom periodu porastao 17,2%, dok je uvoz porastao 14,5%. Po-trošnja države je porasla 2,8%, a bruto investicije u osnovna sredstva su porasle za 12,4% u odnosu na isti period 2016. godine.

Industrijska proizvodnja je u drugoj polovini godine rasla po znatno višim stopama u odnosu prvih šest mjeseci, a u decembru je njena godišnja stopa rasta iznosila 8,7%. Broj turista se vratio na nivo prije 2016. godine, ali se struktura turista promijenila i prihodi su manji. Broj turista je povećan za 23,1%, a prihodi od turizma su porasli 18,9%.

Stopa inflacija je bila daleko iznad ciljane i očekuje se da će ostati na sličnom nivou ukoliko ne bude adekvatnih prilagođavanja ekonomske politike. Velika deprecijacija turske lire je inicijalno bila razlog ovakvoj inflaciji, ali cijene su dijelom rasle i zbog veće potražnje i većih troškova. Godišnja stopa infla-cije, mjerena indeksom potrošačkih cijena, je u decembru iznosila 11,9%. Tokom cijele 2017. godine, inflacija je bila veća nego tokom 2016. godine, sa izuzetkom mjeseca januara.

81 Article IV, februar 2018.

128

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2017

Agencija Mudis je snizila kreditni rejtingi Turske sa Ba1 na Ba2, dok su izgledi promijenjeni iz negativ-nih u stabilne82. Agencija Mudis je u obrazloženju svoje odluke navela dva ključna razloga za sniženje rejtinga – dalji gubitak nezavisnosti institucija i povećanje rizika od eksternih šokova, imajući u vidu veliki deficit tekućeg računa, koji iznosi preko 5% BDP-a. Ekvivalentan rejting Turskoj daje agencija Standard end Purs (BB), ali su izgledi negativni.

Bankarski sistem Turske je stabilan. Nekvalitetni krediti su se kretali oko 3% tokom godine, pri čemu su nekvalitetni krediti privrede još niži. Mala i srednja preduzeća su tokom perioda 2014-2016. bilježi-la rast nekvalitetnih kredita, ali se taj rast zaustavio u 2017. godini. Profitabilnost je bila visoka, pa se povraćaj na aktivu tokom godine kretao blizu 2%, a povraćaj na kapital u rasponu 14-15%. Stopa ade-kvatnosti kapitala je značajno porasla tokom godine, čemu je veliki doprinos dao Kreditno-garantni fond, te je na kraju trećeg kvartala iznosila preko 17%.

Stopa nezaposlenosti je u novembru iznosila 10,3% i predstavlja pozitivno kretanje s obzirom na to da je u januaru iznosila 13%, što je bila najviša stopa nezaposlenosti od početka 2010. godine.

8.4. Zemlje okruženja

Zemlje okruženja u 2017. godini ostvarile su umjeren oporavak privredne aktivnosti. Zaposlenost se u 2017. godini vratila na pretkrizni nivo, iako je nezaposlenost ostala i dalje visoka. Zabilježeno je po-većanje realnih zarada. Ostvaren je oporavak kreditne aktivnosti. Kretanje inflacije u značajnoj mjeri bilo je determinisano oporavkom cijena sirovina na svjetskom tržištu. Zemlje regiona imaju visok nivo javnog duga, a zbog dalje stabilizacije te dinamike, očekuje se nastavak fiskalne konsolidacije i strukturnih reformi.

82 Mart 2018.

Godišnje stope rasta BDP-a zemalja regiona, 2015–2017.

IPC odabranih zemalja regiona, godišnja stopa, %, 2015–2017.

Grafik 8.6 Grafik 8.7

izvor: nacionalni statistički zavodi izvor: nacionalni statistički zavodi

129

Međunarodna ekonom

ija

Ekonomija Srbije, gledano kroz rezultate iz četiri kvartala u 2017. godini, ostvarila je realni godišnji rast od 1,9%. Iako je u 2017. godini nastavljeno sa pozitivnim ekonomskim kretanjima, rast je bio us-poren usljed nepovoljnih vremenskih uslova i usporavanja rasta elektroenergetskog sektora početkom godine. Rast je bio podstaknut pozitivnim doprinosom industrije i građevinarstva od 0,7 p.p. i 0,2 p.p. respektivno, dok je poljoprivreda dala negativan doprinos rastu od -0,6 p.p. Sa druge strane, prema komponentama BDP-a po potrošnoj metodi, najveći doprinos rastu dali su lična potrošnja 1,3 p.p. i investicije 1,1 p.p.

Godišnja stopa inflacije se tokom 2017. godine kretala u granicama ciljanog raspona Narodne banke Srbije od 3±1,5% i na kraju četvrtog kvartala iznosila je 3%, što je bila i njena prosječna vrijednost u 2017. godini. Stopa nezaposlenosti u četvrtom kvartalu 2017. iznosila je 14,7%.

Učešće javnog duga centralne vlade u BDP-u smanjeno je u 2017. godini i na kraju godine iznosilo je 61,5%. Usljed uspješne fiskalne konsolidacije i sprovođenja strukturnih reformi i procjene nastavka rasta BDP-a u narednom periodu, u decembru 2017. godine kreditne agencije Standard end Purs i Fič su poboljšale kreditni rejting Srbije na nivo „BB“.

Hrvatska ekonomija, prema preliminarnimim podacima u 2017. godini, ostvarila je rast od 2,8%. U četvrtom kvartalu 2017. godine rast je iznosio 2% u odnosu na isti period prethodne godine. Ostvareni rast u četvrtom kvartalu 2017. godine podstaknut je porastom potrošnje domaćinstava, koji je iznosio 3,4%.

U 2017. godini došlo je do ubrzanja inflacije, a godišnja stopa inflacije u decembru 2017. godine iznosila je 1,2%. Očekuje se da će monetarna politika nastaviti da podstiče rast, podržavanjem visoke likvidno-sti monetarnog sistema i održavanjem stabilnosti kursa kune prema euru.

Stopa nezaposlenosti na kraju 2017. godine je 12,2%83. Pored oporavka privredne aktivnosti, na veću zaposenost su uticale i mjere države usmjerene na smanjenje troškova rada. U 2016. godini došlo je do smanjivanja javnog duga, koji se u periodu 2008-2015. godine kretao uzlaznom putanjom, pa se, prema procjenama MMF-a, u 2017. godini očekuje nivo javnog duga od 81,9% BDP-a.

Makedonija je, nakon slabljenja privredne aktivnosti u prvoj polovini 2017. godine, zabilježila pozitiv-nija kretanja u drugom dijelu godine. Prema procjeni MMF-a, u 2017. godini očekuje se rast od 2,5%. Nakon deflacije od 0,2% u 2016. godini, tokom 2017. godine došlo je do rasta godišnje stope inflacije, a ista je na kraju četvrtog kvartala 2017. iznosila 2,4%. Nezaposlenost je u 2017. godini zabilježila opa-dajući trend, a na kraju četvrtog kvartala je iznosila 21,9%. Javni dug je na kraju trećeg kvartala 2017. godine iznosio 37,8% BDP-a.

83 Privremeni podaci Državnog zavoda za statistiku

130

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2017

Tabela 8.4

Javne finansije i salda tekućeg računa u privredama regiona, % BDP-a

zemljasaldo budžeta bruto javni dug saldo tekućeg računa

2016. 2017. 2018. 2016. 2017. 2018. 2016. 2017. 2018.

Albanija -1,8 -2,1 -2,0 72,4 70,5 68,5 -7,6 -7,9 -7,8

Crna Gora -3,7 -6,2 -5,6 67,2 69,5 73,2 -17,9 -18,0 16,7

Hrvatska -0,9 -0,9 -0,9 82,9 80,3 77,4 2,3 3,1 1,9

Makedonija -2,7 -2,9 -3,0 39,6 39,7 40,4 -3,1 -2,5 -2,4

Slovenija -1,9 -0,8 0,0 78,5 76,4 74,1 5,3 5,9 5,4

Srbija -1,3 0,8 0,0 72,5 64,9 63,9 -4,0 -5,4 -5,7

EU -1,7 -1,2 -1,1 84,8 83,5 81,6 - - -

Eurozona -1,5 -1,1 -0,9 91,1 89,3 87,2 3,3 3,0 3,0

izvor: Evropska komisija – Autumn 2017 European Economic Forecast

8.5. Kamatne stope centralnih banaka i kretanje deviznih kurseva

Tokom 2017. godine ECB nije mijenjala referentne kamatne stope84, uz konstataciju da će one ostati na postojećem nivou i nakon završetka programa kupovine obveznica. ECB je u martu smanjila nivo ku-povine obveznica sa 80 na 60 mlrd. eura, što je važilo do kraja decembra 2017. Počev od januara 2018. taj nivo će iznositi 30 mlrd. eura i trajaće barem do septembra 2018. godine. Program će biti produžen ukoliko Upravni savjet bude smatrao da je to potrebno, odnosno dok rast inflacije ne bude održiv i u skladu sa ciljanom stopom („ispod, ali blizu 2% u srednjem roku“).

ECB navodi da je novčani agregat M3 porastao 4,6% u decembru 2017. u odnosu na decembar 2016. godine, kao odraz mjera monetarne politike ECB-a. Takođe, navodi se da monetarna politika još od 2014. godine značajno olakšava uslove pod kojima privreda i stanovništvo uzimaju kredite, odnosno ostvaruju pristup finansiranju (posebno mala i srednja preduzeća). Krediti nefinansijskim korpora-cijama su u decembru ostvarili rast od 3,1% na godišnjem nivou, dok su krediti stanovništvu porasli 2,9%. Upravni savjet u svojim obraćanjima javnosti redovno ukazuje na to da je, pored monetarne po-litike, neophodno sprovoditi i strukturne reforme, na šta je u svom izvještaju85 iz marta 2018. ukazala i Evropska komisija. Takođe, ECB ukazuje na neophodnost unapređenja fiskalnih politika, kompleti-ranje bankarske unije i unije tržišta kapitala.

FED je u 2017. tri puta povećao referentnu kamatnu stopu, posljednji put u decembru na raspon 1,25-1,5%. U obrazloženju Federalnog komiteta za operacije na otvorenom tržištu navodi se povoljna situ-acija na tržištu rada, rast ekonomske aktivnosti, lične potrošnje i investicija. Komitet očekuje da će se inflacija stabilizovati oko ciljanog nivoa u srednjem roku. Sudeći prema ocjenama o kretanju mone-tarne politike iz marta 2018. godine, signalizirano je na to da u 2018. može biti više nego tri povećanja kamatne stope. U oktobru 2017. je započet proces tzv. normalizacije bilansa stanja, odnosno postepe-nog smanjenja FED-ovog portfolija hartija od vrijednosti.

84 Prekonoćni depoziti -0,4%, glavne operacije refinansiranja 0,0% i prekonoćni krediti 0,25%.85 Winter Forecast 2018, interim.

131

Međunarodna ekonom

ija

Banka Engleske je u novembru 2017. povećala kamatnu stopu, za 0,25 p.p na 0,5%, što je bilo prvo povećanje za posljednjih deset godina. U obrazloženju Komiteta za monetarnu politiku stoji da je in-flacija, mjerena indeksom potrošačkih cijena, iznad ciljanog nivoa od 2% i da raste. Intervencija je bila neophodna u postojećem ambijentu, imajući u vidu slabiju funtu, rast ekonomije iznad potencijala, izuzetno nisku stopu nezaposlenosti, redefinisanje odnosa sa EU (najvećim trgovinskim i investicio-nim partnerom) i uticaj novih odnosa sa EU na kretanje kapitala, radne snage i zarade domaćinstava u UK. Banka Engleske je signalizirala i da će buduće povećanje kamatnih stopa biti postepeno.

Banka Japana je u decembru potvrdila da čvrsto ostaje pri postojećoj politici „ekspanzije“ svog bi-lansa stanja i tokom 2018. godine.

Kratkoročne tržišne referentne kamatne stope „pratile“ su referentne kamatne stope centralnih banaka. Šestomjesečni USD LIBOR je tokom go-dine nastavio uzlaznom putanjom, što je posebno bilo karakteristično u posljednjem kvartalu. Na kraju godine je iznosio 1,837%, što je na godiš-njem nivou rast od 0,52 p.p.

Tromjesečni EURIBOR je ostao na gotovo istom nivou kao na kraju prošle godine i iznosio je -0,329%. EONIA je uglavnom bilježila manje oscilacije i na kraju godine je iznosila -0,346%. EONIA i EURIBOR su u 2017. zabilježili istorijski najniže vrijednosti.

Referentne kamatne stope centralnih banaka, %, 2016–2017.

Euro prema drugim valutama, 2017, 01. 01. 2017=100

(rast/pad označava jačanje/slabljenje eura)

Referentne tržišne kamatne stope, %, 2016–2017.

Grafik 8.8

Grafik 8.10Grafik 8.9

izvor: Blumberg

izvor: Blumberg, kalkulacije CBCGizvor: Blumberg

132

Centralna banka Crne Gore Godišnji makroekonomski izvještaj CBCG 2017

Euro je tokom 2017. nominalno aprecirao u odnosu na vodeće svjetske valute, usljed većeg rasta eko-nomske aktivnosti, nego što su bila očekivanja i zbog najavljene normalizacije monetarne politike. Apreciacija u odnosu na dolar je iznosila - 14,1%, jen - 10%, funtu - 9,2% i franak - 4,1%.